Στις κόρες µου Χριστίνα και Θάλεια

Transcript

1 Στις κόρες µου Χριστίνα και Θάλεια

2 Σ το πα και σ το ξαναλέω, στο γιαλό µην κατεβείς, στο γιαλό κάνει φουρτούνα και σε πάρει και χαθείς. ηµώδες

3 Πρόλογος Μ Ε ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΣΤΡΑΜΜΕΝΟ προς το νοτιά, στάθηκε πάνω σ έναν ψηλό βράχο στην άκρη της θάλασσας. Η µέρα τελείωνε, οι ίσκιοι άρχισαν να µακραίνουν. Αχόρταγα η µατιά του πλανήθηκε, χαϊδεύοντας πρώτα τις µακρινές κορυφογραµµές του βορρά και της δύσης, για να χαθεί έπειτα µέσα στο πράσινο του ελαιώνα κι ύστερα στις κορυφές άλλων βουνών, που ξεπρόβαλλαν µέσα από τα κύµατα, άλλες κοντά, άλλες µακρύτερα κι άλλες ακόµα πιο µακριά, ως τα βάθη του ορίζοντα, σχηµατίζοντας ένα αχανές αρχιπέλαγος. Η Νύχτα ήρθε γλυκά και τον ρώτησε: «Ξένε, ποιος είσαι; Πού πας;» «Είµαι αυτός που ήµουν πάντα», αποκρίθηκε. «Γιατί µε λες ξένο; Κι εσύ µε ξέχασες λοιπόν; Νόµιζα ότι ποτέ δεν θα γινόταν να µε ξεχάσεις.»μα αν είναι έτσι κι ούτε εσύ πια δεν µε γνωρίζεις, τότε δεν είµαι τίποτα. εν έχω τίποτα. Ποτέ δεν είχα τίποτα. Τώρα φεύγω. Αυτός ο τόπος δεν µε χωρεί. Ο κύκλος µου έκλεισε εδώ πέρα». «Κι εκεί που πας, πώς γίνεται και δεν φοβάσαι;» «εν ξέρω πώς γίνεται. Όµως ποτέ µου δεν θυµάµαι να φοβήθηκα». 9

4 ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΝΤΕΣ εν έλεγε ψέµατα. εν ήταν έµπορος, δεν ήταν ζευγάς, ούτε ψαράς ούτε στρατιώτης. εν είχε τίποτα. Τίποτα να περιµένει. Τίποτα να φοβηθεί. εν δίσταζε µπροστά στο άγνωστο. Αυτό το ξέραµε όλοι. Έτσι κι αλλιώς, πάντοτε η γεύση της φυγής είχε γι αυτόν κάτι από το άρωµα των κλεµµένων φρούτων. YΣΤΕΡΑ ΒΓΗΚΕ ΤΟ ΦΕΓΓΑΡΙ. Έστειλε τις ακτίνες του κι ασήµωσε τις ράχες των κυµάτων. Ήρθε και στάθηκε πάνω από το απέναντι νησί, στη µέση του πελάγους, κι οι ακτίνες του γεφύρωσαν τον πόντο κι έφτασαν µέχρι τα πόδια του µοναχικού στρατοκόπου, ψηλάφισαν τα ρούχα του, χάιδεψαν τα µαλλιά του. Εκείνος σήκωσε το δεξί χέρι του ψηλά, γροθιά σφιγµένο, κι ύστερα χτύπησε το στήθος του. Βαθιά µέσα του άκουσε µια φωνή να λέει: «Σώπα και µη νοιάζεσαι, παλικάρι. Εγώ σε γνωρίζω. Σε γνωρίζω όπως ο γονιός γνωρίζει το παιδί του ανάµεσα σε χιλιάδες. Το δικό µου το φως, και όχι του ήλιου, πάντοτε φώτιζε τα βήµατά σου.»και πάλι, δες εδώ! Σηµάδι σου στέλνω για να µάθεις πως µόνο σου ούτε τώρα δεν θα σ αφήσω. Κοίτα και θαύµασε τι δρόµο πλατύ και µαγικό σου φέγγω για να διαβείς. Είναι δικός σου αυτός ο δρόµος. Στην άκρη του θα βρεις αυτό που ποθεί η ψυχή σου.»έχε λοιπόν θάρρος, κάνε καρδιά, πρίµος θα είναι ο άνεµος που θα σε ταξιδέψει.»όλα θα πάνε καλά!» 10

5 Κεφάλαιο 1 Γιατί γυρεύουν βέβαια να ξεφύγουν και οι τολµηροί, όταν βλέπουν τον Άδη να σιµώνει στη ζωή τους. Σοφοκλής, Αντιγόνη, στ

6

7 ΚΛΕΨΥ ΡΑ σταµάτησε να τρέχει. Στέκει ο χρόνος για Η µια στιγµή, ύστερα γυρίζει πίσω. Σηµείο Μηδέν. Η φλόγα τρεµοπαίζει. Ανοίγει τρύπες στο σκοτάδι. Το κερί καίει. Καίει, µα δεν καταλύεται. Από τα βάθη της µνήµης ξεπροβάλλουν λιτανεία οι σκιές, πρόσωπα γνώριµα, αλλοτινές παραστάσεις. Εικόνες ξεθωριασµένες. Απλώνουν οι λέξεις πάνω στο χειρόγραφο. Σχηµατίζονται ένα-ένα τα κοµµάτια της παλιάς ιστορίας. Χέρι που τρέµει. Πρόστυχο µελάνι. Αίµα, κρασί-κατακάθι, κάπνα και δάκρυα. ΠΗΧΤΟΣ Ο ΑΕΡΑΣ. Συµπαγής. Κορεσµένος από τις µνήµες εκείνων που χάθηκαν, των γνωστών και µη εξαιρετέων που δικαιώθηκαν µετά θάνατον και τους είπαν ήρωες, των καθαρµάτων που µετανόησαν κι έγιναν άγιοι, των φτωχών αγίων που παραστράτησαν κι επειδή ενέδωσαν στης στιγµής τον πειρασµό, βρήκαν κλειστή την πύλη του παραδείσου. Κι όλων των λοιπών απλών ανθρώπων που δεν έτυχε να βρεθούν στην αιχµή του δόρατος και να γράψουν ιστορία, µήτε λογίστηκαν ποτέ τους άξιοι ν αφήσουν πίσω τους µνηµεία ή 13

8 ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΝΤΕΣ πράξεις αξιοµνηµόνευτες, παρά µόνο κενό. Το απόλυτο κενό της απουσίας τους σ όσους ελάχιστους είχε ποτέ τύχει να τους γνωρίσουν. ΜΝΗΜΕΣ. Ανθρώπων έργα και ηµέρες. Ένα χωριό. Ένα ποτάµι. Ένα παιδί. Κάποτε. ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ περνούσε έξω απ το χωριό. Από δύση σ ανατολή κυλούσε τα νερά του. εν ήταν µεγάλο, ούτε ιδιαίτερα πλατύ. Από ψηλά βλέποντάς το κανείς το καλοκαίρι να κοντοστέκεται µε δυσκολία γυροφέρνοντας τα βράχια, µε τίποτα δεν θα µπορούσε να φανταστεί πως ήταν δυνατόν να µεταµορφώνεται στους χειµώνες των παιδικών µας χρόνων σ έναν παντοδύναµο δράκοντα, που συχνά πατούσε χωράφια και περιβόλια καβαλώντας τις όχθες του, τις ήδη διάτρητες από τις ατέλειωτες γαλαρίες που ακούραστα έσκαβαν µέσα τους γενιές επί γενεών πολυµήχανων ασβών και αλεπούδων. Το χωριό ήταν χτισµένο στο πλατύτερο σηµείο της κοιλάδας. Από το βορρά, µια σειρά υψώµατα µε γυµνές βραχώδεις κορυφές προφύλασσαν το µέρος από τους στυγνούς παγερούς ανέµους του χειµώνα, ενώ απ τη µεριά του νότου, άλλη µια σειρά δασωµένα υψώµατα έφτιαχναν µια κορυφογραµµή όπου τις νύχτες περιπολούσε υπνοβατώντας η πανσέληνος. Από όλα τούτα τα υψώµατα ξεχώριζε το ψηλότερο. εν ήταν µονάχα το ύψος του που το έκανε σωστό βουνό, τέτοιο που να µπορείς να το δεις από παντού ή ν ανεβείς και να δεις τα πάντα από την κορφή του. Ήταν και το σχήµα του. Τόσο κανονικό και συµµετρικό, σαν χοάνη, που θαρρούσες πως άνθρωπος το σχεδίασε, κι ύστερα κάθισε και το φτιαξε µε τα ίδια του τα χέρια. 14

9 ΕΛΘΩΝ ΑΝΑΛΑΒΩ ΣΕ Κι αν µέσα στα απάτητα λαγκάδια εκείνου του τόπου κατοικούσαν όλων των ειδών τ αγρίµια που άνθρωπος µπορεί να φανταστεί, σ εκείνο το βουνό οι λύκοι ήταν οι απόλυτοι εξουσιαστές και µόνοι κάτοικοι. Άλλο αγρίµι δεν πατούσε. Κι αυτό, ίσως γιατί τα µόνα δέντρα που φύτρωναν σ εκείνες τις πλαγιές ήταν βελανιδιές. Ένα µέγεθος, µια ηλικία, αραιές, δίχως θάµνους, δίχως τίποτε άλλο ανάµεσά τους, πάλι σαν από χέρι ανθρώπου φυτε- µένες. Ν αλλάζουν χρώµα µε το πρώτο χάδι του χιονιά. Να χλοµιάζει η φυλλωσιά τους, κι ύστερα να κοκκινίζει κι έτσι να αποµένει δεσπόζοντας στο χώρο, ξεθωριάζοντας µονάχα στο χιονιά, ως τις αρχές της άνοιξης, για να πρασινίσει ξανά, τηρώντας τον κύκλο των εποχών και την τάξη του χρόνου. Πάνω σ εκείνο το βουνό στοίχειωναν οι λύκοι. Μέρα και νύχτα µπορούσαν να κάθονται σ όποιο του σηµείο και να αναπαύονται, το χρώµα τους να δένει και να χάνεται στο τοπίο, κι έτσι να παρατηρούν αθέατοι και να σηµαίνουν σύναξη τις νύχτες ξεσηκώνοντας τον τόπο. ΣΤΑ ΑΛΛΑ ΑΣΗ, µέσα στους πρίνους και στις κουµαριές, φώλιαζαν τ αγριογούρουνα. Όταν έπεφτε το σκοτάδι, έχοντας χορτάσει γλυκά βελάνια, άγριους καρπούς και µυρωδάτες ρίζες, κατέβαιναν στο ποτάµι, όπου γυρνούσαν ανάποδα τις πλακουδερές πέτρες ψάχνοντας για καβούρια. Ύστερα τσαλαβουτούσαν στο νερό, έκαναν κυλίστρες στα λασποτόπια κι έφευγαν λίγο πριν από το πρώτο φως της µέρας, έχοντας αφήσει τα χνάρια τους πάνω στην άµµο κι ένα σωρό λάκκους, σκαψίµατα και χούφτες λάσπη ανάκατη µε τραχιές τρίχες πάνω στα κούτσουρα, όπου αρέσκονταν να τρίβονται µε ηδονική ευχαρίστηση. Στην πηγή κάτω από τα πλατάνια µαζεύονταν να πιουν νερό τα ζαρκάδια, αφήνοντας την κάλυψη και την ασφάλεια 15

10 ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΝΤΕΣ του δάσους. Κι εκεί, είχαν παρέα τα παιδιά του φεγγαριού, που κατέβαιναν κι έκαναν νυχτέρι πάνω στις διχάλες και στα κλαδιά των αρχαίων δέντρων κάθε φύλλο κι ένα παιδί από κάτω, να κοιτούν και να προσέχουν, για να ποτιστούν µε την ησυχία τους τα ζαρκάδια µε το ελαφρό πάτηµα και τα υγρά µάτια. Να πιουν και να πάνε στο καλό δίχως κανείς να τα πειράξει. ΤΟ ΕΝΤΡΟ στην πλατεία του χωριού ήταν ορόσηµο. Ας το πούµε βελανιδιά, καστανιά, καρυδιά. Θα µπορούσε να είναι και πλάτανος. Αδιάφορο. έντρο-πατριάρχης. Όλοι το γνώριζαν. Σηµείο αναφοράς και επισήµανσης. «πενήντα βήµατα δεξιά απ το έντρο». «δυο φορές ψηλά ίσαµε το έντρο». «είχε, αδερφέ µου, µια κοιλιά µεγάλη σαν τον κορµό του έντρου». Με το τέλος της σοδειάς, οι δεκατιστές µε τους γραφιάδες τους καθόντουσαν στη σκιά του έντρου και τηρούσαν τα κατάστιχά τους. Στα κλαδιά του έντρου κρεµούσαν οι µακελάρηδες τα σφαχτά όταν ήταν πανηγύρι, κι όλοι οι χωριανοί πιασµένοι απ τα χέρια κύκλωναν τον κορµό του Πατριάρχη σαν ένα τεράστιο ζωντανό δαχτυλίδι, ανανεώνοντας τον µυστικό τους αρραβώνα µε τη γη, το νερό και την κοινή τους µοίρα. Έπαιζαν οι άσκαυλοι, τα κύµβαλα, οι λύρες. Φωνές υψώνονταν. Γέµιζε παραµύθι ο αέρας. Χαµήλωνε το έντρο τα κλαδιά του. Έσµιγε το χτύπο της καρδιάς του µε τον βαρύ ήχο των τυµπάνων. Στιγµές αναλαµπής µέσα στο σκοτάδι της ζωής του Γιάννου, της Μαρίας, του Παναγή, της έσποινας, του Θωµά, της Ελένης άγνωστων λοιπών στοιχείων, κι άλλων ανώνυµων πολεµιστών ων ουκ έστιν αριθµός. Η µοίρα τους ήταν γραµµένη στο µέτωπό τους. 16

11 ΕΛΘΩΝ ΑΝΑΛΑΒΩ ΣΕ Ένα σκουριασµένο τσαπί κι ένα ξύλινο αλέτρι. Το δρεπάνι περνούσε από πατέρα σε γιο. Ευχή και κατάρα. Να τα όπλα τους. Καθένας τους χαµένος στη δική του µάχη, κι όλοι τους να πολεµούν ταγµένοι στις εσχατιές της απρόσωπης αυτοκρατορίας, στο σταυροδρόµι της Ιστορίας. Κι ήταν χρονιές που κανένα δέντρο δεν είχε σκιά και καµιά πυρά, όσο τρανή, δεν έφτανε να λιώσει τους πάγους του χειµώνα. Περνούσαν τότε οι ξένοι. Περνούσαν, έπαιρναν, χαλούσαν κι έφευγαν. Άστραφταν στο φως οι πανοπλίες τους. Κι ας είχαν το σταυρό των χριστιανών πολεµιστών πάνω στα φλάµπουρα και στο στήθος τους. Η καρδιά τους ήταν κυριευµένη από τις δυνάµεις του Σκότους. Άλλοι ξένοι, πάλι, κατέβαιναν απ το βορρά. Βούλγαροι, Σκύθες, Πετσενέγοι, Κέλτες. Κατέβαιναν ασυγκράτητοι σαν θεοµηνία µέσα σε σύννεφα σκόνης και ποδοβολητά αλόγων. Ο Χορός των αιµόνων. Τα χέρια τους βουτηγµένα στο αίµα ίσαµε τους αγκώνες. Πλάγιαζαν τότε αθέριστα τα σπαρτά. Μαράζωναν ατιµάρευτα τα αµπέλια. Έπαιρναν τα δάση και τα βουνά οι χωριανοί, µ ό,τι πρόφταιναν να σώσουν στα χέρια. Ζούσαν στις σπηλιές σαν αγρίµια ώσπου να περάσει το κακό, κι ύστερα πάλι πίσω. ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ. Πρώτη εντύπωση. Έρηµος τόπος. Κοράκια βόσκουν ανάµεσα στα ερείπια. Η µυρωδιά της καµένης γης. Σάρκας βιασµένης που πετσοκόφτηκε. Μυρωδιά θανάτου. Γεύση φρίκης. Εγκατάλειψη. ΦΕΥΓΟΥΝ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ µπροστά στο φόβο του θανάτου. εν τους κρατείς µήτε δεµένους. Μόνο εµείς γυρνούµε πίσω. 17

12 ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΝΤΕΣ εν έχουµε αλλού να πάµε. Στέκουµε και κοιτούµε. Ναυαγοί ύστερα από την τρικυµία. Αυτός ήταν κάποτε ο τόπος µας. Τούτη δω ήταν κάποτε η γη µας. Ζωή µας έδινε. Ψωµί για µας και τα παιδιά µας. Τώρα, τούτη η γη είναι καλή µονάχα για να τη σκάφτει το τσαπί του νεκροθάφτη. Όλα χάθηκαν. Όµως κοίτα! Εµείς υπάρχουµε ακόµη. Τίποτε άλλο δεν έχει σηµασία. Ναι. Χάθηκε µια µάχη προτού ακό- µα δοθεί. Μα ο δικός µας πόλεµος κρατεί ακόµα. Φτύνουν στις τραχιές χούφτες τους. Ο Γιάννος, η Μαρία, ο Παναγής, η έσποινα, ο Θωµάς, η Ελένη άγνωστων λοιπών στοιχείων, µαζί κι άλλοι ανώνυµοι πολεµιστές ων ουκ έστιν αριθµός. Πιάνουν το τσαπί, πάνω στις λεύκες αντηχεί κιόλας το πελέκι. Να τα όπλα τους. Κάτω απ το έντρο ακόµα όρθιο παίζει µε θράσος ο άσκαυλος όρθιος κι ο αυλητής. Στέκουν. Παίρνουν ανάσα και κοιτούν. «Αυτός είναι ο τόπος µας. Άλλο δεν έχει». «εν µας περισσεύουν άλλα δάκρυα. Για τίποτε και για κανέναν». «ες εδώ! Τίποτε δεν χάθηκε. Όλοι είµαστε εδώ. Μέτρα κεφάλια». «Όλοι παρόντες, λοιπόν, κι όποιος πέθανε, µετάνιωσε!» Η µάχη ξαναρχίζει. «Για στάσου! Ποιον αφέντη θα χουµε τώρα; Τι θα µας κάνει;» «Χέσ τονε! Όποιος και να ναι, όλοι τους, καλοί-κακοί, ένα πράµα. Μια ζωή, ό,τι θέλουν από µας σαν έρθει η ώρα θα το πάρουν. Μα µε το καλό, µα µε το άγριο.»κακά τα ψέµατα. Αφέντης που δεν παίρνει φόρους και παλικάρια για το στρατό, δεν γεννήθηκε ακόµα!» 18

13 Κεφάλαιο 2 Ο νέος εδιηγήθη ότι είχε περάσει από την κατοικίαν του αλλόκοτου εκείνου ανθρώπου, όστις από τριάκοντα ετών δεν είχε κατέλθει εις την πόλιν και δεν συνανεστρέφετο κανέναν... Αλ. Παπαδιαµάντης, Ο Αλιβάνιστος

14

15 Τ Ο ΧΑΝΙ ΤΟΥ ΚΥΡ ΜΑΝΟΥΗΛ ήταν σηµείο συνάντησης. Εκεί έπιναν το κρασί τους οι χωριανοί τα ήσυχα βράδια. Εκεί ξεκουράζονταν από το µόχθο της µέρας κι έλεγαν και καµιά κουβέντα να περάσει η ώρα. Τακτικοί οι παίκτες του εννιάπετρου, χαράκωναν µε το µαχαίρι το πατηµένο χώµα κι ύστερα ξεχνιόντουσαν γονατισµένοι καταγής να παίζουν µε τις ώρες. Άλλες φορές µπορούσες να βρεις εκεί και µουσικούς, λυράρηδες συνήθως, να παίζουν για το κρασί της βραδιάς ή για δυο χάλκινα νοµίσµατα. Ήταν όντως φηµισµένο το χάνι του κυρ Μανουήλ. Το κρασί του τις πιο πολλές φορές νερωµένο, µα αυτό δεν πείραζε κανέναν. Είπαµε. Ήταν σηµείο συνάντησης. Στο κάτω κάτω, κανένας νοικοκύρης δεν πήγαινε εκεί επιτούτου για να µεθύσει. ΟΜΩΣ Ο ΚΟΣΜΑΣ ο καρβουνιάρης ήταν µπεκρής από κούνια. Πήγαινε στο χάνι κάθε µέρα µόλις έπεφτε ο ήλιος. εν µπορούσε να κάνει αλλιώς. Καλόβολος ο ταβερνιάρης, σεβόταν το πάθος του και τον πότιζε από το κρασί το ανέρωτο. Έπινε, λοιπόν, εκείνος µονορούφι ένα κανάτι στο πόδι σχεδόν µε το «καλησπέρα σας», άλλο ένα στο σκαµνί, κι ύστερα γέµιζε το φλασκί του και συνέχιζε να πίνει µέχρι να φτάσει στο καλύβι του. Την άνοιξη 21

16 ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΝΤΕΣ ή το καλοκαίρι που είχε γλυκές βραδιές, καθόταν κάτω από κανένα δέντρο στο µέσον της διαδροµής κι εκεί τον έβρισκε η ανατολή κοιµισµένο, τύφλα στο µεθύσι. «ΕΝ ΚΑΝΕΙΣ ΚΑΛΑ που πίνεις, µωρέ Κοσµά», έλεγε µισοαστεία-µισοσοβαρά ο κυρ Μανουήλ, πελώριος και ολοστρόγγυλος από το πάχος. «Το σωστό σωστό σου το λέω, κι ας ζηµιώσω, γιατί είσαι καλός πελάτης και ήσυχος, ακόµα και µεθυσµένος». «ουλειά σου εσύ!» τον αποστόµωνε ο Κοσµάς και του δειχνε το βαρέλι. «Όλο λόγια είστε», πεταγόταν κάποιος. «Μόνο ένας τρόπος υπάρχει για να κόψει ο Κοσµάς το πιοτό. Να παντρευτεί, να γίνει νοικοκύρης, να χει µια µάνα και το παιδί του, που τριγυρνάει σαν το κοπρόσκυλο». «Τι λες, µωρέ παλαβέ», πεταγόταν άλλος. «Άµα παντρευτεί ο Κοσµάς, τότε είναι που τον χάσαµε! Πάρε, για παράδειγµα, την αφεντιά σου. Προτού παντρευτείς, σταγόνα δεν έβαζες στο στόµα σου. Και τώρα ποιος σε πιάνει!» Γέλια στο µαγαζί, κι ο Κοσµάς βλαστηµούσε τους πάντες κι έφευγε. Μόνο το παιδί δεν ήταν αστείο. Πώς το βρήκε ο καρβουνιάρης, µυστήριο. Οι φήµες έλεγαν διάφορα. Ο ίδιος δεν έλεγε τίποτα. Βέβαια, ξένοι περνούσαν απ το χωριό κάθε τόσο. Άλλοι ταξιδεύοντας από δική τους επιλογή, άλλοι από ανάγκη. Πείνα, πόλεµοι, προσφυγιά... Πού να βρεις άκρη. Λεγόταν, λοιπόν, ανάµεσα σ όλα, πως κάποιος ταξιδιώτης έφερε και εµπιστεύτηκε στη φροντίδα του Κοσµά ένα βρέφος, στον καιρό που πέρασαν από τα µέρη µας οι Νορµανδοί, όταν πήγαιναν στους Αγίους Τόπους. Γεγονός είναι πως πράγµατι ο Κοσµάς απέκτησε το παιδί εκείνα τα χρόνια. Θα µπορούσαµε, όµως, να δεχτούµε αυτή την εκδοχή ανεπιφύλαχτα; Τις οίδε! Προσωπικά, πιστεύω 22

17 ΕΛΘΩΝ ΑΝΑΛΑΒΩ ΣΕ πως αυτή η εικασία έχει πολλά τρωτά σηµεία, που δεν είναι του παρόντος να αναλύσω ένα προς ένα. Θα αναφέρω µόνο το πιο προφανές: Μέσα σ όλο το χωριό µας, γιατί και έναντι τίνων ανταλλαγµάτων ο µυστηριώδης άγνωστος ταξιδιώτης επέλεξε τον λιγότερο ικανό άνθρωπο να αναλάβει τη φροντίδα ενός βρέφους; Φοβούµαι πως δεν θα µάθουµε ποτέ την απάντηση. Γεγονός είναι, πάντως, ότι το βρέφος διέφερε σε πολλά από το µέσο χωριατόπαιδο της περιοχής µας. Είχε λεπτά και όµορφα χαρακτηριστικά, πυρρόξανθα βοστρυχωτά µαλλιά, µάτια πράσινα, και ήταν φασκιωµένο µε καλής ποιότητος υφάσµατα, κεντηµένα τριγύρω µε µαιάνδρους και άλλα όµορφα µοτίβα. Επιπλέον, είχε στο λαιµό του κρεµασµένο ένα παλιό νόµισµα ασηµένιο, που η µια του πλευρά είχε λειανθεί κι από πάνω είχε χαραχθεί ένας αετός που εφορµούσε µε τα νύχια προτεταµένα. Τριγύρω έγραφε: ΕΛΘΩΝ ΑΝΑΛΑΒΩ ΣΕ. Στην άλλη όψη, φαινόταν αχνά το περίγραµµα µιας κεφαλής που φορούσε στέµµα. Μπορούσε κανείς να διαβάσει σκόρπια λατινικά γράµµατα, που έλεγαν περίπου: MARCO Φαινόταν, λοιπόν, πιθανόν πως κάποιος τεχνίτης είχε σκαλίσει εκ του προχείρου το σχέδιο πάνω σ ένα νόµισµα προγενέστερο, απαλείφοντας µε λείανση τη µια όψη, κάτι αρκετά συνηθισµένο. Έτσι ταχτοποιήθηκε κατά τρόπον ασυνήθιστο και το θέµα του ονόµατος, ύστερα από υπόδειξη του παπά που βάφτισε το παιδί, ο οποίος πρότεινε και του δόθηκε το όνοµα Μάρκος. Όλα αυτά που περιέγραψα τα βεβαιώνουν ακόµα και σήµερα άνθρωποι ευυπόληπτοι, καθ όλα φιλαλήθεις και οπωσδήποτε µη έχοντες λόγους να εφεύρουν λεπτοµέρειες άσχετες µε την αλήθεια. Καταλαβαίνω, βέβαια, ότι η ύπαρξη των πολυτελών υφασµάτων και του ιδιόρρυθµου φυλακτού που περιέγραψα είναι µάλλον σαθρά στοιχεία ώστε να στηρίξουν µια βάσιµη υπόθεση για την καταγωγή του παιδιού, κι αυτό για λόγους προφανείς 23

18 ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΝΤΕΣ εν θα µπορούσαν, άραγε, να θεωρηθούν τυχαία συγκυρία; Ασφαλώς ναι. Πάντως όλα τούτα περιέβαλλαν τον Μάρκο µε έναν αέρα µυστηρίου γύρω από την καταγωγή του. ΕΤΣΙ, ΠΟΛΛΟΙ από τους τακτικούς θαµώνες στο χάνι του Μανουήλ βρέθηκαν κάποια στιγµή να υπονοούν ανάµεσα σε σκουντήµατα µε τους αγκώνες και γέλια οµηρικά πως το παιδί ήταν καρπός κάποιας σχέσης του Κοσµά µε µια αρχόντισσα από ξένο τόπο, η οποία κάποτε, λόγω µεταµέλειας ή ανάγκης, θέλησε να θέσει τον πατέρα του παιδιού προ των ευθυνών του. Και φυσικά δεν έλειψαν κι εκείνοι που υπέθεταν πως το παιδί ήταν γόνος αυτοκρατορικής οικογένειας από δευτερότοκο κληρονόµο του θρόνου, που φυγαδεύτηκε στη µεθόριο για λόγους ασφάλειας. Ο µυστηριώδης γονέας εξαφανίστηκε, ίσως από ανώτερη βία, αφήνοντας πίσω µια υπόσχεση, κάτι σαν χρησµό, πως κάποια µέρα θα γυρίσει κι ο Μάρκος ίσως τότε βρεθεί Αυτοκράτορας. Ποιος απ όλους αυτούς ήταν κοντύτερα στην αλήθεια, δύσκολο να το πει κανείς. Ήταν τόσο ασαφείς και ρευστοί οι καιροί τότε, ώστε όλα ήταν το ίδιο πιθανά και µαζί το ίδιο απίθανα. Βρέθηκε εντωµεταξύ µια χήρα συγγένισσα του καρβουνιάρη που ζούσε σ άλλο χωριό, η οποία εγκαταστάθηκε στο σπίτι και ανέλαβε τη φροντίδα του παιδιού για µερικά χρόνια, µέχρι που βαρέθηκε κι αυτή και γύρισε στον τόπο της. Τότε ο Κοσµάς επιχείρησε να µάθει στον Μάρκο την τέχνη του καµινιού και του κάρβουνου, για να γίνει άνθρωπος χρήσιµος στην κοινωνία. Θες όµως γιατί ο Μάρκος ήταν δύσκολο παιδί, καθώς έζησε δίχως την πραγµατική στοργή µιας φυσιολογικής οικογένειας, 24

19 ΕΛΘΩΝ ΑΝΑΛΑΒΩ ΣΕ θες γιατί φαίνεται πως δεν ήταν η κλίση του να είναι καρβουνιάρης, δεν µπορούσε να µάθει την τέχνη. Σύντοµα, µάλιστα, έχασε και το ελάχιστο ίχνος ενδιαφέροντος για τη δουλειά, αντιµιλούσε και προκαλούσε µάλλον επιτούτου ζηµιές και αβαρίες, ώστε να µην υπολογίζει ο Κοσµάς στα σοβαρά πως θα µάθαινε ποτέ τη δουλειά, πιστεύοντας ίσως πως θα τον άφηνε κάποτε στην ησυχία του. Μα ο Κοσµάς, άλλο δεν ήξερε. Και δεν είχε την υποµονή να κάτσει να καταλάβει. Ούτε τη διάθεση να κουβεντιάσει. Όχι. εν ήταν τέτοιος άνθρωπος. Είκοσι λέξεις ζήτηµα ήταν αν ήξερε να χρησιµοποιεί καθηµερινά όλες όλες, κι όσες δεν ήταν του φαγητού ή της δουλειάς, ήταν βλαστήµιες. Απλός ήτανε, τελείως ακατέργαστος χαρακτήρας, µονοκόµµατος, κυκλοθυµικός κι από πάνω χολερικός και απρόβλεπτος, όπως όλοι οι µπεκρήδες. Ήρθε κάποτε η µέρα που σήκωσε το ραβδί να χτυπήσει τον Μάρκο, κι είδε απέναντί του ένα παλικαράκι. Κι ο Μάρκος ήταν πολύ µεγάλος πια για να το ανεχτεί. Έσπασε το ραβδί στο γόνατό του, βρόντησε πίσω του την πόρτα κι εξαφανίστηκε. ΠΕΡΑΣΑΝ ΜΕΡΕΣ, βδοµάδες, µήνες, έλειψε κοντά δυο χρόνια. Είπαν πως είχε φύγει µε τους νοµάδες ψηλά στα µέρη του Ίστρου. Γεγονός είναι πως όταν ξαναγύρισε, κανένας δεν µπορούσε πια να τον γνωρίσει. Θα ήταν τότε στα δεκατρία του. Ένα παιδί σε κορµί µεγάλου ανθρώπου. Ένας µεγάλος άνθρωπος που έχασε την παιδική του ηλικία. Ίσως και να µην την έζησε ποτέ. Στο χρόνο απάνω ύστερα από τούτο, µια µέρα µέθυσε άσχηµα ο Κοσµάς. Και µέθυσε µέρα-µεσηµέρι. Έπεσε να κοι- µηθεί δίπλα στο καµίνι, κι ήταν κοντά η καµινάδα απ όπου έβγαινε ο καπνός. εν ξαναξύπνησε. 25

20 ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΝΤΕΣ Κάµποσοι είδαν το γεγονός µε καχυποψία. Λίγο-πολύ, όµως, όλοι περίµεναν πως ο καρβουνιάρης, µε τη ζωή που έκανε, δεν θα είχε καλό τέλος. Έτσι, κανείς δεν το σκάλισε πολύ. Το θέµα γρήγορα ξεχάστηκε. Έτσι, λοιπόν, ο Μάρκος βρέθηκε επιτέλους µόνος και κύριος πια της τύχης του. Ξέκανε το καµίνι, ξέκανε τα πάντα. Έθαψε ό,τι τον βάραινε από το παρελθόν κι είδε τον κόσµο και τη ζωή µπροστά στα µάτια του. ΑΥΤΟΣ ΗΤΑΝ, λοιπόν, ο Μάρκος. Μάρκος τελεία και παύλα. Σε µια κλειστή κοινωνία, όπου ο καθένας ήξερε το σπιτικό του γείτονα καλύτερα κι από το δικό του, τις µεγάλες νύχτες του χειµώνα, στο χάνι του κυρ Μανουήλ και σ άλλα µέρη, χρόνια µετά το θάνατο του Κοσµά, οι χωριανοί συζητούσαν για τον Μάρκο. Τι είχαν να πουν; Τίποτα. Μόνο ερωτήσεις πετούσαν στο κενό δίχως απάντηση. «Πώς ζούσε αυτός ο άνθρωπος;» «Πώς τα βγαζε πέρα;» «Πού πήγαινε όταν χανόταν για καιρό και κανείς δεν ήξερε πότε θα ξαναγυρίσει;» «Πού κρύφτηκε την τελευταία φορά που κατέβηκε ο Σκυλογιάννης µε τους ανθρώπους του και δεν ήταν µαζί µας στις σπηλιές;» Ναι, µα την αλήθεια, πού πήγε και κρύφτηκε; Μέσα στην ταραχή, όλοι τον είχαµε τότε για σφαγµένο. Όταν, όµως, πέρασε το κακό και γυρίσαµε πίσω, να τος κι αυτός, εµφανίστηκε ως δια µαγείας µε το γαϊδούρι του πάντοτε ξεκαπίστρωτο, τα σκυλιά του συνοδεία κι ένα σακούλι µε τα κουρέλια του στον ώµο. Σαν να µην είχε γίνει τίποτα, πηγαινοερχόταν και βοηθούσε όπου τον καλούσαν για να ξαναφτιαχτεί το χωριό. Ήταν το φυσικό του. Πάντα πήγαινε όπου τον καλούσαν, συνήθως 26

21 ΕΛΘΩΝ ΑΝΑΛΑΒΩ ΣΕ για να κάνει όσες δουλειές δεν ήθελαν να κάνουν οι χωριανοί. Έπαιρνε ό,τι του έδιναν για ανταµοιβή. Συµφωνίες και παζάρια κανείς ποτέ δεν τον άκουσε να κάνει. Πάνω σ αυτό κανείς δεν είχε αντίρρηση. Τους βόλευε όλους. Το θεωρούσαν σχεδόν δεδοµένο. «ουλειά για τον Μάρκο είν αυτή». Είχε γίνει πλέον παροιµιώδες. Αυτός ήταν ο Μάρκος. ουλειά µόνιµη δεν είχε. Ασχολούνταν µε διάφορα µεροκάµατα. Ήταν καθαρός στις συναλλαγές του, αλλά µονόχνοτος. Αθόρυβος κι αφανής. Πάντα στη σκιά. Μανιτάρι. ίχως παρελθόν χειροπιαστό, δίχως κάτι συγκεκρι- µένο. ιάφανος κι ακαθόριστος. Ένα τίποτα. Αερικό. Μονιάς σαν το λύκο. Ακοινώνητος. Ανέραστος. Αλιβάνιστος. Σχεδόν ανέστιος. Ναι. Όλα αυτά µπορούσαν ίσως να τα παραβλέψουν οι χωριανοί όσα τουλάχιστον τους βόλευαν. Τον Μάρκο, όµως, από πουθενά δεν µπορούσαν να τον πιάσουν. εν είχαν τίποτε να πουν γι αυτόν. Κι αυτό, κανένας ποτέ δεν του το συγχώρεσε. 27