Για παραπομπή : Δωρανίτες

Transcript

1 Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Περίληψη : Αριστοκρατική οικογένεια του Πόντου. Η δράση των Δωρανιτών συνδέθηκε στενά με τις εμφύλιες διενέξεις που ξέσπασαν στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας την περίοδο της βασιλείας της Ειρήνης Παλαιολογίνας ( ) και συνέχισαν να ταλανίζουν και να διχάζουν το κράτος μέχρι τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Αλεξίου Γ' Μεγάλου Κομνηνού ( ). Οι σχέσεις τους με το θρόνο αποκαταστάθηκαν το γ τέταρτο του 14ου αιώνα. Τόπος και Χρόνος Γέννησης Πριν από το 1204, Δρύωνα (Κόβατα) ανατολικού Πόντου Τόπος και Χρόνος Θανάτου Κύρια Ιδιότητα Αριστοκρατικός οίκος 1. Η οικογένεια των Δωρανιτών 1.1. Καταγωγή και εξέλιξη (13ος αιώνας) Ο αριστοκρατικός οίκος των Δωρανιτών, που καταγόταν από την ύπαιθρο της Τραπεζούντας, πιθανόν από τη Δρύωνα (Κόβατα), εμφανίζεται πρώτη φορά το 1204, την περίοδο δηλαδή της ίδρυσης της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας. Η οικογένεια θεωρείται μία από τις αυτόχθονες οικογένειες του Πόντου 1 οι οποίες ενίσχυσαν τους Μεγαλοκομνηνούς στην προσπάθειά τους να εδραιωθούν στην επικράτεια, στηρίζοντάς τους τόσο με ανθρώπινο δυναμικό όσο και υλικά. Ωστόσο στοιχεία για τα μέλη της εκείνης της περιόδου δεν υπάρχουν Ακμή (14ος αιώνας) Το 14ο αιώνα οι γνώρισαν μεγάλη ακμή και συγκαταλέγονταν στις πλουσιότερες οικογένειες γαιοκτημόνων της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας. Διέθεταν κτήματα στη Μεσοχαλδία, όπου ήταν και ο τόπος δράσης τους, ενώ ανήλθαν στην κλίμακα της ιεραρχίας της αυτοκρατορικής αυλής και της εκκλησίας λαμβάνοντας αξιώματα όπως του πρωτοβεστιαρίου, του κριτή της βασιλικής αυλής και του μεγάλου οικονόμου της Μεγάλης Εκκλησίας. Σημαντικός ήταν επίσης ο ρόλος που διαδραμάτισαν στα πολιτικά δρώμενα συμμετέχοντας ενεργά στις εμφύλιες διενέξεις που έπληξαν την αυτοκρατορία το 14ο αιώνα. Την περίοδο εκείνη οι μεγάλες αριστοκρατικές οικογένειες αποτελούσαν πυρήνες οργάνωσης στασιαστικών κινημάτων, που πολλές φορές λόγω και των μεταξύ τους διαφορών πήραν διαστάσεις εμφύλιων πολέμων. Οι πρωταγωνίστησαν σε αυτές τις διαμάχες και συνεργάστηκαν επανειλημμένα με άλλες αριστοκρατικές οικογένειες της Τραπεζούντας, όπως τους Σχολαρίους, τους Καβασίτες, τους Καμαχηνούς και τους Τζανιχίτες, με σκοπό την απόκτηση περισσότερης πολιτικής δύναμης και την επιβολή της επιθυμητής κοινωνικοπολιτικής ισορροπίας. Τα στοιχεία για την περαιτέρω εξελιξη του οίκου κατά το 15ο αιώνα είναι λιγοστά. Για την πορεία της οικογένειας μετά την πτώση της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας στους Οθωμανούς, το 1461/3, δεν έχουμε στοιχεία. 2. Η ανάμειξη των Δωρανιτών στις εμφύλιες διενέξεις 2.1. Η στάση του οίκου επί Ειρήνης Παλαιολογίνας Η δράση των Δωρανιτών συνδέθηκε στενά με τις εμφύλιες διενέξεις που ξέσπασαν στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας Δημιουργήθηκε στις 23/7/2017 Σελίδα 1/7

2 Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια την περίοδο της βασιλείας της Ειρήνης Παλαιολογίνας ( ) και συνέχισαν να διχάζουν το κράτος μέχρι και τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Αλεξίου Γ' Μεγάλου Κομνηνού. Η τραπεζουντιακή αριστοκρατία αντιπροσωπευόταν τη χρονική εκείνη περίοδο από δύο ομάδες κυρίως: τους Σχολαρίους, με την κωνσταντινουπολίτικη παράδοση, και τους αυτόχθονες Αμυτζανταρίους. Οι ομάδες αυτές εξεγέρθηκαν με στόχο να επιβάλουν νέα, συμφέρουσα κοινωνικοπολιτική ισορροπία, 2 με αφορμή το κενό εξουσίας που δημιουργήθηκε μετά το θάνατο του Βασιλείου Μεγάλου Κομνηνού ( ), οπότε αφενός δεν υπήρχε απόγονος από τη νόμιμη σύζυγό του Ειρήνη Παλαιολογίνα ( ) και αφετέρου η αυτοκράτειρα αδυνατούσε να επιβληθεί. Η οικογένεια των Δωρανιτών συντάχθηκε με το μέρος των Σχολαρίων και συνεργάστηκε στενά μαζί τους. Έτσι, το 1340 οι εμφανίζονται με τις οικογένειες των Μειζοματών, των Καβασιτών και των Καμαχηνών να στηρίζουν τους Σχολαρίους στον αγώνα τους κατά της Ειρήνης Παλαιολογίνας και να οχυρώνονται μαζί τους στη μονή του Αγίου Ευγενίου, η οποία αποτέλεσε το κέντρο των επιχειρήσεων εναντίον της. Από την οικογένεια αναφέρεται ονομαστικά στις πηγές ο Κωνσταντίνος Δωρανίτης, χωρίς άλλες πληροφορίες. Μετά την ήττα των στασιαστών από τα αυτοκρατορικά στρατεύματα οι εμπλεκόμενοι συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στο φρούριο των Λιμνίων και η μονή παραδόθηκε στις φλόγες Η στάση του οίκου επί Άννας Αναχουτλού Μετά την καταστολή της εξέγερσης στη μονή του Αγίου Ευγενίου οι δεν αναφέρονται στις πηγές παρά μόνο όταν εμφανίζονται ξανά στο πολιτικό προσκήνιο ένα χρόνο αργότερα, με την πτώση της αυτοκράτειρας Ειρήνης 4 και την άνοδο στο θρόνο της Άννας Αναχουτλού ( ), αδελφής του πρώην αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Βασιλείου Μεγάλου Κομνηνού. Η επικράτηση των αυτόχθονων Αμυτζανταρίων μετά την άνοδο της Άννας εξώθησε τους Σχολαρίους σε επανειλημμένες απόπειρες ανατροπής της νέας αυτοκράτειρας, με τη στήριξη και άλλων αριστοκρατικών οικογενειών, μεταξύ αυτών και των Δωρανιτών. Ο ο μετέπειτα αυτοκράτορας ( ) Μιχαήλ Μέγας Κομνηνός, αδελφός του Αλεξίου Β' Μεγάλου Κομνηνού ( ), και στη συνέχεια ο γιος του Ιωάννης, ο μετέπειτα αυτοκράτορας Ιωάννης Γ' ( ), τέθηκαν επικεφαλής των προσπαθειών που κατέβαλαν οι οικογένειες για απομάκρυνση της Άννας από το θρόνο. Η οικογένεια των Δωρανιτών συμμετείχε ενεργά στα πολιτικά δρώμενα επί Άννας Αναχουτλού ( ), στηρίζοντας για μία ακόμα φορά τις επιλογές των Σχολαρίων Η στάση του οίκου επί Ιωάννη Γ και Μιχαήλ Ο Κωνσταντίνος Δωρανίτης και ο γιος του Ιωάννης, που είχαν καταφύγει στην Κωνσταντινούπολη μετά την πρώτη, ατελέσφορη προσπάθεια του Μιχαήλ Μεγάλου Κομνηνού να ανέλθει στο θρόνο το 1340, εμφανίζονται μαζί με άλλους αριστοκράτες να συνοδεύουν τον Ιωάννη Μέγα Κομνηνό, μετέπειτα Ιωάννη Γ ( ), στην Τραπεζούντα με σκοπό να ανατρέψει την Άννα Αναχουτλού και να αναλάβει τη διακυβέρνηση. Στη συνέχεια, ωστόσο, η οικογένεια των Δωρανιτών φέρεται να συμμετέχει στην ομάδα εκείνη των αριστοκρατών που ανακάλεσαν τον Μιχαήλ Μέγα Κομνηνό, πατέρα του αυτοκράτορα Ιωάννη Γ'. Η εμμονή του τελευταίου να κρατά τον πατέρα του στην εξορία 5 είχε στρέψει εναντίον του μέλη της τραπεζουντιακής αριστοκρατίας. 6 Αφότου ο Μιχαήλ ανήλθε στο θρόνο ( ) οι είχαν την εύνοια του νέου αυτοκράτορα, καθώς είχαν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ανάρρησή του. Έτσι, όταν ο Μιχαήλ τίμησε τους άρχοντες που τον είχαν βοηθήσει αποδίδοντας σε αυτούς τους υψηλότερους τίτλους και αξιώματα της αυτοκρατορίας, ο Κωνσταντίνος Δωρανίτης έλαβε το αξίωμα του πρωτοβεστιαρίου, ενώ ο γιος του Ιωάννης τον τίτλο του πιγκέρνη Η στάση του οίκου επί Αλεξίου Γ' Την περίοδο της βασιλείας του Αλεξίου Γ Μεγάλου Κομνηνού ( ) η οικογένεια των Δωρανιτών δέχθηκε σοβαρά πλήγματα, τα οποία αποδυνάμωσαν τον πολιτικό της ρόλο. Ο Αλέξιος, μη διαθέτοντας το σθένος να επιβληθεί στους αλληλοσπαρασσόμενους αριστοκρατικούς οίκους, προσεταιριζόταν ανάλογα με τις περιστάσεις κάποιες από τις μεγάλες Δημιουργήθηκε στις 23/7/2017 Σελίδα 2/7

3 Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια οικογένειες της Τραπεζούντας, προβαίνοντας στη σύλληψη μελών πότε της μίας και πότε της άλλης. Στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής, στις αρχές του Ιουνίου του ο Κωνσταντίνος Δωρανίτης συνελήφθη μαζί με τον αδελφό του, μέγα στρατοπεδάρχη-θεόδωρο Δωρανίτη (Πιλέλη), και με άλλα μέλη της οικογένειάς του και κλείστηκαν για μικρό χρονικό διάστημα σε φυλακές ειδικά διαμορφωμένες για τους άρχοντες. Στη συνέχεια, όμως, οι σχέσεις της οικογένειας με τον αυτοκράτορα φαίνεται ότι βελτιώθηκαν, καθώς τον Ιανουάριο του 1351 ο Θεόδωρος Δωρανίτης έλαβε το αξίωμα του πρωτοβεστιαρίου, 8 ενώ τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους ο Κωνσταντίνος διατελούσε ήδη κεφαλατικεύων της περιοχής των Λιμνίων. Ωστόσο η αποκατάσταση των σχέσεων ήταν πρόσκαιρη, καθώς τον ίδιο χρόνο οι ενεπλάκησαν και πάλι σε συνωμοσίες εναντίον του Αλεξίου. Ο Θεόδωρος μαζί με το γιο του, τον γαμπρό του Ξενίτη και τα παιδιά του τελευταίου κατέλαβαν το κάστρο του Κουλά, δηλαδή την ακρόπολη της Τραπεζούντας, αιχμαλωτίζοντας ταυτόχρονα τον μεγάλο δούκα- Νικήτα Σχολάρη, ενώ και ο Κωνσταντίνος είχε ενδεχομένως εγκαθιδρύσει κράτος εν κράτει στην περιοχή των Λιμνίων, καθώς ο αυτοκράτορας εμφανίζεται να στέλνει εναντίον του στρατεύματα με επικεφαλής τη μητέρα του Ειρήνη Τραπεζουντία. 9 Ο Αλέξιος αντιμετώπισε με επιτυχία και τους στασιαστές του Κουλά, τους οποίους στη συνέχεια τιμώρησε σκληρότατα. Έναν χρόνο μετά την ατελέσφορη εξέγερσή τους και τη φυλάκισή τους στο κάστρο του Κεγχρινά διέταξε να θανατωθούν. Έτσι, τον Ιούλιο του 1352 ο Θεόδωρος και τα μέλη της οικογένειάς του εκτελέστηκαν διά στραγγαλισμού. Η εκτέλεση των Δωρανιτών σήμανε ταυτόχρονα και τον περιορισμό της πολιτικής τους δύναμης και ισχύος. 3. Αποκατάσταση των σχέσεων των Δωρανιτών με το θρόνο Σχεδόν είκοσι χρόνια μετά ο αυτοκράτορας Αλέξιος Γ' προέβη σε μια κίνηση καλής θέλησης προς τα μέλη της οικογένειας των Δωρανιτών με απώτερο στόχο τον τερματισμό των εμφύλιων διενέξεων που είχαν πλήξει καίρια για μεγάλο χρονικό διάστημα την αυτοκρατορία. Έτσι, το 1371 παραχώρησε με χρυσόβουλο στον Γεώργιο Δωρανίτη το δικαίωμα να του κληροδοτηθεί το χωριό Χωροβή, την κυριότητα του οποίου είχε δωρίσει σε άγνωστη χρονική στιγμή ο αυτοκράτορας Βασίλειος Μέγας Κομνηνός ( ) στον πατέρα του Γεωργίου. Στο χρυσόβουλο ο Γεώργιος αποκαλείται «οικείος», πρόσωπο δηλαδή του περιβάλλοντος του αυτοκράτορα, ενώ εμφανίζεται να φέρει το αξίωμα του αμυτζαντάριου (ήταν δηλαδή ανώτατος στρατιωτικός αξιωματούχος των ανακτόρων). Παράλληλα, σε έγγραφο της μονής Βαζελώνος καταγράφεται ως κριτής της βασιλικής αυλής και ως μέγας οικονόμος της Μεγάλης Εκκλησίας. Τα υψηλά αξιώματα τα οποία αποδόθηκαν στον Γεώργιο Δωρανίτη είναι ενδεικτικά της μεταστροφής της στάσης του αυτοκράτορα απέναντι στην οικογένεια. Οι είχαν πλέον συγχωρεθεί από τον αυτοκράτορα για τις συνεχείς προσπάθειες ανατροπής του, είχαν επιστρέψει στις γαιοκτησίες τους και είχαν αναλάβει και πάλι θέσεις ισχύος που κατείχαν από παλιά τόσο στην πολιτική διοίκηση όσο και στην εκκλησιαστική. Οι καλές σχέσεις με τον οίκο των Μεγαλοκομνηνών φαίνεται ότι διατηρήθηκαν ως την κατάκτηση της αυτοκρατορίας από τους Οθωμανούς, καθώς υπάρχουν αναφορές για κάποιο άλλο μέλος της οικογένειας, τον Ιωάννη Δωρανίτη, που έφερε το αξίωμα του πρωτόπαπα το 1432, επί Ιωάννη Δ Μεγάλου Κομνηνού ( ). 1. Στην εδραίωση των Μεγαλοκομνηνών στον Πόντο συνέβαλαν επίσης οι οικογένειες των Τζανιχιτών, των Καβασιτών και των Καμαχηνών. Βλ. Χρύσανθος Φιλιππίδης, μητροπολίτης Τραπεζούντος, «Η Εκκλησία Τραπεζούντος», Αρχείον Πόντου 4-5 (1933), σελ. 56, 234, και Janssens, E., Trébizonde en Colchide (Bruxelles 1969), σελ Βλ. Λυμπερόπουλος, B., O Βυζαντινός Πόντος. H αυτοκρατορία της Τραπεζούντας (Αθήνα 1999), σελ Η εξέγερση των στασιαστών έληξε όταν έφθασε στην Τραπεζούντα από την Κωνσταντινούπολη προς ενίσχυση της αυτοκράτειρας ο ευνούχος και μέγας δουξ Ιωάννης. Βλ. Bredenkamp, F., The Doranites family of the 14th century Byzantine Empire of Trebizond, Βυζαντιακά 19 (1999), σελ Δεν είναι γνωστό ποια ακριβώς ήταν η ανάμειξη του Κωνσταντίνου Δωρανίτη ούτε αν ο ίδιος συγκαταλέγεται στα άτομα που συνελήφθησαν. 4. Η αντίσταση που είχε οργανώσει στη Λαζία η Άννα εναντίον της αυτοκράτειρας σε συνδυασμό με τη λαϊκή οργή που είχε ξεσπάσει για τον εμπρησμό της Τραπεζούντας μετά την επίθεση των Τουρκομάνων Αμιτιωτών στις 4 Ιουλίου 1341 ανάγκασαν την Ειρήνη Παλαιολογίνα να εγκαταλείψει το θρόνο. Δημιουργήθηκε στις 23/7/2017 Σελίδα 3/7

4 Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Βλ. Ahrweiler-Γλύκατζη, Ε., «Η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας», στο Iστορία του Εληνικού Έθνους Θ': Υστεροβυζαντινοί χρόνοι ( ) (Αθήνα 1980), σελ , ιδ Ο Μιχαήλ Μέγας Κομνηνός μετά την αποτυχημένη προσπάθεια να εκδιώξει την Άννα Αναχουτλού από το θρόνο της Τραπεζούντας συνελήφθη και περιορίστηκε αρχικά στο Οίναιον και στη συνέχεια στα Λίμνια. Βλ. Χρύσανθος Φιλιππίδης, μητροπολίτης Τραπεζούντος, «Η Εκκλησία Τραπεζούντος», Αρχείον Πόντου 4-5 (1933), σελ Ο Νικήτας Σχολάρης βοήθησε τον Μιχαήλ να δραπετεύσει τον Μάρτιο του 1344, να επιστρέψει στην Τραπεζούντα (3 Μαΐου 1344) και να ανατρέψει τον γιο του Ιωάννη Γ' Μέγα Κομνηνό, ο οποίος εξορίστηκε στο σπήλαιο-ναό του Αγίου Σάββα. Βλ. Χρύσανθος Φιλιππίδης, μητροπολίτης Τραπεζούντος, «Η Εκκλησία Τραπεζούντος», Αρχείον Πόντου 4-5 (1933), σελ Την άποψη αυτή την υποστηρίζει ο A. Bryer βλ. Bryer, A., The Estates of the Empire of Trebizond. Evidence for their resources, products, agriculture, ownership and location, Αρχείον Πόντου 35 (1979), σελ [επανεκτύπωση στο Bryer, A., The empire of Trebizond and the Pontos (Variorum Reprints Collected Studies, London 1980)]. O F. Bredenkamp τοποθετεί τη σύλληψη μελών της οικογένειας Δωρανίτη τον Ιούνιο του 1351 βλ. Bredenkamp, F., The Doranites family of the 14th century Byzantine Empire of Trebizond, Βυζαντιακά 19 (1999), σελ Ο αυτοκράτορας απέδωσε στον Θεόδωρο Δωρανίτη το αξίωμα του πρωτοβεστιαρίου ύστερα από τη συνωμοσία του πρώην πρωτοβεστιαρίου Λέοντος Καβασίτη. Βλ. Λυμπερόπουλος, B., O Βυζαντινός Πόντος. H αυτοκρατορία της Τραπεζούντας (Αθήνα 1999), σελ O F. Bredenkamp υποστηρίζει ότι η μητέρα του αυτοκράτορα Αλεξίου Γ' Μεγάλου Κομνηνού Ειρήνη Τραπεζουντία διέμεινε στο σπίτι του Δωρανίτη στα Λίμνια για τρεις μήνες. Βλ. Bredenkamp, F., The Doranites family of the 14th century Byzantine Empire of Trebizond, Βυζαντιακά 19 (1999), σελ Βιβλιογραφία : Χρύσανθος Φιλιππίδης, μητροπολίτης Τραπεζούντος, "Η Εκκλησία Τραπεζούντος", Αρχείον Πόντου, 4/5, 1933, Λυμπερόπουλος Β.Χ., Ο Βυζαντινός Πόντος. Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ( ), ο χώρος, οι άνθρωποι, η οικονομία, Αθήνα 1999 Oikonomidès N., "The Chancery of the Grand Komnenoi: Imperial Tradition and Political Reality", Αρχείον Πόντου, 79, 1979, Janssens E., Trébizonde en Colchide, Université Libre de Bruxelles, Bruxelles 1969, Travaux de la Faculté de Philosophie et Lettres XL Miller W., Trebizond. The Last Greek Empire of the Byzantine Era, , London 1926 Ahrweiler H., "Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας", Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Θ': Υστεροβυζαντινοί χρόνοι ( ), Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1980, Bredenkamp F., "The Doranites Family of the 14th Century Byzantine Empire of Trebizond", Βυζαντιακά, 19, 1999, Bryer A.A.M., "Greeks and Türkmens: The Pontic Exception", Dumbarton Oaks Papers, 29, 1975, Bryer A.A.M., "The Estates of the Empire of Trebizond. Evidence for their Resources, Products, Agriculture, Ownership and Location", Αρχείον Πόντου, 35, 1979, Δημιουργήθηκε στις 23/7/2017 Σελίδα 4/7

5 Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Γεωργιάδης Θ. (επιμ.), Εγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Ελληνισμού. Ο Πόντος. Ιστορία, Λαογραφία και Πολιτισμός, 1, Θεσσαλονίκη 1991 Λάμπρος Σπυρίδων, "Aνέκδοτον χρυσόβουλλον Αλεξίου Γ του Μεγάλου Κομνηνού, αυτοκράτορος της Τραπεζούντος", Νέος Ελληνομνήμων, 2, 1905, Bryer A.A.M., "The Late Byzantine Monastery in Town and Countryside", Baker, D. (ed.), The Church in Town and Countryside, Oxford 1979, Studies in Church History 16, "Δωρανίτης - Δωρανίτης Κωνσταντίνος", Trapp, E. Beyer, H. Leontiades, I. (eds), Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit, Wien 1981, 83-84, αρ Γλωσσάριo : κεφαλή, η/κεφαλατικεύων, ο Βυζαντινός όρος που δήλωνε κατά την Υστεροβυζαντινή περίοδο τον ανώτατο αξιωματικό της επαρχιακής διοίκησης. Από τα μέσα του 13ου αιώνα το αξίωμα σταδιακά αντικατέστησε το αξίωμα του δούκα. Από το 14ο αιώνα η κεφαλή ασκούσε την πολιτική και στρατιωτική διοίκηση καπετανικίου, μιας επαρχιακής διοικητικής μονάδας μικρότερης από το θέμα, ή και κάστρου. Στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ο αξιωματούχος ονομαζόταν και κεφαλατικεύων. Στις βυζαντινές πηγές ο όρος "κεφαλή" χρησιμοποιείται επίσης και για τους αρχηγούς και τους επικεφαλής ορισμένων ομάδων στη θεματική οργάνωση και αργότερα, ενώ "κεφαλατικεύοντες" επιφορτίζονται ορισμένες διοικητικές εξουσίες στις πόλεις κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο. κριτής, ο Βυζαντινό δικαστικό αξίωμα. Από το τέλος του 10ου αιώνα είχε και αρμοδιότητες δημοσιονομικού χαρακτήρα. μέγας δουξ/δούκας, ο Ο επικεφαλής του αυτοκρατορικού στόλου από το 1092 και μετά. Κατά την Ύστερη Βυζαντινή περίοδο, ο τίτλος του μεγάλου δούκα απονεμόταν στους πλέον υψηλόβαθμους πολιτικούς/στρατιωτικούς αξιωματούχους της αυτοκρατορίας. μέγας στρατοπεδάρχης, ο Υψηλό στρατιωτικό αξίωμα που δημιουργήθηκε επί Θεοδώρου Β Λασκάρεως και αφορούσε κυρίως τον εξοπλισμό και τις προμήθειες των στρατιωτικών δυνάμεων της αυτοκρατορίας. Με το αξίωμα αυτό τιμήθηκε για πρώτη φορά στα μέσα του 13ου αιώνα ο Γεώργιος Μουζάλων. Το 14ο και 15ο αιώνα ο μέγας στρατοπεδάρχης ήταν επικεφαλής στρατιωτικών μονάδων. Στην Aυτοκρατορία της Τραπεζούντας δήλωνε τον αρχηγό των πεζικών δυνάμεων. οικονόμος, ο 1. Αρχαιότητα: Υπεύθυνος για την πληρωμή του κόστους των επιγραφών, των θυσιών, της ξενίας και της ανέγερσης των αγαλμάτων. 2. Χριστιανική περίοδος: Εκκλησιαστικός αξιωματούχος, διαχειριστής της περιουσίας κάθε εκκλησιαστικού οργανισμού. Το αξίωμα μαρτυρείται από το έτος 340 (σύνοδος Γάγγρας), ως όρος δε ο οικονόμος είναι σε χρήση από τις αρχές του 5ου αιώνα. Ο οικονόμος ήταν κατά κανόνα κληρικός, διοριζόταν από τον επίσκοπο και από τον 11ο αιώνα και εξής από το μητροπολίτη, ωστόσο το διάστημα από τον 9ο αιώνα έως το 1057 οι (μεγάλοι) οικονόμοι της Μεγάλης Eκκλησίας διορίζονταν από τον αυτοκράτορα, κατά παρέκκλιση των εκκλησιαστικών κανόνων. πιγκέρνης, ο Επίσης πικέρνης ή επικέρνης. Οινοχόος των ανακτόρων. Αξιωματούχος στην προσωπική υπηρεσία του αυτοκράτορα [πιθανώς από το λατινικό pincerna ή παράγωγο του επι-κεράννυμι, αναμειγνύω (κρασί)]. Στο ύστερο Βυζάντιο ο πιγκέρνης ήταν υψηλός τιμητικός τίτλος, ενώ το 14ο αιώνα αποδόθηκε σε εξαιρετικά σημαντικά πρόσωπα, όπως ο Αλέξιος Φιλανθρωπηνός. πρωτοβεστιάριος, ο (και πρωτοβεστιαρίτης) Ανώτερος αυλικός, υπεύθυνος του βασιλικού βεστιαρίου, της βασιλικής ιματιοθήκης. Το αξίωμα απονεμόταν σε ανώτατους αξιωματούχους και μελλοντικούς αυτοκράτορες. Αρχικά ο πρωτοβεστιάριος ήταν υπεύθυνος για το αυτοκρατορικό ιματιοφυλάκιο. Από τον 9ο έως τον 11ο αιώνα, οπότε το αξίωμα εξελίσσεται σε τιμητικό τίτλο, ο ρόλος του πρωτοβεστιαρίου μεταβάλλεται: εμφανίζεται πλέον ως επικεφαλής στρατευμάτων, ως υπεύθυνος για τη διεξαγωγή διαπραγματεύσεων με σκοπό την υπογραφή ειρήνης, καθώς και για τη διερεύνηση υποθέσεων συνωμοσίας κατά του αυτοκράτορα. Το 14ο αιώνα ο τίτλος παραχωρείται ιεραρχικά ανάμεσα σε αυτούς που έχουν τα υψηλότερα αξιώματα. πρωτοπαπάς, ο Εκκλησιαστικός αξιωματούχος με τελετουργικά καθήκοντα. Ήταν δεύτερος τη τάξει μετά τον αρχιερέα, πρωτοπρεσβύτερος. χρυσόβουλο, το Το χρυσόβουλο ή χρυσόβουλλον είναι το πιο επίσημο έγγραφο που εκδιδόταν από τη γραμματεία των Βυζαντινών αυτοκρατόρων. Ονομάζεται έτσι Δημιουργήθηκε στις 23/7/2017 Σελίδα 5/7

6 Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια γιατί φέρει τη χρυσή βούλα του αυτοκράτορα. Πηγές Λάμπρος, Σπ. (επιμ.), «Ανέκδοτον χρυσόβουλλον Αλεξίου Γʹ του Μεγάλου Κομνηνού αυτοκράτορος της Τραπεζούντος», Nέος Eλληνομνήμων 2 (1905), σελ Λαμψίδης, Ο. (επιμ.), «Μιχαήλ του Παναρέτου περί των Μεγάλων Κομνηνών», Aρχείον Πόντου 22 (1958), σελ Actes de Vazelon. Materiaux pour servir à l histoire de la propriété rurale et monastique à Byzance aux 13e 15e siècles, Uspenskij, Th. Beneseviç, V. (eds) (Leningrand 1927). Χρονολόγιο 1340: Οι Δωρανίτες στηρίζουν χωρίς αποτέλεσμα τους Σχολαρίους εναντίον της Ειρήνης Παλαιολογίνας. Ήττα των στασιαστών στη μονή του Αγίου Ευγενίου 1341: Οι Δωρανίτες συμμετέχουν στις προσπάθειες για την απομάκρυνση της Άννας Αναχουτλού 1341: Οι Δωρανίτες στηρίζουν χωρίς αποτέλεσμα τον Μιχαήλ Μέγα Κομνηνό. Εξορία των στασιαστών στην Κωνσταντινούπολη 1342: Οι Δωρανίτες στηρίζουν τους Σχολαρίους υπέρ του Ιωάννη Γ Μεγάλου Κομνηνού 1344: Οι Δωρανίτες ενεργούν υπέρ του Μιχαήλ Μεγάλου Κομνηνού 1352: Ατελέσφορη στάση του Κωνσταντίνου Δωρανίτη εναντίον του Αλεξίου Γ Μεγάλου Κομνηνού. Ατελέσφορη στάση Δωρανιτών στην ακρόπολη της Τραπεζούντας, φυλάκιση των στασιαστών στο κάστρο του Κεγχρινά 1353: Δολοφονία των στασιαστών του Κουλά (της ακρόπολης Τραπεζούντας) πριν από το 1390: Μέλη του οίκου των Δωρανιτών αναλαμβάνουν υψηλά αξιώματα Βοηθ. Κατάλογοι 1. Κατάλογος επιφανών Δωρανιτών Δωρανίτης, επί Αλεξίου Α Μεγάλου Κομνηνού ( ) Δωρανίτης Ιωάννης, πιγκέρνης επί Μιχαήλ Μεγάλου Κομνηνού ( ) Δωρανίτης Κωνσταντίνος, πρωτοβεστιάριος επί Μιχαήλ Μεγάλου Κομνηνού ( ), κεφαλατικεύων των Λιμνίων επί Αλεξίου Γ Μεγάλου Κομνηνού ( ) Δωρανίτης Θεόδωρος (Πιλέλης), μέγας στρατοπεδάρχης επί Αλεξίου Γ Μεγάλου Κομνηνού ( ) Δωρανίτης Γεώργιος, οικείος, αμυτζαντάριος, κριτής της βασιλικής αυλής, μέγας οικονόμος της Μεγάλης Εκκλησίας επί Αλεξίου Γ Μεγάλου Κομνηνού ( ) Δωρανίτης Ιωάννης, πρωτόπαπας επί Ιωάννη Δ Μεγάλου Κομνηνού ( ) Κατάλογος αυτοκρατόρων Τραπεζούντας Δημιουργήθηκε στις 23/7/2017 Σελίδα 6/7

7 Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Αλέξιος Α (1204) Ανδρόνικος Α /Γίδων (1222) Ιωάννης Α (Αξούχος) (1235) Μανουήλ Α (1238) Ανδρόνικος Β (1263) Γεώργιος/Πλάνος (1266) Ιωάννης Β (1280, 1287) Θεοδώρα (1285) Αλέξιος Β (1297) Ανδρόνικος Γ (1330) Μανουήλ Β (1332) Βασίλειος (1332) Ειρήνη (1340) Άννα Αναχουτλού (1341) Ιωάννης Γ (1342) Μιχαήλ (1344) Αλέξιος Γ (1349) Μανουήλ Γ (1390) Αλέξιος Δ (1417) Ιωάννης Δ (1429) Αλέξιος Ε (1458) Δαβίδ ( ) Δημιουργήθηκε στις 23/7/2017 Σελίδα 7/7