Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ ñ ΠΟΛΗ ΥΠΑΙΘΡΟΣ

Transcript

1 Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ ñ ΠΟΛΗ ΥΠΑΙΘΡΟΣ

2 À À Πίνοντας ήλιο κορινθιακ Ã I Να αναδειχτεί η ειδική σχέση του ανθρώπου (και του ποιητή) µε το ελληνικ -µεσογειακ τοπίο. Nα προσεγγίσουν οι µαθητές βασικά γνωρίσµατα της ποιητικής του Ελ τη. ª π ƒ Άνθρωπος και φυσικ περιβάλλον Το ελληνικ τοπίο Η χαρά της ζωής π π ƒ ª À π ƒ π Με έµφαση στη λυρική και παραστατική γλώσσα του Ελ τη ο καθηγητής µπορεί να κινητοποιήσει τους µαθητές να βρουν τις εικ νες του ποιήµατος και να τις συνδέσουν µε συγκεκριµένες δραστηρι τητες του ανθρώπου µέσα στο ελληνικ τοπίο (ψάρεµα, συγκοµιδή των καρπών). Οι δραστηρι τητες αυτές προσλαµβάνουν στο ποίηµα συµβολική σηµασία («ένα τάµα ψάρι», «ο ψαλµ ς του ήλιου») ή συναρτώνται στενά µε την ποιητική χρήση της γλώσσας και την τολµηρή εικονοποιία του Ελ τη (π.χ. παρήχηση του ρ στο στίχο 9, ερωτική αλληγορία της ζωντανής στεριάς). Παράλληλα οι µαθητές θα πρέπει να επικεντρώσουν την προσοχή τους στην ειδική σωµατική σχέση που έχει ο ποιητής µε τη φ ση, η οποία περιγράφεται στους τέσσερις πρώτους στίχους µε τη χρήση (τροπικών) µετοχών. Στο υπ λοιπο ποίηµα µε πρωτοπρ σωπη αφήγηση δηλώνονται µια σειρά απ ενέργειες του ποιητή που αναζωογονο ν το σώµα και την ψυχή του, τον γεµίζουν αισιοδοξία και του δηµιουργο ν µια νοερή διάθεση φυγής σ ένα µελλοντικ, αναγεννηµένο κ σµο. ƒ O π ª O Μιχάλης Γκανάς, «Σο ρουπο», Μα ρα λιθάρια, Κείµενα 1980, σ. 33. Σο ρουπο, σε γονυκλισία τα χρώµατα και πώς πεθαίνεις χωρίς το πράσινο εκ γενετής. Τα µάτια σου µε τον κίτρινο λίβα, καµένη σοδειά τα χρ νια που έζησα. Ας φε γει ο µικρ ς σκαντζ χοιρος, δε γλιτώνει τ αγκάθια µεγαλώνουν ανάποδα. Ήµερο βράδυ βελάζει σαν το χαµένο πρ βατο, [10]

3 Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ ñ ΠΟΛΗ ΥΠΑΙΘΡΟΣ ζυγώνει στην π λη κι αλλάζει προβιά, σκ λος ή γάτα, µε την τρίχα ορθή κάτω απ τ σους τροχο ς. Τι γυρε εις εδώ ψυχή τραυλή, µακριά απ τα βοσκοτ πια της πατρίδας; Οι φίλοι πέφτουν απ ψηλά µπαλκ νια στο άσπρο µπαµπάκι που τους καταπίνει. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Στο ποίηµα κυριαρχο ν τα ρήµατα. Ποια απ αυτά χρησιµοποιο νται µε µεταφορική σηµασία και ποιο αισθητικ αποτέλεσµα πετυχαίνει µε αυτήν τη χρήση τους ο ποιητής; 2. Συγκεντρώστε τις µεταφορικές εκφράσεις του ποιήµατος και κατατάξτε τες ανάλογα µε το βαθµ ερµηνευτικής δυσκολίας τους. Επιλέξτε αυτή που σας προκάλεσε µεγαλ τερη εντ πωση και εξηγήστε τη λειτουργία της. 3. Σχολιάστε τη σωµατική σχέση που έχει ο ποιητής µε τη φ ση στα ποιήµατα του Ελ τη και του Γκανά και εντοπίστε τις διαφορές ανάµεσα στις δ ο ποιητικές αντιλήψεις. µ π µ π ƒ º π Βίττι Μάριο, Οδυσσέας Ελ της, Ερµής (επιµ.), Εισαγωγή στην ποίηση του Ελ τη, επιλογή κριτικών κειµένων, Πανεπιστηµιακές Εκδ σεις Κρήτης, Ηράκλειο Καραντώνης Ανδρέας, Για τον Οδυσσέα Ελ τη, Παπαδήµας Λυχναρά Λίνα, Το µεσογειακ τοπίο στην ποίηση του Γιώργου Σεφέρη και του Οδυσσέα Ελ τη, Βιβλιοπωλείον της Εστίας Μαρωνίτης.Ν., ροι του λυρισµο στον Οδυσσέα Ελ τη, Κέδρος Φράιερ Κίµων, Άξιον εστί το τίµηµα, µτφρ. Νάσος Βαγενάς, Κέδρος ª π Οδυσσέας Ελ της, Ήλιος ο πρώτος, µουσική Γιάννη Μαρκ πουλου (1969). Οδυσσέας Ελ της ( ), «Πίνοντας ήλιο κορινθιακ», Ήλιος ο πρώτος (1943). Ποίηση, Ίκαρος 2002, σ. 79. [11]

4 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ πøƒ ƒ ƒ Ξυπνάµε και η θάλασσα ξυπνά µαζί µας Ã Να συνδέσουν οι µαθητές τα ευχάριστα συναισθήµατα και τη διάθεση του ποιητή για µια καινο ρια αρχή µε τη θετική επίδραση της θάλασσας και του ελληνικο φωτ ς. ª π ƒ Θάλασσα Ήλιος και φως Ψυχική ανάταση π π ƒ ª À π ƒ π Το ποίηµα αναφέρεται στη θετική ενέργεια που προσφέρει στον άνθρωπο το θαλασσιν µεσογειακ περιβάλλον. Η χρήση του πρώτου πληθυντικο προσώπου αναδεικν ει τη θετική επενέργεια της φ σης σε οµάδα ανθρώπων οι οποίοι προέρχονται απ αστικ περιβάλλον, καθώς «αποτοξινώνονται», έστω και προσωρινά, απ τις γκρίζες εικ νες της π λης και ανανεώνουν την ραση και τη µνήµη τους µπροστά στη θέα του φωτεινο γαλάζιου της θάλασσας και του ουρανο. Το ποίηµα τελειώνει µε µια αίσθηση ψυχικής και συναισθηµατικής ευδαιµονίας, τα βαθ τερα µως αίτια της οποίας υπερβαίνουν την αναγεννητική δ ναµη που µπορεί να προσφέρει η φ ση και δεν διευκρινίζονται στο ποίηµα. ƒ O π ª O Χ ρχε Λουίς Μπ ρχες, «Η θάλασσα», Το χρυσάφι των τίγρεων, µτφρ. ηµήτρης Καλοκ ρης, Ύψιλον 1988, σ. 42. Θάλασσα. Πρώιµη θάλασσα. Θάλασσα του Οδυσσέα κι εκείνου του άλλου Οδυσσέα που ο λα ς του Ισλάµ αποκαλο σε Σεβάχ Θαλασσιν. Η θάλασσα των γκρίζων κυµάτων του Έρικ του Ερυθρο, ψηλά στην πρ µνη και του ιππ τη εκείνου που έγραφε ταυτ χρονα το έπος και την ελεγεία της πατρίδας του στα τενάγη της Γκ ας. Θάλασσα του Τραφάλγκαρ. Αυτή που µνησε, µες στη µακραίωνη ιστορία της, συχνά η Αγγλία η δ σβατη θάλασσα που βάφτηκε σε ένδοξο αίµα στην καθηµερινή πρακτική του πολέµου. Η ασίγαστη θάλασσα που την ήµερη αυγή την αναρίθµητη άµµο αρµενίζει. [12]

5 Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ ñ ΠΟΛΗ ΥΠΑΙΘΡΟΣ À ª ƒ ø ª π K ƒ π 1. Πώς ερµηνε ετε το στίχο «Με ραση και µνήµη καθαρή»; 2. Το ποίηµα του Μπ ρχες µπορεί να χαρακτηριστεί µνος στη διαχρονική (απ τη θάλασσα του µ θου στη θάλασσα διάφορων ιστορικών στιγµών) και διαπολιτισµική διάσταση της θάλασσας (η θάλασσα διαφορετικών πολιτισµών). Eντοπίστε τις διαφορές και τις οµοι τητές του µε το ποίηµα του Σαραντάρη. π ª π ƒ ƒ π Η θάλασσα αποτελεί ένα πολ συνηθισµένο θέµα τ σο της προσωπικής σο και της δηµοτικής ποιητικής µας παράδοσης. Πλήθος είναι επίσης τα δηµοτικά τραγο δια µε θέµα τη θάλασσα, ερµηνευµένα απ τραγουδιστές ( πως η οικογένεια Κονιτοπο λου), καθώς και τα µελοποιηµένα απ γνωστο ς συνθέτες (Ηλίας Ανδρι πουλος, Θάνος Μικρο τσικος κ.ά.) ποιήµατα µε το ίδιο θέµα. Αναζητήστε και συγκεντρώστε σχετικ υλικ, εµπλουτίζοντάς το παράλληλα µε τραγο δια άλλων µεσογειακών λαών, που έχουν ως θέµα τη θάλασσα. µ π µ π ƒ º π Βίττι Μάριο, Η γενιά του τριάντα, Ερµής 1979, σ Γράµµατα και τέχνες, τχ , 1984 [αφιέρωµα]. (Τα περιοδικά που καταγράφονται στη βιβλιογραφία είναι ειδικά αφιερώµατα στους λογοτέχνες. Στο εξής δε θα σηµειώνεται η ένδειξη [αφιέρωµα]). Η λέξη, τχ. 21, 1983 (µε κείµενα των Τ. Άγρα, Γ. Μαρινάκη κ.ά.). Κ ρφης Τάσος, Ματιές στη λογοτεχνία του µεσοπολέµου, Πρ σπερος 1991, σ Πιπίνης Γιάννης, «Γιώργος Σαραντάρης, ο ποιητής της υπέρβασης», Νέα Εστία, τχ. 1758, 2003, σ Ο καθηγητής µπορεί να συµβουλευτεί επίσης το ειδικ αφιέρωµα για τη θάλασσα του περιοδικο Η λέξη, τχ , 1998, που περιέχει ενδιαφέροντα ποιήµατα και πεζά Ελλήνων και ξένων συγγραφέων (Ν. Καββαδία, Φ. Κ ντογλου, Γ. Χειµωνά, Π. Ελυάρ, Ε. Μοντάλε κ.ά.) και τους συλλογικο ς τ µους H Mεσ γειος στην ιστορία, επιµέλεια David Abulafia, Πατάκης 2004 Ελλάδα της θάλασσας, επιµέλεια Σπ ρος Ασδραχάς κ.ά., Μέλισσα Μια δίωρη διδασκαλία µε θεµατικ επίκεντρο τη θάλασσα προτείνει η ώρα Μέντη στο «Μια θαλασσινή α ρα της ποίησης ή γιατί ο Οδυσσέας Ελ της θα ήθελε να στείλει σχολείο τη µικρή πράσινη θάλασσα», Γλώσσα και Λογοτεχνία στην Πρωτοβάθµια και τη ευτεροβάθµια Εκπαίδευση, επιµέλεια Κώστας Μπαλάσκας, Κώστας Αγγελάκος, Μεταίχµιο ª π ª π ª π Οδυσσέα Ελ τη, «Του Αιγαίου», απ τη συλλογή Προσανατολισµοί, σε µουσική του Ηλία Ανδρι πουλου. [13]

6 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ Οδυσσέα Ελ τη, «Μικρές Κυκλάδες», απ τη συλλογή Τα ρω του έρωτα, σε µουσική Μίκη Θεοδωράκη, ερµηνε τρια η Ντ ρα Γιαννακοπο λου (1964). Οδυσσέα Ελ τη, «Θαλασσιν Τριφ λλι», απ την ίδια συλλογή, σε µουσική Λίνου Κ κοτου και µε ερµηνευτές τη Ρένα Κουµιώτη και το Μιχάλη Βιολάρη (1972). Νίκος Καββαδίας, ποιήµατα σε µουσική Θάνου Μικρο τσικου, στο δίσκο Ο Σταυρ ς του Ν του. Γιώργος Σαραντάρης ( ), «Ξυπνάµε και η θάλασσα ξυπνά µαζί µας» (1940), Ποιήµατα, επιµέλεια Γιώργος Μαρινάκης, τ µ. 5, Gutenberg 1987, σ π - À Αθήνα ª π π Η π λη Ã Να διαφανεί η προβληµατική σχέση του ανθρώπου µε την αρνητική ψη των π λεων σε διάφορες εκδηλώσεις της καθηµεριν τητας και της κοινωνικής ζωής. ª π ƒ Άξενο-απρ σωπο αστικ περιβάλλον Έντονοι ρυθµοί ζωής και άγχος Καθηµερινή οικονοµική συναλλαγή Κοινωνική αποξένωση π π ƒ ª À π ƒ π Με εκφραστική λιτ τητα τα δ ο ολιγ στιχα ποιήµατα δ ο ποιητών της µεταπολεµικής περι δου, εποχής κατά την οποία κυριάρχησε το φαιν µενο της µαζικής οικοδ µησης και τσιµεντοποίησης των ελληνικών π λεων, µεταδίδουν καθηµερινά, ασφυκτικά συναισθήµατα των ανθρώπων που ζουν σε π λεις. Και τα δ ο ποιήµατα είναι παλαι τερα, αναφέρονται δηλαδή σε εποχές µε µικρ τερα προβλήµατα αστικοποίησης και κοινωνικής αποξένωσης, ωστ σο το δυσάρεστο συναίσθηµα που µεταφέρουν, απ τη µία ο Ασλάνογλου µε την εικ να της απογ µνωσης και απ την άλλη η Τσακνιά µε την εικ να του κουλουριασµένου φιδιο, αποδίδουν µε ένταση και αξιοπιστία σ γχρονα προβλήµατα των π λεων, που κυριαρχο ν η ρ πανση και η υπερένταση, µε αποτέλεσµα τη σωµατική και ψυχική κ πωση των κατοίκων τους. [14]

7 Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ ñ ΠΟΛΗ ΥΠΑΙΘΡΟΣ ƒ π ª 1. Γ.Θ. Βαφ πουλος, «Αθήνα» και «Η Πολιτεία», Τα ποιήµατα, Κέδρος 1996, σ. 29, Μαν λης Αναγνωστάκης, «Θεσσαλονίκη, µέρες του 1969 µ.χ.» [απ σπασµα], Ο Στ χος (1970). Τα Ποιήµατα, Πλειάς 1975, σ Στην οδ Αιγ πτου πρώτη πάροδος δεξιά Τώρα υψώνεται το µέγαρο της Τράπεζας Συναλλαγών Τουριστικά γραφεία και πρακτορεία µεταναστε σεως Και τα παιδάκια δεν µπορο νε πια να παίξουνε απ τα τ σα τροχοφ ρα που περνο νε Άλλωστε τα παιδιά µεγάλωσαν, ο καιρ ς εκείνος πέρασε που ξέρατε Τώρα πια δε γελο ν, δεν ψιθυρίζουν µυστικά, δεν εµπιστε ονται. À ª ƒ ø ª π K H ƒ π A Χωριστείτε σε οµάδες µε σκοπ να µελετήσετε διάφορα ζητήµατα γ ρω απ τη δ µηση και τη λειτουργία των π λεων απ την αρχαι τητα ως τις µέρες µας. Η πρώτη οµάδα µπορεί να συλλέξει ιστορικά στοιχεία για τη δηµιουργία των πρώτων π λεων, δίνοντας βάρος στα αίτια που οδήγησαν πολλο ς ανθρώπους να εγκατασταθο ν σε αυτές. Η δε τερη οµάδα µπορεί να µελετήσει την κοινωνική σ νθεση των κατοίκων των π λεων (αστών), µε έµφαση στην εικ να που είχαν οι π λεις τον εικοστ αιώνα. Η τρίτη οµάδα µπορεί να εξετάσει γενικ τερα τα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν οι κάτοικοι των σ γχρονων π λεων, µε ειδική αναφορά στις µεγαλουπ λεις. Η τέταρτη οµάδα θα πρέπει να προτείνει λ σεις ώστε να βελτιωθεί η ποι τητα ζωής των ανθρώπων που ζουν στις π λεις. Παρουσιάστε τα πορίσµατα της έρευνάς σας στην τάξη και συζητήστε περισσ τερο για τα ειδικά προβλήµατα στη δική σας περιοχή. µ π µ π ƒ º π Αντί, τχ. 615, Οδ ς Παν ς, τχ. 90, Παπαγεωργίου Κώστας Γ., «Αµαλία Τσακνιά», Η δε τερη µεταπολεµική γενιά, Σοκ λης 2002, σ Το έντρο, τχ , 2004, σ Τσακνιά Αµαλία ( ), Εταιρεία Συγγραφέων Φραντζή Άντεια, «Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου», Η δε τερη µεταπολεµική γενιά, Σοκ λης 2002, σ Ειδική βιβλιογραφία για τη σχέση της λογοτεχνίας µε την π λη µπορείτε να βρείτε στη µελέτη της Λίζυς Τσιριµώκου Λογοτεχνία της π λης, Λωτ ς 1988 και στα δ ο αφιερώµατα του περιοδικο Το έντρο:«ο συγγραφέας και η π λη», τχ , 1990 (γράφουν οι Γ. Ρίτσος,. Σωτηρίου, Στρ. Τσίρκας κ.ά.) και «Λ γος και ποιητική για την π λη», τχ. 33, 1983 (γράφουν οι Κ. Παπαγιώργης, Ρ. Μπαρτ κ.ά.). [15]

8 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου ( ), «Αθήνα», Ο δ σκολος θάνατος, Νεφέλη 1985, σ. 22. Αµαλία Τσακνιά ( ), «Η π λη», Το µπαλκ νι,νεφέλη 1982, σ. 16. ª π. Ã ƒ π Χαλασµένες γειτονιές Ã Να παρακολουθήσουµε µια αντιπροσωπευτική εικ να σ γχρονης επαρχιακής π λης, η οποία ταλαιπωρεί, πνίγει τον άνθρωπο µε την πυκνή δ µηση των πολυκατοικιών, την έλλειψη ελε θερων χώρων και πρασίνου. ª π ƒ Πολυκατοικία «Αξιοποίηση του αστικο χώρου» Φυλακισµένα παιδιά Έλλειψη παιχνιδιο π π ƒ ª À π ƒ π Ο συγγραφέας κινείται, µε αποσπασµατικ τρ πο και ποιητική γραφή, ανάµεσα στις µνήµες της παιδικής του ηλικίας και στα τρα µατα απ τη σ γχρονη, κακαίσθητη εικ να της π λης µε τις χαλασµένες και αφιλ ξενες γειτονιές. Η παρακµή της παλιάς Καβάλας και η αλ γιστη µετατροπή της σε τσιµεντο πολη τοποθετο νται χρονικά στη δεκαετία του 70, ταν, µε ευκαιριακ τρ πο και δίχως σχεδιασµ, η π λη ανοικοδο- µήθηκε στερο µενη χι µ νο το ιστορικοκοινωνικ της στίγµα (π λη καπνεµπορίου και προσφ γων), αλλά και τις µελλοντικές προοπτικές ανάπτυξής της. έσµιοι και άµοιροι αυτής της καταστροφικής «αξιοποίησης» είναι σήµερα τα φυλακισµένα παιδιά των πολυκατοικιών, τα οποία, στερηµένα απ τους ελε θερους χώρους για το παιχνίδι, αγριε ουν αντί να ηρεµο ν. Το ανθολογηµένο κείµενο απαρτίζουν τρία αποσπάσµατα απ το αφήγηµα Μανία π λεως, κ ριο χαρακτηριστικ των οποίων είναι η µνηµονική ανάκληση της παλιάς π λης και της παιδικής ηλικίας του συγγραφέα, σε σ γκριση µε τη σηµερινή, αφιλ ξενη, ψη της π λης. ƒ π ª Γιώργος Σεφέρης, «Ίππιος Κολων ς», Τετράδιο Γυµνασµάτων Β, Ίκαρος 1976, σ. 49. Τ αηδ νια και τα λι δεντρα τα σάρωσαν οι πολυκατοικίες οι άνθρωποι σκ ρπισαν εµπρ ς στις µηχανές. [16]

9 Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ ñ ΠΟΛΗ ΥΠΑΙΘΡΟΣ Στην κορυφή του λ φου ένα πουλάρι κοίταζε αγέρωχα ώρα την Αθήνα χλιµίντρισε ξαναχλιµίντρισε και τ άκουσα να λέει «Γιαχο» στυλώνοντας τ αυτιά του. Έπειτα ελε θερο µ ολ ρθη ουρά γλάκησε κατά την κατηφ ρα. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Σε ορισµένα σηµεία του αποσπάσµατος ο συγγραφέας σχολιάζει τη δυσµενή εικ να της σ γχρονης π λης. Πώς εκφράζονται και τι δηλώνουν τα σχ λια του συγγραφέα; 2. Τι µπορεί να αλλάξει στην π λη για να βελτιωθεί η ποι τητα ζωής των ανθρώπων; 3. Ποιος ευθ νεται για την άσχηµη ψη της π λης, µε βάση τα κείµενα του Χαρπαντίδη και του Σεφέρη; µ π µ π ƒ º π Βασιλικ ς Βασίλης, «ο αν µοιοι πεζογράφοι µε κοινή καταγωγή [Χαρπαντίδης και Αξιώτης]», Εντευκτήριο, τχ. 33, , σ Γαραντο δης Ευριπίδης, «Aπ την πραγµατική στην α ρατη π λη. Kοσµάς I. Xαρπαντίδης, Mανία Π λεως» [βιβλιοκρισία], Eντευκτήριο, τχ. 26, 1994, σ Μικέ Μαίρη, Λογοτεχνικά πρ σωπα της Καβάλας, Θεσσαλονίκη, Εντευκτήριο 1990, σ. 21. Παγαν ς Γ.., «Kοσµάς I. Xαρπαντίδης, Mανία Π λεως» [βιβλιοκρισία], Γράµ- µατα και Τέχνες, τχ. 72, 1994, σ Κοσµάς Ι. Χαρπαντίδης (1959), Μανία π λεως, Επικαιρ τητα 1993, σ , π π π Ένα παλι µήνυµα για το σ γχρονο κ σµο Ã Να προβάλουµε την αρµονική σχέση του ανθρώπου µε τη φ ση, απ τη σκοπιά µάλιστα κάποιου που παλαι τερα θεωρήθηκε άγριος και απολίτιστος, ενώ σήµερα µας διδάσκει τι, αν ο δυτικ ς άνθρωπος αγαπο σε και σεβ ταν τη φ ση, θα είχε αποφευχθεί η καταστροφή του φυσικο περιβάλλοντος. [17]

10 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ ª π ƒ Αρµονική σχέση ανθρώπου και φ σης Σεβασµ ς του φυσικο περιβάλλοντος Αδιαφορία για το φυσικ περιβάλλον Σ γκρουση των πολιτισµών π π ƒ ª À π ƒ π Το κείµενο του Ινδιάνου Σιάτλ, η απάντησή του στο αίτηµα του προέδρου των Ηνω- µένων Πολιτειών Αµερικής για την αγορά της γης των Ινδιάνων, προβάλλει την πλήρη διάσταση δ ο πολιτισµών γ ρω απ το ζήτηµα της σχέσης του ανθρώπου µε τη φ ση. Απ τη µια, ο πατροπαράδοτος πολιτισµ ς των Ινδιάνων στηριζ ταν στην αρµονική και ισορροπηµένη σχέση του ανθρώπου µε τη φ ση, η οποία βασιζ ταν στην πεποίθηση τι η φ ση είναι ιερή και απαραβίαστη. Απ την άλλη, ο πολιτισµ ς των λευκών, των κατακτητών της νέας ηπείρου, εδράζεται στην αντίληψη της εκµετάλλευσης της φ σης µε στ χο τη βελτίωση των υλικών ρων της ζωής του ανθρώπου. Ο Ινδιάνος Σιάτλ έχει επίγνωση της αδυναµίας του να προστατε σει τη γη του, γνωρίζει επίσης τον προσχηµατικ χαρακτήρα του αιτήµατος για αγορά και αντιλαµβάνεται τι η υποταγή των Ινδιάνων στη θέληση των πανίσχυρων λευκών είναι αναπ φευκτη. Αντιτάσσεται µως στη λογική της βίας µ ένα κήρυγµα ανθρώπινης αξιοπρέπειας και σεβασµο της φ σης. Το κείµενο του Ινδιάνου Σιάτλ µάς ενδιαφέρει, επειδή αποδείχτηκε προφητικ : οι προτροπές του προς τους λευκο ς να αγαπήσουν και να σεβαστο ν τη γη, σήµερα γνωρίζουµε τι δεν εισακο στηκαν. Αντίθετα, ο δυτικ ς πολιτισµ ς της ανεξέλεγκτης εκµετάλλευσης των φυσικών π ρων και της επιβολής του ανθρώπινου πολιτισµο στο φυσικ περιβάλλον οδήγησε στην οικολογική καταστροφή, τις συνέπειες της οποίας βιώνουµε. ƒ π ª 1. Γουίλιαµ Φώκνερ, «Το ελάφι», Η αρκο δα, µτφρ. Βασίλης Καλλιπολίτης, Εξάντας 1980, σ Μέλπω Αξιώτη, [Η ψυχή του νησιο ], Το σπίτι µου στα Κ.Ν.Λ. της Γ Γυµνασίου. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Σε ποια σηµεία του κειµένου δηλώνεται περισσ τερο η εντελώς διαφορετική στάση των Ινδιάνων απέναντι στη φ ση, σε σ γκριση µε τη στάση των λευκών; 2. Ποιες συστάσεις κάνει ο ερυθρ δερµος στους λευκο ς σε περίπτωση που αποκτήσουν τη γη του; Πώς δικαιολογείται αυτ το ενδιαφέρον του για την τ χη της γης; 3. Η βαθιά συναισθηµατική σχέση της Αξιώτη µε τον τ πο της, τη Μ κονο, µας θυµίζει την αγάπη του Σιάτλ για τη γη του. Βρείτε οµοι τητες και διαφορές στη συναισθηµατική σχέση των δ ο συγγραφέων, του Ινδιάνου Σιάτλ και της Αξιώτη, µε τον τ πο τους. [18]

11 Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ ñ ΠΟΛΗ ΥΠΑΙΘΡΟΣ µ π µ π ƒ º π Αρχηγ ς Σιάτλ, Η ν χτα των Ινδιάνων Λ γος του 1855, µτφρ. Αλ η Σιδέρη, Άγρα Ινδιάνος Σιάτλ, «Ένα παλι µήνυµα για το σ γχρονο κ σµο» (1855 περίπου) [Απάντηση του Ινδιάνου φ λαρχου στο Φραγκλίνο Πηρς], µτφρ. Ζήσιµος Λορεντζάτος, Το Βήµα, π π ƒ π π π π ª 1. Συνδυαστική ανάγνωση, σε επίπεδο θεµάτων, κοινωνικο προβληµατισµο ή συναισθηµατικής διάθεσης Με τον πρώτο τρ πο έχουν ήδη οργανωθεί τα ποιήµατα των Ν.-Α. Ασλάνογλου και Α. Τσακνιά. Η συνδυαστική αυτή ανάγνωση, που µπορεί να πραγ- µατοποιηθεί στη διάρκεια µιας διδακτικής ώρας, στοχε ει στην ανάπτυξη της συγκριτικής ικαν τητας, καλλιεργεί το αισθητικ κριτήριο και προωθεί την κριτική στάση των µαθητών. Ο δε τερος τρ πος µπορεί να λειτουργήσει ως προέκταση του πρώτου. Μπορο µε, π.χ., να αναφερθο µε στο άσχηµο και περιοριστικ για τα παιδιά βίωµα της π λης, µε αφορµή τη διδασκαλία του αφηγήµατος του Χαρπαντίδη ή σε συσχετισµ µε το ποίηµα «Τι έπαιξα στο Λα ριο» του Σαββ πουλου («Προβλήµατα της σ γχρονης ζωής»). Κείµενα µε συναφή προβληµατισµ υπάρχουν επίσης στην εν τητα «Οι φίλοι µας τα ζώα», τα οποία πραγµατε ονται τη σχέση του ανθρώπου µε το υπ λοιπο ζωικ οικοσ στηµα. Ο τρίτος τρ πος µπορεί να εφαρµοστεί κατά την κρίση του διδάσκοντος, µε σκοπ την εναλλαγή του φους και της συναισθηµατικής διάθεσης που εµπνέει η λογοτεχνία. Έτσι ο φιλ λογος έχει τη δυνατ τητα να επιλέξει ποιήµατα που προβάλλουν την αισι δοξη διάθεση και τη χαρά της ζωής (Ελ της Σαραντάρης) ή να συνδυάσει τη διδασκαλία τους µε οµ θεµα τραγο δια που έχουµε συµπεριλάβει ως παράλληλα κείµενα. 2. Αξιοποίηση παράλληλων κειµένων Αν και η διδασκαλία παράλληλων κειµένων αφορά κυρίως την Γ τάξη, η επίκλησή τους µπορεί να εξυπηρετήσει συχνά τ σο το έργο του διδάσκοντος σο και τη διε ρυνση του προβληµατισµο ή της απ λαυσης των µαθητών της Β Γυµνασίου. Γι αυτ ν το λ γο φροντίσαµε να καταγράψουµε ή να παραθέσουµε αρκετά ενδεικτικά παράλληλα κείµενα, τα οποία, κατά περίπτωση, µπορο ν να χρησιµοποιηθο ν στην τάξη. Θεωρο µε προτιµ τερο να αξιοποιηθο ν κείµενα, τα οποία είτε αναδεικν ουν τη σχέση αλληλεξάρ- [19]

12 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ τησης ανθρώπου και φ σης που ίσχυε κυρίως στο παρελθ ν (Βρεττάκος), είτε αναφέρονται στη στέρηση του φυσικο περιβάλλοντος που βιώνει ο άνθρωπος της π λης (Γκανάς). Καλ θα ήταν να συσχετιστο ν αυτά τα κεί- µενα µε παρεµφερές υλικ απ την εν τητα «Οι φίλοι µας τα ζώα» (Έσε, Σουρο νης). 3. ιδακτική επέκταση ηµιουργία κριτικής στάσης Ο καθηγητής µπορεί να αναθέσει ευρ τερες ατοµικές ή οµαδικές εργασίες, µερικές απ τις οποίες µπορεί να αφορµώνται απ την ανάγνωση εν ς συγκεκριµένου κειµένου (π.χ., µε αφετηρία την παράλληλη διδασκαλία των ποιη- µάτων για τη θάλασσα [Σαραντάρης, Μπ ρχες] οι µαθητές µπορο ν να συγκεντρώσουν υλικ για το διαχρονικ και διαπολιτισµικ δεσµ των λαών της Μεσογείου µε τη θάλασσα, µελετώντας εγκυκλοπαιδικά λήµµατα, ιστορία πολιτισµο, τοπικές παραδ σεις και τέχνη, ή καταγράφοντας καθηµερινές συνήθειες, πως η διατροφή, ο ελε θερος χρ νος, οι ανθρώπινες σχέσεις κ.ά.) ή να αναφέρονται γενικ τερα σε θέµατα σ γχρονου κοινωνικο προβληµατισµο. Με αφορµή τη διδασκαλία του κειµένου οι µαθητές µπορο ν να εξετάσουν τα αρνητικά επακ λουθα απ την αλ γιστη ανάπτυξη και τα καταναλωτικά πρ τυπα του δυτικο πολιτισµο, πως π.χ., την υπερβολική χρήση λιπασµάτων στις αγροτικές εκτάσεις γης ή την οµοι µορφη εικ να των τσιµεντουπ λεων. Ο κριτικ ς προβληµατισµ ς των µαθητών θα πρέπει να επεκταθεί στην αρνητική επενέργεια που έχει η άσχηµη συµπεριφορά του ανθρώπου στα ζώα (µε εστίαση στα προαναφερθέντα κείµενα της εν τητας). 4. Ευρ τερες δραστηρι τητες Χρήση εποπτικο υλικο Οι µαθητές µπορο ν να επεκτείνουν σε διάφορες κατευθ νσεις την πρ σληψη του κειµένου. Μπορο ν, π.χ., να οργανώσουν µια µικρή έρευνα µε σκοπ να συγκρίνουν την παλαι τερη µε τη σηµερινή εικ να του χωριο, της γειτονιάς ή της π λης τους και να εξαγάγουν συµπεράσµατα σχετικά µε το παρελθ ν και το µέλλον του τ που τους. Το ενδιαφέρον τους µπορεί να στραφεί στη φωτογράφιση διάφορων ψεων του τ που τους, να εντοπίσουν, π.χ., τη συν παρξη του παλαιο και του νέου στα κτίρια της περιοχής τους. Έχει ενδιαφέρον επίσης να κινητοποιηθεί η δηµιουργική διάθεση των µαθητών µε τη χρήση εναλλακτικών µέσων διδασκαλίας. Η ποιοτική µουσική και τα µελοποιηµένα ποιήµατα καλλιεργο ν τη σχέση των µαθητών µε τη λογοτεχνία. Καλ θα ήταν να ενταχθο ν στη διδακτική ώρα ως επιστέγασµα και προέκταση της διδασκαλίας. Χρήσιµο υλικ για τη διδασκαλία του µαθήµατος µπορείτε να βρείτε στην εκπαιδευτική π λη του ΥΠΕΠΘ [20]