EcoPest_Progress report LIFE+

Transcript

1 EcoPest_Progress report LIFE+ LIFE Project Number <LIFE07 ENV/GR/000266/EcoPest > Final Report Covering the project activities from 01/10/2011 to 31/03/2012 Reporting Date <18/07/2012> LIFE+ PROJECT NAME or Acronym <EcoPest> Project location Data Project Κωπαϊδικό Πεδίο Project start date: <01/01/2009> Project end date: <30/06/2011> Extension date: <31/03/2012 > Total budget EC contribution: (%) of eligible costs 50 Name Beneficiary Contact person Postal address Data Beneficiary Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο Δρ Κυριακή Μαχαίρα Σ. Δέλτα, 8, GR, , Κηφισιά, Αθήνα Telephone Fax: Project Website

2 EcoPest_Progress report LIFE+ 1. Πίνακας Περιεχομένων 1. Πίνακας Περιεχομένων Πίνακας συντμήσεων & ακρωνυμίων Εκτεταμένη περίληψη Αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν σε σχέση με τους στόχους του έργου Αξιολόγηση της βιωσιμότητας των αντικειμένων του έργου και του πλάνου εργασίας Προβλήματα που προέκυψαν Διοικητικό μέρος Περιγραφή της διοίκησης του έργου και οργανόγραμμα Αλλαγές στη Διοικητική δομή Οργανόγραμμα της ομάδας του προγράμματος Εκθέσεις του Προγράμματος που έχουν υποβληθεί Άλλες ενέργειες που έγιναν και εντάσσονται στο πλαίσιο της διοικητικής διαχείρισης του έργου: Αξιολόγηση του συστήματος και δομής διοίκησης του έργου Τεχνικό Μέρος Δράσεις Δράση 1: Διοίκηση Προγράμματος Δράση 2: Προπαρασκευαστικές Ενέργειες Δράση 3: Σύστημα Καλλιεργειών Χαμηλών Εισροών Δράση 4: Καθορισμός κριτηρίων για τον Προσδιορισμό των Πλέον Επικίνδυνων Γεωργικών Φαρμάκων για την περιοχή Δράση 5: Στρατηγική Ελέγχου Διασποράς/ Μετακίνησης του Ψεκαστικού Νέφους Δράση 6: Εκτίμηση των Επιπέδων Περιβαλλοντικής Ρύπανσης Δράση 7: Διαχείριση Αποβλήτων Γεωργικής Παραγωγής Δράση 8: Δείκτες Επικινδυνότητας Δράση 9: Εκπαίδευση Ομάδων των Τοπικών Φορέων Δράση 10: Προτάσεις Πιστοποίησης Ψεκαστών και Ψεκαστικού Εξοπλισμού Δράση 11: Προτάσεις Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ορθολογική Χρήση των Γεωργικών Φαρμάκων Δράση 12: Διάχυση αποτελεσμάτων του Προγράμματος Δράση 13: Παρακολούθηση Προόδου του Προγράμματος Δράση 14: Σχέδιο διάχυσης και διάδοσης των αποτελεσμάτων του έργου μετά τη λήξη του PROJECT GANTT CHART & TABLES OF ACTIONS, DELIVERABLES & MILESTONES. 46 Table 1. Project Gantt chart Table 2. Project Actions Progress report LIFE+ Σελίδα - 2

3 EcoPest_Progress report LIFE+ Table 3. Deliverable products of the project Αξιολόγηση των αποτελεσμάτων Άμεσες επιδράσεις και περιβαλλοντικά οφέλη από την εφαρμογή του έργου Έμμεσες επιδράσεις του έργου Επιδράσεις του έργου εκτός του προγράμματος LIFE Αξιολόγηση των αποτελεσμάτων με βάση τα πεδία που προτείνονται από την Ε.Ε. LIFE Οικονομικό μέρος Πίνακας 6.1. Οικονομικά στοιχεία του έργου Συνημμένα Παραδοτέα και Παραρτήματα Πίνακας 7.1 Λίστα Παραδοτέων και Παραρτημάτων Progress report LIFE+ Σελίδα - 3

4 EcoPest_Progress report LIFE+ 2. Πίνακας συντμήσεων & ακρωνυμίων Σύντμηση γ.φ δ.ο Δ.Ο.Υ. Ε.Ε. ΕΣΔ ΕΣΥΦ ΜΦΕ ΜΦΙ ΟΠΕΓΕΠ ΟΣΔΕ ΥπΑΑΤ ΥΠΕΚΑ ψ.ν ECPA IRENA LCM MTR OECD Επεξήγηση γεωργικά φάρμακα δραστική/ες ουσία/ες Δημόσια Οικονομική Υπηρεσία (Εφορία) Ευρωπαϊκή Επιτροπή Εθνικό Σχέδιο Δράσης Ελληνικός Σύνδεσμος Φυτοπροστασίας Μπενάκειος Φυτοπαθολογική Εταιρεία Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο Οργανισμός Πιστοποίησης & Επίβλεψης Γεωργικών Προϊόντων Ολοκληρωμένο Σύστημα Διαχείρισης & Ελέγχου Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής ψεκαστικό νέφος European Crop Protection Association Indicator Reporting on the integration of. Environmental concerns into Agricultural policy Low Input Crop Management Mid Term Report (Ενδιάμεση Έκθεση του έργου) Organisation for Economic Cooperation & Development (ΟΟΣΑ) Progress report LIFE+ Σελίδα - 4

5 EcoPest_Progress report LIFE+ 3. Εκτεταμένη περίληψη 3.1. Αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν σε σχέση με τους στόχους του έργου Η γενική πρόοδος του έργου είναι αυτή που περιγράφεται στην πρόταση χωρίς χρονικές παρεκκλίσεις. Ειδικότερα στη Δράση 1 καθορίστηκαν και λειτούργησαν αποτελεσματικά οι επιτροπές του έργου. Στην Δράση 2 καθορίστηκε η βάση αναφοράς του έργου όσον αφορά στις εισροές αγροχημικών, στις συγκεντρώσεις ρύπων στα νερά και το έδαφος, εγκαταστάθηκε το δίκτυο παρακολούθησης και έγινε καταγραφή προβλημάτων φυτουγείας και περιβαλλοντικών δεδομένων της περιοχής. Η εν λόγω δράση ολοκληρώθηκε με επιτυχία. Στη Δράση 3, που βρίσκεται σε εξέλιξη, τέθηκαν οι αρχές εφαρμογής των συστημάτων χαμηλών εισροών LCM, εκτυπώθηκαν και διανεμήθηκαν τα αντίστοιχα πρωτόκολλα και οι Οδηγίες Φυτοπροστασίας, εφαρμόστηκαν στην περιοχή νέες πρακτικές εφαρμογής γ.φ και καθορίστηκαν οι απολύτως απαραίτητες ποσότητες χρήσης λιπασμάτων. Η δράση αυτή πέτυχε τους στόχους της που ήταν η μείωση εισροών στο περιβάλλον σε δύο από τις τρεις μεγάλες καλλιέργειες της περιοχής. Στη Δράση 4 αναπτύχθηκε στρατηγική υποκατάστασης των πλέον επικίνδυνων γ.φ με εναλλακτικά πιο φιλικά προς τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Κατηγοριοποιήθηκαν οι δραστικές ουσίες (δ.ο) με βάση τη βλαπτικότητα τους και αναγνωρίστηκαν οι υποψήφιες προς υποκατάσταση. Η δράση αυτή ολοκληρώθηκε με επιτυχία. Στο πλαίσιο της Δράσης 5 αναπτύχθηκε στρατηγική/πρωτόκολλο ελέγχου διασποράς του ψεκαστικού νέφους (ψ.ν) και μετρήθηκε στον αγρό η διασπορά του ψ.ν. μετά τις επισκευές των ψεκαστικών μηχανημάτων της περιοχής. Επετεύχθη πλήρως ο στόχος μείωσης της διασποράς του ψ.ν. με τις ενέργειες που έγιναν και ολοκληρώθηκε επιτυχώς το παραδοτέο της δράσης. Όσον αφορά στη Δράση 6, η οποία ήταν μια συνεχής δράση του έργου προσδιορίστηκαν για το 2010 και το 2011 τα επίπεδα οργανικών και ανόργανων ρύπων σε νερό και έδαφος και έγινε η σύγκριση των δύο ετών ως προς τα αποτελέσματα της εφαρμογής των LCM (συσχέτιση και με βάση αναφοράς από Δράση 2), η οποία κατέδειξε σημαντική μείωση των επιπέδων των ρύπων και της τοξικότητας νερού και εδάφους σε οργανισμούς δείκτες. Στη Δράση 7, επετεύχθη διαχείριση των κενών συσκευασίας γ.φ. και ψεκαστικών καταλοίπων σύμφωνα με τους στόχους του έργου και αναπτύχθηκε η τεχνική του τριπλού ξεπλύματος των κενών περιεκτών. Η δράση ολοκληρώθηκε με επιτυχία. Στη Δράση 8, αναπτύχθηκαν ειδικοί και γενικοί δείκτες που αφορούν στην αξιολόγηση περιβαλλοντικής ποιότητας οι οποίοι χρησιμοποιήθηκαν τόσο για τον προσδιορισμό απλών παραμέτρων όσο και σύνθετων όπως είναι η εκτίμηση της έκτασης της περιοχής που βρίσκεται κάτω από μη αποδεκτό κίνδυνο. Η δράση ολοκληρώθηκε με επιτυχία καταδεικνύοντας μείωση της περιοχής που βρίσκεται κάτω από μη αποδεκτό κίνδυνο μετά την εφαρμογή των LCM. Στο πλαίσιο της Δράσης 9 καταρτίστηκε θεωρητικά και πρακτικά το 63% των παραγωγών και το 100% των γεωπόνων και των ψεκαστών της περιοχής και Progress report LIFE+ Σελίδα - 5

6 EcoPest_Progress report LIFE+ παρήχθη το προβλεπόμενο εκπαιδευτικό υλικό. Η δράση ολοκληρώθηκε με απόλυτη επιτυχία. Στη Δράση 10 διαμορφώθηκαν οι προτάσεις προς το ΥπΑΑΤ για πιστοποίηση ψεκαστικών μηχανημάτων και ψεκαστών, σε συνάρτηση με τον έλεγχο και την επισκευή των ψεκαστικών μηχανημάτων της περιοχής και ολοκληρώθηκαν όλα τα παραδοτέα της. Στη Δράση 11, έγιναν σημαντικές ενέργειες που οδήγησαν στην διαμόρφωση και υποβολή προτάσεων προς τους αρμόδιους φορείς χάραξης πολιτικής προκειμένου να ληφθούν υπόψη για το Εθνικό Σχέδιο Δράσης (ΕΣΔ) στο πλαίσιο της Κοινοτικής Οδηγίας 2009/128/ΕΕ και της γενικότερης περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Η δράση αυτή ολοκληρώθηκε με επιτυχία δεδομένου και του ορισμού δύο εκπροσώπων του ΜΦΙ με τους αναπληρωτές τους στην Εθνική Επιτροπή υποβολής πρότασης του Εθνικού Σχεδίου Δράσης κατόπιν σχετικού αιτήματος του ΥπΑΑΤ. Στη Δράση 12, η οποία ήταν συνεχής καθόλη τη διάρκεια του έργου, έγιναν ενέργειες προβολής του έργου και των αποτελεσμάτων του σε εθνικό και διεθνές πλέον επίπεδο. Η Δράση 13 υλοποιήθηκε με την αποτελεσματική παρακολούθηση της προόδου του έργου, των παραδοτέων του και των οικονομικών στοιχείων του. Στη Δράση 14 αναπτύχθηκε το σχέδιο διάχυσης και διάδοσης των αποτελεσμάτων του έργου μετά τη λήξη του και έγινε μια σειρά ενεργειών ώστε τα αποτελέσματα και συμπεράσματα του LIFE EcoPest να είναι αξιοποιήσιμα σε δύο κύριους άξονες-πυλώνες που είναι: α) Η δημιουργία του Εθνικού Σχεδίου Δράσης (ΕΣΔ) της χώρας για την υλοποίηση της Οδηγίας 2009/128/ΕΕ για την ορθολογική χρήση των γεωργικών φαρμάκων, όπως αυτό έχει ενσωματωθεί στο νέο νόμο για τα γεωργικά φάρμακα 4036/2012. Η πιλοτική εφαρμογή της οδηγίας αποτέλεσε σε τοπική κλίμακα το παρόν έργο και β) Η διαμόρφωση μιας «μετά-ecopest εποχής» όπως προκύπτει από τα παραδοτέα και τα αποτελέσματα του έργου που «έμειναν» στην περιοχή και αποτελούν κατ αυτήν την έννοια μια παρακαταθήκη για την περιοχή και κατ επέκταση για τη χώρα. Μοχλοί υποστήριξης του σχεδίου αυτού θα αποτελέσουν τόσο το ΥπΑΑΤ ως επισπεύδουσα Αρχή για την υλοποίηση της Οδηγίας για την ορθολογική χρήση των γεωργικών φαρμάκων σε εθνική κλίμακα όσο και η Τοπική Αυτοδιοίκηση που έχει ήδη υλοποιήσει μια σειρά δράσεων, όπως η σύσταση ομάδας περιφρούρησης για την περαιτέρω αξιοποίηση των αποτελεσμάτων και διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής τους στην περιοχή. Εν κατακλείδει ολοκληρώθηκαν με επιτυχία όλες οι Δράσεις του έργου, υλοποιήθηκε το σύνολο των παραδοτέων και τέθηκαν οι βάσεις για την αποτελεσματική υλοποίηση της Δράσης 14 που αφορά την μετά το LIFE εποχή. Η υλοποίηση και τα αποτελέσματα κάθε δράσης περιγράφονται αναλυτικότερα στη συνέχεια στο τεχνικό μέρος της παρούσας έκθεσης (παράγραφος 5.1) 3.2. Αξιολόγηση της βιωσιμότητας των αντικειμένων του έργου και του πλάνου εργασίας Progress report LIFE+ Σελίδα - 6

7 EcoPest_Progress report LIFE+ Με βάση: τα αποτελέσματα της βάσης αναφοράς (καλλιεργητική περίοδος 2009) και της σύγκρισης με τα αντίστοιχα αποτελέσματα μετά από την εφαρμογή των συστημάτων χαμηλών εισροών (LCM) της καλλιεργητικής περιόδου 2010, την αποδοχή του έργου από τους αγρότες της περιοχής και τους νέους αγρότες της χώρας μας (οι οποίοι έχουν δηλώσει ανοικτά τη συμπαράστασή τους), την υποστήριξη της τοπικής αυτοδιοίκησης και των αρμοδίων κρατικών φορέων (ΥπΑΑΤ, ΥΠΕΚΑ), την αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ των Συμπραττόντων Δικαιούχων, τη συστηματική διάχυση του μηνύματος για υπευθυνότητα και γνώση στην πρωτογενή αγροτική παραγωγή, θεωρείται ότι τα αντικείμενα του έργου είναι βιώσιμα και οι στόχοι του προγράμματος εφικτοί Προβλήματα που προέκυψαν Τα προβλήματα που προέκυψαν κατά τη διάρκεια του έργου εντοπίστηκαν έγκαιρα από την ομάδα υλοποίησης και τις διαχειριστικές επιτροπές του έργου και αναφέρθηκαν αναλυτικά στην Ε.Ε. μέσα από αιτήματα τροποποίησης του έργου τα οποία και εγκρίθηκαν. Συγκεκριμένα λόγω της φύσης του έργου, του μεγάλου αριθμού εμπλεκόμενων φορέων και άλλων λόγων που περιγράφηκαν εκτενώς στο 1 ο αίτημα τροποποίησης (Αρ. Πρωτ.: 5544/ ) κρίθηκε σκόπιμη και αναγκαία η εννεάμηνη παράταση του έργου, η οποία οριστικοποιήθηκε με την έγκριση του εν λόγω 1 ου αιτήματος τροποποίησης του έργου. Επιπλέον λόγω αδυναμίας του Συμπράττοντος Δικαιούχου ΜΦΕ να συνεχίσει να συμμετέχει στο έργο υπεβλήθη από το Συντονιστή και 2o αίτημα τροποποίησης του έργου (10/06/2011) με πρόταση μεταφοράς των σχετικών αρμοδιοτήτων και καθηκόντων της ΜΦΕ σε εξωτερικούς συνεργάτες του έργου και στο Συντονιστή. Το εν λόγω αίτημα εγκρίθηκε από την Ε.Ε. Κανένα από τα ανωτέρω προβλήματα δεν επηρέασε την ομαλή εξέλιξη και την αποτελεσματική σε ποιότητα και χρόνο παράδοσης υλοποίηση των παραδοτέων του έργου δεδομένης της έγκαιρης υποβολής των ανωτέρω αιτημάτων στην Ε.Ε., της αιτιολόγησης και της προτεινόμενης διαδικασίας αντιμετώπισης και επίλυσής τους στη βάση της επιχειρηματολογίας και τεκμηρίωσης που εκτέθηκε στις σχετικές αναφορές προς την Ε.Ε. 4. Διοικητικό μέρος 4.1. Περιγραφή της διοίκησης του έργου και οργανόγραμμα Δημιουργήθηκαν οι τρείς Επιτροπές του προγράμματος α) Το Συμβούλιο Διοίκησης του έργου (Project Management Board, PMB) β) Η Επιτροπή Διαχείρισης του έργου (Steering Committee, SC) Progress report LIFE+ Σελίδα - 7

8 EcoPest_Progress report LIFE+ γ) Η Τεχνική Επιτροπή του έργου (Technical Committee, TC) H σύσταση αυτών των Επιτροπών, οι αρμοδιότητές τους, καθώς και η ελάχιστη συχνότητα συναντήσεών τους δόθηκαν στο Παράρτημα της Αρχικής Έκθεσης. Συγκεκριμένα, από την έναρξη του έργου έλαβαν χώρα: 4 συναντήσεις του Συμβουλίου Διοίκησης του Προγράμματος 5 συναντήσεις της Επιτροπής Διαχείρισης, 17 συναντήσεις της Τεχνικής Επιτροπής. Επιπλέον, από την έναρξη μέχρι τη λήξη του έργου πραγματοποιήθηκαν τουλάχιστον εβδομήντα (70) άτυπες συναντήσεις συνεργασίας μεταξύ των μελών υλοποίησης του έργου του ΜΦΙ, καθώς και μεταξύ των ομάδων των υπόλοιπων Συμπραττόντων Δικαιούχων. Η αναλυτική περιγραφή της διοίκησης του έργου, οι συναντήσεις των Επιτροπών και όλα τα στοιχεία που αφορούν τη διοικητική δομή δίνονται στο Παραδοτέο της Δράσης 1 της παρούσας έκθεσης Αλλαγές στη Διοικητική δομή Μετά από εισήγηση της Διοικητικής Επιτροπής του ΜΦΙ, διορίστηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο η Δρ Κυριακή Μαχαίρα Διευθύντρια του ΜΦΙ (ΦΕΚ 76/ ) Οργανόγραμμα της ομάδας του προγράμματος Το οργανόγραμμα του προγράμματος και η δομή διοίκησής του είναι αυτό που παρουσιάζεται στην επόμενη σελίδα (έχει δοθεί στο Παράρτημα της Ενδιάμεσης Έκθεσης του έργου). Progress report LIFE+ Σελίδα - 8

9 EcoPest_Progress report LIFE+

10 Εκθέσεις του Προγράμματος που έχουν υποβληθεί Μέχρι σήμερα έχουν υποβληθεί προς την Ε.Ε. LIFE+: Η Αρχική Έκθεση του έργου (Inception Report, IR) στις 05/10/09. Η Ενδιάμεση Έκθεση του έργου (Mid Term Report, MTR) στις 24/11/2010 H Έκθεση Προόδου του έργου (Progress Report, PR) στις 17/11/2011 Το 1ο αίτημα τροποποίησης του έργου (02/10/09) συμπεριλαμβανομένης και της χρονικής διάρκειάς του. Το εν λόγω αίτημα εγκρίθηκε από την Ε.Ε. LIFE+ (22/12/09) και δόθηκε παράταση στο έργο κατά 9 μήνες σε σχέση με την αρχική ημερομηνία λήξης (30/06/11). Κατόπιν τούτου η ημερομηνία λήξης του έργου ήταν η 31/03/2012. Το 2o αίτημα τροποποίησης του έργου (10/06/2011). Το εν λόγω αίτημα αφορούσε αλλαγή στον αριθμό των Συμπραττόντων Δικαιούχων (αδυναμία συνέχισης του Συμπράττοντος Δικαιούχου ΜΦΕ στο έργο) με αντίστοιχη τροποποίηση του οικονομικού μέρους της πρότασης και εγκρίθηκε από την Ε.Ε. στις 24/11/2011. Το 3o αίτημα τροποποίησης του έργου (09/01/2012). Το εν λόγω αίτημα αφορούσε αλλαγή στον διοικητική δομή και επωνυμία 2 εκ των Συμπραττόντων Δικαιούχων του έργου και εγκρίθηκε από την Ε.Ε. στις 15/03/2012. Επίσης σε μηνιαία βάση αποστέλλονταν από το Συντονιστή στην εξωτερική ομάδα παρακολούθησης του έργου αναφορές προόδου υλοποίησης και πεπραγμένων του έργου ανά Δράση -για τον αντίστοιχο ημερολογιακό μήνακαθ όλη τη διάρκεια του έργου Άλλες ενέργειες που έγιναν και εντάσσονται στο πλαίσιο της διοικητικής διαχείρισης του έργου: Έγγραφα αιτήματα συνεργασίας προς τους ενδιαφερόμενους για το πρόγραμμα φορείς καθώς και επαφές με εμπλεκόμενους φορείς και πρόσωπα των οποίων το αντικείμενο και οι αρμοδιότητες άπτονται των στόχων του έργου με σκοπό την ενημέρωση και την υποστήριξη των δράσεων του Προγράμματος (ΜΤR, Παράρτημα 4.1.3). Η δημιουργία του δικτυακού τόπου του έργου Η Δράση 1, παράλληλα και συνδυαστικά και με τη Δράση 12 (Διάχυση αποτελεσμάτων του Προγράμματος), υποστηρίχθηκε από την λειτουργία του δικτυακού τόπου του έργου και την Επιστημονική Γραμματεία του EcoPest για τη διασφάλιση της απρόσκοπτης επικοινωνίας και του σωστού συντονισμού μεταξύ όλων των Δικαιούχων του έργου Αξιολόγηση του συστήματος και δομής διοίκησης του έργου Η διοικητική διαχείριση του έργου (Δράση 1) ήταν μια συνεχής δράση που άρχισε με την έναρξη του έργου και ολοκληρώθηκε με τη λήξη του. Τα πρακτικά των συναντήσεων των διαχειριστικών επιτροπών του έργου έχουν καταγραφεί πλήρως από την αρχή του έργου μέχρι τη λήξη του και δίνονται στα σχετικά παραρτήματα του παραδοτέου της Δράσης 1. Επιπροσθέτως, στο πλαίσιο της Progress report LIFE+ Σελίδα - 10

11 Δράσης 1 δημιουργήθηκε το εγχειρίδιο ποιότητας του έργου, και έγινε η κατανομή εργασιών στο προσωπικό που συμμετέχει. Επίσης έχει γίνει μια σειρά εσωτερικών επιθεωρήσεων του έργου στα πλαίσια του Συστήματος Διασφάλισης Ποιότητας που εφαρμόζεται στο έργο. Από 01/01/2011 υπήρξε ουσιώδης και μη προβλέψιμη αλλαγή στη διοικητική δομή του έργου λόγω αποχώρησης του Συμπράττοντος Δικαιούχου ΜΦΕ. Για αυτό το λόγο έγινε από το Συντονιστή προς την Ε.Ε. σχετικό αίτημα τροποποίησης ( ) που δεν διαφοροποίησε ούτε κατ ελάχιστον τη μεθοδολογία και το αντικείμενο του έργου (project objectives) ενώ παρέμειναν αμετάβλητες και οι χρονικές προθεσμίες των παραδοτέων του έργου. Βάσει των όσων αναφέρθηκαν παραπάνω και των όσων περιγράφονται στην πρόταση του έργου ως αναμενόμενα αποτελέσματα (επιτυχής υλοποίηση του έργου, παραγωγή των εκθέσεων, οικονομική παρακολούθηση και έλεγχος) και ως δείκτες προόδου (συνέπεια στόχων έργου ως προς τα προβλεπόμενα χρονοδιαγράμματα, υποβολή Αρχικής, Ενδιάμεσης Έκθεσης, Έκθεσης Προόδου) αλλά και δεδομένης της αποτελεσματικής αντιμετώπισης από το Συντονιστή των προβλημάτων που παρουσιάστηκαν στην πορεία και για τα οποία έγιναν και εγκρίθηκαν τα ανάλογα αιτήματα τροποποίησης, προκύπτει ότι οι στόχοι της διοικητικής διαχείρισης επετεύχθησαν στο σύνολό τους με πληρότητα και ο Συντονιστής Δικαιούχος διασφάλισε τον αποτελεσματικό συντονισμό και υλοποίηση του έργου τόσο ως προς το φυσικό όσο και ως προς το οικονομικό αντικείμενο. 5. Τεχνικό Μέρος 5.1. Δράσεις Δράση 1: Διοίκηση Προγράμματος Η Δράση 1 αφορά τη διοικητική διαχείριση του έργου με σκοπό τον αποτελεσματικό συντονισμό, το σχεδιασμό και τη λήψη αποφάσεων για την ολοκληρωμένη υποστήριξη των Δράσεων και υποδράσεων του έργου, καθώς και την διασφάλιση της ομαλής και αμφίδρομης επικοινωνίας με την Ε.Ε. Η Δράση 1 υλοποιήθηκε από το Συντονιστή Δικαιούχο (ΜΦΙ) μέσω της Συντονίστριας και Επιστημονικής Υπευθύνου του έργου (Project Manager) και του Συμβουλίου Διοίκησης του έργου (Project Management Board), που αποτελεί μία από τις 3 διαχειριστικές επιτροπές οι οποίες είχαν συσταθεί (Συμβούλιο Διοίκησης, Επιτροπή Διαχείρισης και Τεχνική Επιτροπή) στο πλαίσιο της Δράσης. Τα πρακτικά συναντήσεων των ανωτέρω επιτροπών αποτελούν και το παραδοτέο της εν λόγω Δράσης. Συγκεκριμένα, από την έναρξη του έργου έλαβαν χώρα: 4 συναντήσεις του Συμβουλίου Διοίκησης του Προγράμματος 5 συναντήσεις της Επιτροπής Διαχείρισης, 17 συναντήσεις της Τεχνικής Επιτροπής. Επιπλέον, από την έναρξη μέχρι τη λήξη του έργου πραγματοποιήθηκαν τουλάχιστον εβδομήντα (70) άτυπες συναντήσεις συνεργασίας (χωρίς πρακτικά) μεταξύ των μελών υλοποίησης του έργου του ΜΦΙ, καθώς και μεταξύ των ομάδων των υπόλοιπων Συμπραττόντων Δικαιούχων. Όλα τα πρακτικά των συναντήσεων των ανωτέρω επιτροπών δίνονται στα σχετικά συνημμένα παραρτήματα του παραδοτέου της Δράσης 1 Progress report LIFE+ Σελίδα - 11

12 (βλ. Πίνακα 7, PR ΠΡΤ 1.1, MTR ΠΡΤ 4.1.1, MTR ΠΡΤ 4.1.2, ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 4.1.2, ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 4.1.3). Επιπλέον στο Παράρτημα FR 1.5 του παραδοτέου της Δράσης 1 δίνονται οι αρμοδιότητες και οι ρόλοι όλου του προσωπικού που συμμετείχε στο έργο. Επιπλέον στο πλαίσιο της Δράσης αυτής εφαρμόστηκε το Σύστημα Διασφάλισης Ποιότητας του έργου με κύριο εργαλείο το Εγχειρίδιο Ποιότητας και τη διενέργεια εσωτερικών επιθεωρήσεων του Συστήματος. Το Σύστημα ποιότητας αφορούσε στην διασφάλιση του ελέγχου των εγγράφων, της ομαλής εσωτερικής επικοινωνίας, τους εσωτερικούς ελέγχους αποτελεσμάτων, την ποιότητα της τεκμηρίωσης και της παρακολούθησης των αρχείων καθώς και την ανασκόπηση από τη διοίκηση. Σε όλα τα παραπάνω ο βαθμός ικανοποίησης ήταν εξαιρετικός χωρίς να προκύπτουν αστοχίες ενώ παράλληλα εντοπίστηκαν έγκαιρα τυχόν καθυστερήσεις και δυσχέρειες οι οποίες αντιμετωπίστηκαν με κατάλληλες διορθωτικές ενέργειες. Τέλος η Δράση 1, παράλληλα και συνδυαστικά και με τη Δράση 12 (Διάχυση αποτελεσμάτων του Προγράμματος), υποστηρίχθηκε από την λειτουργία του δικτυακού τόπου του έργου και την Επιστημονική Γραμματεία του EcoPest για τη διασφάλιση της απρόσκοπτης επικοινωνίας και του σωστού συντονισμού μεταξύ όλων των Δικαιούχων του έργου. Από 01/01/2011 υπήρξε ουσιώδης αλλαγή στη διοικητική δομή του έργου λόγω αποχώρησης του Συμπράττοντος Δικαιούχου ΜΦΕ. Για το λόγο αυτό έγινε από το Συντονιστή προς την Ε.Ε. σχετικό αίτημα τροποποίησης που δεν διαφοροποίησε ούτε κατά το ελάχιστον τη μεθοδολογία και το αντικείμενο του προγράμματος (project objectives) ενώ παρέμειναν αμετάβλητες και οι χρονικές προθεσμίες των παραδοτέων του έργου. Στα ανωτέρω πλαίσια τα προβλήματα που προέκυψαν αντιμετωπίστηκαν χωρίς χρονικές καθυστερήσεις και οι στόχοι της Δράσης επετεύχθησαν. Από την πορεία υλοποίησης της Δράσης 1 και δεδομένων των ιδιαίτερων απαιτήσεων και της πολυπλοκότητας του έργου, με πολλά διαφορετικά αντικείμενα και πολλούς συμμετέχοντες ως άμεσα ή έμμεσα συνεργαζόμενους στο πρόγραμμα, συνάγεται ότι ήταν απολύτως αναγκαία η πολύ στενή παρακολούθηση του έργου, η σύσταση του εγχειριδίου ποιότητας, του αναλυτικού χρονοπλάνου και των εσωτερικών επιθεωρήσεων, αντικείμενα τα οποία υλοποιήθηκαν μέσα από την εν λόγω Δράση. Η Δράση 1 ολοκληρώθηκε με επιτυχία Δράση 2: Προπαρασκευαστικές Ενέργειες Για την επίτευξη των στόχων του έργου δηλαδή την ορθολογική χρήση γεωργικών φαρμάκων και δευτερευόντως λιπασμάτων, απαραίτητη προϋπόθεση αποτέλεσε η διερεύνηση της βάσης αναφοράς όσον αφορά στα προβλήματα φυτοπροστασίας, στις εισροές αγροχημικών στην περιοχή υλοποίησης του έργου καθώς επίσης και η γνώση της αντίληψης και νοοτροπίας των παραγωγών/ψεκαστών όσον αφορά στην προστασία του περιβάλλοντος (βιοτικού και αβιοτικού) και της ανθρώπινης υγείας. Για να καλυφθεί αυτή η ανάγκη προσδιορισμού της βάσης αναφοράς ήταν απαραίτητη και η ταυτόχρονη αξιολόγηση της περιβαλλοντικής κατάστασης της περιοχής όσον αφορά σε συγκεντρώσεις ρύπων στα νερά και το έδαφος. Ειδικότερα κατά την διάρκεια του 1 ου έτους υλοποίησης του έργου έγιναν οι παρακάτω ενέργειες: Υπεγράφησαν τα συμφωνητικά συνεργασίας με τους 114 τελικά εμπλεκόμενους παραγωγούς τα οποία υπάρχουν διαθέσιμα στο αρχείο του έργου και έγιναν οι απαραίτητες επαφές για τη συγκρότηση του δικτύου συνεργασίας με τους τοπικούς σύμβουλους γεωπόνους (εντός της περιοχής EcoΡest). Progress report LIFE+ Σελίδα - 12

13 Οριοθετήθηκε και χαρτογραφήθηκε η πιλοτική περιοχή και τα αγροτεμάχια με όλα τα απαιτούμενα στοιχεία. Η χαρτογράφηση και η χωρική κατανομή των καλλιεργειών (βλέπε παράγραφο 6 της παρούσης) για το 2009 βασίστηκε στο χαρτογραφικό υπόβαθρο ΟΣΔΕ το οποίο εξασφάλισε το Πρόγραμμα από τον Ο.Π.Ε.Κ.Ε.Π.Ε με τη σύμφωνη γνώμη των παραγωγών. Επίσης, καταρτίστηκαν ο υδρολιθολογικός και ο εδαφολογικός χάρτης. Διαχωρίστηκαν τα αγροτεμάχια σε Τύπου Α (θέσεις δικτύου δειγματοληψίας νερού ακόρεστης ζώνης και εδάφους, βλ. Δράση 6 εκτίμηση των επιπέδων περιβαλλοντικής ρύπανσης) και Τύπου Β (λοιπά). Έγινε η εγκατάσταση και χαρτογράφηση του δικτύου περιβαλλοντικής παρακολούθησης ενώ καθ όλη τη διάρκεια της Δράσης 2 έγιναν σε τακτική και προγραμματισμένη βάση (στην αρχή, μέση και τέλος της καλλιεργητικής περιόδου), σύμφωνα με θεσπισμένο πρωτόκολλο, δειγματοληψίες και αναλύσεις νερού και χώματος για να καταστεί δυνατή η χρονική καταγραφή διακύμανσης των ανόργανων και οργανικών ρύπων (τα αποτελέσματα αναφέρονται συνοπτικά παρακάτω και αναλυτικά στη Δράση 6 εκτίμηση των επιπέδων περιβαλλοντικής ρύπανσης). Η περιβαλλοντική αξιολόγηση της περιοχής έδειξε ότι το υδροφόρο σύστημα της περιοχής παρουσιάζει υψηλή επιδεκτικότητα σε ρύπανση (βάσει του μοντέλου ενδογενούς τρωτότητας DRASTIC). Η ποιοτική κατάσταση του Βοιωτικού Κηφισού (κατά μήκος της περιοχής μελέτης) το 2009 ήταν ικανοποιητική, δεδομένου ότι οι συγκεντρώσεις των περισσότερων παραμέτρων κυμαίνονταν σε αναμενόμενα πλαίσια για τα φυσικά νερά. Εντός των σχηματισμών της περιοχής, αναπτύσσονται δύο βασικές υδροφορίες, η καρστική που είναι η κύρια και χαρακτηρίζεται από υψηλό δυναμικό και η προσχωματική που έχει μικρό δυναμικό τοπικής κυρίως σημασίας, η οποία παρουσιάζει επιβαρυμένη χημική ποιότητα. Τα εδάφη στο σύνολο της στενής περιοχής ενδιαφέροντος είναι αλκαλικά με μικρή περιεκτικότητα σε ανθρακικό ασβέστιο και φτωχά σε οργανική ουσία. Η περιοχή λόγω της ρύπανσης από αζωτούχες ενώσεις είναι ενταγμένη στο Πρόγραμμα μείωσης της νιτρορρύπανσης. Συμπληρώθηκαν, από τους συμμετέχοντες παραγωγούς, τα δελτία καταγραφών εισροών τα οποία ενημερώνονταν συστηματικά (εβδομαδιαία/μηνιαία) με όλα τα απαραίτητα στοιχεία της κάθε καλλιέργειας. Τα δεδομένα εισροών εισήχθησαν σε δύο βάσεις, μία για τα γ.φ και μία για τα λιπάσματα, οι οποίες και αποτελούν παραδοτέα του. Πραγματοποιήθηκαν επισκοπήσεις φυτοϋγείας με ημερήσιες επισκέψεις για την παρακολούθηση της έκτασης και της χρονικής στιγμής εμφάνισης των προβλημάτων φυτοπροστασίας των καλλιεργειών, σύμφωνα με την αντίστοιχη Μεθοδολογία Επισκοπήσεων που εκδόθηκε από την ομάδα του ΜΦΙ. Συγκεκριμένα, κατεγράφησαν τα επικρατούντα ζιζάνια στην περιοχή καθώς και η πληθυσμιακή δυναμική τους, δοκιμάστηκαν ποικιλίες καλαμποκιού για την ανοχή τους στα ζιζάνια (αναφορά στην Δράση 3 Σύστημα Καλλιεργειών Χαμηλών Εισροών), έγινε καταγραφή εντόμων μέσω εγκατάστασης δικτύου παγίδων καθώς επίσης και αξιολόγηση του επιπέδου και της συχνότητας προσβολής των φυτών από παθογόνους οργανισμούς που προκαλούν σοβαρές ασθένειες. Παράλληλα, πραγματοποιήθηκαν επισκοπήσεις καλλιεργειών για την ανίχνευση φυτοτοξικότητας, από τη χρήση ζιζανιοκτόνων στις επόμενες καλλιέργειες. Τα παραπάνω, έγιναν σε δειγματοληπτικά επιλεγμένους αγρούς. Τα αποτελέσματα αυτή της δράσης έδειξαν ότι οι εντομολογικοί εχθροί της τομάτας και του βαμβακιού ήταν κυρίως λεπιδόπτερα (πράσινο και ρόδινο σκουλήκι), χωρίς να δημιουργούν σημαντικά προβλήματα στην παραγωγή, και τα σιδηροσκούληκα. Όσον αφορά στις ασθένειες, η καλλιέργεια της τομάτας παρουσίαζε προβλήματα ωιδίου, ασθένεια που προκαλούσε άμεσα καταστροφή του φυλλώματος και έμμεσα ποιοτική υποβάθμιση της παραγωγής Progress report LIFE+ Σελίδα - 13

14 (ηλιοκαύματα). Το μεγαλύτερο πρόβλημα φυτοπροστασίας της περιοχής όμως διαχρονικά ήταν τα ζιζάνια, με κυρίαρχη την πορφυρή κύπερη. Τα αποτελέσματα των επισκοπήσεων συνάδουν πλήρως με τη χρήση γ.φ. Ειδικότερα, στην πιλοτική περιοχή κυρίαρχη θέση κατά απόλυτη σειρά ποσοτήτων στο βαμβάκι κατείχαν τα ζιζανιοκτόνα ethafluralin, fluometuron, glyphosate-salt, στο καλαμπόκι τα terbuthilazin και foramsulfuron και στην τομάτα το S-metalachlor. Από τις ουσίες με εντομοκτόνο δράση κυρίαρχη θέση κατείχε το chlorpyrifos σε κοκκώδη μορφή το οποίο εφαρμόζονταν κατά τη σπορά στο βαμβάκι για την καταπολέμηση εντόμων εδάφους (κυρίως για σιδηροσκούληκα). Στο καλαμπόκι δεν εφαρμόζονταν εντομοκτόνα ενώ στην τομάτα χρησιμοποιήθηκαν σε πάρα πολύ μικρές ποσότητες (ως ποσοστό επί του συνόλου της περιοχής) οι δ.ο. abamectin και deltamethrin για την καταπολέμηση κυρίως λεπιδοπτέρων αφίδων και αλευρώδη. Τα μυκητοκτόνα (myclobutanil και azoxystrobin- χρήση μόνο σε τομάτα) ήταν ήσσονος σημασίας όσον αφορά στις ποσότητες των γ.φ για το έτος Όσον αφορά στα λιπάσματα, μπορεί να εξαχθεί το γενικό συμπέρασμα ότι οι παραγωγοί που μετείχαν στην καταγραφή των καλλιεργητικών δραστηριοτήτων στα αγροτεμάχιά τους προσπαθούσαν συνειδητά να διατηρήσουν το επίπεδο λιπαντικής αγωγής εντός των ορίων που επιβάλλει το πρόγραμμα νιτρορρύπανσης που εφαρμοζόταν στην περιοχή και το οποίο λήγει το 2011), λόγω είτε περιβαλλοντικής συνείδησης είτε φόβου των κυρώσεων από την πιθανή μη συμμόρφωση. Βέβαια βρέθηκε επίσης ότι, αν και οι μέσες εφαρμοστέες μονάδες αζώτου (Ν) στο βαμβάκι (9,87), στο καλαμπόκι (14,5) και στην τομάτα (9,21) δεν ξεπερνούσαν τα αντίστοιχα όρια του προγράμματος νιτρορρύπανσης που ήταν 11, 14,5 και 9 μονάδες Ν, αυτή η εικόνα δεν αποτυπωνόταν στο περιβάλλον γιατί η υπερ-χρήση λιπασμάτων παλαιοτέρων ετών συνετέλεσε τελικά σε συσσώρευση αζωτούχων ενώσεων στην κορεσμένη ζώνη. Έγινε η επεξεργασία των αποτελεσμάτων των ερωτηματολογίων ανά κατηγορία/ερώτηση και δημιουργήθηκε η αντίστοιχη βάση. Τα στοιχεία αυτά, αποτύπωσαν την επικρατούσα κατάσταση στην περιοχή, πριν την εφαρμογή των LCM και την εκπαίδευση και αποτέλεσαν τη βάση σύγκρισης με αντίστοιχα στοιχεία/πληροφορίες που συλλέχθηκαν στο τέλος του προγράμματος από την περιοχή. Τα συλλεχθέντα στοιχεία χρησιμοποιήθηκαν κυρίως για τον καθορισμό γενικών δεικτών επικινδυνότητας του έργου 1. Ενδεικτικά σε αυτό το σημείο αναφέρεται ότι οι απαντήσεις στα ερωτηματολόγια και η θεώρηση υπάρχουσας γνώσης από πλευράς των ερωτηθέντων δεν ήταν σε συμφωνία με τις γεωργικές πρακτικές που εφαρμόζανε και με τον τρόπο χρήσης των γ.φ στην περιοχή (βλ. Δράση 8 Δείκτες επικινδυνότητας). Παράλληλα, ξεκίνησε ο καθορισμός των συγκεντρώσεων υποβάθρου ανόργανων και οργανικών ρύπων τόσο στους υδατικούς όσο και στους εδαφικούς πόρους της πιλοτικής περιοχής ώστε να καταστεί δυνατή η αξιολόγηση των μεταβολών των συγκεντρώσεων αυτών σαν αποτέλεσμα της εφαρμογής του προγράμματος μείωσης γεωργικών εισροών (χημικών λιπασμάτων και γεωργικών φαρμάκων). Τα αποτελέσματα αναλύονται στη Δράση 6 (εκτίμηση των επιπέδων περιβαλλοντικής ρύπανσης). Στο κομμάτι της διάχυσης, πραγματοποιήθηκαν ενημερώσεις παραγωγών σχετικά με το έργο και τους στόχους του έργου, μέσω παρουσιάσεων στα Δημοτικά Διαμερίσματα του Θουρίου, της Χαιρώνειας, του Ακοντίου & Αγίου Βλασίου στις οποίες συμμετείχαν επιστήμονες από όλους τους Συμπράττοντες Δικαιούχους. Ενημερώθηκαν οι δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς της περιοχής, με συναντήσεις, επαφές ή/και συσκέψεις. 1 Δράση 8 Progress report LIFE+ Σελίδα - 14

15 Συλλέχτηκαν τα περιβαλλοντικά δεδομένα της περιοχής και παραδόθηκαν στο δίκτυο των επιστημόνων, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν για τη πρόβλεψη προβλημάτων φυτοπροστασίας, τύχης και συμπεριφοράς γ.φ. στο περιβάλλον, ή και να τρέξουν τα μοντέλα (DRASTIC, FOCUS PEARL ) κ.α. Καταγράφτηκαν τα προγράμματα (εκπαίδευσης, περιβαλλοντικά κ.ά.) που υλοποιήθηκαν ή/και υλοποιούνται στην ευρύτερη περιοχή του έργου για να λάβουν γνώση οι επιστήμονες του EcoΡest, για τα αντικείμενα μελέτης και εφαρμογής άλλων προγραμμάτων. Τέλος, στα πλαίσια των προπαρασκευαστικών ενεργειών και της αποτύπωσης της υπάρχουσας κατάστασης πραγματοποιήθηκε οπτικός έλεγχος των ψεκαστικών μηχανημάτων και έγινε μέτρηση διασποράς του ψεκαστικού νέφους όπως παρουσιάζεται στη Δράση 10 (Προτάσεις Πιστοποίησης Ψεκαστών και Ψεκαστικού Εξοπλισμού). Η Δράση 2 ολοκληρώθηκε με επιτυχία Δράση 3: Σύστημα Καλλιεργειών Χαμηλών Εισροών Στα πλαίσια της Δράσης 3 διαμορφώθηκαν τα Πρωτόκολλα Χαμηλών Εισροών (LCM) όπως προβλεπόταν στο τεχνικό δελτίο του έργου. Τα Πρωτόκολλα συμπληρώνονται με τις εξειδικευμένες Οδηγίες Φυτοπροστασίας που έχουν συνταχθεί με βάση τους επιζήμιους οργανισμούς για το βαμβάκι, το καλαμπόκι (συν. αραβόσιτος) και τη βιομηχανική τομάτα και τα μέσα αντιμετώπισης που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν (βιολογικά, καλλιεργητικά, χημικά κ.ά). Επιπρόσθετα, στα πλαίσια αυτής της Δράσης έχουν εκδοθεί οδηγίες ορθής καλλιέργειας του βαμβακιού καθώς και σύντομες οδηγίες για τους παραγωγούς που θα τους βοηθήσουν στην αντιμετώπιση του σοβαρότερου, τα τελευταία χρόνια, εντομολογικού εχθρού που είναι το πράσινο σκουλήκι Helicoverpa armigera (Lepidoptera: Noctuidae) που το 2010 προκάλεσε σοβαρότατες ζημιές και απώλεια παραγωγής στο βαμβάκι και τη βιομηχανική τομάτα. Τα εκδοθέντα, στα πλαίσια του έργου, πρωτόκολλα έχουν ήδη περάσει από κρίση από επιστήμονες εκτός δικτύου EcoPest καθώς και από άλλους τεχνικούς επιστήμονες (πχ γεωπόνοι περιοχής κ.α). Σε αυτά έχουν ήδη ενσωματωθεί οι οκτώ (8) ευρωπαϊκές αρχές πρωτοκόλλων ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας οι οποίες εκδόθηκαν το 2009 με στόχο την εναρμόνιση των Κρατών Μελών στα πλαίσια της εφαρμογής της Νομοθεσίας για τα Γεωργικά Φάρμακα. Ειδικότερα, όσον αφορά στα μέτρα για την πρόληψη και/ή καταστολή των επιζήμιων οργανισμών, στην πιλοτική περιοχή υποστηρίχθηκε και εφαρμόστηκε ένα πρόγραμμα αμειψισποράς, εισάγοντας το σιτάρι ως ενδιάμεση καλλιέργεια και για τις τρεις καλλιέργειες, πραγματοποιήθηκε πρακτική άσκηση για την ενημέρωση των παραγωγών σχετικά με τη σημασία της λήψης μέτρων υγιεινής για την πρόληψη διασποράς κονδύλων κύπερης με στόχο την αποφυγή εξάπλωσης του πιο δυσεξόντοτου ζιζάνιου στην πιλοτική περιοχή κυρίως στο βαμβάκι και έγιναν προκαταρτικά πειράματα για την ταξινόμηση των πιο σημαντικών υβριδίων καλαμποκιού σε ανεκτικότητα όσον αφορά τον ανταγωνισμό με ζιζάνια. Στον τομέα της ανάπτυξης εργαλείων παρακολούθησης τοποθετήθηκαν τρεις τύποι παγίδων στις τρεις καλλιέργειες της περιοχής για παρακολούθηση των εντομολογικών εχθρών, έγιναν εκτεταμένες επισκέψεις για την παρατήρηση της φυτοϋγείας βάσει μεθοδολογίας που αποτελεί παραδοτέο της Δράσης 2 (Προπαρασκευαστικές ενέργειες) και πραγματοποιήθηκε παρακολούθηση κλιματικών παραμέτρων μέσω μετεωρολογικών Progress report LIFE+ Σελίδα - 15

16 σταθμών του προγράμματος και διαθέσιμων δικτύων από το διαδίκτυο. Τα παραπάνω χρησιμοποιήθηκαν για την εκτίμηση της πιθανότητας εμφάνισης επιζήμιων οργανισμών και για τον προσδιορισμό παραθύρων ψεκασμών. Στο αντικείμενο των επίπεδων οικονομικής ζημιάς ως βάση λήψης απόφασης, αν και σαν αντικείμενο ξεπερνά κατά πολύ τις δυνατότητες και τους σκοπούς του EcoPest (μιας και για κάτι τέτοιο απαιτείται μακροχρόνιος πειραματισμός σε πολλαπλές τοποθεσίες), έγινε ανασκόπηση της ελληνικής και διεθνούς βιβλιογραφίας και δόθηκαν ενδεικτικά όρια επέμβασης τόσο μέσα από τις Οδηγίες Φυτοπροστασίας όσο και με τις ειδικές εκδόσεις (π.χ. για το πράσινο σκουλήκι). Στο κομμάτι της προτίμησης μη χημικών μεθόδων έγιναν σημαντικές δράσεις όπως είναι η εφαρμογή του μηχανικού σκαλίσματος στο καλαμπόκι και το βαμβάκι ως τρόπου καταπολέμησης των ζιζανίων, υποστηρίχτηκε η δράση μικροβιακών και χαμηλής τοξικότητας παραγόντων και εισήχθη η χρήση του θειαφιού στην περιοχή ως αποτελεσματικό φυτοπροστατευτικό σκεύασμα (το οποίο αν και ανόργανο στοιχείο αποτελεί σήμερα ένα από τα πλέον διαδεδομένα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται στην βιολογική γεωργία). Στο κομμάτι της εξειδίκευσης στόχου και ελαχιστοποίηση των παρενεργειών έγιναν αλλαγές του παλαιού τύπου ακροφυσίων με νέας τεχνολογίας (air induction anti-drift) (βλ. Δράση 10 Προτάσεις Πιστοποίησης Ψεκαστών και Ψεκαστικού Εξοπλισμού). Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την μείωση αφενός των ποσοτήτων των ζιζανιοκτόνων, τα οποία αποτελούσαν και την πιο σημαντική εισροή στην πιλοτική περιοχή (βλ. Δράση 2 Προπαρασκευαστικές ενέργειες) και αφετέρου τη μείωση της διασποράς του ψεκαστικού νέφους και την ελαχιστοποίηση των παρενεργειών. Επίσης μειώθηκε, με τη χρήση νέου εξοπλισμού, η απελευθέρωση σκόνης γεωργικών φαρμάκων στο περιβάλλον από τον επενδυμένο, με φάρμακα, σπόρο. Τέλος σε αυτόν τον τομέα έγινε πρόταση, η οποία έγινε αποδεκτή από τους παραγωγούς, αλλαγής του τρόπου ζιζανιοκτονίας στη καλλιέργεια του καλαμποκιού. Ειδικότερα, προτάθηκε η μεταφυτρωτική χρήση χημικών ζιζανιοκτόνων έναντι της προφυτρωτικής με πλεονέκτημα την καλύτερη δυνατότητα επιλογής συγκεκριμένου ζιζανιοκτόνου κατάλληλο για το φυτό-στόχο, την δόση επέμβασης κ.ά. Στο θέμα της μείωσης της χρήσης γ.φ. στο απαραίτητο επίπεδο έγιναν δύο ριζοσπαστικές τομές στο τρόπο εφαρμογής των ζιζανιοκτόνων: α) τα προφυτρωτικά/ενσωματούμενα ζιζανιοκτόνα εφαρμόστηκαν στο 8% και 23% (για το 2010 και 2011 αντίστοιχα) της έκτασης του βαμβακιού με γραμμικούς ψεκασμούς επί της γραμμής σποράς επιτυγχάνοντας μείωση ζιζανιοκτόνων κατά 66% στους αγρούς που εφαρμόστηκαν ενώ στα υπολειπόμενα αγροτεμάχια, τα ζιζανιοκτόνα εφαρμόστηκαν με ρυθμισμένα ψεκαστικά μηχανήματα εξασφαλίζοντας τη μείωση του όγκου/δόσης εφαρμογής τους και β) μεταφυτρωτικά με τη χρήση σύγχρονης τεχνολογίας, αισθητήρων ανίχνευσης χλωροφύλλης για εστιασμένη εφαρμογή του ζιζανιοκτόνου glyphosate στο 65% και 74% (για το 2010 και 2011, αντίστοιχα) των χωραφιών που εφάρμοσαν το φάρμακο (7% και 20% επί του συνόλου της έκτασης βαμβακιού, για το 2010 και 2011). Σε αυτή την Δράση έγινε μεγάλη προσπάθεια ένταξης του θείου για την αντικατάσταση μυκητοκτόνων-ακαρεοκτόνων λόγω της προστατευτικής του δράσης έναντι του ωιδίου της τομάτας αλλά και ακάρεων όπως ο τετράνυχος. Στο πλαίσιο εφαρμογής στρατηγικών για τη διαχείριση ανθεκτικότητας, δόθηκαν οδηγίες στους παραγωγούς και έγινε εκπαίδευση σε αυτούς και τους γεωπόνους ως προς τα κριτήρια με τα οποία γίνεται η επιλογή διαφορετικών ομάδων γ.φ. βάσει της αποτελεσματικότητας και του κινδύνου ανάπτυξης ανθεκτικότητας. Progress report LIFE+ Σελίδα - 16

17 Τέλος στο κομμάτι τήρησης αρχείων, καταγραφών και ελέγχου της επιτυχίας έγιναν ριζοσπαστικές τομές στην περιοχή γιατί για πρώτη φορά πανελλαδικά συνδέθηκαν οι εισροές με αγροτεμάχια και κωδικούς ΟΣΔΕ (εργαλείο μελλοντικής παρακολούθησης σε εθνικό επίπεδο), αποτυπώθηκαν χωροταξικά και έγινε άμεσος έλεγχος της επιτυχίας εφαρμογής των LCM με ποσοτικά, ποιοτικά και περιβαλλοντικά κριτήρια. Τα δεδομένα αυτά χρησιμοποιήθηκαν στην Δράση 8 (Δείκτες Επικινδυνότητας) για τον καθορισμό των δεικτών επιτυχίας εφαρμογής των αρχών της Οδηγίας. Σύγκριση εισροών μεταξύ καλλιεργητικών περιόδων σε μια ευρεία πιλοτική περιοχή, όπως αυτή του EcoPest, δεν είναι εύκολη γιατί συχνά γίνονται διαφοροποιήσεις στις εκτάσεις των επιμέρους καλλιεργειών και επιπρόσθετα καταγράφονται μεγάλες αλλαγές στα γ.φ. που επιλέγουν οι παραγωγοί. Για την συνοπτική παρουσίαση των αποτελεσμάτων τα οποία αποτελούν το μεγαλύτερο κομμάτι της παρούσης, έχει επιλεγεί να παρουσιαστούν οι μεταβολές στις συνολικές ποσότητες των κυρίαρχων γ.φ. σε κάθε μία από τις καλλιέργειες της πιλοτικής περιοχής καθώς επίσης και η ανηγμένη, ανά επιφάνεια εφαρμογής, ποσότητα δραστικής ουσίας για τη διευκόλυνση της σύγκρισης του 2009 με το 2010 και το 2011 (για τα κυριότερα σε εισροές γ.φ.). Το δεύτερο κρίνεται απαραίτητο γιατί όπως προαναφέρθηκε μεταβλήθηκαν οι εκτάσεις των επιμέρους καλλιεργειών, οι δόσεις και οι τρόποι ψεκασμού κ.ά. Συνολικά, στην πιλοτική περιοχή του EcoPest καταγράφηκε μείωση της ποσότητας δ.ο./έκταση εφαρμογής στο βαμβάκι και στο καλαμπόκι. Πιο συγκεκριμένα, 1. Στο βαμβάκι καταγράφηκε μείωση κατά 39% και 37% το 2010 και 2011, αντίστοιχα σε σχέση με το Στο καλαμπόκι η μείωση που καταγράφηκε ανερχόταν σε 82% και 90% το 2010 και 2011, αντίστοιχα σε σχέση με το Στη βιομηχανική τομάτα, καταγράφηκε αύξηση των ποσοτήτων κατά 239% και 238% το 2010 και 2011 αντίστοιχα, σε σχέση με το Όσον αφορά στις μειώσεις στις ποσότητες που επετεύχθησαν ανά κατηγορία γ.φ. και στις 3 καλλιέργειες: 1. Τα ζιζανιοκτόνα μειώθηκαν σε σχέση με το 2009 κατά 51% και 68% το 2010 και 2011, αντίστοιχα. Η μείωση αυτή σταθμισμένη ως προς τη συμμετοχή τους στο σύνολο των εισροών (που ανερχόταν σε 97% κατά μέσο όρο), υπολογίζεται σε 50% και 66% αντίστοιχα. 2. Τα εντομοκτόνα αυξήθηκαν σε σχέση με το 2009 κατά 356% και 68% το 2010 και 2011, αντίστοιχα. Η μείωση αυτή σταθμισμένη ως προς τη συμμετοχή τους στο σύνολο των εισροών (που ανερχόταν σε 3% κατά μέσο όρο), περιορίζεται στο 2% και 10% αντίστοιχα. 3. Τα μυκητοκτόνα αυξήθηκαν σε σχέση με το 2009 κατά 440 % και 198% το 2010 και 2011, αντίστοιχα. Η μείωση αυτή σταθμισμένη ως προς τη συμμετοχή τους στο σύνολο των εισροών (που ανερχόταν σε 0,4% κατά μέσο όρο), περιορίζεται στο 2% και 1% αντίστοιχα. Πέραν των δεδομένων που αφορούν στις απόλυτες τιμές των ποσοτήτων, για την περιοχή υπολογίστηκε ανά κατηγορία γ.φ. (εντομοκτόνα, ζιζανιοκτόνα, μυκητοκτόνα και ακαρεοκτόνα) ο Δείκτης Συχνότητας Εφαρμογής (ΔΣΕ) που είναι ένας σύνθετος δείκτης ο οποίος λαμβάνει υπόψη του τα τρία πιο σημαντικά συστατικά αποτύπωσης της χρήσης των γεωργικών φαρμάκων που είναι η δόση, ο αριθμός των εφαρμογών και η σχετική έκταση εφαρμογής. Τα αποτελέσματα υπολογισμού έδειξαν ότι με την εφαρμογή των LCM στην περιοχή, επετεύχθη σημαντική μείωση του δείκτη ΔΣΕ τις δύο χρονιές (2010, Progress report LIFE+ Σελίδα - 17

18 2011) σε σχέση με την χρονιά αναφοράς (2009) για τις περισσότερες των περιπτώσεων των γ.φ. Ο δείκτης ΔΣΕ χρησιμοποιείται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες για τον έλεγχο της επιτυχίας εφαρμογής των μέτρων μείωσης της χρήσης γ.φ. (πχ Δανία ld/lnj/danish_pesticide_action_plans/, Γερμανία κ.α). Το παραπάνω αποτελεί και αυτό με τη σειρά του απόδειξη ότι στην πιλοτική περιοχή του EcoPest, μειώθηκε η χρήση γ.φ. που ήταν ένας από τους κύριους στόχους του έργου. Ωστόσο θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι ποσότητες ως απόλυτες τιμές δεν μπορούν να αποτελέσουν από μόνες τους δείκτη επικινδυνότητας αν δεν συνοδεύονται από αξιολόγηση του κινδύνου συγκεκριμένων χρήσεων γ.φ. για το περιβάλλον. Για παράδειγμα, κατά την καλλιεργητική περίοδο 2010 είχαμε μια έξαρση προσβολής από πράσινο σκουλήκι στο βαμβάκι. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να καταγραφούν αυξημένες ποσότητες εντομοκτόνων/ ακαρεοκτόνων στις δύο αυτές καλλιέργειες (δ.ο. indoxacarb, propargite, dimethoate, cypermethrin) σε σχέση με την καλλιεργητική περίοδο Κατά την καλλιεργητική περίοδο 2011, έγινε μεγάλη προσπάθεια να μην γίνουν άσκοποι ψεκασμοί για το πράσινο σκουλήκι στο βαμβάκι, λόγω του «συναγερμού» των παραγωγών και των μεγάλων προσβολών του 2010, που γενικά κρίθηκε επιτυχημένη. Ο συνολικός ΔΣΕ για την καλλιέργεια του βαμβακιού μειώθηκε από 4,72 το 2009 σε 1,58 και 2,59 τα έτη 2010 και 2011, αντίστοιχα. Πιο αναλυτικά, υπολογίστηκε μια μεγάλη μείωση του ΔΣΕ στα ζιζανιοκτόνα το 2010 και κυρίως το 2011 σε σχέση με το έτος αναφοράς του Αντίστοιχες μειώσεις στο δείκτη ΔΣΕ υπολογίστηκαν για τα μυκητοκτόνα και εντομοκτόνα. Από την άλλη πλευρά, υπολογίστηκε αύξηση του δείκτη στα ακαρεοκτόνα το 2011 σε σχέση με το έτος αναφοράς το Συνολικά όμως, παρατηρήθηκε σημαντική μείωση του δείκτη ΔΣΕ και τα δύο έτη εφαρμογής των LCM 2010 και 2011) σε σχέση με το έτος αναφοράς (2009) για τις περισσότερες κατηγορίες των γ.φ., στην πιλοτική περιοχή του EcoPest. Εν κατακλείδι, η χρήση του προαναφερθέντος δείκτη επιβεβαιώνει ότι οι κύριοι στόχοι του ΕcoPest που ήταν η μείωση των ποσοτήτων των εισροών γ.φ, κατ ελάχιστον 30%, στην περίοδο 2 καλλιεργητικών κύκλων επετεύχθησαν. Οι βελτιώσεις που επιτεύχθηκαν αποτυπώθηκαν και στα περιβαλλοντικά δείγματα νερού και χώματος τα οποία έδειξαν μειώσεις σημαντικές συγκεντρώσεων, στα πηγάδια και το έδαφος, ζιζανιοκτόνων το Σεπτέμβρη του 2011, 2010 σε σχέση με το 2009 (βλέπε Δράση 6 εκτίμηση των επιπέδων περιβαλλοντικής ρύπανσης). Όσον αφορά τα λιπάσματα, η υπολογισμένη συνιστώμενη λιπαντική αγωγή στηρίζεται στην ανάλυση και στον υπολογισμό του συνόλου των παραμέτρων που διαμορφώνουν τη βέλτιστη χρήση του με στόχο την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών αποτυπωμάτων. Η πιλοτική περιοχή υλοποίησης του έργου εντάσσεται στις περιοχές της χώρας όπου εφαρμόζεται το πρόγραμμα νιτρορύπανσης (ΚΥΑ ΦΕΚ 1248/ /Β, ΥΑ ΦΕΚ 1399/ /Β) με χρονικό ορίζοντα εφαρμογής 5 ετών και λήξη το Συνολικά, στα πλαίσια του έργου δεν παρατηρήθηκε δραματική μεταβολή της λιπαντικής αγωγής, τουλάχιστον στα αγροτεμάχια που εντάσσονται στο πρόγραμμα νιτρορρύπανσης. Το γεγονός αυτό ήταν αναμενόμενο, καθότι τα επίπεδα λίπανσης που επέβαλε το πρόγραμμα νιτρορρύπανσης ήταν ήδη πολύ χαμηλά (ανεξαρτήτως της τεκμηρίωσης της επιλογής αυτής). Σχετικά με τα αγροτεμάχια που δεν εντάσσονται στο πρόγραμμα νιτρορρύπανσης και εφαρμόζουν εμπειρική μέθοδο λιπαντικής αγωγής, προκύπτει συστηματική υψηλή εφαρμογή μονάδων, καθ υπέρβαση των υπολογισμένων στο πλαίσιο των LCM λιπαντικών αγωγών. Progress report LIFE+ Σελίδα - 18

19 Σε μια απόπειρα προσομοίωσης του τι θα συμβεί αν μετά το 2011 εφαρμοστεί η προτεινόμενη από το EcoPest λίπανση, τα αποτελέσματα είναι θεαματικά. Ειδικότερα, στο σύνολο της περιοχής, η υιοθέτηση της προτεινόμενης λιπαντικής αγωγής θα είχε σαν αποτέλεσμα τον περιορισμό των εισροών κατά 19,889 kg N, δηλαδή κατά 24,78%, σε σχέση με τη δυνητικά εφαρμοζόμενη ποσότητα βάσει της «εμπειρίας» και της μη στοιχειοθετημένης αγωγής που φαίνεται ότι ακολουθείται στην περιοχή παραδοσιακά. Μέσω του προγράμματος EcoPest, προέκυψαν χρήσιμα εργαλεία όπως είναι ο εδαφολογικός χάρτης, τα δεδομένα της μελέτης ανοργανοποίησης του αζώτου καθώς επίσης και η κατάρτιση των εμπλεκόμενων παραγωγών και συμβούλων τους, στο πλαίσιο μείωσης χρήσης των αζωτούχων λιπασμάτων. Βάσει όλων των ανωτέρω η Δράση 3 ολοκληρώθηκε με επιτυχία Δράση 4: Καθορισμός κριτηρίων για τον Προσδιορισμό των Πλέον Επικίνδυνων Γεωργικών Φαρμάκων για την περιοχή Στόχος της Δράσης 4 ήταν η ανάπτυξη μιας στρατηγικής υποκατάστασης των πλέον επικίνδυνων γ.φ. με περισσότερο φιλικά προς το περιβάλλον και τον άνθρωπο και η εφαρμογή της στρατηγικής αυτής στην περιοχή μελέτης του EcoPest στις καλλιέργειες βαμβακιού, αραβόσιτου & βιομηχανικής τομάτας. Στα πλαίσια του προγράμματος, και με την έναρξή του καταστρώθηκε ένα αρχικό σχέδιο δράσης σε σχέση με τα βήματα που θα ακολουθούνταν. Τα τρία πρώτα βήματα του σχεδίου αυτού ήταν τα ακόλουθα: (α) Καταγραφή των γ.φ. που δηλώθηκαν ότι χρησιμοποιούνται στην περιοχή μελέτης, (β) Κατάρτιση πινάκων που περιελάμβαναν όλες τις δραστικές ουσίες (δ.ο.) και τα αντίστοιχα γ.φ. στα οποία είχε χορηγηθεί έγκριση κυκλοφορίας, (γ) Κατάρτιση πινάκων ανά καλλιέργεια και κατηγορία των γ.φ. και των δ.ο. με την ταξινόμηση όσον αφορά στις επιδράσεις στην υγεία και το περιβάλλον (εγγενείς ιδιότητες). Αφού ολοκληρώθηκαν αυτά τα τρία πρώτα βήματα και λαμβάνοντας υπόψη τα όσα παρατηρήθηκαν τόσο κατά το πρώτο έτος υλοποίησης του EcoPest όσο και κατά την εφαρμογή της διαδικασίας αναγνώρισης των δ.ο. που είναι υποψήφιες για υποκατάσταση, ορίστηκαν 10 βήματα τα οποία συνιστούν την προτεινόμενη Στρατηγική Υποκατάστασης σε συμφωνία με το Άρθρο 50 του Κανονισμού 1107/2009. Ειδικότερα, τα βήματα αυτά όπως υλοποιήθηκαν στα πλαίσια του προγράμματος είναι τα ακόλουθα: (1) Καταγραφή των δ.ο. ζιζανιοκτόνων, εντομοκτόνων και μυκητοκτόνων γ.φ. που χρησιμοποιούνται στις εξεταζόμενες καλλιέργειες στην περιοχή μελέτης του EcoPest. Η πληροφορία για τα γ.φ. που χρησιμοποιούνται στην περιοχή μελέτης του EcoPest αλλά και για τους εχθρούς-στόχους που συναντώνται στην περιοχή βασίστηκε στις αντίστοιχες καταγραφές και τις επισκοπήσεις (Δράσεις 2 και 3, «προπαρασκευαστικές ενέργειες» και «σύστημα καλλιεργειών χαμηλών εισροών» αντίστοιχα) και αφορούσε στις καλλιεργητικές περιόδους 2009 και (2) Αναγνώριση/καταγραφή της βλαπτικότητας των δ.ο. ζιζανιοκτόνων, εντομοκτόνων και μυκητοκτόνων γ.φ. που χρησιμοποιούνται στις εξεταζόμενες καλλιέργειες στην περιοχή μελέτης του EcoPest με βάση τις εγγενείς ιδιότητές τους. Η αναγνώριση της βλαπτικότητας των δ.ο., δηλαδή η ταξινόμηση όσον αφορά στις επιδράσεις στην υγεία και το περιβάλλον βασίστηκε στη βάση δεδομένων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα γεωργικά φάρμακα (EU pesticide database) και στις αξιολογήσεις της Ευρωπαϊκής Αρχής Ασφάλειας Τροφίμων (European Food Safety Authority, EFSA). Πρέπει να σημειωθεί ότι στις περιπτώσεις που δεν έχει ολοκληρωθεί η αξιολόγηση σε επίπεδο Progress report LIFE+ Σελίδα - 19

20 EFSA ή δεν έχει καταχωρηθεί η δ.ο. στο Παράρτημα Ι του Κανονισμού Ταξινόμησης και Σήμανσης CLP η ταξινόμηση μπορεί να μην είναι πλήρης. (3) Διερεύνηση των υποψήφιων δ.ο. για υποκατάσταση με βάση τα κριτήρια του Παραρτήματος ΙΙ του Κανονισμού 1107/2009 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου Ποιοτική εκτίμηση. Για το λόγο αυτό έγινε καταγραφή των τιμών δεικτών όπως: ADI (Acceptable Daily Intake), ARfD (Acute Reference Dose), AOEL (Acceptable Operator Exposure Level), αποικοδόμησης στο έδαφος (DT50soil, lab & field), αποικοδόμησης στο νερό (DT50water & DT50water/sediment), βιοσυσσώρευσης (BCF, LogPo/w), εκπλυσης και κινητικότητας στο έδαφος (GUS), οξείας και χρόνιας τοξικότητας σε υδρόβιους οργανισμούς γλυκών νερών (Άλγη, Daphnia magna), οξείας και χρόνιας τοξικότητας σε οργανισμούς εδάφους (γαιοσκώληκες). Η συλλογή/καταγραφή των παραπάνω τιμών-δεικτών έγινε από τη βάση δεδομένων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα γεωργικά φάρμακα (EU pesticide database), τις αξιολογήσεις της Ευρωπαϊκής Αρχής Ασφάλειας Τροφίμων (European Food Safety Authority, EFSA) και τη βάση δεδομένων του FOOTPRINT. (4) Καταγραφή όλων των δ.ο. γ.φ. που είναι εγκεκριμένα και διατίθενται στην Ελληνική αγορά για χρήση στις εξεταζόμενες καλλιέργειες και για την καταπολέμηση των εχθρών που εμφανίζονται στην πιλοτική περιοχή. (5) Αναγνώριση/καταγραφή της βλαπτικότητας όλων των δ.ο. γ.φ. που είναι εγκεκριμένα και διατίθενται στην Ελληνική αγορά. (6) Διερεύνηση ύπαρξης δ.ο. που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν εναλλακτικά αυτών που έχουν χαρακτηριστεί ως υποψήφιες για υποκατάσταση με βάση τα κριτήρια του Κανονισμού 1107/2009.(7) Ποσοτικός προσδιορισμός των επιπέδων έκθεσης (exposure assessment) του ανθρώπου και του περιβάλλοντος κατά την εφαρμογή/ψεκασμό των γ.φ. που περιέχουν δ.ο. που έχουν αναγνωριστεί ως υποψήφιες για υποκατάσταση και των πιθανών εναλλακτικών αυτών. Για το λόγο αυτό έγινε καταγραφή της τιμής διαδερμικής απορρόφησης για κάθε δ.ο. (σε υδατικό διάλυμα), της μέγιστης συνιστώμενης δόσης εφαρμογής στην ετικέτα και της μέγιστης δόσης εφαρμογής στην περιοχή μελέτης (kg δ.ο./εκτάριο) βάσει των καταγραφών που έγιναν στα πλαίσια των Δράσεων 2 και 3. (8) Ποσοτική εκτίμηση της επικινδυνότητας (exposure assessment) για τον ψεκαστή και το περιβάλλον σε σχέση την εφαρμογή/ψεκασμό των γ.φ. που περιέχουν δ.ο. που έχουν αναγνωριστεί ως υποψήφιες για υποκατάσταση και των πιθανών εναλλακτικών αυτών. Ειδικότερα, έγινε υπολογισμός των επιπέδων έκθεσης του ψεκαστή ως ποσοστό (%) της AOEL για κάθε δ.ο., υπολογισμός του λόγου τοξικότητας/έκθεσης (TER) για τους υδρόβιους οργανισμούς (άλγη για τα ζιζανιοκτόνα, Daphnia magna για τα εντομοκτόνα και τα μυκητοκτόνα), υπολογισμός του λόγου τοξικότητας/έκθεσης (TER) για οργανισμούς εδάφους (γαιοσκώληκες), υπολογισμός τιμών GUS στις περιπτώσεις όπου η τιμή του εν λόγω δείκτη είναι διαφορετική για τις ειδικές συνθήκες της περιοχής μελέτης σε σχέση με αυτή που ήταν καταγεγραμμένη στη βάση δεδομένων του FOOTPRINT. (9) Συγκριτική αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της ποιοτικής και ποσοτικής εκτίμησης της επικινδυνότητας με συναξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των υποψήφιων για υποκατάσταση δ.ο. και των εναλλακτικών αυτών λαμβάνοντας υπόψη και την πιθανότητα ανάπτυξης ανθεκτικότητας, και (10) εξήχθησαν τα τελικά συμπεράσματα και έγιναν συγκεκριμένες προτάσεις υποκατάστασης. Τα αποτελέσματα, όσον αφορά στις πιθανές επιδράσεις των γ.φ. στην ανθρώπινη υγεία (τοξικολογικές ιδιότητες), έδειξαν ότι ενώ κατά τις καλλιεργητικές περιόδους 2009 και 2010 χρησιμοποιήθηκαν, αν και σε περιορισμένη έκταση, δ.ο. που ταξινομούνται ως ύποπτες καρκινογένεσης ή/και τοξικές στην αναπαραγωγή/ανάπτυξη. Επίσης, στην περιοχή χρησιμοποιήθηκαν σκευάσματα που ταξινομούνταν ως ερεθιστικά των ματιών Progress report LIFE+ Σελίδα - 20