Πρακτικά Πανελληνίου Συνεδρίου Παιδαγωγικά Τμήματα: παρελθόν, παρόν και μέλλον

Transcript

1 Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Πρακτικά Πανελληνίου Συνεδρίου Παιδαγωγικά Τμήματα: παρελθόν, παρόν και μέλλον 20 Χρόνια Λειτουργίας Π.Τ.Δ.Ε. στο Δ.Π.Θ. Αλεξανδρούπολη, 3, 4 και 5 Νοεμβρίου 2006 Επιμέλεια: Ελένη Ταρατόρη Αγγελική Δαβάζογλου Νίκος Μακρής Μαρίνα Κουγιουρούκη CKAOT ik g j^ ik Q I Αδελφών ΚνριακΜη α.ε.

2 11 Άσκηση: Συγκριτική προσέγγιση αντιλήψεων δασκάλων και φοιτητών/τριβή Βασιλική Παπαδοπούλου, Ιωάννης θωίδης, Ελένη Τσακιρίδου, Η Πρακτική Άσκηση στ ιέ Φλώρινας: αντιλήψεις των συνεργαζόμενι >ν εκπαιδευτικών Ευδοξία Κωτσαλίδου, Ειρήνη Σιβροπούλου, Βασιλική Xc τζηνικολάου, Θωμάς Ζωγράφος, Οι Πρακτικές Ασκήσεις των φοιτητών στ Παι<: ο Τμήμα Νηπιαγωγών της Παιδαγωγικής Σχολής Φλώ ρινας Θ ε μ α τ ικ ή Ε ν ό τ η τ α V : Δ ι >λ? Ε κ π α ί δ ε υ σ η Παναγιώτης Γιαγκουνίδης, Ενα. Αολοόμη - Βιδόλη, Δι «πολιτισμικό Νηπιαγωγείο: Προκαταλήψεις και στερεότυπα των εκπαιδευτικών Παιδικών Σταθμών και Νηπιαγωγεία? /; Αθανάσιος Γκιονζέλης, Η γλωσσική διαφορετικότητα t το Δημοτικό Σχολείο: αποψ&ις εκπαιδευτικών Δέσποινα Σακκά, Αναστασία Ψάλτη, Στοχεύοντας στην ενδυνάμωση τ :ών στη σύγχρονη πολύ-πολιτισμική τάξη: ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης Θεοδώρα Σεργίδου, Επίσημη γλώσσα, διάλεκτος και κο\ /ωνικός αποκλεισμός τ η τ α V I: Ε ιδ ικ ή Α γ ω γ ή Δημήτρης Θ. Ζό.χος, Η φοίτηση των ατόμων με Ειδικές Ανάγκες στα Παιδαγωγικά Τμήματα: Το παράδειγμα του ΠΤΔΕ του Αριστοτε'λείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Νικολέτα ΕΙαλμυρή, Ελένη Φτιό.κα, Οι απόψεις των γονέων των ανάπηρων μαθητών σχετικά με την υλοποίηση του «Περί Ειδικής Αγωγής k c ι Εκπαίδευσης Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες» νόμου 113(1 )/99. Ελευθερία Σάλμοντ, Μαθησ Δυσκολίες και Εκπαίδι υση Ε ΓΗ F ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ Θεόδωρος Κασκάλης, Σοφία Πετρίκη, Κίμων Σαββάκης, Μίμης Σουλιώτης, Οι νέες τεχνολογίες στο Τμήμα Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, Παρουσίαση Εκπαιδευ τικού Λ ο γ ισμικοι) Ιωάννα Μηλιού, Ελένη Σαμαρτζή, Μία ί ι τ κή πρόταξη αξιοποιώντας τις νέες τεχνολογίες Αθανάσιος Μιχσλης, Κ διαχείριση της πληροφορίας: μια πρόκληση για το σύγχρονο σχολείο

3 Η φοίτηση των ατόμων με ειδικές ανάγκες στα Παιδαγωγικά Τμήματα* Το παράδειγμα του Π.Τ.Δ.Ε. του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Δημήτρης Θ. Ζάχος Εισαγωγή Με το νόμο 1351/1983 (άρθρο 3), ο οποίος μετέπειτα τροποποιήθηκε και συμπληρώθηκε με μια σειρά νομοθετήματα, εισήχθη η «καθ υπέρβαση εγγραφή» ορισμένων κατηγοριών Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες (στο εξής ΑΜΕΑ) στις πανεπιστημιακές σχολές, ενώ με το άρθρο 2 της Υπουργικής Απόφασης Φ152/β6/1504/ καθορίστηκε το ποσοστό εισαγωγής τους στο 3%'. Εξ αιτίας των ιδιαίτερων αναγκών των ατόμων αυτής της κατηγορίας, αλλά και λόγω της αργοπορημένης εκδήλωσης ενδιαφέροντος από την μεριά της πολιτείας, η φοίτηση των ΑΜΕΑ στα ελληνικά πανεπιστημιακά ιδρύματα γίνεται με δυσκολίες και απαιτείται από τους /τις ίδιους /ες να διαθέτουν υπομονή και επιμονή, καθώς και καταβάλουν ιδιαίτερη προσπάθεια για να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους. Τα σημαντικότερα εμπόδια που αντιμετωπίζουν τα άτομα αυτής της κατηγορίας στη φοίτησή τους είναι η -πολλές φορές αδύνατη- πρόσβαση σε κτίρια, η έλλειψη κατάλληλων βιβλιοθηκών και υπολογιστών, η έλλειψη διερμηνέων και άλλων προσώπων -που θα βοηθούν τους /τις ανάπηρους /ες φοιτητές /τριεςκαθώς και η ελλιπής πληροφόρηση των μελών της πανεπιστημιακής κοινότητας για σχετικά θέματα (Καλαντζή - Αζίζι, 1996)2. Η Παιδαγωγική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, από την ίδρυσή της (1986) προσπάθησε να παράσχει ευκαιρίες μόρφωσης στα άτομα με αναπηρίες και προβλήματα υγείας, αλλά και να διευκολύνει τη φοίτησή τους. Έτσι, εκτός από την ακώλυτη εισαγωγή των ατόμων αυτής της κατηγορίας, η σχολή φρόντισε να εξασφαλίσει την ομαλή και εύκολη πρόσβαση τους σε όλους τους χώρους (αίθουσες μαθημάτων, γραμματεία, τουαλέτες, ανελκυστήρες, γραφεία καθηγητών /τριών) του νέου κτηρί- 1Με την ίδια Υπουργική Απόφαση (άρθρο 4), ως κριτήριο επιλογής στις σχολές των ΑΕΙ και των ΤΕΙ τέθηκε ο βαθμός του απολυτηρίου της μέσης εκπαίδευσης. 2 Για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι φοιτητές/τριες με ειδικές ανάγκες βλ. και την α- φήγηση της Αναστασίας Κύπρου (2004). Θα πρέπει να τονιστεί ότι η κατάσταση αυτή δεν α- ποτελεί ελληνική ιδιαιτερότητα, αφού τα ίδια προβλήματα υφίστανται και σε άλλες - περισσότερο αναπτυγμένες μάλιστα- χώρες (για παράδειγμα βλ. για τη βρετανική περίπτωση [Barnes, 1991]).

4 300 ου, αλλά -μέσω της τοποθέτησης ειδικών μπαρών- και στις εγκαταστάσεις των παλιών κτηρίων που εξακολουθούν και σήαερα να χρησιμοποιούνται (μεγάλο αμφιθέατρο, εργαστήρια)3. Επιπρόσθετα, η σχολή προχώρησε τον Ιούνιο του 2005 στην αγορά ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή με το απαραίτητο για την εξυπηρέτηση των φοιτητών και φοιτητριών με διαταραχές όρασης λογισμικό4, το οποίο εγκαταστάθηκε σε ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα. Θα πρέπει να σημειωθεί μάλιστα, ότι τον επόμενο χρόνο αποκτήθηκε ένα ακόμη τέτοιο «σύστημα», έτσι ώστε να διευκολυνθεί περαιτέρω η πρόσβαση των ατόμων αυτής της κατηγορίας στη γνώση5. Για την καλύτερη χρήση και α ξιοποίηση του εξοπλισμού αυτού, καθώς και για την καλύτερη εξυπηρέτηση των ατόμων με αναπηρίες και με προβλήματα υγείας, το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης (στο εξής ΠΤΔΕ) ζήτησε το καλοκαίρι του 2005 από το Υπουργείο Παιδείας την απόσπαση τριών εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης «με αυξημένα προσόντα στον τομέα της παιδαγωγικής της ένταξης, ώστε να συμβάλλουν όσο το δυνατόν καλλίτερα στην άρση των εμποδίων που μπορεί να οδηγήσουν τα άτομα αυτά σε κοινωνικό αποκλεισμό» (Ευσταθίου, Βούρβουλης, 2005 :93). Η υλοποίηση αυτού του αιτήματος θα βοηθούσε έτσι ώστε να επιτευχθεί ο συντονισμός «όλων των απαραίτητων ενεργειών και των ειδικών διευκολύνσεων, που θα εξασφαλίζουν την ισότιμη παρακολούθηση των μαθημάτων, η προσαρμογή των διδακτικών βοηθημάτων - μέσων στις ανάγκες των φοιτητών /τριών με αναπηρίες σε συνεργασία με τα αντίστοιχα μέλη ΔΕΠ, η αναπλήρωση κάποιων απαραίτητων γνώσεων όταν ο /η φοιτητής/τρια χρειάζεται να λείψει εξαιτίας κάποιων ιδιαίτερων συνθηκών, ο συντονισμός και η αξιοποίηση του δικτύου εθελοντών φοιτητών /ριών που εκπαιδεύει η Επιτροπή Κοινωνικής Πολιτικής του ΑΠΘ για τους φοιτητές /τριες με ειδικές ανάγκες, η συνεργασία με τα αντίστοιχα μέλη ΔΕΠ, η προσαρμογή των τρόπου ή της διάρκειας των εξετάσεων εξαιτίας της ιδιαιτερότητας της αναπηρίας, η βοήθεια στη χρήση εναλ 3 Παρά τις διακηρύξεις διεθνών οργανισμών που αφορούν στη διευκόλυνση της πρόσβασης των αναπήρων σε υπηρεσίες και χώρους κοινωνικών και επαγγελματικών δραστηριοτήτων (βλ. United Nation, 1994) και παρά την πρόοδο που έχει συντελεστεί τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα (προσβάσιμα πεζοδρόμια, ασανσέρ, μπάρες στα νέα δημόσια -τουλάχιστο- κτίρια), η κατάσταση στον τομέα αυτό κάθε άλλο παρά ικανοποιητική θα μπορούσε να χαρακτηριστεί. 4 Στο σύστημα αυτό περιλαμβάνεται φωνητικός αναγνώστης, πληκτρολόγιο και εκτυπωτής Braille, scanner με λογισμικό μετατροπής σε word έτσι ώστε τα κείμενα που «φωτογραφίζονται» να είναι αναγνώσιμα και scanner μεγέθυνσης, με δυνατότητα 50πλασιασμού του αναγνώσιμου κειμένου. Το σύνολο του εν λόγω συστήματος κόστισε Ευρώ (Ανώνυμου, 2005). 5 Για να γίνει αντιληπτή η συγκεκριμένη πολιτική της σχολής θα πρέπει να σημειωθεί ότι σ ολόκληρο το ΑΠΘ υπάρχουν δύο συνολικά αντίστοιχα συστήματα, ένα στην κεντρική βιβλιοθήκη και ένα στη νομική σχολή.

5 301 λακτικών τρόπων αξιολόγησης, η συζήτηση και άμεση επαφή με τους /τις φοιτητές /τριες με ειδικές ανάγκες για θέματα που αφορούν τις σπουδές τους, τη φοίτηση και τη ζωή τους, στο τμήμα και στο πανεπιστήμιο και η διαμεσολάβηση προκειμένου να επιλυθούν, η συμμετοχή σε ειδικό πρόγραμμα για την πρακτική άσκηση των φοιτητών/γριών σε σχολεία» (Ευσταθίου, Βούρβουλης, 2005 :93)6. Η έρευνα Κατά τη διάρκεια του ακαδημαϊκού έτους στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Θεσσαλονίκης ήταν εγγεγραμμένοι /ες ο γδόντα οκτώ (86) φοιτητές και φοιτήτριες με ειδικές ανάγκες. Πιο αναλυτικά, μετά από έρευνα στα αρχεία της σχολής, οι εγγεγραμμένοι φοιτητές /τριες αυτής της κατηγορίας ήταν: κατηγορίες αναπηρίας ή πάθησης άτομα Ινσουλινοεξαρτώμενος νεανικός Διαβήτης 12 Διαταραχές όρασης 15 διαταραχές ακοής 5 κινητικά προβλήματα / αναπηρία 6 Λευχαιμία 2 Νεφροπάθεια 2 Μεσογειακή Αναιμία 20 Άλλο7 24 Σύνολο 86 Στόχος της έρευνας8 ήταν να διερευνήσει τη χρησιμότητα του «επιστη 6 Τελικά το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων ενέκρ.νε την απόσπαση ενός μόνον εκπαιδευτικού, ο οποίος κατά το ακαδημαϊκό έτος ανέλαβε να υλοποιήσει τους παραπάνω στόχους, δηλαδή να αποτελέσει τον επιστημονικό σύμβουλο αλλά και τον σύμβουλο σπουδών των ατόμων που ανήκουν σ αυτή τη μερίδα του φοιτητικού πληθυσμού του ΠΤΔΕ. 7 Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται τα άτομα που πάσχουν από διάφορες άλλες ασθένειες ό πως μυασθένεια, καρκίνος, δυσμορφία, υδροκεφαλισμός, σκλήρυνση κατά πλάκας, οστεοσάρκωμα, νόσος του Crohn, ραβδομνοσάρκωμα ρινός, αλλά και όσοι και όσες πάσχουν από ένα συνδυασμό ασθενειών (π.χ. καρδιοπάθεια και ημιπληγία). 8 Η έρευνα που παρουσιάζεται εδώ αποτελεί ένα μέρος ευρύτερης διερεύνησης των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι φοιτητές και οι φοιτήτριες με αναπηρίες και με προβλήματα υ γείας κατά τη φοίτησή τους στο ΠΤΔΕ και του βαθμού κατά τον οποίο το συγκεκριμένο τμήμα βοήθησε και βοηθάει στην επίλυσή τους. Τα δεδομένα της έρευνο,ς αυτής δεν είναι δυνατόν να εκτεθούν στην παρούσα εργασία λόγω του περιορισμένου χώρου που αυτή διαθέτει.

6 302 μονικού σύμβουλου / σύμβουλου σπουδών των ατόμων με αναπηρίες και προβλήματα υγείας», δηλαδή της νέας «θέσης» που «δημιουργήθηκε» στο ΠΤΔΕ κατά το ακαδημαϊκό έτος Πιο συγκεκριμένα η έρευνα επιχείρησε να ανιχνεύσει: Πρώτον, εάν η «θέση» αυτή ανταποκρίθηκε στην ι δρυτική της «πράξη». Δεύτερον, το βαθμό που -σύμφωνα με τα άτομα αυτής της κατηγορίας- η «σύσταση» και η λειτουργία της βοήθησε στο να ξεπεραστούν ορισμένα από τα προβλήματα φοίτησής τους. Το πρόβλημα και οι στόχοι της έρευνας καθόρισαν και τα μεθοδολογικά πλαίσια, εντός των οποίων υλοποιήθηκε. Πιο συγκεκριμένα, για τη συλλογή των δεδομένων ο ερευνητής χρησιμοποίησε συνεντεύξεις και ημερολόγιο δράσης. Η μη δομημένη (ή αδόμητη) συνέντευξη επιλέχτηκε ως το πιο ενδεδειγμένο εργαλείο για την ανάδειξη των υποκειμενικών βιωμάτων9. Η μη δομημένη συνέντευξη παρέχει την ευκαιρία στον /στην ερευνητή /τρια να διερευνήσει σε βάθος τα ζητήματα που τον απασχολούν και να παραμείνει ανοιχτός/ή σε νέες διαστάσεις ενός προβλήματος, πράγμα που δεν συμβαίνει όταν τίθεται ένα μικρό και σταθερό σώμα ερωτημάτων που τελικά περιορίζουν την οπτική του /της (Palmer, 1928 :171). Πρόκειται για ένα είδος συνέντευξης, η οποία δομείται πάνω σε ορισμένους -εκ των προτέρων καθορισμένους από τον /την ερευνητή /τρια- άξονες που εκπορεύονται από τις υ ποθέσεις εργασίας, οι οποίοι όμως δεν είναι δεσμευτικοί, δηλαδή δεν «καθηλώνουν» τον /την ερευνητή /τρια. Μ αυτό τον τρόπο καθίσταται δυνατή η συλλογή ενός σώματος δεδομένων, τα οποία είναι συχνά δυνατόν να οδηγήσουν στον επαναπροσδιορισμό των αρχικών υποθέσεων εργασίας και να επιτρέψουν τη συλλογή υλικού που βρίσκεται πιο κοντά στην εμπειρία της ομάδας (De Oliveira & De Oliveira, 1985: 194). Στο πλαίσιο λοιπόν μιας ευρύτερης έρευνας, η οποία είχε ως στόχο της τη διερεύνηση των προβλημάτων φοίτησης που αντιμετωπίζουν οι φοιτητές /τριες με αναπηρίες και με προβλήματα υγείας του ΠΤΔΕ, διεξήχθηκαν δέκα μη δομημένες συνεντεύξεις10 με άτομα αυτής της κατηγορίας του φοιτητικού πληθυσμού (τρία άτομα που έπασχαν από μεσογειακή αναιμία, δύο που έπασχαν από ινσουλινοεξαρτώμενο νεανικό διαβήτη, δύο άτομα με διαταρα 9 Όταν υιοθετείται μια τέτοια αντίληψη της κοινωνικής πραγματικότητας, στην οποία οι ατομικές υποκειμενικές εμπειρίες κατέχουν κεντρική θέση στη δημιουργία του κοινωνικού κόσμου, τότε οι ερευνητικές προσπάθειες κατανόησης του κόσμου αυτού δεν μπορεί παρά να θέσουν στο επίκεντρό τους τα βιώματα, τα αισθήματα, τις επιθυμίες, τις παραστάσεις και τις ερμηνείες των υποκειμένων. 10 Για να είναι κατανοητό το κομμάτι που αφορά στη μεθοδολογία της έρευνας θα πρέπει να τονιστεί ότι ο ερευνητής απέφευγε συστηματικά να «επαναφέρει» εντός του πλαισίου της ε ρευνητικής θεματολογίας τους /τις συνεντευξιαζόμένους /ες, αφού πολλές φορές «άσχετα» θέματα αποδείχτηκαν ιδιαίτερα διαφωτιστικά.

7 303 χές όρασης, ένα νεφροπαθή, ένα άτομο με διαταραχές ακοής και ένα που έ- πασχε από σκλήρυνση κατά πλάκας). Ένα μέρος της θεματολογίας της έρευνας -το οποίο παρουσιάζεται εδώ- προσανατολίστηκε στο «θεσμό» του «επιστημονικού συμβούλου / συμβούλου σπουδών» και στον τρόπο που αυτός συνέβαλε στην αντιμετώπιση των προβλημάτων της φοίτησής τους. Στο «ημερολόγιο» δράσης καταγράφονταν η κίνηση στο γραφείο του «επιστημονικού σύμβουλου / σύμβουλου σπουδών» των ατόμων με αναπηρίες και με προβλήματα υγείας, δηλαδή τα άτομα που προσέρχονταν και τα ζητήματα που έθεταν. Σύμφ(ονα λοιπόν μ αυτό, κατα το ακαδημαϊκό έτος οι επισκέψεις στο εν λόγω γραφείο ανήλθαν στις 212. Πιο αναλυτια) επιστημονική υποστήριξη; θέματα επισκέψεις συγγραφής εργασιών 21 αναπλήρωση μαθημάτων 16 σύνολο 37 β) Ζητήματα φοίτησης θέματα επισκέψεις ζητήματα γραμματειακής υποστήριξης (δήλωση μαθημάτων, βαθμολογίες, αιτήσεις για πιστοποιητικά κ.α.) 82 επαφή με τους /τις διδάσκοντες /ουσες 21 αναζήτηση συγγραμμάτων - σημεκοσεων αξιοποίηση του δικτύου των εθελοντών /τριών του 22 ΑΓΙΘ (παροχή συνοδών, διερμηνέων, «σκανάρισμα» βιβλίθ3ν κα.) σύνολο 125 γ) επαγγελματικές προοπτικές - επιδόματα παροχές 1 θέματα επισκέψεις επαγγελματικές προοπτικές (διορισμός ως μόνιμου/ης ή 39 αναπληρωτή/τριας) κοινωνικές παροχές 11 σύνολο Παρότι η εν λόγω κατηγορία ζητημάτων δεν συμπεριλήφθηκε στους λόγους για τους οποίους ζητήθηκε από το ΠΤΔΕ η απόσπαση εκπαιδευτικών για τη θέση αυτή (Ευσταθίου & Βούρβουλης, 2005: 93), εντούτοις τα ζητήματα αυτά φαίνεται ότι απασχολούν μεγάλο μέρος των φοιτητών /τριών αυτής της κατηγορίας. Το πλέον εντυπωσιακό στοιχείο αφορά ότι ένας αριθμός από αυτούς / ές αγνοούσε ορισμένες σημαντικές παροχές του δικαιούται (χρηματικό επίδομα, δελτία κοινωνικού τουρισμού, ελευθέρας στις αστικές συγκοινωνίες).

8 304 Απ ότι φαίνεται από τα παραπάνω στοιχεία, οι περισσότερες φορές (125) που άτομα με αναπηρίες και προβλήματι υγείας επισκέφθηκαν το γραφείο του «επιστημονικού συμβούλου / σύμβουλου σπουδών» αφορούσαν σε ζητήματα φοίτησης. Σύμφωνα με τα άτομα με τα οποία συνομίλησε ο ε ρευνητής, οι κυριότεροι λόγοι, για τους οποίους έθεταν τέτοια ζητήματα ή ταν: Πρώτον, η αδυναμία των μελών αυτής της μερίδας του φοιτητικού πληθυσμού του ΠΤΔΕ να προσέρχεται στο τμήμα κατά τις καθορισμένες ώρες. Δεύτερον, στον περιορισμένο χρόνο (μιάμιση ώρα) που η γραμματεία της σχολής δέχεται το σύνολο των φοιτητών και το»ν φοιτητριών, ο οποίος σε συνδυασμό με το μεγάλο αριθμό των τελευταίων -οι ενεργοί φοιτητές /τριες (προπτυχιακό, μεταπτυχιακό, υποψήφιοι /ες διδάκτορες) του ΠΤΔΕ εγγίζουν τα 2000 άτομα για την εξυπηρέτηση των οποίων υπάρχουν μόνον τέσσερις υπάλληλοι συν το γραμματέα της σχολής- αποτε νεί ανασταλτικό παράγοντα για την εξυπηρέτησή τους. Τρίτον, στο γεγονός 5τι τα άτομα αυτής της κατηγορίας δεν επιθυμούν να δηλώσουν την «ιδιαιτερότητά» τους εάν αυτή δεν είναι εμφανής για να εξυπηρετηθούν -όπως Ξχουν τη δυνατότητα- κατά προτεραιότητα. Σ ότι αφορά στις επισκέψεις που είχαν ως αντικείμενό τους τα ζητήματα επαγγελματικών προοπτικών και επιδομάτων υγείας (50), από την ανάλυση του περιεχομένου των συνεντεύξεων προκύπτει ότι αυτές εντάσσονται μέσα στο όλο κλίμα ανασφάλειας που καλλιεργείται με την αποδόμηση του κράτους πρόνοιας και με την απορρύθμιση τω\ εργασιακών δικαιωμάτων, την επικράτηση του ατομικισμού και την κατάργηση των παραδοσιακών κοινωνικών δικτύων (οικογένεια, κοινότητα). Τέλος, σ ότι αφορά στην επιστημονική υποστήριξη, από την ανάλυση των συνεντεύξεων προκύπτει ότι η συνεργασία ;ων φοιτητών και φοιτητριών με αναπηρίες και προβλήματα υγείας και τ :ον περισσότερων διδασκόντων /ουσών του ΠΤΔΕ έδινε λύσεις, τόσο στα προβλήματα απουσιών (ακόμη και σε μαθήματα υποχρεωτικής παρακολούθησης), όσο και στο ζήτημα μέρους της εξεταστέας ύλης ορισμένων μαθημάτοιν που στηρίζονταν στις προφορικές παραδόσεις12. Συμπερασματικά, οι φοιτητές /τριες με αναπηρίες και με προβλήματα υγείας εκτιμούν ότι η Παιδαγωγική Σχολή υποστηρίζει το δικαίωμά τους στη γνώσης13, ενώ σ ότι αφορά τον καινοτόμο «θεσμό» του «επιστημονικού σύμβουλου / σύμβουλου σπουδών» του ΠΤΔΕ, πιστεύουν ότι αποτελεί ένα θετικό βήμα για την εξυπηρέτηση των αναγκών Ό υς και για τη διευκόλυνση 12 Είναι χαρακτηριστικό της διάθεσης των διδασκόντων /ου ιών για αρωγή των ατόμων αυτής της κατηγορίας ότι προσαρμόζουν τον τρόπο εξέτασης και δέχονται τη μετάθεση της εξέτασης κάποιων από τους /τις εν λόγω φοιτητές και φοιτήτριες. 13 Βλ. και σχετικό σχόλιο ανώνυμου (2006) συντάκτη.

9 305 των σπουδών τους. Βιβλιογραφία Ανώνυμου, (2005). Διαβάζουν με την... ακοή, Αγγελιοφόρος, 14/6/2005, σελ. 21. Ανώνυμου, (2006). Σχόλιο στο: Υπεκφυγές της Πρυτανείας του Α.Π.Θ. Παρατίθεται στο: Ιούνιος Barnes, C. (1991). Disabled people in Britain: A case for antidiscrimination legislation. London: Hurst. De Oliveira, R. & De Oliveira, M. (1985). Για μια εναλλακτική έρευνα: Η Μεθοδολογία της Αγωνιστικής Παρατήρησης. Στο Κέντρο Μελετών και Αυτομόρφωσης, Για μια Απελευθερωτική Αγωγή. Αθήνα: ΚΜΑ, (σσ ). Ευσταθίου, Μ. & Βούρβουλης, Γ. (2005). Δραστηριότητες - Ειδήσεις, Θέματα Ειδικής Αγωγής, 29, Καλαντζή - Αζίζι, Α. (1996). Η ευρωπαϊκή εμπειρία της συμβουλευτικής φοιτητών με ειδικές ανάγκες: Σύγκριση με την ελληνική πραγματικότητα. Στο Καλαντζή - Αζίζι, Α. (Επιμ.), Ψυχολογική συμβουλευτική φοιτητών. Αθήνα: Ελληνικά Γ ράμματα. Κύπρου, Α. (2004). Σπουδάζοντας με ειδικές ανάγκες. Παρατίθεται στο: News&file=article&sid=167&mode=thread&order=0&thold=0, Ιούνιος Palmer, V. (1928). Field Studies in Sociology: a Student s manual. Chicago: University of Chicago Press. United Nations (1994). The standard Rules on the Equalization o f Opportunities for Persons with Disabilities. New York: UN Department of Public Information.