Τράπεζα Θεμάτων Γ Λυκείου Θεματική Ενότητα: Παιδεία & Εκπαίδευση (V) Θεματικός Άξονας: Άμεσο Κοινωνικό Περιβάλλον ΚΕΙΜΕΝΑ

Transcript

1 ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 1 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» Τομέας Νέων Ελληνικών Τράπεζα Θεμάτων Γ Λυκείου Θεματική Ενότητα: Παιδεία & Εκπαίδευση (V) Θεματικός Άξονας: Άμεσο Κοινωνικό Περιβάλλον Συντάκτης: Γιάννης Ι. Πασσάς ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟ 1 Υπουργείο Παιδείας & Θρησκευμάτων, [Σχολική εγκατάλειψη και διαρροή] Εισαγωγικό σημείωμα Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα από την «Πρόταση για τη μείωση και πρόληψη της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου και προώθηση της ισότιμης πρόσβασης στην εκπαίδευση», που δημοσιεύτηκε το 2015 από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής. Η ραγδαία μεταπολεμική τεχνολογική και κοινωνική εξέλιξη συνοδεύτηκε μεταξύ άλλων με αύξηση της ζήτησης για ανθρώπινο εργασιακό δυναμικό υψηλής κατάρτισης. Αυτό κατέστησε πιο κρίσιμο τον ρόλο του μορφωτικού επιπέδου του πληθυσμού, καθώς και την ανάγκη μιας μαζικής και εκτεταμένης χρονικά εκπαίδευσης. Για να εξασφαλιστεί καλύτερη επαγγελματική σταδιοδρομία, οι νέοι, από τη δεκαετία του 70 και εντεύθεν, δεν μπορούσαν πλέον να αρκεστούν στα εφόδια που παρείχε η δευτεροβάθμια εκπαίδευση, αλλά ήταν αναγκασμένοι να στοχεύσουν σε υψηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο μέσα από επέκταση της παραμονής στις σχολικές δομές. Την τάση αυτή επιτάχυναν ποικίλα αρνητικά οικονομικά γεγονότα που διόγκωσαν το φαινόμενο της νεανικής ανεργίας.

2 ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 2 Στον αυξανόμενο διεθνή ανταγωνισμό η πληρέστερη μόρφωση και κατάρτιση, πέραν της συμβολής της στην ατομική ανάπτυξη, στην κοινωνική συνοχή, στην επαγγελματική και προσωπική ολοκλήρωση, εξασφαλίζει και οικονομική ασφάλεια για το σύνολο. Το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο συνδέθηκε, σε ατομικό επίπεδο, με υψηλότερο κίνδυνο ανεργίας, χαμηλότερες απολαβές, δυσχερέστερη επαγγελματική εξέλιξη και σε ένα βαθμό με υψηλότερες πιθανότητες για παραβατικότητα, κοινωνική περιθωριοποίηση και ως εκ τούτου, χαλαρότερη κοινωνική συνοχή. Κομβικό ζητούμενο, λοιπόν, έχει θεωρηθεί η επιδίωξη της παραμονής για ικανό χρόνο στις σχολικές δομές (ή αντίστοιχα η αποφυγή της εγκατάλειψής τους), με όποιον τρόπο αυτό μπορεί να οριστεί σε σχέση με τις ιδιαιτερότητες κάθε κοινωνίας και εκπαιδευτικού συστήματος. Παρ όλα αυτά, ένα μεγάλο ποσοστό μαθητών, που στη χώρα μας αγγίζει το 13,1%, εγκαταλείπει πρόωρα την εκπαίδευση. Οι λόγοι είναι σε μεγάλο βαθμό προσωπικοί, αλλά είναι δυνατόν να εντοπιστούν ορισμένα επαναλαμβανόμενα χαρακτηριστικά. Ειδικότερα, τα παιδιά γονέων που διαθέτουν χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και προέρχονται από μη ευνοούμενα κοινωνικά στρώματα έχουν περισσότερες πιθανότητες να εγκαταλείψουν την εκπαίδευση και την κατάρτιση, πριν ολοκληρώσουν την ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση σε σχέση με άλλους νέους. Επίφοβοι επίσης προς διαρροή μαθητές είναι αυτοί που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες, όπως είναι οι νέοι που προέρχονται από χώρους κρατικής μέριμνας, τα άτομα με σωματικές και διανοητικές αναπηρίες (ΑμεΑ) ή άλλες ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, παιδιά Ρομά, αλλοδαπών και μεταναστών. Οι ομάδες αυτές τείνουν να λαμβάνουν μικρότερη στήριξη από τις οικογένειές τους, να αντιμετωπίζουν διακρίσεις εντός του εκπαιδευτικού συστήματος και να έχουν πολύ περιορισμένη πρόσβαση σε ευκαιρίες μη τυπικής και ανεπίσημης μάθησης εκτός της υποχρεωτικής φοίτησης. Είναι λοιπόν προφανές ότι οι κοινωνικές ανισότητες αποτυπώνονται με ιδιαίτερη ένταση μέσω της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου. Στην πρόωρη εγκατάλειψη μπορούν να οδηγήσουν και οι γνωστικές - πολιτισμικές απαιτήσεις του προγράμματος σπουδών που σχετίζονται με το πολιτισμικό κεφάλαιο των μαθητών, ιδιαίτερα σε εκπαιδευτικά περιβάλλοντα με υψηλό βαθμό επιλεκτικών διαδικασιών και αυξημένες απαιτήσεις μελέτης, τα οποία μεγεθύνουν τις ατομικές διαφορές και τονίζουν τα μειονεκτήματα που σχετίζονται με το οικογενειακό υπόβαθρο. Σε πολλές περιπτώσεις αυτό συμβάλλει ώστε οι μαθητές να χάσουν το ενδιαφέρον τους για την εκπαίδευση, αφού θεωρούν ότι δεν έχουν τις προϋποθέσεις να πετύχουν ακαδημαϊκά, και να

3 ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 3 στραφούν πρόωρα στην αναζήτηση εργασίας, όπου θεωρούν ότι μπορούν να έχουν καλύτερες πιθανότητες επιτυχίας. ΚΕΙΜΕΝΟ 2 Δήμητρα Χριστοδούλου, Για ένα παιδί που κοιμάται Εισαγωγικό σημείωμα Η Δήμητρα Χριστοδούλου (1953) είναι ποιήτρια. Υπηρέτησε μέχρι τη συνταξιοδότησή της ως καθηγήτρια στη Δημόσια Μέση Εκπαίδευση. Το ποίημα βρίσκεται στη συλλογή «Το κυπαρίσσι των εργατικών», που κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Καστανιώτη το Νύχτα. Η κίνηση αραιή στη λεωφόρο. Μες στο κλειστό, το φωτισμένο εργοστάσιο, Οι μηχανές, αποσταμένες μα άγρυπνες, Επιβλέπουν σαν άκακοι γίγαντες Τον ύπνο του μικρού. Στριμωγμένος Κοντά στη σκάρα του ατμού, Με του αδερφού του το παλτό σκεπασμένος Ξεκουράζεται. Όλη τη μέρα δουλεύει στα φανάρια Σκουπίζει τζάμια βιαστικά με το κόκκινο. Εισπράττει κέρματα ή την εύλογη αγανάκτηση. Περιμένει το επόμενο φανάρι. Τίμια κερδίζει έτσι το ψωμί Και το μερίδιο του νυχτοφύλακα, Που τον αφήνει να κοιμάται εκεί μέσα. Τα χιονισμένα βουνά της πατρίδας του, Τα χέρια της μάνας του που τύλιγαν γύρω του Γυναίκειο μαντίλι για το κρύο, Το δάσκαλο που πληρωνότανε με γάλα

4 ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 4 Μόλις θυμάται. Θυμάται κάτι ελληνικά από το στόμα του, Που τώρα εδώ ακούγονται αλλιώτικα. Όχι σαν βότσαλα γυαλιστερά μεγάλης θάλασσας, Όχι σαν ποδοβολητό του αλόγου Ενός ανίκητου στρατηλάτη, Αλλά να, σαν τα κέρματα στην τσέπη, Σαν το φτύσιμο στο βλέμμα του πελάτη. Καμιά φορά πιο εγκάρδια Σαν τούτο δω το βουητό της σκάρας, Που όλο ανεβάζει το θερμό ατμό.

5 ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 5 ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Α. (μονάδες 15) Με ένα σύντομο σημείωμά σας (60 έως 80 λέξεις) να παρουσιάσετε χωρίς δικά σας σχόλια το περιεχόμενο της 4ης και 5ης παραγράφου («Ειδικότερα πιθανότητες επιτυχίας») του «Κειμένου 1». ΘΕΜΑ Β1. (μονάδες 15) Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το «Κείμενο 1», τις παρακάτω διαπιστώσεις, γράφοντας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη «Σωστό» ή «Λάθος» αντίστοιχα. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας και με αναφορές στο κείμενο. [α] Πριν από τον Β Παγκόσμιο πόλεμο δεν υπήρχε ανάγκη για ανθρώπινο εργασιακό δυναμικό υψηλής κατάρτισης. [β] Η πρόωρη σχολική εγκατάλειψη συνδέεται ως αίτιο και αιτιατό με τον κοινωνικό αποκλεισμό. [γ] Για ένα σημαντικό ποσοστό μαθητών η πρόωρη αναζήτηση εργασίας παρέχει περισσότερες πιθανότητες επαγγελματικής και κοινωνικής επιτυχίας. [δ] Η αξιολόγηση των μαθητών αμβλύνει το πρόβλημα της σχολικής διαρροής. [ε] Οι λόγοι για τους οποίους ένα σημαντικό ποσοστό μαθητών εγκαταλείπουν την εκπαίδευση είναι αποκλειστικά προσωπικοί. ΘΕΜΑ Β2. (μονάδες 15) [α] Ποιος είναι ο κυρίαρχος τρόπος πειθούς στο «Κείμενο 1»; Να δικαιολογήσετε τη χρήση του, συσχετίζοντάς τη με την περίσταση επικοινωνίας (πομπός, δέκτης, σκοπός). (μονάδες 8) [β] Στο «Κείμενο 1» γίνεται ευρεία χρήση του μακροπερίοδου και υποτακτικού λόγου. Να επιβεβαιώσετε την παρατήρηση αυτή με ένα παράδειγμα από το κείμενο και να δικαιολογήσετε την επιλογή αυτή του συντάκτη, συσχετίζοντάς τη με το είδος του συγκεκριμένου κειμένου.

6 ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 6 ΘΕΜΑ Β3. (μονάδες 10) Η 2η παράγραφος («Στον αυξανόμενο διεθνή ανταγωνισμό η πληρέστερη εκπαιδευτικού συστήματος») του «Κειμένου 1» δεν έχει θεματική πρόταση. Να την προσθέσετε με κριτήριο το περιεχόμενο των λεπτομερειών της παραγράφου. ΘΕΜΑ Γ. (μονάδες 15) Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το βασικό θέμα του «Κειμένου 2»; Με ποιον τρόπο η μετατόπιση της αφήγησης στον χώρο και τον χρόνο αναδεικνύουν το θέμα αυτό; Πιστεύετε πως στην εποχή μας έχουν βελτιωθεί οι συνθήκες σε σχέση με το θέμα αυτό; (150 έως 200 λέξεις) ΘΕΜΑ Δ. (μονάδες 30) Θέμα: Αξιοποιώντας τους παράγοντες που παρουσιάζονται στο «Κείμενο 1» ως ενοχοποιητικοί για τη σχολική διαρροή, να προτείνετε πολιτικές και δράσεις με τις οποίες η τάση αυτή θα μπορούσε να αντιστραφεί. Κειμενικό είδος: επιχειρηματολογία / οδηγίες Περίσταση επικοινωνίας: ελεύθερη επιλογή Έκταση: 350 έως 400 λέξεις

7 ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 7 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α. Σε ενημερωτικό κείμενο του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων για τη σχολική διαρροή παρουσιάζονται οι παράγοντες που ενοχοποιούνται για την έξαρση του φαινομένου. Συγκεκριμένα, αναφέρεται πως παιδιά, που ανήκουν στα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα ή σε ευπαθείς ομάδες, δε λαμβάνουν την αναγκαία στήριξη για την επιτυχημένη συμμετοχή τους στην εκπαίδευση. Τη σχολική αποτυχία εντείνουν οι υψηλές απαιτήσεις του εκπαιδευτικού και εξεταστικού συστήματος, που οδηγούν τα παιδιά αυτά στην αναζήτηση εργασίας, όπου θεωρούν ότι έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας. (75 λέξεις) ΘΕΜΑ Β1. [α] Λάθος, γιατί μετά τον Β Παγκόσμιο πόλεμο αυξήθηκε η ανάγκη για ανθρώπινο εργασιακό δυναμικό υψηλής κατάρτισης, που ήδη υπήρχε («Η ραγδαία μεταπολεμική τεχνολογική και κοινωνική εξέλιξη εργασιακό δυναμικό υψηλής κατάρτισης [β] Σωστό, γιατί οι κοινωνικός αποκλεισμός είναι ταυτόχρονα αίτιο («Είναι λοιπόν προφανές ότι οι κοινωνικές ανισότητες πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου») και αποτέλεσμα («Το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο χαλαρότερη κοινωνική συνοχή») της πρόωρης σχολικής εγκατάλειψης. [γ] Λάθος, γιατί πρόκειται απλώς για μία αντίληψη των μαθητών και όχι αντικειμενική πραγματικότητα («να στραφούν πρόωρα στην αναζήτηση εργασίας καλύτερες πιθανότητες επιτυχίας»). [δ] Λάθος, γιατί η αξιολόγηση των μαθητών οξύνει το πρόβλημα της σχολικής διαρροής («Στην πρόωρη εγκατάλειψη μπορούν να οδηγήσουν που σχετίζονται με το οικογενειακό υπόβαθρο»). [ε] Λάθος, γιατί οι λόγοι εγκατάλειψης είναι ταυτόχρονα και κοινωνικοί («Οι λόγοι είναι σε μεγάλο βαθμό προσωπικοί επαναλαμβανόμενα χαρακτηριστικά»). ΘΕΜΑ Β2. [α] Ο κυρίαρχος τρόπος πειθούς στο «Κείμενο 1» είναι η επίκληση στη λογική με επιχειρήματα (βλ. 1) και τεκμήρια (βλ. 3). Ο τρόπος αυτός πειθούς υπηρετεί τον στόχο ενός επίσημου φορέα (Υπουργείο Παιδεία) να ενημερώσει αντικειμενικά την ελληνική κοινή γνώμη για το πρόβλημα της σχολικής διαρροής.

8 ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 8 [β] Στο «Κείμενο 1» γίνεται ευρεία χρήση του μακροπερίοδου και υποτακτικού λόγου (π.χ. «Ειδικότερα, τα παιδιά γονέων που διαθέτουν σε σχέση με άλλους νέους»). Η επιλογή αυτή του συντάκτη δικαιολογείται από το γεγονός πως πρόκειται για ένα επιχειρηματολογικό κείμενο, στο οποίο αναλύονται σύνθετα νοήματα και, επομένως απαιτούνται σύνθετες συντάξεις για την απόδοση των μεταξύ τους σχέσεων. ΘΕΜΑ Β3. Θεματική πρόταση 2ης παραγράφου: Το υψηλό μορφωτικό επίπεδο αποτελεί προϋπόθεση ατομικής προόδου και συλλογικής προκοπής. ΘΕΜΑ Γ. (μονάδες 15) Το βασικό θέμα του «Κειμένου 2» είναι, κατά τη γνώμη μου, η εργασία των παιδιών των μεταναστών στη χώρα μας. Το θέμα αυτό αναδεικνύεται από τη μετατόπιση της αφήγησης στον χώρο και στον χρόνο. Η πρώτη στροφή του ποιήματος αναφέρεται στο εφιαλτικό παρόν του «προσφυγόπουλου», τα πρωινά της εργασίας στα φανάρια και τα βράδια της ξεκούρασης στο άδειο εργοστάσιο. Στη δεύτερη στροφή υπάρχει μία αναδρομή στο παρελθόν του μικρού παιδιού στην πατρίδα του (πιθανόν την Αλβανία), όπου ζει μία στερημένη, αλλά φυσιολογική οικογενειακή ζωή, που του επιτρέπει να ονειρεύεται μια καλύτερη ζωή στην Ελλάδα. Το όνειρο αυτό ωστόσο διαψεύστηκε, όπως αποδεικνύει η επιστροφή της αφήγησης στο σκληρό «εδώ και τώρα». Η ζωή του προσφυγόπουλου που περιγράφεται στο ποίημα αποτελούσε μία συνηθισμένη κατάσταση την εποχή δημοσίευσης του ποιήματος (μέσα της δεκαετίας του 90), αλλά σήμερα έχει βελτιωθεί σημαντικά κυρίως χάρη στη διεύρυνση του δικαιώματος στην εκπαίδευση για τα παιδιά των μεταναστών, αλλά και στην ανάπτυξη του σεβασμού στη διαφορετικότητα σε μια «ανοιχτή» πλέον ελληνική κοινωνία. Φυσικά, υπάρχουν και σήμερα περιπτώσεις παιδικής εργασίας (π.χ. παιδιά Ρομά), που αποτελούν ωστόσο εξαιρέσεις. (179 λέξεις) ΘΕΜΑ Δ. (διαγραμματική ανάπτυξη) Ζητούμενο: Προτάσεις για τον περιορισμό της σχολικής διαρροής (για τα παιδιά γονέων με χαμηλό μορφωτικό και κοινωνικό επίπεδο) Διεύρυνση του κράτους πρόνοιας (π.χ. επιδόματα σε οικογένειες με χαμηλά εισοδήματα, κοινωνικά φροντιστήρια των γονέων για τη σημασία παραμονής των παιδιών στην εκπαίδευση).

9 ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 9 (για τα παιδιά ευπαθών κοινωνικών ομάδων) Σεβασμός στο διαφορετικό (π.χ. πολιτισμική ουδετερότητα του σχολείου, ανθρωπιστική και διαπολιτισμική εκπαίδευση, στήριξη των παιδιών με αναπηρία). (για τη σχολική αποτυχία) Φιλικό εκπαιδευτικό σύστημα (π.χ. περιορισμός των εξεταστικών διαδικασιών, ενίσχυση της επαγγελματικής εκπαίδευσης, βιωματική εμπλοκή των μαθητών στη διδασκαλία).