Δαβίδ Μέγας Κομνηνός

Transcript

1 Για παραπομπή : Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, 2003, Περίληψη : Ο είναι ο τελευταίος αυτοκράτορας της Τραπεζούντας. Το 1458 με την υποστήριξη των Καβαζιτών απομάκρυνε τον νόμιμο διάδοχο Αλέξιο Ε' και στέφθηκε αυτοκράτορας σε μια κρίσιμη για την αυτοκρατορία εποχή, καθώς η εξάπλωση των Οθωμανών στη Μικρά Ασία απειλούσε άμεσα την ύπαρξή της. Στις 15 Αυγούστου 1461 αναγκάστηκε να παραδώσει την Τραπεζούντα στον σουλτάνο Μωάμεθ Β' και την 1η Νοεμβρίου 1463 εκτελέστηκε στην Κωνσταντινούπολη. Τόπος και Χρόνος Γέννησης Μεταξύ 1407 και 1409, Τραπεζούντα Τόπος και Χρόνος Θανάτου 1η Νοεμβρίου 1463, Κωνσταντινούπολη Κύρια Ιδιότητα Αυτοκράτορας Τραπεζούντας ( ) 1. Βιογραφικά στοιχεία 1.1. Ο γεννήθηκε στην Τραπεζούντα κατά το διάστημα Ήταν γιος του αυτοκράτορα Αλεξίου Δ' Μεγάλου Κομνηνού ( ) και της Θεοδώρας Καντακουζηνής, και αδελφός του Αλεξάνδρου Μεγάλου Κομνηνού (Σκανταρίου) και του αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Ιωάννη Δ' Μεγάλου Κομνηνού ( ). Είχε τέσσερις αδελφές, 1 εκ των οποίων γνωρίζουμε βιογραφικά στοιχεία μόνο της Μαρίας Μεγάλης Κομνηνής, συζύγου του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ιωάννη Η' Παλαιολόγου ( ). Ο Δαβίδ νυμφεύθηκε δύο φορές, το 1429 με τη Μαρία της Γοτθίας, κόρη του ηγεμόνα της Θεοδωρώς (Mangup) Αλεξίου Γαβρά, πιθανόν μετά από συμφωνία που έκλεισε στη Γοτθία ο αδελφός του Ιωάννης Δ' 2 και μεταγενέστερα, σε άγνωστη χρονική στιγμή, με την Ελένη Καντακουζηνή, κόρη του Γεωργίου Παλαιολόγου Καντακουζηνού. 3 Με τη δεύτερη σύζυγο απέκτησε τρεις γιους, τον Βασίλειο, τον Μανουήλ και τον Γεώργιο Κομνηνό, και δύο κόρες, την Άννα Κομνηνή, σύζυγο του κυβερνήτη της Κάτω Μακεδονίας Ζαγάνον-πασά, και μία ακόμη, σύζυγο του Dadiani Mamia της Γκουρίας, πριγκιπάτου της Γεωργίας. 4 Το 1429 έλαβε τον τίτλο του δεσπότη. Δεσπότης ων, ορίστηκε το 1447 επικεφαλής των δυνάμεων της Τραπεζούντας που ανέλαβαν τη στρατιωτική επιχείρηση κατά των γενουατικών εμπορικών βάσεων της Κριμαίας και της Θεοδοσίας (Κάφφα). Το 1458 στάλθηκε πρεσβευτής στην Αδριανούπολη, με σκοπό την υπογραφή συνθήκης ανάμεσα στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας και τον Οθωμανό σουλτάνο Μωάμεθ Β', ύστερα από την καταστροφική επίθεση του τελευταίου στην πόλη της Τραπεζούντας το Οι νέες συνθήκες ανάγκασαν τον τότε αυτοκράτορα Ιωάννη Δ' να υπογράψει συνθήκη βάσει της οποίας η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας γινόταν υποτελής στον σουλτάνο. Ο Δαβίδ ανέλαβε να φέρει εις πέρας τις τελικές διαβουλεύσεις σχετικά με την επικύρωση της συνθήκης Άνοδος στο θρόνο-βασιλεία Το 1458, μετά το θάνατο του Ιωάννη Δ' Μεγάλου Κομνηνού ( ), ο Δαβίδ ανέλαβε την εξουσία απομακρύνοντας από το θρόνο τον τεσσάρων ετών νόμιμο διάδοχο Αλέξιο Ε', 7 ανιψιό του αποθανόντος αυτοκράτορα, γιο του Αλεξάνδρου Μεγάλου Κομνηνού. Ο Δαβίδ, προβάλλοντας το επιχείρημα του νεαρού της ηλικίας του διαδόχου κατάφερε με εύσχημο τρόπο να λάβει τη στήριξη των Καβαζιτών, ισχυρής τραπεζουντιακής οικογένειας, και να αναλάβει εκείνος τη διακυβέρνηση της αυτοκρατορίας. Κατά την περίοδο της βασιλείας του προσπάθησε να ακολουθήσει την πολιτική του αδελφού του έναντι του επικείμενου Δημιουργήθηκε στις 12/1/2017 Σελίδα 1/8

2 Για παραπομπή : Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, 2003, οθωμανικού κινδύνου. Έτσι, σύναψε συμμαχίες με Τουρκομάνους, ενώ παράλληλα στράφηκε προς τη Δύση, μέσω επιστολών προς τον δούκα της Βουργουνδίας Φίλιππο τον Καλό και τον πάπα Πίο Β' ( ). Οι επαφές ωστόσο δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα. Το καλοκαίρι του 1461 ο Μωάμεθ Β' ( ), επικεφαλής ισχυρής πεζικής και ναυτικής δύναμης, κατευθύνθηκε εναντίον της Τραπεζούντας και, μετά και την υποταγή των γειτονικών μουσουλμανικών εμιράτων, η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας παραδόθηκε, στις 15 Αυγούστου του Η τελευταία πράξη του Δαβίδ Α ήταν η σύναψη της συμφωνίας παράδοσης με την οποία διαφυλασσόταν η ακεραιότητα των κατοίκων Μετά την κατάληψη της Τραπεζούντας Αμέσως μετά τη συνθηκολόγηση με τους Οθωμανούς ο έκπτωτος Δαβίδ και η οικογένειά του, καθώς και μέλη της αριστοκρατίας, αναχώρησαν με οθωμανικό πλοίο για την Κωνσταντινούπολη και στη συνέχεια, με εντολή του σουλτάνου Μωάμεθ Β ( ), για την Αδριανούπολη. Στο ίδιο πλοίο επιβιβάστηκε και η οικογένειά του, εκτός από τη γυναίκα του Ελένη Καντακουζηνή, που είχε αναχωρήσει λίγο πριν από την παράδοση και είχε καταφύγει στην αυλή του Dadiani Mamia της Γκουρίας, μέλη των οίκων των Καβαζιτών και των Δωρανιτών και ο πρωτοβεστιάριος Γεώργιος Αμιρούτζης. Η αυτοκρατορική οικογένεια εγκαταστάθηκε τελικά σε μία έκταση στην κοιλάδα του Στρυμόνα, κοντά στις Σέρρες. Στην Αδριανούπολη παρέμειναν ο Γεώργιος, γιος του Δαβίδ, και ο Αλέξιος Ε', ανιψιός του, οι οποίοι κάτω από την επίδραση και των Καβαζιτών ασπάστηκαν τη μουσουλμανική θρησκεία, και στην αυλή του Οθωμανού σουλτάνου παρέμεινε η κόρη του Δαβίδ, Άννα, η οποία αργότερα δόθηκε ως σύζυγος του κυβερνήτη της Κάτω Μακεδονίας Ζαγάνον-πασά. 9 Στις 26 Μαρτίου 1463 ωστόσο ο αυτοκράτορας συνελήφθη με την κατηγορία της υποκίνησης συνωμοσίας εναντίον του σουλτάνου. Ο Δαβίδ εκτελέστηκε μαζί με τους γιους και τον ανιψιό του Αλέξιο Ε' την 1η Νοεμβρίου του ίδιου έτους. 2. Αντιμέτωπος με τον οθωμανικό κίνδυνο Ο Δαβίδ ανέλαβε τη διακυβέρνηση της αυτοκρατορίας σε μια κρίσιμη περίοδο, καθώς η εξάπλωση των Οθωμανών στη Μικρά Ασία απειλούσε άμεσα την ίδια την ύπαρξή της. Προσπάθησε να ακολουθήσει την πολιτική του προκατόχου και αδελφού του Ιωάννη Δ' Μεγάλου Κομνηνού ( ), ο οποίος είχε προχωρήσει στην οργάνωση συμμαχίας με Τουρκομάνους εμίρηδες της περιοχής. Ο Δαβίδ παράλληλα στράφηκε προς τη Δύση και επιχείρησε να υποκινήσει σταυροφορία εναντίον του Οθωμανού σουλτάνου. Απηύθυνε επιστολές προς το δούκα της Βουργουνδίας Φίλιππο τον Καλό και τον πάπα Πίο Β' ( ), τονίζοντας τη σημασία οργάνωσης μιας τέτοιας συμμαχίας. Στις επιστολές αυτές, τις οποίες προώθησε ο απεσταλμένος του Μιχαήλ Δεληγεώργης, κατέγραφε τις δυνάμεις που ήταν με το μέρος της αυτοκρατορίας, αλλά και τη βοήθεια που πρόσφερε η καθεμιά προς την αντιμετώπιση του κοινού οθωμανικού κινδύνου. Έτσι, στην επιστολή του προς τον Φίλιππο κατονομάζει ως συμμάχους τους ηγεμόνες της Μιγγρελίας, της Ιμαρετής, της Αβγαζίας, της Αλανίας, της Αρμενοκιλικίας, το εμιράτο του Καραμάν, τον Ισμαήλ Ισφεντιγιαρογουλαρί της Σινώπης και τον Ουζούν Χασάν των Ασπροπροβατάδων. Ωστόσο ο αναφερόμενος αριθμός των στρατευμάτων της κάθε δύναμης δεν ανταποκρίνεται πιθανότατα στην πραγματικότητα, καθώς ο Δαβίδ επιδίωκε να εντυπωσιάσει τον δούκα της Βουργουνδίας και να τον πείσει να προσέλθει στη συμμαχία. Έκανε λόγο ακόμα και για επικείμενη κατάληψη της Ιερουσαλήμ, την οποία υποσχόταν στον δούκα. Στον Φίλιππο, δούκα της Βουργουνδίας, απηύθυνε επιστολή και ο πάπας Πίος Β' ( ), ενισχύοντας τις ενέργειες του Δαβίδ στη Δύση και στην Ανατολή. Σύμφωνα με το κείμενο της επιστολής (13 Ιανουαρίου 1460), είχε αποστείλει τον Φραγκισκανό μοναχό Λουδοβίκο της Βονωνίας (Μπολώνιας) στην Τραπεζούντα και στις λοιπές αυλές της Ανατολής αποσκοπώντας στην προώθηση μιας κοινής στρατηγικής απέναντι στον σουλτάνο Μωάμεθ Β'. Παρά τις διαβουλεύσεις και την κινητικότητα που εμφανίστηκε στις αυλές της Δύσης, οι προσπάθειες του τελευταίου αυτοκράτορα της Τραπεζούντας να έρθει σε συνεννόηση μαζί τους έπεσαν στο κενό. Αντίθετα οι ενέργειες αυτές προκάλεσαν την ανησυχία του σουλτάνου και αποτέλεσαν το κίνητρο της άμεσης οργάνωσης εκστρατείας εναντίον της Τραπεζούντας και των γειτονικών της εμιράτων το Οι προθέσεις του Μωάμεθ Β' ωστόσο είχαν διαφανεί ήδη από τον προηγούμενο χρόνο, όταν ο Δαβίδ είχε στείλει στην Κωνσταντινούπολη την ανιψιά του Θεοδώρα Μεγάλη Κομνηνή να διαβιβάσει αίτημα απαλλαγής της Αυτοκρατορίας της Δημιουργήθηκε στις 12/1/2017 Σελίδα 2/8

3 Για παραπομπή : Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, 2003, Τραπεζούντας από τον ετήσιο φόρο προς τον Οθωμανό σουλτάνο, τον οποίο κατέβαλλε σύμφωνα με τη συνθήκη υποτέλειας που είχε υπογραφεί την περίοδο της βασιλείας του Ιωάννη Δ' ( ). Η Θεοδώρα πρόσθεσε και αιτήματα του συζύγου της Ουζούν Χασάν, εμίρη των Ασπροπροβατάδων, που αφορούσαν δικές του οφειλές. 10 Η ειρωνική απάντηση του σουλτάνου ήταν ένα προμήνυμα των όσων επακολούθησαν. 3. Πολιορκία και παράδοση της Τραπεζούντας Και ενώ οι επαφές του Δαβίδ με τους ηγεμόνες της Δύσης και τον πάπα Πίο Β' δεν έφεραν αποτέλεσμα αλλά αντίθετα προκάλεσαν την ανησυχία του Μωάμεθ Β', την οποία ενίσχυσε η μεσολάβηση της Θεοδώρας Μεγάλης Κομνηνής, τον Ιούνιο του 1461 ο σουλτάνος με ισχυρό στρατό που είχε συγκεντρώσει στην Προύσα και καλά εξοπλισμένο στόλο κατευθύνθηκε στον Εύξεινο Πόντο, με τελικό στόχο την πόλη της Τραπεζούντας. Κατά την πορεία του προς την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας έγινε κυρίαρχος των εμιράτων της Σινώπης 11 και της Αμασείας, ενώ στη συνέχεια ανάγκασε τον ηγεμόνα των Ασπροπροβατάδων Ουζούν Χασάν να υπογράψει μαζί του ειρήνη και να αποχωρήσει από τη συμμαχία που είχε με την Τραπεζούντα. 12 Ο Δαβίδ, μετά την υποταγή των τουρκομανικών εμιράτων, ήταν μόνος απέναντι στις δυνάμεις του Οθωμανού σουλτάνου. Αρχικά εβλήθη από τον οθωμανικό στόλο, και αργότερα και από τις δυνάμεις του στρατού που είχαν πρώτα στραφεί εναντίον του Ουζούν Χασάν. Ο Δαβίδ αντιμετώπισε με επιτυχία για 32 ημέρες την από θαλάσσης πολιορκία της πόλης μέχρι την έλευση της εμπροσθοφυλακής του σουλτάνου. Η εμπροσθοφυλακή υπό την ηγεσία του Μαχμούτ Πασά έφθασε κοντά στην Τραπεζούντα και κατέλαβε τη Σκυλολίμνη. Η εμφάνιση του στρατού κοντά στα τείχη της πόλης, οι ειδήσεις για τη συνθήκη ειρήνης μεταξύ του Ουζούν Χασάν και του σουλτάνου, η έλλειψη νερού και τροφίμων ανάγκασαν τον αυτοκράτορα να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις με τους Οθωμανούς. Στις διαπραγματεύσεις αυτές ορίστηκε μεσολαβητής ο πρωτοβεστιάριος Γεώργιος Αμιρούτζης, που φέρεται στις πηγές ως συγγενής του στρατηγού Μαχμούτ Πασά, 13 ενώ από την πλευρά των Οθωμανών στάλθηκε ο διερμηνέας Θωμάς Καταβοληνός. Ο αυτοκράτορας πρότεινε την ειρηνική διευθέτηση της κατάστασης και υποσχέθηκε στον σουλτάνο την κόρη του Άννα ως σύζυγο, καθώς και μια γεωγραφική έκταση η οποία θα του επέφερε τις ίδιες προσόδους με την πόλη της Τραπεζούντας. Οι προτάσεις ωστόσο του Δαβίδ δεν έγιναν αποδεκτές από τον σουλτάνο, που ζητούσε την άμεση παράδοση τη πόλης, στην οποία αναγκάστηκε τελικά να προβεί στη συνέχεια ο αυτοκράτορας. Οι λόγοι που τον ώθησαν στη λήψη της συγκεκριμένης απόφασης δεν έχουν ακόμα διασαφηνιστεί. Ορισμένοι ερευνητές υποδεικνύουν τον Γεώργιο Αμιρούτζη ως τον καθοριστικό παράγοντα που συνέβαλε στην παράδοση της πόλης, 14 στηριζόμενοι κυρίως στο ότι ο τελευταίος τιμήθηκε στη συνέχεια από τον σουλτάνο με αξιώματα. Η παράδοση της πόλης πραγματοποιήθηκε ύστερα από συμφωνία που υπογράφηκε ανάμεσα στις δύο δυνάμεις. Σύμφωνα με αυτή ο Δαβίδ θα παρέδιδε την Τραπεζούντα στον σουλτάνο, ενώ εκείνος δεσμευόταν για την ασφάλεια και την προστασία των κατοίκων αλλά και της ίδιας της πόλης. Επιπρόσθετα, ο Μωάμεθ Β' παραχωρούσε στον πρώην αυτοκράτορα μια έκταση για να παραμείνει με την οικογένειά του, καθώς και αρκετά υψηλά εισοδήματα, ενώ του έδινε ταυτόχρονα το δικαίωμα να διατηρήσει ακέραιη όλη την κινητή του περιουσία. 4. Το τέλος του Δαβίδ Μεγάλου Κομνηνού Την ημέρα της παράδοσης της πόλης της Τραπεζούντας ο επιβιβάστηκε σε οθωμανικό πλοίο με προορισμό την Κωνσταντινούπολη, στη συνέχεια μετέβη με εντολή του σουλτάνου στην Αδριανούπολη, για να εγκατασταθεί τελικά κοντά στις Σέρρες. Δύο χρόνια αργότερα ο και οι άρρενες απόγονοι του αυτοκρατορικού οίκου της Τραπεζούντας, που διαβιούσαν στην Αδριανούπολη, συνελήφθησαν, στις 26 Μαρτίου του 1463, και μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη όπου περιορίστηκαν, στο Επταπύργιο. Εκτελέστηκαν την 1η Νοεμβρίου 1463 (κατά την τοπική παράδοση, μετά την άρνηση του Δαβίδ να ασπαστεί τη μουσουλμανική θρησκεία). Τα σώματά τους, ύστερα από διαταγή του Μωάμεθ Β', πετάχτηκαν έξω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης. Στη συνέχεια περισυνελέγησαν και ενταφιάστηκαν κρυφά από την Ελένη Καντακουζηνή Μεγάλη Κομνηνή, η οποία ήταν παρούσα στις εκτελέσεις του συζύγου της και των παιδιών της. Ο Γεώργιος Μέγας Κομνηνός, γιος του Δαβίδ, δεν εκτελέστηκε τη μέρα εκείνη λόγω του νεαρού Δημιουργήθηκε στις 12/1/2017 Σελίδα 3/8

4 Για παραπομπή : Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, 2003, της ηλικίας του, όμως ακολούθησε τη μοίρα των δικών του αργότερα. Αφορμή για να προχωρήσει ο σουλτάνος στην εξόντωση του έκπτωτου Μεγάλου Κομνηνού στάθηκε η αλληλογραφία του με τη Θεοδώρα Μεγάλη Κομνηνή, στην οποία η Θεοδώρα εξέφραζε την επιθυμία της να σταλεί στη Μεσοποταμία κάποιος από τους γιους του Δαβίδ ή ο Αλέξιος Ε' Μέγας Κομνηνός. Οι επιστολές τέθηκαν υπόψιν του σουλτάνου, ενισχύοντας τις υπόνοιές του για μυστικές συνεννοήσεις ανάμεσα στον Δαβίδ και τη Θεοδώρα, με σκοπό την οργάνωση εκστρατείας εναντίον των Οθωμανών. Βρέθηκε έτσι η δικαιολογία για τη σύλληψη, τον εγκλεισμό και την εκτέλεση του Δαβίδ και των αρρένων απογόνων του οίκου των Μεγάλων Κομνηνών. 1. Πιθανόν ο αυτοκράτορας να είχε και μια ακόμα αδελφή, τη Βαλέντσια, που παντρεύτηκε το Niccol o Crispo, δούκα του Αρχιπελάγους και άρχοντα της Σαντορίνης. Την άποψη αυτή υποστηρίζει ο Κ. Βαρζός. Βλ. Βαρζός, Κ., «Η μοίρα των τελευταίων Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας», Βυζαντινά 12 (1983), σελ , ιδ. σελ Βλ. Βαρζός, Κ., «Η μοίρα των τελευταίων Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας», Βυζαντινά 12 (1983), σελ , ιδ. σελ Ως κόρη του Γεωργίου Παλαιολόγου Καντακουζηνού την αναφέρει ο Nicol, D.M., The byzantine family of Kantakouzenos, ca A genealogical and prosopographical study (Washington D.C. 1968), σελ Αντίθετα ο Κ. Βαρζός την αναφέρει ως αδελφή του Γεωργίου Παλαιολόγου Καντακουζηνού, ενώ υποθέτει ότι ήταν κόρη του Δημητρίου Καντακουζηνού, εγγονού του Βυζαντινού αυτοκράτορα Ιωάννη ΣΤ' Καντακουζηνού. Βλ. Βαρζός, Κ., «Η μοίρα των τελευταίων Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας», Βυζαντινά 12 (1983), σελ , ιδ. σελ Ο D.M. Nicol σημειώνει λανθασμένα ότι ο Δαβίδ ήταν πατέρας εννιά παιδιών από το δεύτερο γάμο του με την Ελένη Καντακουζηνή. Βλ. Nicol, D.M., The Byzantine Family of Kantakouzenos, ca A Genealogical and Prosopographical Study (Washington D.C. 1968), σελ Ο Οθωμανός σουλτάνος έστειλε το 1456 εναντίον της Τραπεζούντας στρατεύματα με επικεφαλής το διοικητή της Αμασείας Chetir, ο οποίος προέβη στην πολιορκία της από στεριά και θάλασσα και έπειτα στη λεηλασία της και στην αιχμαλωσία κατοίκων της. Βλ. Nicol, D.M., The Last Centuries of Byzantium (London 1972), σελ Κατά τις διαπραγματεύσεις το ποσό του ετήσιου φόρου που όφειλε να αποδώσει η Aυτοκρατορία της Τραπεζούντας ορίστηκε στις χρυσά νομίσματα. Το ποσό που είχε ωστόσο αρχικά οριστεί ανερχόταν στις χρυσά νομίσματα. Βλ. Miller, W., Trebizond. The Last Greek Empire (London 1926), σελ Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Δ' πριν πεθάνει όρισε διάδοχό του τον Αλέξιο Ε', γιο του αδελφού του Αλεξάνδρου Κομνηνού. Βλ. Βαρζός, Κ., «Η μοίρα των τελευταίων Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας», Βυζαντινά 12 (1983), σελ. 271, υποσ Ο σουλτάνος ωστόσο δεν κράτησε τις υποσχέσεις του και προέβη σε σφαγές και λεηλασίες, ενώ στη συνέχεια διαχώρισε τον πληθυσμό της σε τρία μέρη. Το πρώτο μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, το δεύτερο εγκαταστάθηκε έξω από τα τείχη της Τραπεζούντας, ενώ το τρίτο το μετέτρεψε σε γενίτσαρους. Βλ. Miller, W., Trebizond. The Last Greek Empire (London 1926), σελ Σύμφωνα με την παράδοση η Άννα Μεγάλη Κομνηνή, αφού χώρισε από το Ζαγανόν-πασά, επέστρεψε στην Τραπεζούντα και συγκεκριμένα στα Χαψία της Σαγγαρής, όπου έχτισε χωριό με το όνομα «Κυρά-Άννα». Από εκεί μετέβη στα βάθη της Μουζένας. Σε μία επιγραφή στο ναό των Ταξιαρχών των Χαψίων μνημονευόταν η πίστη της και ο θεάρεστος βίος της και παράλληλα τα παιδιά που είχε αποκτήσει, πιθανόν από κάποιο ευγενή. Βλ. Miller, W., Trebizond. The Last Greek Empire(London 1926), σελ Οι οφειλές αυτές αποτελούσαν χρέη στον παππού του Ουζούν Χασάν ύστερα από τη μάχη της Άγκυρας (1402), βλ. Λαμψίδης, Ο., «Η Τουρκοκρατία στο μικρασιατικό Πόντο, », Αρχείον Πόντου 33 ( ), σελ , ιδ. σελ Ο ηγεμόνας της Σινώπης Ισμαήλ ήρθε σε συνεννόηση με το σουλτάνο και στη συνέχεια αναγκάστηκε να ανταλλάξει τη Σινώπη με τη Φιλιππούπολη. Βλ. Λαμψίδης, Ο., «Η Τουρκοκρατία στο μικρασιατικό Πόντο, », Αρχείον Πόντου 33 ( ), σελ , ιδ. σελ Τις διαπραγματεύσεις με το σουλτάνο ανέλαβε η Σάρα Χατούν, μητέρα του Ουζούν Χασάν. Βλ. Χρύσανθος, μητροπολίτης Τραπεζούντος, «Η Εκκλησία Τραπεζούντος», Αρχείον Πόντου 4-5 (Αθήνα 1933), σελ Βλ. Miller, W., Trebizond. The Last Greek Empire (London 1926), σελ Δημιουργήθηκε στις 12/1/2017 Σελίδα 4/8

5 Για παραπομπή : Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, 2003, 14. Αντίθετη άποψη διατυπώνει ο Ο. Λαμψίδης, ο οποίος τονίζει ότι όλες οι σύγχρονες με το γεγονός πηγές -Κριτόβουλος, Δούκας, Φραντζής- δεν κάνουν λόγο για προδοσία της πόλης από το Γεώργιο Αμοιρούτζη, ενώ επισημαίνει ότι οι μόνες πηγές -Χαλκοκονδύλης και Έκθεσις Χρονική- που μιλούν για προδοσία είναι μεταγενέστερες και περιέχουν ψευδή στοιχεία. Βλ. Λαμψίδης, Ο., «Πώς ηλώθη η Τραπεζούς», Αρχείον Πόντου 17 (1952), σελ Βιβλιογραφία : Winfield D., Bryer A., The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos, 1 (With Maps and Plans by R. Anderson, and Drawings by J.Winfield), Birmingham 1985, Dumbarton Oaks Studies 20 Λυμπερόπουλος Β.Χ., Ο Βυζαντινός Πόντος. Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ( ), ο χώρος, οι άνθρωποι, η οικονομία, Αθήνα 1999 Nicol D.M., The Byzantine Family of Kantakouzenos (Cantacuzenus) ca A Genealogical and Prosopographical Study, Washington 1968 Janssens E., Trébizonde en Colchide, Université Libre de Bruxelles, Bruxelles 1969, Travaux de la Faculté de Philosophie et Lettres XL Miller W., Trebizond. The Last Greek Empire of the Byzantine Era, , London 1926 Vasiliev A.A., The Goths in the Crimea, Cambridge Mass Nicol D.M., The Last Centuries of Byzantium, , 2nd ed., Cambridge 1993 Γεωργιάδης Θ., Εγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Ελληνισμού. Πόντος. Ιστορία, Λαογραφία και Πολιτισμός, Θεσσαλονίκη 1991 Kuršanskis M., "La descendance d Alexis IV empereur de Trébizonde. Contribution à la prosopographie des Grands Comnènes", Revue des Études Byzantines, 37, 1979, Βαρζός Κ., "Η μοίρα των τελευταίων Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας", Βυζαντινά, 12, 1983, Kuršanskis M., "Autour de la dernière princesse de Trébizonde: Théodora, fille de Jean IV et épouse d Uzun Hasan", Αρχείον Πόντου, 34, , "Κομνηνός Δαβίδ", Trapp, E. Beyer, H. Leontiades, I. (eds), Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit, 5, Wien 1981, , αρ Λαμψίδης Ο., "Η Τουρκοκρατία στο μικρασιατικό Πόντο, ", Αρχείον Πόντου, 33, 1975/6, Λαμψίδης Ο., "Ο γάμος Δαβίδ του Μεγάλου Κομνηνού κατά το Χρονικόν του Παναρέτου", Αθηνά, 37, 1953, Oikonomidès N., "The Chancery of the Grand Komnenoi: Imperial tradition and political reality (1979)", Αρχείον Πόντου, 35, 1979, Powell J.E., "Die letzten Tagen der Grosskommenen", Byzantinische Zeitschrift, 37, 1937, Δημιουργήθηκε στις 12/1/2017 Σελίδα 5/8

6 Για παραπομπή : Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, 2003, Bryer A., "Trebizond and Rome", Αρχείον Πόντου, 26, 1964, Bryer A., "Trebizond and Serbia", Αρχείον Πόντου, 27, 1956, Bryer A., "Ludovico de Bologna and the Georgian and Anatolian Embassy of ", Bedi kartlisa, Revue de kartvelologie. Études géorgiennes et caucasiennes, XIX-XX, 1965, Talbot A.M., "David I Komnenos", A. Kazhdan, The Oxford Dictionary of Byzantium, 1991 Oxford, New York, 589 Laurent V., Les bulles metriques dans la sigillographie byzantine, Athenes 1932 Lucerna C., Die letzte Kaiserin von Trapezunt in der sudslavischen Dichtung, Sarajevo 1922 Λαμψίδης Ο., "Πώς ηλώθη η Τραπεζούς", Αρχείον Πόντου, 17, 1952, Δικτυογραφία : Η Γοτθία της Κριμαίας Οι αυτοκράτορες της Τραπεζούντας Σταθμοί στην πολιτική τους Γλωσσάριo : δεσπότης, ο Τίτλος που εμφανίστηκε το 12ο αιώνα. Στη διοικητική ιεραρχία το αξίωμα του δεσπότη βρισκόταν κάτω από εκείνα του αυτοκράτορα και του συναυτοκράτορα. Από το 14ο αιώνα και εξής τον τίτλο φέρουν οι ηγεμόνες επιμέρους περιοχών, όπως της Πελοποννήσου και της Ηπείρου. εμιράτο Καραμάν Το εμιράτο του Καραμάν ιδρύθηκε στις αρχές του14ου αιώνα στην κεντρική και νοτιοανατολική Μικρά Ασία, και περιλάμβανε εδάφη από τη Λυκαονία μέχρι και την Κιλικία. Πρωτεύουσα πόλη ήταν το Ικόνιο. Η οικογένεια των Καραμάν εκδιώχθηκε προσωρινά από το Μογγόλο χάνο της Περσίας Ulajtu, σύμμαχο του Ανδρονίκου Β εναντίον των Τουρκομάνων. Μετά το θάνατο του Ulajtu το 1316, το εμιράτο εξελίχθηκε σε αξιόλογη δύναμη. Αφομοιώθηκε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία το β μισό του 15ου αιώνα. εμιράτο, το Τα αραβικά εμιράτα ήταν περιοχές διοικούμενες από στρατιωτικό αξιωματούχο, τον εμίρη. Στο σουλτανάτο των Σελτζούκων ήταν οι περιοχές που αποδίδονταν ενίοτε σε μέλη της δυναστείας υπό καθεστώς επικυριαρχίας. Στα τέλη του 13ου και κατά τη διάρκεια του 14ου αιώνα ως εμιράτο αναγνωρίζουμε κάθε κρατίδιο που ιδρύθηκε στη Μικρά Ασία από Τουρκομάνους ηγεμόνες, αφότου διαλύθηκε το σουλτανάτο των Σελτζούκων του Ικονίου. εμίρης, ο Αραβικός τίτλος (amir = αρχηγός) ο οποίος δηλώνει το στρατιωτικό αρχηγό μιας περιοχής (του εμιράτου). Την Πρώιμη Ισλαμική περίοδο αποδιδόταν σε αρχηγούς στρατευμάτων, ενώ αργότερα και σε πρόσωπα με διοικητικές και οικονομικές αρμοδιότητες. Την περίοδο της κυριαρχίας των Σελτζούκων δινόταν σε στρατιωτικούς αξιωματικούς και νεαρούς πρίγκιπες. Στα τέλη του 13ου και κατά τη διάρκεια του 14ου αιώνα αποδιδόταν σε Τουρκομάνους ηγεμόνες μικρότερων κρατιδίων που διαδέχθηκαν το σουλτανάτο του Ικονίου. Ισφεντιγιαρογουλαρί, Isfendiyar Oğullari Τουρκομανική δυναστεία, που εγκαθίδρυσε την ηγεμονία της στην Κασταμονή στα τέλη του 13ου αιώνα, υπό την αιγίδα των Μογγόλων επικυριάρχων. Το διάστημα ως ανεξάρτητοι ηγεμόνες επέκτειναν το κράτος τους μέχρι τη Σινώπη. Στη συνέχεια διετέλεσαν υπό την επικυριαρχία των Οθωμανών μέχρι το 1460, οπότε τα εδάφη τους ενσωματώθηκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. πρωτοβεστιάριος, ο (και πρωτοβεστιαρίτης) Ανώτερος αυλικός, υπεύθυνος του βασιλικού βεστιαρίου, της βασιλικής ιματιοθήκης. Το αξίωμα απονεμόταν σε ανώτατους αξιωματούχους και μελλοντικούς αυτοκράτορες. Αρχικά ο πρωτοβεστιάριος ήταν υπεύθυνος για το αυτοκρατορικό ιματιοφυλάκιο. Από τον 9ο έως τον 11ο αιώνα, οπότε το αξίωμα εξελίσσεται σε τιμητικό τίτλο, ο ρόλος του πρωτοβεστιαρίου μεταβάλλεται: εμφανίζεται πλέον ως επικεφαλής στρατευμάτων, ως υπεύθυνος για τη διεξαγωγή διαπραγματεύσεων με σκοπό την υπογραφή ειρήνης, καθώς και για τη διερεύνηση υποθέσεων συνωμοσίας κατά του αυτοκράτορα. Το 14ο αιώνα ο τίτλος παραχωρείται ιεραρχικά ανάμεσα σε αυτούς που έχουν τα υψηλότερα αξιώματα. Δημιουργήθηκε στις 12/1/2017 Σελίδα 6/8

7 Για παραπομπή : Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, 2003, Πηγές Λαόνικου Χαλκοκονδύλη, Αποδείξεις ιστοριών, Darkὸ, E. (επιμ.), Laonici Chalcocοndylae Historiarum demonstrationes (Budapest 1922). Laurent, V. (επιμ.), ʺDeux chrysobulles inédits des empereurs de Trébizonde Alexis IV Jean IV et David II ʺ, Αρχείον Πόντου 18 (1953), σελ Laurent, V. (επιμ.), ʺLes faux de la diplomatique patriarcale. La lettre de Sophrone Ier en faveur de l archonte Georges Polos (août 1464)ʺ, Revue des Études Byzantines 26 (1968), σελ Λαμψίδης, O. (επιμ.), «Μιχαήλ του Παναρέτου περί των Μεγάλων Κομνηνών», Αρχείον Πόντου 22 (1958), σελ Μιχαήλ Δούκας, Grecu, V. (επιμ.), Dukas, Michael, Istoria Turco Bizantina ( ) (Scriptores Byzantini I, Bucharest 1958). Migne, J.P. (επιμ.), ʺGeorgii Amiroutzae ad Bessarionem. De Trapezunte a Turcis anno 1461 expugnataʺ, στο Migne, J.P. (επιμ.), Patrologiae cursus completus, Series graeca (Paris ), τόμ. 161, στήλες Γεώργιος Σφραντζής, Απομνημονεύματα, Grecu, V. (επιμ.), Georgius Phrantzes, Memorii (Bucharest 1966). Χρονολόγιο Μεταξύ 1407 και 1409: Γέννηση του Δαβίδ Μεγάλου Κομνηνού 1429 περ.: Πρώτος γάμος του Δαβίδ Μεγάλου Κομνηνού με τη Μαρία της Γοτθίας, κόρη του ηγεμόνα της Θεοδωρώς, Αλεξίου/ Ο Δαβίδ παίρνει τον τίτλο του δεσπότη 1447: Ο Δαβίδ ορίζεται από τον αυτοκράτορα και αδελφό του Ιωάννη Δʹ Μέγα Κομνηνό επικεφαλής πολεμικής επιχείρησης κατά των γενουατικών εμπορικών βάσεων της Κριμαίας και του Καφά 1458: Αποστολή του Δαβίδ από τον αυτοκράτορα Ιωάννη Δʹ ( ) ως πρεσβευτή στον Οθωμανό σουλτάνο Μωάμεθ Βʹ στην Αδριανούπολη/ Άνοδος του Δαβίδ στο θρόνο της Τραπεζούντας 13 Ιανουαρίου 1460: Επιστολή του πάπα Πίου Βʹ προς τον δούκα της Βουργουνδίας Φίλιππο τον Καλό με σκοπό την εφαρμογή κοινής πολιτικής απέναντι στην εξάπλωση των Οθωμανών Ιούνιος 1461: Ο σουλτάνος Μωάμεθ Βʹ ξεκινά στρατιωτικές επιχειρήσεις στον Εύξεινο Πόντο 15 Αυγούστου 1461: Παράδοση της πόλης της Τραπεζούντας στον Μωάμεθ Βʹ από τον Δαβίδ 26 Μαρτίου 1463: Σύλληψη του Δαβίδ, των γιων του και του ανιψιού του Αλεξίου Εʹ και φυλάκισή τους στο Επταπύργιο της Κωνσταντινούπολης 1 Νοεμβρίου 1463: Εκτέλεση του Δαβίδ, των γιων και του ανιψιού του Αλεξίου Εʹ στο Επταπύργιο της Κωνσταντινούπολης Βοηθ. Κατάλογοι Κατάλογος αυτοκρατόρων Τραπεζούντας Αλέξιος Α (1204) Ανδρόνικος Α /Γίδων (1222) Δημιουργήθηκε στις 12/1/2017 Σελίδα 7/8

8 Για παραπομπή : Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, 2003, Ιωάννης Α /Αξούχος (1235) Μανουήλ Α (1238) Ανδρόνικος Β (1263) Γεώργιος/Πλάνος (1266) Ιωάννης Β (1280) Θεοδώρα (1285) Ιωάννης Β (1287) Αλέξιος Β (1297) Ανδρόνικος Γ (1330) Μανουήλ Β (1332) Βασίλειος (1332) Ειρήνη (1340) Άννα/Αναχουτλού (1341) Ιωάννης Γ (1342) Μιχαήλ (1344) Αλέξιος Γ (1349) Μανουήλ Γ (1390) Αλέξιος Δ (1417) Ιωάννης Δ (1429) Αλέξιος Ε (1458) Δαβίδ ( ) Δημιουργήθηκε στις 12/1/2017 Σελίδα 8/8