ΕΡΕΥΝΑ ΤΩΝ ΓΝΩΣΕΩΝ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΥΓΡΟΤΟΠΟΥΣ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΕΛΟΥΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ.

Transcript

1 ΕΡΕΥΝΑ ΤΩΝ ΓΝΩΣΕΩΝ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΥΓΡΟΤΟΠΟΥΣ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΕΛΟΥΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ. Γ.Σ. Ευθυμίου 1, K.Δ. Ντούρας 1, Π.Γ. Ταγκούλης 1 και Α.Δ. Σκόνδρα 1 1 Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος, Παράρτημα Καρδίτσας, ΤΕΙ Λάρισας, Καρδίτσα efthimiou@teilar.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα έλη είναι η χαρακτηριστική μορφή υγροτόπων που έχει υποστεί την μεγαλύτερη ανθρώπινη επίδραση κατά τον εικοστό αιώνα. Το έλος της Μεταμόρφωσης ή Κουρτίκιο έλος βρίσκεται δίπλα στον ομώνυμο οικισμό και απέχει 8 χλμ από τον Παλαμά Καρδίτσας. Στην παρούσα μελέτη, διερευνώνται οι προϋπάρχουσες γνώσεις των κατοίκων της περιοχής, σχετικά με τους υγροτόπους, καθώς και οι προϋπάρχουσες γνώσεις τους για το Έλος Μεταμόρφωσης. Στη συνέχεια ερευνάται η επίδραση των δημογραφικών χαρακτηριστικών στο επίπεδο των γνώσεων αυτών. Παρατηρείται ότι γενικά υπάρχει χαμηλό προς μέτριο επίπεδο γνώσεων, κυρίως σε ότι αφορά τις γενικές πληροφορίες για υγροτόπους. Λέξεις Κλειδιά: Υγρότοποι, έλος Μεταμόρφωσης, προϋπάρχουσα γνώση, Θεσσαλία 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι υγρότοποι έχουν υποστεί τη μεγαλύτερη υποβάθμιση κατά τον προηγούμενο αιώνα. Θεωρούνταν ως εστίες μόλυνσης και μετάδοσης της ελονοσίας, οπότε η μόνη διαχείρισή τους ήταν η αποξήρανση τους. Ως περιοχή μελέτης έχει καθοριστεί το έλος της Μεταμόρφωσης ή Κουρτίκιο Έλος όπως ήταν γνωστό τα παλαιότερα χρόνια, και απέχει περίπου οκτώ (8) χιλιόμετρα από τον Παλαμά και έχει έκταση περί τα 60 στρέμματα. Βόρεια του υγρότοπου βρίσκεται το άλσος της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος πάνω σε ένα μικρό λόφο, ενώ στα δυτικά του υγροτόπου υψώνεται το Τιτάνιο όρος. Η δημιουργία του έλους οφείλεται κατά κύριο λόγο στα νερά (βρύσες και πηγές) που αναβλύζουν από τα περισσότερα σημεία του Τιτάνιου όρους. Ο υγρότοπος έχει σπουδαία βλάστηση με σπάνια ομορφιά και τεράστια οικολογική σημασία. Επίσης, η βλάστηση της περιοχής του Έλους συντηρεί μεγάλη ποικιλία υδρόβιων πουλιών, ερπετά και αμφιβίων (Αλεξανδροπούλου κ.α., 2005). Η περιβαλλοντική γνώση ορίζεται ως η ικανότητα των ατόμων να κατανοήσουν και αξιολογήσουν την επίδραση της κοινωνίας στο φυσικό περιβάλλον (Gambro & Switzky, 1996). O όρος «στάση» κατά τον German (1988) μπορεί να είναι όρος ασαφής, αντιφατικός ακόμη και διφορούμενος. Οι Tan Geok-Chin Ivy et al (1998) υποστηρίζουν ότι μέσω της γνώσης και της ευαισθητοποίησης αναπτύσσονται θετικές αξίες και στάσεις. Οι μεταβλητές που επιλέγησαν για να μελετηθούν ανήκουν σε μια μεγάλη ομάδα μεταβλητών του μοντέλου αλλαγής συμπεριφοράς των Hungerford & Volk (1990), που οδηγεί στη συμπεριφορά του ενεργού πολίτη. Η ομάδα αυτή αφορά τη γνώση (για υγροτόπους και έλος Μεταμόρφωσης). Η διερεύνηση των πρότερων γνώσεων των κατοίκων για τους υγροτόπους και την περιοχή της Μεταμόρφωσης κρίθηκε αναγκαία, γιατί Βιβλίο Πρακτικών 1 ου Περιβαλλοντικού Συνεδρίου Θεσσαλίας Σκιάθος, 8-10 Σεπτεμβρίου 2012 ISBN

2 η γνώση θεωρείται μια προϋπόθεση για ανάληψη κατάλληλης δράσης (Hines et al 1986/1987, Engleson & Yockers 1994). 2. ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΙ ΥΛΙΚΑ Σκοπός αυτής της έρευνας είναι η διερεύνηση των πρότερων περιβαλλοντικών γνώσεων των κατοίκων της περιοχής του Ελους Μεταμόρφωσης, γενικά για τους υγροτόπους και ειδικότερα για την περιοχή του Έλους της Μεταμόρφωσης και η επίδραση των κοινωνικοδημογραφικών παραγόντων στη διαμόρφωση των γνώσεων αυτών, με αποτέλεσμα να προκύψουν θετικές συμπεριφορές ως προς την αειφορική διαχείριση του Έλους της Μεταμόρφωσης. Οι ειδικότεροι στόχοι της έρευνας είναι η διερεύνηση: των γνώσεων των κατοίκων για τους υγρότοπους γενικά, και για την περιοχή του Έλους της Μεταμόρφωσης ειδικότερα. Πιο συγκεκριμένα σε αυτή τη μελέτη καταγράφηκαν και αξιολογήθηκαν οι γνώσεις των κατοίκων της περιοχής μελέτης σχετικά με γενικά και τοπικά περιβαλλοντικά θέματα που αφορούν υγροτόπους. Συγκεκριμένα μελετήθηκαν οι εξής 3 μεταβλητές: η Γνώση για τους υγροτόπους, η Γνώση για την περιοχή μελέτης και η Γνώση συνολικά. Η έρευνα έλαβε χώρα τον Απρίλιο και Μάιο Χρησιμοποιήθηκαν ερωτηματολόγια αυτοαναφοράς, τα οποία δόθηκαν ιδιοχείρως στους συμμετέχοντες και αφού συμπληρώθηκαν τελικά επεστράφησαν 114 από 132 ερωτηματολόγια (86.3%). Ως εργαλείο της έρευνας χρησιμοποιήθηκε το ερωτηματολόγιο, λόγω των πλεονεκτημάτων που παρουσιάζει, όπως η δυνατότητα χρησιμοποίησης μεγάλων δειγμάτων, η εξασφάλιση της ανωνυμίας των υποκειμένων της έρευνας, η εύκολη επεξεργασία των δεδομένων κ.ά. Η επεξεργασία των δεδομένων έγινε με το στατιστικό πρόγραμμα SPSS και για την παρουσίαση των στοιχείων της έρευνας χρησιμοποιήθηκαν μέθοδοι της περιγραφικής στατιστικής, όπως: Συχνότητες, μέσες τιμές, τυπικές αποκλίσεις, καθώς και μέθοδοι της επαγωγικής στατιστικής για να διαπιστωθούν τυχόν συσχετίσεις μεταξύ μεταβλητών ή διαφορές μεταξύ μέσων όρων των μεταβλητών. Οι στατιστικοί έλεγχοι που χρησιμοποιήθηκαν ήταν έλεγχοι συσχέτισης Person, έλεγχοι διαφορών μέσων όρων t-tests και αναλύσεις διακυμάνσεων anova. Το ερωτηματολόγιο περιείχε ερωτήσεις-δηλώσεις, κλειστού ή ανοιχτού τύπου, καθώς και τύπου Likert. Για τις ερωτήσεις των γνώσεων, χρησιμοποιήθηκαν ερωτήσεις κλειστού τύπου ή δεδομένης απάντησης ενώ για να περιοριστούν οι τυχαίες απαντήσεις, τοποθετήθηκε η επιλογή «δεν γνωρίζω» και προφανούς ορθότητας ερωτήσεις όπως «το Έλος της Μεταμόρφωσης βρίσκεται στο Ν. Καρδίτσας;». Οι ερωτήσεις διαθέσεων/στάσεων γράφτηκαν σε τυχαία σειρά. Τα ερευνητικά εργαλεία που διερευνούν τις γνώσεις των κατοίκων προέκυψαν με τη δημιουργία νέων μεταβλητών, βάσει των μεταβλητών του ερωτηματολογίου που αφορούσαν γνώσεις για υγροτόπους γενικά ή γνώσεις για τον υγρότοπο του Ελους της Μεταμόρφωσης Καρδίτσας, αφού έγιναν οι κατάλληλοι μετασχηματισμοί και προσαρμογές, όπου αυτό απαιτήθηκε. Γενικά ακολουθήθηκε η ίδια μεθοδολογία με αυτή της Παπαπανάγου (2006). Χρησιμοποιήθηκε το αντίστοιχο ερευνητικό εργαλείο, στο οποίο έγιναν τροποποιήσεις και προσαρμογές όπου απαιτήθηκε. Λόγω του σχετικά μικρού δείγματος, δεν έγινε πιλοτική εφαρμογή της χρήσης του ερωτηματολογίου, ούτε έλεγχοι εσωτερικής αξιοπιστίας. 2.1 Ερευνητικές υποθέσεις Στην παρούσα εργασία διερευνάται αν δημογραφικά στοιχεία των συμμετεχόντων στην έρευνα, όπως φύλο, ηλικία, μόρφωση, επάγγελμα κλπ., σχετίζονται με το επίπεδο γνώσεων σχετικά με τους υγροτόπους καθώς και με τον συγκεκριμένο υγρότοπο του Ελους της Μεταμόρφωσης Καρδίτσας. 450

3 3. ΔΕΙΓΜΑ Το δείγμα αποτέλεσαν 114 κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής του Δήμου Παλαμά, στον οποίο ανήκει γεωγραφικά και διοικητικά η περιοχή της Μεταμόρφωσης. Από αυτούς οι 40 ήταν άνδρες (35%) και 74 ήταν γυναίκες (65%). Από τους παραπάνω, οι 4 (3.5%) ήταν ηλικίας ετών, οι 82 (72%) ήταν μεταξύ ετών, οι 26 (23%) ήταν μεταξύ ετών και 2 (1.5%) ήταν άνω των 61 ετών. Οι 11 (9.5%) ήταν απόφοιτοι Δημοτικής Εκπαίδευσης, οι 64 (56%) ήταν απόφοιτοι Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και οι 39 (34.5%) ήταν απόφοιτοι Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Το επαγγελματικό τους προφίλ αποτελούνταν από 22 (19.3%) Δημ. Υπαλλήλους, 13 (11.4) Ιδιωτικούς Υπαλλήλους, 21 (18.4%) Αγρότες, 3 (2.6%) άνεργους, 34 (29.8) ασχολούμενους με τα οικιακά και 21 (18.4%) απασχολούμενους σε διάφορα άλλα επαγγέλματα. Σε απόλυτο σχεδόν ποσοστό 98.2%, οι συμμετέχοντες δεν έχουν/είχαν επαγγελματική σχέση με την περιοχή. Σε ανάλογα υψηλό ποσοστό (96.5%) δήλωσαν ότι δεν ανήκουν σε κάποια περιβαλλοντική οργάνωση. 4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Σπουδαιότερος λόγος προστασίας των υγροτόπων, για 66 (57.9%) συμμετέχοντες θεωρείται πως είναι οικολογική ισορροπία, ενώ για 24 (21.1%) θεωρείται πως είναι η βιοποικιλότητα-προστασία ειδών. Για 7 (6.1%) θεωρείται πως είναι το κυνήγι-ψάρεμα. Επίσης για 7 (6.1%) θεωρείται πως είναι η ύπαρξη ταμιευτήρων νερού για άρδευση. Η ύπαρξη μονοπατιών γύρω από το Ελος θεωρείται περιττή για το 9.7% του δείγματος, ενώ αντίθετα απαραίτητη για το 79.9% του δείγματος. Η κατασκευή παρατηρητηρίου πουλιών θεωρείται περιττή για το 11.4%, ενώ αντίθετα απαραίτητη για το 71.9% του δείγματος. Η ύπαρξη χώρου εκπαίδευσης-πληροφόρησης θεωρείται περιττή για το 8.7%, ενώ αντίθετα απαραίτητη για το 78.9% του δείγματος. Η ύπαρξη αναψυκτηρίου θεωρείται περιττή για το 12.3%, ενώ αντίθετα απαραίτητη για το 71.4% του δείγματος. Ο καθαρισμός της περιοχής θεωρείται περιττός για το 0.9%, ενώ αντίθετα απαραίτητος για το 97.3% του δείγματος. Η δενδροφύτευση θεωρείται περιττή για το 0.9%, ενώ αντίθετα απαραίτητη για το 94.7% του δείγματος. Η διατήρηση της στάθμης του νερού σε σταθερό επίπεδο θεωρείται περιττή για το 4.4%, ενώ αντίθετα απαραίτητη για το 92.1% του δείγματος. Η κατασκευή δικτύου άδρευσης από το Ελος θεωρείται περιττή για το 30,7%, ενώ αντίθετα απαραίτητη για το 52.7% του δείγματος. Η προσέγγιση-φιλοξενία πουλιών και άλλων ζώων θεωρείται περιττή για το 10.4%, ενώ αντίθετα απαραίτητη για το 78% του δείγματος. Όσο αφορά την επισκεψιμότητα της περιοχής, το 0.9% επισκέπτεται κάθε μέρα την περιοχή, το 12.3% την επισκέπτεται μια φορά τη βδομάδα τουλάχιστον ενώ το 16.7% την επισκέπτεται μια φορά το μήνα. Πολύ σπάνια την επισκέπτεται το 64,9%, ενώ το 5.3% του δείγματος δεν την επισκέπτεται ποτέ. Σπουδαιότεροι λόγοι επίσκεψης είναι κατά σειρά η αναψυχή (73.7%), οι επαγγελματικοί 12.3%, το κυνήγι-ψάρεμα 4.4% και άλλοι 9.6%. Η σημασία της λειτουργίας ως ενδιαίτημα πανίδας και ιχθυοπανίδας θεωρείται η σημαντικότερη για το 72% του δείγματος. Ακολουθεί η λειτουργία του ως ταμιευτήρας νερού που θεωρείται πως είναι η σπουδαιότερη για το 67.2% του δείγματος. Η προσέλκυση επισκεπτών θεωρείται από το 61.4% του δείγματος ως η σπουδαιότερη λειτουργία. Αρχικά δημιουργήθηκε μια μεταβλητή μέτρησης των γνώσεων σχετικά με τους υγροτόπους (wetknow). Οι δηλώσεις που αφορούσαν τις γνώσεις αυτές ήταν συνολικά 15. Κάθε σωστή απάντηση βαθμολογήθηκε με 1, ενώ κάθε άλλη απάντηση βαθμολογήθηκε με 0. Συνεπώς, το εύρος τιμών της μεταβλητής είναι Η μεταβλητή αυτή έλαβε τις τιμές όπως δίνονται στο σχήμα 1, ανάλογα με τις απαντήσεις που δόθηκαν. 451

4 Σχήμα 1: Σύνολο γνώσεων για τους υγρότοπους Σχήμα 2: Επίπεδο γνώσεων για τους υγρότοπους Στη συνέχεια, οι απαντήσεις των κατοίκων ομαδοποιήθηκαν σε μια νέα μεταβλητή (wetknowlmh), όπου το επίπεδο γνώσεων για τους υγροτόπους ταξινομήθηκε σε τρεις κατηγορίες: Χαμηλή, μέτρια και υψηλή γνώση. Φαίνεται ότι το 73% κατέχει μέτρια γνώση για τους υγροτόπους (σχήμα 2). Κατόπιν δημιουργήθηκε μια μεταβλητή μέτρησης των γνώσεων σχετικά με το Ελος της Μεταμόρφωσης (metknow) με τιμές όπως δίνονται στο σχήμα 3. Οι δηλώσεις που αφορούσαν τις γνώσεις αυτές ήταν συνολικά 14. Κάθε σωστή απάντηση βαθμολογήθηκε με 1, ενώ κάθε άλλη απάντηση βαθμολογήθηκε με 0. Συνεπώς το εύρος τιμών της μεταβλητής είναι Πίνακας 1: Επίπεδα γνώσεων - Ελος Μεταμόρφωσης Freq. % Χαμηλό 72 63,7 Μετριο 41 36,3 Ν ,0 Σχήμα 3: Γνώσεις - Ελος Μεταμόρφωσης Το Επίπεδο γνώσεων, για το Ελος της Μεταμόρφωσης, μπορεί να λάβει τιμές από 1 που αφορά το χαμηλότερο επίπεδο γνώσεων μέχρι 3 που αφορά το υψηλότερο επίπεδο γνώσεων. Το δείγμα της έρευνας παρουσιάζει χαμηλή μέση τιμή (μ=1,36 και SD=0,48), τείνοντας στη χαμηλότερη δυνατή τιμή. Οι απαντήσεις των κατοίκων ομαδοποιήθηκαν σε μια νέα μεταβλητή (metknowlmh), όπου το επίπεδο γνώσεων για τους υγροτόπους ταξινομήθηκε σε τρεις κατηγορίες: Χαμηλή γνώση, μέτρια γνώση και υψηλή γνώση (πίνακας 1). 452

5 Δημιουργήθηκε μια νέα μεταβλητή μέτρησης των συνολικών γνώσεων (totknow) όπου ουσιαστικά έγινε άθροιση όλων των ερωτήσεων-δηλώσεων που αφορούσαν γνώσεις (πίνακας 2). Οι δηλώσεις που αφορούσαν τις γνώσεις αυτές ήταν συνολικά 29. Κάθε σωστή απάντηση βαθμολογήθηκε με 1, ενώ κάθε άλλη απάντηση βαθμολογήθηκε με 0. Συνεπώς το εύρος τιμών της μεταβλητής είναι Οι απαντήσεις των κατοίκων ομαδοποιήθηκαν σε μια νέα μεταβλητή (totknowlmh), όπου το επίπεδο γνώσεων για τους υγροτόπους ταξινομήθηκε σε τρεις κατηγορίες: Χαμηλή γνώση, μέτρια γνώση και υψηλή γνώση (πίνακας 3). Πίνακας 2: Συνολικό επίπεδο γνώσεων Πίνακας 3: Κατηγορίες συνολικού επίπεδου γνώσεων Freq. % 2,00 1 0,9 Freq. % 4,00 2 1,8 Χαμηλό 7,1 7,0 5,00 1 0,9 Μέτριο 57,5 57,0 6,00 4 3,5 7,00 3 2,7 Υψηλό 35,4 35,1 8,00 4 3,5 Total 100,0 99,1 9, ,5 10, ,5 11, ,4 12, ,9 13, ,6 14, ,4 15,00 4 3,5 16,00 6 5,3 17,00 3 2,7 18,00 1 0,9 Ν ,0 Στη συνέχεια έγιναν έλεγχοι συσχετίσεων καθώς και έλεγχοι διαφορών μέσων όρων των παραπάνω μεταβλητών ως προς τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος. Δε βρέθηκαν στατιστικά σημαντικές συσχετίσεις ή στατιστικά σημαντικές διαφορές μέσων όρων των μεταβλητών που αφορούν γνώσεις, wetknow, wetknowlmh, metknow, metknowlmh, totknow, totknowlmh ως προς τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος. 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Παρατηρείται ότι γενικά υπάρχει μέτριο επίπεδο γνώσεων σχετικά με τους υγροτόπους, ενώ αντίθετα αρκετά χαμηλό για το Έλος της Μεταμόρφωσης. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι πολλοί από τους ερωτηθέντες δε γνωρίζουν καθόλου την περιοχή, ούτε την έχουν επισκεφτεί ποτέ. Άρα χρειάζεται ενημέρωση, οργάνωση εκδηλώσεων στην περιοχή του Έλους και δημιουργία υποδομής για την προσέλευση του κόσμου. 6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αλεξανδροπούλου Ε., Λουκάτος Α., Μασινάς Ν., Μπάζος Γ., Μπακαβέλος Θ., Μπρουζιώτης Θ., Νταλής Δ., Παλαιοχωρίτης Κ., Παππάς Β., Πραγιάτη Μ., Ραδέα Ν., Τουρναβίτη Π., Φουντούλης Κ., και Χατζηβαρσάμης Β Προστασία, Διαχείριση και Ανάδειξη Έλους Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Έλους Μεταμόρφωσης Σωτήρος. Αναπτυξιακή Καρδίτσας Εταιρία (ΑΝ.ΚΑ. Α.Ε.),ΕΠΕΜ Α.Ε., ΟΙΚΟΣ- Διαχείριση Φυσικού Περιβάλλοντος ΕΠΕ. 453

6 Ballantyne, R., Fien, J. & Packer, J Program effectiveness in facilitating intergenerational influence in environmental education: Lessons from the field. The Journal of Environmental Education, 32(4), Gambro, J.S. & Switzky, H.N A national survey of high school students environmental knowledge. The Journal of Environmental Education, 27(3), Hines, J. M., Hungerford, H.R. & Tomera A.N. 1986/1987. Analysis and synthesis of research on responsible environmental behavior: A metaanalysis. The Journal of Environmental Education, 18(2), 1-8. Hungerford, H. & Volk, T Changing learner behaviour through environmental education. The Journal of Environmental Education 21(3), Leeming, F.C., Porter, B.E., Dwyer, W.O., Cobem, M.K. & Oliver, D.P. (1997). Effects of participation in class activities on children's environmental attitudes and knowledge. The Journal of Environmental Education, 28(2), Likert, R A method of constructing an attitude scale. In Scaling:A Sourcebook for Behavioral Scientists (G. M. Maranell, ed.), pp Aldine Chicago. Illinois, USA: xix+433pp. Παπαπανάγου, Ε Ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και αξιολόγησή του στην ευαισθητοποίηση-αλλαγή στάσεων σε διάφορες ομάδες μαθητών. Διδακτορική Διατριβή, Σχολή Θετικών Επιστημών, τμήμα Βιολογίας, Παν/μιο Πατρών. 454