ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ' Η ΙΣΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΦΥΛΩΝ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗ

Transcript

1 Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ; ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ : ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ' Η ΙΣΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΦΥΛΩΝ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗ Κ Α Β Α Λ Α Μ ΑΙΟΣ 1996

2 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ : ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ : ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Γ-δ ο Α Α π,ωτ.... t O f. Ημέρ.. sonlee Η ΙΣΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΦΥΛΩΝ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ : ΒΕΡΓΙΑΝ ΕΛΟ Υ Μ ΠΟΥΜ Π ΟΥΛΙΝΑ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ : Μ Π Α ΡΟΥΤΗ Σ Σ Τ Α Υ Ρ Ο Σ ΚΑΒΑΛΑ ΜΑΙΟΣ 1996

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η ΙΣΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΦΥΛΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ - ΠΡΟΛΟΓΟΣ ( σελ 3 ) Κ Ε Φ Ιο Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ 1.1 Οι γυναίκες στην Κλασσική Αρχαιότητα ( σελ 5 ) 1.2 Διασχίζοντας 1600 χρόνια ( σελ 7 ) Η Ελληνίδα στο Βυζάντιο { ) ( σελ 7 ) Τουρκοκρατία ( ) ( σ ελ 8 ) Επαναστατικοί Χρόνοι ( ) ( σελ 9 ) Στο Ελεύθερο Κράτος ( ) ( σελ 10 ) 1.3. Το Γυναικείο Κίνημα στην Ελλάδα ( σελ 11) Η σημερινή θέση του Γυναικείου Κινήματος στην Ελλάδα { σελ 12 ) ΚΕΦ20 ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑ 2.1. Εισαγωγή ( σελ 16 ) 2.2. Κοινωνική, νομική και επαγγελματική κατάσταση της γυναίκας κατά το 19ο αιώνα και τις αρχές του 20ου αιώνα. ( σελ 20 ) 2.3. Στατιστικά δεδομένα της εργασίας των Ελληνίδων ( σελ 21) 2.4. Γενικά χαρακτηριστικά της Ελληνίδας εργαζόμενης ( σελ 22 ) 2.5. Γυναίκα και ανεργία ( σελ 23 ) ΚΕΦ30 ΙΣΕΣ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ 3.1. Εισαγωγή ( σελ 25 ) 3.2. Η Οδηγία για την ίση αμοιβή ( σελ 26 ) 3.3. Η Οδηγία για την ίση μεταχείρηση στην πρόσβαση στον επαγγελματικό χώρο ( σελ 27 ) 3.4. Ισότητα μεταχείρηση σε θέματα κοινωνικής ασφάλισης ( σελ 28 ) Η Οδηγία για την ισότητα μεταχείρησης σε θέματα κοινωνικής ασφάλισης ( σελ 29 )

4 3.5. Οι κοινοτικές δομές για την προώθηση της ισότητας των ευκαιριών ( σελ 30 ) Η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ( σελ 30 ) Μονάδα Δράσεις υπέρ της απασχόλησης και της ισότητας των Γυναικώ ν". ( σελ 30 ) Η Συμβουλευτική Επιτροπή για την Ισότητα των Ευκαιριών ( σελ 3 0 ) Η Υπηρεσία Ενημέρα>σης των Γυναικών ( σελ 31) 3.6. Εθνικοί φορείς επιφορτισμένοι με την προώθηση της Ισότητας των Ευκαιριών. ( σελ 32 ) Ελλάδα. ( σελ 32 ) 3.7. Οι γυναίκες στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα - Μερικά στοιχεία ( σελ 34 ) ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦ 4ο 4.1. Η θέση της γυναίκας στη Δημόσια Διοίκηση ( σελ 35 ) Πρόλογος (σελ 35 ) 4.2. Κτιριακή υποδομή - Χωροθέτηση των δημόσιων υπηρεσιών { σελ 35 ) 4.3. Κοινωνική πολιτική για τη γυναίκα στο Δημόσιο - Ασφαλιστικό και συνταξιοδοτικό πλαίσιο - Παροχές. ( σελ 41) 4.4. Αναβάθμιση και εκσυγχρονισμός της Δημόσιας Διοίκησης με την εισαγωγή της Πληροφορικής και επίδραση της χρήσης των Η/Υ στην εργασία της γυναίκας διοικητικού. ( σελ 50 ) Πληροφορική και Γυναίκα Διοικητικός ( σελ 50 ) 4.5. Η Γυναίκα στην εκπαίδευση ( σελ 53 ) 4.6. Οι γυναίκες στη εξουσία και στα Κέντρα Λήψης Αποφάσεων ( σελ 58 ) Οι γυναίκες στα κέντρα λήψης αποφάσεων { σελ 58 ) Διακομματική επιτροπή γυναικών βουλευτών ( σελ 61) 4.7. Επίλογος Β'Μέρους ( σελ 62 ) 4.8. Επίλογος ( σελ 65 ) ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ( σελ 71)

5

6 ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ - ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η κατώτερη θέση της γυναίκας στην ελληνική κοινωνία έχει βαθιές ιστορικές ρίζες. Στη διάρκεια της τουρκοκρατίας η Ελληνίδα ζούσε εντελώς περιορισμένη στα στενά όρια του σπιτιού της, με μόνη ασχολία έξω απ αυτό τη συμμετοχή της στις αγροτικές εργασίες. Τον καιρό που οι ελευθερίες ολόκληρου του πληθυσμού ήταν δραστικά περιορισμένες, ήταν αδιανόητη έστω και η ελάχιστη σύμπραξη της γυναίκας στη δημόσια ζωή. Το πατριαρχικό εξάλλου σύστημα που επικρατούσε την υποχρέωνε να ζει και μέσα στο σπίτι της σε μια κατάσταση ανθρώπινης υποτέλειας. Ο αγώνας της εθνικής ανεξαρτησίας θα μπορούσε να ήταν η αρχή για την αλλαγή της θέσης της Ελληνίδας στην κοινωνία. Στα χρόνια της Επανάστασης η γυναίκα δε στάθηκε στο περιθώριο, δεν υπήρξε απλός θεατής της Ιστορίας που εξελισσόταν, πήρε δυναμικά και αποφασιστικά μέρος στα πολεμικά γεγονότα, ανέπτυξε πρωτοβουλίες και η συμμετοχή της υπήρξε ουσιαστική. Αυτή η συμμετοχή της υπήρξε ουσιαστική. Αυτή η συμμετοχή μάλιστα δεν περιορίζεται σε ορισμένες επώνυμες γυναίκες, όπως η Μαντώ Μαυρογένους ή η Μπουμπουλίνα. Το σύνολο σχεδόν των Ελληνίδων πάλαιψε για την εθνική και κοινωνική απελευθέροκτη του τόπου, όπως μαρτυρεί πλήθος δημοτικών τραγουδιών και αφηγήσεων της επο χή ς. Παρά την προσφορά όμως και τις θυσίες της γυναίκας στον κοινό αγώνα, η κατάσταση της δεν άλλαξε ουσιαστικά, όταν δημιουργήθηκε το πρώτο ελεύθερο ελληνικό κράτος. Αυτό ήταν άλλωστε το πνεύμα της εποχής, καθώς ούτε η γαλλική ούτε η αμερικανική επανάσταση ευνόησαν, μετά την επικράτηση τους, τη γυναικεία χειραφέτηση. Οι φιλελεύθερες αρχές, που επηρέασαν τους άλλους τομείς της πολιτικής και κοινωνικής ζωής, δεν ίσχυσαν για τις γυναίκες και δεν εφαρμόστηκαν στη λύση των προβλημάτων τους. Αυτό θα ήταν ιδιαίτερα δύσκολα να γίνει στην Ελλάδα, με τη νοοτροπία που επικρατούσε και τις προκαταλήψεις εναντίον της γυναίκας. Κάτω από τέτοιες συνθήκες άρχισε η Ελληνίδα τον αγώνα της για την καλυτέρευση της θέσης της και την αναγνώριση της ισοτιμίας της με τον άνδρα. Ηταν ένα εγχείρημα δύσκολο, γιατί εκείνο που χαρακτήριζε την Ελληνίδα της εποχής ήταν η έλλειψη της βασικότερης παιδείας και η

7 αποδοχή του ρόλου της συζύγου και μητέρας, χωρίς κανένα δικαίωμα, ούτε στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού της. Στον πρώτο σύνταγμα του ελεύθερου ελληνικού κράτους το 1844, όπως και στα τρία προηγούμενα, τα λεγόμενα επαναστατικά, της Επιδαύρου, του Άστρους και της Τροιζήνας. ρητά αναφέρεται ( άρθρο 3 ) ότι οι Ελληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου... Κανένας όμακ; δεν μπορούσε να διανοηθεί ότι στους Ελληνες περιλαμβάνονται και οι γυναίκες. Για να διευκρινιστεί αυτό - στο σύνταγμα του χρειάστηκε να περάσουν 130 περίπου χρόνια ' ΕΛΛΑΔΑ - ΙΣΤΟΡΙΑ -ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. ΖΧΡΟΝΑΚΗ. Τόμος 7ος. εκδόσεις, Μαλλιάρη- Παιδεία σελ 322

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ 1.1 Οι Γυναίκες στην Κλασική Αρχαιότητα Θα νόμιζε κανείς ότι θα μπορούσαμε να δώσουμε μια καθαρή εικόνα της γυναίκας στην κλασική εποχή, μια και έχουν απομείνει πολλές πληροφορίες από αυτή την περίοδο. Ομως αυτές οι πληροφορίες προέρχονται από αντιφατικές πηγές. Από τη μια η γυναικεία παρουσία στις ιστορικές πηγές είναι σχεδόν ανύπαρκτη, μια και η ιστορία γράφεται από άντρες, από την άλλη οι γυναίκες απεικονίζονται ευρύτατα στην τέχνη και τη λογοτεχνία : από τις ανώνυμες χορεύτριες και θρηνωδούς της αγγειογραφίας, τις σεμνές κόρες και σεβαστές θεές της γλυπτικής, στις πασίγνωστες ηρωΐδες του δράματος και της ποίησης. Και οι ηρωΐδες της τραγωδίας και του μύθου είναι γεμάτες δύναμη, αυτοπεποίθηση και αξιοπρέπεια, οι γυναίκες στην πραγματικότητα δεν συμμετείχαν στο κράτος και τις πολιτικές διεργασίες, με άλλα λόγια δεν θεωρούνταν πολίτες. Νομικά η γυναίκα ήταν στην ίδια μοίρα με έναν ανήλικο για όλη της τη ζωή : είχε πάντα έναν προστάτη να την αντιπρσσωπεύει. Η αποκλειστική απασχόληση των αντρών με την πολιτική ζωή, μια και μόνον αυτοί μπορούσαν να αναλάβουν την ευθύνη σε καιρό πολέμου, οδήγησε σε αυστηρό χωρισμό των αντρικών και γυναικείων ενδιαφερόντων και καθηκόντων : ο κύκλος της γυναίκας καθορίστηκε το σπίτι και η οικογένεια. Ας έχουμε όμως υπόψη μας ότι από τάξη σε τάξη η κοινωνική θέση της γυναίκας διέφερε. Για παράδειγμα, σι γυναίκες της μέσης και ανώτερης τάξης ζσύσαν κλεισμένες στο σπ ίτι τους και μάλιστα σε χωριστά διαμερίσματα, η μόνη ευκαιρία να βγουν έξω και να συναντήσουν άλλους άντρες, εκτός από αυτούς της οικογένειάς τους, ήταν κάποια γιορτή ή κηδεία. Οι φτωχές όμως γυναίκες εργάζονται και έξω από το σπίτι, στα χωράφια ή πουλώντας προϊόντα στην αγορά. Μέσα στο σπίτι η γυναίκα διηύθυνε το νοικοκυριό και τους σκλάβους και ίσως διαχειριζόταν τα σικονομικά. Μια άλλη ιδιαίτερα σημαντική απασχόληση ήταν η κατασκευή του ρουχισμού του σπιτιού. Από το γνέσιμο του μαλλιού, την ύφανση του υφάσματος, μέχρι την κατασκευή των φορεμάτων και των άλλων ρούχων. Η δουλειά αυτή ήταν

9 τιμημένη και άξια ακόμα και για βασίλισσες και θεές, όπως για παράδειγμα η Πηνελόπη και η Καλυψώ. Ο εγκλεισμός της γυναίκας στο σπίτι φαίνεται ότι ήταν αποκλειστικό προνόμιο της Αθήνας. Σε άλλες πόλεις οι γυναίκες είχαν τον έλεγχο της προίκας τους και μπορούσαν να κληρονομούν και να κληροδοτούν περιουσία. Απελευθέρωναν σκλάβους και συνεπώς τους είχαν υπό την κατοχή τους, έκαναν αγοραπωλησίες γης, δάνειζαν και δανείζονταν χρήματα. Ειδικά στην Σπάρτη οι γυναίκες ήταν πολύ ελεύθερες ; μια και οι άντρες ήταν το περισσότερο καιρό στον πόλεμο ή στα κοινόβια, οι γυναίκες διαχειρίζονταν τα οικονομικά του σπιτιού. Επειδή εκεί ο βιολογικός ρόλος της γυναίκας στην αναπαραγωγή εθεωρείτο το ίδιο σημαντικός όπως και του πατέρα ( σε αντίθεση με την Αθήνα! ), το κράτος είχε θεσπίσει ειδικό πρόγραμμα εκπαίδευσης για τη σωματική υγεία των κοριτσιών. Ο σκοπός φυσικά ήταν να γεννήσουν γερά παιδιά, πολεμιστές ή μητέρες πολεμιστών. Εκεί που οι Αθηναίες δεν έβγαιναν από την αυλή του σπιτιού τους, οι Σπαρτιατοπούλες γυμνάζονταν δημόσια, όπως και τα αγόρια γυμνές, στο τρέξιμο, την πάλη, το ακόντιο και το δίσκο, έπαιρναν μέρος σε αγώνες αλλά συγχρόνως εκπαίδευσαν και το πνεύμα τους : μάθαιναν τραγούδι, χορό και έπαιζαν μουσικά όργανα. Ο σημαντικός και κυρίαρχος ρόλος της γυναίκας επιβίωσε στη θρησκεία, τον κυριότερο τομέα δημόσιας ζωής που συμμετείχαν οι γυναίκες. Στις θρησκευτικές τελετές η παρουσία τω ν γυναικών ήταν απαραίτητη : ως ιέρειες, όχι μόνο γυναικείων θεοτήτων, ως μεταφορείς των ιερών σκευών και του νερού, ως υφάντριες του πέπλου για το λατρευτικό άγαλμα, ως χορεύτριες τελετουργικών χορών και ακόλουθοι θρησκευτικών πομπών. Οι ιέρειες έπαιζαν ενεργό και τιμημένο ρόλο στα θρησκευτικά πράγματα της πόλης. Οι πιο ξακουστές ήταν η ιέρεια της Αθηνάς στην Αθήνα, της Δήμητρας στην Ελευσίνα και της Ηρας στο Αργος, από την οποία μάλιστα έπαιρνε το όνομά του το έτος. Το ελληνικό πάνθεο περιλάμβανε σημαντικές γυναικείες θεότητες. ^

10 1.2. ΔΙΑΣΧΙΖΟΝΤΑΣ 1600 ΧΡΟΝΙΑ Η Ελληνίδα στο Βυζάντιο ( ) Η γυναίκα του Βυζαντίου έσερνε μια βαριά κληρονομιά. Κουβαλούσε μέσα της τη γυναίκα της αρχαιότητας, που είχε ως μοναδικό προορισμό της την τεκνογονία για την εξασφάλιση ττις διαδοχής στην πατρική κυριαρχία. Κουβαλούσε μέσα της τη γυναίκα της Ρώμης που ζούσε κάτω από την εξουσία του άντρα ( pater familias ), χωρίς κανένα ατομικό η κοινωνικό δικαίωμα. Κι ήρθε η χριστιανική θρησκεία με τα διδάγματα της θεοκρατικής αρετής και της υποταγμένης ασκητικής ζωής, η οποία όπως είναι φυσικό επιβαλλόταν εύκολα στα υπεξούσια άτομα, όπως ήταν οι γυναίκες και τα παιδιά, καθώς και στις φτωχότερες τάξεις Το περίεργο είναι ότι η χριστιανική θρτισκεία έθετε ως πρώτο δίδαγμα την ισότητα : ουκ ένι άρρεν ή θήλυ, πάντες εν τω Χριστώ εσμέν Για να καταλήξει με τα κηρύγματα τω ν αγίων πατέρων και των επιφανών ανδρών στην πλήρη αλλοτρίωση της γυναίκας. Ο Αγιος Γρηγόριος έλεγε ; ευκολότερο είναι να βρεθεί κόρακας άσπρος παρά αγαθή γυναίκα. Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος έλεγε : η γυναίκα πλάστηκε για τον άντρα και όχι ο άντρας για τη γυναίκα και η σιωπή της δείχνει την υποταγή της Κάτω από τέτοιες προτροπές και διδάγματα, εύκολα μπορεί να μαντέψει κανείς τη θέση της γυναίκας στο Βυζάντιο. Την πάντρευαν στη νεαρή ηλικία των 12 και 13 ετών. Αγράμματη, θρησκόληπτη, δεισιδαίμων, με πλήρη άγνοια της ζωής, του γύρω κόσμου και του είναι της ακόμα. Ωστόσο η ζωή της βυζαντινής γυναίκας γενικότερα είχε μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις πλούσιες και τις φτωχές, όπως άλλω στε σ όλα τα μέρη του κόσμου και σ όλες τις εποχές. Η φτώχιά γυναίκα δούλευε σκληρά στο σπ ίτι. Μεγάλωνε τα παιδιά της, περιποιόταν τα πεθερικά της, ύφαινε και έραβε όλα τα ρούχα της οικογένειας κι έκανε τις κατώτερες " εξωτερικές δουλειές. Αν τύχαινε να ξεφύγει απ την οικογενειακή ζωή κατέληγε πόρνη, γυναίκα του ιπποδρόμου, σπάνια πολυτελής εταίρα και ακόμα σπανιότερα ανέβαινε τις ανώτερες βαθμίδες της κοινωνικής ζωής, όπως η περιώνυμη Θεοδώρα που ξεκίνιησε από το τσίρκο για να γίνει αυτοκράτειρα.

11 Η πλούσια γυναίκα στους βυζαντινούς χρόνους έκανε έντονη κοσμική ζωή, υπερνικώντας ακόμα και την πιο σκληρή αντίδραση της εκκλησίας. Ντυνόταν πολυτελώ ς, φρόντιζε την κόμμωσή της, βαφόταν, φορούσε κοσμήματα και αρώματα και πήγαινε στην εκκλησία, σε κοσμικές συγκεντρώσεις, στον ιππόδρομο και στα θέατρα. Αμα μια φτώχιά γυναίκα χήρευε, η ανάγκη την έκανε να βγει στη βιοπάλη. Δούλευε έξω από το σπίτι σε γυναικείες " δουλειές, όπως ράφτρα, κεντήστρα, υφάντρα. Εκανε τη δούλα και την παραδουλεύτρα στα πλουσιόσπιτα και στα καπηλειά. Η εκκλησία ωστόσο συνιστούσε σ αυτές τις δυστυχισμένες γυναίκες, άμα έμεναν απροστάτευτες, να ακολουθήσουν τον ασκητικό βίο και να γίνουν μοναχές. Σε μια κοινωνία θρησκόληπτη, δεισιδαιμονική και μυστικοπαθή, όπως ήταν η βυζαντινή, ήταν εύκολη και συχνή η καταφυγή στο μοναστήρι. Ενα δυστύχημα σε μια οικογένεια, μια διάσταση, ένας πολιτικός κατατρεγμός, ακόμα και ένα πείσμα, έκανε ένα άτομο ή και ολόκληρη οικογένεια να καταφύγει στο μονα στήρι. Πολύ νωρίς η γυναίκα ασχολήθηκε με τη φιλανθρωπία και τα πολιτιστικά, ως έκφραση της τάσης κοινωνικότητας που είχε ως άνθρωπος. Ηταν μια εκτόνωση. Η μεγαλοαστή στο Βυζάντιο, και η βασίλισσα ακόμα, προστάτευε τα γράμματα και τις τέχνες, ενίσχυε και εμψύχωνε τους νέους δημιουργούς. Η γυναίκα του λαού έτρεχε στα νοσοκομεία, τα ορφανοτροφεία για να αποθέσει το περίσσευμα των αισθημάτων της. Ανακούφιζε τον εαυτό της, παρηγορούσε τους θλιμμένους και τους ανήμπορους και τελικά γινόταν μια γέφυρα ανάμεσα στους δυνατούς και τους αδύνατους. ^ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ ( ) Για την Ελληνίδα στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, τυπικά τίποτα δεν άλλαξε ούτε και μπορούσε να αλλάξει. Η γυναίκα ως σύζυγος και μητέρα μένει βασικά στο σπίτι. Η κόρη αθέατη ασχολείται με το κέντημα και το ράψιμο κάτω από την καθοδηγήση της μητέρας της. Υφαίνει τα προικιά της, όπως και προηγούμενα στο Βυζάντιο.Είναι κάτω από την ^ ΞΗΡΑΔΑΚΗ Κ. από το Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ _ΟΠ,Π. σελ 36-38

12 απόλυτη εξάρτηση των γονιών ττις που θα της βρουν το γαμπρό και θα την αποκαταστήσουν μικρή μικρή. Ενώ ο έρωτας θεωρείται μεγάλη αμαρτία. Στο μεταξύ γεννιέται ένα πρόβλημα. Με το φευγιό των αντρών μένουν τα χωράφια ακαλλιέργητα και τα κοπάδια χωρίς βοσκούς. Και έρχεται η γυναίκα να αναπληρώσει το κενό. Ετσι δημιουργήθηκε ο τύπος της βλαχοπούλας και της βοσκοπούλας. Η ανάγκη έβγαλε την Ελληνίδα στη ζωή κι ανταποκρίθηκε. Κατά τον 17ο και 18ο αιώνα οι Ελληνίδες κάνουν κι άλλες δουλειές, ασχολούνται με την οικιακή χειροτεχνία - κατ οίκον και κατ αποκοπήν εργασία - και με την βιοτεχνία. * ΕΠ ΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ( ) Στην επανάσταση του 1821 που κράτησε επτά χρόνια, οι Ελληνίδες πήραν μέρος ως αγωνίστριες και καπετάνισσες. Η κάθε γυναίκα κουβαλούσε στους πολεμιστές τρόφιμα, νερό, ρούχα και πολεμοφόδια. Οι γυναίκες του Δυρού, κάτω στην Πελοπόννησο, απέτρεψαν τον εισβολέα με μόνο όπλο τα δρεπάνια τους σε ώρα που οι άντρες έλειπαν. Η ηρωική Μπουμπουλίνα, η καπετάνισσα, η Μαντώ Μαυρογένους, η μάνα του αρχιστράτηγου Κολοκοτρώνη, οι γυναίκες του Μεσολογγίου, η Χαρίκλεια Δασκαλάκη στην Κρήτη και πολλές άλλες, πολέμησαν γενναία, βοήθησαν αγωνιστές, εδιώχθησαν, εδεινοπάθησαν, αιχμαλωτίστηκαν, εστάλησαν ως δούλες στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής και υπέστησαν με καρτερία και υψηλό φρόνημα όλες εκείνες τις κακουχίες του επταετούς απελευθερωτικού αγώνα. Πολλές γυναίκες πλούσιες έδωσαν χρήματα και κοσμήματα σε ενίσχυση του αγώνα Αλλες πάλι καπετάνισσες παραχώρησαν τα καράβια τους ή μίσθωσαν καράβια και τα έθεσαν στην υπηρεσία του αγωνιζόμενου λαού.

13 ΣΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΚΡΑΤΟΣ ( ) Με την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους η γυναίκα βρέθηκε πιο ώριμη, αλλά διόλου ισότιμη με τον άντρα. Η συμμετοχή της στον απελευθερωτικό αγώνα δεν εκτιμήθηκε δεόντως. Μα ούτε και η ίδια την συνειδητοποίησε. Ετσι, μετά το 1830 κι όταν η Ελλάδα έγινε κράτος ελεύθερο, αυτή συνέχισε την ίδια ζωή, τη βασανισμένη και εξαρτημένη από τον άντρα. Από την ώρα που θα γεννιόταν μέχρι την ώρα που θα πέθαινε θα υπήρχε πάντα γ ι αυτήν ένας κηδεμόνας. Ποτέ δεν ήταν αυτεξούσια. Ο γάμος, αυτό το σημαντικό γεγονός της ζωής της, ήταν υπόθεση του γονιού της ή του κηδεμόνα της. Τόσο η κοινωνία όσο και ο νόμος την αντιμετώπιζαν ως πολίτη β κατηγορίας. Στην πόλη η ζωή για τη φτώχιά γυναίκα δεν ήταν καλύτερη. Το 1834 η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα του αρτισύστατου κράτους Δημιουργείται το άστυ. Η νέα κοινωνική τάξη, η αστική, έχει ανάγκη από γυναικεία εργατικά χέρια. Οι γυναίκες των πλουσίων κάθονται, πλέκουν,κεντάνε και λίγες μαθαίνουν γράμματα. Οι γυναίκες όμως των λαϊκών τάξεων δουλεύουν μοδίστρες, κοπελούδες, υπηρέτριες, τρ ο φ ο ί. Από τα μέσα του 19ου αιώνα έχουμε και εργάτριες σε εργοστάσια. Στο μεταξύ έκαναν και την εμφάνισή τους οι πρώτοι προοδευτικοί άνθρωποι που για λόγους ουμανιστικούς ή ορθολογιστικούς προπαγάνδιζαν τη μόρφωση των γυναικών και την ισότητα των δύο φύλων. Στην αρχή τα κηρύγματα αυτά προκαλούσαν αντιδράσεις, σιγά σιγά όμως οι άνθρωποι που μιλούσαν για ισότητα και κοινωνική δικαιοσύνη πλήθαιναν. Λίγες, ελάχιστες ήταν οι γυναίκες που βρίσκονταν σε πνευματικό περιβάλλον και είχαν και την οικονομική δυνατότητα να σπουδάσουν στο εξωτερικό. Τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα κρατούσαν κλειστές τις πόρτες τους για τις γυναίκες. Μόνο δασκάλες μπορούσαν να γίνουν στο Αρσάκειο και αυτό ήταν ιδιωτικό σχολείο. Με τους αγώνες τους οι γυναίκες κατάφεραν να δημιουργηθούν παντού σχολεία και για τα κορίτσια και να ιδρυθούν επαγγελματικές σχολές. Εκδίδονται γυναικείες εφημερίδες. Η σπουδαιότερη είναι η Εφημερίς των Κυριών, της Καλιρρόης Παρρέν, που για τριάντα ολόκληρα χρόνια ( ) πρόβαλλε τα αιτήματα των γυναικών Καταπολέμηση του αναλφαβητισμού, να ανοίξουν το Πανεπιστήμιο και το

14 Πολυτεχνείο τις πύλες τους και για τις γυναίκες, να διορίζονται γυναίκες υπάλληλοι, να πληρώνονται ίσα με τους άντρες, να τους δοθεί το δικαίωμα της ψήφου. Τελικά το 1901 άνοιξε το Πανεπιστήμιο για τις γυναίκες. Οι πρώτες φοιτήτριες έγιναν δεκτές από τους συναδέλφους τους με ειρωνικά χαμόγελα και απρεπή πειράγματα. Αυτές απτόητες συνέχιζαν τις σπουδές τους Κάθε χρόνο εγγράφονταν και περισσότερες ΤΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Οι γυναίκες στη Χώρα μας για πολλούς αιώνες δέχθηκαν παθητικά τις διακρίσεις που γίνονται σε βάρος τους και το ρόλο που τους δόθηκε μέσα στις πατριαρχικές κοινωνίες και ζήσανε κάτω από την εξουσία του πατέρα, του συζύγου, του αδερφού, μακριά από τη δημόσια, την οικονομική και κοινωνική δραστηριότητα του τόπου, αγράμματες και απληροφόρητες, παρόλη τη δυναμική παρουσία τους κάθε φορά στους Εθνικοαπελευθερωτικούς Αγώνες της πατρίδας μας και την παραγωγική προσφορά τους στη πρόοδο αυτού του τόπου. Από τα Ρωμαϊκά και Βυζαντινά χρόνια μέχρι σήμερα οι Ελληνίδες έζησαν καταπιεσμένες από το πατριαρχικό, καπιταλιστικό, οικονομικό και οικογενειακό σύστημα και κάτω από νόμους που προσδιόρισαν την κατώτερη θέση τους μέσα στην οικογένεια και στην κοινωνία και που τους αφαίρεσαν τα ανθρώπινα δικαιώματά τους. Από τον προηγούμενο αιώνα και μέχρι της αρχές του εικοστού, διάφορες φωτισμένες μορφωμένες γυναίκες αρχίζουν τον αγώνα και την προσπάθεια για την εκπαίδευση των γυναικών. Είναι τα χρόνια που θεωρείται μεγάλη προοδευτικότητα από τους γονείς, να επιτρέψουν στα κορίτσια τους να μάθουν να διαβάζουν και να γράφουν. Αρχίζουν να εκδίδονται κάποια έντυπα - εφημερίδα - περιοδικά και ιδρύονται οι πρώτες Γυναικείες Ενώσεις. Πολύ γενικά βέβαια, μπορούμε να πούμε ότι, αυτοί οι πρώτοι Σύλλογοι και τα περιοδικά στόχευαν κυρίως σε πολιτιστικές εκδηλώσεις διαφύλαξης της Εθνικής κληρονομιάς και τέχνης και σε φιλανθρωπικό ΞΗΡΑΔΑΚΗ Κ. από το Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ _ ΟΤΤ.Π. σελ. 4^43

15 έργο Κοινωνικής Πρόνοιας. Ομως, όσες δραστηριοποιούνται σ αυτές τις Οργανώσεις, συνειδητοποιούν παράλληλα τις ικανότητες του φύλου τους. Στο μεταξύ. στην Ευρώπη η Βιομηχανική επανάσταση κάνει τις γυναίκες, που πληρώνονται στα εργοστάσια με το μισό σχεδόν μεροκάματο του άνδρα, να συνειδητοποιούν την εκμετάλλευση του φύλου τους. Η αδικία σε βάρος τους στο χώρο της δουλειάς τους τις κάνει να δουν τη γενικότερη κοινωνική αδικία που τους γίνεται. Γεννιέται ο φεμινισμός που επιδρά - όπως είναι φυσικό - και στην Ελλάδα. Οι δραστηριότητες όμως αυτές, ανακόπτονται από τους πολέμους και τις πολιτικές καταστάσεις που εκτυλίσσονται στην Ευρώπη αλλά και ειδικώτερα στην Ελλάδα ( Παγκόσμιοι πόλεμοι - Στρατιωτικά καθεστώτα ) Στις αρχές της δεκαετίας του 60 και ειδικώτερα το 1964 ιδρύεται η Πανελλήνια Ενωση Γυναικών ( Π.Ε.Γ.) που εκδίδει το περιοδικό ΔΕ ΛΤΙΟ " Οι κύριοι στόχοι της είναι: - ίση αμοιβή για ίση εργασία, - προστασία της μητρότητας και του παιδιού και άλλους στόχους που μερικοί απ αυτούς αποτελούν και σήμερα επιδιώξεις των Γυναικείων Οργανώσεων. Η τελευταία όμως δικτατορία του Απρίλη 1967 σταματά και πάλι τη δραστηριότητα των Γυναικείων Οργανώσεων Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΘΕΣΗ ΤΟ Υ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Μετά το 1974 το Γυναικείο Κίνημα μπαίνει σε νέα φάση. Με την προκήρυξη των βουλευτικών εκλογών, το φθινόπωρο του 1974, έκανε την εμφάνιση της η Προσωρινή Επιτροπή της Κίνησης Δημοκρατικών Γ ^ α ικ ώ ν και κάλεσε τις υποψήφιες όλων των κομμάτων σε συζήτηση πάνω στα γυναικεία ζητήματα. Την επιτροπή αποτελούσε μια ομάδα γυναικών που προέρχονταν από την Π.Ε.Γ. αλλά και νεότερες γυναίκες που ένιωθαν την ανάγκη της συλλογικής δράσης. Το 1975 ιδρύθηκε η Κίνηση Δημοκρατικών Γυναικών και σύντομα άρχισαν να δημιουργούνται τμήματα της σ όλη την Ελλάδα. Το 1976 εμφανίστηκαν η Ομοσπονδία Γυναικών Ελλάδας και η Ενωση Γυναικών Ελλάδας. Τα τρία μεγάλα σωματεία με Πανελλήνια εξάπλωση και με μεγάλες διαφορές στη

16 θεώρηση του γυναικείου κινήματος περιόρισαν τα πρώτα χρόνια τη δραστηριότητά τους στη διεκδίκηση παλιών αιτημάτων των γυναικών αλλά και συνδέθηκαν άμεσα με μια σειρά διεκδικήσεων που θέτουν οι πολιτικοί φορείς, κυρίως τα πολιτικά κόμματα. Οι τρεις λοιπόν μεγαλύτερες σε μαζικότητα και δραστηριότητα πανελλαδικά γυναικείες οργανώσεις είναι μεν ανεξάρτητες οργανωτικά αλλά είναι φανερή η προσπάθεια καθοδήγησής τους και ελέγχου τους από τα πολιτικά κόμματα ( δυστυχώς πολλές φορές επιτυχής ). Παράλληλα με την ίδρυση τω ν τριών οργανώσεων ιδρύθηκαν διάφοροι σύλλογοι ( Νέων Γυναικών, Μητέρων, Νοικοκυρών κ.α. ) και επαναδραστηριοποιήθηκαν παλιά σωματεία. Το 1978 εμφανίστηκε η Κίνηση για την Απελευθέρωση των Γυναικών ήταν μια ομάδα νέων γυναικών, από τις οποίες πολλές είχαν βρεθεί στις χώρες όπου αναπτύχθηκε το νεοφεμινιστικό κίνημα. Προσπαθούσαν να εκθέσουν έναν άλλο τύπο γυναικείας προβληματικής και δράσης. Εξέδωσαν το περιοδικό Γ:σ την Απελευθέρωση της Γτναίκας στο οποίο για πρώτη φορά θίγονταν θέματα που μέχρι τότε θεωρούνταν αυστηρά προσωπικά ή ιδιωτικά θέματα ταμπού, όπως οι εκτρώσεις, οι βιασμοί, η μεταχείριση της γυναίκας στη διαφήμιση, ο διαφορετικός τρόπος ανατροφής αγοριών και κοριτσιών, η γυναικεία σεξουαλικότητα, η καταπίεση στην οικογένεια. Ετσι λοιπόν, δέκα χρόνια μετά από την Δ. Ευρώπη και την Αμερική, πρωτομφανίζεται στην Ελλάδα το νεοφεμινιστικό κίνημα εμπλουτισμένο όμως ταυτόχρονα και με όλη την προβληματική που είχαν αναπτύξει οι γυναίκες της Λ. Ευρώπης και Αμερικής κατά την δεκαετία Οι Ελληνίδες φεμινίστριες άρχισαν να οικοδομούν με τη δημιουργία των γυναικείων ομάδων, ένα αυτόνομο φεμινιστικό κίνημα που θα προσπαθούσε και θα αγωνίζονταν να βρεί την ταυτότητά του, το ρόλο του, να αυτοπροσδιοριστεί και να θέσει τους στόχους του. Δεν διεκδικείται πια μόνο η χειραφέτηση αλλά η απελευθέρωση των γυναικών. Η περίοδος θεωρείται η εποχή της μεγάλης άνθισης του κινήματος. Παραδοσιακές γυναικείες οργανώσεις και αυτόνομες παρά τις βαθιές διαφορές το κατορθώνουν και συνυπάρχουν σε ενιαίες εκδηλώσεις και κοινές προτάσεις για ορισμένα θέματα. Σ αυτό το διάστημα το Κίνημα κατορθώνει, παρά την αριθμητική του μειονεξία και συμβάλλει

17 στην ευασθητοποίηση της κοινής γνώμης για το θέμα τω ν γυναικών, στην διάχυση " τω ν φεμινιστικών αξιών και αρχών και συνεπάγονταν η διάδοσή τους ανάμεσα στις γυναίκες αλλά και στην θεσμοποίησή τους. Σήμερα δεν πρέπει να ξεχνάμε ούτε για μια στιγμή τις συνεχείς προσπάθειες που καταβλήθηκαν και καταβάλλονται : α) τόσο δια μέσου διεργασιών ενσωμάτωσης - εξουδετέρακτης των φεμινιστικών διεκδικήσεων, αρχών, αξιών, β) όσο δια μέσου διεργασιών επίθεσης στις ήδη υπάρχουσες κατακτήσεις του γυναικείου κινήματος να αποκλειστεί το ενδεχόμενο ένα κατασταλμένο υπόγειο ρεύμα ζωής με βαθιές καταβολές να έρθει στην επιφάνεια της γης. Η διάχυση, η θεσμοποίηση, ο κρατικός φεμινισμός ( που θεωρείται το απόγειο των διεργασιών ενσωμάτωσης - εξουδετέρωσης της φεμινιστικής διεκδίκησης ) και οι διαφορές τις ανάγκης εξατομίκευσης, έδρασαν στο εσωτερικό του φεμινιστικού κινήματος, συρρίκνωσαν τις τάξεις τους και την συλλογική δράση, και κάνει πολλούς να μιλούν για Κρίση και Υφεση που αποτελεί αποτέλεσμα προβληματισμού όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε όλες τις αναπτυσόμενες χώρες. Οσο αφορά τον εντοπισμό των κοινών αλλά και των ειδικών για κάθε χώρα παραγόντων. Παρά τη λεγάμενη κρίση και ύφεση όλα αυτά τα χρόνια οι γυναίκες άλλοτε συλλογικά και άλλοτε ατομικά ακολουθούν την διαδρομή της απελευθέρωσης : μέσα από διεργασίες συνειδητοποίησης, μέσα απο συγκρούσεις εσωτερικές και εξωτερικές, μέσα από κοινωνικά και προσωπικά αδιέξοδα που φαίνονται ανυπέρβλητα, μέσα από αντιφάσεις και συμβιβαστικές λύσεις διερύνοντας τα όρια τω ν εμπειριών τους, ερχόμενες σε ποιοτική ρήξη με τον Ρ Ο ΛΟ, αναλύοντας την θέση τους, αποκτώντας πληρέστερη γνώση αναζητούν νέα σχήματα απαγκιστρώνονται από την παγίδα της παλιάς διένεξης γύρω από την κατωτερότητά ή ανωτερότητα των δύο φύλων. Εγκαταλείπουν την προσχώρηση στην A εικόνα ως terminus ad guem. Λένε όχι στον εξανδρισμό τους. Την ξέρουν πια την παγίδα όλων των ΚΕΝΤΡΙΣΜ ΩΝ : να εγκαταλείψουν την ιδιαιτερότητά τους, τη δική τους αλήθεια και να καθοριστούν σε σχέση προς ένα άλλο κέντρο, γινόμενες έτσι περιφερειακά του στοιχεία. Ξέρουν πια καλά ότι η δύναμη όλων των Κεντρισμών βρίσκεται σήμερα στο ότι έχουν την πλαστικότητα εκείνη που

18 καθοριστούν σε σχέση προς ένα άλλο κέντρο, γινόμενες έτσι περιφερειακά του στοιχεία. Ξέρουν πια καλά ότι η δύναμη όλων των Κεντρισμών βρίσκεται σήμερα στο ότι έχουν την πλαστικότητα εκείνη που τους επιτρέπει να εξουδετερώνουν το Α Λ Λ Ο περιορίζοντάς το στο ΟΜ ΟΙΟ, απονευρώνοντας έτσι τη ΔΙΑΦΟΡΑ. Ξέρουν πια πολύ καλά ότι ο κάθε ΚΕΝ ΤΡΙΣΜ Ο Σ εξουδετερώνει την ετερογένεια μέσω μιας αφαιρετικής διαδικασίας που αποψιλώνει από διαφορές και εντάσεις τις διαφορές και τις μοναδικότητες σε καθολικά συστήματα που αφαιρούν ότι καθορίζει ποιοτικά. Οι γυναίκες σήμερα ξέρουν ότι είναι Α Λ Λ Ε Σ και ΔΙΑ Φ Ο Ρ ΕΤΙΚ Ε Σ, ούτε ανώτερες, ούτε κατώτερες, ούτε συμπληρωματικές ούτε όμοιες. ^ ' XPONAICH Ζ. - ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΙΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΜΑΡΤΙΟΣ 1996.

19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑ 2.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι γυναίκες αιώνες τώρα, εργάζονται σκληρά τόσο μέσα στα πλαίσια της οικογένειας όσο και έξω απ αυτήν. Η εργασία τους, η διπλή αυτή εργασία, σπάνια εκτιμήθηκε και δύσκολα αναγνωρίστηκε. Αντίθετα, υπήρξε αντικείμενο πολύτροπης και πολύμορφης εκμετάλλευσης. Αμισθες, ανασφάλιστες, οικονομικά εξαρτημένες και μη καταξιωμένες σαν εργαζόμενες, οι γυναίκες κρατήθηκαν στο περιθώριο των κοινωνικών και οικονομικών εξελίξεων. Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα ήταν σχεδόν αποκλεισμένες από τη μισθωτή εργασία που είχε να κάνει την εμφάνισή της μαζί με τον καπιταλισμό. Η συμμετοχή τους στην ελεύθερη αγορά της εργασίας συντελέστηκε κάτω από τους πιο δυσμενείς και άνισους όρους. Ακόμα κι όταν η εργασία τους θεωρήθηκε απαραίτητη για την ανάπτυξη της καπιταλιστικής οικονομίας, τα επαγγέλματα που κοινωνικά τους επιτρεπόνταν ήταν, συνήθως, τα λεγάμενα γυναικεία επαγγέλματα επαγγέλματα, δηλαδή, που αποτελούσαν απλά μια προέκταση του παραδοσιακού ρόλου των γυναικών μέσα στην οικογένεια όπως, για παράδειγμα, της υπηρέτριας, της νταντάς, της μοδίστρας και της ανειδίκευτης εργάτριας,επαγγέλματα που ευθύς εξαρχής θεωρούνταν κατώτερα, από το γεγονός και μόνο ότι τα ασκούσαν γυναίκες. Αυτό, βέβαια, δεν εμπόδισε αργότερα ορισμένα από αυτά, όταν πέρασαν στα χέρια των ανδρών, να θεωρηθούν ανώτερα όσον αφορά τις αμοιβές και την κοινωνική αίγλη τους π.χ. μόδιστροι της υψηλής ραπτικής, σεφ της μαγειρικής, παιδαγωγοί, και άλλα. Περιορισμένες, λοιπόν, οι γυναίκες σε εργασίες μονότονες, ανιαρές και δίχως δυνατότητα επαγγελματικής εξέλιξης, αλλά ιδιαίτερα κοπιαστικές και ανθυγιεινές ( π.χ. υφαντουργεία, καπνεργοστάσια ) που απαιτούσαν μεγάλη σωματική δύναμη και αντοχή, αποθαρρύνονταν και αποκλείονταν από εκείνες που απαιτούσαν τεχνική κατάρτιση, μόρφωση και υπευθυνότητα. Οι γυναίκες ήταν για χρόνια το εφεδρικό εργατικό δυναμικό, οι πρώτες που απολύονταν, τα φτηνά εργατικά χέρια. Η

20 σκληρή και απάνθρωπη εκμετάλλευσή τους σπάνια δημιουργούσε προβλήματα στην εργοδοσία. Παρ όλα αυτά θεωρούνταν το ασθενές φύλο " των εργαζομένων, όχι βέβαια στον τομέα της προσφοράς της εργασίας τους, γιατί εκεί ο καπιταλισμός δεν έκανε διακρίσεις τέτοιου είδους, αλλά στον τομέα της αμοιβής ττις εργασίας τους. Οι ευρύτερες κοινωνικές αντιλήψεις για την ανισότητα των φύλων είχαν άμεση αντανάκλαση και στις εργασιακές σχέσεις. Ετσι, τα πρώτα προστατευτικά μέτρα που πάρθηκαν στην Ελλάδα για τους εργαζόμενους, έπειτα από σκληρούς αγώνες εργατών και εργατριών, δεν λάβαιναν υπόψη τους την ιδιαίτερη κοινωνική θέση των γυναικών, δεν αναγνώριζαν τον κοινωνικό χαρακτήρα της μητρότητας και θεωρούσαν αυτονόητο ότι οι γυναίκες όφειλαν να σηκώνουν μόνον αυτές το βάρος της ανατροφής των παιδιών. Απεναντίας, τα μέτρα εκείνα καθιέρωναν και διεύρυναν τις κοινωνικές διακρίσεις σε βάρος των εργαζομένων γυναικών. Οι αμοιβές τους ήταν δύο και τρεις ςχ>ρές μικρότερες από των ανδρών συναδέλφων τους, ακόμα και για το ίδιο είδος εργασίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ανισότητα στις αμοιβές ανδρών και γυναικών καταργήθηκε πολύ πρόσφατα και μόνο όσον αφορά τις κατώτερες βασικές αμοιβές. Οι νομοθετικές ρυθμίσεις, οι οποίες θέσπισαν την ισότητα της αμοιβής ( Σύνταγμα του 1975 και ν. 46/1975 που επικύρωσε τη Διεθνή Σύμβαση 100 ), αποτελούν ασφαλώς πολύ θετικά βήματα, χωρίς όμως και να καταργούν ακόμη πραγματικά την ανισότητα των φύλων στην εργασία. Μέσα σ ένα καθεστώς διακρίσεων, η γυναίκα αναμφίβολα ήταν και είναι δύσκολο να αποκτήσει συνείδηση εργαζόμενης. Τ ι πιο φυσικό άλλωστε από το να θεωρεί κι η ίδια την εργασία της ευκαιριακή και δευτερεύουσα απασχόληση, αφού κύρια και μόνιμη θεωρείται απ όλους η γέννα, η ανατροφή των παιδιών και οι δουλειές του σπιτιού. Η όλη διαπαιδαγώγηση που δέχονται οι γυναίκες τείνει ακριβώς προς αυτή την κατεύθυνση και η εμπειρία τους σαν εργαζόμενων κάθε άλλο παρά ευνοεί την ανάπτυξη μιας ανάλογης συνείδησης. Οταν οι προοπτικές που τους παρέχονται εξασφαλίζουν σπάνια την επαγγελματική και οικονομική αυτονομία τοςυ, και ο μισθός που παίρνουν αντιμετωπίζεται ακόμα κι από τις ίδιες σαν εισόδημα για την κάλυψη τω ν προσωπικών τους

21 εξόδων η συμπλήρωμα " στο μισθό του άντρα, πως να μην αποστρέφονται τη μισθωτή εργασία και να μην επιζητούν την ασφάλεια στον παραδοσιακό και εξαρτημένο ρόλο τους ; Δεν είναι λίγες οι γυναίκες που, ενώ θα μπορούσαν να ασκήσουν κάποιο ανεξάρτητο επάγγελμα και να απολαμβάνουν τα δικαιώματα που κάθε εργαζόμενος και εργαζόμενη δικαιούται, είτε δεν απασχολούνται πλήρως είτε προτιμούν να βοηθούν τους συζύγους τους στις επαγγελματικές και επιχειρηματικές δραστηριότητες τους, σαν συμβοηθούντα μ έλη της οικογένειας. Παρατηρούμε δυστυχώς ότι ακόμα και σήμερα το μεγαλύτερο ποσοστό των συμβοηθούντων α τόμω ν είναι γυναίκες. Οταν η νομοθεσία, γύρω στα 1912, θέλησε να προστατεύσει τις γυναίκες από τους διάφορους κινδύνους της εργασίας, τις αντιμετώπισε σαν μειονεκτικά άτομα, σαν ανήλικους εργάτες. Απαγορεύτηκε η νυχτερινή εργασία των γυναικών, όχι επειδή η νυχτερινή εργασία είναι επιβλαβής για κάθε εργαζόμενο, αλλά για να προστατεύσουν "τις γυναίκες από τους διάφορους κινδύνους στους οποίους ήταν εκτεθειμένες κατά τις νυχτερινές ώρες, λόγω του φύλου τους. Το πνεύμα αυτό εκφράζεται άλλωστε και στη Διεθνή Σύμβαση 89 που επικυρώθηκε με το ν. 3924/1959, και η οποία γενίκευσε την απαγόρευση της νυχτερινής εργασίας των γυναικών αλλά και την επέτρεψε, εξαιρετικά, μεταξύ άλλων, και σε περιπτώσεις που οι γυναίκες εργάζονται σε επιχειρήσεις που απασχολούν μόνο μέλη της δικής τους οικογένειας. Αυτή η ύποπτη και επικίνδυνη, όπως θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε, προστασία, η δήθεν προνομιακή μεταχείρηση της εργαζόμενης γυναίκας, αποτελούσε και αποτελεί σημαντικό δείκτη της ανισότητας των δύο φύλων και αναπαράγει την αντίληψη της γυναικείας κατωτερότητας. Στο βαθμό όμως που συγχέεται η κοινωνική μητρότητα ( ανατροφή των παιδιών που μπορεί να την επωμίζονται το ίδιο άνδρες και γυναίκες ) με τη βιολογική μητρότητα ( εγκυμοσύνη, τοκετός ), την ευθύνη της οποίας φέρνει ακέραια η γυναίκα, τα διάφορα προστατευτικά μέτρα για τις γυναίκες θα προστατεύσουν απλούστατα τα συμφέροντα της

22 πατριαρχίας, η υποαπασχόληση, η μερική απασχόληση, η ανεργία, τα χαμηλά μεροκάματα, η επαγγελματική και μισθολογική στασιμότητα, καθώς και οι χειρότερες εργασίες θα είναι τα θλιβερά προνόμια των γυναικών, το τίμημα της προσφοράς τους στην αναπαραγωγή του ανθρώπινου είδους. Μολονότι οι εργαζόμενες στη χώρα μας μετά τον Β'Παγκόσμιο πόλεμο έφτασαν ν' αποτελούν περίπου το 1/3 του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, διεξάγοντας έναν επιπρόσθετο αγώνα, σε σχέση με τους άντρες συναδέρφους τους, για να κατακτήσουν το ελάχιστο δικαίωμα στην εργασία, και μολονότι η συμβολή τους όχι μόνο στο οικογενειακό εισόδημα αλλά και στην Εθνική Παραγωγή ήταν αποφασιστική, εξακολουθούσαν να θεωρούνται εργαζόμενοι δεύτερης κατηγορίας και να υφίστανται πλήθος διακρίσεων. Με τους νέους νόμους που αποκαθιστούν την ισότητα των δύο φύλων στους διάφορους τομείς της κοινωνικής ζωής και, ιδιαίτερα, με το νόμο 1414 του 1984 Για εφαρμογή της αρχής της ισότητας σ τις εργασιακές σχέσεις παύουν, νομοθετικά τουλάχιστον, οι ποικίλες διακρίσεις σε βάρος των εργαζομένων γυναικών και οι γυναίκες αντιμετωπίζονται σαν αυτόνομες και αυθύπαρκτες οικονομικές και κοινωνικές οντότητες. Α λλά για να γίνει η ισότητα καθημερινή πράξη, για να αποκτήσουν οι εργαζόμενες γυναίκες συνείδηση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών τους και για να κατακτήσουν την επαγγελματική αυτονομία τους π ρέπει, πριν από όλα, να γνωρίσουν τα γενικότερα δικαιώματα που έχουν σαν εργαζόμενες καθώς και τα πιο προωθημένα δικαιώματα που τους παρέχουν οι νέοι νόμοι για την ισότητα των δύο φύλων στην εργασία/ ' ΔΙΚΑΙΏΜΑΤΑ ΚΑΙ Υ1ΤΟΧΡΕΩΣΒΣ ΤΗΣ ΒΤΑΖΟΜΕΝΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΗΗ ΜΙΣΘΩΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ, Υπουργείο Προεδρίας, ΓΓ. ισότητας των δύο φύλων, Αθήνα.

23 2.2. Κ Ο ΙΝ Ω ΝΙΚ Η, Ν Ο Μ ΙΚ Η ΚΑΙ Ε Π Α Γ Γ Ε Λ Μ Α Τ ΙΚ Η Κ Α Τ Α Σ Τ Α Σ Η Τ Η Σ Γ Υ Ν Α ΙΚ Α Σ Τ Η Σ Γ Υ Ν Α ΙΚ Α Σ Κ Α Τ Α Τ Ο 19θ Α ΙΩ Ν Α ΚΑΙ Τ ΙΣ Α Ρ Χ Ε Σ Τ Ο Υ 20ου Α ΙΩ Ν Α. Η μειονεκτική θέση ττ ς γυναίκας κατοπτριζόταν και στη νομοθεσία, καθώς και την επαγγελματική της κατάσταση, όταν εργαζόταν. Οι Ελληνίδες ήταν αποκλεισμένες από κάθε δημόσια δραστηριότητα. δεν θεωρούνταν πολίτες και δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα. Καμιά σχεδόν νομική κάλυψη δεν υπήρχε γ ι αυτές, ενώ συναντούσαν όχι μόνο την αδιαφορία. αλλά και την εχθρότητα του κοινωνικού συνόλου σε κάθε προσπάθεια κατοχύρωσης ορισμένων δικαιωμάτων. Ακόμη και ο αγώνας τους για την εξασφάλιση της δουλειάς αντιμετωπιζόταν με δυσπιστία ή περιφρόνηση. Κάτω απ αυτές τις συνθήκες, η ισότητα και η επαγγελματική εξέλιξη ήταν για τις γυναίκες ουτοπικά συνθήματα, που δεν τις άγγιζαν. Ανύπαρκτη, επομένως, ήταν και η επαγγελματική τους συνείδηση. Προσπαθούσαν να απαλλαχθούν από τη δουλειά τους ή να μην αρχίσουν καθόλου. Τα προβλήματά τους, εξάλλου, δεν ενδιέφεραν ούτε καν τις πρώτες συνδικαλιστικές οργανώσεις, γιατί θεωρούνταν φυσικό το γεγονός των διακρίσεων σε βάρος τους. Το ίδιο αρνητική απέναντί τους ήταν και η εργατική νομοθεσία. Αντιμετώπιζε την εργάτρια ως άτομο μειωμένης πνευματικής και σωματικής ικανότητας και επομένακ;, δικαιολογούσε το χαμηλό επίπεδο των γυναικείων μεροκαμάτων. Το εργατικό κέντρο Πάτρας ανέφερε ( ) :... εργάζονται 100 εργάτιδες άγαμοι και έγγα μ ο ι, ηλικίας από 10 ετώ ν μέχρι 45. Λαμβάνουν ημερομίσθιον από 30 λεπ τώ ν μ έχρι 1,80 δρχ. Εργάσιμοι ώραι ημερησίως 13 1/2 ".Τ ο αντίστοιχο ημερομίσθιο του άνδρα, με τις ίδιες συνθήκες δουλειάς, ήταν 3 δρχ. Το 1914 ακόμη, το ημερομίσθιο της υφάντριας αντιστοιχούσε στο 32% του ημερομισθίου του υφαντή. Με την αλλαγή των πολιτικών συνθηκών στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα θεσπίστηκαν ορισμένοι νόμοι για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας της γυναίκας,αλλά είχαν μέτρια αποτελέσματα, γιατί από τη μια πλευρά κινούνταν ακόμη στο παλιό πνεύμα, ενώ, από την άλλη,σπάνια εφαρμόστηκαν στην πράξη.

24 Δεν ήταν όμως μόνο οι εργάτριες που αντιμετώπιζαν σοβαρά προβλήματα και οι γυναίκες με επιστημονική κατάρτιση συναντούσαν πολύ μεγάλα εμπόδια στην επαγγελματική σταδιοδρομία τους, εξαιτίας της συντηρητικής κοινωνικής νοοτροπίας. Για κάθε μικρή κατάκτηση χρειαζόνταν ολομέτωποι αγώνες. Το 1922 ο δικηγορικός σύλλογος Αθηνών αρνήθηκε να γράψει ως μέλη του γυναίκες νομικούς και ειδικότερα την Αγνή Ρουσσοπούλου, μια προσωπικότητα του γυναικείου κινήματος, ενέργεια που ήταν στην ουσία άρνηση του δικαιώματος εργασίας. Μόνο το 1925 άνοιξε τις πόρτες του στις γυναίκες και τους έδοασε την άδεια δικηγορίας Η ίδια κατάσταση επικρατούσε και στους άλλους επιστημονικούς κλάδους. Το 1929 ακόμη, το Συμβούλιο Επικρατείας δεν επέτρεψε σε γυναίκες να διαγωνιστούν για τη θέση του εισηγητή ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΔΩΝ Οι γυναίκες αποτελούν σήμερα το 35% του εργατικού δυναμικού της χώρας μας και το 65% των μακράς διάρκειας ανέργων. Τα όρια της φτώχειας περιλαμβάνουν όλο και περισσότερες γυναίκες. Οι γυναίκες διαθέτουν ελλειπή επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, καταλαμβάνουν τα κατώτερα κλιμάκια της ιεραρχίας και συγκεντρώνονται σ ένα μικρό αριθμό επαγγελμάτων και κλάδων.συνήθως παραδοσιακά γυναικείων, που παρέχουν μικρές ή ανύπαρκτες προοπτικές ανάπτυξης και εξέλιξης. Οι νέες εργασιακές σχέσεις, το ωρομίσθιο, η μερική απασχόληση, το ελαστικό ωράριο, η εργολαβία, οι συμβάσεις ορισμένου χρόνου, η δουλειά με το κομμάτι στο σπ ίτι, εφαρμόζονται κύρια σε κλάδους και ειδικότητες που απασχολούνται γυναίκες διαιωνίζοντας έτσι την αντίληψη για τον ευκαιριακό και συμπληρωματικό χαρακτήρα της γυναικείας απασχόλησης. Η επαγγελματική εξέλιξη των γυναικών είναι ανισόμετρη με αυτή των ανδρών συναδέλφων τους. Στη Δημόσια Διοίκηση 2% είναι γυναίκες Διευθυντές και 0,9 % στον Ιδιωτικό Τομέα. 'ΕΛΛΑΔΑ - ΙΣΤΟΡΙΑ - ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, Z.XPONAICH, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΑΛΛΙΑΡΗ - ΠΑΙΔΒΑ, σελ

25 To 75% τω ν απασχολούμενων γυναικών στις νέες τεχνολογίες απλά εισάγει στοιχεία στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Οι μέσες αμοιβές των γυναικών είναι μικρότερες από αυτές των ανδρών και φθάνουν στο 65 % των αντίστοιχων ανδρικών. Γενικώτερα οι γυναίκες κατέχουν το 1% του παγκόσμιου πλούτου, μετρημένου σε έδαφος και χρυσό και τους αναλογεί το 25 % τω ν εισοδημάτων, πάλι σε παγκόσμια επίπεδα ( ΔΗΜΕΠ 1989 για τη ΓΕΣΕΕ ) ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΑΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΗΣ Οι γυναίκες μπαίνουν στην παραγωγή σε μεγαλύτερη ηλικία απ ότι οι άνδρες ( συνήθως ετών ) και αποχωρούν νωρίτερα. Διακόπτουν δε την εργασία τους σε υψηλό ποσοστό (17 % ), ανάλογα με τα γεγονότα του κύκλου ζωής τους ( Γάμος 4 %, Ιο παιδί 13%, 2ο παιδί και άνω 36 % ΔΗΜΕΠ 1989 ). Οι γυναίκες υπάλληλοι στο Δημόσιο και Ιδιωτικό τομέα είναι πολύ περισσότερες των ανδρών ( ποσοστό 74% ). Η πλειοψηφία των γυναικών είναι χαμηλόμισθες. Το 80% έχουν καθαρές μηνιαίες αποδοχές μέχρι δρχ, το 11% ανήκει στην κλίμακα δρχ και το 3 % στις δρχ ( ΔΗΜΕΠ 1989 ). Το καλύτερο μορφωτικό επίπεδο σε σχέση με τους άνδρες μισθωτούς, η μικρή ηλικία, οι διαφορετικές αξίες ζωής και η συγκέντρωση των γυναικών στις χαμηλότερες μισθολογικές και βαθμολογικός κλίμακες, τα χαμηλά ποσοστά της γυναικείας επιχειρηματικότητας είναι τα κύρια χαρακτηριστικά που διαγράφουν το προφίλ της σημερινής Ελληνίδας εργαζόμενης

26 2.5. ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΑΝΕΡΓΙΑ Στην ανεργία η γυναίκα κατέχει την πρώτη θέση. Τα ποσοστά ανεργίας τω ν γυναικών είναι υπερβολικά εκείνων τω ν ανδρών. Η μεγαλύτερη συμμετοχή των γυναικών στην ανεργία παρατηρείται και σε πολλές άλλες κοινοτικές χώρες. Η ανεργία π λή ττει περισσότερο τις νέες γυναίκες. Η μακροχρόνια ανεργία π λή ττει και πάλι περισσότερο τη γυναίκα. Το 55,3 % των ανέργων γυναικών στην Ε.Ε. είναι μακροχρόνια άνεργες. Για την Ελλάδα το ποσοστό αυτό είναι ακόμη υψηλότερο. Ετσι, ανεξάρτητα από το μέγεθος της ανεργίας και την διαχρονική της εξέλιξη μεταξύ τω ν διαφόρων κοινοτικών χωρών ένα είναι γεγονός. Η γυναίκα π λήττεται περισσότερο από την ανεργία και ιδιαίτερα την μακροχρόνια ανεργία. Το γεγονός αυτό δίνει ανάγλυφη την εικόνα της ανισότητας μεταξύ των δύο φύλων. Η μείωση της ανεργίας των γυναικών σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να αντιμετωπισθεί με την ακούσια έξοδό της από την αγορά εργασίας. Εκτός κι αν επιστρέφουμε στην αναχρονιστική κυρίαρχη παράδοση που ήθελε τη γυναίκα στο σπίτι. Η γυναίκα δεν είναι η αναπαραγωγική μηχανή που την χρησιμοποιείς όποτε θέλεις. Ιδιαίτερα η εργαζόμενη μητέρα έχει δύο εργάσιμες ημέρες μέσα σε μία μέρα. Επομένως χρειάζεται την κοινωνική προστασία και ασφάλεια, την δημιουργία όλων των αναγκαίων υποδομών μητρότητας, ίσες ευκαιρίες εκπαίδευσης, απασχόλησης και ίση αμοιβή για την ίδια προσφερόμενη εργασία. Αν η μεγαλύτερη ανεργία σε βάρος των γυναικών αποτελεί βασικό στοιχείο κοινωνικής ανισότητας μεταξύ των δύο φύλων, το ίδιο ισχύει και για την ακούσια έξοδό της από την αγορά εργασίας. Αξίζει να εξετάσει κανείς σε ποιό βαθμό η ασκούμενη πολιτική απασχόλησιις αντιμετωπίζει σήμερα το πρόβλημα ανεργίας των γυναικών και γενικότερα τη θέση της μέσα στην αγορά εργασίας. Από το 1986, περισσότεροι από άνεργοι βρήκαν απασχόλησιι με τη βοήθεια αυτού του προγράμματος που εφάρμοζε ο Ο Α ΕΔ. Στην περίοδο μεταξύ περίπου άνεργοι επιδοτήθηκαν προκειμένου να συστήσουν τη δική τους επιχείρηση. Ο

27 αριθμός αυτός αποτελεί ένα ποσοστό 16% στο σύνολο τω ν ελευθέρων επαγγελματιώ ν που ξεκίνησαν την επιχειρηματική τους δραστηριότητα στην Ελλάδα μέσα στην ίδια περίοδο. Σύμφωνα με τα στοιχεία της στατιστικής υπηρεσίας του Ο Α Ε Δ, το 1989, το 48% αυτών που συμμετείχαν στο πρόγραμμα ήταν γυναίκες. Αυτό το ποσοστό κρίνεται αρκετά σημαντικό αν λάβουμε υπόψη μας ότι η συμμετοχή τω ν γυναικών στο εργατικό δυναμικό είναι αρκετά χαμηλότερη. Οι περισσότερες επιχειρήσεις που συστάθηκαν από γυναίκες ανήκαν στον τομέα του εμπορίου, του τουρισμού και σε λοιπές υπηρεσίες.^ " ΤΖ1ΦΑ - ΠΑΝΤΑΖΗ Κ, ΓΓ. ΙΣΟΤΗΤΑΣ, Συνέδριο με θέμα " Ισες ευκαιρίες στην ανάπτυξη και την απασχόληση, ομιλία με θέμα Η θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας και η συμβολή της στην τοπική ανάπτυξη Κομοτηνή Μαρτίου 1994,

28

29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο ΙΣΕΣ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ 3.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ενας από τους στόχους της Κοινότητας είναι η βελτίωση των όρων διαβίωσης και απασχόλησης των ευρωπαίων πολιτών, επομένως και των γυναικών. Σήμερα, περίπου 50 εκατομμύρια γυναίκες ασκούν κάποια επαγγελματική δραστηριότητα στην Κοινότητα. Σ το σύνολό τους οι επαγγελματικά ενεργές γυναίκες είναι μισθωτές. Στην ΕΟ Κ το 84% των γυναικών που εργάζονται είναι μισθωτές. Μόνο το 9 % είναι εργοδότριες ή ασκούν μη μισθωτή δραστηριότητα. Το 8% των γυναικών εργάζονται στη γεωργία, το 21 % στη βιομηχανία και το 71 % στις υπηρεσίες. Συγκεντρωμένες σε ορισμένους τομείς ή επαγγελματικές δραστηριότητες, συνήθως χαμηλής ειδίκευσης, υφίστανται πολλαπλές διακρίσεις και αποτελούν μια ομάδα η οποία εντονότερα από οποιαδήποτε άλλη τις επιπτώσεις των διακυμάνσεων της οικονομικής κα τά στασης. Συχνά οι μισθοί των γυναικών είναι κατώτεροι από τους μισθούς των ανδρών. Το άρθρο 119 της Συνθήκης ΕΟ Κ, το οποίο αναφέρεται ιδιαίτερα στις γυναίκες, προβλέπει ίση αμοιβή για τους άνδρες και τις γυναίκες που ασκούν την ίδια εργασία. Συνθήκη τη ς Ρώμης : άρθρο 119 'Κ ά θε κράτος μέλος εξασφαλίζει κατά τη διάρκεια του πρώτου σταδίου και διατηρεί εν συνεχεία την εφαρμογή της αρχής της ισότητας των αμοιβών για όμοια εργασία μεταξύ εργαζομένων ανδρών και γυναικών. Ως αμοιβή νοούνται, κατά την έννοια του παρόντος άρθρου, οι συνήθεις βασικοί ή ελάχιστοι μισθοί ή αποδοχές και όλα τα άλλα οφέλη που παρέχονται άμεσα ή έμμεσα, σε χρήματα ή σε είδος, από τον εργοδότη στον εργαζόμενο, λόγω της σχέσεως εργασίας. Η ισότητα αμοιβής χωρίς διακρίσεις φύλου συνεπάγεται: ότι η αμοιβή παρεχόμενη για όμοια εργασία που πληρώνεται κ α τ αποκοπή καθορίζεται με βάση την ίδια μονάδα μετρήσεω ς.

30 ότι η αμοιβή, η παρεχόμενη για εργασία που πληρώνεται μ ε βάση τη χρονική διάρκεια είναι η ίδια για όμοια θέση εργασίας 3.2 Η Ο Δ Η Γ ΙΑ Γ ΙΑ ΤΗ Ν ΙΣΗ Α Μ Ο ΙΒ Η Το Φεβρουάριο του 1975, το Συμβούλιο υπουργών της ΕΟ Κ αποφάσισε να εγκρίνει οδηγία η οποία αποσκοπούσε στην υλοποίηση της αρχής της ισότητας των αμοιβών μεταξύ ανδρών και γυναικών. ( Οδηγία της 10ης Φερβρουαρίου /117/ΕΟΚ, Ε Ε αριθ.ί 45 της 19 Φεβρουαρίου 1975 ). Η οδηγία αυτή, η οποία εγκρίθηκε στη διάρκεια του Ετους της Γυναίκας και άρχισε να ισχύει το Φεβρουάριο του 1976, προβλέπει συγκεκριμένα ό τ ι : 1. τα κράτη μέλη πρέπει να τροποποιήσουν τη νομοθεσία τους κατά τρόπο ώστε να εξαλειφθεί στον τομέα των αμοιβών κάθε διάκριση που βασίζεται στο φύλο. ( άρθρα 3 και 4 ). Στους νόμους, στους κανονισμούς, καθώς και στις συλλογικές ή ατομικές συμβάσεις εργασίας, επί ποινή ακυρότητας των διατάξεων που είναι αντίθετες στην αρχή της ισότητας των αμοιβών. 2. η προστασία αφορά τις εργασίες στις οποίες αποδίδεται ίση αξία και όχι πλέον μόνο στις μικτές θέσεις απασχόλησης. Μικτές θέσεις απασχολήσεως : απασχολήσεις που μπορούν να ασκηθούν είτε από άνδρες είτε από γυναίκες. 3. Η οδηγία προβλέπει επίσης για κάθε εργαζόμενο ο οποίος θεωρεί ότι υπήρξε στον τομέα των αμοιβών θύμα διακρίσεως βασιζόμενη στο φύλο τη δυνατότητα δικαστικής προσφυγής. 4. Η οδηγία 75/117 προβλέπει ακόμη την προστασία των εργαζομένων σε περίπτωση απολύσεως που αποτελεί αντίδραση του εργοδότη σε καταγγελία ή σε δικαστική προσφυγή. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα μέτρα που λαμβάνονται στα κράτη μέλη για τη μεταφορά της οδηγίας στο εσωτερικό τους δίκαιο συνεπάγονται τη χορήγηση αποζημίωσης, μέτρο που δεν είναι αρκετά αποθαρρυντικό για τους εργοδότες. Στην πρότασή της η Επιτροπή είχε εκφράσει την Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ, Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Πληροφοριακό Δελτίο Τομέας Ζ λ

31 επιθυμία να δημιουργηθούν συνθήκες οι οποίες να εμποδίζουν τις καταχρηστικές απολύσεις. 5. Τέλος, η οδηγία προβλέπει ότι εργαζόμενοι πρέπει να πληpoqκ5ύvται τα μέτρα που λαμβάνονται στον τομέα αυτό 3.3. Η ΟΔΗΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΧΩΡΟ. Σε συνέχεια αυτού του ψηφίσματος, το Συμβούλιο εξέδωσε στις , ευρωπαϊκή οδηγία ( 76/207/ΕΟΚ ). εφαρμοστέα από το 1978 για τα 9 κράτη μέλη, την για την Ελλάδα και την για την Ισπανία και την Πορτογαλία, η οποία επιβάλλει στα κράτη μέλη την καθιέρωση της ίσης μεταχείρησης μεταξύ ανδρών και γυναικών στην πρόσβαση στην απασχόληση, στην επαγγελματική κατάρτιση και προώθηση και στις συνθήκες εργασίας. Με ίση μεταχείρηση, η οδηγία εννοεί την απουσία κάθε διάκρισης βασιζόμενης στο φύλο, άμεσης ή έμμεσης, σε σχέση κυρίως με τη συζυγική ή οικογενειακή κατάσταση. Η οδηγία 76/207/ΕΟΚ, όπως και η οδηγία περί ίσης μεταχείρισης σε θέματα αμοιβών : - επιβάλλει την κατάργηση των εθνικών νομοθετικών διατάξεων που εισάγουν διακρίσεις στους αντίστοιχους τομείς. - καθιστά άκυρες τις συμβατικές ή καταστατικές διατάξεις που εισάγουν διακρίσεις. - διασφαλίζει τα δικαιώματα των ατόμων που θεωρούν ότι έχουν γίνει θύματα διακρίσεων, επιτρέποντάς τους να διεκδικήσουν τα δικαιώματα τους δια της δικαστικής οδού. - προστατεύει κατά των απολύσεων που έχουν σχέση με τις δράσεις που αποσκοπούν στην αναγνώριση των δικαιωμάτων για ίση μεταχείριση ( μηνύσεις, αγωγές ). - προβλέπει επαρκή ενημέρωση των εργαζομένων σχετικά με τα δικαιώματά τους ιδιαίτερα μέσα στην επιχείρηση. IV Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Πληροφοριακό Δελτίο Τομέας Ζ.\

32 Η οδηγία αποκλείει από το πεδίο εφαρμογής της την προστασία της εγκυμοσύνης και της μητρότητας και ειδικότερα περί της προστασίας κατά την εργασία της εγκύου και της λεχώνας και συγκεκριμένα όσον αφορά : - τις συνθήκες εργασίας και τη νυκτερινή εργασία, - το είδος εργασίας που φέρει ή ενδέχεται να τις φέρει σε επαφή με χημικούς, φυσικούς ή βιολογικούς παράγοντες που μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο την υγεία τους, - την άδεια μητρότητας, - το δικαίωμα για εργασία και το δικαίωμα αποζημίωσης σε περίπτωση καταγγελίας της σύμβασης. Σε όλες τις χώρες της Κοινότητας, οι γυναίκες αποτελούν αντικείμενο ειδικών προστατευτικών μέτρων που συχνά βασίζονται σε διεθνείς συμβάσεις εργασίας ( νυχτερινή εργασία, υπόγεια έργα, βαρειές εργασίες κ.λ.π. ). Η κοινοτική νομοθεσία προτείνει απλώς την κατάργηση όλων των ειδικών προστατευτικών μέτρων που δεν μπορούν πλέον να δικαιολογηθούν και που συχνά χρησιμοποιούνται ως πρόσχημα από τα κράτη για να αποκλείσουν τις γυναίκες από ορισμένες εργασίες. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η πλήρης εφαρμογή της οδηγίας θα απαιτήσει ακόμα πολλές προσπάθειες. ^ 3.4. ΙΣΟΤΗΤΑ ΜΕΤΑΧΕΙΡΗΣΗΣ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ Οι διαφορές στη μεταχείρηση ανδρών και γυναικών στον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης είναι πολυάριθμες και δύσκολο να εξαλειφθούν Πηγάζουν κυρίως από την παραδοσιακή εικόνα της οικογένειας όπου ο πατέρας έχει το ρόλο του αρχηγού της οικογένειας ενώ η μητέρα διαδραματίζει το ρόλο του φύλακα της οικογενειακής εστίας. Αυτό εξηγεί το λόγο για τον οποίο τα διάφορα κοινωνικά συστήματα των κρατών μελών της Κοινότητας βασίζονται πάνω σε άνιση κατανομή της εργασίας μεταξύ του άνδρα και της γυναίκας. η ΕΥΡΩΠΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ, Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Πληροφοριακό Δελτίο Τομέας 32 σελν-4 Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ, Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Πληροφοριακό Δελτίο Τομέας 33

33 Η ΟΔΗΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΟΤΗΤΑ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ Για την εξάλειψη αυτών των διαφορών, το Συμβούλιο των Υπουργών, της Κοινότητας υιοθέτησε, μετά από πρόταση της Επιτροπής, το Δεκέμβριο του 1978, οδηγία για την προοδευτική εφαρμογή της ίσης μεταχείρησης μεταξύ ανδρών και γυναικών στην κοινωνική ασφάλιση ( Οδηγία 79/7/ΕΟΚ της ). Η οδηγία έχει εφαρμογή σε όλα τα άτομα του ενεργού πληθυσμού, που ασκούν μισθωτή ή ανεξάρτητη δραστηριότητα. Καλύπτει τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης που διέπονται από νόμους ( νομικά συστήματα ) και όχι εκείνα που έχει συμφωνηθεί να αποκαλούνται επαγγελματικά ή εξω-νομικά και που είναι συνήθη σε περιπτώσεις συμπληρωματικών συντάξεων. Η οδηγία 79/7 προβλέπει την πραγματοποίηση της ίσης μεταχείρισης στα συστήματα κοινωνικής ασφάλιστις που εξασφαλίζουν προστασία κατά των εξής κινδύνων : - ασθένειας, - αναπηρίας, - γήρατος, - εργατικού ατυχήματος, - επαγγελματικής ασθένειας, - ανεργίας. Σ αυτούς τους τομείς, δεν είναι πλέον δυνατό να υπάρχουν διακρίσεις σχετικά με τον υπολογισμό των εισφορών και των παροχών και με τους όρους πρόσβασης στα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης και χορήγησης των παροχών. Στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας, κάθε διάκριση βασιζόμενη στο φύλο απαγορεύεται, είτε είναι άμεση είτε έμμεση. Το κείμενο της οδηγίας 79/7 προβλέπει προθεσμία έξη ετών { δηλαδή μέχρι την ) για την εφαρμογή των πρώτων σημαντικών μεταρρυθμίσεων που επιβάλλει. Αυτή η ασυνήθως μεγάλη προθεσμία εξηγείται απότις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα κράτη μέλη κατά τη μεταρρύθμιση των συστημάτων τους.