Διάλογοι και διαλογικές τεχνικές- Ομάδα αναστοχασμού και έννοια σχεσιακής ευθύνης Αθηνά Ανδρουτσοπούλου, Λόγω Ψυχής ΙΙ

Transcript

1 The reflecting team Tom Andersen (Νορβηγός). Ομοιότητες με το θεραπευτικό στυλ Goolishian & Anderson (σεβασμός, ισοτιμία, μη παρεμβατικότητα), αλλά με έμφαση στην τεχνική του ομάδας αναστοχασμού. Βασική ιδέα- Η σύνδεση μεταξύ εξωτερικού και εσωτερικού διαλόγου. Ο εαυτός μας ως διαλογικός εαυτός, ένα σύστημα φωνών (πολυφωνικός εαυτός) που βρίσκονται σε επικοινωνία και με επιρροή από τις εξωτερικές φωνές. (Μια ιδέα το Ρώσου μελετητή Bakhtin). Εμπλουτίζοντας τον εξωτερικό διάλογο (νέες ιδέες), εμπλουτίζεται, ενθαρρύνεται και ο εσωτερικός διάλογος που πολλές φορές μπλοκάρει στην επαναληπτικότητα του ή μετατρέπεται σε μονόλογο (θυμηθείτε τις ιδέες της Peggy Penn). Αρχική ιδέα: Διπλός καθρέφτης με φωτισμό που αντιστρέφεται. Δύο ομάδες: ι) οικογένεια και θεραπευτής, ιι) ομάδα άλλων θεραπευτών (ομάδα αναστοχασμού). Εξέλιξη ιδέας: Στον ίδιο χώρο, δύο ομάδες που συζητούν με εναλλαγή. Πολλές παραλλαγές και χρήση στην εποπτεία και την συν-θεραπεία Χρήση: Σε φάση μπλοκαρίσματος ή ανάγκης για ανατροφοδότηση η οικογένεια παρακολουθεί την ομάδα αναστοχασμού να σκέφτεται γύρω από το περιστατικό, προσφέροντας υποθέσεις, κάνοντας ρητορικές ερωτήσεις, λέγοντας συναισθήματα. Όχι με γλώσσα «ειδικών». Κατόπιν τα μέλη της οικογένειας ξανασυζητούν με βάση τα ερεθίσματα. Παρακολούθηση βίντεο: O Tom Andersen καλείτο συχνά από συναδέλφους του να συμμετέχει σε θεραπευτικές συνεδρίες με τους θεραπευόμενους τους, εμπλουτίζοντας το θεραπευτικό διάλογο με νέες ιδέες και οπτικές. Εδώ το ζευγάρι μοιάζει άλλοτε να είναι καλά μαζί και άλλοτε, όπως αναφέρει η θεραπεύτρια απομακρύνεται ( they fly apart ). Αφού κάνει πάρα πολλές ερωτήσεις διερευνώντας κυρίως τι περιμένουν θεραπεύτρια και ζευγάρι από τον ίδιο, εισάγει μια οπτική του για τη ζωή που την ονομάζει «η δική μου φιλοσοφία» («a walk into the future different routes to the future, some lead to impasses ) και αφήνει να δει πώς αυτή η εισαγωγή ενός ευρύτερου πλαισίου μπορεί να εμπλουτίσει τη συζήτηση για τη σχέση τους χωρίς στην ουσία να αναφέρει κάτι για αυτήν. Η όλη διαδικασία δεν είναι προσχεδιασμένη προς τους στόχους της. Ακολουθεί όμως το σκεπτικό μιας ομάδας αναστοχασμού. Ο Tom συζητά με τη θεραπεύτρια Jennifer και κατόπιν με την γυναίκα (Lisa), μετά με τον άντρα (Michael), και μετά πάλι με τη Jennifer. Την ώρα που καθένας

2 ακούει έναν εξωτερικό διάλογο με κάποιον άλλο και τον Tom, εμπλουτίζει τον εσωτερικό του διάλογο. Σχολιασμός βίντεο Η ομάδα αναστοχασμού μέσα από ένα περιστατικό [Sparks,J., Ariel, J., Pulleyblank Coffey, R., Tabachnik, s. (2011). A fugue in four voices: Sounding themes and variations on the Reflecting Team. Family Process, 50, (e-library/articles/θεραπεία/narrative issues)]. Στο παράδειγμα του άρθρου οι τέσσερις συνάδελφοι συναντιούνται στο γραφείο ενός. Οι τρεις γίνονται αναστοχαστική ομάδα σε περιστατικό του ενός. Στην περίπτωση του Charles, θεραπευτής είναι ο Jim Sparks. O Charles, είναι ένας άνδρας 40 ετών, γκέι, ορoθετικός, που έχασε το σύντροφό του και πολλούς φίλους λόγω AIDS. Προετοιμάζοντας τη συνάντηση, ο Jim έγραψε μια αναφορά για τη θεραπευτική δουλειά τους, την έστειλε πρώτα στο θεραπευόμενο για σχόλια και κατόπιν στους συναδέλφους. Ο θεραπευτής τονίζει τη σημασία που αποδίδει ο Charles στη συμμετοχή του σε ομάδες αυτοβοήθειας. If I listen to other people s problems it gets me out of my head. If I can help others at meetings, it takes me out of the craziness. Ο Jim αναφέρει ορισμένα πιεστικά ερωτήματα που αντιμετωπίζει ο Charles. Why has severe pain followed me my whole life? I do good deeds. I put others before me. Why would a loving God put me through this when I m working so hard to do right? Στη συνεδρία ο Charles περιγράφει τη ζωή του σαν πιάτο γεμάτο με προβλήματα. Μόλις καθαρίσει λίγο το πιάτο του εκείνο πάντα ξαναγεμίζει. Στην πορεία, η συζήτηση επικεντρώνεται σε μια μεταφορά, ο Charles προετοιμάζεται για προβλήματα που του έρχονται όπως τα κύματα της θάλασσας. Η αναστοχαστική ομάδα επικεντρώνεται σε ένα κεντρικό θέμα που αναδύεται κατά τη γνώμη της, αυτό της «σύνδεσης-επαφής» (connection) και στη μεταφορά των κυμάτων. Αποσπάσματα συζήτησης της ομάδας αναστοχασμού Απόσπασμα 1 Sam: I had a strong reaction to Charles s sense of connection... and how he finds grace and this dimension that keeps carrying him. There s something about his presence in the room and his being very much connected with Jim and to himself that seemed profound. Jane: One of the ways we ve been talking together is to find a central theme. Is that the central theme you would bring forward about what Charles is? Being connected not only to Jim but being connected to all different kinds of things?

3 Απόσπασμα 2 Sam: Maybe how that connection carries him in the presence of these waves that keep coming and don t seem to go away, and how that connection feeds him and holds him and enriches him and strengthens him. For a moment I had an image of him not on a beach with waves coming, but sitting in the trenches between the waves, with more and more difficult things coming his way, yet always in the trench, finding someone to take care of, someone to heal, someone to talk to, and staying present in the battle. Jane: It feels like an honor to listen to somebody in this world who is confronted with so many waves and yet maintains a sense of how to make the world a better place just because he s in it. There s a connection I was interested in it was Charles connection to himself that he maintains even while the waves are coming in. He brought God into that connection, so I feel he is accompanied by a certain spirit. I love the image that Jim used in the beginning. Not only the waves, but for me, beaches are one of those places where you lie out in the sun and get really warm and then go into the cold water and then the wave comes and you find a way through it you dive under the waves and you come up the other side and you can rest. Απόσπασμα 3 Ellen: I just feel a lot of things. But I m finding it hard to find language to capture my sense of the flow of life that Charles is in. He gets knocked around and then he sort of reaches out to somebody and they actually reach out to him. Part of me wishes that he could rest on the beach for a little bit, but I m aware that he somehow has this capacity to stay in life. You know that my first husband, Ron, was very ill, paralyzed on a ventilator. I never quite understood how Ron could stay so attentive. I mean he used to watch the tomatoes grow. He could listen to people. There s something about being in a catastrophe that gives you a heightened capacity to just take in and give out and I sense that in Charles. Jane: I can feel how Charles can help people. A member of my family has just been visiting from New York, and for the life of him he can t figure out why to stay alive, and I haven t been able to find the language to help him to understand. There s language here somehow from Charles. Something about finding the beauty in the midst of the difficulty, about finding the connection when you could just let yourself go. I feel a little bit renewed after hearing this about how to speak to my relative. Απόσπασμα 4 Jane: I m aware of one thing. I know we re all feeling very positive with this connection to life, but I also want Charles to know that I suspect all of us, and I certainly personally, are very aware of the terribleness of some of the things he s had to experience. Whether it s the pain, whether it s HIV, whether it s probably watching friends die. What he s been through is so so hard. Ellen: There was one thing he said I found myself so angry about, which is how he had to face the rejection of the church. To think that he couldn t be received and supported, and in spite of that has moved on a spiritual path. That was painful to hear how this institution s set of beliefs and practices that made sense to him were

4 withdrawn from him. I was thinking how harsh a world. Life isn t hard enough. Illness isn t hard enough, and then we have institutions that are punishing besides. Τις εβδομάδες μετά τη συνεδρία, ο Charles σκεφτόταν έντονα τις θρησκευτικές του εμπειρίες και τις αναμνήσεις του προ 12 ετίας όταν αποκάλυψε το σεξουαλικό του προσανατολισμό και ο ιερέας αρνήθηκε να τον εξομολογήσει. Συζητούσε έντονα τα θέματα αυτά με τον πατέρα του και ένα φίλο του και άρχισε να βλέπει την άρνηση αυτή ως μια δήλωση του ιερέα ότι δεν χρειαζόταν εξομολόγηση γιατί δεν είχα κάνει καμιά αμαρτία. Αυτό τον ανακούφισε και άρχισε να μάχεται πιο σθεναρά για τα δικαιώματα των γκέι. Η μεταφορά των κυμάτων και της παραλίας, και η δύναμη που παίρνει υποστηρίζοντας άλλους συνέχισε να συζητείται στις επόμενες συνεδρίες με τον Jim. Η έννοια της σχεσιακής ευθύνης (relational responsibility). Οι Sheila MacNamee και ο Keneth Gergen (1999) ζήτησαν από εκπροσώπους συζητησιακών και συνεργατικών κυρίως προσεγγίσεων στη θεραπεία οικογένειας να μιλήσουν για το πώς αντιλαμβάνονται την έννοια της ευθύνης. Το θέμα της ενοχοποίησης-αποενοχοποίησης της οικογένειας, της γραμμικήςσχεσιακής σκέψης έχει απασχολήσει το χώρο από τη γέννησή του και στο παρελθόν έχει πάρει θέσεις κατά της ενοχοποίησης και κατά της γραμμικής σκέψης. Τα θέματα τίθενται όπως στο μυαλό πολλών θεραπευτών σε περιπτώσεις π.χ. κακοποίησης. Εκεί η ιδέα του πολυφωνικού εαυτού μπορεί να είναι πολύ βοηθητική. (Συζήτηση γύρω από την κριτική άρθρου για τις παιδικές αναμνήσεις). Αξιοποίηση ιδέας σχεσιακής ευθύνης και τοποθέτησης των McNamee & Gergen (1999) που διαχωρίζουν το «φταίξιμο» (ποιος φταίει;) θεωρώντας ότι σχετίζεται με την ιδέα του εαυτού ως έχων ένα μόνο κομμάτι ή και ως μιας οντότητας από τη σχεσιακή ευθύνη που συνδέεται με την ιδέα του εαυτού ως διαλογικού, πολυφωνικού. Όταν κάποιος κακοποιεί το παιδί του ή το κακομεταχειρίζεται με διάφορους τρόπους επαναλαμβάνει μοτίβα διαγενεολογικά. Είναι η φωνή των μεγαλύτερων που μιλούν όταν αυτό συμβαίνει. Προτείνουν ο θεραπευτής να διερευνήσει άλλες περισσότερο υπεύθυνες και συμπονετικές φωνές ώστε αυτές να πάρουν περισσότερο χώρο και να λειτουργήσουν αποτρεπτικά και προληπτικά. Εκεί βοηθούν ερωτήσεις που βάζουν στη θέση του άλλου, τεχνικές όπως του Karl Tomm (συνέντευξη με τον εσωτερικευμένο άλλο) και ερωτήσεις υποθετικέςμελλοντικές. Π.χ. «εσύ τι θα έκανες αν το παιδί σου δεν ήθελε να πάει στο μάθημα; Θα το χτυπούσες;» «Ποτέ δεν θα έκανα κάτι τέτοιο στο παιδί μου» (προηγουμένως δικαιολογούσε τους γονείς του που τον κακομεταχειρίζονταν).

5 Aξιοποίηση κριτικής στην εποπτεία I would never tell another team member how he/she should be a part of a reflecting team s talk (Tom Andersen) Μια κριτική που ασκείται σε όλες τις λεγόμενες συζητησιακές θεραπείες (discourse therapies) που τονίζουν τη σημασία της εμπειρίας του ίδιου του θεραπευόμενου «ως ειδικού» και τη στάση του θεραπευτή «ως ανήξερου», θεωρούν δε ότι αυτό που αρκεί να κάνουν είναι να ανοίξουν χώρο για ένα διάλογο με σεβασμό και να θέσουν ένα φιλοσοφικό ερώτημα αλλά να μην παρεμβαίνουν περισσότερο, είναι ότι οι ίδιοι οι θεραπευόμενοι πιθανόν να μην το θέλουν αυτό στην ακραία του μορφή, θέλουν να ακούσουν και τη γνώμη του θεραπευτή για το πρόβλημα. Ο Άγγλος εκπαιδευτής και επόπτης Barry Mason (2011) (Institute of Family Therapy, London) δούλεψε για πολλά χρόνια με αυτή την τεχνική στην εποπτεία και τις ασκήσεις ρόλων. Τελικά κατέληξε να συνδυάσει τις βασικές οδηγίες για την αναστοχαστική ομάδα (1-3) με μια πιο «κλασική» συνταγή που σήμαινε πιο άμεσες ερωτήσεις και γνώμες (4-6). Οι ειδικευόμενοι ανακουφίστηκαν από τις νέες εισαγωγές και οι εκπαιδευτές εξεπλάγησαν έχοντας πέσει στην παγίδα του να είναι πιστοί σε μια συνεργατική οπτική που όμως δεν ικανοποιούσε απόλυτα όπως νόμιζαν τους ειδικευόμενους, οι οποίοι έφταναν να μην ακούν καμιά γνώμη ούτε από τον επόπτη ούτε από την ομάδα παρά μόνο ερωτήματα. Έτσι κατέληξε στις εξής παραμέτρους της ανατροφοδότησης (1-6), όπου οι παράμετροι 4-6 είναι οι προσθήκες. 1. Αυτό που άκουσα είναι ότι 2. Αυτό που πρόσεξα/παρατήρησα/αισθάνθηκα είναι ότι όταν 3. Αναρωτιέμαι για το αν μήπως θα μπορούσε 4. Δεν μου είναι ξεκάθαρο/θα ήθελα να ρωτήσω (τον θεραπευτή/τον θεραπευόμενο) 5. Νομίζω ότι 6. Προτείνω να Βιωματική άσκηση Θεραπευτής και θεραπευόμενος (επόπτης και εποπτευόμενος) συζητούν. Η τάξη χωρίζεται σε δύο αναστοχαστικές ομάδες. Η μία συζητά βάσει των παραμέτρων 1-3 μόνο και η άλλη στη συνέχεια βάσει των 4-6 μόνο. Κατόπιν θεραπευτής και θεραπευόμενος (επόπτης-εποπτευόμενος) αναστοχάζονται για τη διαδικασία που παρακολούθησαν από τις δύο ομάδες και την εμπειρία τους. Διαβάστε Andersen, T. (1987). The reflecting team: Dialogue and meta-dialogue in clinical work. Family Process, 26(4): (e-library, articles, θεραπεία, cutting edge theory)

6 Penn, P. & Frankfurt, M. (1994). Creating a Participant Text: Writing, Multiple Voices, Narrative Multiplicity. Family Process, 33, (e-library, articles, θεραπεία, narrative issues) Sparks,J., Ariel, J., Pulleyblank Coffey, R., Tabachnik, s. (2011). A fugue in four voices: Sounding themes and variations on the Reflecting Team. Family Process, 50, (e-library/articles/θεραπεία/narrative issues). Περισσότερο διάβασμα Holquist, Μ. (1990). Dialogism: Bakhtin and his World. London: Routledge (elibrary, books, important thinkers, Bakhtin). Περισσότερη βιβλιογραφία Mason, B. (2011). Supervision and the training context: Some thoughts and ideas about the ownership of knowledge in practice. Context, 116, 2-3. McNamee, S. & Gergen, K.J. (1999). Relational responsibility: Resources for sustainable dialogue. Thousand Oaks, CA: Sage.