ISBN Kάθε γνήσιο αντίτυπο υπογράφεται απ το συγγραφέα

Transcript

1

2 2 Kάθε γνήσιο αντίτυπο υπογράφεται απ το συγγραφέα ISBN Copyright: Eυάγγελος B. Πετρο νιας, Eκδ σεις Zήτη, Mάϊος 1997, Nοέµβριος 1999, ιορθωµένη ανατ πωση: Φεβρουάριος 2007, Θεσσαλονίκη H κατά οποιονδήποτε τρ πο και µέσο αναπαραγωγή, δηµοσίευση ή χρησιµοποίηση λου ή µερών του βιβλίου αυτο απαγορε εται χωρίς την έγγραφη άδεια του συγγραφέα. ºˆÙÔÛÙÔÈ ÂÈÔıÂÛ EÎÙ appleˆûë BÈ ÏÈÔappleˆÏÂ Ô ZHTH & È OE 18Ô ÏÌ ÂÛ/Ó ÎË - ÂÚ T ñ ÂÚ ÂÛÛ ÏÔÓ ÎË ñ T.K TËÏ.: (10 ÁÚ Ì.) - Fax: info@ziti.gr AÚÌÂÓÔappleÔ ÏÔ 27 ñ ÂÛÛ ÏÔÓ ÎË TËÏ , Fax sales@ziti.gr

3 5 ΠPOΛOΓOΣ O τ µος αυτ ς αποτελεί το δε τερο µέρος του έργου: Nεοελληνική γραµµατική και συγκριτική ( αντιπαραθετική )ανάλυση. Γενικές γλωσσικές αρχές. Φωνητική. Eισαγωγή στη φωνολογία. Mέρος A : Θεωρία. Θεσσαλονίκη University Studio Press. Στην Eισαγωγή του πρώτου µέρους αναφερ ταν (σελ. 28) οτι: «O µ νος τρ πος γιανα εξοικειωθεί κανείς µε οποιαδήποτε επιστήµη, πως και µε κάθε τέχνη, είναι να δουλέψει µέσα στα προβλήµατάτης.» Aυτή την ανάγκη έχει σκοπ να καλ ψει το δε τερο µέρος του έργου, δίνοντας την ευκαιρία για φωνητική εξάσκηση και φωνολογική ανάλυση. Xωρίς ενεργητική αντιµετώπιση συγκεκριµένων προβληµάτων κάθε προσπάθεια εκµάθησης παραµένει παθητική, καταντάει µηχανική, και δέν οδηγεί σε ουσιαστική καταν ηση. Kαι σε το το το δε τερο µέρος γίνεται σ γκριση της προφοράς και των βασικών στοιχείων του φωνολογικο συστήµατος των νέων ελληνικών και των άλλων τεσσάρων γλωσσών που ενδιαφέρουν ιδιαίτερα στην Eλλάδα, δηλαδή των αγγλικών, των γαλλικών, των γερµανικών, και των ιταλικών. Eπειδή µως σο περισσ τερο ξέρουµε µιά γλώσσα, και ιδιαίτερα τη µητρική, τ σο περισσ τερο θεωρο µε αυτον ητα τα χαρακτηριστικά-της και δέν µπορο µε να την αντιµετωπίσουµε µε την απαραίτητη απ σταση, γιαυτ δίνεται επιπλέον η ευκαιρία στο µελετητή του βιβλίου να εξασκηθεί και µε προβλήµατα απο λιγ τερο γνωστές γλώσσες. Eπίσης παρουσιάζονται µερικά προβλήµατα φωνητικής και φωνολογίας της αρχαίας ελληνικής. Aυτ συµβαίνει για δ ο λ γους. O πρώτος είναι να οδηγηθεί ο Έλληνας αναγνώστης σε βαθ τερη καταν ηση του παρελθ ντος της γλώσσας-του, διορθώνοντας ταυτ χρονα στραβές αντιλήψεις και άγνοια που προέρχονται απο µιά συνήθως ρηχή και παραπλανητική εκπαίδευση. O δε τερος λ γος είναι πι πραχτικ ς: να βοηθηθεί ο σπουδαστής στην καταν ηση της προφοράς που έχουν σε άλλες γλώσσες οι εκατοντάδες χιλιάδες διεθνισµοί που στηρίζονται σε αρχαία ελληνικά λεξικά στοιχεία ή σε συνδυασµ αρχαίων ελληνικών και λατινικών. Για τον ίδιο λ γο έχουν περιληφθεί και µερικές ασκήσεις σ γκρισης αρχαίου ελληνικο και λατινικο τονισµο. Tέλος παρουσιάζεται εκτεταµένος θεµατικ ς κατάλογος, που δέν είχε καταστεί δυνατ να περιληφθεί στο πρώτο µέρος του έργου. Eκτ ς απο την απαραίτητη βοήθεια που προσφέρει ένας τέτοιος κατάλογος στον αναγνώστη, θα ήταν δυνατ να χρησιµοποιηθεί και σάν «γλωσσάρι» για αποσαφήνιση της γλωσσολογικής ορολογίας. Στο πρώτο µέρος του καταλ γου οι ροι δίνονται στα ελληνικά και σε µία τουλάχιστον ξένη γλώσσα, στο δε τερο µέρος οι ξένοι ροι αντιστοιχίζονται µε ελληνικο ς. Oι περισσ τερες απο τις ασκήσεις έχουν δοκιµαστεί κατα τις περασµένες ακαδηµαϊκές χρονιές µε διαδοχικές οµάδες σπουδαστών που παρακολο θησαν µαθήµατά-µου στο Γερµανικ και στο Iταλικ Tµήµα του A.Π.Θ. Oι απορίες, οι αντιδράσεις και οι παρατηρήσεις πολλών απο αυτο ς µε βοήθησαν να συνειδητοποιήσω στην πράξη την παλιά διαπίστωση, πως «ο διδάσκων διδάσκεται». Ένα µεγάλο µέρος απο τι είναι σωστ και χρήσιµο σε το το το βιβλίο οφείλεται στην καλοπροαίρετη κριτική των φοιτητών-µου, γιαυτ και θεωρώ υποχρέωσή-µου να τους ευχαριστήσω και απο αυτή τη θέση. Θέλω τέλος να ευχαριστήσω την οικογένειά-µου για τη συµπαράστασή-της στην επίπονη εργασία.

4 7 ΠINAKAΣ ΠEPIEXOMENΩN Kεφάλαιο 1. Eρωτήσεις για καταν ηση της λης Eισαγωγή και τµήµατα 1-1 ώς Eρωτήσεις Σχολιασµ ς ισχυρισµών Tέστ πολλαπλής επιλογής Tµήµατα ώς και , 1-7.7: H διγλωσσία απο ιστορική και κοινωνική άποψη Eρωτήσεις Σχολιασµ ς ισχυρισµών Tέστ πολλαπλής επιλογής Tµήµα 1-6: Γραµµατική Eρωτήσεις Σχολιασµ ς ισχυρισµών Tέστ πολλαπλής επιλογής Tµήµα : ιγλωσσία. Γλωσσικά αποτελέσµατα Eρωτήσεις Σχολιασµ ς ισχυρισµών Tέστ πολλαπλής επιλογής Kεφάλαιο 2. Προφορά και ορθογραφία Άσκηση 1. Nέα ελληνικά Άσκηση 2. Eπιµέρους γλώσσες Άσκηση 3. Σ γκριση νέων ελληνικών και άλλων γλωσσών Άσκηση 4. Παράλογη χρήση των τονικών σηµαδιών Kεφάλαιο 3. Παραγωγή των φθ γγων. Kεφάλαιο 4. Φωνητικές χορδές Άσκηση 5. Eξάσκηση σε ηχηρά και άηχα σ µφωνα Άσκηση 6. Eξάσκηση στα γλωσσιδικά σ µφωνα Άσκηση 7. ιαγράµµατα φωνητικών οργάνων Άσκηση 8. ιαγράµµατα φωνητικών οργάνων Kεφάλαια 2 5. Προφορά και ορθογραφία. Σ µφωνα Άσκηση 9. Xαρακτηρισµ ς συµφώνων... 62

5 8 Kεφάλαιο 5. Σ µφωνα Άσκηση 10. Πίνακες συµφώνων Άσκηση 11. Eξάσκηση στην προφορά των συµφώνων Άσκηση 12. Eξάσκηση στην προφορά συµφώνων και ερωτήσεις Άσκηση 13. Xαρακτηρισµ ς συµφώνων και φωνητικά-τους σ µβολα Άσκηση 14. Xαρακτηρισµ ς και µεταγραφές συµφώνων Άσκηση 15. Γενικές ερωτήσεις στα σ µφωνα Άσκηση 16. Eξήγηση λαθών προφοράς στα σ µφωνα. Φωνητική εξήγηση λαθών Άσκηση 17. Eξήγηση λαθών προφοράς στα σ µφωνα. Συστηµατικά και τυχαία λάθη Άσκηση 18. Eξήγηση λαθών προφοράς στα σ µφωνα. Πρ βλεψη λαθών Kεφάλαιο 6. Φωνήεντα Άσκηση 19. Eξάσκηση προφοράς στα φωνήεντα Άσκηση 20. Aντιθέσεις φωνηέντων. Eλάχιστα ζευγάρια Άσκηση 21. Xαρακτηρισµ ς φωνηέντων και φωνητικά-τους σ µβολα Άσκηση 22. Xαρακτηρισµ ς και µεταγραφές φωνηέντων Άσκηση 23. Γενικές ερωτήσεις για τα φωνήεντα Άσκηση 24. Eξήγηση λαθών προφοράς στα φωνήεντα Kεφάλαιο 7. Hµίφωνα και δίφθογγοι Άσκηση 25. Eξάσκηση προφοράς σε ηµίφωνα και δίφθογγους Άσκηση 26. Γενικές ερωτήσεις στα ηµίφωνα και στους δίφθογγους Άσκηση 27. Eξήγηση λαθών προφοράς στα ηµίφωνα και στους δίφθογγους Πλατειά/στενή µεταγραφή (Kεφάλαιο 10) Άσκηση 28. Aσκήσεις µεταγραφής Aπαντήσεις στην άσκηση Άσκηση 29. Φωνητικές µεταγραφές της IPA και παραλλαγές Nέα ελληνικά Iταλικά Γερµανικά Aγγλικά (Bρετανικά) Aγγλικά (Aµερικάνικα) Γαλλικά Φιλανδικά Eπίµετρο: ιάκριση ουρανικο ηµίφωνου και ουρανικο ηχηρο σ µφωνου ([j] [J]) απο την IPA Kεφάλαιο 9. Eπαφή µε την προφορά ξένης γλώσσας Άσκηση 30. Λάθη προφοράς και δι ρθωση Παράρτηµα: Eλληνικές λέξεις σε ξένες γλώσσες Άσκηση 31. Προσαρµογή των δάνειων

6 11 KEΦAΛAIO 1. ΓENIKEΣ ΓΛΩΣΣIKEΣ APXEΣ. EPΩTHΣEIΣ ΓIA KATANOHΣH THΣ YΛHΣ.

7 12 Aσκήσεις που στο περιθώριο έχουν το σ µβολο E προϋποθέτουν γνώσεις αγγλικών, ασκήσεις µε το σ µβολο D προϋποθέτουν γνώσεις γερµανικών, ασκήσεις µε το σ µβολο F προϋποθέτουν γνώσεις γαλλικών, και ασκήσεις µε το σ µβολο I προϋποθέτουν γνώσεις ιταλικών.

8 13 Eισαγωγή και τµήµατα 1-1 ώς 1-5. πως έχει εξηγηθεί και στην Eισαγωγή του πρώτου µέρους, το βιβλίο είναι γραµµένο µε λογικ µονοτονικ. ηλαδή, τονικ σηµάδι ( οξεία ) γράφεται σε κάθε τονισµένη συλλαβή, και µ νο σε τονισµένη συλλαβή. Oι ερωτήσεις δέν ακολουθο ν τη σειρά παρουσίασης του βιβλίου, αλλά είναι ανάµειχτες. Σκοπ ς της ανάµειξης είναι να αποθαρρυνθεί ο αναγνώστης απο τη συνηθισµένη τάση να προχωρεί µηχανικά απο σελίδα σε σελίδα. µως οι πρώτες ερωτήσεις επικεντρώνονται στην πλειοψηφία-τους στα τµήµατα 1-5, 1-4, 1-2, επειδή αυτά θεωρο νται πι κατανοητά, καθώς οι περισσ τεροι αναγνώστες έχουν προσλαµβάνουσες παραστάσεις σχετικά µε το αντικείµεν τους. Oι απαντήσεις πρέπει να είναι περιληπτικές. Mακροσκελείς απαντήσεις, εκτ ς που είναι άχρηστες και ανεπιστηµονικές, συχνά σηµαίνουν και ελλιπή καταν ηση! Για τις περισσ τερες ερωτήσεις αρκο ν µέχρι πενήντα λέξεις, άν δέ συνυπολογιστο ν άρθρα και προθέσεις. EPΩTHΣEIΣ Πρώτη οµάδα ερωτήσεων. Aπαντήστε στις παρακάτω ερωτήσεις. 1) Ποιοί είναι οι βασικοί γλωσσικοί τοµείς ή συστατικά µέρη της γλώσσας; (Πέρα απο τη διάκριση: λέξεις / καν νες). Προσθέστε απο ένα πρδ. (παράδειγµα) ανάλυσης σχετικά µε τον κάθε τοµέα (είτε απο τα ελληνικά είτε απο άλλη γλώσσα). 2) Περιγράψτε την υποδιαίρεση της γλώσσας σε διαλέχτους. (H απάντηση µπορεί να δοθεί και µ νο µε ένα ή δ ο διαγράµµατα). 3) Tί σηµαίνει ανοιχτά συστήµατα στο λεξιλ γιο; Προσθέστε 5 µε 6 πρδτ. απο δ ο ή περισσ τερες γραµµατικές κατηγορίες ( µέρη του λ γου ) στα νέα ελληνικά, και δηλώστε σε ποι µέρος του λ γου ανήκει το καθένα. 4) Kάντε το ίδιο µε µία ξένη γλώσσα. 5) Tί είναι η lingua franca και τί είναι το πίτζιν ; Προσθέστε πρδτ. 6) Ποι είναι το καθαρά φυσικ µέρος της γλώσσας; ( Φυσικ στην έννοια πως έχει φυσική υπ σταση). Γιατί το διακρίνουµε µ αυτ τον τρ πο απο το υπ λοιπο γλωσσικ υλικ ; 7) Xριστιανοί της Mικράς Aσίας που µιλο σαν µ νο το ρκικα υποχρεώθηκαν µετά το 1922 να καταφ γουν σάν πρ σφυγες στην Eλλάδα ( σοι έµειναν ζωντανοί!) Aναφέρεται πως ελλην φωνοι της N τιας Iταλίας αναρωτιο νταν στον π λεµο του 40: Γιατί να πολεµήσουµε τους Έλληνες, αφο µιλάµε την ίδια γλώσσα; Tί (διαφορετικά) συµπεράσµατα βγάζετε σχετικά µε τα κριτήρια καθορισµο της εθνικής ταυτ τητας στις δ ο περιπτώσεις; 8) Aναφέρετε δ ο γλώσσες που σήµερα στην Eλλάδα θεωρο νται «καλές», και δ ο που θεωρο νται «κατώτερες». Eπισηµάνετε τους βασικο ς λ γους της διαφορετικής αξιολ γησης.

9 14 9) Γιατί στην αρχαι τητα και στο µεσαίωνα δέν παρουσιάζεται γλωσσική καταπίεση (έντονες διακρίσεις σε βάρος γλωσσικών µειονοτήτων), ενώ παρουσιάζεται κατα τη νε τερη εποχή; Προσθέστε τρία ή τέσσερα πρδτ. τέτοιας καταπίεσης. Σκεφτείτε πως αίσθηση εθνικής ταυτ τητας υπήρχε σε πολλο ς αρχαίους λαο ς, αλλά ήτανε διαφορετική η έννοια, η οργάνωση, και η λειτουργία του κράτους. 10) Ποιά είναι η διάκριση ανάµεσα σε τοπική και σε πολιτιστική εκµάθηση δε τερης γλώσσας; ώστε παραδείγµατα τ σο απο σηµερινές καταστάσεις που τυχαίνει να γνωρίζετε, σο και απο τη νε τερη ιστορία. 11) ηλώστε µερικά στοιχεία της προφορικής επικοινωνίας που στη γραφή ή χάνονται ολ τελα ή χάνονται σε µεγάλο βαθµ. 12) ηλώστε κάποια οφέλη και κάποιους κινδ νους απο την τάση του γραφτο λ γου ( χι ειδικά της ορθογραφίας) να συνδέεται µε την παράδοση. 13) Kατασκευάστε ένα σ ντοµο διάλογο που να δείχνει αταίριαστη ανάµειξη επίπεδων λ γου. 14) Ποιές είναι οι βασικές τυπολογικές οµοι τητες και διαφορές ανάµεσα στη δηµιουργία της ελληνιστικής κοινής, της κοινής νεοελληνικής, και του κοινο τ που µιάς απο τις άλλες γλώσσες που µας ενδιαφέρουν ιδιαίτερα, δηλ. του γερµανικο Hochdeutsch, της γαλλικής dialecte de l'île de France, ή του ιταλικο italiano (neo)standard. (Στα αγγλικά δέν υπάρχει κοινή διάλεχτος.) Eιδικά για τα ιταλικά, σκεφτείτε πως τον περασµένον αιώνα συστήνανε σάν καλή γλώσσα τη lingua toscana in bocca romana, ενώ σήµερα, σ µφωνα µε τον τίτλο εν ς πι πρ σφατου βιβλίου (1984), της κοινωνιογλωσσολ γου Nora Galli de Paratesi, επικρατεί η lingua toscana in bocca ambrosiana. (Aµβρ σιος είναι ο προστάτης άγιος του Mιλάνου.) 15) ώστε απο δ ο πρδτ. (είτε στα νέα ελληνικά είτε σε άλλη γλώσσα): α) κληρονοµηµένων λέξεων, δηλαδή λαϊκής προέλευσης λέξεων που υπάρχουν στη γλώσσα συνεχώς απο πολλο ς αιώνες, ή που στηρίζονται σε παλι τερες λέξεις), β) λ γιων νεολογισµών, γ) λαϊκών δάνειων, δ) λ γιων δάνειων που είναι απευθείας µεταφορές απο άλλη γλώσσα, ε) λ γιων µεταφραστικών δάνειων, στ) λ γιων δάνειων απο τα αρχαία ελληνικά ή την ελληνιστική κοινή. Σηµ.: Tο µοναδικ σοβαρ ετυµολογικ λεξικ που υπήρχε παλι τερα ήτανε του N. Aνδριώτη. Aλλά ο τε και αυτο του λεξικο οι πληροφορίες µπορο ν να θεωρηθο ν ικανοποιητικές και επαρκείς. Eπιτέλους κυκλοφ ρησε (1998) το λεξικ του Iδρ µατος Tριανταφυλλίδη, που το ετυµολογικ -του µέρος έχει συντάξει ο συγγραφέας αυτο εδώ του βιβλίου. Eκεί δίνονται πι συγκεκριµένες πληροφορίες για την προέλευση και εξέλιξη των λέξεων της νέας ελληνικής, καθώς και γενικά για τη σ σταση του νεοελληνικο λεξιλ γιου. ε τερη οµάδα ερωτήσεων. 1) ηλώστε µερικά προτερήµατα του ιδιώµατος στάνταρ. Προσθέστε περιορισµο ς στη λειτουργία εν ς τέτοιου ιδιώµατος. 2) N αναφερθο ν 4 πρδτ. απο διαφορετικο ς γλωσσικο ς τοµείς, οπου για περίπου αντίστοιχα νοήµατα είτε η ελληνική γλώσσα υποχρεώνει σε περισσ τερες διακρίσεις απο τι κάποια ξένη, είτε συµβαίνει το αντίθετο.

10 15 Yπ δειξη: Σκεφτείτε απο τη σηµασιολογία λέξεις πως: χέρι, π δι, πεθαίνει, ψοφάει και τα αντίστοχά-τους σε άλλες γλώσσες. Σκεφτείτε απο τη µορφοσ νταξη περιπτώσεις πως: έγραφα - έγραψα, γράφε - γράψε, ο τοίχος - η π ρτα - το παράθυρο. 3) Γιατί είναι ευκολ τερο ν αλλάξουµε την έµφαση ή την εστίαση στα ελληνικά απο τι π.χ. στα ιταλικά, και ακ µη περισσ τερο απο τι στα αγγλικά, χωρίς να είµαστε υποχρεω- µένοι για την αλλαγή να καταφε γουµε οπωσδήποτε σε πι περίπλοκη σ νταξη; Σκεφτείτε για πρδ. τις προτάσεις: ο Γιάννης φίλησε τη Mαρία - η Mαρία φίλησε το Γιάννη, ο σκ λος δάγκωσε το γάτο - το γάτο δάγκωσε ο σκ λος. 4) ώστε 10 πρδτ. κλιτικών λέξεων (clitics) στα νέα ελληνικά (δηλ. λέξεων που δέν έχουν δικ -τους τ νο). Oι λέξεις να ανήκουν σε διαφορετικά λεξήµατα. ηλώστε ποιές απ αυτές είναι προκλιτικές και ποιές είναι εγκλιτικές ή και τα δ ο. Σηµειώστε άν τυχ ν κάποια απ' αυτές κατα την επίσηµη ορθογραφία πρέπει να γράφεται µε τονικ σηµάδι ( οξεία ). Σηµ.: Λέξηµα (lexeme) είναι η αφηρηµένη εν τητα (προσέξτε πως η λέξη έχει το επίθηµα - ηµα) λων των τ πων µιάς κλιτής λέξης. Για πρδ., κάποιο αφηρηµένο λεξικ στοιχείο ΠATEP ισχ ει για λες τις σχετικές λέξεις πατέρας, πατέρα, πατέρες κτλ. Kάποι αφηρηµένο στοιχείο TPEX ισχ ει για λες τις σχετικές λέξεις τρέχω, θα-τρέχεις, θα-τρέξετε, τρέχανε, τρέξαµε κτλ. Σηµ.: Προσέξτε π σο χρήσιµη είναι η ορθογραφική αρχή που αναφέρεται στην αρχή του Kεφαλαίου για την καταν ηση το της της ερώτησης. 5) Kάντε το ίδιο σε µία ή περισσ τερες ξένες γλώσσες, και δηλώστε ποιές απ αυτές τις λέξεις είναι προκλιτικές, εγκλιτικές ή ίσως και τα δ ο. 6) Tί είναι η διαγλώσσα ( interlanguage ); 7) Tί διαφέρει το σ νταγµα απο το παράδειγµα (syntagm - paradigm); Eξηγείστε χρησιµοποιώντας τα απαραίτητα παραδείγµατα (exemples, Beispiele), είτε απο τα ελληνικά είτε απο άλλη γλώσσα. 8) ώστε δ ο πρδτ., απο διαφορετικο ς γλωσσικο ς τοµείς, που να δείχνουν πως τους γλωσσικο ς τοµείς δέν µπορο µε να τους εξετάζουµε τελείως ανεξάρτητα τον έναν απο τον άλλο. Tα πρδτ. µπορο ν να προέρχονται είτε απο τα ελληνικά είτε απο άλλη γλώσσα. 9) Γιατί είναι ανάγκη ο σπουδαστής ν αρχίσει τη γλωσσολογική-του εξάσκηση µε αντιµετώπιση της µητρικής-του γλώσσας; Γιατί είναι ανάγκη να κάνει επιπλέον συγκρίσεις ανάµεσα στη µητρική-του γλώσσα και σε άλλες; 10) Tί είναι τα ισ γλωσσα ; ώστε πρδτ. απο δ ο τουλάχιστον γλωσσικο ς τοµείς (είτε στα ελληνικά είτε σε άλλη γλώσσα). 11) N αναφερθο ν δ ο περιπτώσεις οπου ο προφορικ ς λ γος υπερέχει απο το γραπτ, και δ ο περιπτώσεις οπου συµβαίνει το αντίθετο. («Yπερέχει» είτε σε αποτελεσµατικ τητα είτε σε χρησιµ τητα, χι άν έχει «προτεραι τητα»). 12) N αναφερθο ν τρία απο τα κριτήρια που χρησιµε ουν στο να αποφασιστεί κατα π σο δ ο γλωσσικές ποικιλίες αποτελο ν διαλέκτους της ίδιας γλώσσας ή ανήκουν σε διαφορετικές γλώσσες. Σηµειώστε περιορισµο ς στη χρήση των κριτηρίων.

11 16 13) Nα επισηµανθο ν µε πρδτ. δ ο ή τρείς απο τους παράγοντες που δηµιουργο ν προβλήµατα στην επιστηµονική ορολογία. Προσθέστε ειδικά προβλήµατα της νεοελληνικής επιστηµονικής ορολογίας. 14) Aναφέρτε δ ο ή τρείς βασικά διαφορετικο ς στ χους που µπορεί να έχει η γλωσσική διδασκαλία στο σχολείο. (Mητρική γλώσσα, ξένη γλώσσα κτλ.) Tί είδους εκµάθηση ή εξάσκηση θα έπρεπε να επιδιώκεται κάθε φορά; 15) Aναφέρτε µερικές ενδιάµεσες µορφές ανάµεσα στον καθαρά προφορικ και στον καθαρά γραφτ λ γο. 16) Aναφέρτε δ ο σηµερινές διεθνείς γλώσσες, και άλλες δ ο που µιλιο νται απο πολλο ς οµιλητές, αλλά δέ µπορο ν να θεωρηθο ν διεθνείς. ηλώστε π σα περίπου εκατοµµ ρια φυσικο ς οµιλητές έχει η κάθε µία. ( Aνοχή τριάντα και σαράντα εκατοµµυρίων στους υπολογισµο ς-σας δέν έχει ιδιαίτερη σηµασία σ αυτή την περίπτωση!) Mπορείτε να υποθέσετε π σα περίπου εκατοµµ ρια ξένοι µπορο ν να τις χρησιµοποιήσουν µε σχετική άνεση; 17) Aναφέρτε απ την παγκ σµια ιστορία τρείς γλώσσες που χρησίµεψαν σά διεθνείς στο παρελθ ν. ηλώστε σε ποιές περιοχές του κ σµου µιλήθηκαν, και για π σους περίπου αιώνες χρησίµευαν σά διεθνείς γλώσσες. 18) Aναφέρτε δ ο (τελείως ή ενµέρει) τεχνητές γλώσσες που χρησίµεψαν για διεθνή επικοινωνία. Ξέρετε π ση επιτυχία είχαν; 19) Tί παραλογισµ ς υπάρχει στην τα τιση της κοινής διαλέχτου µε τη γλώσσα ; 20) Aναφέρτε µερικά επιχειρήµατα για το οτι η γλωσσική ικαν τητα είναι έµφυτη στον άνθρωπο, και κάποια που να αντικρο ουν αυτή την υπ θεση. Tρίτη οµάδα ερωτήσεων. 1) Σε τί διαφέρει το φώνηµα απο τα αλλ φωνα; ώστε ένα πρδ. απο τα νέα ελληνικά, και απο ένα απο δ ο άλλες γλώσσες. 2) N αναφερθο ν πέντε παράγοντες που οδηγο ν στον περιορισµ ή στην εξαφάνιση µιάς γλώσσας ή µιάς διαλέχτου. Προσθέστε πρδτ. απο την ιστορία είτε της ελληνικής είτε άλλων γλωσσών. 3) Tί εννοεί ο Ferdinand de Saussure µε τον καθορισµ -του πως το γλωσσικ σηµείο είναι αυθαίρετο (l arbitraire du signe); Aναφέρτε δ ο πρδτ. που ν αποδείχνουν αυτή την άποψη. 4) N αναφερθο ν πέντε πρδτ. γλωσσικών καθολικών. Προσθέστε σ ντοµες εξηγήσεις. 5) Nα επισηµανθο ν οι αρχές που προβάλλει ο εξής ορισµ ς της γλώσσας: Γλώσσα είναι ένα σ στηµα αυθαίρετων φωνητικών συµβ λων που χρησιµε ουν στην ανθρώπινη επικοινωνία. 6) Aφαιρέστε δ ο απο τις αρχές του προηγο µενου ορισµο, έτσι µως που αυτ ς να εξακολουθεί να ισχ ει σάν ορισµ ς της γλώσσας. Mε την αφαίρεση, ο ορισµ ς έγινε ευρ τερος ή στεν τερος; Mπορείτε αντίθετα να προσθέσετε µία ή δ ο αρχές: O ορισµ ς τώρα θα γίνει ευρ τερος ή στεν τερος; 7) Ποιές δυνατ τητες έχει η ανθρώπινη γλώσσα που λείπουν απο τα συστήµατα επικοινωνίας των άλλων ζώων, πως π.χ. το «χορ» των µελισσών;

12 17 8) Γιατί στη συζήτηση των µερών του λ γου αναγκαζ µαστε να καταφε γουµε στην έννοια του λεξήµατος ; 9) ώστε πρδτ. παρεµβολής (interference) κατα την εκµάθηση µιάς ξένης γλώσσας απο Έλληνες και ελληνικών απο οµιλητές αυτής της γλώσσας. Tουλάχιστον ένα πρδ. απο το φωνολογικ τοµέα, ένα απο το συνταχτικ, ένα απο το λεξιλ γιο (το σηµασιολογικ τοµέα). 10) Aναφέρτε δ ο ή τρείς περιπτώσεις οπου ο προφορικ ς λ γος υπερέχει απο το γραφτ και άλλες τ σες οπου συµβαίνει το αντίθετο. 11) Tί είναι ο γλωσσογεωγραφικ ς άτλαντας; 12) Aναφέρτε δ ο ή τρείς περιπτώσεις που φαίνονται να περιορίζουν την απ λυτη ισχή του καθορισµο του γλωσσικο σηµείου σάν αυθαίρετου. 13) Ποι είναι το αντικείµενο της διαµάχης κατα την αρχαι τητα ανάµεσα στις απ ψεις της κατα φ σιν και της κατα συνθήκην παρξης των λέξεων; Πώς τροποποιείται αυτή η αντίθεση απο τον Saussure; 14) N αναφερθο ν τρείς απο τις βασικές γλωσσικές λειτουργίες που επισηµαίνει ο Roman Jakobson. Eξηγείστε µε πρδτ. 15) Σε το το το κείµενο να εντοπιστο ν πέντε διαφορετικο τ που περιπτώσεις οπου το τονικ σηµάδι (η οξεία ) δέ χρησιµοποιείται ο τε σ µφωνα µε τους καν νες του νε τερου µονοτονικο ο τε του παλι τερου πολυτονικο ορθογραφικο συστήµατος. Tί δικαιολογεί την απ κλιση απο τις επίσηµες ορθογραφίες; 16) Tί πλεοναστικά ( redundant ) στοιχεία µπορο ν να επισηµανθο ν στα παρακάτω αντιθετικά ζευγάρια; "τώρα η Mαρία γράφει το γράµµα - χτές η Mαρία έγραφε το γράµµα" "δέν ήρθες - γιατί δέν ήρθες;" (τα βέλη δείχνουν τον επιτονισµ ). Σηµ.: H διαφορά δ ο γλωσσικών λειτουργιών (δ ο εκφράσεων που βρίσκονται σε αντίθεση µεταξ -τους) µπορεί να εκφραστεί µε την αντίθεση δ ο διαφορετικών σηµαδιών, η και µε την παρξη ή έλλειψη κάποιου σηµαδιο. Άν παρουσιάζεται συνδυασµ ς περισσ τερων διακρίσεων, τ τε µπορο µε να µιλήσουµε για πλεονασµ. 17) Σκεφτείτε αντίστοιχες προτάσεις σε δ ο τουλάχιστον ξένες γλώσσες, και επισηµάνετε τα πλεοναστικά-τους στοιχεία. 18) ηλώστε παράγοντες που κάνουν δ σκολη την εκµάθηση των κλασικών γλωσσών. 19) ηλώστε παράγοντες που έχουν οδηγήσει πολλο ς ανθρώπους στον παραλογισµ να ταυτίζουν κοινή διάλεχτο και γλώσσα. 20) Aναφέρτε δ ο πρδτ. συγκρητισµο (απο την ιστορία οποιασδήποτε γλώσσας). Tέταρτη οµάδα ερωτήσεων. 1) N αναφερθο ν πέντε ευνοϊκοί και πέντε δυσµενείς παράγοντες στην εκµάθηση ξένης γλώσσας. (Oι αρνητικοί παράγοντες να µήν αποτελο ν σκέτη αντιστροφή των θετικών.)

13 18 2) N αναφερθο ν πέντε παράγοντες που οδηγο ν στην εξάπλωση µιάς γλώσσας ή µιάς διαλέχτου. Προσθέστε πρδτ. απο την ιστορία είτε τις ελληνικής είτε άλλης γλώσσας. 3) Tί σηµαίνει η διάκριση ανάµεσα σε βασικ µήνυµα και σε συνδήλωση (denotation - connotation); Eξηγείστε µε πρδτ. 4) Γιατί ένας τυχαίος οµιλητής, παρ λο που «ξέρει» (έχει εσωτερικε σει) υποσυνείδητα τη γλώσσα-του, δέν είναι κατάλληλος να τη διδάξει σε ξένους; 5) Eίναι δυνατ σε µερικές περιπτώσεις η γραφή να είναι σαφέστερη απο την προφορά; Άν ναί, δώστε παραδείγµατα. 6) Ποιά είναι τα ουρανικά σ µφωνα της νέας ελληνικής; δώστε πρδτ. λέξεων σε φωνητική µεταγραφή. 7) Σε ποιές γλώσσες ξέρετε προστριβ µενα σ µφωνα (affricates); Σε ποιές ξέρετε φατνοουρανικά (alveopalatals ή prepalatals); Σε ποιές ελληνικές διαλέχτους ξέρετε φατνοουρανικά; (πάντως, χι στην Kοινή). Mπορείτε να δώσετε πρδτ. λέξεων σε φωνητική µεταγραφή. 8) Ποιά σ µφωνα της Kοινής νεοελληνικής προβλέπετε να προκαλέσουν δυσκολίες σ έναν αρχάριο ξένο; Mπορεί να υπάρχουν διαφορές ανάλογα µε τη µητρική γλώσσα του ξένου. ώστε πρδτ. σφαλερής προφοράς σε λέξεις που έχουν τέτοια σ µφωνα. Xρησιµοποιείστε, άν µπορείτε, φωνητικές µεταγραφές. 9) Ποιά σ µφωνα µιάς ξένης γλώσσας προβλέπετε να προκαλέσουν δυσκολίες σ έναν αρχάριο Έλληνα; δώστε πρδτ. σφαλερής προφοράς σε λέξεις που έχουν τέτοια σ µφωνα. Xρησιµοποιείστε, άν είναι δυνατ, φωνητικές µεταγραφές. 10) Nα γίνουν διαγράµµατα των φωνηέντων της Kοινής νεοελληνικής, και των φωνηέντων µιάς ξένης γλώσσας. Θυµηθείτε πως υπάρχουν σηµαντικές διαφορές ανάµεσα σε διάφορους τ πους αγγλικών (βρετανικά, αµερικάνικα κτλ.), και πως η Kοινή ιταλική προφέρεται διαφορετικά στην κεντρική Iταλία απο τι σε άλλες περιοχές. Στα διαγράµµατα να δηλωθο ν και οι βασικές διακρίσεις (ψηλά, πίσω κτλ.). Προσθέστε πρδτ. λέξεων. 11) ώστε πρδτ. δίφθογγων της νέας ελληνικής και δ ο ξένων γλωσσών. Mήν παρασυρθείτε απο την κοινή παραν ηση πως τάχα γραφές πως <αι ει οι> είναι «δίφθογγοι»! ώστε πρδτ. δίφθογγων της αρχαίας ελληνικής ( κλασικής εποχής). Σηµ.: Για την απάντηση των πέντε τελευταίων ερωτήσεων θα χρειαστεί ένα σ ντοµο κοίταγµα στα Kεφ. 5, 6 7 του βιβλίου (Σ µφωνα, Φωνήεντα, Hµίφωνα). 12) Tί είναι η γλωσσίδα, και πώς µετέχει στην παραγωγή των φθ γγων; 13) ώστε απο δ ο πρδτ. ελληνικών λέξεων µε παραγωγικά προθήµατα, παραγωγικά επιθήµατα, και απο δ ο πρδτ. σ νθετων λέξεων. 14) Kάντε το ίδιο για µία τουλάχιστον ξένη γλώσσα. 15) N αναφερθο ν τρείς ή τέσσερις προκαταλήψεις που έχουν συνήθως οι µορφωµένοι σχετικά µε τη γλώσσα. 16) Tί σηµαίνει ο επιστηµονικ ς ρος άρθρωση (articulation) της γλώσσας; (π.χ. πρώτη άρθρωση, δε τερη άρθρωση ;) ώστε πρδτ. 17) Στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες, για πρδ. στα αγγλικά, υπάρχουν ζευγάρια συνώνυµων ρων, που ο ένας είναι λατινογενής και ο άλλος ελληνογενής, πως: national - ethnic, republican - democratic, moral - ethical, bilingualism - diglossia, example - paradigm, dictionary - lexicon, constitution - syntagm (στο τελευταίο πρδ. δέν πρ κειται κάν για συνώνυµα). Στα

14 19 ελληνικά υπάρχει µ νον ένας ρος. Πο οφείλεται αυτ ; Tί προβλήµατα επικοινωνίας δη- µιουργεί για τους επιστήµονες; Σκεφτείτε τρ πους να αντιµετωπίσετε τέτοιες περιπτώσεις. 18) Πο οφείλονται οι ιδιαίτερες δυσκολίες που συνοδε ουν τη χρήση της γραφής; 19) Σε ποιο ς παράγοντες αποδίδονται συνήθως οι αυξηµένες δυσκολίες εκµάθησης ξένης γλώσσας µετά την αρχή της εφηβικής ηλικίας; 20) Nα δοθο ν δ ο πρδτ. κλιτών λέξεων οπου για δήλωση συγκεκριµένων συνταχτικών λειτουργιών χρησιµοποιο νται συνδυασµοί µορφολογικών σηµαδιών. Πέµπτη οµάδα ερωτήσεων. 1) Ποιές είναι οι τρείς βασικές αρχές που διατυπώθηκαν απο τον Saussure σχετικά µε την παρξη και τη λειτουργία της γλώσσας; 2) Tί σηµαίνει κλειστά συστήµατα στο λεξιλ γιο; ώστε πέντε πρδτ. ( χι λα απο το ίδιο λέξηµα!) στα ελληνικά και πέντε σε µία ξένη γλώσσα. 3) Oι παρακάτω λέξεις είναι χι απλές. Ποιές θεωρείτε πως είναι αποτέλεσµα παραγωγής, ποιές αποτέλεσµα σ νθεσης, ή ίσως συνδυασµο των δ ο διαδικασιών; ιαπιστώνετε καµιά τρίτη δυνατ τητα; (Σκεφτείτε διεθνή λεξ(ιλογ)ικά στοιχεία που µως δέν παρουσιάζονται σάν ανεξάρτητες λέξεις στη συγκεκριµένη γλώσσα.) ηλώστε µε: σ. (= σ νθετη), π. (= παράγωγη), σ.π. (= συνδυασµ ς παραγωγής και σ νθεσης), δ. (= διεθνισµ ς). ξελέω άκακος παλι παιδο τραπεζοµάχαιρο αναλήθεια άσκεφτος παράφαγα πολ µορφος αλλ θρησκος αλλ φωνο µικροβιολογία υδρ τοπος υδρολογία φιλολογία ξεπαπαδε ω καλοσ νη καλοσυνάτος µικροαµπέρ ξεδοντιάρης πολ παθος αγριάδα ανθρωπ τητα κακοµαθηµένος άσκεφτος άκακος ξεκάλτσωτος 4) Kάντε το ίδιο στις ιταλικές λέξεις: I sdentato Castelnuovo cristiano cristianesimo finestrino sfortunatamente ragazzone ragazzona telecomunicazioni credibile incredibile apribottiglie impazzire coprifuoco portacenere idrologia ipersensibile ή στις γαλλικές: F D E exterminer extraordinaire incroyable indéfini plate-forme garde-côtes arc-en-ciel déplaire anglomanie anglo-saxon anglophone documentaire entretemps toxicologie toxicomanie ή στις γερµανικές: besprechen widerstehen Haltestelle Hauptbahnhof unwiderstehlich Sauwetter Bundesländerhauptschule Warenangebot hydroelektrisch unglücklich glücklicherweise Dodekaphonie ultraviolet Aerodynamik aerodynamisch ή στις αγγλικές: national nationalistic clothespin freedom boredom hydroelectric electricity morpheme orientation telecomunications Anglosaxons panhellenic computer microcomputer wallpaper

15 20 5) Aναφέρτε δ ο πολ σηµες ελληνικές λέξεις και δ ο πολ σηµες σε ξένη γλώσσα. Ποιές είναι οι βασικές αντιστοιχίες των ελληνικών στην άλλη γλώσσα, και ποιές των δ ο ξέων στα ελληνικά; Xρησιµοποιείστε ένα αξι πιστο δίγλωσσο λεξικ. Mπορείτε να προχωρήσετε ελέγχοντας τις βασικές αντιστοιχίες και των καινο ργιων συνώνυµων που βρήκατε; 6) είξτε πώς µε την αναδιάρθρωση των φωνηµάτων: /p t k s i e o a/ µπορο ν να σχηµατιστο ν διαφορετικές λέξεις είτε στα ελληνικά είτε σε άλλη γλώσσα. (Πρ κειται για τη δε τερη άρθρωση του Martinet.) έν είναι ανάγκη για κάθε λέξη να χρησιµοποιηθο ν και τα οχτώ φωνήµατα, επιτρέπεται µως να επαναληφτεί ένα φώνηµα. 7) Yποθέστε µιά γλώσσα που διαθέτει 20 φωνήµατα: 15 σ µφωνα και 5 φωνήεντα. Yποθέστε πως αυτή η γλώσσα επιτρέπει συλλαβές µ νο του τ που: Σ( µφωνο) - Φ(ωνήεν). Yποθέστε ακ µη πως επιτρέπει λέξεις της µιάς συλλαβής, των δ ο, και των τριών. Π σες συνολικά λέξεις µπορεί να έχει αυτή η γλώσσα; - Συµβουλευτείτε έναν καλ µαθηµατικ, γιανα λ σετε το πρ βληµα! 8) Yποθέστε πως µιά παρ µοια γλώσσα επιτρέπει και συλλαβές του τ που: ΣΣΦ. Π σο στα εκατ αυξάνει ο συνολικ ς αριθµ ς των λέξεων; Π σο αυξάνει, άν η γλώσσα αυτή επιτρέπει και λέξεις των τεσσάρων συλλαβών; Π σο µειώνεται, άν 10 συνδυασµοί συµφώνων (π.χ. tg, nr) δέν επιτρέπονται; - Θα χρειαστείτε και πάλι τη βοήθεια εν ς καλο µαθηµατικο! 9) Άν κάναµε αντίστοιχους συνδυασµο ς µε λέξεις, είτε µονοµορφηµατικές είτε και χι απλές, δηλ. που αποτελο νται απο συνδυασµο ς µορφηµάτων (η πρώτη άρθρωση του Martinet), π σο συνολικά αριθµ προτάσεων θα είχαµε; π.χ. σε µιά γλώσσα που να επιτρέπει προτάσεις µέχρι και 5 λέξεων, µέχρι και 10 λέξεων, θεωρητικά άπειρου αριθµο. Σηµ.: Προφανώς οι τρείς τελευταίες ερωτήσεις δέν αποσκοπο ν στο να ασκηθείτε στα µαθη- µατικά, αλλά να σας δώσουν αφορµή να αναλογιστείτε τις τεράστιες δυνατ τητες που παρέχει ο ανασυνδυασµ ς έστω και λίγων βασικών µονάδων. 10) Aναφέρτε, µε πρδτ., απο δ ο επιθήµατα στα νέα ελληνικά που παράγουν: ουσιαστικά απο ουσιαστικά, ρήµατα απο ον µατα, ουσιαστικά απο ρήµατα. Mπορείτε να σκεφτείτε παραγωγή ον µατος (πι συγκεκριµένα: επίθετου) απο επίρρηµα; 11) Kάντε το ίδιο για µιά ξένη γλώσσα. Tυχαίνει να υπάρχουν σ αυτή τη γλώσσα αντίστοιχα επιθήµατα µε τα ελληνικά της προηγο µενης ερώτησης; 12) Aναφέρτε δ ο προθήµατα στα νέα ελληνικά που ταιριάζουν σε ρήµατα (προσθέτονται σε ρηµατική βάση ), και δ ο που ταιριάζουν σε ον µατα (προσθέτονται σε ονοµατική βάση ). Mπορείτε να βρείτε κάποιο που να αλλάζει τη λεξική κατηγορία της βάσης; 13) Kάντε το ίδιο για µία τουλάχιστον ξένη γλώσσα. 14) ώστε πέντε πρδτ. επιστηµονικών ή τεχνικών ρων (είτε στα ελληνικά, είτε σε άλλη γλώσσα) που να µήν είναι µονοσήµαντοι, ή που η σηµασία-τους να έχει αλλάξει απο την αρχική. 15) Σκεφτείτε πρδτ. διαφοράς ανάµεσα στη γλωσσική ικαν τητα και στην επιτέλεση (competence - performance), είτε στο φωνολογικ, είτε στο µορφολογικ, είτε στο συνταχτικ, είτε στο σηµασιολογικ τοµέα. 16) Σκεφτείτε πρδτ. της παραπάνω διαφοράς κατα την εκµάθηση ξένης γλώσσας. 17) Σκεφτείτε περιπτώσεις οπου η γλωσσική αλλαγή οφείλεται περισσ τερο στους χι µορ-

16 21 φωµένους. Xρησιµοποιείστε τη διαίσθησή-σας σχετικά µε φωνολογικές ή µορφολογικές ποικιλίες στα νέα ελληνικά. 18) Σκεφτείτε περιπτώσεις οπου η γλωσσική αλλαγή οφείλεται περισσ τερο στο γραπτ παρά στον προφορικ λ γο, δηλαδή ξεκινάει απο τους µορφωµένους. 19) Ποιές είναι οι βασικ τερες διαφορές ανάµεσα στα νέα ελληνικά και σε µία ή δ ο ξένες γλώσσες σχετικά µε τη βασική σειρά των ρων της πρ τασης; Προσθέστε πρδτ. 20) Ένα µικρ παιδί που αρχίζει να µιλάει, λέει: έβλεψα, έλεξα. N αναφερθο ν τουλάχιστον δ ο συµπεράσµατα που µπορεί να βγάλει απο δώ ένας επιστήµονας σχετικά µε τη λειτουργία ή την εξέλιξη της ανθρώπινης γλώσσας. Έκτη οµάδα ερωτήσεων. 1) Γιατί πολλοί ταυτίζουν τη γραµµατική µε την κλίση ονοµάτων και ρηµάτων; 2) ώστε απο τρείς ηχοµιµητικές λέξεις ή επιφωνήµατα στα νέα ελληνικά και σε µία άλλη γλώσσα. Eξηγείστε κατα π σο δέ συµφωνο ν µε τους φωνολογικο ς καν νες της συγκεκριµένης γλώσσας. 3) Aναφέρτε δ ο επιχειρήµατα υπέρ της άποψης πως η γλώσσα είναι έµφυτη στον άνθρωπο. 4) ηµιουργείστε µιά πρ ταση που να αποτελείται απο κ ρια και επιµέρους δευτερε ουσες. Σηµειώστε µε ποιές γραµµατικές λέξεις δηλώνονται άν δηλώνονται πάντα οι δευτερε ουσες. Mπορείτε να κάνετε το ίδιο σε µιά ξένη γλώσσα; Mπορείτε να κάνετε το ίδιο στα αρχαία ελληνικά; 5) Πάρτε µιά σ ντοµη φράση, πως «εγώ γράφω». Συγκρίνετε µε τις αντίστοιχες φράσεις σε άλλες δ ο γλώσσες. Nα επισηµάνετε πώς εκφράζεται η έννοια του υποκείµενου σε κάθε µία. (Mήν παραβλέψετε τυχ ν υποχρεωτική συνταχτική σειρά.) 6) Kάντε το αντίστοιχο για την έκφραση του αντικείµενου µε σ ντοµες φράσεις πως «ο Aντώνης αγαπάει τη Mαριολίνα». 7) Ποι ενέργειας ( ψη) του ρήµατος: συνοπτικ µή συνοπτικ. Mε βάση ένα οµαλ ρή- µα, π.χ. γράφω, δηλώστε σε ποιές ρηµατικές εκφράσεις παρουσιάζεται η αντίθεση στο παρελθ ν, στο παρ ν, στο µέλλον, στην προσταγή; 8) Συγκρίνετε µε ένα ανώµαλο ρήµα π.χ. βλέπω υπάρχει ουσιαστική διαφορά; 9) Συγκρίνετε µε µία ή δ ο ξένες γλώσσες τί διαφορές επισηµαίνετε; 10) Eίναι σαφέστερη η χρήση του ρου παράθηµα απο τη χρήση των ισοδ ναµων ρων παράθεµα ή πρ σφυµα ; 11) ώστε απο δ ο παραδείγµατα τ σο στα νέα ελληνικά σο και σε µία τουλάχιστο ξένη γλώσσα που να δείχνουν τη φατική γλωσσική λειτουργία. 12) ώστε απο δ ο παραδείγµατα τ σο στα νέα ελληνικά σο και σε µία τουλάχιστο ξένη γλώσσα που να δείχνουν τη αναφορική γλωσσική λειτουργία. 13) ώστε απο δ ο παραδείγµατα τ σο στα νέα ελληνικά σο και σε µία τουλάχιστο ξένη γλώσσα που να δείχνουν τη αναφορική γλωσσική λειτουργία. 14) Aνακατέψτε στην τ χη τις λέξεις µιάς µεγάλης πρ τασης, γιανα ελέγξετε άν θα βγεί ν ηµα. Συγκρίνετε το αποτέλεσµα ανάµεσα σε µιά γλώσσα µε έντονα κλιτ σ στηµα (π.χ. ελληνικά, γερµανικά) και σε µιά άλλη µε λιγ τερη κλίση (π.χ. αγγλικά, γαλλικά).

17 22 15) Γιατί χρειάζεται εξάσκηση και µε λιγ τερο γνωστές γλώσσες; 16) Γιατί αποφε γουµε σήµερα να λέµε: «Tο παιδί µαθαίνει τη γλώσσα-του»; 17) Γιατί οι οπαδοί της γενετικής γραµµατικής πι πρ σφατα προτιµάνε να µή λένε ο τε: «το παιδί εσωτερικε ει τη γλώσσα-του», αλλά: «αναπτ σσει τη γλωσσική ικαν τητα»; Ποιά θεωρητική προϋπ θεση βρίσκεται πίσω απο µιά τέτοια διατ πωση; Έβδοµη οµάδα ερωτήσεων. 1) Γιατί χρειάζεται η χρήση και του ρου λέξηµα ; Aναφέρετε µιά γλώσσα οπου η χρήση-του δέν είναι οπωσδήποτε απαραίτητη. 2) Στη φράση: «η Kατερίνα φίλησε τον Iάκωβο», ποιά σηµάδια δείχνουν απο κοινο το υποκείµενο, και ποιά το αντικείµενο; Συγκρίνετε µε µία ή δ ο άλλες γλώσσες. Aλλάξτε τη σειρά των ρων στις προτάσεις, και ελέγξτε το αποτέλεσµα. 3) Γιατί δέν ταυτίζονται η γλωσσική διαίσθηση και η επιστηµονική εξήγηση των γλωσσικών δεδοµένων; 4) Ένας ξένος επιστήµονας που δέν έχει µάθει τέλεια τη γλώσσα µπορεί να αποφανθεί για το άν µιά πρ ταση είναι σωστή: σωστ / λάθος. 5) Ένας ξένος επιστήµονας που δέν έχει µάθει τέλεια τη γλώσσα µπορεί να εξηγήσει απο γραµµατική άποψη µιά πρ ταση: σωστ / λάθος. 6) Nα επισηµάνετε απο τον ηµερήσιο τ πο µερικά σφαλερά µεταφραστικά δάνεια, είτε σε λέξεις, είτε πι ε κολα, σε φράσεις. Προσπαθείστε να µαντέψετε απο ποιά ξένη γλώσσα έχει γίνει η σφαλερή µετάφραση, και πώς είναι η αντίστοιχη έκφραση εκεί. (Άν ανοίξετε ένα εγχειρίδιο για κοµπιο τερς, θα βρείτε πολ περισσ τερα! Ίσως µάλιστα να µήν καταλαβαίνετε τα ελληνικά χι το τεχνικ µέρος, αλλά τη γλώσσα!) 7) Γιατί πολλοί ταυτίζουν τη γλώσσα µε τη γραφή; 8) Γιατί πολλοί ταυτίζουν τη γλώσσα µε τη γραφή; 9) Παρουσιάστε µερικές λέξεις σε διάφορες γλώσσες, κατα προτίµηση ουσιαστικά, ρήµατα, επίθετα, που δείχνουν πως οι λέξεις της κανονικής γλώσσας δέν είναι µονοσήµαντες. 10) Παρουσιάστε µερικά παραδείγµατα, τ σο απο τη γλωσσολογία σο και απο άλλες επιστήµες, που δείχνουν πως, παρά τις απαιτήσεις, η επιστηµονική ορολογία δέν είναι µονοσή- µαντη. 11) ώστε απο δ ο παραδείγµατα τ σο στα νέα ελληνικά σο και σε µία τουλάχιστο ξένη γλώσσα που να δείχνουν τη µεταγλωσσική γλωσσική λειτουργία. Mήν περιοριστείτε σε ορολογία. 12) Bρείτε απο τον ηµερήσιο τ πο παραδείγµατα καθαρευουσιανισµών. (Πώς αποφασίζετε πως πρ κειται για καθαρευουσιανισµο ς.) Σε ποιές ή τί είδους εφηµερίδες τα παρατηρείτε συχν τερα; 13) ώστε παραδείγµατα µεταφοράς (transfer) που κάνει ένας Έλληνας σε ξένη γλώσσα ή ένας ξένος στα ελληνικά: απο δ ο πρδτ. στη σηµασιολογία, στη σ νταξη, στην προφορά. 14) Γιατί πολλοί διεθνισµοί στηρίζονται σε αρχαία ελληνικά λεξικά στοιχεία; 15) Nα επισηµάνετε δ ο τοµείς της ανθρώπινης δραστηρι τητας που κατα τη σηµερινή εποχή χρησιµε ουν σάν πηγή µεταφορικών εκφράσεων γιανα µιλήσουµε για άλλες δραστηρι -

18 τητες. Φέρτε παραδείγµατα απο τα νέα ελληνικά και απο µία τουλάχιστο ξένη γλώσσα. Mπορείτε να σκεφτείτε παρ µοιες περιπτώσεις απο τα αρχαία ελληνικά ή την ελληνιστική κοινή; 23

19 24 ΣXOΛIAΣMOΣ IΣXYPIΣMΩN Συχνά ακο µε ή διαβάζουµε διάφορους ισχυρισµο ς σχετικά µε τα γλωσσικά φαιν µενα. Mερικές φορές οι ισχυρισµοί είναι σωστοί, συχν τερα µως ή είναι τελείως σφαλεροί ή περιέχουν κάποια δ ση αλήθειας και πολλές παρανοήσεις. Σκοπ ς το της της άσκησης είναι να οξ νει ο σπουδαστής την κριτική-του διάθεση, να εξοικειωθεί µε την ιδέα πως υπάρχουν ποικίλες προκαταλήψεις σχετικά µε τη γλώσσα, και παράλληλα να σκεφτεί µε σοβαρ τρ πο πάνω σε διάφορα γλωσσικά φαιν µενα. Kαι σε το τη την άσκηση συνήθως δέ χρειάζονται περισσ τερες απο πενήντα λέξεις για µιά ολοκληρωµένη και λογική απάντηση. Πρώτη οµάδα ισχυρισµών. Σχολιάστε τους παρακάτω ισχυρισµο ς. Σηµ. : Για ευκολία, σε το τη την πρώτη οµάδα έχουν δοθεί µ νο σφαλεροί ισχυρισµοί. 1) "Oι κλασικές γλώσσες είναι εκφραστικ τερες, επειδή διαθέτουν µεγάλη ποικιλία καταλήξεων." (Παραφρασµένο µε βάση του φιλ σοφο του 18ου αιώνα Schleicher.) 2) "Tο ιδεώδες θα ήτανε, κάθε λέξη να έχει µ νο µία σηµασία ή λειτουργία." 3) "O Mακρυγιάννης στα Aποµνηµονε µατά-του χρησιµοποιεί έξι χιλιάδες λέξεις, ενώ ο σηµεριν ς Έλληνας χρησιµοποιεί µ νο γ ρω στις 600." (Aπο ραδιαφωνική εκποµπή.) (Yπ δειξη: Mπορείτε να εντοπίσετε παραπάνω απο δ ο σφαλερές προϋποθέσεις σ αυτ τον ισχυρισµ.) 4) "Σε σ γκριση µε τα ελληνικά και τα ιταλικά, τα αγγλικά έχουν πολ λίγη γραµµατική." (Στη βάση του παραλογισµο βρίσκεται µιά σφαλερή τα τιση.) 5) "H καθαρε ουσα είναι πλουσι τερη απο τη δηµοτική, επειδή διαθέτει πολλά (απ λυτα) συνώνυµα, πως: µµα, οµµάτιον, οφθαλµ ς." 6) "Oι διάλεχτοι, σε αντίθεση µε τη γλώσσα, δέν έχουν καν νες." 7) "Λογοτεχνία µπορεί να υπάρξει µ νο µε τη γραφή." 8) "H ετυµολογία µας διδάσκει τη σωστή χρήση των λέξεων." ε τερη οµάδα ισχυρισµών. Σηµ.: Aπο δώ και πέρα δέ δίνονται µ νο σφαλεροί ισχυρισµοί. Άλλοι είναι σωστοί, άλλοι τελείως παράλογοι, άλλοι είναι ενµέρει σωστοί και ενµέρει σφαλεροί. 1) "H Kοινή νεοελληνική (KNE) είναι µία απο τις νε τερες ελληνικές διαλέχτους." 2) "H αρχαία ελληνική γλώσσα είχε περισσ τερες λέξεις απο τη νέα ελληνική." 3) "Tα γερµανικά είναι πλο σια γλώσσα, γιατι σε αντίθεση π.χ. µε τα γαλλικά έχουν µεγάλη ευκολία στις σ νθετες λέξεις." 4) "Kάθε φυσικ ς οµιλητής (native speaker) έχει γλωσσική διαίσθηση (intuition), δέν µπορεί µως να δώσει επιστηµονική εξήγηση των γλωσσικών καν νων."

20 25 5) "Σήµερα τα παιδιά δέ µαθαίνουν ελληνικά στο σχολείο. Γράφουν τη λέξη καιρ ς µε έψιλον, και ο δάσκαλος δέν τα διορθώνει." (Θα πρέπει να εντοπίσετε τουλάχιστον δ ο παρανοήσεις.) 6) "Γλώσσα είναι µία διάλεχτος που υποστηρίζεται απο στρατ και στ λο." 7) "Tα αρχαία ελληνικά είναι δ σκολο να µαθευτο ν, επειδή έχουν πολλο ς και περίπλοκους γραµµατικο ς καν νες." 8) "Oι Γερµανοί έχουν έµφυτα την ικαν τητα να µαθαίνουν πολλές γλώσσες." Tρίτη οµάδα ισχυρισµών. 1) "Tα νέα ελληνικά και τα γερµανικά έχουν ελευθερία στη σειρά των λέξεων, ενώ τα αγγλικά και τα γαλλικά δέν έχουν." 2) "Tο italiano (neo)standard είναι µία απο τις νε τερες ιταλικές διαλέχτους." 3) "Kάθε φυσικ ς οµιλητής (native speaker) έχει γλωσσική διαίσθηση, δέν µπορεί µως να δώσει επιστηµονική εξήγηση των γλωσσικών καν νων." 4) "Tο σηµαιν µενο του Saussure (signifié) µπορεί ν αντιστοιχεί, έστω και περίπου, σε διαφορετικές γλώσσες, ενώ το σηµαίνον (signifiant) κατα καν να διαφέρει." 5) "Πολλοί άνθρωποι, προπαντ ς οι αµ ρφωτοι, δέν προφέρουν σωστά λα τα γράµµατα των λέξεων." 6) "Oι µορφωµένοι δέ µιλάνε διάλεχτο, οι µορφωµένοι µιλάνε την ελληνική γλώσσα." Tέταρτη οµάδα ισχυρισµών. 1) Συχνά ακο µε απο µορφωµένους πως θέλουν: «Στρωτή δηµοτική χωρίς ακρ τητες και ιδιωµατισµο ς». Φέρτε παραδείγµατα φράσεων, τ πων λέξεων και προφοράς, δηλαδή απο το συνταχτικ, το µορφολογικ και το φωνολογικ τοµέα, που θα µπορο σαν να θεωρηθο ν «ιδιωµατισµοί». Φέρτε παραδείγµατα «ακροτήτων». Mπορείτε, προπαντ ς τη δε τερη κατηγορία, να τη συσχετίσετε µε τη διαµάχη δηµοτικής και καθαρε ουσας; 2) Σχολιάστε την απαίτηση αυτή σε σχέση µε το κ ρος ή την έλλειψη κ ρους των διαφ ρων γλωσσικών ποικιλιών (κοινή διάλεχτος, γεωγραφικά περιορισµένες διάλεχτοι κτλ.). 3) Σχολιάστε την ίδια απαίτηση σε σχέση µε την έννοια του αυστηρο συστήµατος που (πρέπει να) διαθέτει κάθε γλωσσική ποικιλία. 4) Kατα καιρο ς δηµοσιε ονται προτάσεις να γίνουν τα αρχαία ελληνικά ή τα λατινικά γλώσσα διεθνο ς επικοινωνίας. Προφανώς εννοο ν να χρησιµοποιηθεί µία απο τις δ ο αυτές αρχαίες γλώσσες για επιστηµονικές δηµοσιε σεις, σε διεθνή συνέδρια, στη διπλωµατία κτλ. Eλέγξτε αυτές τις «ιδέες» µε βάση: 1) την αρχή πως η κάθε γλώσσα εκφράζει τη συγκεκριµένη κοινωνία που τη χρησιµοποιεί, 2) το αξίωµα για τη λειτουργικ τητα του λεξιλ γιου, 3) παίρνοντας υπ ψη κριτήρια για τη χρησιµ τητα µιάς γλώσσας. Σηµ.: Tα λατινικά χρησιµοποιο νταν κατα το µεσαίωνα και αργ τερα στη υτική και Kεντρική Eυρώπη για γραπτή επικοινωνία, και σε µερικές περιπτώσεις επίσης για προφορική επικοινωνία απο διπλωµάτες, νοµικο ς, µέλη του ανώτερου κλήρου, κλασικο ς