Ο Ραμύς στο ανάκτορο της Ζάκρου. Εκπαιδευτική περιήγηση στο μινωικό ανάκτορο της Ζάκρου και το Αρχαιολογικό Μουσείο Σητείας

Transcript

1 Ο Ραμύς στο ανάκτορο της Ζάκρου Εκπαιδευτική περιήγηση στο μινωικό ανάκτορο της Ζάκρου και το Αρχαιολογικό Μουσείο Σητείας

2 Εισαγωγή Τι φαγητά έτρωγαν οι κάτοικοι της μινωικής Κρήτης; Ποιες ήταν οι αγαπημένες τους συνταγές; Πώς μαγείρευαν τα φαγητά τους; Αυτά και άλλα ενδιαφέροντα συζητούσα μια μέρα με τον Ραμύ τον Αιγύπτιο, ένα νέο φίλο που συνάντησα στο μαγειρείο του ανακτόρου της Ζάκρου, στην Ανατολική Κρήτη. Πώς βρέθηκε ένας Αιγύπτιος στην Κρήτη; Αυτό είναι μια μεγάλη ιστορία που καλύτερα να σας τη διηγηθεί ο ίδιος! 2

3 3

4 4

5 Η αφήγηση του Ραμύ Αχ, φίλοι μου Τι μου θυμίσατε την ευλογημένη γη της Αιγύπτου και το σπίτι μου μια πολυτελή έπαυλη. Οι αποθήκες της ήταν γεμάτες με όλα τα αγαθά του Ρα και στην κουζίνα μαγείρευαν κάτι λιχουδιές ακόμα μου τρέχουν τα σάλια σαν τις θυμάμαι! Εκεί στην κουζίνα, λοιπόν, είχε τη φωλιά της η οικογένειά μου και ζούσαμε ευτυχισμένοι μέχρι την ημέρα που η μαγείρισσα έφερε αυτό το τέρας, μια γάτα, άγρια με γαμψά νύχια και κοφτερά δόντια! Τρέξαμε να κρυφτούμε, αλλά μάταια το τέρας ήταν πολύ πονηρό και δεν άργησε να μας ξετρυπώσει! Έτσι χάθηκαν οι γονείς μου και τα αδέρφια μου Εγώ πρόλαβα και το έσκασα! 5

6 Περιπλανιόμουν μέρες στους αγρούς, μέχρι που έφτασα σε μια αποβάθρα στις όχθες του Νείλου. Τρέμοντας από την κούραση και την πείνα, κρύφτηκα πίσω από κάτι πιθάρια. - «Ίντά παθες, σύντεκνε;» άκουσα μια φωνή δίπλα μου και πετάχτηκα πάνω τρομαγμένος. - «Ορίστε;» Κάποιος ξένος με είχε πλησιάσει και κάτι με ρωτούσε, αλλά εγώ δεν καταλάβαινα τι μου έλεγε. - «Τι έπαθες, φίλε;» με ξαναρώτησε στη γλώσσα μου κι εγώ κλαίγοντας του αφηγήθηκα το δράμα μου. - «Έλα, ησύχασε τώρα» προσπάθησε να με παρηγορήσει ο ξένος. «Θέλεις να έρθεις μαζί μου, στην πατρίδα μου; Το πλοίο μου φεύγει σε λίγο». Και μου μίλησε για τη χώρα των Κεφτιού στη μέση της Μεγάλης Πράσινης. - «Και οι γάτες; Δεν υπάρχουν γάτες στο νησί σας;». - «Υπάρχουν, αλλά σιγά μην τις φοβηθούμε! Φοβούνται, μωρέ, τις γάτες τα παλικάρια;». 6

7 7

8 8

9 Έτσι με έπεισε να τον ακολουθήσω και βρέθηκα στη Ζάκρο! Πω, πω! Τι όμορφος τόπος! Και τι πλούσιο ανάκτορο! Γεμάτες οι αποθήκες του με στάρι και κριθάρι, λάδι (εξαιρετικό), ελιές, μέλι μυρωδάτο (το αγαπημένο μου), κρασί, κουκιά, φακές, ρεβίθια, υπέροχα τυριά ένα σωρό λιχουδιές. Εγκαταστάθηκα στο μαγειρείο του ανακτόρου όπου έμενε και ο φίλος μου. Ήταν μια μεγάλη ισόγεια αίθουσα γεμάτη με μαγειρικά σκεύη και σερβίτσια χύτρες, ταψιά, στάμνες, σχάρες, κύπελλα, πιάτα και από πάνω ήταν η αίθουσα των συμποσίων. Τα πρωινά το μαγειρείο ήταν γεμάτο κόσμο. Υπηρέτες πηγαινοέρχονταν φέρνοντας στις μαγείρισσες τα διάφορα υλικά για τα φαγητά, άναβαν τη φωτιά στην εστία, κατέβαζαν από τα ράφια τα πιατικά. 9

10 Εγώ, κρυμμένος πίσω από ένα πιθάρι, παρακολουθούσα τις μαγείρισσες να ζυμώνουν ψωμιά, να καθαρίζουν ψάρια και πουλερικά, να τεμαχίζουν κρέατα, να ψιλοκόβουν λαχανικά, και προσπαθούσα να μαντέψω τι φαγητά θα έφτιαχναν. Όταν πρόσθεταν στις συνταγές τους καρυκεύματα και μυρωδικά κύμινο, κόλιανδρο, μάραθο, ρίγανη, δυόσμο, θυμάρι μια θεσπέσια ευωδιά απλωνόταν παντού. Η κοιλιά μου γουργούριζε, αλλά έπρεπε να περιμένω Προς το μεσημέρι έρχονταν ξανά οι υπηρέτες. Έπαιρναν τα έτοιμα φαγητά, τις κανάτες με το κρασί, τα φρεσκοψημένα ψωμιά, τα σαλατικά, τα τυριά και τα ανέβαζαν στον πάνω όροφο όπου είχαν στρώσει τραπέζι για τον ηγεμόνα και τους αξιωματούχους του ανακτόρου. 10

11 11

12 12

13 Προς το τέλος του γεύματος οι μαγείρισσες ετοίμαζαν τα επιδόρπια: φρέσκα φρούτα, αχλάδια μήλα, σύκα, ρόδια ανάλογα με την εποχή και θεσπέσιες τηγανίτες με μέλι και ξηρούς καρπούς. «Αχ Θα περισσέψει τίποτα για μένα;» αναρωτιόμουν. Σαν τελείωνε το γεύμα στον πάνω όροφο, το προσωπικό του ανακτόρου μαζευόταν στο μαγειρείο και κάθονταν όλοι μαζί για να γευματίσουν. Έκανα υπομονή μέχρι να τελειώσουν και, όταν έφευγαν, έβγαινα επιτέλους από την κρυψώνα μου. «Τι καλά θα φάμε σήμερα;».ω Το αγαπημένο μου φαγητό ήταν η κρεατόσουπα με μαρούλι και σέλινο. Αν ήμουν τυχερός όλο και κάτι θα είχε μείνει στην χύτρα! Όπως καταλαβαίνετε, περνούσα ζωή χαρισάμενη στο ανάκτορο της Ζάκρου. 13

14 Και οι γάτες; Α! Σύντομα έπαψα να τις φοβάμαι. Μπορώ να πω μάλιστα ότι άρχισα να τις συμπαθώ, γιατί χάρη σε μία γάτα γνώρισα τη Σμίνθη, την πιο ωραία ποντικίνα του ανακτόρου. Με τη Σμίνθη είμαστε γείτονες, αφού έμενε στο δωμάτιο δίπλα στο μαγειρείο. Από την πρώτη στιγμή που την είδα μου άρεσε, αλλά όσες φορές πήγαινα να της μιλήσω δεν μου έδινε σημασία ίσως γιατί ήμουν ξένος. Τελικά όμως άλλαξε γνώμη και να πώς έγινε! Ένα πρωινό ξύπνησα από μια φοβερή φασαρία. Νιαουρίσματα και πιατικά να σπάνε. Πάγωσα από το φόβο γιατί κατάλαβα ότι κάποια γάτα είχε μπει στο διπλανό δωμάτιο και κυνηγούσε την ποντικίνα των ονείρων μου! Βγήκα από τη φωλιά μου και είδα τη Σμίνθη να γλιστρά στο μαγειρείο από τη μισάνοιχτη πόρτα ψάχνοντας απεγνωσμένα να κρυφτεί. Φαντάζεστε τι έγινε παρακάτω. Έσωσα τη Σμίνθη από το τέρας, έγινα ο ήρωάς της και της έκανα πρόταση γάμου! Αλλά αυτό είναι άλλη ιστορία! Τέλος 14

15 15

16 Το λεξιλόγιο του Ραμύ Ρα: ο θεός Ήλιος των Αιγυπτίων Το όνομα Ραμύς είναι ελληνοαιγυπτιακό και σημαίνει «Ο ποντικός (μυς) του Ρα» Η χώρα των Κεφτιού: στη γλώσσα των αρχαίων Αιγυπτίων, το νησί της Κρήτης Μεγάλη Πράσινη: έτσι αποκαλούσαν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι τη Μεσόγειο Kαρυκεύματα: μπαχαρικά Το όνομα της Σμίνθης προέρχεται από τη λέξη σμίνθα, που στα αρχαία ελληνικά σημαίνει ποντίκι. 16

17 17

18 Από τη μυθοπλασία στην πραγματικότητα

19 Ο τόπος και ο χρόνος Με αφορμή το παραμύθι του Ραμύ που μόλις διαβάσατε, θα κάνουμε ένα νοερό ταξίδι στον τόπο και στο χρόνο, με σκοπό να μελετήσουμε τις διατροφικές συνήθειες στην Ελλάδα την Εποχή του Χαλκού. Ιδού λοιπόν! Η κλεψύδρα, γυρίζοντας το χρόνο πίσω, σταματά στο 1600 π.χ. και η αφήγηση του ήρωά μας μάς οδηγεί στο μαγειρείο ενός μινωικού ανακτόρου στην περιοχή της Ζάκρου. Ελάτε να το εξερευνήσουμε. Πρώτα, όμως, ας γνωρίσουμε το ίδιο το ανάκτορο. Το ανάκτορο στη μέση της κοιλάδας Αυτό που αντικρίζει ο σημερινός επισκέπτης φθάνοντας στο μικρό παραθαλάσσιο οικισμό της Κάτω Ζάκρου είναι μία κατάφυτη κοιλάδα που εκτείνεται ως τη θάλασσα, και κάπου εκεί, ανάμεσα σε ελιές και αμπέλια, τα ερείπια του ανακτόρου και των σπιτιών της μινωικής πόλης. Η περιοχή, παρόλο που είναι πολύ απομακρυσμένη από τα υπόλοιπα ανάκτορα του νησιού, δεν επιλέχτηκε τυχαία. Ο μικρός όρμος που παρέχει και σήμερα ασφαλές αγκυροβόλιο στις βάρκες των ψαράδων αποτέλεσε τη βασική αιτία για να ιδρυθεί και να ακμάσει εκεί, στις εσχατιές της Ανατολικής Κρήτης, ένα σημαντικό ανακτορικό κέντρο για να ελέγχει μια σημαντική πύλη του νησιού προς τον πολιτισμένο κόσμο της Ανατολής. Τοπία της Κάτω Ζάκρου 19

20 Λίγα λόγια για την ιστορία του ανακτόρου της Ζάκρου Το ανάκτορο κτίστηκε γύρω στο 1900 π.χ., την ίδια περίπου εποχή που ιδρύθηκαν και τα άλλα μεγάλα ανακτορικά κέντρα της Κρήτης, στην Κνωσό, στη Φαιστό και στα Μάλια. Ο βίος του, όπως και των υπολοίπων ανακτόρων, ήταν πολυτάραχος. Το πρώτο ανάκτορο καταστράφηκε ίσως από σεισμό, γύρω στο 1700 π.χ. Εκατό χρόνια μετά, το 1600 π.χ., ένα νέο ανάκτορο κτίστηκε στην ίδια θέση, το οποίο γνώρισε επίσης μια καταστροφή, όχι πολύ εκτεταμένη, το 1500 π.χ. Οι κάτοικοί του το επισκεύασαν αμέσως και η ζωή στο ανάκτορο συνεχίστηκε για άλλα πενήντα χρόνια. Τότε όμως, το 1450 π.χ., ήρθε η τελική καταστροφή με τη μορφή μιας τρομερής πυρκαγιάς. Τα κτίρια του ανακτόρου σωριάστηκαν σε ερείπια και οι κάτοικοί του το εγκατέλειψαν παίρνοντας μαζί τους ό,τι μπορούσαν να μεταφέρουν από τα πολυτιμότερα αντικείμενά τους. Άποψη του ανακτόρου της Ζάκρου 20

21 Η αρχιτεκτονική του ανακτόρου της Ζάκρου Η αρχιτεκτονική του ανακτόρου ακολουθεί στις βασικές γραμμές της το σχέδιο των άλλων ανακτόρων. Οι χώροι του, με ισόγειο και πάνω όροφο, αναπτύχθηκαν γύρω από μία κεντρική 1 αυλή και οργανώθηκαν σε τέσσερις πτέρυγες. Στη δυτική πτέρυγα υπήρχαν τα ιερά, τα θησαυροφυλάκια του ιερού, το αρχείο 20γ 20β 20α των πινακίδων, οι αποθήκες του ιερατείου και κάποιες επίσημες αίθουσες. Στην ανατολική πτέρυγα βρίσκονταν μεγάλες πολυτελείς αίθουσες διαμονής ή υποδοχής των ξένων. Οι χώροι της ανατολικής πτέρυγας οργανώνονταν γύρω από μία μικρότερη αυλή, στην οποία βρισκόταν η κύρια είσοδος του ανακτόρου. Από την είσοδο αυτή ξεκινούσε η πλακόστρωτη οδός που συνέδεε το ανάκτορο και την πόλη με το λιμάνι. Στη νότια πτέρυγα ήταν τα εργαστήρια ενώ στη βόρεια βρίσκονταν διάφοροι βοη θητικοί χώροι, αποθήκες και η μεγάλη αίθουσα του μαγειρείου. Υπόμνημα 1. Είσοδος στο ανάκτορο από το δρόμο του λιμανιού 2. Βορειοανατολική αυλή, 3-4. Μέγαρα 5. Κεντρική αυλή, 6. Εργαστήρια, 7. Δωμάτιο με πηγάδι 8. Κρήνη, 9. Αίθουσα με κυκλική δεξαμενή 10. Είσοδος στη δυτική πτέρυγα, 11. «Αίθουσα των Τελετουργιών» 12. «Αίθουσα των Συμποσίων», 13. Αποθήκη του Ιερού 14. Αρχείο του Ιερού, 15. Το Ιερό, 16. Θησαυροφυλάκιο του Ιερού 17. Δεξαμενή καθαρμών, 18. Αποθήκη και εργαστήριο 19. Αποθήκες δυτικής πτέρυγας, 20. Μαγειρείο - τραπεζαρία 20α-20β-20γ. Δωμάτια δίπλα στο μαγειρείο 21. Στοά μπροστά από τη βόρεια πτέρυγα Κάτοψη του ανακτόρου της Ζάκρου 8 21

22 Εξερευνώντας το μαγειρείο του ανακτόρου Στη Ζάκρο, οι χώροι για το μαγείρεμα, την αποθήκευση των σκευών και τις επίσημες και ανεπίσημες συνεστιάσεις ήταν εγκατεστημένοι στη βόρεια πτέρυγα του ανακτόρου. Εδώ υπήρχε ένα ευρύχωρο δωμάτιο (23), ένα από τα μεγαλύτερα του ανακτόρου, με διαστάσεις 9x12 μ. περίπου. Η οροφή του στηριζόταν σε 6 υποστυλώματα, προφανώς ξύλινα, που πατούσαν σε βάσεις από ακανόνιστες πέτρες. Πάνω από αυτό το δωμάτιο θα υπήρχε μια αντίστοιχη κιονωτή αίθουσα. Στα ανατολικά του δωματίου 23 υπήρχαν άλλα δύο μικρά δωμάτια (23α και 23β) και ένα μεγαλύτερο στα δυτικά (23γ) που επικοινωνούσαν απευθείας με το μεγάλο δωμάτιο. Δυτικά του μαγειρείου βρίσκονταν επίσης οι αποθήκες του ανακτόρου όπου αποθήκευαν το λάδι. Αρχικά, το μαγειρείο επικοινωνούσε απευθείας με τις αποθήκες με μια πόρτα, η οποία όμως καταργήθηκε αργότερα. 23γ 23 23α 23β Tα συμπεράσματα από τα ευρήματα Η κατασκευή των δωματίων αυτών οδήγησε στη σκέψη ότι δεν ήταν επίσημα διαμερίσματα αλλά βοηθητικοί χώροι του ανακτόρου. Μελετώντας τα ευρήματα στα δωμάτια 23, 23α, 23β, 23γ, οι αρχαιολόγοι κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το μεγάλο δωμάτιο με τα υποστυλώματα ήταν το μαγειρείο όπου ετοίμαζαν τα φαγητά για τις μεγάλες συνεστιάσεις που γίνονταν στο ανάκτορο. Οι διπλανοί χώροι ήταν βοηθητικά δωμάτια όπου έψηναν τα φαγητά και αποθήκευαν τα μαγειρικά σκεύη. Τα ευρήματα στα δωμάτια 23, 23α 23β 23γ 23. Πολλά οστά ζώων και πουλερικών, λυχνάρια και μία τριποδική χύτρα 23α. Εστία με τη χύτρα στη θέση της 23β-23γ. Πήλινα σκεύη: χύτρες, σχάρες, αμφορείς, στάμνες, κύπελλα, λίθινο γουδί και πολλά οστά ζώων 23γ. Αποθηκευτικά αγγεία Κάτοψη του μαγειρείου (23) και των βοηθητικών δωματίων 23α, 23β, 23γ 22

23 Πώς θα έμοιαζε το μαγειρείο; Τα ευρήματα των ανασκαφών μάς βοηθούν να αναπλάσουμε με τη φαντασία μας τους χώρους του μαγειρείου και των βοηθητικών του δωματίων. Στη μεγάλη αίθουσα με τα υποστυλώματα θα υπήρχαν ξύλινα τραπέζια, που θα τα χρησιμοποιούσαν ως πάγκους εργασίας για να ετοιμάζουν τα φαγητά, ενώ ο ίδιος χώρος πιθανόν να χρησίμευε και ως πρόχειρη τραπεζαρία. Στους τοίχους της μεγάλης αίθουσας και των βοηθητικών δωματίων υπήρχαν ράφια και ερμάρια όπου τακτοποιούσαν τα σκεύη και τα σερβίτσια του φαγητού καθώς και τα δοχεία όπου φύλαγαν τις πρώτες ύλες για το μαγείρεμα. Η περιγραφή αυτή δεν αντιστοιχεί στην εικόνα ενός χώρου όπου θα γευμάτιζαν οι αρχές του τόπου, οι επίσημοι προσκεκλημένοι και οι αξιωματούχοι του ανακτόρου. Επομένως κάπου αλλού θα πρέπει να αναζητήσουμε την επίσημη τραπεζαρία, όχι πολύ μακριά πάντως από το μαγειρείο. Κατάλληλη για το σκοπό αυτό θα ήταν η αίθουσα πάνω από το μαγειρείο, που θα πρέπει να τη φανταστούμε φωτεινή και ευρύχωρη με κίονες να στηρίζουν την οροφή της και μπαλκόνι που έβλεπε προς την κεντρική αυλή. Από το μαγειρείο μπορούσε κανείς να ανεβεί στον πάνω όροφο από το κλιμακοστάσιο που βρισκόταν δίπλα στο δωμάτιο 23α και από εκεί θα ανέβαζαν τους δίσκους με τα φαγητά στην επίσημη τραπεζαρία. Εξετάζοντας τα ευρήματα έχουμε κάποιες απορίες! Άραγε εκείνη την ημέρα της καταστροφής να μαγείρευαν κάποιο φαγητό στη χύτρα που βρέθηκε πάνω στην εστία; Είναι πιθανό η εστία να ήταν αναμμένη όταν ξέσπασε η μεγάλη πυρκαγιά και οι άνθρωποι τρέχοντας να γλιτώσουν άφησαν τη χύτρα στη θέση της. Τι φαγητά ετοίμαζαν στο μαγειρείο; Δεν ξέρουμε ακριβώς, κρίνοντας όμως από τα οστά των ζώων που βρέθηκαν στο μαγειρείο αλλά και στα βοηθητικά δωμάτια, πρέπει να έφτιαχναν κάποιες συνταγές με πουλερικά και κρέας σε μεγάλες ποσότητες, πράγμα που σημαίνει ότι τα φαγητά προορίζονταν για πολλούς προσκεκλημένους. Γνωρίζετε ότι Στο δωμάτιο 23α κοντά στην εστία βρέθηκαν πολλά μικροσκοπικά αγγεία, σαν μινιατούρες μεγάλων αγγείων, που φαίνεται ότι θα είχαν πέσει από κάποιο ράφι. Οι αρχαιολόγοι σκέφτηκαν ότι ίσως αυτά τα μικρά αγγεία να περιείχαν καρυκεύματα και διάφορα μυρωδικά για το φαγητό, όπως και εμείς σήμερα φυλάμε τα μπαχαρικά σε μικρά βαζάκια στα ντουλάπια ή στα ράφια της κουζίνας! 23

24 Πήλινη τριποδική χύτρα με δύο λαβές και μικρή προχοή. Στην επιφάνεια του αγγείου υπάρχουν ίχνη φωτιάς. Χρονολογείται γύρω στο 1500 π.χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Σητείας. Μικρή πήλινη πρόχους (κανάτα) που διακοσμείται με παράλληλες λευκές γραμμές. Χρονολογείται το 1450 π.χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Σητείας. 24

25 Ο εξοπλισμός ενός μινωικού μαγειρείου Τα ευρήματα των ανασκαφών στα μινωικά ανάκτορα, τα σπίτια και τις επαύλεις μάς δίνουν πολλές πληροφορίες για τον εξοπλισμό των μαγειρείων τους. Τα μαγειρικά σκεύη, τα αγγεία για την αποθήκευση των τροφίμων και τα σερβίτσια του φαγητού κατασκευάζονταν ως επί το πλείστον από πηλό, υπήρχαν όμως αγγεία και σκεύη και από άλλα υλικά, όπως ο χαλκός και η πέτρα. Στην εστία, στα ράφια και στα ερμάρια της κουζίνας Πήλινη σχάρα που πατάει σε δύο πόδια. Χρονολογείται το 1450 π.χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Σητείας. Τα φαγητά μαγειρεύονταν μέσα σε πήλινες τριποδικές χύτρες που έμπαιναν κατευθείαν πάνω στη φωτιά. Εκτός από τις χύτρες χρησιμοποιούνταν για μαγείρεμα και άλλα σκεύη, όπως τα πήλινα ταψιά. Στον εξοπλισμό του μαγειρείου συμπεριλαμβάνονταν τα λίθινα τριβεία και οι τριπτήρες για το άλεσμα των σιτηρών, οι σχάρες για το ψήσιμο του κρέατος, οι κουτάλες για το ανακάτεμα του φαγητού και τα διάφορα αγγεία όπου αποθήκευαν στερεά και υγρά τρόφιμα και καρυκεύματα. Πήλινο κύπελλο με μία λαβή. Διακοσμείται με φαρδιές λευκές γραμμές πάνω σε μαύρο φόντο. Χρονολογείται γύρω στο 1500 π.χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Σητείας. 25

26 Στρώνοντας το τραπέζι Τα φαγητά έρχονταν στο τραπέζι πάνω σε δίσκους, μέσα σε ψάθινα καλάθια και διάφορα πήλινα σκεύη, που θυμίζουν στο σχήμα τα δικά μας μπολ και τις πιατέλες. Το σερβίτσιο του φαγητού αποτελούνταν από πιάτα, ρηχά ή βαθιά, καθώς και ποτήρια και κούπες διαφόρων σχημάτων, διακοσμημένα ή ακόσμητα. Από τα πιο συνηθισμένα ήταν τα κύπελλα με μία λαβή ή χωρίς λαβές, και οι κύαθοι, δηλαδή κούπες με μία λαβή σαν φλιτζάνια, μέσα στους οποίους θα μπορούσαν να σερβίρουν ζεστά ροφήματα ή αφεψήματα. Κύαθος (πήλινο κύπελλο με μία λαβή). Διακοσμείται με λευκή κυματιστή γραμμή. Χρονολογείται γύρω στο 1700 π.χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Σητείας. Κομψή πήλινη πρόχους (κανάτα). Διακοσμείται με φαρδιές γραμμές, σπείρες και κύκλους σε κοκκινωπό χρώμα. Χρονολογείται το 1450 π.χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Σητείας. 26

27 Μια ματιά στις αποθήκες Στα μινωικά ανάκτορα, στις επαύλεις αλλά και στα απλά σπίτια υπήρχαν αποθήκες όπου φυλασσόταν η σοδειά της χρονιάς, όπως συμβαίνει ακόμα στις αγροτικές περιοχές της Ελλάδας. Μάλιστα οι ανακτορικές αποθήκες ήταν ένας είδος «τράπεζας», όπου συγκεντρωνόταν η αγροτική παραγωγή της περιοχής και τη διαχειριζόταν ο ηγεμόνας και το ιερατείο. Τα προϊόντα σιτηρά, λάδι, ελιές, μέλι, ξηροί καρποί, όσπρια αποθηκεύονταν μέσα σε πήλινα αγγεία, καλάθια και σακιά. Για την αποθήκευση των κρασιών χρησιμοποιούσαν πήλινα αγγεία αλλά και δρύινα βαρέλια πρακτική που εφαρμόζεται και σήμερα, με αποτέλεσμα το κρασί να αποκτά επιπλέον άρωμα και γεύση. Για να προστατεύουν το περιεχόμενο των δοχείων από την αλλοίωση ή από τα τρωκτικά, έκλειναν το άνοιγμα με πηλό, δέρμα ή άλλα φθαρτά υλικά. Συχνά μάλιστα οι ιδιοκτήτες έβαζαν πάνω στο πώμα την προσωπική τους σφραγίδα για προστασία από τους κλέφτες. Τα πιο συνηθισμένα δοχεία των αποθηκών, αυτά που βρίσκουν οι αρχαιολόγοι στις ανασκαφές, ήταν τα πήλινα πιθάρια μεγάλα ή μικρά και οι αμφορείς διαφόρων μεγεθών. Τα δοχεία από φθαρτά υλικά, όπως είναι τα ψάθινα καλάθια ή τα ξύλινα κιβώτια, με δυσκολία ανιχνεύονται. Μία από τις αποθήκες του ανακτόρου της Ζάκρου. Διακρίνονται τα μεγάλα πιθάρια όπως βρέθηκαν στην ανασκαφή. 27

28 Το λεξιλόγιο του μαγειρείου τριποδική χύτρα: αγγείο με σφαιρικό συνήθως σώμα και τρία πόδια. Μερικές χύτρες είχαν μία προχοή που διευκόλυνε τη μετάγγιση του περιεχομένου από τη χύτρα σε άλλο σκεύος. Στο χείλος, αλλά καμιά φορά και στο σώμα του αγγείου, είχαν λαβές από τις οποίες έπιαναν τη χύτρα για να τη βγάλουν από τη φωτιά. αμφορείς: αγγεία με δύο λαβές για την αποθήκευση και μεταφορά υγρών. πρόχους: κανάτα. Τα αγγεία αυτά χρησιμοποιούνταν όχι μόνο στο τραπέζι για το σερβίρισμα των ποτών αλλά και στις διάφορες τελετουργίες. τριβείο: μυλόλιθος. Επίπεδη πέτρα με ελαφρά κοίλη επιφάνεια πάνω στην οποία τοποθετούσαν τους σπόρους του σταριού, του κριθαριού κ.λπ. και τους έτριβαν με μία άλλη πέτρα, τον τριπτήρα, για να κάνουν αλεύρι. Βιβλία για παιδιά Ε. Πίνη, Κνωσός, Φαιστός, Μάλια, Ζάκρος, οδηγός περιήγησης για νεανικό κοινό, από τη σειρά «Διαδρομές στην Ιστορία», Εκδόσεις Ερευνητές, Αθήνα 2004 Bιβλιογραφία Κ. Δαβάρας, Το ανάκτορο της Ζάκρου, Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, Αθήνα 1989 Λ. Πλάτων, Ζάκρος Σητείας. Το Ανάκτορο και ο Μινωικός Οικισμός, Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, Αθήνα 2009 Μινωιτών και Μυκηναίων Γεύσεις, κατάλογος έκθεσης, ΥΠ.ΠΟ., Αθήνα 1999 Ν. Πλάτωνος, Ζάκρος, το νέον μινωικόν ανάκτορον, Έκδοση της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αθήνα Πήλινο αποθηκευτικό πιθάρι με δεκαέξι κάθετες λαβές σε τέσσερις σειρές. Έχει ανάγλυφη διακόσμηση που μιμείται σχοινί. Χρονολογείται γύρω στο 1500 π.χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Σητείας, είσοδος.

29 Επισκεφθείτε το Αρχαιολογικό Μουσείο της Σητείας και περιηγηθείτε στην Αίθουσα της Ζάκρου Εδώ θα δείτε ευρήματα από τους χώρους του ανακτόρου αλλά και τα σπίτια της πόλης της Ζάκρου. Ανάμεσα σε αυτά ξεχωρίζουν αγγεία με ωραία διακόσμηση, μεγάλα αποθηκευτικά πιθάρια, τα πήλινα διπλά κέρατα που ήταν ιερό σύμβολο για τους Μινωίτες, ένα μεγάλο χάλκινο πριόνι, λίθινα λυχνάρια και οι πήλινες πινακίδες με Γραμμική Α γραφή από το αρχείο του ανακτόρου. Εκπαιδευτικά προγράμματα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σητείας 29

30 Αναζητήστε μέσα στις προθήκες της Αίθουσας Ζάκρου Αγγεία και σκεύη που χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι της Ζάκρου για να μαγειρεύουν, να στρώνουν το τραπέζι και να αποθηκεύουν τα τρόφιμά τους. (...) (...) (...) (...) (...) (...) (...) Σημειώστε στην παρένθεση δίπλα σε κάθε αγγείο ή σκεύος το αντίστοιχο γράμμα που δηλώνει τη χρήση του για να πίνουν (α) για να ψήνουν (β) για να μαγειρεύουν (γ) για να σερβίρουν υγρά (δ) για να αποθηκεύουν τρόφιμα (ε) 30 Προθήκες με εκθέματα από το μινωικό ανάκτορο και την πόλη της Ζάκρου

31 Ζωγραφίστε το μαγειρείο του ανακτόρου Διαλέξτε τα σκεύη που θα τοποθετήσετε πάνω στα ράφια. Επιλέξτε μια χύτρα από αυτές που βλέπετε στις προθήκες και βάλτε την πάνω στη φωτιά. Τι φαγητό θα μαγειρέψετε; Μην ξεχνάτε ότι κάπου εκεί θα βρίσκεται και ο Ραμύς και θα περιμένει υπομονετικά να ψηθεί το φαγητό! 31

32 Υπουργείο Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς Διεύθυνση Μουσείων Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων και Επικοινωνίας Εφορεία Αρχαιοτήτων Λασιθίου Γενική επιμέλεια: Στέλλα Χρυσουλάκη, αρχαιολόγος Κείμενα: Εύη Πίνη, αρχαιολόγος Επιστημονική επιμέλεια: Φανή Μπούμπουλη, αρχαιολόγος Εικονογράφηση: Αλεξάνδρα Σέλελη, αρχαιολόγος Ηλεκτρονική - καλλιτεχνική επιμέλεια: Σπήλιος Πίστας Ευχαριστούμε τον κ. Λευτέρη Πλάτωνα, Επίκουρο Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, για τις χρήσιμες παρατηρήσεις του. Η έκδοση επιχορηγήθηκε από το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων Copyright 2015 Υ.ΠΟ.ΠΑΙ.Θ. ISBN ηλεκτρονικής έκδοσης Το έντυπο «Ο Ραμύς στο ανάκτορο της Ζάκρου» με ISBN δημιουργήθηκε το 2011 στο πλαίσιο της δράσης «Εκπαιδευτική περιήγηση στο μινωικό ανάκτορο της Ζάκρου και στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σητείας». Ψηφιοποιήθηκε το 2015 για την Πράξη με κωδικό MIS «Επικαιροποίηση και ψηφιοποίηση πολιτιστικού εκπαιδευτικού υλικού για την ενίσχυση της εκπαιδευτικής διαδικασίας», που υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.