ΘΕΣΜΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ (ECΟ464) KΟΣΤΗ ΣΥΝΑΛΛΑΓΗΣ - ΘΕΩΡΙΑ ΚΟΣΤΟΥΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΗΣ

Transcript

1 ΘΕΣΜΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ (ECΟ464) KΟΣΤΗ ΣΥΝΑΛΛΑΓΗΣ - ΘΕΩΡΙΑ ΚΟΣΤΟΥΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΗΣ 1

2 Η ΘΕΣΜΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ THE INSTITUTIONAL STRUCTURE OF PRODUCTION Ronald H. Coase o Γιατί υπάρχουν επιχειρήσεις? Γιατί κάποιες συναλλαγές γίνονται μέσω της αγοράς και κάποιες γίνονται εντός της επιχείρησης? Γιατί όλη η παραγωγή μιας οικονομίας να μην πραγματοποιείται από μια μεγάλη επιχείρηση? ( The Nature of the Firm, Economica, 1937) 2

3 o Η νεοκλασική θεωρία αντιμετωπίζει την επιχείρηση ως «συνάρτηση παραγωγής»: μετασχηματίζει τις εισροές (κεφάλαιο, εργασία, γη) σε τελικά προϊόντα (εκροές). Η επιχείρηση απλά υπάρχει. εισροές επιχείρηση εκροές Μαύρο κουτί (black box) o Γιατί υπάρχει η επιχείρηση εξ αρχής? Γιατί όλες οι συναλλαγές να μην γίνονται μέσω του μηχανισμού της αγοράς (όπου οι συναλλαγές μεταξύ αγοραστών και πωλητών συντονίζονται μέσω των τιμών)? o Η χρησιμοποίηση του μηχανισμού της αγοράς περιλαμβάνει σημαντικά κόστη: Κόστη συναλλαγής! 3

4 o Kόστη συναλλαγής: Xρόνος και χρήμα στην αναζήτηση διαφορετικών τιμών για τα αγαθά/υπηρεσίες Κόστος σύναψης συμβολαίων/συμβάσεων Κόστη διαπραγμάτευσης των όρων συναλλαγής Κόστη επιθεώρησης και ελέγχου των συναλλαγών Kόστη σχετικά με την διευθέτηση διαφορών που μπορεί να προκύψουν κ.τ.λ o Άρα, σύμφωνα με τον Coase κόστη παραγωγής + διοικητικά κόστη < κόστη συναλλαγής + αγοραία τιμή συναλλαγή μέσω επιχείρησης κόστη παραγωγής + διοικητικά κόστη > κόστη συναλλαγής + αγοραία τιμή συναλλαγή μέσω αγοράς 4

5 o Ο ίδιος ο Coase, στην ομιλία του για την απονομή του βραβείου Νόμπελ, υποστήριξε ότι η βασική συνεισφορά της εργασίας του δεν ήταν η ανάδειξη της σημασίας που έχει η επιχείρηση στην λειτουργία της οικονομίας. Η βασική συνεισφορά του (η οποία ουσιαστικά οδήγησε στο βραβείο Νόμπελ) ήταν η εισαγωγή της έννοιας του κόστους συναλλαγής στην οικονομική ανάλυση o Αναγνωρίζοντας την ύπαρξη του κόστους συναλλαγής, ουσιαστικά αναγνωρίζεται και η μεγάλη σημασία των θεσμών στην οικονομία. Δεν έχει νόημα για τους οικονομολόγους να συζητούν τη διαδικασία των συναλλαγών χωρίς να προσδιορίζουν πρώτα το θεσμικό πλαίσιο εντός του οποίου πραγματοποιούνται οι διαπραγματεύσεις, καθώς αυτό επηρεάζει τα κίνητρα παραγωγής αλλά και τα κόστη των συναλλαγών. 5

6 o Η θεωρία του Coase έμεινε στην σκιά για κάτι παραπάνω από 30 χρόνια: η έννοια του κόστους συναλλαγής δεν ενσωματώθηκε σε κάποια γενική θεωρία. Δυο λόγοι γιατί δεν έγινε αυτό: a. H ενσωμάτωση του κόστους συναλλαγής στην νεοκλασική οικονομική θεωρία, η οποία βασίζεται στην υπόθεση ότι το κόστος αυτό είναι μηδέν, ήταν πολύ δύσκολη διότι έπρεπε να αρθεί η υπόθεση του απόλυτου ορθολογισμού! b. Όπως παρατήρησε ο Williamson, ενώ ο Coase έκανε το σωστό βήμα στο να κάνει το επίκεντρο της ανάλυσης του το πώς οργανώνονται οι συναλλαγές μέσω της αγοράς ή μέσω της επιχείρησης? δεν ανέφερε ποιοι ήταν οι παράγοντες που καθορίζουν την έκβαση αυτής της επιλογής. 6

7 ΘΕΩΡΙΑ ΚΟΣΤΟΥΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΗΣ TRANSACTION COST ECONOMICS (TCE) Olivier E. Williamson Τα βασικά στοιχεία της θεωρίας 1. Συναλλαγή o Η μονάδα ανάλυσης δεν είναι το αντικείμενο της συναλλαγής (προϊόν ή υπηρεσία) αλλά η ίδια η πράξη της συναλλαγής. 7

8 o Πως οργανώνονται οι οικονομικές δραστηριότητες? Με άλλα λόγια, πως γίνονται οι οικονομικές συναλλαγές? 2. Ανθρώπινη συμπεριφορά (behavioral assumptions). o Δυο βασικές υποθέσεις για την ανθρώπινη συμπεριφορά: Περιορισμένος ορθολογισμός (bounded rationality). Οι λήπτες αποφάσεων, ανεξάρτητα από την εξυπνάδα τους, ενεργούν κάτω από τρεις αναπόφευκτους περιορισμούς: (α) υπάρχουν περιορισμένες, και συχνά αναξιόπιστες, πληροφορίες σχετικά με όλα τα πιθανά εναλλακτικά σενάρια και τις συνέπειές τους. (β) το ανθρώπινο μυαλό έχει περιορισμένη μόνο ικανότητα στο να αξιολογεί και να επεξεργάζεται τις πληροφορίες που είναι διαθέσιμες. (γ) ο χρόνος που απαιτείται για να παρθεί μια απόφαση είναι περιορισμένος. 8

9 Όπως αναφέρθηκε, η υπόθεση του περιορισμένου ορθολογισμού υιοθετείται από τον Simon ( Models of Man, New York: Wiley, 1957). Economic actors are intendedly rational, but only limitedly so (Simon, Administrative behavior, 2nd ed. New York: Macmillan, 1961) Δηλ., αν και τα άτομα σκοπεύουν να κάνουν ορθολογικές (rational) επιλογές, είναι βέβαιο ότι τελικά θα κάνουν ικανοποιητικές (satisficing) αντί για βέλτιστες επιλογές σε σύνθετες καταστάσεις. Καιροσκοπισμός (opportunism). Τα οικονομούντα άτομα επιτρέπεται να αποκαλύπτουν πληροφορίες με επιλεκτικό ή στρεβλωτικό τρόπο. Οι στρατηγικές προσπάθειες που κάνουν να παραπλανήσουν, να μπερδέψουν, να «θολώσουν τα νερά» γίνονται αποδεκτές. 9

10 o Μερικές σημαντικές παρατηρήσεις για τις δυο παραπάνω υποθέσεις συμπεριφοράς: Υιοθετείται η υπόθεση του περιορισμένου ορθολογισμού για όλα τα άτομα Περιορισμένος ορθολογισμός δεν σημαίνει ότι τα άτομα είναι «μυωπικά». Γίνεται η υπόθεση ότι τα άτομα έχουν την ικανότητα να «κοιτάξουν μπροστά», να ανακαλύψουν πιθανούς κινδύνους που συνδέονται με τις συναλλαγές που κάνουν καθώς και να επεξεργαστούν τις συνέπειες των κινδύνων αυτών. Δεν υιοθετείται η υπόθεση του καιροσκοπισμού για όλα τα άτομα, ούτε ότι ένα άτομο θα καιροσκοπεί πάντα. Δεν αμφισβητείται ότι οι περισσότεροι άνθρωποι θα κάνουν αυτό που λένε και δεν θα παραπλανήσουν, ούτε ότι κάποιοι που όντως θα παραπλανήσουν κάποια στιγμή, δεν το κάνουν συχνά. Ο καιροσκοπισμός ως υπόθεση αναφέρεται σε εξαιρέσεις. 10

11 Ο καιροσκοπισμός περιλαμβάνει κραυγαλέες περιπτώσεις όπου τα άτομα λένε ψέματα, κλέβουν ή/και εξαπατούν. Στις περισσότερες των περιπτώσεων, όμως, ο καιροσκοπισμός λαμβάνει μια πιο «διακριτική/λεπτή» μορφή: τέτοια περιπτώσεις είναι, π.χ., ο ηθικός κίνδυνος και η δυσμενής επιλογή. Ο καιροσκοπισμός μπορεί να εμφανίζεται και πριν και μετά την πραγματοποίηση μιας συναλλαγής. Ο περιορισμένος ορθολογισμός και ο καιροσκοπισμός οδηγούν στην περίπτωση της «μη-επαλήθευσης» (nonverifiability). To γεγονός ότι δεν είναι γνωστά όλα τα πιθανά ενδεχόμενα και οι συνέπειες τους, καθώς και η ασυμμετρία στην πληροφόρηση, συνεπάγεται ότι τόσο τα άτομα που συμμετέχουν στην συναλλαγή όσο και οι τρίτοι (π.χ. δικαστήρια, διαιτητές κ.τ.λ.) αντιμετωπίζουν μεγάλα προβλήματα στην λύση διαφορών (dispute settlements) όταν αυτές προκύπτουν λόγω δυσλειτουργιών μετά την συναλλαγή. 11

12 3. Δομές διακυβέρνησης (governance structures) o Υπάρχουν τρεις βασικές δομές διακυβέρνησης μιας συναλλαγής, δηλ., τρεις τρόποι με τους οποίους μπορεί να πραγματοποιηθεί μια συναλλαγή: Ι. Aγορά (market) ΙΙ. Συμβόλαια/συμβάσεις (contracts) ΙΙΙ. Ιεραρχία (hierarchy) Ι. Συναλλαγή μέσω της αγοράς Μια ανεπίσημη σχέση μεταξύ ενός αγοραστή και ενός πωλητή, κατά την οποία καμιά από τις δυο πλευρές δεν είναι υποχρεωμένη να τηρεί συγκεκριμένους όρους συναλλαγής, δηλαδή, δεν υπάρχει νομική σχέση μεταξύ τους. Ο αγοραστής/πωλητής είναι ουσιαστικά «ανώνυμος». 12

13 o Μεγάλη (αυτόνομη) προσαρμοστικότητα. Tα άτομα αντιδρούν αποτελεσματικά στις αλλαγές που συμβαίνουν στην αγορά. o Όσο πιο εύκολα μπορεί να αλλάξει κάποιος εταίρο στη συναλλαγή τόσο λιγότερες οι πιθανότητες για περιπτώσεις καιροσκοπισμού. o Υψηλά κίνητρα απόδοσης o Δεν υπάρχουν γραφειοκρατικά/διοικητικά κόστη o Κόστη έρευνας και συλλογής πληροφόρησης (εξερεύνηση διαφορετικών τιμών ή/ και ποιότητας για το αγαθό/υπηρεσία) (!!!) o Σε περίπτωση διαφορών, η διευθέτηση τους γίνεται με νομικά μέσα και βασίζεται σε δικαστικές εντολές/αποφάσεις. 13

14 ΙΙ. Συναλλαγή μέσω συμβολαίων Μια επίσημη σχέση μεταξύ αγοραστή και πωλητή που τους υποχρεώνει να συναλάσσονται σύμφωνα με τους όρους που ορίζονται σε ένα νομικό έγγραφο. Η ταυτότητα του αγοραστή/πωλητή πλέον «μετράει» υπάρχει μια διμερής σχέση (bilateral relation) μεταξύ τους. o Αναφερόμαστε σε μακροπρόθεσμα (long-term) συμβόλαια o Περιορισμένος ορθολογισμός ελλιπή συμβόλαια (incomplete contracts) Όλα τα συμβόλαια είναι αναπόφευκτα ελλιπή! Ένα ελλιπές συμβόλαιο δεν μπορεί να περιγράψει τι πρέπει να κάνει ο κάθε εταίρος σε κάθε πιθανό ενδεχόμενο. Θα υπάρχουν μη-προβλεπόμενα κενά στο συμβόλαιο πράγματα θα συμβούν για τα οποία το συμβόλαιο δεν προβλέπει πως θα (ανα)προσαρμοστούν οι όροι. 14

15 o Επειδή τα συμβόλαια είναι ελλιπή, και λόγω καιροσκοπισμού, υπάρχει περίπτωση να δημιουργούνται παρανοήσεις και συγκρούσεις που οδηγούν σε καθυστερήσεις και άλλες δυσλειτουργίες κατά την διάρκεια εκτέλεσης του συμβολαίου. Καιροσκοπισμός πρόβλημα «ομηρίας» (hold-up problem) (!!!) o Συνεργατική (cooperative) προσαρμοστικότητα. Το πόσο μεγάλη είναι η δυνατότητα προσαρμογής σε μεταβολές στις οικονομικές συνθήκες εξαρτάται από το πόσο καλά μπορούν να συνεργαστούν τα συμβαλλόμενα μέρη. o Θυμηθείτε ότι ο περιορισμένος ορθολογισμός και ο καιροσκοπισμός οδηγούν στην περίπτωση της «μη-επαλήθευσης». Η λύση των (όποιων) διαφορών δεν γίνεται με νομικά μέσα (δικαστικές εντολές/αποφάσεις): οι συναλλασσόμενοι προσπαθούν να λύσουν τις όποιες διαφορές «εσωτερικά» (private ordering). Οι εκ των προτέρων (ex-ante) προσπάθειες για τον έλεγχο της αξιοπιστίας των ατόμων (screening) καθώς και οι εκ των υστέρων (ex-post) εγγυήσεις (safeguards) για αποτροπή ή αντιμετώπιση του καιροσκοπισμού αποκτούν οικονομική σημασία. 15

16 Παράδειγμα εγγύησης: ρήτρες ή πρόστιμα και οι όροι κάτω από τους οποίους ενεργοποιούνται (π.χ. αν υπάρξει καθυστέρηση στη παράδοση ή μονομερής μεταβολή των όρων, κ.τ.λ.) o Κόστη συναλλαγής (α) Κόστος σύναψης της συμφωνίας (κατά την διάρκεια σύναψης συμβολαίου) Κόστη σύνταξης και διαπραγμάτευσης (drafting and negotiating costs) (β) Κόστος διεκπεραίωσης της συμφωνίας (κατά την εκτέλεση του συμβολαίου) Κόστη παρακολούθησης, επιβολής και επαναδιαπραγμάτευσης (monitoring, re- negotiating and enforcement costs) o Υψηλά κίνητρα απόδοσης, αλλά χαμηλότερα από την περίπτωση συναλλαγής μέσω αγοράς. 16

17 ΙΙΙ. Συναλλαγή μέσω ιεραρχίας (επιχείρηση) Οι συναλλαγές μεταξύ των συμβαλλόμενων μερών (αγοραστής και πωλητής) γίνονται στα πλαίσια της επιχείρησης (ιεραρχική δομή). o Όταν η επιχείρηση παράγει η ίδια τις εισροές που απαιτούνται για την παραγωγή του τελικού προϊόντος της κάθετη ολοκλήρωση (vertical integration) o Μεγάλη (συνεργατική) προσαρμοστικότητα στις όποιες μεταβολές των οικονομικών συνθηκών, η οποία επιτυγχάνεται μέσω της διοίκησης εντός επιχείρησης. o Χαμηλά κίνητρα απόδοσης (π.χ. πρόβλημα εντολέα-εντολοδόχου) o Υπάρχουν σημαντικά γραφειοκρατικά/διοικητικά κόστη 17

18 o Tα δικαστήρια αρνούνται να ακούσουν (τις περισσότερες) εσωτερικές διαμάχες, άρα η επιχείρηση γίνεται η ίδια δικαστήριο ή/και εφετείο (the firm becomes its own court of ultimate appeal). 4. Χαρακτηριστικά των συναλλαγών o Πως οργανώνονται οι οικονομικές δραστηριότητες? Με άλλα λόγια, πως γίνονται οι οικονομικές συναλλαγές? o Ο βασικός ισχυρισμός (discriminating alignment hypothesis): Οι συναλλαγές, οι οποίες διαφέρουν ως προς τα χαρακτηριστικά τους, πρέπει να ευθυγραμμίζονται με τις δομές διακυβέρνησης, οι οποίες διαφέρουν ως προς τα χαρακτηριστικά τους και την προσαρμοστική τους ικανότητα, ώστε να προκύψει ένα αποτέλεσμα εξοικονόμησης κόστους συναλλαγής. o Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά ως προς τα οποία διαφέρουν οι συναλλαγές; 18

19 Ι. Συχνότητα συναλλαγών (frequency) ΙΙ. Αβεβαιότητα (uncertainty) ΙΙΙ. Εξειδικευμένες επενδύσεις (asset specificity) o Το τελευταίο είναι το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό και διακρίνει την θεωρία του κόστους συναλλαγής από άλλες θεωρίες της οικονομικής οργάνωσης (βέβαια, και τα άλλα δύο χαρακτηριστικά διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο). Εξειδικευμένη επένδυση Μια επένδυση που γίνεται για την υποστήριξη μιας συγκεκριμένης συναλλαγής μεταξύ των συμβαλλόμενων μερών, αλλά έχει μικρή ή και καθόλου αξία σε οποιαδήποτε εναλλακτική χρήση (δεν μπορεί να ανακτηθεί σε κάποια άλλη εμπορική σχέση) 19

20 o Όταν απαιτούνται εξειδικευμένες επενδύσεις για να διευκολυνθεί μια συναλλαγή, η απορρέουσα σχέση μεταξύ των δυο πλευρών είναι γνωστή ως συναλλαγή με βάση συγκεκριμένες σχέσεις. Το ξεχωριστό στοιχείο αυτού του είδους συναλλαγής είναι ότι οι δυο πλευρές είναι «δεμένες» μεταξύ τους ( tied together ). o Tα βασικά είδη εξειδικευμένων επενδύσεων είναι: Site specificity. π.χ., φυσικός πόρος o οποίος βρίσκεται σε μια συγκεκριμένη τοποθεσία, και δεν μπορεί να μεταφερθεί παρά μόνο με μεγάλο κόστος. Physical-asset specificity. π.χ., ένα εξειδικευμένο εργαλείο ή ένα περίπλοκο σύστημα ηλεκτρονικών υπολογιστών που έχει σχεδιαστεί για ένα μόνο σκοπό. Dedicated assets. π.χ., μια ξεχωριστή επένδυση σε ένα εργοστάσιο που δεν μπορεί εύκολα να τεθεί σε λειτουργία για άλλους σκοπούς. Ηuman-asset specificity. π.χ., εξειδικευμένες ανθρώπινες δεξιότητες οι οποίες προκύπτουν μέσω της διαδικασίας «μαθαίνω κάνοντας» (learning by doing). 20

21 5. Προβλέψεις o Ο βασικός ισχυρισμός (discriminating alignment hypothesis): Οι συναλλαγές, οι οποίες διαφέρουν ως προς τα χαρακτηριστικά τους, πρέπει να ευθυγραμμίζονται με τις δομές διακυβέρνησης, οι οποίες διαφέρουν ως προς τα χαρακτηριστικά τους και την προσαρμοστική τους ικανότητα, ώστε να προκύψει ένα αποτέλεσμα εξοικονόμησης κόστους συναλλαγής. o Σχετικά με τις εξειδικευμένες επενδύσεις: Όταν οι επενδύσεις δεν είναι εξειδικευμένες («τυποποιημένες» επενδύσεις) τότε η συναλλαγή θα γίνει μέσω της αγοράς. Όταν οι επενδύσεις είναι εξειδικευμένες η συναλλαγή μέσω της αγοράς δημιουργεί πρόβλημα «ομηρίας» (hold-up problem)! Η καιροσκοπική συμπεριφορά μπορεί να αντιμετωπιστεί με την χρησιμοποίηση συμβολαίων 21

22 αλλά όχι σε απόλυτο βαθμό και σίγουρα με μεγάλο κόστος διότι τα συμβόλαια είναι ελλιπή! Αν οι δαπανηρές διαφορές μεταξύ των συμβαλλόμενων μερών συνεχίζονται παρά τις καλύτερες προσπάθειες τους για την δημιουργία εγγυήσεων, η συναλλαγή θα γίνει μέσω ιεραρχίας. Λόγω των γραφειοκρατικών/διοικητικών επιβαρύνσεων, η ιεραρχία θεωρείται ως η «έσχατη λύση» οργανωτικής δομής της συναλλαγής. H ιεραρχία προτιμάται σε περιπτώσεις που ο βαθμός εξειδίκευσης της επένδυσης είναι πολύ μεγάλος! π.χ. General Motors Fisher Body. 22