ΓΟΝΔΗ ΚΑΗ ΔΦΖΒΟΗ ΜΠΡΟΣΑ ΣΖ ΛΖΦΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΑΠΟΦΑΖ

Transcript

1 ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΠΑΣΡΧΝ ΥΟΛΖ ΑΝΘΡΧΠΗΣΗΚΧΝ θαη ΚΟΗΝΧΝΗΚΧΝ ΔΠΗΣΖΜΧΝ Παηδαγσγηθό Σκήκα Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΓΟΝΔΗ ΚΑΗ ΔΦΖΒΟΗ ΜΠΡΟΣΑ ΣΖ ΛΖΦΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΑΠΟΦΑΖ ΜΗΥΑΛΟΤ ΑΗΜΗΛΗΑ Α.Μ.: 259 Πξφγξακκα Μεηαπηπρηαθψλ πνπδψλ: «Αλάπηπμε θαη πκβνπιεπηηθή ηεο ηαδηνδξνκίαο» Δπηβιέπσλ θαζεγεηήο: θ. πχξνο Κξίβαο ΠΑΣΡΑ 2011

2

3 Δπραξηζηίεο Οινθιεξψλνληαο ηε δηπισκαηηθή κνπ εξγαζία ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηνπο φινπο φζνπο ζπλέβαιαλ ζε απηή ηελ πξνζπάζεηά κνπ: ηνλ Δπηβιέπνληα Καζεγεηή θύξην πύξν Κξίβα, γηα ηελ ππνκνλή πνπ ζπλφδεπζε ηηο ζεκαληηθέο επηζεκάλζεηο θαη ππνδείμεηο, θαζ φιε ηε δηάξθεηα νινθιήξσζεο ηεο πξνζπάζεηάο κνπ, γηα ηελ εκπηζηνζχλε ηνπ ζηηο ηθαλφηεηέο κνπ θαη ηελ ςπρνινγηθή ππνζηήξημε πνπ κνπ πξνζέθεξε φιν απηφ ην δηάζηεκα. ηελ Δπίθνπξε Καζεγήηξηα θπξία Κιενπάηξα Γηαθνγηώξγε, γηα ηελ θαηαλφεζε πνπ επέδεημε θαη ηε βνήζεηα πνπ παξείρε, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εθπφλεζεο ηεο δηπισκαηηθήο κνπ εξγαζίαο, θαη ηνλ Δπίθνπξν Καζεγεηή θύξην Ησάλλε Γεκάθν, γηα ηελ ηδηαίηεξα πνιχηηκε θαζνδήγεζή ηνπ ζηε ζηαηηζηηθή επεμεξγαζία θαη αλάιπζε ησλ εκπεηξηθψλ δεδνκέλσλ. Δπίζεο, επραξηζηψ ζεξκά, όινπο όζνπο ζπκκεηείραλ, γνλείο θαη καζεηέο, γηα ηελ πξνζπκία ηνπο θαη ηνλ ρξφλν πνπ αθηέξσζαλ ζηελ ζπκπιήξσζε ησλ εξσηεκαηνινγίσλ Σέινο επραξηζηψ ηελ νηθνγέλεηά κνπ γηα ηελ ζπκπαξάζηαζε θαη ηελ αλνρή ηνπο, ηελ ακέξηζηε θαηαλφεζε θαη ηελ εζηθή ζπκπαξάζηαζε πνπ κνπ παξείραλ θαζ φιε ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ κνπ. 3

4

5 Πεξίιεςε Ζ ζρέζε νηθνγέλεηαο θαη επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο ηνπ αηφκνπ έρεη αλαθεξζεί απφ πνιιέο έξεπλεο. Σα ραξαθηεξηζηηθά, ν ηξφπνο ιεηηνπξγίαο ηεο νηθνγέλεηαο θαη νη ζρέζεηο πνπ αλαπηχζζνληαη κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο επηδξνχλ άκεζα ή έκκεζα- ζηελ δηακφξθσζε ηεο απηναληίιεςεο θαη ηεο ηαπηφηεηαο ηνπ αηφκνπ, δηακνξθψλνληαο παξάιιεια θαη ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπ αηφκνπ θαηά ηηο δηαδηθαζίεο ιήςεο απφθαζεο. Κνκβηθφ ζεκείν ζηε δσή ησλ εθήβσλ απνηειεί ε ιήςε επαγγεικαηηθήο απφθαζεο. Ο ξφινο ησλ γνλέσλ ζηηο δηαδηθαζίεο απηέο παξνπζηάδεηαη ζηηο πεξηζζφηεξεο έξεπλεο ππφ ηνπο φξνπο ησλ θνηλσληθψλ, νηθνλνκηθψλ θαη δεκνγξαθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπο. θνπφο ηεο παξνχζαο έξεπλαο είλαη ε δηεξεχλεζε ησλ απφςεσλ ησλ γνλέσλ γηα ηελ ηθαλφηεηα ιήςεο απφθαζεο ησλ παηδηψλ, φπσο επίζεο θαη ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ ζπδεηήζεσλ ηνπο κε ηα παηδηά ηνπο πνπ άπηνληαη ηεο επαγγεικαηηθήο επηινγήο. Οη απαληήζεηο ησλ γνλέσλ θαη ησλ καζεηψλ ππέδεημαλ ηελ δηαθνξνπνίεζε ησλ καζεηψλ σο πξνο ηηο ζθέςεηο θαη ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπο θαηά ηελ δηάξθεηα απηψλ ησλ ζπδεηήζεσλ, ηε δηαθνξνπνίεζε ησλ γνλέσλ σο πξνο ηελ εκπηζηνζχλε πνπ δείρλνπλ ζηελ ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ ηνπο λα ιάβνπλ απνθάζεηο θαη ηελ αλάγθε ησλ γνλέσλ γηα λα αλαπηχμνπλ δεμηφηεηεο πνπ ζα δηεπθνιχλνπλ ηελ επηθνηλσλία κε ηα παηδηά ηνπο. Σέινο γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα λα πξνηαζνχλ νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά πνπ ζα πξέπεη λα εκπεξηέρεη έλα κνληέιν παξέκβαζεο κε ηελ εκπινθή ησλ γνλέσλ ζηελ ζπκβνπιεπηηθή δηαδηθαζία Λέξεις κλειδιά: Δπαγγεικαηηθή αλάπηπμε, ιήςε απφθαζεο, εκπινθή γνλέσλ 5

6

7 Abstract The relation between family and individual career development has been reported by many researchers. The family s characteristics and its way of operation and the relations developed between its members affect - directly or indirectly- the individual s selfconcept and identity, shaping at the same time its decision-making behavior. The career decision constitutes a nodal point in the life of adolescents. The role of parents in these processes is stressed by most researches under the spectrum of their social, economic and demographic characteristics. The aim of the present research is the investigation of the opinions of the parents regarding the decision-making ability of their children, as well as the content of their discussions with their children, that are related to the career choice. The answers of parents and students to the questionnaire have indicated a) the differentiation of students in terms of their thinking and feeling during these discussions, b) the differentiation of parents with respect to the confidence they show in their children s ability of to make decisions and c) their need to develop skills that will facilitate the communication with their children. Finally, an attempt is made to identify certain characteristics that an intervention model may include, in order to allow the parents involvement in the counseling process. Key words: career development, decision making, parent involvement 7

8

9 ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΧΝ ΔΗΑΓΧΓΖ ΔΝΝΟΗOΛΟΓΗΚΔ ΓΗΑΑΦΖΝΗΔΗ Α ΜΔΡΟ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΚΖ ΑΝΑΚΟΠΖΖ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 O ΘΔΧΡΗΔ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΚΑΗ ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑ. 19 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 Ο ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑ ΚΑΗ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 Ο ΑΤΣΟΑΝΣΗΛΖΦΖ & ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΣΑΤΣΟΣΖΣΑ Ζ έλλνηα ηεο απηναληίιεςεο Απηναληίιεςε θαη νηθνγέλεηα ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4 Ο ΜΟΝΣΔΛΑ ΚΑΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΑ ΠΑΡΔΜΒΑΖ πκκεηνρή γνλέσλ ζε πξνγξάκκαηα θαη παξεκβάζεηο γηα ηελ αλάπηπμε ζηαδηνδξνκίαο ησλ παηδηψλ Έλα κνληέιν γηα ηελ Δπαγγεικαηηθή πκβνπιεπηηθή ησλ Δθήβσλ. (Integrative Framework for Adolescent career counseling-middleton & Loughead, 1993) Parent Involved Career Exploration (Amudson & Penner, 1998) ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5 Ο ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑ ΚΑΗ ΛΖΦΖ ΑΠΟΦΑΖ Γηαδηθαζίεο Λήςεο Απφθαζεο Παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηηο επηινγέο θαη ηηο απνθάζεηο ηνπ αηφκνπ Γνλείο θαη Λήςε Δπαγγεικαηηθήο Απφθαζεο Β ΜΔΡΟ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΔΡΔΤΝΑ Δηζαγσγή Αλαγθαηφηεηα Έξεπλαο ηφρνη Δξεπλεηηθά εξσηήκαηα Δξεπλεηηθέο ππνζέζεηο Δξεπλεηηθφ Δξγαιείν πιινγή θαη Δπεμεξγαζία ησλ Γεδνκέλσλ Γείγκα- Δπηινγή Γείγκαηνο Γ ΜΔΡΟ ΠΑΡΟΤΗΑΖ ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΧΝ Οη γνλείο ζεσξνχλ πσο ηα παηδηά ηνπο είλαη ηθαλά ή έηνηκα λα ιάβνπλ ηφζν ζεκαληηθέο απνθάζεηο φζν απηή ηνπ κειινληηθνχ ηνπο επαγγέικαηνο Ζ άπνςε ησλ παηδηψλ γηα ην αλ νη γνλείο ηνπο ηα ζεσξνχλ ηθαλά λα ιάβνπλ επαγγεικαηηθέο απνθάζεηο Οη γνλείο γλσξίδνπλ ηηο επαγγεικαηηθέο πξνηηκήζεηο ησλ παηδηψλ ηνπο Σα θξηηήξηα θαη νη ιφγνη επηινγήο Σα επηρεηξήκαηα ησλ γνλέσλ

10 Οη γνλείο πξνζπαζνχλ λα επεξεάζνπλ ηηο επαγγεικαηηθέο πξνηηκήζεηο ησλ παηδηψλ ηνπο Σν πεξηερφκελν ησλ ζπδεηήζεσλ Οη ζθέςεηο θαη ηα ζπλαηζζήκαηα ησλ παηδηψλ θαηά ηελ ζπδήηεζε κε ηνπο γνλείο ηνπο Ση ζα ήζειαλ ηα παηδηά λα αιιάμεη θαηά ηελ ζπδήηεζε κε ηνπο γνλείο ηνπο Τπάξρνπλ ζπγθεθξηκέλα ζεκεία δηαθσλίαο γνλέσλ παηδηψλ ζηηο ζπδεηήζεηο πεξί επαγγεικαηηθήο επηινγήο Ζ ζπλεξγαζία κε ηνπο ζπκβνχινπο επαγγεικαηηθήο ζηαδηνδξνκίαο ππφ ηελ νπηηθή ησλ γνλέσλ θαη ησλ καζεηψλ Γ ΜΔΡΟ ΤΕΖΣΖΖ- ΤΜΔΠΡΑΜΑ Oη γνλείο γλσξίδνπλ ην επάγγεικα πνπ ζα ήζειαλ λα αθνινπζήζνπλ ηα παηδηά ηνπο Οη γνλείο ζεσξνχλ ηα παηδηά ηνπο ηθαλά λα ιάβνπλ επαγγεικαηηθέο απνθάζεηο Οη γνλείο ζπκθσλνχλ κε ηηο επηινγέο ησλ παηδηψλ ηνπο Οη γνλείο πξνζπαζνχλ αλ επεξεάζνπλ ηελ επηινγή ηνπ παηδηνχ ηνπο- Σν πεξηερφκελν ησλ ζπδεηήζεσλ ΔΠΗΛΟΓΟ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ ΔΡΧΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΟ ΓΟΝΔΑ ΔΡΧΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΟ ΠΑΗΓΗΟΤ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ

11 ΔΗΑΓΧΓΖ Ζ επαγγεικαηηθή επηινγή απνηειεί κηα απφ ηηο πην θξίζηκεο απνθάζεηο πνπ πξέπεη λα πάξεη ην άηνκν ζηελ δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ. Χζηφζν νη λένη άλζξσπνη νινέλα θαη πεξηζζφηεξν δπζθνιεχνληαη λα θάλνπλ ηηο θαηάιιειεο γηα απηνχο επαγγεικαηηθέο επηινγέο. πρλά ζηα κάηηα ηνπο ε ιήςε κηαο ηέηνηαο απφθαζεο θαληάδεη ζαλ έλαο αθφκα «Ζξάθιεηνο Άζινο», φπσο ηελ παξνκνηάδεη ν Osipow (1997). Πξφζθαηεο έξεπλεο, φπσο απηή ησλ Lopez & Ann-Yi (2006), δηαηππψλνπλ ηελ άπνςε πψο ε επαγγεικαηηθή αλαπνθαζηζηηθφηεηα απνηειεί έλα ζνβαξφ πξφβιεκα πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ πςειά επίπεδα αβεβαηφηεηαο θαη άγρνπο ζρεηηθά κε ηηο επαγγεικαηηθέο επηινγέο θάπνηνπ θαη απφ ηηο δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδεη ζε επίπεδν θηλήηξσλ ζε ζρέζε κε ηηο δξαζηεξηφηεηεο πνπ απνβιέπνπλ ζε επαγγεικαηηθνχο ζθνπνχο. Γηα απηφ ην ιφγν ηα πςειά επίπεδα επαγγεικαηηθήο αλαπνθαζηζηηθφηεηαο είλαη πνιχ πην πηζαλφ λα παξέκβνπλ θαη λα επεξεάζνπλ ηνλ εθπαηδεπηηθφ θαη επαγγεικαηηθφ ζρεδηαζκφ αιιά θαη λα δηαηαξάμνπλ κηα θαλνληθή δηαδηθαζία επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο. (Lopez & Ann-Yi, 2006). Οη πεξηζζφηεξεο έξεπλεο εζηηάδνπλ ή αλαθέξνληαη ζηνλ ηξφπν επηξξνήο ηεο νηθνγέλεηαο ζηηο επαγγεικαηηθέο επηινγέο θαη ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ησλ εθήβσλ, ζε ζεσξεηηθή βάζε, ρσξίο σζηφζν λα γίλεηαη θάπνηα αλαθνξά ή θάπνηα πξνζπάζεηα πξαθηηθήο εθαξκνγήο θαη ηεο αμηνπνίεζεο ησλ πνξηζκάησλ ησλ έσο ηψξα εξεπλψλ. ην ζχζηεκα ηεο νηθνγέλεηαο, νη γνλείο φληαο ηεξαξρηθά αλψηεξνη ζε ζρέζε κε ηα παηδηά ηνπο θαη κέζα απφ ηελ αιιειεπίδξαζε καδί ηνπο, επεξεάδνπλ ηελ ηθαλφηεηα αιιά θαη ηνλ ηξφπν πνπ απηά ιακβάλνπλ απνθάζεηο. ηηο ζπκβνπιεπηηθέο δηαδηθαζίεο ζπκκεηέρεη ν άκεζα ελδηαθεξφκελνο έθεβνο, ν νπνίνο βέβαηα ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ζπλνδεχεηαη απφ ηνπο γνλείο πνπ άκεζα ή έκκεζα πξνζπαζνχλ, ηνπιάρηζηνλ ζηα ειιεληθά δεδνκέλα, λα θαηεπζχλνπλ αλ φρη λα επηβάιινπλ ηελ γλψκε ηνπο ζηα παηδηά ηνπο γηα ηελ ζρνιή πνπ ζα δειψζνπλ ζην κεραλνγξαθηθφ ηνπο θαη θαη επέθηαζε ην επάγγεικα πνπ ζα αθνινπζήζνπλ. Δίλαη ζχλεζεο θαηλφκελν, λα εζηηάδνπκε ζην παηδί θαη ζην ηη ηνπ αξέζεη, παξαβιέπνληαο ηηο πηέζεηο ησλ γνληψλ ηνπο, νη νπνίνη παξνπζηάδνληαη αγρσκέλνη θαη αλήζπρνη γηαηί ην παηδί ηνπο δελ αθνινπζεί ηηο ζπκβνπιέο ή ηηο νδεγίεο ηνπο αθνχεη-ελψ νη ίδηνη δελ έρνπλ πξαγκαηηθά αθνχζεη ηηο ζθέςεηο, ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο θαη ηηο επηζπκίεο ηνπ παηδηνχ ηνπο. Έηζη απφ ηε κηα έρνπκε ηα παηδηά λα παξνπζηάδνληαη ζε αδηέμνδν (λα θάλσ απηφ πνπ ζέισ εγψ ή απηφ πνπ κνπ ιέλε νη γνλείο κνπ) θαη αγρσκέλα θαη απφ ηελ άιιε ηνπο εμίζνπ αγρσκέλνπο γνλείο (πνπ ηα παηδηά ηνπο δελ πξνζπαζνχλ, είλαη αλεχζπλα, δελ κπνξνχλ πάξνπλ απνθάζεηο θηι). Καηαζηάζεηο πνπ νδεγνχλ ζε ζχγθξνπζε θαη ζπλερή αλεζπρία. Ση ζα γηλφηαλ ινηπφλ αλ απηέο νη δπν νκάδεο αληί λα ζπγθξνχνληαλ ζπλεξγάδνληαλ; Αλ 11

12 πξαγκαηηθά νη γνλείο άθνπγαλ ηα ζέισ θαη ηηο επηζπκίεο ησλ παηδηψλ ηνπο; Πψο ζα αηζζάλνληαλ ηα παηδηά αλ έβιεπαλ φηη νη γνλείο πξαγκαηηθά ηα αθνχλε θαη ιακβάλνπλ ππφςε ηνπο ηηο επηζπκίεο ηνπο; Δίλαη θάηη ηέηνην εθηθηφ κέζσ ελφο πξνγξάκκαηνο ζπκβνπιεπηηθήο φπνπ ζα ζπκκεηέρνπλ ηφζν νη γνλείο φζν θαη ηα παηδηά ηνπο; Γηα λα απαληήζεη θαλείο ζε απηά ηα εξσηήκαηα θαη λα πξνβεί ζηελ πξνζπάζεηα ζπγθξφηεζεο κηαο πξφηαζε, ελ δπλάκεη εθαξκφζηκεο ζα πξέπεη λα ιάβεη ππφςε ηνπ κηα ζεηξά παξαγφλησλ πνπ επηδξνχλ ζηελ δηαδηθαζία ιήςεο απφθαζεο ησλ εθήβσλ θαζψο επίζεο θαη λα δηεξεχλεζε ηελ ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα. Έρνληαο ππφςε ηα παξαπάλσ ε παξνχζα εξγαζία απνηειείηαη απφ δπν κέξε. Αξρηθά γίλεηαη κηα αλαζθφπεζε ηεο βηβιηνγξαθίαο ειιεληθήο θαη μέλεο- πνπ αθνξά ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε θαη ηελ ιήςε απφθαζεο εζηηάδνληαο ζην ξφιν θαη ηελ επηξξνή ηεο νηθνγέλεηαο ζε απηέο. ην πξψην κέξνο ζπκπεξηιακβάλνληαη ε παξνπζίαζε ησλ ζεσξηψλ επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο, ν ξφινο ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε, ηελ ιήςε απφθαζεο θαη ηνπο παξάγνληεο πνπ ηελ επεξεάδνπλ. Αλαθνξά γίλεηαη επίζεο ζηελ απηναληίιεςε θαη ηελ αλάπηπμε ηεο επαγγεικαηηθήο ηαπηφηεηαο, θαζψο βάζεη απηήο ζπρλά δηακνξθψλεηαη θαη ε ιήςε απφθαζεο. Οινθιεξψλνληαο ην πξψην κέξνο ηεο εξγαζίαο παξνπζηάδνληαη ην κνληέιν Δπαγγεικαηηθήο πκβνπιεπηηθήο Δθήβσλ ησλ Middlieton & Loughead θαζψο θαη ην PICS Parents Involved Career Exploration ησλ Amundson & Penner. Σν β κέξνο ηεο εξγαζίαο πεξηιακβάλεη ηελ έξεπλα, ζρεηηθά κε ηελ δηεξεχλεζε ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο ζε φηη αθνξά ηελ επίδξαζε ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ ιήςε επαγγεικαηηθήο απφθαζεο ησλ παηδηψλ απ δχν δηαθνξεηηθέο ζθνπηέο, ηνπ γνλέα θαη ηνπ εθήβνπ. Απψηεξνο ζηφρνο είλαη ε δηακφξθσζε, βάζεη ησλ απνηειεζκάησλ ηεο έξεπλαο, ηξφπσλ- πξνηάζεσλ κε ηελ εκπινθή ησλ γνλέσλ. 12

13 ΔΝΝΟΗOΛΟΓΗΚΔ ΓΗΑΑΦΖΝΗΔΗ Όζνη αζρνινχληαη κε ηελ πκβνπιεπηηθή γηα ηελ αλάπηπμε ζηαδηνδξνκία, ζπλαληνχλ ζπρλά ηνπο φξνπο επαγγεικαηηθή αλάπηπμε (career development), επαγγεικαηηθή επηινγή, επαγγεικαηηθφ ζρεδηαζκφ (career planning) επαγγεικαηηθή δηεξεχλεζε (career exploration) θαη επαγγεικαηηθή σξηκφηεηα (career maturity). Τπάξρνπλ σζηφζν αξθεηνί νξηζκνί γηα ηνπο φξνπο απηνχο θαη ην πεξηερφκελν ηνπο. ην ζεκείν απηφ επηιέμακε λα αλαθεξζνχκε ζην πεξηερφκελν ησλ φξσλ απηψλ, θαζψο αθελφο εκθαλίδνληαη ζπρλά ζηηο επφκελεο ελφηεηεο ηεο εξγαζίαο, φληαο έλλνηεο πνπ ζπρλά ζπλππάξρνπλ θαη αιιειεπηδξνχλ ή αιιειεπηθαιχπηνληαη, δεδνκέλεο ηεο ζηελήο ηνπο ζρέζεο θαη αθεηέξνπ απνηεινχλ κνξθψκαηα πνπ εκπεξηέρνπλ ζηνηρεία ζηε δηακφξθσζε θαη ζηελ αλάπηπμε ησλ νπνίσλ ζεκαληηθφ ξφιν δηαδξακαηίδεη ε νηθνγέλεηα. Χο επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ή αλάπηπμε ζηαδηνδξνκίαο (career development) αλαθέξεηαη ε εμειηθηηθή πνξεία ηνπ αηφκνπ, φζνλ αθνξά ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ ζην ρψξν ηεο εξγαζίαο θαη ηηο απνθάζεηο ηνπ γηα ην επάγγεικα πνπ επηζπκεί λα αθνινπζήζεη (Κάληαο & Υαληδή,1991). Ζ ρξήζε ηνπ φξνπ απνζθνπεί ζην λα ηνληζηεί φηη ε είζνδνο ζε έλα επάγγεικα δελ είλαη ην απνηέιεζκα κηαο ζηηγκηαίαο απφθαζεο, αιιά κηαο καθξνρξφληαο αλαπηπμηαθήο δηαδηθαζίαο πνπ αθνινπζεί ην άηνκν θαη ζπκβαδίδεη ηελ ςπρνινγηθή εμέιημή ηνπ. πρλά, ν φξνο απηφο ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα δειψζεη ηελ εμέιημε ηνπ αηφκνπ κέζα ζην ζπγθεθξηκέλν εξγαζηαθφ ρψξν (νξγαληζκφ) φπνπ απαζρνιείηαη. Οη ίδηνη ηνλίδνπλ πψο ζε απηή ηελ πεξίπησζε είλαη πξνηηκφηεξνο ν φξνο «αλάπηπμε» ή «εμέιημε» ηεο ζηαδηνδξνκίαο. Αλαθεξφκελνο ζηνλ ίδην φξν, ν Παξαζθεπφπνπινο (1998), θάλεη ιφγν φρη κφλν γηα κηα δηαδηθαζία άζθεζεο θάπνηνπ επαγγέικαηνο, αιιά θαη γηα φιεο ηηο θάζεηο ζθφπηκεο πξνεηνηκαζίαο ηνπ αηφκνπ, ψζηε λα θηάζεη ζηελ άζθεζε ηνπ επαγγέικαηνο ηνπ. πκπεξηιακβάλεη φκσο θη φιεο εθείλεο ηηο θάζεηο ηεο δσήο ηνπ αηφκνπ θαηά ηηο νπνίεο αλαδχνληαη θαη δηακνξθψλνληαη φια εθείλα ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ, ηα νπνία ζα θαηεπζχλνπλ θαη ηελ πξνεηνηκαζία ηνπ γηα ην ζπγθεθξηκέλν επάγγεικα. Ζ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ηνπ αηφκνπ νξίδεηαη, θαηά ηνλ ίδην, σο ε εμέιημε ηεο φςεο εθείλεο ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ αηφκνπ, πνπ ζρεηίδεηαη κε απηήλ θη ε νπνία εθιακβάλεηαη σο επαγγεικαηηθή ζπκπεξηθνξά γεληθά. Θα πξέπεη φκσο ην άηνκν λα ζεσξείηαη, έηζη φπσο είλαη, δειαδή σο «φινλ», ζην νπνίν πνιιέο θνξέο είλαη αδχλαην ή απζαίξεην λα δηαθξίλνληαη νη ιεηηνπξγίεο ζε επαγγεικαηηθέο θαη κε (Γεκεηξφπνπινο, 1998). Ζ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε, ινηπφλ, φπσο θαη νη άιιεο φςεηο ηεο αλάπηπμεο, είλαη κηα ζπλερήο εμειηθηηθή πνξεία κε αξρή, δηάξθεηα θαη ηέινο (Isaacson & Brown, 1993). Ζ επαγγεικαηηθή 13

14 επηξξνή δέρεηαη ηελ επηξξνή ελφο ζπλφινπ παξαγφλησλ νη νπνίνη φκσο δελ είλαη απφιπηα ζσζηφ λα εμεηάδεηαη κεκνλσκέλα, θαηά ηελ πξνζέγγηζε ζεκάησλ πνπ αθνξνχλ ηελ επίδξαζε ηνπο ζηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε θαη επηινγή. Οη παξάγνληεο απηνί ζα κπνξνχζαλ λα δηαθξηζνχλ ζε δπν θαηεγνξίεο α) ηνπο αηνκηθνχο (βηνινγηθνχο-θιεξνλνκηθνχο θαη ηνπο επίθηεηνπο πξνζσπηθνχο) θαη β) ηνπο εμσαηνκηθνχο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ αλάπηπμε θαη ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπ αηφκνπ θαη ζπκκεηέρνπλ ζηελ δηακφξθσζε ησλ πξνζσπηθψλ επίθηεησλ ραξαθηεξηζηηθψλ (πρ. νηθνγέλεηα, ζρνιείν). Ο ζεκαληηθφηεξνο απφ ηελ ηειεπηαία νκάδα παξαγφλησλ είλαη απηφο ηεο νηθνγέλεηαο, εληφο ηεο νπνίαο δηακνξθψλνληαη ηα ζηνηρεία ηνπ ραξαθηήξα ηνπ αηφκνπ, θαη ε νπνία άκεζα ή έκκεζα επεξεάδεη ηελ επαγγεικαηηθή επηινγή ηνπ αηφκνπ. Σέινο, ζχκθσλα κε ηνλ Hansen (ζην Burkhead & Wilson,1995, ζει. 188) επαγγεικαηηθή αλάπηπμε είλαη κηα ζπλερήο δηα βίνπ δηαδηθαζία αλαπηπμηαθψλ εκπεηξηψλ πνπ επηθεληξψλνληαη ζηελ αλαδήηεζε, ηελ ζπγθέληξσζε θαη ηελ επεμεξγαζία πιεξνθνξηψλ γηα ηνλ εαπηφ, ηηο επαγγεικαηηθέο θαη εθπαηδεπηηθέο ελαιιαθηηθέο, ηνπο ηξφπνπο δσήο θαη ηηο επηινγέο ησλ ξφισλ κε ζθνπφ λα νδεγεζεί ην άηνκν ζε ινγηθέο απνθάζεηο πνπ αθνξνχλ ηελ δνπιεηά θαη ηηο ζρέζεηο ηεο κε άιινπο ξφινπο δσήο, πξνο φθεινο ηνπ αηφκνπ θαη ηεο θνηλσλίαο. Ζ επαγγεικαηηθή επηινγή είλαη ζπλερήο δηαδηθαζία, αθνχ ηφζν ην άηνκν φζν θαη ν επαγγεικαηηθφο θαη θνηλσληθφο θφζκνο είλαη δπλακηθά ζχλνια, ηα νπνία εμειίζζνληαη (Κάληαο & Υάηδε, 1991) ελψ πεξηέρεη θαη ην ζηνηρείν ηεο δπλακηθήο κεηαβνιήο, δεδνκέλνπ φηη επηθέξεη πνιιέο ηξνπνπνηήζεηο ζηε κεηέπεηηα εμέιημε θαη ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ αηφκνπ, αθφκε θαη ζην αμηνινγηθφ ηνπ ζχζηεκα, νπφηε είλαη δπλαηφλ λα νδεγήζεη ζε επαλεμέηαζε ηεο απφθαζεο θαη ζε αλαπξνζαλαηνιηζκφ (Γεκεηξφπνπινο, 1998). Δίλαη φξνο δεισηηθφο ηνπ φηη ην άηνκν αθνινπζεί έλα επάγγεικα κεηά απφ ζπζηεκαηηθή ζεψξεζε ησλ ελαιιαθηηθψλ δξφκσλ πνπ ηνπ αλνίγνληαη θαη πσο ε επηινγή ηνπ είλαη απνηέιεζκα εζσηεξηθψλ θη εμσηεξηθψλ επηδξάζεσλ, δειαδή δελ πξφθεηηαη γηα κηα ηπραία επηινγή. Ο Krumboltz θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ θάλνπλ ιφγν γηα επηινγή ζηαδηνδξνκίαο. Αλαθέξεηαη ζε κηα δηα βίνπ δηαδηθαζία πνπ επεξεάδεηαη ηφζν απφ απνθάζεηο ηνπ αηφκνπ φζν θαη απφ πεξηνξηζκνχο θνηλσληθήο θαη νηθνλνκηθήο θχζεσο, πνπ αθνξνχλ ηελ δηαζεζηκφηεηα θάπνησλ επαγγεικάησλ αιιά θαη ηηο απαξαίηεηεο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ είζνδν ζε απηφ. Σνλίδνπλ κάιηζηα πψο ε επηινγή ηεο ζηαδηνδξνκίαο δελ είλαη θάηη ηπραίν αιιά απνηέιεζκα ζπγθεθξηκέλσλ αηηηψλ. Οη αηηίεο απηέο βξίζθνληαη ζε κηα ηδηαίηεξα πνιχπινθε αιιειεπίδξαζε, θαζηζηψληαο αδχλαηε ηελ πξφβιεςε ηεο επηινγήο ηνπ αηφκνπ, ζε έλαλ νξηζκέλν βαζκφ βεβαηφηεηαο (ζην Κάληαο & Υάηδε, 1991). 14

15 Με ηνλ φξν επαγγεικαηηθή επηινγή δελ ελλννχκε αλαγθαζηηθά έλα νξηζκέλν επάγγεικα, ή θαηεχζπλζε, αιιά κπνξεί λα αλαθέξεηαη ζε κηα νκάδα επαγγεικάησλ. Αλ θαη θαλνληθά κε ηνλ φξν απηφ αλαθεξφκαζηε ζηελ είζνδν ζην επάγγεικα, σζηφζν πνιιέο θνξέο δελ γίλεηαη δηάθξηζε αλάκεζα ζηνλ φξν απηφ θαη ζηνλ φξν επαγγεικαηηθή πξνηίκεζε, πνπ αλαθέξεηαη ζην πξνηηκψκελν επάγγεικα κε ην νπνίν ην άηνκν ελδερνκέλσο θαη λα κελ αζρνιεζεί, γηα ππνθεηκεληθνχο ή αληηθεηκεληθνχο ιφγνπο. Αλ θαη γίλεηαη αλαθνξά ζηελ είζνδν ζην επάγγεικα, δελ δηεπθξηλίδεηαη επαξθψο αλ είλαη απηή είλαη απνηέιεζκα ειεχζεξεο επηινγήο ηνπ αηφκνπ ή ππαγνξεχεηαη απφ ζπγθεθξηκέλεο θνηλσληθφ- νηθνλνκηθέο ή θαη νηθνγελεηαθέο ζπλζήθεο (Κάληαο & Υαληδή,1991). ην ζεκείν απηφ ζα ζέιακε λα αλαθεξζνχκε ζηνλ φξν επαγγεικαηηθή σξηκφηεηα. Ζ επαγγεικαηηθή σξηκόηεηα, είλαη έλαο φξνο πνπ απαληάηαη ζπρλά ζηελ βηβιηνγξαθία, ηδίσο φηαλ απηή αζρνιείηαη κε ηνλ ηξφπν επηινγήο ηνπ αηφκνπ, πνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ ζεσξία επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο ηνπ Super θαη ζπρλά ζπγρέεηαη κε ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε. ηελ θαζεκεξηλφηεηα ν φξνο σξηκφηεηα, ρξεζηκνπνηείηαη γηα αλ δεισζεί έλα επξχ θάζκα ηθαλνηήησλ ηνπ αηφκνπ αιιά θαη ε εηνηκφηεηα ηνπ λα αλαιάβεη επζχλεο (ζπρλά άιισζηε αθνχγνληαη νη θξάζεηο... «δελ είλαη αθφκα ψξηκνο/ε λα πάξεη απηή ηελ απφθαζε» «είλαη αλψξηκνο/ή αθφκα» ). Ο Super έδσζε πξψηνο έλαλ ιεηηνπξγηθφ νξηζκφ ζηελ έλλνηα απηή. Ο φξνο απηφο, αλαθέξεη, πσο ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα πεξηγξάςεη ην βαζκφ αλάπηπμεο, ην ζεκείν πνπ ην άηνκν έρεη θηάζεη ζηελ γξακκή ηεο επαγγεικαηηθήο ηνπο αλάπηπμεο απφ ηελ δηεξεχλεζε κέρξη ηελ παξαθκή, θαη πνπ κπνξεί λα ζεσξεζεί σο επαγγεικαηηθή ειηθία, ζε αληηζηνηρία κε ηελ λνεηηθή ειηθία. Ζ επαγγεικαηηθή σξηκφηεηα ζεσξείηαη σο βαζηθή παξάκεηξν ζηελ αλαπηπμηαθή πξνζέγγηζε γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο επαγγεικαηηθήο ζπκπεξηθνξάο θαη ζπκπεξηιακβάλεη ηελ αμηνιφγεζε ηνπ αηνκηθνχ επίπεδνπ ηεο επαγγεικαηηθήο πξνφδνπ ζε ζρέζε κε ηα αλαπηπμηαθά ζέκαηα ηνπ αηφκνπ πνπ αθνξνχλ ηελ ζηαδηνδξνκία ηνπ. (Patton & Creed, 2001; Crites, 1976). Ο Savickas (1984) ζεκεηψλεη φηη ν φξνο αλαθέξεηαη ζηελ εηνηκφηεηα ηνπ αηφκνπ λα πάξεη απνθάζεηο κεηά απφ ζρεηηθή πιεξνθφξεζε, πνπ είλαη θαηάιιειε γηα ηελ ειηθία ηνπ αιιά θαη ηελ εηνηκφηεηα ηνπ λα αληηκεησπίζεη αλαπηπμηαθά ζέκαηα. Οη νξηζκνί πεξηιακβάλνπλ ηελ ηθαλφηεηα ησλ αηφκσλ λα ιακβάλνπλ θαηάιιειεο απνθάζεηο, ζπκπεξηιακβαλφκελεο ηεο επίγλσζε ηνπ ηη απαηηείηαη γηα λα πάξεη θαλείο κηα απφθαζε γηα ηελ ζηαδηνδξνκία ηνπ θαη ην βαζκφ ζηνλ νπνίν νη απνθάζεηο ηνπ είλαη ξεαιηζηηθέο θαη ηαπηφρξνλα ζηαζεξέο ζηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ. (Patton & Creed, 2001; Levinson et al., 1998). Γηα ηνπο Carter et al. (2000) απνηειεί έθθξαζε ηνπ βαζκνχ αλάπηπμεο ηνπ αηφκνπ ζρεηηθά κε ηα νξγαλσκέλα εξγαζηαθά ηνπ θαζήθνληα: βαζκφο ζρεδηαζκνχ, ρξήζε πεγψλ πιεξνθφξεζεο, ιήςε επαγγεικαηηθήο απφθαζεο, 15

16 επαγγεικαηηθή πιεξνθφξεζε, πιεξνθφξεζε γηα ηνλ θφζκν ηεο εξγαζίαο θαη πιεξνθφξεζε γηα ην επάγγεικα πνπ επηζπκεί θάπνηνο. Ζ επαγγεικαηηθή σξηκφηεηα ζρεηίδεηαη κε ηελ ξεαιηζηηθή απηφ-εθηίκεζε, ηελ πεξηβαιινληηθή εκπεηξία, ηελ ζπλνρή ηεο νηθνγέλεηαο θαη αξθεηά πξνζσπηθά ραξαθηεξηζηηθά φπσο ε λνεκνζχλε, ην locus ειέγρνπ θαη ηελ απηνεθηίκεζε (Levinson et al., 1998). Ζ δηαρξνληθή έξεπλα ηνπ Super νδήγεζε ζηελ δηαπίζησζε ηνπ πνιπδηάζηαηνπ ηεο επαγγεικαηηθήο σξηκφηεηαο αιιά θαη ζηελ δηαηχπσζε πέληε «δηαζηάζεψλ» ηεο, ζηηο νπνίεο αξγφηεξα πξνζηέζεθαλ θαη νη «δείθηεο» επαγγεικαηηθήο σξηκφηεηαο. Πην ζπγθεθξηκέλα νη πέληε δηαζηάζεηο πνπ έδσζε ν Super γηα ηνλ έθεβν ήηαλ: α. πξνζαλαηνιηζκφο πξνο θάπνηα επαγγεικαηηθή επηινγή, β. πιεξνθφξεζε θαη πξνγξακκαηηζκφο ζρεηηθά κε ην επάγγεικα πνπ επηζπκεί, γ. ζπλέπεηα σο πξνο ηηο επαγγεικαηηθέο πξνηηκήζεηο, δ. ζηαζεξφηεηα ησλ αηνκηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη ε. ζχλεζε ζηηο επαγγεικαηηθέο πξνηηκήζεηο. (Super & Overstreet, 1960). Σέινο ν Γεκεηξφπνπινο (1998) ζεκεηψλεη πσο ε επαγγεικαηηθή σξηκφηεηα έρεη δηαθνξεηηθή κνξθή ζε θάζε βαζκίδα ηεο εμέιημεο ηνπ αηφκνπ θαη απνηειεί έλδεημε ηεο θνξχθσζεο ηεο επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο ηνπ αηφκνπ ζηελ εθάζηνηε βαζκίδα. εκεηψλεη, επηπιένλ, φηη ε σξηκφηεηα δηαπηζηψλεηαη ζε ζρέζε κε ηελ ζχλεζε πνπ επηδεηθλχεη ην άηνκν θαηά ηελ ιήςε εθπαηδεπηηθψλ, επαγγεικαηηθψλ ή άιισλ απνθάζεσλ. Ο ίδηνο ππνγξακκίδεη πσο ε πκβνπιεπηηθή ηαδηνδξνκίαο έρεη κεηαμχ άιισλ ηελ επζχλε λα πξνάγεη ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ηνπ αηφκνπ σο ην ζεκείν εθείλν πνπ ζα εμαζθαιίζεη ηελ επαγγεικαηηθή σξηκφηεηα. Ζ επαγγεικαηηθή δηεξεύλεζε (Career Exploration) αθνξά ηελ αλαδήηεζε πιεξνθνξηψλ γηα ελαιιαθηηθέο επηινγέο θαη επθαηξίεο, ελφο επαγγεικαηηθνχ κνλνπαηηνχ. Ζ επαγγεικαηηθή δηεξεχλεζε απνθηά ζεκαληηθφ ξφιν θαηά ηελ εθεβεία θαζψο ηα λεαξά άηνκα εκπιέθνληαη ζε δηαδηθαζία απηφ- εμεξεχλεζεο θαη πηζαλέο επαγγεικαηηθέο επηινγέο (Dupont & Gingas, 1991). Οη γνλείο θαηέρνληαο κηα ζεκαληηθή ζέζε κεηαμχ ησλ παξαγφλησλ πνπ επεξεάδνπλ ηελ ιήςε επαγγεικαηηθήο απφθαζεο ησλ παηδηψλ, δξνπλ άιινηε ζεηηθά θαη άιινηε αξλεηηθά. χκθσλα κε ηνπο Witko & al (2005) ζπγθεθξηκέλα ζηνηρεία πνπ ελππάξρνπλ ζην δίπνιν γνλέαο- παηδί, φπσο ην αίζζεκα ηεο ζπλνρήο (connectedness) θαη πξνζθφιιεζεο (attachment) ζηνπο γνλείο, έρνπλ απνδεηρζεί επεξγεηηθά γηα ηελ επαγγεικαηηθή δηεξεχλεζε απφ κέξνπο ησλ εθήβσλ. Ζ φιε δηαδηθαζία ηεο ιήςεο απφθαζεο θαη ε αλακνλή ηεο ιήςεο επαγγεικαηηθήο απφθαζεο απνηεινχλ παξάγνληεο πνπ πξνθαινχλ άγρνο. Χο αληίδξαζε ζε απηή ηελ θαηάζηαζε πίεζεο ηα λεαξά άηνκα ελδερνκέλσο λα πξνζπαζήζνπλ λα κεηαζέζνπλ ηελ 16

17 επζχλε ιήςεο απφθαζεο ζε άιινπο ή λα πξνζπαζήζνπλ λα θαζπζηεξήζνπλ ή αθφκα θαη λα απνθχγνπλ ηελ επηινγή. Ο επαγγεικαηηθόο ζρεδηαζκόο (Career planning) είλαη κηα ζπλερήο δηαδηθαζία αμηνιφγεζεο ηεο θαηάζηαζεο ηνπ αηφκνπ (ηξφπνο δσήο, πξνηηκήζεηο, ηθαλφηεηεο, ζηνηρεία ηεο πξνζσπηθφηεηαο, δνπιεία πνπ νλεηξεχεηαη, ε παξνχζα δνπιεία, ην επαγγεικαηηθφ κνλνπάηη θηι). ε απηή εκπεξηέρνληαη νη αιιαγέο θαη δηνξζψζεηο πξνθεηκέλνπ λα πξνεηνηκαζηεί γηα ηα επφκελα επαγγεικαηηθά βήκαηα, αθφκα θαη αιιαγή επαγγέικαηνο. Αλεμάξηεηα απφ ηελ ειηθία ηνπ, είλαη ζεκαληηθφ γηα ην θάζε άηνκν λα αμηνινγεί αλ έρεη θαηαθέξεη λα πινπνηήζεη ηνπο ζηφρνπο ηνπ θαη λα πξαγκαηνπνηήζεη ηα φλεηξα ηνπ, σζηφζν ν επαγγεικαηηθφο ζρεδηαζκφο γίλεηαη νινέλα θαη πην ζεκαληηθφο θαηά ηελ εθεβεία, φηαλ ηα λεαξά άηνκα αξρίδνπλ λα εμεξεπλνχλ ηθαλφηεηεο, αμίεο, ελδηαθέξνληα θαη επθαηξίεο (Bardick at al., 2004; Kracke, 1997). Καηά ηελ δηάξθεηα ηεο εθεβείαο ηα λεαξά άηνκα εηζέξρνληαη ζε κηα πεξίνδν ηεο δσήο ηνπο θαηά ηελ νπνία αλαδεηνχλ πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηα επαγγέικαηα θαη ηελ αλαγλψξηζε ησλ δηθψλ ηνπο επαγγεικαηηθψλ ελδηαθεξφλησλ, κεηαηξέπνληαο ζε ζεκαληηθφ αλαπηπμηαθφ ζέκα ηνλ επαγγεικαηηθφ ζρεδηαζκφ (Super, 1990 ζην Witko et al., 2005). ε απηή ηελ αλαδήηεζε, νη γνλείο θαη γεληθφηεξα ε νηθνγέλεηα, απνηεινχλ βαζηθή πεγή άληιεζεο πιεξνθνξηψλ ηφζν γηα ηνλ θφζκν ησλ επαγγεικάησλ φζν θαη γηα ηελ δηακφξθσζε ηεο εηθφλαο ηνπ αηφκνπ γηα ηνλ εαπηφ ηνπ θαη ηηο ηθαλφηεηεο ηνπ. 17

18

19 Α ΜΔΡΟ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΚΖ ΑΝΑΚΟΠΖΖ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 O ΘΔΧΡΗΔ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΚΑΗ ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑ Γηα ηελ επηινγή επαγγέικαηνο έρνπλ δηακνξθσζεί δηάθνξεο απφςεηο θαη ζεσξήζεηο. Ζ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ηνπ αηφκνπ έρεη απνηειέζεη θέληξν ηνπ ελδηαθέξνληνο πνιιψλ εξεπλεηψλ. Χο απνηέιεζκα απηνχ ηνπ έληνλνπ ελδηαθέξνληνο απηή ε φςε ηεο εμέιημεο ηεο αλζξψπηλεο αλάπηπμεο έρεη εξεπλεζεί ζε βάζνο, έρνπλ αλαγλσξηζηεί έλα ζχλνιν παξαγφλησλ πνπ ηελ επεξεάδνπλ θαη κηα νκάδα ηερληθψλ θαη κεζφδσλ γηα ηελ δηεπθφιπλζε ηεο. Καηά θαηξνχο, έρνπλ δηακνξθσζεί πνιιέο ζεσξίεο θαη κνληέια πξνθεηκέλνπ λα ηαρηνπνηεζνχλ νη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ δηαδηθαζία επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο. Απψηεξνο ζηφρνο φισλ φκσο είλαη λα εληνπηζηνχλ νη παξάγνληεο πνπ επηδξνχλ ζηελ επαγγεικαηηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ αηφκνπ ψζηε λα ππάξμεη ζηε ζπλέρεηα κηα ζσζηή θαη παξάιιεια απνηειεζκαηηθή «θαζνδήγεζε» απφ ηελ πιεπξά ησλ ππεχζπλσλ θνξψλ πξνζαλαηνιηζκνχ. Έρνπλ πξνηαζεί δηάθνξεο ηαμηλνκήζεηο ησλ ζεσξηψλ πνπ πξνζπάζεζαλ λα πξνζεγγίζνπλ ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε θη επηινγήο, νη νπνίεο πξνζπαζνχλ λα ζπκπεξηιάβνπλ θαη λα θαηαηάμνπλ ηελ πιεζψξα ησλ ζεσξεηηθψλ πξνζεγγίζεσλ πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηνλ ηνκέα απηφ. Οη «Θεσξίεο Δπαγγεικαηηθήο Αλάπηπμεο» φπσο νλνκάζηεθε ην ζχλνιν ησλ ελ ιφγσ ζεσξηψλ, εληάζζνληαη ζε δπν νκάδεο: α. εθείλεο πνπ αζρνινχληαη πξαγκαηηθά κε ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε θαη β. εθείλεο πνπ αζρνινχληαη κφλν ηελ επηινγή επαγγέικαηνο θαη ηνπο παξάγνληεο πνπ ηελ επεξεάδνπλ (Γεκεηξφπνπινο, 1998) Σν 1969, o Crites ρξεζηκνπνίεζε ηξεηο επξχηεξεο θαηεγνξίεο γηα ηελ ηαμηλφκεζε ησλ ζεσξηψλ απηψλ. Αλαθέξεηαη ζε κε ςπρνινγηθέο, ςπρνινγηθέο θαη γεληθέο ζεσξίεο. Ο Herr (1970) δηαθξίλεη έμη θαηεγνξίεο ζεσξηψλ επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο, ζεσξίεο ραξαθηεξηζηηθψλ παξαγφλησλ (trait- factor theories), νηθνλνκηθέο ζεσξίεο, ζεσξίεο θνηλσληθήο δνκήο, ζεσξίεο επεμεξγαζίαο ζχλζεησλ πιεξνθνξηψλ, ζεσξίεο αλαγθψλ θαη ζεσξίεο απηναληίιεςεο. Σν 1981, ν Super πξνρσξά ζε κηα ηαμηλφκεζε ησλ ζεσξηψλ ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: ηηο ζεσξίεο ηνπ ηαηξηάζκαηνο, ηηο εμειηθηηθέο ζεσξίεο θαη ηηο ζεσξίεο ιήςεο απφθαζεο. Λίγα ρξφληα αξγφηεξα, ην 1983, ν Osipow δηέθξηλε πέληε θαηεγνξίεο ζεσξηψλ επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο: ζεσξίεο ραξαθηεξηζηηθψλ παξαγφλησλ (Trait- factor), θνηλσληνινγηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο επαγγεικαηηθήο επηινγήο, εμειηθηηθή ζεσξία -ζεσξία 19

20 απηναληίιεςεο, ζεσξίεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ηέινο ζπκπεξηθνξηθέο ζεσξίεο. (Κάληαο & Υάηδε, 1991). Γεληθά έρεη επηθξαηήζεη ε δηάθξηζε ησλ ζεσξηψλ κε βάζε ην πξφηππν ηνπ Crites, ζε κε ςπρνινγηθέο (ή θνηλσληθφ-νηθνλνκηθέο), ςπρνινγηθέο (πρ. είλαη νη εμειηθηηθέο θαη ςπρνινγηθέο, ζεσξίεο κάζεζεο θαη ιήςεο απφθαζεο) θαη ζε γεληθέο ζεσξίεο (Υαληδή,1987; Γεκεηξφπνπινο 1994, 1998), ε νπνία ιακβάλεη ππφςε ηα θχξηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηνπο ηνκείο ζηνπο νπνίνπο απνδίδεη βαξχηεηα ε θάζε κηα. Ζ κειέηε ησλ ζεσξηψλ επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο θαη επηινγήο είλαη ζεκαληηθή θαζψο απηέο παξέρνπλ ζηνπο ζπκβνχινπο έλα πιαίζην ζρεδηαζκνχ ησλ ζπκβνπιεπηηθψλ ηνπο παξεκβάζεσλ. ηελ ελφηεηα πνπ αθνινπζεί ζα παξνπζηαζηνχλ θάπνηεο απφ ηηο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ, νη ζχκβνπινη γηα ηελ δηαρείξηζε ησλ ππνζέζεσλ ησλ ζπκβνπιεπφκελσλ ηνπο. Οη ζεσξήζεηο απηέο κπνξνχλ λα εθαξκνζηνχλ ζε έλα επξχ θάζκα ζπκβνπιεπκέλσλ αιιά γηα ηηο αλάγθεο ηεο εξγαζίαο καο ζα εζηηάζνπκε ζηνλ ξφιν πνπ δηαδξακαηίδεη ε νηθνγέλεηα, κε ηελ ζηελφηεξε ή επξχηεξε έλλνηα, ζηελ δηαδηθαζία επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο. Πνιινί απφ ηνπο ζεσξεηηθνχο θαη ηνπο εξεπλεηέο πνπ αζρνινχληαη κε ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε δίλνπλ έκθαζε ζηελ γνληθή ή ηελ νηθνγελεηαθή επηξξνή σο ζεκαληηθφ παξάγνληα ζηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ηνπ αηφκνπ. χκθσλα κε ηνπο Burkhead & Wilson (1995), πνιινί ζεσξεηηθνί ππνζηεξίδνπλ πσο ε επηξξνή ηεο νηθνγέλεηαο ζηηο αμίεο θαη ηελ απηναληίιεςε ηνπ αηφκνπ ζα επεξεάζνπλ ηηο κεηέπεηηα επαγγεικαηηθέο επηινγέο ηνπ αηφκνπ. Οη θνηλσληνινγηθέο- πνιηηηζηηθέο ζεσξίεο ζεσξνχλ πσο θαλνληζηηθφο παξάγνληαο ζηε δηαδηθαζία επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο θαη επηινγήο ηνπ αηφκνπ είλαη ηφζν νη θνηλσληθέο φζν θαη νη πνιηηηζκηθέο επηδξάζεηο πνπ δέρεηαη ην άηνκν. ηελ ζεσξία ηνπ Lipsett ηα θπξηφηεξα ζπζηήκαηα ηα νπνία έρνπλ επίδξαζε ζηηο απνθάζεηο πνπ ηειηθά ζα ιάβεη ην άηνκν είλαη ην πνιηηηζηηθφ θαη θνηλσληθφ ζχλνιν, ην ζρνιείν θαη ε νηθνγέλεηα. Ζ νηθνγέλεηα απνηειεί βαζηθή θνηλσληθή νκάδα, κέζα απφ ηελ νπνία δηακνξθψλεηαη ε πξνζσπηθφηεηα ηνπ αηφκνπ, νη αμίεο, νη πξνηηκήζεηο, νη θηινδνμίεο αθφκε θαη νη δπλαηφηεηεο επηινγήο ηνπ εθπαηδεπηηθήο ή επαγγεικαηηθήο ηαπηφηεηαο (Γεκεηξφπνπινο, 2004). ηελ νκάδα ησλ ζεσξηψλ ησλ αλαγθψλ, ε θπξηφηεξε ςπρνδπλακηθή ζεσξία, απηή ηεο Ann Roe, ζέηεη σο βαζηθφ ηεο άμνλα ηελ νηθνγέλεηα. Ζ επαγγεικαηηθή επηινγή γηα ηελ Roe ζρεηίδεηαη κε ηηο πξψηεο εκπεηξίεο ηνπ αηφκνπ ζην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ. Σν θιίκα πνπ δηακνξθψλεηαη ζην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ, θαη θπξίσο φπσο απηφ εθδειψλεηαη κέζα απφ ηελ ζπκπεξηθνξά, ζε ςπρνινγηθφ επίπεδν, ησλ γνλέσλ ζηηο ζρέζεηο ηνπο κε ηα παηδηά ηνπο. 20

21 Μέζα απφ απηέο ηηο ζρέζεηο ηα παηδηά αλαπηχζζνπλ ζπγθεθξηκέλνπο ηχπνπο πξνζσπηθφηεηαο πνπ έπεηηα νδεγνχλ ζηελ εθδήισζε νξηζκέλεο γεληθφηεξεο ζπκπεξηθνξάο αιιά θαη ζπγθεθξηκέλεο ζπκπεξηθνξέο ζε επαγγεικαηηθφ επίπεδν. ηελ ζεσξία ηεο Roe γίλεηαη ιφγνο γηα ην γνλετθφ ζηπι (parenting style), ηνλ ηξφπν δειαδή πνπ πηνζεηεί ν ελήιηθαο γηα ηελ άζθεζε ηνπ γνληθνχ ηνπ ξφινπ. Γηαθξίλεη ηέζζεξα ζηπι γνλέα: ηνλ επηεηθή (indulgent), ν νπνίνο πεξηζζφηεξν αληαπνθξίλεηαη ζηηο αλάγθεο ηνπ παηδηνχ θαη απαηηεί ιηγφηεξα, ηνλ απηαξρηθφ- απνιπηαξρηθφ (authoritarian), ν νπνίνο είλαη ηδηαίηεξα απαηηεηηθφο θαη θαηεπζπληηθφο, αιιά δελ αληαπνθξίλεηαη θαζφινπ ζηηο αλάγθεο, ηνλ επηηαθηηθφ (authoritative), ν νπνίνο είλαη εμίζνπ απαηηεηηθφο θαη αληαπνθξίλεηαη ζηηο αλάγθεο ηνπ παηδηνχ θαη ηέινο ηνλ κε εκπιεθφκελν (uninvolved) ν νπνίνο αληαπνθξίλεηαη πνιχ ιίγν θαη δελ απαηηεί ηίπνηα. Τπνζηεξίδεη πσο νη ζρέζεηο κεηαμχ γνλέσλ θαη παηδηψλ επεξεάδνπλ ηελ αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ηελ δηακφξθσζε ησλ ςπρνινγηθψλ αλαγθψλ ησλ ηειεπηαίσλ. Σα επαγγεικαηηθά ελδηαθέξνληα θαη νη επηινγέο είλαη έλαο απφ ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο ην άηνκν πξνζπαζεί λα θαιχςεη θάπνηεο απφ απηέο ηηο αλάγθεο. (Kerka, 2000). Ζ αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ησλ παηδηψλ εμαξηάηαη απφ ηελ αληίζηνηρε ζπκπεξηθνξά ησλ γνλέσλ (παξαδνρή, αδηαθνξία ή ππεξπξνζηαηεπηηθφηεηα). (Γεκεηξφπνπινο, 2004; Κάληαο & Υαηδή, 1991). Ο Super, ζηα ηέιε ηνπ 20 νπ αηψλα παξνπζηάδεη ηελ Archway of Determinants (Αςίδα Καζνξηζηηθψλ Παξαγφλησλ) κε ηελ φπνηα πξνζπάζεζε λα απεηθνλίζεη ηελ δηαδηθαζία ηεο αλάπηπμεο ζηαδηνδξνκίαο (εηθφλα 1). ην ζρεδηάγξακκα απηφ ε νηθνγέλεηα απνηειεί κηα απφ ηηο βαζηθέο παξακέηξνπο ηεο πξνζσπηθήο αλάπηπμεο πνπ βξίζθνληαη ζηελ βάζε ηεο. ηε ζέζε ηεο βάζεο ηνπνζεηεί βηνγξαθηθά (ην θχιν, ε θπιή, ε θνηλσληθννηθνλνκηθή ηάμε, νη νηθνγελεηαθέο αμίεο θ.α.) θαη γεσγξαθηθά δεδνκέλα (εζληθέο θαη πνιηηηζηηθέο επηδξάζεηο ηνπ δέρεηαη ην άηνκν αιιά θαη ηελ δηαζεζηκφηεηα ελαιιαθηηθψλ δπλαηνηήησλ θαη ηελ πξφζβαζε ζε απηέο). Οη βηνγξαθηθέο πηπρέο κπνξνχλ λα εμνκνησζνχλ κε ηηο επηδξάζεηο θαη ηα γεγνλφηα πνπ επεξέαζαλ θαη δηακφξθσζαλ ηηο αμίεο, ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο ηθαλφηεηεο ηνπ αηφκνπ, κε άιια ιφγηα, ηελ ηζηνξία ηεο δσήο ηνπ. Σα δπν είδε απηψλ ησλ δεδνκέλσλ δηακνξθψλνπλ δπν ίζεο θνιψλεο (ε αξηζηεξή ζηήιε παξνπζηάδεη ηηο εζσηεξηθέο κεηαβιεηέο θαη ε δεμηά ηηο εμσηεξηθέο) νη νπνίεο ζηεξίδνπλ θαη παξάιιειά ηξνθνδνηνχλ ηελ επηινγή ηεο πξνζσπηθήο ζηαδηνδξνκίαο ηνπ θάζε αηφκνπ, ζπκπεξηιακβάλνληαο παξάιιεια εθείλνπο ηνπο πξσηαξρηθνχο παξάγνληεο πνπ ζπκπιέθνληαη θαη δνκνχλ έλα γεληθφηεξν πιαίζην εληφο ηνπ νπνίνπ ηα άηνκα θάλνπλ ηηο επαγγεικαηηθέο ηνπο επηινγέο. ηελ θνξπθή ηεο αςίδαο ηνπ ηνπνζεηεί ηελ πξνζσπηθή αλάπηπμε ηνπ αηφκνπ, σο απνηέιεζκα ηεο θνξχθσζεο ησλ αιιειεπηδξάζεσλ εζσηεξηθψλ θαη εμσηεξηθψλ κεηαβιεηψλ 21

22 (ηηο νπνίεο θαη αλαπαξηζηά σο ηκήκαηα ησλ δπν θνιψλσλ). Σα δνκηθά ζηνηρεία απηήο ηεο αλάπηπμεο δελ είλαη άιια απφ ηα ζηάδηα αλάπηπμεο θαη ηνπο ξφινπο πνπ ην άηνκν αλαιακβάλεη θαζ φιε ηελ δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ. Καζνξηζηηθή ζέζε ζηελ φιε δηαδηθαζία θαη ζηπινβάηεο ηεο είλαη ν εαπηφο καο, εθθξαδφκελνο κέζα απφ κηα επαγγεικαηηθή απηναληίιεςε. Με βάζε ηα παξαπάλσ, ν Super δηαηχπσζε ηελ άπνςε πψο ε επηινγή ηνπ επαγγέικαηνο δελ είλαη ηίπνηα άιιν απφ ηελ εθαξκνγή ηεο απηναληίιεςεο. Ο Super, ν νπνίνο πξνρσξεί αθφκε πεξηζζφηεξν, ηνλίδνληαο φηη ε νηθνγέλεηα, σο θνηλσληθή, ςπρνινγηθή θαη νηθνλνκηθή νληφηεηα, παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δηακφξθσζε ηφζν ηεο αηνκηθήο φζν θαη ηεο επαγγεικαηηθήο ηαπηφηεηαο ηνπ αηφκνπ. Ζ ηεξάζηηα δπλαηφηεηα ηεο νηθνγέλεηαο λα παξέρεη πνηθηιία δξαζηεξηνηήησλ, πιεξνθνξηψλ θαη πξνηχπσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηα επαγγέικαηα, ηελ θαζηζηά ηθαλή λα δηακνξθψλεη ζεκαληηθά ηηο επαγγεικαηηθέο πξνηηκήζεηο ηνπ αηφκνπ. Ζ νηθνγέλεηα, θαηά ζπλέπεηα, θαιιηεξγεί αμίεο, ζηάζεηο θαη πξφηππα ζπκπεξηθνξάο πνπ επεξεάδνπλ ηε κεηέπεηηα επαγγεικαηηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ αηφκνπ θαη επηδξά ζηε δηακφξθσζε ηεο ζηαδηνδξνκίαο ηνπ. Δηθφλα 1: Ζ αςίδα ησλ θαζνξηζηηθψλ παξαγφλησλ (Amundson et al, 2007: 43) Αιιά θαη ζηηο εμειηθηηθέο ζεσξίεο, φπσο απηέο ηνπ Ginzberg θαη ηεο Gottfredson ε νηθνγέλεηα θαη ην επξχηεξν νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ δηαδξακαηίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ηνπ αηφκνπ θαη ζηηο κεηέπεηηα επηινγέο ηνπ. Οη δχν απηέο ζεσξίεο 22

23 εηζεγνχληαη ηελ έλαξμε ηεο επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο απφ κηθξή ειηθία, φπνπ ηα άηνκα δηαλχνπλ κηα πεξίνδν θαληαζίαο. ζηελ πεξίνδν απηή νη επηινγέο ηνπ επαγγέικαηνο ησλ παηδηψλ βαζίδνληαη ζε επηζπκίεο θαη ελδηαθέξνληα παξά ζε ηθαλφηεηεο. Χζηφζν δηαθνξνπνηνχληαη σο πξνο ηελ ειηθία πνπ ηα παηδηά μεθηλνχλ λα θάλνπλ ξεαιηζηηθέο επηινγέο (Auger, 2005). O Ginzberg ππνζηεξίδεη φηη σο ηα 11 ηνπο, ηα παηδηά βαζίδνληαη ζηε θαληαζία, θαη κεηαμχ 11 θαη 14 εηψλ, ε αλάπηπμε ηεο ζηαδηνδξνκίαο βαζίδεηαη ζε πην ξεαιηζηηθά ζηνηρεία. Ζ Gottfredson ζηελ ζεσξία ηνπ επηιεθηηθνχ πεξηνξηζκνχ ησλ επαγγεικάησλ θαη ηνπ ζπκβηβαζκνχ (Theory of Circumscription and Compromise), ηνπνζεηεί ηελ έλαξμε ηεο δηακφξθσζεο πξνζδνθηψλ γηα ηελ ζηαδηνδξνκία, ήδε απφ ηελ ειηθία ησλ πέληε εηψλ. χκθσλα κε ηελ ζεσξία ηεο, ε δηακφξθσζε επαγγεικαηηθψλ θηινδνμηψλ ησλ παηδηψλ επεξεάδνληαη απφ ην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ (πρ. πξνγξαθφκελεο θηινδνμίεο αλά θχιν, εθηηκψκελε δπζθνιία ηνπ επαγγέικαηνο, θχξνο) (Gottfredson, 1996; Κξίβαο & Μίραινπ, 2006). Ζ νηθνγέλεηα θαη ηδηψο ε παξνπζία ησλ γνλέσλ μερσξίδνπλ κέζα ζε απηνχο θνηλσληθνχο- πεξηβαινληηθνχο παξάγνληεο, επεξέαδνληαο ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ηνπ ηνπ παηδηνχ, εληφλνηεξα θαη απφ ηελ νκάδα ησλ ζπλνκηιήθσλ. Ζ νηθνγέλεηα θαη ην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ επηδξνχλ ζεκαληηθά ζηελ δηακφξθσζε ηνπ ραξαθηήξα ηνπ αηφκνπ θαη επεξεάδνπλ γεληθφηεξα ηελ επαγγεικαηηθή ηνπο αλάπηπμε, είηε ζπλεηδεηά είηε αζπλείδεηα, άιινηε κε έκκεζν θαη άιινηε κε άκεζν ηξφπν. Δηδηθφηεξα, νη γνλείο, σο ηα κέιε ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ ειέγρνπλ ζε κεγάιν βαζκφ ηε δσή ηνπ αηφκνπ, είλαη απφ ηα θπξίαξρα πξφηππα. Ζ επηξξνή πνπ αζθνχλ είλαη ζπλεηδεηή φζνλ αθνξά ηηο πξνζδνθίεο, ηηο επθαηξίεο θαη ηηο επηζπκίεο πνπ εθθξάδνπλ, κέζα απφ ηηο θαηεπζχλζεηο θαη ηηο αξρέο πνπ πξνζπαζνχλ λα πεξάζνπλ ζηα παηδηά ηνπο αιιά θαη ηηο επθαηξίεο γηα ζπνπδέο πνπ ηνπο πξνζθέξνπλ. Δπηπιένλ, κέζα απφ ην πξφηππν πνπ πξνζθέξνπλ σο γνλείο, ηελ νηθνλνκηθή ηνπο θαηάζηαζε, ην κνξθσηηθφ θαη ην πνιηηηζηηθφ ηνπο επίπεδν αιιά θαη ην επάγγεικα πνπ αζθνχλ επεξεάδνπλ αζπλείδεηα ηελ πνξεία πνπ ζα αθνινπζήζεη ην παηδί ηνπο, θαζψο κε ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπο, δηακνξθψλνπλ ηηο εκπεηξίεο ηεο πξψηκεο παηδηθήο ηνπο ειηθίαο. (Γεκεηξφπνπινο,2004). Γηα ηνπο Lent & Hackett ε επαγγεικαηηθή αλάπηπμε είλαη έλαο ζπλδπαζκφο πξνζσπηθψλ, πιαηζηαθψλ θαη γλσζηηθψλ παξαγφλησλ πνπ επεξεάδεη ηελ δηακφξθσζε ησλ επαγγεικαηηθψλ ελδηαθεξφλησλ, ηελ αλάπηπμε ηεο ζηνρνζεζίαο θαη ηελ επίδνζε. Έκθαζε δίλεηαη ζε ηξεηο θνηλσληθφ-γλσζηηθέο δηαδηθαζίεο, νη νπνίεο πηζηεχεηαη φηη ιεηηνπξγνχλ ελ ζρέζε κε ηηο επαγγεικαηηθέο ζπκπεξηθνξέο. Πξφθεηηαη γηα ηελ αληίιεςε ηεο απηεπάξθεηαο, ην βαζκφ δειαδή ζηνλ νπνίν ην άηνκν αηζζάλεηαη ηθαλφ θαη έρεη εκπηζηνζχλε ζηηο ηθαλφηεηεο ηνπ, γηα ηελ πινπνίεζε θάπνηνπ έξγνπ, φπσο απηφο δηακνξθψλεηαη κέζα απφ ηηο 23

24 πξνζσπηθέο θαη έκκεζεο εκπεηξίεο, ηηο πξνζδνθίεο απνηειεζκαηηθφηεηαο (πρ. αλακελφκελεο ζπλέπεηεο θάπνηαο δξάζεο ηνπ) θαη ηνπο επαγγεικαηηθνχο ζηφρνπο ή πξνζέζεηο.. ηα πιαίζηα ηεο θνηλσληθνγλσζηηθήο ζεσξίαο γηα ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε (social cognitive career theory SCCT), ε επαγγεικαηηθή αλάπηπμε γίλεηαη αληηιεπηή ζαλ κηα ζπξξνή δπλακηθψλ θαη θπθιηθψλ αιιειεπηδξάζεσλ, γλσζηηθψλ, ςπρνινγηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηζηηθψλ παξαγφλησλ. Ζ αληίιεςε ησλ επαγγεικαηηθψλ ελδηαθεξφλησλ επεξεάδεη ηελ ζρέζε ηνπο κε ηνπο ζηφρνπο. Οη αληηιήςεηο ησλ εκπνδίσλ πνπ αθνξνχλ εθπαηδεπηηθνχο θαη επαγγεικαηηθνχο ζηφρνπο αλαπαξηζηνχλ κηα αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ αληηθεηκεληθψλ παξαγφλησλ ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηνλ ελεξγφ πξνζδηνξηζκφ ηνπ αηφκνπ θαζψο θαη ηεο έθζεζεο ηνπ ζε απηνχο ηνπ παξάγνληεο (Constantine et al, 2005). Ζ θνηλσληνγλσζηηθή ζεσξία (SCCT) πεγάδεη απφ ηελ αλαζεψξεζε ηεο θνηλσλνληθνγλσζηηθήο ζεσξίαο ηνπ Bandura, ελψ επηξξνέο ηεο εληνπίδνληαη θαη ζηελ ζεσξία ησλ Hackett & Betz γηα ηελ απηεπάξθεηα αιιά θαη ζηελ ζεσξία ηνπ Krumboltz γηα ηελ κάζεζε. Πξφθεηηαη γηα κηα ζεσξία πνπ εζηηάδεη πεξηζζφηεξν ζε ζπγθεθξηκέλνπο γλσζηηθνχο δηακεζνιαβεηέο, νη νπνίνη επεξεάδνπλ ηηο εκπεηξίεο κάζεζεο πνπ ζπλδένληαη κε ηελ ιήςε επαγγεικαηηθήο απφθαζεο. Γίλεη έκθαζε ζηνλ ηξφπν πνπ ηα ελδηαθέξνληα, νη ηθαλφηεηεο θαη άιιεο ζρεηηθέο κεηαβιεηέο δηαζπλδένληαη, ζηνπο ηξφπνπο πνπ πξνζσπηθνί θαη πεξηβαιινληηθνί παξάγνληεο επεξεάδνπλ ηελ ιήςε επαγγεικαηηθήο απφθαζεο φπσο επίζεο θαη ηνλ ελεξγφ ξφιν ηνπ αηφκνπ ζε φιεο απηέο ηηο δηαδηθαζίεο (Patton &MacMachon, 2006). Ζ θνηλσλησγλσζηηθή ζεσξία γηα ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ππνζηεξίδεη φηη ε ηειεπηαία είλαη έλαο ζπλδπαζκφο πξνζσπηθψλ θαη γλσζηηθψλ παξαγφλησλ θαζψο θαη παξαγφλησλ ηνπ πεξηβάιινληνο, νη νπνίνη επεξεάδνπλ ηε δηακφξθσζε επαγγεικαηηθψλ ελδηαθεξφλησλ, ηελ αλάπηπμε ησλ ζηφρσλ θαη ηελ επίδνζε. Κνκβηθφ ζεκείν ζην θνηλσληνγλσζηηθφ κνληέιν είλαη νη εκπεηξίεο κάζεζεο. Γηα δηάθνξνπο ιφγνπο ηα αλαπηπζζφκελα άηνκα, φρη κφλν εθηίζεληαη θαηά δηαθνξεηηθφ ηξφπν ζε δηαθνξεηηθά πεξηβάιινληα, αιιά θαη ε ελίζρπζή πνπ ιακβάλνπλ δηαθνξνπνηείηαη, έηζη ψζηε λα πξνζαλαηνιίδνληαη απφ ην πεξηβάιινλ ηνπο ζε νξηζκέλεο επηζπκεηέο δξαζηεξηφηεηεο θαη ζε επηδησθφκελα απνηειέζκαηα, κέζα απφ επηιεθηηθέο εληζρχζεηο. Μέζα απφ επαλαιακβαλφκελεο πξαθηηθέο εκπεηξίεο κάζεζεο θαη αμηνινγηθέο αλαηξνθνδνηήζεηο απφ ηνπο ζεκαληηθνχο άιινπο, ηα παηδηά θαη νη έθεβνη βειηηψλνπλ ηηο δεμηφηεηεο ηνπο, αλαπηχζζνπλ πξνζσπηθνχο αμηνινγηθνχο κεραληζκνχο, δηακνξθψλνπλ πεπνηζήζεηο επαγγεικαηηθήο απηναπνηειεζκαηηθφηεηαο (δειαδή ην βαζκφ εκπηζηνζχλεο ζηηο ηθαλφηεηέο ηνπο λα εθηειέζνπλ έλα έξγν ) θαη πξνζδνθίεο (ηηο πξνζδνθψκελεο ζπλέπεηεο 24

25 κηαο πξάμεο) γηα ην απνηέιεζκα. Απηφο, ζχκθσλα κε ηνλ Bandura, είλαη ν ηξφπνο πνπ ηα παηδηά θαη νη έθεβνη δηακνξθψλνπλ ηα επαγγεικαηηθά ελδηαθέξνληα, ηα νπνία κε ηελ ζεηξά ηνπο ζα επεξεάζνπλ ηνπο επαγγεικαηηθνχο ζηφρνπο, ηηο επηινγέο θαη ηα επηηεχγκαηα. Σν 2000, ν Chope, ππνζηήξημε ηελ άπνςε πσο αλ θαη ε Ann Roe ήηαλ απφ ηνπο πξψηνπο ζεσξεηηθνχο πνπ κειέηεζαλ ηνλ ξφιν ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ ιήςε επαγγεικαηηθήο απφθαζεο, εζηηάδνληαο ζε αλάκεηθηα απνηειέζκαηα σο πξνο ηελ αλαηξνθή ηνπ παηδηνχ θαη ηνλ θαζνξηζηηθφ ξφιν ηεο ζηελ επαγγεικαηηθή ηνπ επηινγή, απηφ πνπ ηειηθά επέηξεςε ζηνπο ζπκβνχινπο λα δηεξεπλήζνπλ ηελ επηξξνή ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο ζην ζρεδηαζκφ ηεο επαγγεικαηηθήο πνξείαο θαη ηεο δσήο, ήηαλ ε ζεσξία ηνπ Bowlby, πνπ πξνεξρφηαλ απφ ηελ ζεσξία ησλ νηθνγελεηαθψλ ζπζηεκάησλ (Chope, 2002). Ο Batcher πξφζζεζε αθφκα κηα νπηηθή ζην ζέκα απηφ, θαζψο ζχκθσλα κε ηνλ Chope (2002), ζεκείσζε πσο νη νηθνγελεηαθνί κχζνη, θαλφλεο θαη ηα φξηα ζπκπεξηιακβάλνληαη ζηα ζπζηεκηθά ζέκαηα πνπ έρνπλ ηελ κεγαιχηεξε επηξξνή ζηελ θαξηέξα ή ην επάγγεικα θάπνηνπ, ελψ νη Ulrich & Dunne (ζην Chope, 2000) πηζηεχνπλ πσο ε θαιχηεξε θαηαλνήζε ηεο επαγγεικαηηθήο αιιαγήο κπνξεί λα είλαη εθηθηή κέζα ζην πιαίζην ηεο δπλακηθήο ηεο νηθνγέλεηαο. Ζ εκθάληζε ησλ θνλζηξνπβηζηηθψλ ζεσξηψλ πνπ ηφληζαλ ηελ ζεκαζία ησλ λνεκαηνδνηήζεσλ πνπ θάλεη ην θάζε άηνκν, επεξέαζαλ ηηο επαγγεικαηηθέο ζεσξίεο θαη πξαθηηθέο. Ζ ζεσξία ησλ ζπζηεκάησλ (The Systems Theory Framework-STF) ελζσκαηψλεη φια ηα είδε ησλ ζπζηεκάησλ ζηα νπνία είλαη δπλαηφλ λα αλήθεη έλα άηνκν. Δλζσκαηψλνληαο ηα δπν νπζηαζηηθήο ζεκαζίαο ζπζηήκαηα γηα ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε (ην πιαηζηαθφ θαη ην αηνκηθφ ζχζηεκα), νδεγείηαη ζηελ πξψηε ζπληζηψζα ηεο εθαξκνγήο ηεο ζην ηνκέα ηνπ επαγγέικαηνο, απηή ηνπ πεξηερνκέλνπ (content) θαη ηελ επηξξνή απφ απηφ. ην ζχζηεκα ηνπ πεξηερνκέλνπ, ην πιαίζην, θαη ηηο ζρεηηθέο κε απηφ επηξξνέο ζπκπεξηιακβάλνληαη ηφζν ελδν-πξνζσπηθνί παξάγνληεο, φπσο ε πξνζσπηθφηεηα θαη ε ειηθία ηνπ αηφκνπ, φζν θαη νη πιαηζηαθνί- θνηλσληθνί, φπσο ε νηθνγέλεηα, ή πιαηζηαθνίπεξηβαιινληηθνί, φπσο ε γεσγξαθηθή ηνπνζεζία. Ζ δεχηεξε ζπληζηψζα ηεο δελ είλαη άιιε απφ ηελ δηαδηθαζία (process). Ζ ζπληζηψζα απηή θάλεη νξαηή ηελ παξνπζία ησλ πεξηνδηθά επαλαιακβαλφκελσλ δηαδηθαζηψλ, ηελ αιιειεπίδξαζε ηνπ αηφκνπ θαη ηνπ πιαηζίνπ, θαζψο θαη κεηαμχ αηφκνπ θαη πιαηζίνπ- πεξηβάιινληνο (McMachon, 2005; Zimmerman & Kontosh, 2007). ηελ ζεσξία απηή ε επαγγεικαηηθή αλάπηπμε παξνπζηάδεηαη ζαλ κηα δπλακηθή δηαδηθαζία πνπ αλαπαξηζηάηαη κέζα απφ επηξξνέο, πεξηνδηθφηεηα θαη αιιαγέο κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ. Βαζηθφ ζεκείν ηεο είλαη ε αληίιεςε πσο θάζε ζχζηεκα είλαη έλα 25

26 αλνηθηφ ζχζηεκα, δέρεηαη δειαδή, επηξξνέο απφ ην εμσηεξηθφ ηνπ θαη ηελ ίδηα ζηηγκή επεξεάδεη φηη βξίζθεηαη πέξα απφ ηα φξηα ηνπ. (Patton & McMahon, 2006). Έηζη ην άηνκν επεξεάδεηαη απφ ηα κέιε ησλ ζπζηεκάησλ ζηα νπνία αλήθεη, θαη θπζηθά απφ ην ζχζηεκα ηεο νηθνγέλεηαο, αιιά ηελ ίδηα ψξα ηα επεξεάδεη θαη απηφ. (εηθφλα 2) Δηθφλα 2: The Systems Theory Framework of Career Development (Patton & McMahon, 2006) Όζνλ αθνξά ην αηνκηθφ ζχζηεκα ε STF ζέηεη ην άηνκν ζε έλαλ πην ελεξγφ ξφιν, ζην θέληξν ηνπ ηξφπνπ ξχζκηζεο ηεο ζπκπεξηθνξάο ζε ζρέζε κε άιιεο ζεσξίεο. ε απηφ ζπκθσλνχλ νη Vondracek, Lerner & Schulenberg (1986) πνπ δίλνπλ έκθαζε ζηελ κνλαδηθφηεηα ηνπ αηφκνπ θαη ηνπ πιαηζίνπ ηνπ. Γειψλνπλ κάιηζηα φηη ππάξρεη κηα δπλακηθή αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ηνπ αηφκνπ θαη ησλ πνηθίισλ επηπέδσλ ηνπ πεξηβάιινληνο απφ ην νπνίν πεγάδεη ε αηνκηθή αλάπηπμε θαη ε ζπκπεξηθνξά. Τπφ ηνπο φξνπο ηεο ζπζηεκηθήο ζεσξίαο, ην άηνκν απνηειεί απφ κφλν ηνπ έλα ζχζηεκα καδί κε ηηο ελδνπξνζσπηθέο επηξξνέο θαη παξάγνληεο, φπσο νη αμίεο, ην θχιν, ε πγεία, νη πεπνηζήζεηο, ε ειηθίεο ή ε απηνεηθφλα θηι. πνπ απεηθνλίδνληαη ζηα αληηπξνζσπεπηηθά ζπζηήκαηα πνπ 26

27 επεξεάδνπλ ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε (McMachon, 2005; Zimmerman & Kontosh, 2007). Χο ζχζηεκα ην άηνκν δελ είλαη απνκνλσκέλν αιιά απνηειεί ηαπηφρξνλα θαη έλα θνκκάηη ηνπ επξχηεξνπ πιαηζηαθνχ ζπζηήκαηνο. Σν επξχηεξν απηφ ζχζηεκα πεξηιακβάλεη έλαλ αξηζκφ θνηλσληθψλ θαη πεξηβαιινληηθψλ ππνζπζηεκάησλ. Σα θνηλσληθά ζπζηήκαηα αλαθέξνληαη ζε φια εθείλα ηα άηνκα ή θνξείο κε ηα νπνία ην άηνκν αιιειεπηδξά άκεζα φπσο ε νηθνγέλεηα, νη ζπλνκήιηθνη, ην ζρνιείν θηι. ηα πεξηβαιινληηθά ζπζηήκαηα πεξηιακβάλνληαη φια εθείλα ηα ζπζηήκαηα ηα νπνία θαίλνληαη λα έρνπλ πνιχ ιίγε ζρέζε κε ην άηνκν φπσο πρ. ε γεσγξαθηθή ζέζε ή νη θνηλσληθφ-νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο. ηελ νκάδα ησλ πιαηζηαθψλ ζπζηεκάησλ βαζηθφ είλαη απηφ ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηδίσο απηφ ησλ γνλέσλ. Ζ επηξξνή ηνπ ελφο ζπζηήκαηνο ζην άιιν είλαη ελδεηθηηθή ηεο δπλακηθήο θχζεο ηεο ελ ιφγσ ζεσξίαο, ελψ ε επαλαιακβαλφκελε αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ηνπο είλαη δεισηηθή ηεο δηαπεξαηφηεηαο ησλ νξίσλ ησλ ππνζπζηεκάησλ, ηα νπνία είλαη αλνηθηά θαη ζηελ επηξξνή εμσηεξηθψλ παξαγφλησλ. Ζ έλλνηα απηή ηεο πεξηνδηθφηεηαο (recursiveness) απνθαιχπηεη ζπγθεθξηκέλα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζπζηεκηθψλ επηξξνψλ. Δίλαη κε γξακκηθέο, αηππηθέο, ακνηβαίεο θαη πνιχ-θαηεπζπληήξηεο. Ζ θχζε ηεο επηξξνήο αιιά θαη ε έληαζε ηεο είλαη δπλαηφλ λα ηξνπνπνηνχληαη κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ. Αλ αλαινγηζηνχκε, παξαδείγκαηνο ράξηλ, ην ζχζηεκα ηεο νηθνγέλεηαο ζα δνχκε φηη επεξεάδεη ην άηνκν θαζ νιε ηελ δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ, αιιά ε θχζε θαη ν βαζκφο απηήο ηεο επηξξνήο δηαθνξνπνηείηαη θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο εθεβείαο θαη ηεο ελειηθίσζεο ηνπ. Ζ MacMachon (2005) πξνζεγγίδνληαο ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ππφ ηνπο φξνπο ηεο ζπζηεκηθήο ζεσξίαο αλαθέξεηαη θαη ζηνλ ρξφλν. Ο ρξφλνο απεηθνλίδεηαη (βι. εηθφλα 2) σο θπθιηθφο γηα λα δνζεί έκθαζε ζηε κε γξακκηθή θχζε ηεο επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο αιιά θαη ηνλ αλαπφζπαζην/ νινθιεξσηηθφ ξφιν πνπ δηαδξακαηίδνπλ νη επηξξνέο θαη ηνλ ηξηψλ δηαζηάζεσλ ηνπ, παξειζφληνο, παξφληνο θαη κέιινληνο. Με άιια ιφγηα ε επαγγεικαηηθή αλάπηπμε γηα ηελ ζπζηεκηθή ζεσξία είλαη πνιχπινθε θαη γηα απηφ φρη πάληα πξνζρεδηαζκέλε, πξνβιέςηκε ή ινγηθή. Αληίζεηα, απξνζδφθεηα ή ηπραία γεγνλφηα πνπ ιακβάλνπλ ή πηζαλφλ λα ιάβνπλ ρψξα εληφο ηνπ επξχηεξνπ ζπζηήκαηνο, θαη ηα νπνία ην άηνκν ελδερνκέλσο λα κελ αλακέλεη, λα επεξεάζνπλ ζε βάζνο ηελ επαγγεικαηηθή ηνπ αλάπηπμε. 27

28

29 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 Ο ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑ ΚΑΗ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ Έλα απφ ηα πην θξίζηκα ζηάδηα ζηνλ θχθιν δσήο ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηεο επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο ηνπ αηφκνπ είλαη ε πεξίνδνο ηεο εθεβείαο. Πξφθεηηαη γηα κηα πεξίνδν θαηά ηελ νπνία ηα παηδηά δηακνξθψλνπλ εθπαηδεπηηθά θαη επαγγεικαηηθά ζρέδηα, αλαπηχζζνπλ θαη θαιιηεξγνχλ παξαπέξα ηθαλφηεηεο θαη ηαιέληα, επηιέγνπλ ην πεξηερφκελν ησλ ζρνιηθψλ καζεκάησλ θαη επηρεηξνχλ ηνλ ςπρνινγηθφ απνρσξηζκφ απφ ηνπο γνλείο πξνθεηκέλνπ λα δηακνξθψζνπλ ηελ δηθή ηνπο ελήιηθε ηαπηφηεηα. ην ζηάδην απηφ νη νηθνγέλεηεο ηζνξξνπνχλ ηελ ειεπζεξία κε ηελ επζχλε, θαζψο ηα παηδηά σξηκάδνπλ, θαη αλαδχεηαη κηα επηηαθηηθή αλάγθε ελδν-νηθνγελεηαθνχ κεηαζρεκαηηζκνχ, κε ηνπο γνλείο λα αλαιακβάλνπλ έλα ξφιν ιηγφηεξν θεληξηθφ, ζε ζρέζε κε ην παξειζφλ, φζνλ αθνξά ηηο απνθάζεηο πνπ ζα ιακβάλνπλ ζην εμήο ηα παηδηά ηνπο ( Burkhead & Wilson, 1995). Ο επαγγεικαηηθφο δξφκνο πνπ ζα επηιέμεη ην άηνκν, φζν θαη πξνζσπηθφο θη αλ είλαη, δελ είλαη θάηη απνθιεηζηηθά δηθφ ηνπ. Δζσηεξηθνί θη εμσηεξηθνί παξάγνληεο έρνπλ δηαδξακαηίζεη θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ δηακφξθσζε ηεο επαγγεικαηηθήο επηινγήο ηνπ. ηελ πεξίπησζε ησλ λέσλ αηφκσλ παξφιν πνπ εζσηεξηθνί παξάγνληεο, φπσο νη θιίζεηο, ε επθπΐα θηι. παίδνπλ απνθαζηζηηθφ ξφιν γηα ην επάγγεικα πνπ ζα επηιέμνπλ λα αθνινπζήζνπλ εμίζνπ ζεκαληηθνί είλαη θαη νη θνηλσληθνί παξάγνληεο φπσο πρ. ε νηθνγέλεηα, ην ζρνιείν, ηα ΜΜΔ θηι. Αθφκα θαη αλ πνιινί γνλείο δελ είλαη ζε ζέζε λα ην θαηαλνήζνπλ, επεξεάδνπλ θαη ηελ επαγγεικαηηθή δσή ηνπ παηδηνχ ηνπο, ηδηαίηεξα ζε ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ επαγγεικαηηθή ηνπο ελεκεξφηεηα (career awareness) (Shulenberg et al., 1984;Gibson,2005). Ζ είζνδνο ηνπ αηφκνπ ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαζψο θαη ε παξακνλή ηνπο ζην επάγγεικα απηφ απνηειεί θη έλα απφ ηα ζέκαηα πνπ απαζρνινχλ έληνλα θαη ηελ νηθνγέλεηα ηνπ/ηεο εθήβνπ. Οη γνλείο κέζσ ηνπ επαγγέικαηνο ηνπο, ησλ επαγγεικαηηθψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ αμηψλ, επεξεάδνπλ ζεκαληηθά ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ ηνπο, ηνπο ζηφρνπο θαη ηελ κεηάβαζε ησλ ηειεπηαίσλ ζηνλ εξγαζηαθφ ρψξν (Οδεγφο Γνλέσλ, 2000) Δηδηθφηεξα, ε νηθνγέλεηα σο έλαο ζεζκφο θνηλσληθνπνίεζεο ηνπ αηφκνπ εθηφο απφ ηελ εμαζθάιηζε ηεο βηνινγηθήο θαη θνηλσληθήο αλαπαξαγσγήο, κεηαβηβάδεη πνιηηηζηηθά ζηνηρεία, κεηαδίδεη αμίεο θαη ζηάζεηο, δηακνξθψλεη θίλεηξα, επηδξψληαο ζηελ ςπρνπαηδαγσγηθή αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ κέζα απφ ζπκβνπιέο, απαγνξεχζεηο, ππνδείμεηο θηι., επεξεάδνληαο, άκεζα θαη ζπρλά έκκεζα, ηηο επηινγέο ηνπ αηφκνπ ζε εθπαηδεπηηθφ θη επαγγεικαηηθφ επίπεδν. Μηιψληαο γηα νηθνγέλεηα, αλαθεξφκαζηε ζε θάηη πνιχ κεγαιχηεξν θαη πνιχ πεξηζζφηεξν απφ κηα απιή ζπλάζξνηζε αηφκσλ πνπ κνηξάδνληαη ηνλ ίδην ρψξν. 29

30 Μηιάκε γηα έλα φιν πνπ έθηνο απφ ηα κέιε ηνπ ην ζπγθξνηνχλ (Gibson, 2005; Sculenberg, Vondracek, & Crouter, 1984)πεξηιακβάλεη θαη ηηο κεηαμχ ηνπο αιιειεπηδξάζεηο. Παξά ηηο φπνηεο δηαθνξνπνηήζεηο πνπ κπνξεί λα παξνπζηάζεη ε νηθνγέλεηα, θαηά πεξίπησζε, δελ παχεη λα απνηειεί έλα θνηλσληθφ ζχζηεκα κε δηθά ηνπ ραξαθηεξηζηηθά, δηθνχο ηνπ θαλφλεο θαη φξηα θαη θπζηθά δηθή ηνπ δνκή. Χο βαζηθφ θνκκάηη ελφο επξχηεξνπ θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο δελ είλαη αλεμάξηεηε απφ απηφ, γεγνλφο πνπ δηθαηνινγεί θαη ηελ πνηθηινκνξθία ηεο. Ζ νηθνγέλεηα πξνζαξκφδεηαη θάζε θνξά ζηηο αλάγθεο πνπ πξέπεη λα θαιχςεη κε απνηέιεζκα λα αζθεί δηαθνξεηηθέο επηδξάζεηο ζηελ θνηλσληθνπνίεζε ησλ παηδηψλ, κέζα απφ ηελ θαζεκεξηλή αιιειεπίδξαζε ηνπο κε ηα άιια κέιε ηεο νηθνγέλεηαο. Ο ξφινο ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ επαγγεικαηηθή εμέιημε ηνπ λεαξνχ αηφκνπ έρεη απνηειέζεη αληηθείκελν έξεπλαο γηα πνιινχο εξεπλεηέο. ηνλ δηεζλή ρώξν, ππάξρνπλ πνιιέο έξεπλεο θαη ζεσξίεο πνπ εμεηάδνπλ ηελ επηξξνή ησλ γνλέσλ ζηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ, αιιά θαζψο ππάξρνπλ πνιιαπινί παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηε επαγγεικαηηθή επηινγή, ην λα θαηαλνήζεη θαη νξίζεη θαλείο ηελ επηξξνή ηεο νηθνγέλεηαο ζε απηή, απνηειεί έλα ηδηαίηεξα πνιχπινθν ζέκα. Ζ νηθνγέλεηα δηαδξακαηίδεη έλαλ δσηηθήο ζεκαζίαο ξφιν ζε πνιινχο ηνκείο ηεο εθεβηθήο αλάπηπμεο. Οη γνλείο κπνξνχλ, ηελ ίδηα ζηηγκή, λα είλαη θαη βνεζνί αιιά θαη αλαζηαιηηθνί παξάγνληεο ζηελ ςπρνινγηθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ ηνπο. Έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθνχο αλαπηπμηαθνχο ζηφρνπο ηεο εθεβείαο είλαη ε αλάπηπμε θαη ε εμεξεχλεζε κειινληηθψλ θηινδνμηψλ θαη ζηφρσλ ζηαδηνδξνκίαο (Erikson, 1968; Ryan & Deci, 2001; Super, 1957). Λφγσ ηεο εκπηζηνζχλεο ησλ παηδηψλ ζηελ νηθνγέλεηα, θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο εθεβείαο, νη γνλείο αζθνχλ επίδξαζε ζηελ αλάπηπμε ησλ κειινληηθψλ θηινδνμηψλ θαη ησλ επηινγψλ ζηαδηνδξνκίαο. Κάπνηεο απφ ηηο ζεσξίεο επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο, φπσο έρεη ήδε αλαθεξζεί ζε πξνεγνχκελε ελφηεηα, αλαθέξνπλ ηνλ ζεκαληηθφ ξφιν ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ αλάπηπμε ηεο ζηαδηνδξνκίαο, σζηφζν ιίγεο είλαη απηέο πνπ παξέρνπλ πιεξνθνξίεο γηα ηεο φςεηο ηεο γνληθήο επηξξνήο πνπ επεξεάδνπλ ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε. Σν 1984, νη Schulenberg, Vondraceck & Crouter, θάλνληαο κηα αλαζθφπεζε θαηέιεμαλ ζηελ αλαγλψξηζε δπν βαζηθψλ δηαζηάζεσλ ηεο επηξξνήο ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε. Απφ ηελ κηα έθαλαλ ιφγν γηα ζπγθεθξηκέλεο κεηαβιεηέο φπσο ε εθπαίδεπζε θαη ε νηθνλνκηθή θαηάζηαζε θαη απφ ηελ άιιε γηα δηαδηθαζίεο πνπ αθνξνχλ ηελ δπλακηθή ηεο νηθνγέλεηαο θαη πνπ ζρεηίδνληαη άκεζα κε ηηο δηαδηθαζίεο θνηλσληθνπνίεζεο θαη ηελ δεκηνπξγία ζρέζεσλ. Ζ ππνζηήξημε θαη ε ελζάξξπλζε απφ ηνπο γνλείο είλαη παξάγνληεο πνπ έρνπλ βξεζεί λα επεξεάδνπλ ηα επαγγεικαηηθά απνηειέζκαηα. Γηα παξάδεηγκα, νη ζπκπεξηθνξέο θαη νη ζηάζεηο πνπ ηα παηδηά πηνζεηνχλ απέλαληη ζηε δνπιεηά 30

31 κπνξεί λα είλαη απνηέιεζκα ησλ φζσλ ιέλε νη γνλείο ηνπο. Οη γνλείο κεηαδίδνπλ ηελ επηξξνή ηνπο κέζα απφ ηηο ζπδεηήζεηο πνπ θάλνπλ κε ηα παηδηά ηνπο θαη κέζα απφ ηηο αληηδξάζεηο (ιεθηηθέο θαη κε ιεθηηθέο). Απηφ ζηελ ζπλέρεηα επεξεάδεη ην ηη ζθέθηνληαη, ηη ιέλε θαη ην ηη αληηιακβάλνληαη ζρεηηθά κε δηαθνξεηηθά επαγγέικαηα. πρλά ππάξρεη αληηπαξάζεζε κεηαμχ απηνχ πνπ ιέλε νη γνλείο ζηα λεαξά έθεβα παηδηά θαη ζε απηφ πνπ ηειηθά ηνπο δεηνχλ. Γηα παξάδεηγκα, ν γνλέαο κπνξεί λα ζρνιηάζεη σο απνδεθηφ ηελ επηδίσμε κηα ζέζεο κε κε άκεζα νηθνλνκηθά νθέιε, αιιά λα ππνβαζκίζνπλ κηα επηινγή κε ζρφιηα πεξί ρακεινχ κηζζνχ θαη πνιιέο ψξεο εξγαζίαο. Απηνχ ηνπ ηχπνπ νη αλαθνξέο ππνλννχλ πσο είλαη πην ζεκαληηθφ λα έρεηο κεγάιν κηζζφ απφ ην λα δηεθδηθήζεηο κηα ηθαλνπνηεηηθή ζέζε. Οη γνλείο κπνξεί λα αλακεηρζνχλ ππέξ ην δένλ ζηηο επαγγεικαηηθέο απνθάζεηο ησλ παηδηψλ ηνπο επεηδή ζέινπλ ην παηδί ηνπο λα είλαη πεξηζζφηεξν ραξνχκελα ή ηθαλνπνηεκέλα κε ηα επαγγέικαηα ηνπο απφ φηη είλαη νη ίδηνη κε ηηο δηθέο ηνπο δνπιεηέο ηνπο. Σα παηδηά ελδερνκέλσο λα μεθηλήζνπλ, λα αλαγλσξίδνπλ θαη λα απνδέρνληαη ηα φζα ιέλε νη γνλείο ηνπο κε ζθνπφ λα ηνπο επραξηζηήζνπλ. Γη απηφ, παίξλνπλ ηα ιεγφκελα ησλ γνληψλ ηνπο ζαλ απφιπηα θαη δηζηάδνπλ λα ηα αληηθξνχζνπλ ή λα αμηνινγήζνπλ ηελ αμηνπηζηία ηνπο. Παξφια πνπ ην γνληθφ ζηπι κπνξεί λα δηαθνξνπνηείηαη, νη γνλείο ηείλνπλ λα επηζπκνχλ λα θάλνπλ απηφ πνπ είλαη θαιχηεξν γηα ηα παηδηά ηνπο θαη ηα παηδηά ηείλνπλ γεληθά λα πξνζέρνπλ πεξηζζφηεξν απηφ πνπ ιέγεηαη απφ ηνπο γνλείο ηνπο θαη έηζη λα επεξεάδνληαη ηελ ειιεληθή πξαγκαηηθόηεηα ε νηθνγέλεηα αζρνιείηαη ζπζηεκαηηθά κε ηελ επηινγή ηφζν ησλ ζπνπδψλ φζν θαη ηνπ επαγγέικαηνο ησλ παηδηψλ, θαζψο ζεσξείηαη φηη κέζα απφ ηηο επηηπρεκέλεο επηινγέο θαη πνξείεο, ηφζν ην ίδην ην άηνκν φζν θαη νιφθιεξε ε νηθνγέλεηα, πνπ ζπκπαξαζχξεηαη απφ ηα επηηεχγκαηα ηνπ λεαξνχ κέινπο θαη νδεγείηαη ζηελ θνηλσληθή αλέιημε (Κεδξάθα, 2004). Ζ Καβνπλίδνπ (1996) ζεκεηψλεη πσο κηα επηηπρεκέλε πνξεία ηνπ παηδηνχ, ηφζν ζε εθπαηδεπηηθφ φζν θαη επαγγεικαηηθφ επίπεδν, έρεη ζεηηθή αληαλάθιαζε θπξίσο ζηνπο γνλείο, πξνζθέξνληαο ηνπο θαηαμίσζε ζην επξχηεξν πεξηβάιινλ ηνπο, ηθαλνπνίεζε αιιά θαη δηθαίσζε γηα ηηο καθξνρξφληεο αιιά θαη ζπγρξφλσο δαπαλεξέο πξνζπάζεηεο ηνπο. Οη γνλείο ππήξμαλ πάληνηε νη «θαζνδεγεηέο» ηεο δσήο ηνπ λεαξνχ αηφκνπ. Δίλαη εθείλνη πνπ παίξλνπλ φιεο ηηο ζεκαληηθέο απνθάζεηο γηα ηελ δσή ησλ παηδηψλ ηνπο, απφ ην πνπ ζα κείλνπλ έσο θαη ην κε πνηνπο ζα έξζνπλ ζε επαθή. Καη απηφ ηνλ ηξφπν ε ζηάζε ησλ γνλέσλ θαη νη απφςεηο ηνπο γηα ηελ κφξθσζε θαη ηελ αλαηξνθή ησλ παηδηψλ ηνπο επηδξνχλ απνθαζηζηηθά ζηελ φιε εμειηθηηθή πνξεία ησλ ηειεπηαίσλ. Οη ζρέζεηο θαη ε επηθνηλσλία 31

32 ηνπο κε ηα παηδηά ηνπο επηδξνχλ απνθαζηζηηθά ζηηο αληηιήςεηο ησλ ηειεπηαίσλ θαη ηελ ιήςε απφθαζεο. Ζ παξέκβαζή ηνπο πξνυπάξρεη ζε θάζε κεηαβαηηθφ ζηάδην ηεο δσήο ηνπ παηδηνχ, αθνχ νη ίδηνη έρνπλ απνηειέζεη παξάδεηγκα πξνο κίκεζε, έρνπλ δεκηνπξγήζεη ην πεξηβάιινλ θαη έρνπλ θαζνξίζεη θαη ην πεξηερφκελφ ηεο κάζεζεο, έρνληαο πξψηα θαζνξίζεη θαη ην πεξηερφκελν ηεο νηθνγελεηαθήο «θνπιηνχξαο». Οη έξεπλεο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζηελ Διιάδα ζηελ δεθαεηία έδεημαλ πσο νη γνλείο πξνζδνθνχλ απφ ηα παηδηά ηνπο λα πξνρσξήζνπλ ζε ζπνπδέο παλεπηζηεκηαθνχ επηπέδνπ ψζηε λα απνθηήζνπλ κέζσ απηψλ θνηλσληθή θαηαμίσζε θαη θχξνο. Ζ παξέκβαζε ησλ γνλέσλ πνηθίιεη σο πξνο ησλ ηξφπν εθδήισζεο ηεο, απφ ηελ απιή ζπκβνπιή έσο ηελ ηζρπξή πίεζε θαη ηνλ εμαλαγθαζκφ γηα ηελ επηινγή ζπγθεθξηκέλνπ επαγγέικαηνο. Γελ είλαη ζπάληα θαη ε κεηάζεζε ησλ ζηφρσλ ησλ γνλέσλ ζηα παηδηά ηνπο, θαζψο ηα ηειεπηαία ζεσξνχληαη πξνέθηαζε ηνπ εαπηνχ ηνπο. Με ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ νινέλα θαη πεξηζζφηεξνη γνλείο δείρλνπλ κάιινλ απξφζπκνη λα αθήζνπλ ηα παηδηά ηνπο αλεπεξέαζηα θαηά ηελ επηινγή ζπνπδψλ ή επαγγέικαηνο. Ηδίσο ζηελ πεξίπησζε ησλ αγνξηψλ ε θαζνδήγεζε ζηνλ ηνκέα ηεο επαγγεικαηηθήο επηινγήο θξίλεηαη απαξαίηεηε. Ο Καηζαλέβαο (1998) δηαθξίλεη κηα ππεξπξνζηαηεπηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ γνλέσλ πνπ νθείιεηαη ζε παξαδνζηαθέο αληηιήςεηο θαη ζπκπεξηθνξέο, πξνεξρφκελεο απφ ηα πνιηηηζηηθά θαη θνηλσληθά δεδνκέλα, αλ θαη ηα ηειεπηαία ρξφληα ζεκεηψλεηαη θάπνηα κεηαζηξνθή. Αλεμαξηήησο ησλ ηάζεσλ πνπ δηακνξθψζεθαλ ζε δηάθνξεο ρξνληθέο πεξηφδνπο, θνηλφ ζεκείν απνηειεί ην γεγνλφο φηη αξθεηνί γνλείο επηρεηξνχλ (Φινπξήο, 2004)λ λα επηβάιινπλ ζηα παηδηά ηνπο ηηο δηθέο ηνπο επηζπκίεο θαη ηα δηθά ηνπο απσζεκέλα πεξί ζπνπδψλ θαη επαγγέικαηνο γηα ηνπο δηθνχο ηνπο ιφγνπο. ε πξφζθαηε έξεπλα ησλ Καθαλά, Μεηαιιίδνπ & Κακαξηαλνχ (2008), ην 3,8% φζσλ απάληεζαλ δήισζαλ πσο ηειηθά δελ ζα αζθήζνπλ ην ίδην επάγγεικα κε απηφ πνπ ζα επηζπκνχζαλ, αλαθέξνληαο σο θχξην ιφγν ηελ αληίδξαζε ησλ γνλέσλ ηνπο. Σν 60% ησλ γνλέσλ πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα δήισζαλ πσο έρνπλ δηθή ηνπο άπνςε γηα ην επάγγεικα πνπ ζα αθνινπζήζεη ην παηδί ηνπο θαη πσο ζα ηελ ππνζηεξίμνπλ. ηελ ίδηα έξεπλα δηαπηζηψζεθε θαη έκκεζε επίδξαζε ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ επαγγεικαηηθή επηινγή. Οη πξνζδνθίεο ησλ γνλέσλ, ηείλνπλ λα ηαπηίδνληαη κε ηηο πξνζσπηθέο πξνηηκήζεηο ησλ παηδηψλ, αλ θαη ηα ίδηα, αξρηθά δίλνπλ ηελ εληχπσζε πσο ε γλψκε ησλ γνλέσλ ηνπο δελ απνηειεί βαζηθφ θξηηήξην ζηελ επηινγή ή ηελ απφξξηςε θάπνηνπ επαγγέικαηνο. Ζ έκκεζε εκπινθή ησλ γνλέσλ φκσο πθίζηαηαη κέζσ ηεο πξνβνιήο αμηψλ πνπ αληαλαθινχλ ζπγθεθξηκέλεο επαγγεικαηηθέο επηινγέο αιιά θαη θπξίαξρσλ ζηεξενηππηθψλ αληηιήςεσλ γηα ηνπο ξφινπο 32

33 πνπ θαηέρνπλ ζηελ επαγγεικαηηθή δσή ηα δπν θχια. Σα θνξίηζηα ζπρλά σζνχληαη ζε επαγγέικαηα ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα ή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ρψξνπ θαζψο απηά ζα ηνπο εμαζθαιίζνπλ ηνλ απαηηνχκελν ειεχζεξν ρξφλν γηα ηελ ελαζρφιεζε ηνπο κε ην ζπίηη, ηελ νηθνγέλεηα, ηα παηδηά θηι. Σελ ίδηα ζηηγκή ηα αγφξηα παξνηξχλνληαη ζηελ επηινγή επαγγεικάησλ πνπ ζα ηνπο εμαζθαιίζνπλ κφληκε φζν ην δπλαηφλ- εξγαζία θαη ζηαζεξέο νηθνλνκηθέο απνιαβέο. Σέινο ζα πξέπεη λα ιεθζεί ππφςε ην γεγνλφο φηη νη γνλείο είλαη ε πξψηε θαη ε βαζηθφηεξε πεγή πιεξνθνξηψλ γηα ηα έθεβα άηνκα θαη επνκέλσο δελ κπνξνχλ παξά λα επεξεάδνπλ ηηο απφςεηο θαη ηηο επηινγέο ησλ παηδηψλ ηνπο. 33

34

35 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 Ο ΑΤΣΟΑΝΣΗΛΖΦΖ & ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΣΑΤΣΟΣΖΣΑ Ζ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε θαη εμέιημε ζεσξείηαη παξάγνληαο απνθαζηζηηθήο ζεκαζίαο ηφζνο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο απηνεθηίκεζεο ηνπ αηφκνπ φζν θαη γηα ηελ επηινγή ελφο αληίζηνηρνπ ηξφπνπ δσήο. ε απηή δελ ζα κπνξνχζε παξά λα ππάξρεη θη ε επηξξνή ηεο νηθνγέλεηαο, θαζψο ην λεαξφ άηνκν δελ είλαη πάληνηε ηθαλφ λα ρεηξηζηεί θαηαζηάζεηο, λα μεπεξάζεη εκπφδηα ή δελ έρεη ηηο απαξαίηεηεο εκπεηξίεο θη έηζη απνδίδεη ηδηαίηεξε ζεκαζία ζηελ βνήζεηα πνπ πξνζθέξεηαη απφ ηελ νηθνγέλεηα, φηαλ ζπκβαίλνπλ ζεκαληηθέο αιιαγέο ή κεηαβάζεηο ζηε δσή ηνπ. Οη απνθάζεηο, ινηπφλ ηνπ παηδηνχ θαηά έλα κεγάιν πνζνζηφ είλαη πξντφλ ηνπ νηθνγελεηαθνχ θαη ηνπ επξχηεξνπ θνηλσληθνχ πεξηβάιινληνο αιιά θαη ηεο απηφαληίιεςεο ηνπ αηφκνπ. Ο Super άιισζηε αλαθέξεηαη ζηελ ζρέζε ηεο επαγγεικαηηθήο επηινγήο θαη ηεο απηναληίιεςεο θαηαιήγνληαο ζην ζπκπέξαζκα φηη ε πξψηε απνηειεί ηελ εθαξκνγή ηεο δεχηεξεο. 3.1 Ζ έλλνηα ηεο απηναληίιεςεο Ζ απηναληίιεςε απνηειεί έθθξαζε ηεο ζηάζεο, ηεο γλψκεο ή ηεο ηδέαο πνπ ζρεκαηίδεη ην άηνκν γηα ην πξφζσπν ηνπ, κέζα απφ ηε δηαδηθαζία ηεο αιιειεπίδξαζεο ηνπο κε ηνπο άιινπο. Ο Φινπξήο (2004) ζηελ έλλνηα απηή πεξηιακβάλεη ηηο αμηνινγηθέο θξίζεηο πνπ θάλεη ην άηνκν γηα ην πξφζσπν ηνπ. ηεξηδφκελν ζε απηέο ην άηνκν δηακνξθψλεη ηηο απφςεηο ηνπ γηα ην θαηά πφζν ζεσξεί ηνλ εαπηφ ηνπ ηθαλφ, ζεκαληηθφ, αμηφινγν ή ηνπ πξνζδίδεη άιιεο ηδηφηεηεο θαη γηα λα αλαπηχμεη ζεηηθέο ή αξλεηηθέο ζηάζεηο απέλαληη ζηηο δηάθνξεο πηπρέο ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ. Οη θξίζεηο απηέο, φζν ππνθεηκεληθέο θαη αλ είλαη, θαζνξίδνπλ ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηε ζπκπεξηθνξά, ηνλ ηξφπν δσήο, ηηο ζηάζεηο ηνπ αηφκνπ πξνο ηνπο άιινπο αιιά θαη ηηο εθπαηδεπηηθέο θαη θαηφπηλ ηηο επαγγεικαηηθέο επηινγέο ηνπ. Ζ απηναληίιεςε είλαη κηα νξγαλσκέλε θαη επέιηθηε, αιιά ζηαζεξή κνξθή αληηιήςεσλ, πνπ βηψλνληαη, πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν, ζπλεηδεηά σο «εγψ ή εκέλα» θαη ζπλδένληαη κε αμίεο. Ζ βάζε ηεο απηναληίιεςεο, βξίζθεηαη ζηελ ζηαδηαθή εζσηεξίθεπζε ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν νη άιινη αληηκεησπίδνπλ ην άηνκν θαη ζηηο εληζρχζεηο (ζεηηθέο ή αξλεηηθέο) πνπ απηφ δέρεηαη. Οη ηξέρνπζεο εκπεηξίεο ηνπ αηφκνπ, νη αμίεο θαη νη ζηφρνη πνπ απηφ ζέηεη δηακνξθψλνπλ ηελ απηναληίιεςε. Με άιια ιφγηα ε απηναληίιεςε είλαη ζπλάξηεζε ησλ πξνζσπηθψλ εκπεηξηψλ θαη ηεο πνηφηεηαο ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ, ζρεκαηίδεηαη δειαδή κέζσ ηεο αληηπαξάζεζεο ηνπ αηφκνπ κε ην πεξηβάιινλ ηνπ θαη 35

36 επεξεάδεηαη ζεκαληηθά απφ ηηο δηαδηθαζίεο θνηλσληθνπνίεζεο (Φινπξήο, 2004; Μπξνχδνο, 2004) πρλά ν φξνο απηναληίιεςε ελαιιάζζεηαη κε ηνλ φξν απηνεθηίκεζε θαη ζρεηίδνληαη κε ην πεξηερφκελν ηνπ φξνπ ηεο απηνγλσζίαο. Χζηφζν ε απηναληίιεςε είλαη γεληθφηεξνο φξνο θαη αλαθέξεηαη θπξίσο ζε γλσζηηθέο δηαζηάζεηο, ελψ ε απηνεθηίκεζε πεξηνξίδεηαη ζηε ζεκαζία θαη ζηελ αμηνιφγεζε ηνπ ίδηνπ ηνπ αηφκνπ γηα ηνλ εαπηφ ηνπ (Φινχξεο, 1989). Ο άλζξσπνο επηρεηξεί λα ελαξκνλίζεη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ κε ηελ απηναληίιεςε. Κάζε εκπεηξία πνπ δελ ζπκθσλεί κε ηελ απηναληίιεςε πνπ έρεη δηακνξθψζεη ην άηνκν, βηψλεηαη απφ απηφ ζαλ έλα είδνο απεηιήο. Όηαλ ην άηνκν βξεζεί εθηεζεηκέλν ζε έλαλ ηθαλφ αξηζκφ ηέηνησλ απεηιεηηθψλ εκπεηξηψλ, ε απηναληίιεςε ηνπ γίλεηαη δχζθακπηε. Σφηε δελ είλαη ζε ζέζε λα ελαξκνλίζεη ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπ κε ηελ απηναληίιεςε, κε απνηέιεζκα λα αηζζάλεηαη άγρνο, απνγνήηεπζε, αλαζθάιεηα, καηαίσζε αιιά θαη λα έρεη ηελ αίζζεζε φηη δελ είλαη ηθαλφ λα θαηαλνεί θαη λα εθηηκά ζσζηά ηα βηψκαηα θαη ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπ. (Μπξνχδνο, 2004). Σν δεηνχκελν ινηπφλ είλαη ε δηακφξθσζε κηαο ζεηηθήο αιιά παξάιιεια ζπκβαηήο κε ηελ πξαγκαηηθφηεηα απηναληίιεςεο. Οη Κάληαο & Υαηδή (1991) ηνλίδνπλ ηνλ θαζνξηζηηθφ ξφιν πνπ δηαδξακαηίδνπλ θαηά ηελ δηακφξθσζε ηεο απηναληίιεςεο ηα ζπλαηζζήκαηα απνδνρήο ή απνγνήηεπζεο πνπ βηψλεη ην άηνκν αιιά θαη ε ζπλαηζζεκαηηθή θχζεσο επέλδπζε ηνπ θαζέλα ζηνλ ηξφπν πνπ νη άιινη ηνλ αληηκεησπίδνπλ. Ζ δηακφξθσζε κηαο ξεαιηζηηθήο γλψζεο ηνπ εαπηνχ ηνπ, ε νπνία γίλεηαη απνδεθηή απαιιαγκέλε απφ αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα ή άιιεο ςπρνινγηθέο αλαζηνιέο νδεγεί ζε απηφ πνπ νλνκάδνπκε απηνγλσζία. Απηνγλσζία φκσο δελ είλαη κφλν ε βαζχηεξε γλψζε ηνπ εαπηνχ καο πνπ αληαπνθξίλεηαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα, αιιά είλαη θαη ε επίγλσζε ηνπ ζπλνιηθνχ ηξφπνπ δξάζεο θαη ζπκπεξηθνξάο ηνπ αηφκνπ ζε δηαθνξεηηθέο ζπλζήθεο θαη πεξηζηάζεηο. Ζ απηνγλσζία απμάλεη ηηο πηζαλφηεηεο επηηπρίαο αιιά θαη επηπρίαο ηνπ αηφκνπ, θαζψο είλαη απηή πνπ σζεί θαη βνεζά ην άηνκν λα πάξεη ηηο πην θαηάιιειεο θαη ηηο πην ζπκβαηέο κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ θαη ηηο ηθαλφηεηεο ηνπ, απνθάζεηο.( Φινχξεο, 1989). 3.2 Απηναληίιεςε θαη νηθνγέλεηα. Ζ απηναληίιεςε ηνπ αηφκνπ είλαη βαζηθή παξάκεηξνο θαζψο απνηειεί ηελ εηθφλα πνπ έρεη δηακνξθψζεη ην άηνκν γηα ηηο ηθαλφηεηεο θαη ηα ελδηαθέξνληα ηνπ θαη ε νπνία θαζνξίδεη ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπ. Ζ επηξξνή ηεο απηναληίιεςεο ζηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε πθίζηαηαη ππφ ηελ έλλνηα φηη ην άηνκν δηαιέγεη έλα επάγγεικα ή κηα νκάδα 36

37 επαγγεικάησλ ζηελ νπνία πηζηεχεη φηη κπνξεί λα αληαπεμέιζεη. Απηή ε πίζηε θαη ε αληίιεςε δηακνξθψλεηαη ζε έλα κεγάιν βαζκφ απφ ηα ζεκαληηθά πξφζσπα ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπ. Δηδηθά ζηελ εθεβεία, φπνπ ν θάζε λένο άλζξσπνο ζρεδηάδεη ην κέιινλ ηνπ θαη πξνζπαζεί λα απαληήζεη ζε ζεκαληηθά εξσηήκαηα «Πνηνο είκαη;», «Πνχ πάσ θαη γηαηί;», «Ση ζέισ λα θάλσ;» θαη ε νηθνγέλεηα ζπκκεηέρεη ελεξγά ζηνλ επαγγεικαηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ. Ζ νηθνγέλεηα απνηειεί ην πξψην ζρνιείν ηνπ παηδηνχ. Δίλαη εθείλν ην νηθείν θαη πξνζσπηθφ πεξηβάιινλ εληφο ηνπ νπνίνπ ην λεαξφ άηνκν γλσξίδεη ηνλ εαπηφ ηνπ θαη ηνλ θφζκν πνπ ηνλ πεξηβάιιεη, απνθηά βαζηθέο εκπεηξίεο θαη γλψζεηο, αλαπηχζζεη ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπ θαη εθθξάδεη ειπίδεο θαη θφβνπο ηνπ. Ζ επηξξνή πνπ αζθείηαη ζην λεαξφ έθεβν δελ ιεηηνπξγεί κφλν κέζα απφ ηα φζα ιέλε ή θάλνπλ άκεζα νη γνλείο κε ην παηδί αιιά θαη κέζα απφ ηα παξαδείγκαηα πνπ δίλνπλ κε ηελ ζηάζε, ηνπο ηξφπνπο θαη γεληθά ηε δσή ηνπο. Οη εκπεηξίεο ηεο πξψηεο παηδηθήο ειηθίαο θαη ε αλαηξνθή ησλ παηδηψλ επεξεάδνπλ ηελ επαγγεικαηηθή ηνπ εμέιημε (Γεσξγνχζεο, 1995) Οη γνλείο κέζα απφ ηελ θαζεκεξηλή επηθνηλσλία θαη επαθή κε ην παηδί ιεηηνπξγνχλ σο κνληέια θαη κεηαθέξνπλ πξφηππα ζπκπεξηθνξάο θαη ηξφπσλ δξάζεο. Σν νηθνγελεηαθφ είλαη ην θχξην πεξηβάιινλ κέζα ζην νπνίν ην παηδί αλαπηχζζεηαη, ηθαλνπνηεί ηηο αλάγθεο ηνπο θαη δηακνξθψλεη ηελ απηναληίιεςε ηνπ. Ζ νηθνγέλεηα επεξεάδεη ηελ δηακφξθσζε ηεο απηναληίιεςεο ηνπ αηφκνπ θαζψο απνηειεί ηελ πξψηε νκάδα θνηλσληθνπνίεζεο ηνπ παηδηνχ, ην πξψην ηνπ ζρνιείν ην νπνίν επηδξά άκεζα ή έκκεζα, ζπλεηδεηά ή αζπλείδεηα ζηελ αλάπηπμε ηνπ αηφκνπ. Δληφο ησλ νξίσλ ηεο θαη κέζα απφ ηηο αιιειεπηδξάζεηο θαη ηνπο δεζκνχο πνπ αλαπηχζζνληαη κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο ηίζεληαη ηα ζεκέιηα ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ αλζξψπνπ, δεκηνπξγείηαη ην ππφβαζξν φισλ ησλ άιισλ ζρέζεσλ πνπ ζα αλαπηχμεη ην άηνκν θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο θνηλσληθήο ηνπ εμέιημεο θαη αλάπηπμεο (Φινπξήο, 1989). Δθηφο απφ ηνπο νηθνγελεηαθνχο παξάγνληεο ε πηνζέηεζε θάπνησλ ζπκπεξηθνξψλ νδεγεί ζηελ δηακφξθσζε ελφο ζπγθεθξηκέλνπ ηχπνπ πξνζσπηθφηεηαο κε ζπγθεθξηκέλα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηάζεηο. Σν νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ παξέρνληαο ελίζρπζε θαη ζηήξημε σζεί ην άηνκν, θαηά ηελ παηδηθή θαη εθεβηθή ειηθία λα εκπιαθεί ζε κηα ζεηξά δξαζηεξηνηήησλ θαη λα ηηο πινπνίεζε κε επηηπρία, δνκψληαο κέζα απφ απηέο θνκκάηηα ηεο απηναληίιεςεο ηνπ (Μαδεξίδε, 2001) Έξεπλεο αλαθέξνπλ φηη νη έθεβνη κηινχλ γηα επαγγεικαηηθά ζέκαηα, νινέλα θαη πην ζπρλά κε ηνπο γνλείο ηνπο, αλαγλσξίδνληαο ηνπο ηειεπηαίνπο ζαλ ηνλ κεγαιχηεξν παξάγνληα επηξξνήο θαηά ηελ δηάξθεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη επαγγεικαηηθψλ ηνπο κεηαβάζεσλ. Ζ αλάγθε ιήςεο απφθαζεο ζρεηηθά κε ην ηη ζα θάλεη θάπνηνο ζηε δσή ηνπ, κπνξεί λα απνηειέζεη ζεκαληηθή πεγή θφβνπ θαη άγρνπο γηα ην άηνκν, θπξίσο ηελ πξψηε θνξά πνπ 37

38 αλαθχπηεη ζηελ εθεβεία. Καζψο νη έθεβνη απνθηνχλ επίγλσζε ηνπ πνηνη είλαη, εηζέξρνληαη ζε κηα θξίζηκε γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ Δγψ ηνπο πεξίνδν. Ζ απηνεηθφλα θαη ε απηνεθηίκεζε ηνπ παηδηνχ, δελ κέλεη αλεπεξέαζηε απφ ην ζηπι αλαηξνθήο πνπ πηνζεηνχλ νη γνλείο, επνκέλσο ν ηξφπνο ιεηηνπξγίαο ηεο νηθνγέλεηαο ζεσξείηαη πην ζεκαληηθφο γηα ηελ δηακφξθσζε ηεο επαγγεικαηηθήο ηαπηφηεηαο ελ ζπγθξίζεη κε άιια ραξαθηεξηζηηθά ηεο φπσο ην θνηλσληθφ ή νηθνλνκηθφ status ηεο, ην επάγγεικα ή ηελ κφξθσζε ηνπ παηέξα θα. Ο δεζκφο πνπ ζα αλαπηπρζεί κεηαμχ γνλέα θαη παηδηνχ δηεπθνιχλεη ηελ αλάιεςε ξίζθνπ θαη ηελ δηεξεχλεζε ζηνηρείσλ, αλαγθαίσλ γηα ηελ δηακφξθσζε ηεο ηαπηφηεηαο γεληθά θαη ηεο επαγγεικαηηθήο εηδηθφηεξα (Kerka, 2000). Ζ επηινγή εξγαζίαο ή επαγγέικαηνο είλαη κηα απφθαζε πνπ παίξλεη ην άηνκν κε ηε ιήμε ηεο εθεβηθήο ηνπ ειηθίαο. Ζ αλάπηπμε ηεο ηαπηφηεηαο ηνπ Δγψ απνηειεί κία απφ ηηο εμειηθηηθέο απαηηήζεηο ηεο ειηθίαο απηήο αιιά είλαη θαη εμίζνπ ζεκαληηθή γηα ηελ θπζηνινγηθή ηνπο σξίκαλζε, θαζψο ζχκθσλα κε ηνλ Erikson (1963) ειιηπήο δηακφξθσζε ηνπ Εγώ κπνξεί λα έρεη ζαλ απνηέιεζκα ηελ έιιεηςε εκπηζηνζχλεο ζηνλ εαπηφ ηνπ, ηελ ακθηβνιία γηα ηηο ηθαλφηεηεο ηνπ αιιά θαη ησλ ξφισλ. Μηα απφ ηηο βαζηθφηεξεο φςεηο ηεο αλάπηπμεο ηεο ηαπηφηεηαο ηνπ Δγψ απνηειεί ε απάληεζε ζηελ εξψηεζε «Ση επάγγεικα ζα αθνινπζήζσ ζηελ δσή κνπ;». Ζ ζεκαληηθφηεηα ηνπ επαγγέικαηνο είλαη πξνθαλήο αλ αλαινγηζηεί θαλείο ην γεγνλφο φηη ζε θάζε λέα γλσξηκία πνπ θάλνπκε, ε επφκελε πιεξνθνξία πνπ δεηά λα κάζεη ν ζπλνκηιεηήο καο κεηά ην φλνκα καο είλαη ην επάγγεικα πνπ αζθνχκε. Ο Marcia (1963) ππνζηήξημε ηελ άπνςε φηη νη ψξηκνη έθεβνη ρξεηάδεηαη λα επηιέμνπλ κηα επαγγεικαηηθή θαηεχζπλζε θαη λα επηηχρνπλ κηα εξγαζία πνπ ηνπο παξέρεη αζθάιεηα γεγνλφο πνπ ζεκαίλεη φηη ζα πξέπεη λα ελζσκαηψζνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο ζε κηα ζηαζεξή ηαπηφηεηα. Οη γνλείο κπνξνχλ λα έρνπλ κηα ζεκαληηθή επηξξνή ζηνλ επαγγεικαηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ ησλ έθεβσλ παηδηψλ ηνπο θαζψο ηα ηειεπηαία αλαδεηνχλ πιεξνθνξίεο γηα ηελ ηαπηφηεηα ηνπο θαη μεθηλνχλ ηελ κεηάβαζε ηνπο ζηελ ελειηθίσζε. Οη Kounenou et al. (2010) αλαθέξνπλ πσο ε επαγγεικαηηθή ηαπηφηεηα ηνπ εθήβνπ είλαη δπλαηφλ λα πξνβιεθζεί βάζεη ησλ αληηιήςεσλ ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο γηα ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηεο, ηνλ «πξνζαλαηνιηζκφ» ησλ νηθνγελεηαθψλ επηηεπγκάησλ (family achievement orientation) θαη ηελ εθθξαζηηθφηεηα ησλ κειψλ ηεο (family expressiveness). Ο ηξφπνο ιεηηνπξγίαο ηεο νηθνγέλεηαο, ζχκθσλα κε ηα επξήκαηα ησλ Penick & Jepsen (1992) ήηαλ ν ζεκαληηθφηεξνο, ίζσο, παξάγνληαο γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο επαγγεικαηηθήο ηαπηφηεηαο ηνπ αηφκνπ, παξά ε επίδνζε, ην θχιν ή ην θνηλσληθφ- νηθνλνκηθφ επίπεδν. Πην ζπγθεθξηκέλα ππνζηήξημαλ φηη ζε νηθνγέλεηεο κε πνιχ ραιαξνχο δεζκνχο κεηαμχ ησλ κειψλ ηνπο ή ζε απηέο πνπ ζα κπνξνχζαλ λα ραξαθηεξηζηνχλ σο θηιειεχζεξεο, ε αλάπηπμε ηεο 38

39 επαγγεικαηηθήο ηαπηφηεηαο πεξηνξίδεηαη φπσο θαη ε ζπκκεηνρή ζηνλ επαγγεικαηηθφ ζρεδηαζκφ. ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ δηακνξθψζεθαλ δηάθνξα κνληέια γηα λα εμεγήζνπλ ηελ επηξξνή ησλ γνλέσλ ζηηο επαγγεικαηηθέο θηινδνμίεο ησλ παηδηψλ. Σα πην πξφζθαηα κνληέια είλαη νινέλα θαη πην πεξίπινθα, ζπκπεξηιακβάλνπλ θαη επλννχλ κηα αλαπηπμηαθή πξνζέγγηζε πνπ δίλεη έκθαζε ζηελ δπλακηθή ζρέζε πνπ αλαπηχζζεηαη κεηαμχ γνλέσλ θαη παηδηψλ, φζνλ αθνξά ηηο επαγγεικαηηθέο θηινδνμίεο (Middleton & Loughead, 1993). ηελ ελφηεηα πνπ αθνινπζεί ζα παξνπζηαζηνχλ δπν απφ ηα πην πξφζθαηα κνληέια ζπκβνπιεπηηθήο παξέκβαζεο, ψζηε λα γίλεη ζαθήο ν ξφινο ηεο εκπινθήο ησλ γνλέσλ ζε απηή θαη λα δνζεί κηα εηθφλα ηνπ ηξφπνπ αμηνπνίεζεο ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο. 39

40

41 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4 Ο ΜΟΝΣΔΛΑ ΚΑΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΑ ΠΑΡΔΜΒΑΖ 4.1 πκκεηνρή γνλέσλ ζε πξνγξάκκαηα θαη παξεκβάζεηο γηα ηελ αλάπηπμε ζηαδηνδξνκίαο ησλ παηδηώλ ηα θεθάιαηα πνπ πξνεγήζεθαλ παξνπζηάζηεθε ν ξφινο ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ, αιιά θαη ζηελ δηακφξθσζε βαζηθψλ γλσξηζκάησλ ησλ αηφκσλ πνπ επεξεάδνπλ ηελ ιήςε απνθάζεσλ, φπσο ε πξνζσπηθφηεηα, ε ηαπηφηεηα θαη ε απηναληίιεςε. Ήδε απφ ην 1988 νη Palmer & Cochran είραλ αλαδείμεη ηελ ζεκαληηθφηεηα ηνπ ξφινπ ησλ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ηνπ αηφκνπ. Ζ γνλέσλ (ζε ζεσξεηηθφ θαη εξεπλεηηθφ επίπεδν) ζηελ απηνεθηίκεζε ησλ εθήβσλ ζπλδέεηαη κε ηελ πνηφηεηα ηεο ζρέζεο πνπ έρνπλ αλαπηχμεη κε ηνπο γνλείο ηνπο αιιά θαη ηνλ ηξφπν πνπ απηή γίλεηαη αληηιεπηή, κε ηνλ έιεγρν θαη ηελ ακνηβαηφηεηα ζηα πιαίζηα ηεο κεηαμχ ηνπο επηθνηλσλίαο. Ζ νηθνγέλεηα κπνξεί λα απνθηήζεη ηνλ ξφιν ηνπ δηεπθνιπληή θαη πεγήο εκπεηξηψλ, νη νπνίεο δηεπξχλνπλ ή πεξηνξίδνπλ ηελ πξνζσπηθή αλάπηπμε, θαη παξάιιεια απνηειεί ηελ πξσηαξρηθή πεγή πιεξνθνξηψλ γηα ηα επαγγέικαηα (McConell, 1994). Οη γνλείο βνεζνχλ ηα παηδηά λα αλαπηχμνπλ επαγγεικαηηθέο θηινδνμίεο, απηναληίιεςε, απηνπεπνίζεζε, αίζζεκα πξνζσπηθήο επζχλεο, δεμηφηεηεο δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ θαη ιήςεο απφθαζεο θαη ηνπο θαηαζέηνπλ ή δηαζθαιίδνπλ επθαηξίεο επαγγεικαηηθήο εκπεηξίαο (McConell, 1994; Amudson & Penner, 1998). Ο Otto (2000) ηνπο αλαγλσξίδεη σο ζχκκαρνπο θαη πεγέο πιεξνθφξεζεο γηα ηνπο ζπκβνχινπο επαγγεικαηηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ. Ζ παξακέιεζε ηνπο επηξξνήο ησλ γνλέσλ θαη ηεο εκπινθήο ηνπο ζε πξνγξάκκαηα επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο γηα παηδηά θαίλεηαη φηη ππήξμε έλα δηεζλέο θαηλφκελν. ηαδηαθά ππήξμε απμαλφκελν ελδηαθέξνλ γηα ηελ αλάπηπμε πξνγξακκάησλ πνπ ζα ελζσκαηψλνπλ ηφζν ηελ δξάζε ησλ εθήβσλ φζν θαη ησλ γνλέσλ ηνπο (Amudson & Penner, 1998). Ο επαγγεικαηηθφο ζρεδηαζκφο δελ είλαη απιά έλα ζρέδην ηνπ παηδηνχ. Θα ήηαλ αζθαιέζηεξν λα ζεσξεζεί σο έλα νηθνγελεηαθφ πιάλν, δεδνκέλσλ ησλ φζσλ πξνζθέξνπλ νη γνλείο: νηθνλνκηθνχο πφξνπο, πιεξνθνξίεο, ζπκβνπιέο, αηνκηθή ππνζηήξημε, δίθηπν θνηλσληθψλ επαθψλ θηι. Γλσξίδνπλ πνιχ θαιχηεξα ηα παηδηά ηνπο θαη έρνπλ ήδε αλαπηχμεη ηζρπξνχο δεζκνχο κε απηά, ζε αληίζεζε κε ηνπο ζπκβνχινπο πνπ ηνπο δηαζέηνπλ κφλν ηφζν ρξφλν φζν απαηηείηαη γηα λα αθηεξσζεί ζε έλα εληαηηθφ θαη ζπζηεκαηηθφ πξφγξακκα αλάπηπμεο ζηαδηνδξνκίαο εζηηαζκέλν ζην άηνκν (Palmer & Cochran, 1988). Ζ ηδηφηεηα ηνπο απηή ππνδεηθλεχεη θαη ηελ αλαγθή λα ζπκπεξηιεθζνχλ ζε αλάινγα πξνγξάκκαηα θαη δηαδηθαζίεο 41

42 ζπκβνπιεπηηθήο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ζηαδηνδξνκίαο θαη ηελ ιήςε απφθαζεο. Οη γνλείο απνηεινχλ κηα ελ δπλάκεη ζπλερή πεγή ππνζηήξημεο ζε φιε ηελ δηάξθεηα ηεο δηαδηθαζίαο κεηάβαζεο ηνπ αηφκνπ ζηνλ θφζκν ηεο εξγαζίαο θαη ζηελ πξνεηνηκαζία ηνπ γηα απηφλ, ζε αληίζεζε κε ηνλ ζχκβνπιν πνπ ε παξνπζία ηνπ πεξηνξίδεηαη ρξνληθά. Οη καζεηέο ζα έλησζαλ πεξηζζφηεξν άλεηα αλ πιεζηάδαλ ηνπο γνλείο γηα λα αληιήζνπλ πιεξνθνξίεο θαη λα ηνπο δνζεί βνήζεηα γηα ηνλ επαγγεικαηηθφ ηνπο πξνζαλλαηνιηζκφ. Οη γνλείο απφ ηελ πιεπξά ηνπο αληηιακβάλνληαη ηελ ζεκαληηθφηεηα ηνπ ξφινπ ηνπο ζηελ φιε δηαδηθαζία θαη ηελ δσή ηνπ αηφκνπ θαη παξνπζηάδνληαη ηθαλνί λα παξέρνπλ πιεξνθνξίεο θαη ππνζηήξημε ζε ζέκαηα επαγγεικαηηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ θαη απφθαζεο (Witko at al., 2005). Ζ ζπκβνπιεπηηθή ζηαδηνδξνκίαο δελ απνηειεί κηα θαζαξά αηνκηθή ζπκβνπιεπηηθή δηαδηθαζία αιιά νχηε θαη κπνξεί λα ζεσξεζεί σο νηθνγελεηαθή ζεξαπεία. Δίλαη ζπλπθαζκέλε κε πιεξνθνξίεο πνπ ζπρλά είλαη άθξσο πξνζσπηθέο θαη ζπλδεφκελεο αλαπηπμηαθά κε ηελ νηθνγελεηαθή επηξξνή (Chope, 2002). Οη Witko at al. (2005) ζεσξνχλ αλαγθαίν λα δηεξεπλεζνχλ νη ηξφπνη κε ηνπο νπνίνπο ζα κπνξνχζε λα δνζεί ζηνπο γνλείο ε θαηάιιειε γλψζε θαη πιεξνθφξεζε γηα λα βνεζήζνπλ ηνπο έθεβνπο ζηνλ ζρεδηαζκφ ησλ επαγγεικαηηθψλ ηνπο βεκάησλ. Οη παξεκβάζεηο γηα ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ζε πξέπεη λα ζηνρεχνπλ ζηελ δηεπθφιπλζε ηνπ έθεβνπ αηφκνπ λα δηαηππψζεη θαη λα εθθξάζεη ην ζχλνιν, ή έλα κέξνο, εζσηεξηθψλ θαη πεξηβαιινληηθψλ πηέζεσλ πνπ βηψλεη θαηά ηελ ιήςε επαγγεικαηηθήο απφθαζεο. Οη νηθνγελεηαθέο παξεκβάζεηο παξέρνπλ επθαηξίεο θαη ηξφπνπο λα απνθαιπθζνχλ ζέκαηα πνπ ππάξρνπλ κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο θαη λα βνεζήζνπλ ζηελ απνδεζκεπζε ηνπ παηδηνχ απφ ηελ ηθαλνπνίεζε επαγγεικαηηθψλ πξνζδνθηψλ πνπ δελ είλαη δηθέο ηνπ (Hargrove et al.,2005; Middleton & Loughead, 1993). Ζ εθπαίδεπζε ησλ γνλέσλ ζε ηξφπνπο βνήζεηαο ησλ εθήβσλ γηα ηελ ιήςε επαγγεικαηηθήο βνήζεηαο είλαη δπλαηφλ λα ηνπο νδεγήζεη ζηελ πιεξέζηεξε θαηαλνήζε ησλ απφςεσλ ησλ παηδηψλ ηνπο θαη ησλ επαγγεικαηηθψλ ηνπο αλάγθψλ, παξέρνληαο ηνπο παξάιιεια ηελ ππνζηήξημε θαη ηελ ελζάξξπλζε πνπ απηά έρνπλ αλάγθε. Παξάιιεια θεξδίδνπλ θαη ηελ ελίζρπζε ελδπλάκσζε ηεο «θπζηθήο» ζπκκαρίαο γνλέα παηδηνχ (Witko at al., 2005) κεηψλνληαο ην ζπγθξνπζηαθφ ζηνηρείν. Οη παξεκβάζεηο είλαη αλάγθε λα ζηνρεχνπλ ζηελ παξνρή βνήζεηαο πξνο ηνπο γνλείο,ψζηε νη ίδηνη λα δνπλ ην ζεκαληηθφ ξφιν θαη ηελ επηξξνή ηνπο κέζσ ηεο επηθνηλσλίαο κε ην παηδί. Ζ αμία ηεο παξάιιειεο δνπιεηάο ηνπ ζπκβνχινπ θαη ηνπ ρξφλνπ αιιειεπίδξαζεο ηνπ κε γνλείο θαη παηδηά είλαη πξνθαλήο αλ αλαινγηζηεί θαλείο πσο ν ρξφλνο πνπ δαπαλά ζε απηή, ηνλ βνεζά λα αμηνινγήζεη ηνλ ηξφπν παξέκβαζεο ησλ γνλψλ, 42

43 ηελ αληίδξαζε ηνπ εθήβνπ αιιά ζηελ αλαθάιπςε ζπγθεθξηκέλσλ κνηίβσλ αιιειεπίδξαζεο κε ηνπο εθήβνπο (Amudson & Penner, 1998; Chope, 2002). Γηα λα αληαπνθξηζεί άιισζηε θαη ν ζχκβνπινο ζηελ πνιππινθφηεηα ηεο αιιειεπίδξαζεο γνλεά- παηδηνχ ζα πξέπεη, απφ ζπζηεκηθή άπνςε, λα θαηαλνήζεη ην πιαίζην ηεο γνλεηθεο επηξξνήο ψζηε λα ζέζεη ηνπο ζηφρνπο ηεο παξέκβαζεο ή ηνπ πξνγξάκκαηνο πνπ ζρεδηάδεη ή πινπνηεί. Οη Birk & Blinline (1984, ζην Amudson & Penner, 1998) ππνζηεξίδνπλ ηελ αλαγθαηφηεηα ζπκκεηνρήο ησλ γνλέσλ ζε ηέηνηεο δξαζηεξηφηεηεο θαη δηαδηθαζίεο, ιακβάλνληαο ππφςε πσο νη γνλείο είλαη απηνί πνπ έρνπλ ηελ κεγαιχηεξε δχλακε (ελ ζπγθξίζεη κε ζπκβνχινπο ή θίινπο) λα δηακνξθψζνπλ ηηο επηινγέο θαη ηηο ζηάζεηο ησλ παηδηψλ. Γηαηππψλνπλ ηελ άπνςε πσο νη ζχκβνπινη έρνπλ θαηαιπηηθφ ξφιν ζηελ αξρηθή αληηκεησπηζε θαη δηεξεχλεζε ησλ ζηάζεσλ πνπ ηεξνχλ νη γνλείο φζν αθνξνχλ ελαιιαθηηθέο πξνηάζεηο, ηνλίδνληαο πσο εάλ νη γνλείο πξνθεηηαη λα δηεθνιχλνπλ ηελ δηεξεχλζε ηνπ ηξφπνπ ζθέςεηο γηα ηηο επαγγεικαηηθέο επηινγέο ησλ παηδηψλ ηνπο, ζα πξέπεη θαη ε δηθή ηνπο θαληαζία λα ελεξγνπνηεζεί θαη λα δηεξεπλεζνχλ νη ηδέεο ηνπο γηα ηηο θαηάιιειεο επηινγέο. Δπηπιένλ νη Cochran & Kush (1993) ππνζηήξημαλ πσο κέζα απφ ηνλ επαγγεικαηηθφ ζρεδηαζκφ ηνπ παηδηνχ κε ηελ βνήζεηα θαη ηελ ζπκκεηνρή ησλ γνλέσλ ηνπ, νη έθεβνη ππνδεηθλπεαλ κεγαιχηεξε επαγγεικαηηθή βεβαηφηα, κεησκέλε αλαπνθαζηζηηθφηεηα, κεγαιχηεξε ππεξνρή θαη ηζρπξή ηαπηφηεηα ηνπ εγψ. Σν 1988, νη Palmer & Cohran ππνζηήξημαλ πσο ν απνθιεηζκφο ησλ γνλέσλ απφ πξνγξάκκαηα πνπ ζηνρεχνπλ ζηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε εγθπκνλεί θηλδχλνπο, ηφζν εμαηηίαο ηεο ζηξαηεγηθήο επηξξνήο ησλ γνλέσλ φζν θαη γηα ηελ ηθαλφηεηα ηνπο λα αθηεξψλνπλ πνιχ ρξφλν ζηελ θαηάζηαζε θαη ηηο αλάγθεο ηνπ παηδηνχ. Αλ θαη ε νηθνγέλεηα έρεη αλαγλσξηζηεί ζαλ έλα βαζηθφ θνκκάηη ζηελ δηαδηθαζία ηεο επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο ζπρλά δελ πεξηιακβάλεηαη σο ελεξγφο ζπκκέηνρνο ζηα πξνγξάκκαηα επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο ή επαγγεικαηηθνχ ζρεδηαζκνχ. Οη Burkhead & Wilson (1995) θαηαιήγνπλ ζηελ δηαπίζησζε πσο βαζηθφο πξνβιεκαηηζκφο ησλ επαγγεικαηηψλ ζην ρψξν ηεο ζπκβνπιεπηηθήο γηα ηελ ζηαδηνδξνκία είλαη ε έιιεηςε ελφο ζεσξεηηθνχ πιαηζίνπ πνπ λα πξνσζεί ηελ ελζσκάησζε ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο θαη ησλ ζεκαληηθψλ άιισλ ζηηο δηαδηθαζίεο ηεο επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο αιιά θαη ηνλ ζρεδηαζκφ ηεο κεηάβαζεο ζηνλ θφζκν ηεο εξγαζίαο. Με άιια ιφγηα αλ έρεη αλαγλσξηζηεί πσο ηα νηθνγελεηαθά ζπζηήκαηα αζθνχλ ζεκαληηθή επηξξνή, ηα πξνγξάκκαηα πνπ ζρεηίδνληαλ κε ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε, ζηελ νπζία δελ ελζσκαηψλνπλ ηελ νηθνγέλεηα σο ζεκαληηθφ θνκκάηη ηεο δηαδηθαζίαο (Burkhead & Wilson, 1995; Chope, 2005) 43

44 Καηά ηελ βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε πξνέθπςε πσο ζην εμσηεξηθφ έρνπλ πινπνηεζεί ζηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ θάπνηα πξνγξάκκαηα ηα νπνία ζηνρεχνπλ ζηνλ επαγγεικαηηθφ ζρεδηαζκφ ησλ παηδηψλ κε ηελ εκπινθή ή ηελ ζηήξημε απφ ηνπο γνλείο. o The career conversation (Osduthorpe, 1976) o Ο Lea (1976) δεκηνχξγεζε νκάδεο γνλέσλ καζεηψλ ιπθείνπ πξνθεηκέλνπ λα κπνξέζνπλ απηνί λα δηαδξακαηίζνπλ επηβνεζεηηθφ ξφιν θαη πεγή πιεξνθφξεζεο ησλ παηδηψλ ηνπο, φηαλ απηά θαηαζηξψλνπλ ηα επαγγεικαηηθά ηνπο ζρέδηα. o The Partner s Program (Cochran, 1985), ην νπνίν βαζηδφηαλ ζε έλα βηβιίν δξαζηεξηνηήησλ απηνγλσζίαο, επαγγεικαηηθήο δηεξεχλεζεο θαη επαγγεικαηηθνχ ζρεδηαζκνχ κε απνδέθηεο ηνπο καζεηέο ιπθεηαθψλ ηάμεσλ θαη ηνπο γνλείο ηνπο. o Ηntergrative Framework for Adolescent career counseling, ( Middleton & Loughead, 1993) o Parent Involved Career Exploration (Amudson & Penner, 1998). ηελ ελφηεηα απηή ζα παξνπζηαζηνχλ ηα δπν πην πξφζθαηα κνληέια παξέκβαζεο, απηά ησλ Amudson & Penner (1998) θαη ησλ Middleton & Loughea (1993), ψζηε λα γίλεη πην ζαθήο ν ηξφπνο αμηνπνίεζεο ησλ ππαξρφλησλ εξεπλεηηθψλ δεδνκέλσλ, ν ξφινο θαη ε εκπινθή ησλ γνλέσλ ζε απηή. 4.2 Έλα κνληέιν γηα ηελ Δπαγγεικαηηθή πκβνπιεπηηθή ησλ Δθήβσλ. (Integrative Framework for Adolescent career counseling-middleton & Loughead, 1993) Οη Middleton θαη Loughead (1993) παξνπζίαζαλ έλα κνληέιν γηα ηελ ζπκβνπιεπηηθή παξέκβαζεο εθήβσλ θαη ηελ ιήςε επαγγεικαηηθήο απφθαζεο, πξνζπαζψληαο λα ελζσκαηψζνπλ ζηελ δηαδηθαζία ηελ γνληθή επηξξνή. ηελ πξψηε θάζε πινπνίεζεο ηνπ κεγάιε βαξχηεηα δίλεηαη ζηελ εγθαζίδξπζε ηεο ζπκβνπιεπηηθήο ζρέζεο, θαζψο ε αλάπηπμε ηεο επαθήο θαη ζρέζεο εκπηζηνζχλεο απνηειεί βαζηθφ παξάγνληα γηα ηελ επηηπρή έθβαζε ηεο δηαδηθαζίαο. ε έλα δεχηεξν επίπεδν βξίζθεηαη ε θάζε εμεξεχλεζεο. ηελ θάζε απηή ν ζχκβνπινο πξνζπαζεί λα δηαπηζηψζεη θαη λα αμηνινγήζεη ην επίπεδν θαη ην ζζέλνο ηεο γνληθήο επηξξνήο ζηνλ ζρεδηαζκφ ηεο κειινληηθήο επαγγεικαηηθήο ζηαδηνδξνκίαο αιιά θαη λα κεζνιαβήζεη ζηελ δηεπθφιπλζε ηεο δηαδηθαζίαο επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο. Πεγή ησλ πιεξνθνξηψλ ηνπ γηα ηελ επηξξνή απνηειεί ν δηάινγνο θαη πην ζπγθεθξηκέλα εξσηήζεηο ηεο κνξθήο «Ση πηζηεχνπλ νη γνλείο ζνπ γηα ηηο επαγγεικαηηθέο ζνπ θιίζεηο;» θαη «Πψο ληψζεηο/ Ση πηζηεχεηο γηα ηηο πξνηάζεηο ηνπο;». Δλ ζπλερεία ε εκπινθή ησλ γνλέσλ θαηεγνξηνπνηείηαη ζε ηξεηο νκάδεο, ηελ ζεηηθή εκπινθή, ηελ κε- 44

45 εκπινθή θαη ηελ αξλεηηθή εκπινθή. Αθνχ γίλεη αλαγλψξηζε ηνπ ηχπνπ ηεο γνληθήο εκπινθήο, μεθηλά ε δηαδηθαζία παξέκβαζεο αλάινγα κε ηε ζηάζε πνπ έρεη πηνζεηήζεη ν θάζε γνλέαο ηξαηεγηθέο Παξέκβαζεο κε ηελ Δκπινθήο Γνλέσλ- Πεξηερφκελν παξεκβάζεσλ Ζ ζεηηθή θαη ελεξγφο εκπινθή ησλ γνλέσλ ζηελ δηαδηθαζία επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο θαη ιήςεο απφθαζεο απφ ην λεαξφ άηνκν γίλεηαη νξαηή κέζα απφ ηηο απαληήζεηο πνπ δίλνληαη ζε πξνεγεζείζεο εξσηήζεηο θαη ζηελ ζπλέπεηα ηεο ιεθηηθήο θαη κε ιεθηηθήο ζπκπεξηθνξάο ηνπ εθήβνπ. ηηο πεξηπηψζεηο πνπ νη γνλείο ηεξνχλ κηα ζηάζε θηιηθή, κε απεηιεηηθή θαη θηλεηνπνηνχλ ηα παηδηά ηνπο κε εξσηήζεηο ηνπ ηχπνπ «Έρεηο ζθεθηεί ηη ζα ήζειεο λα θάλεηο ζε. ρξφληα;»,. «Έρεηο ζθεθηεί θάπνην επάγγεικα πνπ λα ηαηξηάδεη κε ηα ελδηαθέξνληα ζνπ;» θα, θαζψο θαη φηαλ, νη γνλείο έρνπλ αλαιάβεη έλαλ δηεπθνιπληηθφ θαη ζεηηθφ ξφιν απέλαληη ζηα παηδηά ηνπο, ν ζχκβνπινο αξθεί λα «γαινπρήζεη» ηελ θαηαλφεζε θαη ηελ εκπινθή ηνπο ζηηο δηαδηθαζίεο επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο πξνζθέξνληαο ηνπο επηπιένλ πιεξνθνξηαθφ πιηθφ γηα λέα επαγγεικαηηθά πεδία, λα ηνπο πξνηείλεη ηξφπνπο ψζηε λα ζπλερίζνπλ λα εληζρχνπλ ηελ πξνζπάζεηα ηνπ παηδηνχ ηνπο λα εμεξεπλήζεη ηνλ θφζκν ηεο εξγαζίαο θαη ησλ επαγγεικάησλ, λα ηα ελζαξξχλνπλ λα αλεμαξηεηνπνηεζνχλ θαη λα επηδηψμνπλ ηνπο επαγγεικαηηθνχο ηνπο ζηφρνπο. Τπάξρνπλ φκσο θαη πεξηπηψζεηο φπνπ ηα λεαξά άηνκα δειψλνπλ φηη νη γνλείο ηνπο δελ ελδηαθέξνληαη ή απιά φηη δελ γλσξίδνπλ ηη ζθέθηνληαη ν γνλείο ηνπο γηα ηηο επαγγεικαηηθέο ηνπο θηινδνμίεο. Πξφθεηηαη γηα απηνχο ηνπο γνλείο πνπ εκπιέθνληαη ζε ηέηνηεο δηαδηθαζίεο γηα δηάθνξνπο ιφγνπο: είηε γηαηί δελ μέξνπλ ηη λα θάλνπλ ή πψο λα βνεζήζνπλ, είηε γηαηί ζεσξνχλ φηη ε εκπινθή ηνπο ζε ηέηνηα ζέκαηα είλαη αλεπηζχκεηε θηι. Οη γνλείο θαίλνληαη λα θξαηνχλ αδηάθνξε ζηάζε απέλαληη ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ ηνπο, ρσξίο φκσο λα εληζρχνπλ αιιά θαη ρσξίο λα πςψλνπλ εκπφδηα. ηελ πεξίπησζε ηεο απνπζίαο εκπινθήο ησλ γνλέσλ ε παξέκβαζε πξνηείλεηαη λα ιάβεη ηε κνξθή ηεο παξφηξπλζεο θαη αλάδεημεο ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ γνλέσλ θαη ηεο εκπινθήο ηνπο ζην εξγαζηαθφ κέιινλ ηνλ παηδηψλ ηνπο. Ζ παξέκβαζε κπνξεί λα ιάβεη ην ραξαθηήξα ηεο αηνκηθήο ζπλάληεζεο κε απηνχο ή ηεο νκαδηθήο ζπλάληεζεο, ε νπνία κπνξεί λα απνηειέζεη θαη ρξήζηκε πεγή άληιεζεο δηάζπαξησλ πιεξνθνξηψλ ή πιεξνθνξηψλ πνπ εκπεξηέρνπλ ζηνηρεία θάπνηαο πξνθαηάιεςεο (Whiston, 1989). Καη ζηηο δπν πεξηπηψζεηο ε θηλεηνπνίεζε ησλ γνλέσλ κπνξεί λα επηηεπρζεί κέζα απφ ηελ παξνπζίαζε εξεπλεηηθψλ απνηειεζκάησλ πνπ θαζηζηνχλ ζαθή ηελ ζεκαληηθφηεηα ηεο ελαζρφιεζεο ησλ γνλέσλ κε ηελ δηαδηθαζία επαγγεικαηηθήο δηεξεχλεζεο θαζψο θαη ηελ εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ απφ ηε ίδηα ηελ 45

46 εκπεηξία ησλ γνλέσλ. Ζ κεηάβαζε ησλ γνλέσλ ζε απηφ ην ζεκείν, ζε κηα πην ελεξγφ θαη ζεηηθή ζηάζε κπνξεί λα έρεη ζεηηθά απνηειέζκαηα γηα φιε ηελ νηθνγέλεηα. Απφ ηελ κηα, νη γνλείο ζα ληψζνπλ ηθαλνί θαη ζεκαληηθνί θαη απφ ηελ άιιε νη ίδηνη νη έθεβνη ζα κπνξέζνπλ λα δερηνχλ βνήζεηα θαη ππνζηήξημε απφ ηα θπξηφηεξα πξφζσπα πνπ ηνπο επεξεάδνπλ. Όκσο θη ν ζχκβνπινο ιακβάλεη ηελ ηθαλνπνίεζε φηη έρεη ζέζεη ηηο βάζεηο γηα ηελ βειηίσζε ηεο δσήο θάπνησλ αλζξψπσλ. Ζ ηξίηε θαηεγνξία εκπινθήο ησλ γνλέσλ πνπ αλαθέξνπλ νη Middleton θαη Loughead (1993) είλαη απηή ηεο αξλεηηθήο εκπινθήο, ζηελ νπνία νη γνλείο είλαη ελεξγά εκπιεθφκελνη ζηελ δηαδηθαζία επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο ηνπ εθήβνπ αιιά πξνζπαζνχλ λα επεξεάζνπλ ηηο επηινγέο ηνπ κε βάζε ηηο δηθέο ηνπο θηινδνμίεο ή ζέηνπλ εκπφδηα θαη πεξηνξηζκνχο ζηελ επίηεπμε ησλ επαγγεικαηηθψλ ζηφρσλ ηνπ παηδηνχ ηνπο. Οη γνλείο πνπ εληάζζνληαη ζε απηή ηελ θαηεγνξία ζπρλά ειέγρνπλ ππεξβνιηθά ή είλαη «ηπξξαληθνί» ζηηο αιιειεπηδξάζεηο κε ηα παηδηά ηνπο. Σα παηδηά απηψλ ησλ γνλέσλ ζπρλά επηδηψθνπλ επαγγέικαηα πνπ έρνπλ επηιέμεη γη απηά νη γνλείο ηνπο θαη φρη απηά πνπ ηα ίδηα επηζπκνχλ. Δηθφλα 3: Integrative framework for adolescent career counseling 46

47 Απψηεξνο ζθνπφο απηνχ ηνπ ηξφπνπ επηινγήο είλαη λα κελ απνγνεηεχζνπλ ηνπο γνλείο ηνπο ή λα κελ ελαληησζνχλ ζηελ επηζπκία ησλ γνλέσλ ηνπο. Χο απνηέιεζκα ηα παηδηά απηά βηψλνπλ έληνλα ζπλαηζζήκαηα ελνρήο θαη καηαίσζεο φηαλ αηζζαλζνχλ φηη δελ ηθαλνπνηνχλ ηηο πξνζδνθίεο ησλ γνλέσλ ηνπο (Lankard, 1995). Όηαλ νη γνλείο αλαγλσξίδνληαη ζαλ αξλεηηθή επηξξνή ζηελ δηαδηθαζία επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο, δεκηνπξγψληαο θαηαζηάζεηο αληίζηαζεο ή δηαηαξαρήο, νη Middleton θαη Loughead (1993) κε βάζε ην κνληέιν ηνπο πξνηείλνπλ αξρηθά δπν ζηξαηεγηθέο παξέκβαζεο α. ηελ αληηκεηψπηζε (confrontation) θαη ηελ β. ηελ απνθπγή ηεο αληηκεηψπηζεο (avoidance of confrontation). Ζ πξαθηηθή ηεο αληηκεηψπηζεο κπνξεί λα ιάβεη ηξεηο δηαθνξεηηθέο κνξθέο σο πξνο ηα ελεξγνχληα πξφζσπα. ηελ πξψηε πεξίπησζε ν έθεβνο «αληηκεησπίδεη» κφλνο ηνπ ηελ θαηάζηαζε θαη ηνπο γνλείο ζνπ. Απηφ, ζε θακία πεξίπησζε δελ ζεκαίλεη φηη ν ζχκβνπινο είλαη απψλ ή ακέηνρνο. Σν αληίζεην κάιηζηα, ν ξφινο ηνπ είλαη απηφο ηνπ εκςπρσηή ηνπ εθήβνπ ψζηε ν ηειεπηαίνο λα αλαπηχμεη ηελ ηθαλφηεηα λα ιακβάλεη κφλνο ηνπ απνθάζεηο θαη λα αλεμαξηεηνπνηεζεί, θάηη πνπ γηα αξθεηά λέα παηδηά κπνξεί λα εθιακβάλεηαη σο κηα ηδηαίηεξα απεηιεηηθή θαηάζηαζε. Σν άηνκν ζα πξέπεη, κεηαμχ ησλ άιισλ, λα επηιέμεη θαη λα εηνηκάζεη ην πεδίν θαη ην ρψξν γηα κηα ζπδήηεζε κε ηα κέιε ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ, ζε κηα ψξα πνπ ζα είλαη βνιηθή γηα φινπο. Θα πξέπεη ν ρψξνο λα είλαη ήζπρνο ψζηε λα κελ ππάξρνπλ δηαθνπέο ζηελ ζπδήηεζε ηνπο, ε φπνηα ζα πξέπεη αλ μεθηλά κε ην «I- message» ηνπ εθήβνπ θαη ρσξίο ηε ρξήζε επηζεηηθψλ, γηα ηα ππφινηπα κέιε ηεο νηθνγέλεηαο, ιέμεσλ. ην ζεκείν απηφ ν ζχκβνπινο επηθνξηίδεηαη κε ην έξγν ηεο παξνρήο ζηήξημεο θαη πιεξνθνξηψλ ζην λεαξφ άηνκν, ή αθφκα κπνξεί λα ρξεηαζηεί εθ ησλ πξνηέξσλ λα πξνρσξήζεη ζε έλα παηρλίδη ξφισλ απηψλ ησλ θαηαζηάζεσλ κε ηνλ έθεβν, ψζηε λα εμνηθεησζεί ν ηειεπηαίνο κε ηελ δηαδηθαζία θαη λα αηζζαλζεί πην έηνηκνο λα πξνρσξήζεη. Ο ρξφλνο πνπ ζα αμηνπνηεζεί γηα ηέηνηνπ είδνπο δξαζηεξηφηεηεο ζα πξέπεη λα είλαη ηφζνο φζν ρξεηάδεηαη, ψζηε λα κελ ππάξμεη ν θίλδπλνο ε πξνζπάζεηα απηή λα ζεσξεζεί απφ θάπνηνπο θαρχπνπηνχο γνλείο, σο «κηα θξπθή ζπλνκσζία ελαληίνλ ηνπο» («schematic plotting» ) ηελ πεξίπησζε πνπ ν έθεβνο είλαη απξφζπκνο λα αληηκεησπίζεη/ δηαρεηξηζηεί κφλνο ηνπ κηα ηέηνηα έληνλε θαηάζηαζε κφλνο ηνπ, ππάξρεη κηα δεχηεξε εθδνρή απηή θαηά ηελ νπνία έθεβνο θαη ζχκβνπινο ελεξγνχλ καδί. Ο ζχκβνπινο πξαγκαηνπνηεί νηθνγελεηαθέο ζπλεδξίεο πξνθεηκέλνπ λα δηεπθνιχλεη ηνλ δηάινγν ηνπ παηδηνχ κε ηνπο γνλείο ηνπ, ζρεηηθά κε ηηο πξνζδνθίεο πνπ αθνξνχλ ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ηνπ πξψηνπ. Γεδνκέλνπ φηη ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο, ε επηκνλή ησλ γνλέσλ θαη νη απαηηήζεηο ηνπο γηα ηηο επαγγεικαηηθέο 47

48 επηινγέο ησλ παηδηψλ ηνπο απνηεινχλ θαηάινηπα θαη ζπρλά ζπλδένληαη κε νηθνγελεηαθά πξφηππα θαη δηαγελεαθά ζέκαηα, ε ζπκκεηνρή φιεο ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ ζπκβνπιεπηηθή δηαδηθαζία κπνξεί λα ηα θέξεη ζηελ επηθάλεηα, έηζη ψζηε νη γνλείο λα ηα αλαγλσξίζνπλ θαη λα αξρίζνπλ λα επηηξέπνπλ ζηα παηδηά ηνπο λα δηαθνξνπνηεζνχλ θαη λα πάξνπλ ηηο δηθέο ηνπο απνθάζεηο δσήο θαη ζηαδηνδξνκίαο. ε απηφ ην ζεκείν ε παξνπζία θη ε ππνζηήξημε απφ ηελ πιεπξά ηνπ ζπκβνχινπ κπνξεί λα βνεζήζεη ην παηδί λα εθθξάζεη απφςεηο, ζθέςεηο, ζπλαηζζήκαηα πνπ είλαη κελ δχζθνια αιιά απαξαίηεηα θαη ηα νπνία νη γνλείο δελ ζέινπλ λα αθνχζνπλ. Όκσο ππάξρεη θαη ην ελδερφκελν ν ζχκβνπινο λα κελ αηζζάλεηαη ηθαλφο λα νξγαλψζεη θαη λα θέξεη εηο πέξαο κηα νηθνγελεηαθή ζπλεδξία. ηελ πεξίπησζε απηή ε παξαπνκπή ζε θάπνηνλ πεξηζζφηεξν θαηαξηηζκέλν ζε απηνχ ηνπ είδνπο ζπκβνπιεπηηθέο δηαδηθαζίεο ζα είλαη ε θαιχηεξε ιχζε. Δλαιιαθηηθά ν ζχκβνπινο ζα κπνξνχζε λα πάξεη ηελ πξσηνβνπιία θαη λα έξζεη ν ίδηνο ζε πξνζσπηθή επαθή κε ηνπο γνλείο. Ζ επηινγή απηή, εθηφο απφ ηελ ζεηηθή πιεπξά ηνπο, φηη ν ζχκβνπινο κπνξεί λα παίμεη ηνλ πνιχηηκν ξφιν ηνπ κεζνιαβεηή γηα ηνπο γνλείο θαη εηδηθφηεξα γηα ηνπο παζεηηθνχο ή εθθνβηζκέλνπο λένπο, είλαη αξθεηά δχζθνιε. Αλ θαη πξφθεηηαη γηα κηα ζρεηηθά εχθνιε επηινγή, ρξεηάδεηαη ηδηαηηέξα πξνζερηηθέο θηλήζεηο θαη λα ιεθζνχλ ππφςε φινη νη θίλδπλνη πνπ ελέρεη. Ο ζχκβνπινο ζα πξέπεη λα είλαη πξνεηνηκαζκέλνο λα δερζεί ηα αξλεηηθά ζρφιηα ή αθφκα θαη ηηο θαηεγνξίεο ησλ γνλέσλ γηα ηελ εκπινθή ηνπ ζε πνιχ ιεπηά νηθνγελεηαθά ζέκαηα. Παξάιιεια ζα πξέπεη λα ιάβεη ππφςε ηνπ θαη ηελ πηζαλφηεηα ηεο αλαζεψξεζεο ηεο γλψκεο ησλ ίδησλ ησλ εθήβσλ γηα ηα ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ ζρέζε γνλέα-παηδηνχ θαη ηελ ιήςε επαγγεικαηηθήο απφθαζεο, πνπ πηζαλψο ηνλ νδεγήζνπλ ζε άιιεο απνθάζεηο θαη ηξφπνπο δξάζεο, αθήλνληαο ηνλ ζχκβνπιν εθηεζεηκέλν απέλαληη ζηνπο γνλείο. Μηα δεχηεξε ζηξαηεγηθή παξέκβαζεο θαηά ηνπο ίδηνπο ζπγγξαθείο (Middleton & Loughead, 1993) είλαη απηή ηεο απνθπγήο ηεο αληηκεηψπηζεο. Ο έθεβνο κπνξεί λα επηιέμεη λα αθνινπζήζεη ηηο πξνηάζεηο ησλ γνλέσλ ηνπ θαη λα ηθαλνπνηήζεη ηηο πξνζδνθίεο ηνπο. Ο ζχκβνπινο ζα πξέπεη λα κείλεη ακέηνρνο θαη νπδέηεξνο, απνθεχγνληαο λα εθθέξεη ηελ άπνςε ηνπ, ππνδεηθλχνληαο ζηνλ ζπκβνπιεπκέλν ηνπ ηελ κηα επηινγή έλαληη θάπνηαο άιιεο. Ο ξφινο ηνπ είλαη λα βνεζήζεη ηνλ ζπκβνπιεπκέλν λα αληηιεθζεί ηελ φιε δηαδηθαζία, λα πάξεη πξνζερηηθά απνθάζεηο, έρνληαο ζπιιέμεη φιεο ηηο απαξαίηεηεο πιεξνθνξίεο, αιιά θαη λα απνθηήζεη επίγλσζε φισλ ησλ απνηειεζκάησλ θαη ησλ ζπλεπεηψλ πνπ ζα έρεη θάζε κηα απφ ηηο επηινγέο ηνπο. Πάλσ απφ φια φκσο ζα πξέπεη λα εξγάδεηαη ζχκθσλα κε ηνπο εζηθνχο θαλφλεο πνπ ηνπ ζέηεη ε ζέζε ηνπ ζηελ φιε δηαδηθαζία θαη λα δηαζθαιίδεη ηα ζπκθέξνληα ηνλ πην αδχλακσλ αηφκσλ ή απηψλ πνπ δελ έρνπλ ηελ δπλαηφηεηα ηεο ζπλαίλεζεο. 48

49 Ζ πξφηαζε ησλ παξαπάλσ ζπγγξαθέσλ δελ είλαη ε κφλε πνπ αθνξά ηελ ελεξγφ εκπινθή ησλ γνλέσλ ζηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ ηνπο. Σν 1998 νη Amudson & Penner πξνρσξνχλ ζηελ αλάπηπμε κηαο ζπκβνπιεπηηθήο δηαδηθαζίαο φπνπ νη γνλείο αλαιακβάλνπλ ξφιν παξαηεξεηή θαζψο ηα παηδηά ηνπο ζπκκεηέρνπλ ζε κηα ζεηξά δξαζηεξηνηήησλ, ζην ηέινο ησλ νπνίσλ γίλεηαη κηα ζρεηηθή ζπδήηεζε. 4.3 Parent Involved Career Exploration (Amudson & Penner, 1998) Αθνινπζψληαο ην απμαλφκελν ελδηαθέξνλ ησλ επαγγεικαηηψλ γηα πξνγξάκκαηα πνπ ζα ελζσκαηψλνπλ ηε δξάζε ηφζν ησλ εθήβσλ φζν θαη ησλ γνλέσλ ηνπο, ην 1998 νη Amudson & Penner, παξνπζίαζαλ κηα πξαθηηθή πξνζέγγηζε ηεο δηεξεχλεζεο ησλ επαγγεικαηηθψλ επηινγψλ ησλ εθήβσλ, ην Parent Involved Career Exploration (PICE). Οη βαζηθέο αξρέο πνπ δηέπνπλ ην PICE, ήηαλ ν ζεκαληηθφο ξφινο ησλ γνλέσλ ζηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε, ν ξφινο ηνπ ζπκβνχινπ ζηνλ εληνπηζκφ ζεηηθψλ ηξφπσλ κε ηνπο νπνίνπο ζα κπνξνχζαλ λα εκπιαθνχλ νη γνλείο, ην ελδηαθέξνλ αξθεηψλ γνλέσλ ζην λα κάζνπλ ηξφπνπο ψζηε λα βνεζήζνπλ ηα παηδηά ηνπο ζε ζέκαηα θαξηέξαο, κηα ζπζηεκηθή νπηηθή ζηελ δηεπθφιπλζε ηεο αιιαγήο θαη νη πξαθηηθέο δπζθνιίεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνλ πξνγξακκαηηζκφ κεγαιχηεξσλ (απφ άπνςε ρξφλνπ) πξνγξακκάησλ ψζηε λα εκπιαθνχλ νη γνλείο (Amundson, 1996). ηελ πξνζέγγηζε απηή νη γνλείο ελζαξξχλνληαη λα αλαιάβνπλ ηνλ ξφιν παξαηεξεηή, ηελ ψξα πνπ ηα παηδηά εκπιέθνληαη ζε βαζηθέο δξαζηεξηφηεηεο επαγγεικαηηθήο δηεξεχλεζεο. Πεξηγξάθνπλ κηα ζπλεδξία δηάξθεηαο ιεπηψλ, ε νπνία απνηειεί κέξνο κηαο εμειηζζφκελε δηαδηθαζίαο επαγγεικαηηθήο δηεξεχλεζεο. ε απηήλ ζπκκεηέρνπλ θαη εκπιέθνληαη ελεξγά νη έθεβνη καδί κε ηνπο γνλείο ηνπο. Πην ζπγθεθξηκέλα, θάζε ζπλεδξία απνηειείηαη απφ πέληε ζηάδηα (α. εηζαγσγή, β. Pattern Identification Exercise, γ. πξννπηηθέο εθπαίδεπζεο δ. επθαηξίεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, ε. επηιέγνληαο ην επφκελν βήκα- ζρεδηαζκφο δξάζεο) θαη ζπκκεηέρνπλ δπν καζεηέο καδί κε ηνλ έλα θαη ηνπο δπν γνλείο ηνπο. Ζ παξέκβαζε πεξηιακβάλεη ηελ πξνζθνξά εθ κέξνπο ησλ γνλέσλ, πιεξνθνξηψλ ξπζκηζηηθψλ γηα ηελ δηαδηθαζία, ηελ ίδηα ψξα πνπ νη καζεηέο ηνπνζεηνχληαη ζε κηα «θεληξηθή ζθελή», ψζηε λα δηεξεπλήζνπλ πηζαλά κνλνπάηηα. Απηή ε δπλακηθή ζα επηηξέςεη ζην ζχκβνπιν λα βξεη ηξφπν λα δηεπθνιχλεη θαη λα βνεζήζεη ηνπο γνλείο λα απνηξαβερηνχλ ηελ θαηάιιειε ζηηγκή, επηηξέπνληαο ζηνπο εθήβνπο λα πάξνπλ ηνλ ρξφλν πνπ ρξεηάδνληαη γηα λα αλαιάβνπλ ηηο επζχλεο ηνπο (Whiston, 1989) Καζ φιε ηελ δηάξθεηα ηεο ζπλεδξίαο νη γνλείο έρνπλ ηνλ ξφιν ηνπ παξαηεξεηή, ψζηε λα δηαζθαιηζηεί κεγαιχηεξε επρέξεηα ηνπ παηδηνχ λα νινθιεξψζεη ηηο δξαζηεξηφηεηεο κε 49

50 φζν ην δπλαηφλ ειάρηζηε επηξξνή. Οη γνλείο αθνχλ ηα φζα ιέγνληαη αιιά έρνπλ θαη πξνθαζνξηζκέλεο πεξηφδνπο γηα λα θάλνπλ ηηο δηθέο ηνπο παξαηεξήζεηο θαη ζρφιηα. ην πξψην ζηάδην ηεο ζπλεδξίαο γίλεηαη ε πξφζθιεζε πξνο ηνπο γνλείο θαη ηνπο καζεηέο γηα λα ζπκκεηάζρνπλ. Καηά ηελ έλαξμε ηεο ζπλάληεζεο γίλεηαη ζαθέο πσο ε ζπλεδξία απηή είλαη ην αξρηθφ ζεκείν ηεο επαγγεικαηηθήο δηεξεχλεζεο, γίλεηαη κηα επηζθφπεζε ησλ ζηφρσλ ηεο ζπλάληεζεο, δίλνληαη δηεπθξηλήζεηο γηα ηνπο ξφινπο πνπ θαιείηαη λα πηνζεηήζεη θάζε ζπκκεηέρσλ θαη γηα ηηο δξαζηεξηφηεηεο-εξγαζίεο πνπ ελδερνκέλσο λα αλαηεζνχλ θαηά πεξίπησζε. ην δεχηεξν ζηάδην ηεο Pattern Identification Exercise ν βαζηθφο ζηφρνο είλαη ε «ηνπνζέηεζε» ηεο επαγγεικαηηθήο δηεξεχλεζεο ζηελ βησκέλε εκπεηξία (lived experience) ησλ καζεηψλ, έηζη ψζηε ην άηνκν λα αλαγλσξίζεη ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο ελεξγεί ζε δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ επαγγεικαηηθή ηνπ αλάπηπμε (εληνπίδνληαο δπλαηά θαη αδχλαηα ζεκεία). Όηαλ ην έθεβν άηνκν νινθιεξψζεη ηελ πινπνίεζε ηεο άζθεζεο θαη ηελ δηαδηθαζία δηεξεχλεζεο, ν ιφγνο δίλεηαη ζηνπο γνλείο, ηνπο νπνίνπο ν ζχκβνπινο ελζαξξχλεη ψζηε λα εθθξάζνπλ ηα δηθά ηνπο ζρφιηα γηα ηα φζα άθνπζαλ θαη παξαηήξεζαλ. Με απηφλ ηνλ ηξφπν εμαζθαιίδεηαη κηα πνιχ θαιή επθαηξία γηα ηνπο γνλείο λα επηβεβαηψζνπλ ηα φζα ζπδεηήζεθαλ θαη λα πξνζζέζνπλ θάπνηεο άιιεο παξακέηξνπο. Αθνινπζεί ε δηεξεχλεζε ησλ πξνηηκήζεσλ θαη ησλ επηδφζεσλ ηνπ παηδηνχ ζηα καζήκαηα. Κάπνηεο απφ ηηο πξνηηκήζεηο πνπ ζα εθθξαζηνχλ πηζαλφηαηα λα κπνξνχλ λα ζπζρεηηζηνχλ κε θάπνηα ζηνηρεία πνπ «απνθαιχθζεθαλ» ζηα πξνεγνχκελα ζηάδηα. Καηά ηελ παξνπζίαζε ησλ πιεξνθνξηψλ νη καζεηέο παξνηξχλνληαη λα εθθξάζνπλ ηηο ζέζεηο ηνπο κε ζπγθεθξηκέλα παξαδείγκαηα. ην ηέινο ηεο ζπδήηεζεο, φπσο θαη πξνεγνπκέλσο, δίλεηαη ρξφλνο γηα λα δνζεί αλαηξνθνδφηεζε απφ ηνπο γνλείο. Αθνχ νινθιεξσζεί ην ζηάδην απηφ, ζεηξά έρεη ε ζπδήηεζε γηα ηηο κεηέπεηηα εθπαηδεπηηθέο πξννπηηθέο ή ηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ηελ ηξέρνπζα θαηάζηαζε ζε απηή (ηάζεηο, αλάγθε επειημίαο, ζπλεληεχμεηο πιεξνθφξεζεο, αλαζθάιεηα γηα ην κέιινλ, δηαδηθαζίεο πξφζιεςεο, πξνζφληα θηι). ην ζεκείν απηφ νη γνλείο θαινχληαη λα θαηαζέζνπλ ηηο δηθέο ηνπο απφςεηο γηα ηηο αιιαγέο ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη λα πξνηείλνπλ ζηξαηεγηθέο δηαρείξηζεο ή θαη αληηκεηψπηζεο ηνπο. ην ηειηθφ ζηάδην, πξηλ νινθιεξσζεί ε ζπλεδξία, δίλνληαη ζηνπο καζεηέο θαη ζηνπο γνλείο πιεξνθνξίεο γηα πεγέο (αλζξψπνπο θαη πιηθφ) ζην ζρνιείν ή ζηελ θνηλφηεηα, ζηηο νπνίεο κπνξνχλ λα απεπζπλζνχλ, ελψ ηνπο δηαλέκεηαη θαη έλα εγρεηξίδην επαγγεικαηηθήο δηεξεχλεζεο ( Amundson & Poehnell, 1995). Γηα ηελ αμηνιφγεζε ηνπ ηεο παξέκβαζεο ηνπο, θαηέθπγαλ ζε κειέηεο πεξίπησζεο θαη ζηελ δηεμαγσγή ζπλεληεχμεσλ έμη κήλεο κεηά ηελ πινπνίεζε ησλ ζπλεδξηψλ. Σα ζρφιηα πνπ 50

51 απνθφκηζαλ ήηαλ αλάκεηθηα, ρσξίο σζηφζν λα ππάξρεη θάπνην πιήξσο αξλεηηθφ. Χο επί ην πιείζηνλ εθθξάζηεθε αλεζπρία θαη ακεραλία ησλ εθήβσλ, νθεηιφκελε ζηελ παξνπζία ησλ γνλέσλ αιιά θαη αλεζπρία γηα ηηο γισζζηθέο ηθαλφηεηεο ησλ ηειεπηαίσλ, κηαο θαη θάπνηνη απφ απηνχο ήηαλ κεηαλάζηεο. Σν βαζηθφηεξν ζεηηθφ ζηνηρείν., ζχκθσλα κε ηνπο καζεηέο πνπ ζπκκεηείραλ ήηαλ ε παξνπζία ηνπ άιινπ καζεηή, θαζψο έλνησζαλ πσο είραλ θάπνηνλ κε θνηλέο αλεζπρίεο θαη νκνηφηεηεο, αιιά θαη αλάγθε δηεξεχλεζεο ησλ επαγγεικαηηθψλ πξννπηηθψλ. Οη καζεηέο αλέθεξαλ αθφκα πψο πηνζέηεζαλ κηα πην ζνβαξή ζηάζε απέλαληη ζηελ επηινγή ησλ καζεκάησλ ηνπο θαη ηελ επαγγεικαηηθή εκπεηξία. Σέινο ζηνλ ηνκέα ησλ αιιειεπηδξάζεσλ εληφο ηεο νηθνγέλεηαο, ην 50% ησλ καζεηψλ, αλέθεξαλ πσο επηθνηλσλνχζαλ πεξηζζφηεξν κε ηνπο γνλείο ηνπο θαη πσο νη ηειεπηαίνη ηνπο έδεηρλαλ κεγαιχηεξε θαηαλφεζε. Χζηφζν ζχκθσλα κε ηνπο εξεπλεηέο ε αχμεζε απηή ηεο επηθνηλσλίαο γνλέσλ παηδηψλ ήηαλ βξαρππξφζεζκε θαη κεηά απφ ιίγεο εβδνκάδεο επέζηξεςε ζηα επίπεδα πξηλ απφ ηελ πινπνίεζε ηεο ζπλεδξίαο. Ζ ηερληθή πνπ αθνινπζείηε ζην PICE πεξλάεη απφ ηηο πξνυπνζέζεηο ηνπ ηξφπνπ ζπκπεξηθνξάο ελφο αηφκνπ ζε θάζε ηνκέα ηεο δσήο ηνπ θαη αληηθαηνπηξίδεη ηα πξφηππα ζε θίλεηξα, ζηάζεηο θαη πεπνηζήζεηο (Amundson, 1995). 51

52

53 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5 Ο ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑ ΚΑΗ ΛΖΦΖ ΑΠΟΦΑΖ 5.1 Γηαδηθαζίεο Λήςεο Απόθαζεο Πξνζεγγίδνληαο ην ζέκα ηεο παξνχζαο εξγαζία, ζα ήηαλ παξάιεηςε λα κελ αλαθεξζνχκε ζε κηα βαζηθή ζπληζηψζα ηεο, απηήο ηεο ιήςεο απφθαζεο. Ο άλζξσπνο θαιείηαη θαζ φιε ηελ δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ λα πάξεη θαζεκεξηλά κηα ζεηξά απνθάζεσλ, πνπ αθνξνχλ πνηθίια ζέκαηα θαη νη νπνίεο κπνξνχλ λα ραξαθηεξηζηνχλ απφ κεδεληθήο έσο βαξχλνπζαο ζεκαζίαο. Ζ ιήςε δειαδή ηεο απφθαζεο είλαη κηα θαζεκεξηλή πξαγκαηηθφηεηα γηα θάζε άηνκν αλεμαξηήησο ηνπ πεξηβάιινληνο ή ηεο θνηλσλίαο ζηελ νπνία δεη. Σν ζέκα ηεο «απφθαζεο» θαηέρεη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή ζέζε ζηελ ζηαδηνδξνκία θάζε αηφκνπ, θαζψο απνηειεί βαζηθή επηδίσμε ηφζν ηνπ ίδηνπ αιιά θαη θάζε ππεξεζίαο ζπκβνπιεπηηθήο θαη πξνζαλαηνιηζκνχ. Ο φξνο «απφθαζε» δειψλεη ηελ χπαξμε ηεο δπλαηφηεηαο επηινγήο κεηαμχ δπν ή πεξηζζφηεξσλ ελαιιαθηηθψλ ιχζεσλ ή κνξθψλ ζπκπεξηθνξάο θαη δξάζεο, πξνθεηκέλνπ λα επηιπζεί έλα πξφβιεκα ή λα αμηνπνηεζεί κηα επθαηξία (ΟΔΓΒ). Μέζα ζηελ έλλνηα ηεο απφθαζεο, εκπεξηέρεηαη ινηπφλ θαη ην απνηέιεζκα ή ε ιχζε ηνπ πξνβιήκαηνο ή ηεο θαηάζηαζεο πνπ πξέπεη λα αληηκεησπηζηεί. Έηζη κηα απφθαζε κπνξεί λα είλαη αηνκηθή, νκαδηθή, νηθνγελεηαθή, εθπαηδεπηηθή, επαγγεικαηηθή, επηρεηξεζηαθή θηι. Βέβαηα απαξαίηεηε πξνυπφζεζε, γηα λα κπνξνχκε λα κηιήζνπκε γηα «θαηάζηαζε απφθαζεο», είλαη λα βξίζθεηαη ην άηνκν κεηαμχ ηνπιάρηζηνλ δπν ελαιιαθηηθψλ ιχζεσλ, θαζψο θαη ε ειεπζεξία επηινγήο κεηαμχ ησλ ιχζεσλ. (Γεκεηξφπνπινο, 1999). Καηά ζπλέπεηα, ε ιήςε επαγγεικαηηθήο απφθαζεο εκπεξηέρεη δπν βαζηθέο ζπληζηψζεο, ηελ χπαξμε πξνβιήκαηνο θαη ηελ εμεχξεζε ηνπιάρηζηνλ δπν ελαιιαθηηθψλ ιχζεσλ. Οη ελαιιαθηηθέο απηέο ιχζεηο κπνξνχλ λα εκπεξηέρνπλ ηνλ ηξφπν, ηα κέζα, ηηο ελέξγεηεο, ηνλ απαηηνχκελν ρξφλν θαη ηα άηνκα πνπ ζα ρξεηαζηεί λα εκπιαθνχλ ψζηε λα νδεγεζεί ην άηνκν ζηελ επηζπκεηή θαηάζηαζε ή ζην επηζπκεηφ απνηέιεζκα. Κάζε άλζξσπνο αθνινπζεί ηελ δηθή ηνπ ηαθηηθή θαηά ηε ιήςε απφθαζεο, αλάινγα κε ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά, πνπ ζπγθξνηνχλ ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ. Ζ ιήςε δειαδή απφθαζεο είλαη κηα γλσζηηθή δηαδηθαζία. Ζ ηθαλφηεηα ιήςεο απφθαζεο απνηειεί ραξαθηεξηζηηθφ, ην νπνίν πξνσζεί θαη ζηεξίδεη ηελ αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ αηφκνπ. Ζ επηηπρήο δηαδηθαζία ιήςεο απφθαζεο ζηεξίδεηαη ζηελ απηνγλσζία ηνπ θαη ηελ 53

54 ζσζηή πιεξνθφξεζε ηνπ. Γελ πξφθεηηαη γηα κηα ηπραία δηαδηθαζία. Δίλαη κηα ινγηθή δηαδηθαζία, πνπ αθνινπζεί ζπγθεθξηκέλα ζηάδηα θαη ζηελ νπνία πξέπεη λα πιεξνχληαη ζπγθεθξηκέλεο πξνυπνζέζεηο πξνθεηκέλνπ λα απμεζνχλ νη πηζαλφηεηεο κηαο «ζπλεηήο» απφθαζεο (Γεκεηξφπνπινο, 1998). Όπσο έρεη ήδε ζεκεησζεί, ην πψο ν θάζε άλζξσπνο παίξλεη ηηο απνθάζεηο ηνπ είλαη κηα πξνζσπηθή ππφζεζε, σζηφζν ππάξρνπλ θάπνηα πξφηππα ζπκπεξηθνξάο, πνπ ζχκθσλα κε ηηο έξεπλεο επαλαιακβάλνληαη κε θάπνηα ζηαζεξφηεηα θαη ζπλέπεηα. Οη Gellat et al. (ζην Γεκεηξφπνπινο, 1998) παξνπζηάδνπλ κηα ζπζηεκαηηθή θαηεγνξηνπνίεζεο απηψλ ησλ πξνηχπσλ, ζε δπν πξνζεγγίζεηο, ηελ γλσζηηθή θαη ηελ ζπλαηζζεκαηηθή: Α. Γλσζηηθή ζεώξεζε: ζχκθσλα κε ηελ ζεψξεζε απηή ην άηνκν θαηά ηελ ιήςε απφθαζεο αθνινπζεί κηα απφ ηηο παξαθάησ ζηξαηεγηθέο. 1. ηε κέζνδν ηνπ «επηζπκεηνχ». Σν άηνκν έρεη αλαπηχμεη κηα ζπγθεθξηκέλε επηζπκία θαη ε επηινγή πνπ πηνζεηεί είλαη απηή πνπ ηθαλνπνηεί ηελ επηζπκία απηή. 2. ηε κέζνδν ηεο «απνθπγήο». Σν άηνκν έρεη αλαπηχμεη κηα ζπγθεθξηκέλε αλεπηζχκεηε έθβαζε θαη πξνζπαζεί κε θάζε ηξφπν λα ηελ απνθχγεη. 3. ηε κέζνδν ηεο «αζθάιεηαο». Σν άηνκν επηιέγεη ηελ ελαιιαθηηθή ιχζε πνπ θαίλεηαη φηη έρεη ηηο πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο επηηπρίαο. 4. ηε κέζνδν ηνπ «ζπλδπαζκνχ». Ζ επηινγή ηνπ αηφκνπ πξαγκαηνπνηείηαη κέζα απφ ην ζπλδπαζκφ ησλ παξαπάλσ κεζφδσλ θαη ην άηνκν πξνζαξκφδεη αλάινγα ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπ απέλαληη ζε θάζε παξάκεηξν. Β. Σπλαηζζεκαηηθή ζεώξεζε: ζηελ ζεψξεζε απηή δίλεηαη έκθαζε ζηε ζπλαηζζεκαηηθή δηάζηαζε ηεο ιήςεο απφθαζεο θαη νη ζπλήζεηο κνξθέο ζπκπεξηθνξάο πνπ δηαπηζηψλνληαη είλαη νη αθφινπζεο. 1. Μνηξνιαηξηθή. Σν άηνκν δέρεηαη κνηξνιαηξηθά ηηο θαηαζηάζεηο ή ηηο απνθάζεηο ησλ άιισλ (..ήηαλ γξαθηφ ε ηχρε κνπ ην ζέιε ) 2. Απζφξκεηε. Σν άηνκν παίξλεη κηα απφθαζε ρσξίο λα έρεη κειεηήζεη ή ζθεθηεί πνιχ ηηο ελαιιαθηηθέο, βαζηδφκελν ζηελ έκπλεπζε ηεο ζηηγκήο (.. έηζη κνπ ξζε.) 3. πκκφξθσζεο. Σν άηνκν ζπκκνξθψλεηαη ζηηο επηζπκίεο ή ηηο απνθάζεηο ησλ άιισλ (.. φηη πνπλ νη άιινη.) 4. Αλαβνιήο ή Καζπζηέξεζεο. Σν άηνκν θάλεη φηη κπνξεί πξνθεηκέλνπ λα αλαβάιιεη κηα απφθαζε ή λα ηελ θαζπζηεξήζεη. 5. Δλφξαζεο. Ζ επηινγή γίλεηαη κε εληειψο ελνξαηηθφ ηξφπν. 54

55 6. Αγσλίαο. Σν άηνκν βξίζθεηαη ζε έλα ζπλερέο δίιεκκα έρνληαο ραζεί ζηελ κειέηε ησλ ελαιιαθηηθψλ ιχζεσλ, ησλ δηαζέζηκσλ πιεξνθνξηψλ θαη δεδνκέλσλ ( δελ κπνξψ λα βγάισ άθξε ) 7. Παξάιπζεο. Πξφθεηηαη γηα πξνβιεκαηηθή θαηάζηαζε, ρσξίο σζηφζν λα είλαη παζνινγηθή, φπνπ ην άηνκν αδπλαηεί λα αληηκεησπίζεη ηελ θαηάζηαζε απφθαζεο. Ο ηξφπνο πνπ θάζε άηνκν ζα νδεγεζεί ζηελ απφθαζε, θαζνξίδεηαη απφ ηνλ ηξφπν δσήο θαη ζηαδηαθά κεηαηξέπεηαη ζε ζηάζε, ζπκπεξηθνξά θαη ελ ηέιεη κπνξεί λα απνηειέζεη έλα ηππνινγηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ. Ζ Καινγήξνπ (1987) δηαθξίλεη επηά ηξφπνπο-ηχπνπο ιήςεο απφθαζεο: α) ηνλ παζεηηθφ (αθνινπζεί ηνπο άιινπο, δελ αλαπηχζζεη πξσηνβνπιία). β) ηνλ δηζηαθηηθφ (ε ιήςε απφθαζεο γίλεηαη κέζα απφ ακθηηαιαληεχζεηο ρσξίο ην άηνκν λα είλαη ζίγνπξν γηα ηελ επηινγή ηνπ) γ) ηνλ απζφξκεην- απεξίζθεπην (νη απνθάζεηο γίλνληαη ρσξίο ζθέςε θαη αιιάδνπλ γξήγνξα) δ) ηνλ ζπλαηζζεκαηηθφ- επζπγθίλεην (νδεγφο γηα ηελ απφθαζε είλαη ην ζπλαίζζεκα θαη νη επηζπκίεο ηνπ αηφκνπ). ε) ηνλ ινγηθφ- δηαηζζεηηθφ (φια ηα δεδνκέλα αμηνινγνχληαη θαη ζπλππνινγίδνληαη πξηλ ηελ ηειηθή απφθαζε) ζη) ηνλ πξνλνεηηθφ (ην άηνκν εηνηκάδεηαη λα αληηκεησπίζεη γεγνλφηα θαη θαηαζηάζεηο, έρεη ελεξγεηηθφ ξφιν θαη ειέγρεη ηελ θαηάζηαζε) δ) ηνλ άβνπιν- κνηξνιάηξε (ην άηνκν εγθαηαιείπεη ν ίδην ηνλ εαπηφ ηνπ ζηελ κνίξα ηνπ. Βξίζθεηαη αληηκέησπνο κε ηα γεγνλφηα θαη κεηά ζθέθηεηαη πψο λα δξάζεη). Ζ αλαγλψξηζε απηψλ ησλ ηξφπσλ ιήςεο απφθαζεο δελ ζεκαίλεη θαη αλάγθε πσο ην άηνκν αθνινπζεί πάληα ηνλ ίδην ηξφπν. Αληηζέησο αλάινγα κε ηελ ζπνπδαηφηεηα πνπ απνδίδεη ην άηνκν ζηελ απφθαζε θαη ηνλ βαζκφ ζηνλ νπνίν κπνξεί λα ηελ ειέγμεη, είλαη πηζαλφ λα ρξεζηκνπνηήζεη δηαθνξεηηθνχο ηχπνπο ιήςεο απφθαζεο (ηδεξνπνχινπ- Γεκαθάθνπ,, 1993). Ζ ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα ιάβεη απνθάζεηο απνξξέεη απφ ηελ απφθηεζε γλψζεσλ, δεμηνηήησλ, ζηάζεσλ θαη αμηψλ πνπ έρεη πηνζεηήζεη ην άηνκν κεγαιψλνληαο. Οη Van Esbroeck at al. (1997, βι. Καζζσηάθεο, ζει. 225) αλαθέξεηαη ζε δχν ζηάδηα ιήςεο απφθαζεο απηφ ηεο πξφβιεςεο θαη απηφ ηεο εθηέιεζεο ή πξνζαξκνγήο. 55

56 5.2 Παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηηο επηινγέο θαη ηηο απνθάζεηο ηνπ αηόκνπ Οη επηινγέο θαη νη απνθάζεηο ηνπ αηφκνπ, φζν θη αλ απνηεινχλ πξνζσπηθή επζχλε ηνπ αηφκνπ θαη φζν θη αλ ρξσκαηίδνληαη απφ ζηνηρεία ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ, δέρνληαη ηελ επηξξνή δηαθφξσλ παξαγφλησλ, θαζψο ην άηνκν δελ ιεηηνπξγεί κεκνλσκέλα, ζην θελφ. Οη επηδξάζεηο απηέο κπνξνχλ λα δηαθξηζνχλ ζε εζσηεξηθέο θαη εμσηεξηθέο. Δζσηεξηθέο επηδξάζεηο. ηελ νκάδα απηή, ζεκείν αλαθνξάο είλαη ν εζσηεξηθφο δηάινγνο ζηνλ νπνίν θαηαθεχγνπλ νη πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη φηαλ βξίζθνληαη κπξνζηά ζηε ιήςε κηαο απφθαζεο. Πξφθεηηαη γηα κηα δηαδηθαζία πνπ εμαξηάηαη θαη ζηεξίδεηαη ζηελ απηνγλσζία ηνπ αηφκνπ θαη απνζθνπεί ζηελ αλάδεημε δηθψλ ηνπο ραξαθηεξηζηηθψλ θαη ηθαλνηήησλ, ζηνπο εμήο ηνκείο: ηα ζσκαηηθά δεδνκέλα, δεμηφηεηεο θαη ζρνιηθά πξνζφληα πνπ θαηέρνπλ. ηηο αλάγθεο ηνπ θαη ηνλ ηξφπν ηθαλνπνίεζεο ηνπο. ηηο αμίεο, ηηο πξνηεξαηφηεηεο θαη ην ηη πξαγκαηηθά ζέινπλ λα επηηχρνπλ. ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπο (Καινγήξνπ, 1987). Δμσηεξηθνί παξάγνληεο: ηελ νκάδα απηή αλήθνπλ φιεο εθείλεο νη επηδξάζεηο πνπ πξνέξρνληαη απφ ην πεξηβάιινλ ηνπ αηφκνπ. Πξψηνο θαη βαζηθφο παξάγνληαο είλαη ην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ. Ζ αηκφζθαηξα (ζηάζεηο, αμίεο, πεπνηζήζεηο θηι) πνπ επηθξαηεί ζε απηφ ρξσκαηίδεη ηηο απνθάζεηο ηνπ αηφκνπ. Αθνινπζεί ε νκάδα ησλ «ζεκαληηθψλ άιισλ» (θίισλ, ζπγγελψλ, γλσζηψλ, δαζθάισλ θηι.) πνπ κέζα απφ ηα ζρφιηα, ηηο αμηνινγηθέο θξίζεηο θαη ηηο ζπκβνπιέο ηνπο, δηακνξθψλνπλ ηελ απηναληίιεςε θαη ηελ αληίιεςε ηνπ αηφκνπ γηα ην πεξηβάιινλ. Θα ήηαλ παξάιεηςε αλ ζηνπο εμσηεξηθνχο παξάγνληεο δελ ζπκπεξηιακβάλακε ηα Μ.Μ.Δ. θη απηφ γηαηί κέζα απφ ηελ πιεξνθφξεζε πνπ παξέρνπλ θαη ηα πξφηππα πνπ πξνβάιινπλ επεξεάδνπλ ηηο απνθάζεηο θαη ηνλ ηξφπν πνπ απηέο ιακβάλνληαη. Σηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ν ηξφπνο πνπ επηδξά ν εζσηεξηθφο κε ηνλ εμσηεξηθφ θφζκν είλαη ηέηνηνο πνπ δελ είλαη εχθνιν λα δηαθξίλνπκε κε αθξίβεηα ηη είλαη απηφ πνπ επηζπκνχκε θαη ζε πνην ζεκείν δερφκαζηε επηξξνέο απφ ην πεξηβάιινλ. Απφ ηα φζα έρνπλ αλαθεξζεί σο απηφ ην ζεκείν, ε νηθνγέλεηα αλεμάξηεηα απφ ην κνξθσηηθφ επίπεδν θαη ηελ θνηλσληθή ή νηθνλνκηθή ζέζε ησλ γνλέσλ αζθεί ζεκαληηθή επηξξνή ζηελ επηινγή ηνπ επαγγέικαηνο ησλ παηδηψλ. Μέζα απφ ην ππφβαζξν πνπ απηή παξέρεη δεκηνπξγεί ηελ βάζε πάλσ ζηελ νπνία ζα ζηεξηρζεί θαη ε αλάδπζε ηνπ επαγγεικαηηθνχ ζρεδηαζκνχ θαη ηεο ιήςεο επαγγεικαηηθήο απφθαζεο. (Lankard, 1995). Ζ Κεδξάθα (2004) θάλνληαο κηα αλαζθφπεζε ησλ ζρεηηθψλ εξεπλψλ, δηαπηζηψλεη πσο νη 56

57 απνθάζεηο πνπ άπηνληαη ηεο επηινγήο ζπνπδψλ θαη επαγγέικαηνο είλαη απνηέιεζκα πξνζερηηθψλ θαη ζπζηεκαηηθψλ ρεηξηζκψλ θαη ελζάξξπλζεο απφ ηελ πιεπξά ηεο νηθνγέλεηαο. Φαίλεηαη φηη ε νηθνγέλεηα αλαπηχζζεη κηα «νηθνγελεηαθή ζηξαηεγηθή» πξνθεηκέλνπ λα νξγαλψζεη θαη ηηο δξαζηεξηφηεηεο ησλ κειψλ ηεο, θαζψο ην θχξην βάξνο γηα ηελ αλεχξεζε ηεο πξψηεο εξγαζίαο ηελ επηθνξηίδεη. 5.3 Γνλείο θαη Λήςε Δπαγγεικαηηθήο Απόθαζεο ην πέξαζκα ησλ εηψλ, ην εξεπλεηηθφ ελδηαθέξνλ έρεη ζηξαθεί απφ ηελ δηεξεχλεζε ηεο αλάπηπμεο ζηελ δηεξεχλεζε ηεο δπλακηθήο πνπ αλαπηχζζεηαη κεηαμχ ησλ δεκνγξαθηθψλ ζηνηρείσλ ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηελ ζπζρέηηζε ηνπο κε ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε θαηά ηηο αιιειεπηδξάζεηο ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο (Taylor et al, 2004). Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ιεηηνπξγεί ε νηθνγέλεηα θαη νη ζρέζεηο πνπ αλαπηχζζνληαη κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο, απνηειεί ηνλ κεγαιχηεξν παξάγνληα επηξξνήο ζηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε, ελ ζπγθξίζεη κε θάπνηα άιια ραξαθηεξηζηηθά ηεο, πνπ αθνξνχλ ηελ δνκή ηεο, φπσο πρ. ην κέγεζνο ηεο, ε ζεηξά γέλλεζεο, ν αξηζκφο ησλ γνλέσλ, ή ην εθπαηδεπηηθφ θαη επαγγεικαηηθφ status ησλ γνληψλ (Kerka, 2000). Ο ξφινο ηεο δπλακηθήο πνπ αλαπηχζζεηαη κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο έρεη αλαδπζεί κέζα απφ έλα ζρεηηθά κηθξφ αξηζκφ εξεπλψλ θαη παξεκβάζεσλ ζην ρψξν ηεο επαγγεικαηηθήο ζπκβνπιεπηηθήο ή ησλ εθπαηδεπηηθψλ παξεκβάζεσλ. Αλ θαη νη ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ηνλίδνπλ ηνλ βαζηθφ ξφιν ηεο νηθνγέλεηαο, ζηνλ ηνκέα ηεο πξαθηηθήο εθαξκνγήο αιιά θαη ζηελ ζρεηηθά πξφζθαηε δηεξεχλεζε ησλ νηθνγελεηαθψλ παξαγφλησλ, ε αθξηβήο θχζε ηεο νηθνγελεηαθήο εκπινθήο ζπλερίδεη λα είλαη ειιηπήο θαη, ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο, αζπλεπήο. Οη έξεπλεο δείρλνπλ πσο νη γνλείο απνηεινχλ έλα κνλαδηθφ θαη θξίζηκν θνκκάηη ζηηο δηαδηθαζίεο κεηάβαζεο ησλ λεαξψλ αηφκσλ, ην νπνίν δελ αλαγλσξίδεηαη ή ηνπιάρηζηνλ παξαβιέπεηαη ηφζν απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο γνλείο φζν θαη ηνπο ππεπζχλνπο. Οη Cochran & Kush (1993, p.434) ππνζηήξημαλ φηη «κέζα απφ ηνλ επαγγεικαηηθφ ζρεδηαζκφ (career planning) ζε ζπλεξγαζία κε ηνπο γνλείο, έλαο έθεβνο δείρλεη κεγαιχηεξε επαγγεικαηηθή ζηγνπξηά, κεησκέλε αλαπνθαζηζηηθφηεηα, κεγαιχηεξε επαγγεικαηηθή ππεξνρή (career salience) θαη δπλαηφηεξε ηαπηφηεηα ηνπ «εγψ». Δπηπιένλ νη Taylor, Harris & Taylor (2004) ππνζηεξίδνπλ ηελ άπνςε φηη «δίρσο ηελ έγθξηζε ή ηελ ππνζηήξημε ησλ γνλέσλ, νη καζεηέο θαη νη έθεβνη παξνπζηάδνληαη απξφζπκνη λα επηδηψμνπλ- ή αθφκα θαη λα εμεξεπλήζνπλ- δηαθνξεηηθέο επαγγεικαηηθέο πηζαλφηεηεο» Ο Kracke (2001, p.20) θαηέιεμε ζην ζπκπέξαζκα φηη ε εκπινθή ησλ γνλέσλ ζε ζέκαηα πνπ αθνξνχζαλ επαγγεικαηηθά δεηήκαηα, απνηειεί έλα απφ ηνπο παξάγνληεο πνπ 57

58 νδεγνχλ ηα λεαξά άηνκα λα απαζρνιεζνχλ κε πην έληνλεο θαη απνηειεζκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο αλαδήηεζεο πιεξνθφξεζεο. Οη Young et al. (1997) δίλνπλ έκθαζε ζηνλ ζεκαληηθφ ξφιν πνπ δηαδξακαηίδνπλ νη ζπδεηήζεηο κεηαμχ ησλ γνλέσλ θαη ηνπ παηδηνχ ηνπο. Ολνκάδνπλ απηέο ηηο ζπδεηήζεηο, δξαζηεξηφηεηεο ζπγθαηαζθεπήο θαη ζεσξνχλ φηη κε απηέο δηακνξθψλνληαη εληαίνη ζηφρνη, θνηλέο λνεκαηνδνηήζεηο θαη ξπζκηζηηθέο δξάζεηο. Πξνηείλνπλ ηνλ επαλαπξνζδηνξηζκφ ηεο ιήςεο απφθαζεο απφ θάηη ην νπνίν απνηειεί επζχλε ηνπ αηφκνπ ζε θάηη ην νπνίν κεηαθέξεηαη θαη αλαιακβάλεηαη κέζα ζηε ζρέζε γνλέα- παηδηνχ. Αθφκα θη αλ νη γνλείο αλαγλσξίζνπλ ηνλ ξφιν ηνπο θαη πξνζπαζήζνπλ λα ππνζηεξίμνπλ ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ ηνπο, ηα κελχκαηα πνπ ζηέιλνπλ ζηα παηδηά ηνπο ζπρλά εκπεξηέρνπλ θαη έλα άιιν έκκεζν κήλπκα, «κελ θάλεηο ηα ίδηα ιάζε κε εκέλα». Απηέο νη αιιειεπηδξάζεηο είλαη ηθαλέο λα επεξεάζνπλ ηνπο εθήβνπο θαη γεληθφηεξα ηα λεαξά άηνκα ψζηε λα επηιέμνπλ ζπγθεθξηκέλεο αθαδεκατθά επηηεχγκαηα ή λα επηδηψμνπλ ζπγθεθξηκέλα επαγγέικαηα (Taylor et al., 2004). Οη θνηηεηέο θαη νη λεαξνί έθεβνη ππνδεηθλχνπλ ηνπο γνλείο ηνπο ζαλ πεγή ζεκαληηθήο επηξξνήο ζηελ επηινγή ηνπ επαγγέικαηνο ηνπο. Οη γνλείο, ίζσο θάπνηεο θνξέο, δελ έρνπλ ζπλαίζζεζε ηεο επηξξνήο πνπ αζθνχλ ζηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε θαη επαγγεικαηηθή επηινγή ησλ παηδηψλ ηνπο. ρεηηθά κε ηελ αληίιεςε ησλ γνλέσλ φζσλ αθνξά ην αλ αληηιακβάλνληαη ηελ επηξξνή πνπ έρνπλ ζηηο δηαδηθαζίεο επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο θαη επηξξνήο θαη απφθαζεο ησλ παηδηψλ ηνπο, ζηελ έξεπλα πνπ δηεμήγαγαλ ην 2004, νη Taylor et al., νη γνλείο θαίλεηαη λα θαηαλννχλ πσο αλ θαη έρνπλ κεγαιχηεξν πνζνζηφ επηξξνήο απφ νπνηαδήπνηε άιιν πξφζσπν ζηηο δηαδηθαζίεο απηέο, σζηφζν λνκίδνπλ φηη ε επηξξνή απηή είλαη κηθξήο ζεκαζίαο θαη βιέπνπλ ζπρλά ηεο επηινγή επαγγέικαηνο ζαλ θάηη ην φπνην βξίζθεηαη εθηφο ηνπ δηθνχ ηνπο ειέγρνπ. Σν 1984, νη Birk & Blimline αλαθέξνληαη ζε ζπγθεθξηκέλνπο κεραληζκνχο κέζσ ησλ νπνίσλ νη γνλείο επεξεάδνπλ ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ησλ έθεβσλ παηδηψλ ηνπο. Πξνρσξψληαο ζε έλα δηαρσξηζκφ απηψλ ησλ κεραληζκψλ ηνπο δηαθξίλνπλ ζε δπν νκάδεο α) ζε επηξξνή νξηζκνχ (definer influence) θαη β) ζε επηξξνή πξνηχπνπ (model influence). Θεψξεζαλ πσο ηα άηνκα κε ηα νπνία ν έθεβνο κπνξεί λα έρεη άκεζε επαθή θαη πνπ ηνπ παξέρνπλ πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε δηαθνξεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ή ζρεηηθέο κε δηαθνξεηηθά επαγγέικαηα, αζθνχλ ηελ επηξξνή πνπ νλφκαζαλ επηξξνή νξηζκνχ. Χο επηξξνή πξνηχπνπ πεξηέγξαςαλ ηελ επηξξνή πνπ δέρεηαη ν έθεβνο απφ άηνκα ηα φπνηα παξαηεξεί λα αζρνινχληαη ή λα απνηεινχλ «κνληεινπνίεζε» δηαθνξεηηθψλ ηχπσλ αζρνιηψλ, αιιά δελ έρνπλ άκεζε επαθή κε ην άηνκν. Πξφθεηηαη δειαδή γηα επηξξνή πνπ πξνέξρεηαη απφ ην εμσηεξηθφ ηεο νηθνγέλεηαο. 58

59 Παξφια απηά, νη γνλείο είλαη απηνί πνπ αζθνχλ ηελ κεγαιχηεξε επηξξνή απφ νπνηνλδήπνηε άιιν κέζα απφ ηελ αιιειεπίδξαζε κε ηα παηδηά ηνπο. Παξφηη έρεη παξαηεξεζεί θάπνηα κείσζε ζηελ έληαζε ηεο ζρέζεο γνλέσλ παηδηψλ, ηα άηνκα ηεο εθεβηθήο ειηθίαο ζπλερίδνπλ λα αλαδεηνχλ ζπκβνπιέο, πιεξνθνξίεο θαη θαζνδήγεζε απφ ηνπο γνλείο ηνπο γηα ζέκαηα πνπ ζεσξνχλ πνιχ ζεκαληηθά. (Papini & al., 1990; Rutter, 1980). Οη εθεβηθέο επαγγεικαηηθέο θηινδνμίεο επεξεάδνληαη θη απφ κηα ζεηξά αηνκηθψλ κεηαβιεηψλ φπσο είλαη νη ηθαλφηεηεο θαη ε ζηάζε απέλαληη ζην ζρνιείν, αιιά θαη απφ κεηαβιεηέο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ φπσο είλαη νη πξνζδνθίεο ησλ γνλέσλ θαη νη θηινδνμίεο ηνπο, ε εηθφλα θαη ε αίζζεζε ελζάξξπλζεο πνπ κεηαδίδνπλ ζηα παηδηά ηνπο θηι. Ήδε απφ πνιχ λσξίο νη γνληθέο πξνζδνθίεο, ε ππνζηήξημε, νη ξφινη, νη δπλακηθέο πνπ αλαπηχζζνληαη ζηα πιαίζηα ηεο νηθνγέλεηαο, νη αμίεο πνπ πηνζεηνχληαη θηι κπνξεί λα είλαη θαζνξηζηηθέο γηα ηηο επαγγεικαηηθέο θηινδνμίεο ηνπ λεαξνχ αηφκνπ. (Cook et al., 1996; Hossler & Maple, 1993; Mau, 1995) πρλά ε επηξξνή ησλ γνλέσλ γίλεηαη κε έκκεζν ηξφπν θαη παξάγνληεο φπσο ε ζέζε ηνπ παηδηνχ ζε ζρέζε κε ηα αδέξθηα ηνπ, ην θνηλσληθφ- νηθνλνκηθφ επίπεδν θα., είλαη εμίζνπ ζεκαληηθνί. Γίλεηαη ινηπφλ θαλεξφ πψο νη θηινδνμίεο ησλ εθήβσλ δελ ζα πξέπεη λα αληηκεησπίδνληαη ή λα εμεηάδνληαη κεκνλσκέλεο ή κφλν κε βάζε ηηο πεξηβαιινληηθέο ή γνληθέο επηξξνέο αιιά κέζα απφ κηα αιιειεπηδξαζηηθή πξνζέγγηζε. Ζ Lankard (1995) εζηηάδνληαο ηελ πξνζνρή ηεο ζηηο νηθνγελεηαθέο δηαδηθαζίεο θαη δπλακηθέο, ππφ ηελ νπηηθή ησλ ξφισλ δσήο πνπ πξνζθέξνπλ ζεσξεί πσο κπνξνχκε λα απνθηήζνπκε πιεξνθνξίεο γηα ηνπο ηξφπνπο θαη ηηο δηαδηθαζίεο κε ηνπο νπνίνπο ε νηθνγέλεηα αιιειεπηδξά, επηθνηλσλεί θαη ζπκπεξηθέξεηαη, επεξεάδνληαο, κεηαμχ άιισλ, ην ηη ζα κάζεη ην παηδί γηα ηελ δνπιεηά αιιά θαη ηηο εξγαζηαθέο εκπεηξίεο. Μέζα απφ ηηο δηαδηθαζίεο εθπαίδεπζεο ησλ παηδηψλ ηνπο γηα ηνπο ξφινπο πνπ κπνξνχλ λα πηνζεηήζνπλ, ηελ ζηάζε ηνπο απέλαληη ζην ζρνιείν, ηελ εξγαζία, ηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη επαγγεικαηηθνχο ζηφρνπο θαη θηινδνμίεο θαζψο θαη ηηο αμίεο πνπ ηνπο κεηαθέξνπλ, νη γνλείο είλαη ζε ζέζε λα επεξεάζνπλ ηηο εξγαζηαθέο ηθαλφηεηεο θαη αμίεο πνπ ηα παηδηά ζα πηνζεηήζνπλ αθνινχζσο. ρεηηθά κε ην παξαπάλσ παξαζέηεη θαη έλα απφζπαζκα απφ ηελ δνπιεηά ηνπ DeRidder (1990): «..Οη γνλείο ζαλ θαζεκεξηλά κνληέια παξέρνπλ πνιηηηζκηθά standards, ζηάζεηο θαη πξνζδνθίεο θαη κε πνιινύο ηξόπνπο, θαζνξίδνπλ ηνλ ηειηθό βαζκό επάξθεηαο απηό-απνδνρήο θαη εκπηζηνζύλεο, ησλ θνηλσληθώλ δεμηνηήησλ θαη ησλ ξόισλ ηνπ θύινπ. Οη ζηάζεηο θαη νη ζπκπεξηθνξέο ησλ γνλέσλ όηαλ δνπιεύνπλ ή όηαλ ζπδεηνύλ γηα ηελ δνπιεηά ηνπο είλαη απηό ζην νπνίν αληαπνθξίλνληαη θαη καζαίλνπλ..» (DeRidder, 1990, p.3). 59

60 Μηα ηέηνηα πξνζέγγηζε βξίζθεη απήρεζε ζην κνληέιν πνπ ζρεδίαζαλ νη Grotevant & Cooper, ην 1988, νη νπνίνη αλαθέξνληαη ζε έλα αιιειεπηδξαζηηθφ κνληέιν αληί κηαο απινχζηεξεο κνλφπιεπξεο δηαδηθαζίαο επηξξνήο θαη εζηηάδνπλ ηνλ ελδηαθέξνλ ηνπο ζηα πιαίζηα θαη ζηηο θαηαζηάζεηο απφ ηηο νπνίεο αλαδχεηαη ε επαγγεικαηηθή αλάπηπμε. Ζ γνληθή επηξξνή ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο κπνξεί λα αληηκεησπίδεηαη, λα κεηξηέηαη θαη λα έρεη ζεηηθά θαη επεξγεηηθά απνηειέζκαηα θη επηξξνέο ζηνπο εθήβνπο. πρλά φπσο κηα ηέηνηα εηθφλα ηεο δπλακηθήο πνπ αλαπηχζζεηαη κεηαμχ γνλέσλ θαη παηδηψλ, φζν αθξηβήο θαη λα είλαη, κνηάδεη ζε αξθεηνχο σο χπνπηε, αλ φρη αλαιεζήο. Δίλαη αλακθηζβήηεην φηη νη γνλείο παξέρνπλ ζηα παηδηά πνιχηηκε θαη ζεηηθή επηξξνή βνεζψληαο ηα λα απνθαζίζνπλ γηα ην πνηνο ζα είλαη ν ζηφρνο πνπ ζα επηδηψμνπλ ζηνλ θφζκν ηεο εξγαζίαο. Αξθεηνί είλαη απηνί πνπ επηρεηξεκαηνινγνχλ θαη ζηεξίδνπλ ηελ χπαξμε θαη ηεο αξλεηηθήο γνληθήο επηξξνήο. Πνιιέο θνξέο νη γνλείο δείρλνπλ ππεξβάιισλ δήιν ζηελ ελζάξξπλζε ησλ παηδηψλ ηνπο, πνπ ζηαδηαθά κεηαηξέπεηαη ζε πηεζηηθή απαίηεζε γηα επηηπρία., ελψ παξάιιεια ε ελζάξξπλζε απηή κπνξεί λα πεξηνξηζηεί ζε έλα εχξνο απνδεθηψλ απφ απηνχο ελαιιαθηηθψλ επηινγψλ, πεξηνξίδνληαο θαηά ζπλέπεηα ηελ δηαδηθαζία επαγγεικαηηθή επηινγήο θαη εμεξεχλεζεο απφ ηελ πιεπξά ηνπ εθήβνπ. ηελ πεξίπησζε κάιηζηα πνπ νη θηινδνμίεο γνλέσλ θαη παηδηψλ δηαθνξνπνηνχληαη εθδειψλνληαη ηφζν εζσηεξηθέο φζν θη εμσηεξηθέο ζπγθξνχζεηο. (Levine & Gislason, 1985) Σν 1961 ν J. Coleman ραξαθηήξηζε ηε ζρέζε γνλέα- εθήβνπ ζαλ «ράζκα γελεψλ» θαη πεξηέγξαςε ηελ θνηλσλία ησλ εθήβσλ ζαλ έλαλ μερσξηζηφ θφζκν κε ηξφπνπο ζπκπεξηθνξάο θαη αμίεο πνπ δηαθέξνπλ θαηά πνιχ απφ απηέο ηεο θπξίαξρεο θνηλσλίαο ησλ ελειίθσλ. Γπν δεθαεηίεο αξγφηεξα ν M. Rutter θαηέιεμε ζε έλα ιηγφηεξν αληηθξνπφκελν ζπκπέξαζκα. Τπνζηήξημε πσο νη λένη άλζξσπνη ηείλνπλ λα κνηξάδνληαη ηηο ίδηεο ηδέεο κε ηνπο γνλείο ηνπ ζε φηη αθνξά θπξίαξρα ζέκαηα ηεο δσήο θαη λα δεηνχλ ηελ θαζνδήγεζε ηνπο γηα ζεκαληηθά δεηήκαηα πνπ ηνπο απαζρνινχλ, θαηαιήγνληαο πσο ε απνμέλσζε γνλέα- παηδηνχ ζηελ εθεβεία είλαη ηειηθά έλαο κχζνο (Otto, 2000). Οη απφςεηο ησλ γνλέσλ θαίλεηαη λα είλαη πην πνιχ ζπκβαηέο κε απηέο ησλ παηδηψλ ηνπο παξά αζπκβίβαζηεο. Οη γνλείο είλαη θηγνχξεο επηξξνήο κε ηηο νπνίεο, είηε εθνχζηα είηε αθνχζηα, ηα παηδηά ελεκεξψλνληαη θαη εθηίζεληαη ζε επαγγέικαηα ή επαγγεικαηηθέο επθαηξίεο θη ππνλννχκελεο πξνζδνθίεο Οη έξεπλεο ππνζηεξίδνπλ ηελ επηξξνή ησλ πξνζδνθηψλ θαη ησλ θηινδνμηψλ ησλ γνλέσλ ζηηο επαγγεικαηηθέο απνθάζεηο θαη θηινδνμίεο ησλ παηδηψλ ηνπο. Απηέο νη πξνζδνθίεο- αλακνλέο ζέηνπλ ηηο βάζεηο γηα ηελ ζπκπεξηθνξά θαη ηηο αιιειεπηδξάζεηο κε ηα παηδηά ηνπο, νη νπνίεο έκκεζα ή άκεζα επεξεάδνπλ ηηο επηινγέο πνπ ζα θάλνπλ ζην κέιινλ. (Taylor et al., 2004). 60

61 Σν 2000 ν Otto πξαγκαηνπνίεζε κηα έξεπλα κε ζθνπφ λα εμεηάζεη ηηο ζχγρξνλεο ζρέζεηο γνλέσλ εθήβσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε απφ ηελ νπηηθή γσλία ησλ εθήβσλ. Γηα ηνπο ζθνπνχο ηεο έξεπλαο νη έθεβνη εξσηήζεθαλ γηα ζπγθεθξηκέλεο ζηάζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο πνπ ελππάξρνπλ ζηηο ζρέζεηο ηνπο κε ηνπο γνλείο. ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ηνπ θαηαγξάθεηαη ην γεγνλφο φηη νη έθεβνη ζπδεηνχλ γηα ηα επαγγεικαηηθά ηνπο ζρέδηα κε ηνπο γνλείο, αλ θαη ζηελ πιεηνςεθία ηνπο, σο πξνο ην πξφζσπν ζην νπνίν ζηξέθνληαη θαηαδεηθλχνπλ ηελ κεηέξα, θαζ φζνλ ζεσξείηαη πψο θαηαλνεί θαη γλσξίδεη θαιχηεξα ηα επαγγεικαηηθά ελδηαθέξνληα θαη ηηο ηθαλφηεηεο ησλ παηδηψλ. Χζηφζν νη έθεβνη ζεσξνχλ πψο θαη νη δχν γνλείο ηνπο έρνπλ αξθεηά πςειέο επαγγεικαηηθέο πξνζδνθίεο απφ απηνχο. Γεληθφηεξα ζ απηή ηελ πξνζπάζεηα θαηαγξάθεθε κηα ζπκβαηφηεηα ησλ αμηψλ, ησλ θηινδνμηψλ θαη ησλ ζρεδίσλ γνλέσλ θαη παηδηψλ, αιιά θαη κηα αλάγθε ησλ ζπκκεηερφλησλ εθήβσλ λα κηιήζνπλ πεξηζζφηεξν γηα ηα επαγγεικαηηθά ηνπο ζρέδηα. Να κηιήζνπλ ζηελ κεηέξα, λα κηιήζνπλ ζηνπο ζπκβνχινπο θαη λα κηιήζνπλ ζηνπο παηέξα ηνπο, αλεμάξηεηα θχινπ θαη εζληθφηεηαο. Οη Taylor et al. (2004) ππνζηεξίδνπλ πσο νη θηινδνμίεο ησλ εθήβσλ επεξεάδνληαη απφ ηηο θηινδνμίεο θαη ηηο πξνζδνθίεο ησλ γνλέσλ ηνπο. Όηαλ νη έθεβνη αληηιακβάλνληαη πσο νη γνλείο ηνπο έρνπλ πςειέο πξνζδνθίεο απφ απηνχο, ηφηε είλαη πηζαλφηεξν λα απνθηήζνπλ θαη νη ίδηνη πςειέο πξνζδνθίεο γηα ηνλ εαπηφ ηνπο. Οη γνλείο αλακθίβνια δηαδξακαηίδνπλ απνθαζηζηηθφ ξφιν ζηελ θξίζηκε απφθαζε ησλ παηδηψλ ηνπο γηα ηελ επηινγή αξρηθά ησλ ζπνπδψλ θαη ελ ζπλερεία ηεο επαγγεικαηηθήο ηνπο πνξείαο. Πνιιά είλαη απηά πνπ ζα εμαξηεζνχλ απφ ηηο δηθέο ηνπο αληηιήςεηο, ηελ θνηλσληθή ηνπο ζπκπεξηθνξά θαη θπξίσο κέζα απφ ηηο δηαπξνζσπηθέο ηνπο ζρέζεηο. ηελ ρψξα καο νη γνλείο δηαθξίλνληαη γηα κηα κάιινλ ππεξπξνζηαηεπηηθή ζπκπεξηθνξά απέλαληη ζηα παηδηά ηνπο, ζηάζε πνπ κπνξεί λα εμεγεζεί θπξίσο κε ηηο παξαδνζηαθέο αληηιήςεηο θαη ζπκπεξηθνξέο πνπ εκπεξηέρνληαη ζε εζλνινγηθά, πνιηηηζκηθά θαη θνηλσληθά δεδνκέλα πνπ ππάξρνπλ ζηελ ρψξα καο. Οη Υηνπξήο et al. (2008) θάλνληαο αλαζθφπεζε ζε ζρεηηθέο εκπεηξηθέο έξεπλεο δηαπίζησζαλ ηελ ηζρπξή θαη άκεζε επηξξνή ησλ Διιήλσλ γνληψλ ζηελ ζρνιηθή ζηαδηνδξνκία, ηνλ επαγγεικαηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ θαη ηελ επηινγή ζπνπδψλ θαη επαγγέικαηνο ησλ παηδηψλ ηνπο. Γηα ηνπο ίδηνπο, ε ζπκκεηνρή ηνπ γνλέα ζηελ δηαδηθαζία ιήςεο απφθαζεο, αλ γίλεη ζσζηά, ζεσξείηαη φηη βνεζάεη ην παηδί λα δηαζαθελίζεη ηνπο ζηφρνπο ηνπ. νη γνλείο ζα πξέπεη λα γλσξίδνπλ φηη έρνπλ κεηαβηβάζεη ζηα παηδηά ηνπο δηθέο ηνπο αμίεο, ζηάζεηο θαη ηδέεο, κέζα απφ κηα ζεηξά ζπκπεξηθνξψλ θαη θαηαζηάζεσλ (πρ ην δηθφ ηνπο επάγγεικα, ηνλ ηξφπν πνπ ην βηψλνπλ, ηα πξφηππα δσήο πνπ αθνινπζνχλ θηι). 61

62 ηελ δηαδηθαζία ηεο ιήςεο απφθαζεο, ηα ζηνηρεία απηά ζα πξέπεη λα εληνπίδνληαη θαη λα δηαρσξίδνληαη σο δηθά ηνπο θαη φρη ηνπ παηδηνχ (Υηνπξήο at al., 2008) 62

63 Β ΜΔΡΟ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΔΡΔΤΝΑ 1. Δηζαγσγή ε απηφ ην θεθάιαην παξνπζηάδεηαη ε κεζνδνινγία κε ηελ νπνία πξαγκαηνπνηήζεθε ε έξεπλα, ζην πιαίζην ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, κε ζθνπφ ηε δηεξεχλεζε ηεο θαηάζηαζεο πνπ επηθξαηεί ζηηο ζρέζεηο γνλέσλ-παηδηψλ φζνλ αθνξά ηελ εκπινθή ησλ πξψησλ ζηε ιήςε επαγγεικαηηθήο απφθαζεο ησλ παηδηψλ ηνπο. Πην ζπγθεθξηκέλα γίλεηαη πξνζπάζεηα λα πεξηγξαθνχλ: Ο πιεζπζκφο ηεο έξεπλαο Ζ δεηγκαηνιεπηηθή κέζνδνο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε Οη ηερληθέο ζπιινγήο δεδνκέλσλ θαζψο θαη νη δηαδηθαζίεο πνπ αθνινπζήζεθαλ ηφζν γηα ηελ αλάπηπμή ηνπο, φζν θαη γηα ηελ εμαζθάιηζε ηεο εγθπξφηεηαο θαη ηεο αμηνπηζηίαο ηνπο Οη κέζνδνη θαη νη δηαδηθαζίεο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηελ θσδηθνπνίεζε ησλ δεδνκέλσλ θαη ηελ αλάιπζε ηνπο 2. Αλαγθαηόηεηα Έξεπλαο ηηο έξεπλεο πνπ έρνπλ δηεμαρζεί ζηνλ ειιεληθφ ρψξν, ην ελδηαθέξνλ ζηξέθεηαη ζηελ θαζνδήγεζε πνπ ρξεηάδεηαη ην άηνκν θαη ζηελ αλαγθαηφηεηά ηεο, ρσξίο φκσο λα γίλεηαη μεθάζαξε αλαθνξά ζηνπο ηξφπνπο εκπινθήο, θαζνδήγεζεο θαη επηξξνήο ησλ γνλέσλ θαη θπξίσο ζην πψο εκθαλίδνληαη απηνί θαηά ηελ αιιειεπίδξαζε γνλέα- παηδηνχ. ηελ παξνχζα έξεπλα δελ εζηηάδνπκε ζε δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο νηθνγέλεηαο, φπσο ην θνηλσληθφ- νηθνλνκηθφ επίπεδν, ην κνξθσηηθφ επίπεδν ηνπ παηέξα ή ηεο κεηέξαο, ην επάγγεικα ελφο εθ ησλ δχν γνλέσλ ή ζηηο ζηεξενηππηθέο αληηιήςεηο, αιιά ζηνλ ηξφπν αιιειεπίδξαζεο θαη επηθνηλσλίαο γνλέα- παηδηνχ ζε ζέκαηα επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο, ζην πεξηερφκελν ησλ ζπδεηήζεσλ ηνπο αιιά θαη ζην ηη ζθέθηνληαη ηα παηδηά ζηα πιαίζηα απηψλ ησλ ζπδεηήζεσλ. 3. ηόρνη Ζ παξνχζα έξεπλα απνζθνπεί ζηελ ζθηαγξάθεζε ησλ ηξφπσλ εκπινθήο ησλ γνλέσλ ζηελ δηαδηθαζία ιήςεο επαγγεικαηηθήο απφθαζεο ησλ παηδηψλ ηνπο, ψζηε απηνί λα 63

64 κπνξέζνπλ λα εληαρζνχλ θαη λα αμηνπνηεζνχλ ζηα πιαίζηα ζπκβνπιεπηηθψλ δηαδηθαζηψλ κε ην παηδί ηνπο. Χο ζηφρνη ηεο έξεπλαο νξίζηεθαλ νη εμήο: ε δηεξεχλεζε ησλ αληηιήςεσλ πνπ έρνπλ νη γνλείο γηα ηηο ηθαλφηεηεο ησλ παηδηψλ ηνπο θαη ην δηθφ ηνπο ξφιν ζηε δηαδηθαζία ιήςεο απφθαζεο θαη επηινγήο ησλ παηδηψλ ηνπο ε δηεξεχλεζε ηνπ ηξφπνπ πνπ ηα παηδηά αληηιακβάλνληαη ηε ζηάζε θαη ηελ εκπινθή ησλ γνληψλ ηνπο 4. Δξεπλεηηθά εξσηήκαηα Με βάζε ηα παξαπάλσ, ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα πνπ ζα πξνζπαζήζνπκε λα πξνζεγγίζνπκε κέζα απφ ηε δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο δηαηππψζεθαλ σο εμήο: Οη γνλείο γλσξίδνπλ ην επάγγεικα πνπ ζα ήζειαλ λα αθνινπζήζνπλ ηα παηδηά ζηνπο; Οη γνλείο πξνζπαζνχλ λα επεξεάζνπλ ηελ επαγγεικαηηθή απφθαζε ησλ παηδηψλ ηνπο; Σα παηδηά αληηιακβάλνληαη ηελ πξνζπάζεηα επηξξνήο ησλ γνληψλ ηνπο; Τπάξρνπλ ζπγθεθξηκέλα ζεκεία δηαθσλίαο γνλέσλ παηδηψλ φζνλ αθνξά ηηο ζπδεηήζεηο πεξί επαγγέικαηνο; Πψο ηα παηδηά αηζζάλνληαη γηα ηηο ζπδεηήζεηο πνπ θάλνπλ κε ηνπο γνλείο ηνπο γηα ηηο επαγγεικαηηθέο επηινγέο ηνπο; Σα αγφξηα δηαθνξνπνηνχληαη απφ ηα θνξίηζηα ζηνλ ηξφπν πνπ αηζζάλνληαη θαη ζην ηξφπν πνπ ζθέθηνληαη θαηά ηελ δηάξθεηα ησλ ζπδεηήζεσλ κε ηνπο γνλείο ηνπο; Πνηα είλαη ηα ζεκεία πνπ ζα ήζειαλ ηα παηδηά λα αιιάμνπλ φζνλ αθνξά ηελ αιιειεπίδξαζε ή ηελ παξνχζα θαηάζηαζε κε ηνπο γνλείο ηνπο; Οη γνλείο ζεσξνχλ ηα παηδηά ηνπο ηθαλά λα ιάβνπλ επαγγεικαηηθέο απνθάζεηο; Γηα πνηνπο ιφγνπο επηζθέπηνληαη νη γνλείο ηνπο ζπκβνχινπο επαγγεικαηηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ; Γηα πνηνπο ιφγνπο επηζθέπηνληαη ηα παηδηά ηνπο ζπκβνχινπο επαγγεικαηηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ; 5. Δξεπλεηηθέο ππνζέζεηο Έρνληαο θαηά λνπ ηελ πεξηδηάβαζε ηεο βηβιηνγξαθίαο θαη ηνπο ζηφρνπο ηεο παξνχζαο έξεπλαο, δηακνξθψζεθαλ νη αθφινπζεο εξεπλεηηθέο ππνζέζεηο: Οη γνλείο γλσξίδνπλ ηηο επαγγεικαηηθέο πξνηηκήζεηο ησλ παηδηψλ ηνπο 64

65 Οη γνλείο πξνζπαζνχλ λα επεξεάζνπλ ηηο επαγγεικαηηθέο απνθάζεηο ησλ παηδηψλ ηνπο κέζα απφ ηηο ζπδεηήζεηο ηνπο. Σα παηδηά έρνπλ δηθή ηνπο αληίιεςε γηα ηνλ ηξφπν πνπ ζα κπνξνχζαλ λα ηα βνεζήζνπλ νη γνλείο ηνπο. Οη γνλείο ζεσξνχλ πσο ηα παηδηά ηνπο δελ είλαη αθφκα έηνηκα λα ιάβνπλ ηφζν ζεκαληηθέο απνθάζεηο φζν απηή ηνπ κειινληηθνχ ηνπο επαγγέικαηνο. Οη γνλείο επηζθέπηνληαη ηνπο ζπκβνχινπο γηα δηαθνξεηηθνχο ιφγνπο απφ φηη ηα παηδηά ηνπο 6. Δξεπλεηηθό Δξγαιείν Γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ θαη ηελ δηεξεχλεζε ησλ ππνζέζεσλ ηεο παξνχζαο έξεπλαο απνθαζίζηεθε λα ρξεζηκνπνηεζεί ε κέζνδνο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, θαζψο κέζα απφ ηελ ρξήζε ηνπ κπνξνχλ ζε ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα λα ζπιιερζνχλ πιεξνθνξίεοδεδνκέλα απφ ζρεηηθά κεγάιν αξηζκφ αηφκσλ (Βάκβνπθαο, 2006). Δπηπιένλ δεδνκέλεο ηεο αλσλπκίαο ησλ ζπκκεηερφλησλ, είλαη δπλαηφλ λα απμεζεί ζεκαληηθά ν βαζκφο αληαπφθξηζεο ηνπο αιιά θαη ν βαζκφο εηιηθξίλεηαο ησλ απαληήζεσλ ηνπο. Γελ κπνξνχκε σζηφζν λα παξαβιέςνπκε θαη ηα κεηνλεθηήκαηα πνπ παξνπζηάδεη ε κέζνδνο απηή θαη πνπ άπηνληαη ηεο θχζεο θαη ηεο εθαξκνγήο ηεο, φπσο ε εζθεκκέλε αιινίσζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο απφ ηελ πιεπξά ησλ ππνθεηκέλσλ, ελψ γεληθφηεξα είλαη πνιχ δχζθνιν λα γίλεη έιεγρνο ηεο νξζφηεηαο θαη ηεο αθξίβεηαο ησλ απαληήζεσλ ησλ ζπκκεηερφλησλ (Βάκβνπθαο, 2006). Γηα ηηο αλάγθεο ηεο έξεπλαο δεκηνπξγήζεθαλ δπν εξσηεκαηνιφγηα, έλα γηα θάζε νκάδα ζπκκεηερφλησλ (γνλείο καζεηέο). Γφζεθε ηδηαίηεξε θξνληίδα ψζηε νη εξσηήζεηο ησλ δχν εληχπσλ λα είλαη ζπγθξίζηκεο, ψζηε λα εμππεξεηείηαη ε ακθίπιεπξε δηεξεχλεζε ηεο ιήςεο απφθαζεο. Βαζηθφ κέιεκα θαηά ηελ αλάπηπμε θαη ηνλ ζρεδηαζκφ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ ήηαλ απηφ λα αληαπνθξίλεηαη ζηνπο ζηφρνπο ηεο έξεπλαο αιιά θαη ε ζπκπιήξσζε ηνπ λα απαηηεί ηνλ ειάρηζην δπλαηφ ρξφλν. Τν εξσηεκαηνιόγην ησλ καζεηώλ Σν εξσηεκαηνιφγην πνπ εηνηκάζηεθε γηα ηνπο καζεηέο πεξηειάκβαλε 36 εξσηήζεηο. Απφ απηέο νη 21 ήηαλ θιεηζηνχ ηχπνπ (13 αθνξνχζαλ ηελ αμηνιφγεζε δειψζεσλ κε ηελ βνήζεηα εμαβάζκηαο θιίκαθαο Likert, νη 4 αθνξνχζαλ απαληήζεηο ηχπνπ ΝΑΗ-ΟΥΗ θαη νη ππφινηπεο 3 ηελ επηινγή ηεο απάληεζεο πνπ αληηπξνζψπεπε ην θάζε ππνθείκελν, κεηαμχ ηξηψλ ή ηεζζάξσλ ελαιιαθηηθψλ επηινγψλ). Οη ππφινηπεο 15 εξσηήζεηο ήηαλ αλνηθηνχ 65

66 ηχπνπ. Οη 5 πξψηεο αθνξνχζαλ ηηο πξνηηκήζεηο ηνπ παηδηνχ φζνλ αθνξά ην επάγγεικα πνπ ζα ήζειε λα αθνινπζήζεη, ηελ πξφηαζε ησλ γνλέσλ ηνπ θαη ηα θξηηήξηα επηινγήο ησλ δπν, 2 εξσηήζεηο αθνξνχζαλ ηε ζπλεξγαζία κε ηνλ ζχκβνπιν (αλ ππήξμε) θαη εηδηθφηεξα ηα ζεκεία ζηα νπνία βνήζεζε ή/θαη ζα κπνξνχζε λα έρεη βνεζήζεη. Σέινο, νη ππφινηπεο 8 εξσηήζεηο θαινχζαλ ηνπ καζεηέο θαη ηηο καζήηξηεο λα ζπκπιεξψζνπλ ηηο πξνηάζεηο πνπ δίλνληαλ ζρεηηθά κε ηελ επηινγή επαγγέικαηνο θαη ηηο ζρέζεηο ή απφςεηο ησλ γνλέσλ ηνπο ζρεηηθά κε απηέο. ηνπο ηνκείο απηνχο δελ πξνηηκήζεθαλ θιεηζηνχ ηχπνπ εξσηήζεηο, πξνθεηκέλνπ λα αλαδεηρηνχλ πιεπξέο- απφςεηο κέζα απφ ηελ ειεχζεξε- θαηά ην δπλαηφλ- έθθξαζε ησλ ππνθεηκέλσλ. Τν εξσηεκαηνιόγην ησλ γνλέσλ Σν εξσηεκαηνιφγην ησλ γνλέσλ αθνινχζεζε ηελ ίδηα δνκή κε απηή ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ ησλ παηδηψλ ηνπο, κε ηελ δηαθνξά φηη ε πιεηνλφηεηα ησλ εξσηήζεσλ ήηαλ θιεηζηνχ ηχπνπ. πλνιηθά πεξηειάκβαλε 36 εξσηήζεηο. Απφ απηέο νη 20 ήηαλ εξσηήζεηο αμηνιφγεζεο δειψζεσλ κε βάζε εμαβάζκηα θιίκαθα Likert (φπνπ ε ηηκή 1 αληηζηνηρνχζε ζην θαζφινπ ή πνηέ θαη ε ηηκή 6 ζε πάληα ή απφιπηα, αλάινγα κε ηελ δηαηχπσζε ηεο θάζε εξψηεζεο), α4 ήηαλ εξσηήζεηο κε απαληήζεηο ΝΑΗ-ΟΥΗ, 3 ήηαλ θιεηζηέο εξσηήζεηο, φπνπ ηα ππνθείκελα θαινχληαλ λα επηιέμνπλ ηελ αληηπξνζσπεπηηθή γηα απηά απάληεζε κεηαμχ ηξηψλ ή ηεζζάξσλ ελαιιαθηηθψλ θαη 9 εξσηήζεηο ήηαλ αλνηθηνχ ηχπνπ. Οη εξσηήζεηο αλνηθηνχ ηχπνπ ήηαλ θνηλέο κε απηέο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ ηνπ παηδηνχ (πξνηηκήζεηοθξηηήξηα επηινγήο- ζπλεξγαζία κε ηνλ ζχκβνπιν) θαη ε κηα απφ απηέο αθνξνχζε ζπκπιήξσζε πξφηαζεο ζρεηηθά κε ην παξάπνλν ή ην ζεκείν δηαθσλίαο κε ην παηδί. ην ζεκείν απηφ πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη φζνλ αθνξά ηα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζπκκεηερφλησλ απφ ηνπο καζεηέο θαη ηηο καζήηξηεο δεηήζεθε ην θχιν, ε θαηεχζπλζε θαη ε ηάμε θνίηεζεο θαη απφ ηνπο γνλείο ην θχιν θαη ην επάγγεικα ηνπο. Γελ δεηήζεθαλ πεξηζζφηεξα ζηνηρεία ζηνλ ηνκέα απηφ, θαζψο ν ζθνπφο ηεο έξεπλαο καο δελ ήηαλ ε δηεξεχλεζε ησλ ζηνηρείσλ απηψλ ζε ζρέζε κε ηελ επαγγεικαηηθή επηινγή αιιά ν ηνκέαο ησλ απφςεσλ θαη ηεο επηθνηλσλίαο. Δπίζεο ζηηο εξσηήζεηο πνπ αθνξνχζαλ ηελ αμηνιφγεζε δειψζεσλ ή πξνηάζεσλ κε ηελ βνήζεηα θιίκαθαο, πξνηηκήζεθε ε ρξήζε εμαβάζκηαο αληί πεληαβάζκηαο θιίκαθαο γηα λα απνθεπρζεί ε ζπγθέληξσζε ησλ απαληήζεσλ ζηε κέζε (δειαδή ζην 3). 66

67 7. πιινγή θαη Δπεμεξγαζία ησλ Γεδνκέλσλ Μεηά ηελ νινθιήξσζε ηεο δφκεζεο ησλ δπν εξσηεκαηνινγίσλ, δηελεξγήζεθε ε πηινηηθή θάζε ηεο έξεπλαο, θαηά ηελ νπνία ηα εξσηεκαηνιφγηα κνηξάζηεθαλ ζε 10 καζεηέο ιπθείνπ θαη ζηνπο γνλείο ηνπο. Απφ απηά επεζηξάθεζαλ ηα 8. Δλ ζπλερεία έγηλαλ νη απαξαίηεηεο δηνξζψζεηο- θπξίσο ζηελ δηαηχπσζε- ησλ εξσηήζεσλ κε βάζε ηα ζρφιηα θαη ηηο παξαηεξήζεηο ησλ ππνθεηκέλσλ. ηε ζπλέρεηα ηα εξσηεκαηνιφγηα κνηξάζηεθαλ ζε καζεηέο ζρνιείσλ ηεο πεξηνρήο ησλ Παηξψλ. Κάζε καζεηήο έιαβε έλα εξσηεκαηνιφγην γηα ηνλ ίδην θαη έλα εξσηεκαηνιφγην γηα ηνπο γνλείο ηνπ. Σα δπν εξσηεκαηνιφγηα έθεξαλ έλαλ θνηλφ θσδηθφ (κνλαδηθφ γηα θάζε καζεηή) ψζηε λα είλαη δπλαηή ε ηαπηνπνίεζε ησλ εξσηεκαηνινγίσλ πνπ πξνέξρνληαη απφ κέιε ηεο ίδηαο νηθνγέλεηαο. Απφ ηελ έξεπλα απνθιείζηεθαλ ηα εξσηεκαηνιφγηα ζηα νπνία δελ ππήξρε (δελ επηζηξάθεθε) έλα απφ ηα δπν εξσηεκαηνιφγηα (ή ηνπ γνλέα ή ηνπ παηδηνχ). Οη απαληήζεηο ησλ ζπκκεηερφλησλ θσδηθνπνηήζεθαλ θαη ε επεμεξγαζία ηνπο έγηλε κε ην ζηαηηζηηθφ παθέην SPSS 19.Γηα ηηο εξσηήζεηο θαη ησλ δπν ελφηεηεο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ γίλεηαη παξνπζίαζε ησλ θαηαλνκψλ ζπρλνηήησλ θαη πνζνζηψλ γηα ην ζχλνιν ησλ κεηαβιεηψλ. Αθνινπζεί έιεγρνο εμάξηεζεο ησλ κεηαβιεηψλ. πγθεθξηκέλα γίλεηαη έιεγρνο αλεμαξηεζίαο παξαηεξνχκελσλ ηηκψλ κε εθαξκνγή ηνπ ρ² σο ελδεηθλπφκελνο ζηελ πεξίπησζε ηνπ ειέγρνπ ησλ θαηεγνξηθψλ κεηαβιεηψλ. Σν θξηηήξην ρ 2 είλαη γλσζηφ σο θξηηήξην ειέγρνπ αλεμαξηεζίαο (chi square test of independence) ή θξηηήξην ειέγρνπ πηλάθσλ ζπλάθεηαο (contingency tables). Οη πίλαθεο ζπλάθεηαο ή πίλαθεο δηπιήο εηζφδνπ αλαπηχζζνληαη ζε γξακκέο θαη ζηήιεο. Σν θξηηήξην εμεηάδεη αλ νη δχν κεηαβιεηέο πνπ απαξηίδνπλ ηνλ πίλαθα δηπιήο εηζφδνπ είλαη αλεμάξηεηεο ή φρη. Πξφθεηηαη νπζηαζηηθά γηα ζηαηηζηηθφ έιεγρν ν νπνίνο βαζίδεηαη ζηε ρξήζε ηεο ζηαηηζηηθήο θαηαλνκήο ρ 2 ζε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο α (γηα ηελ παξνχζα έξεπλα α<.05) (Δκβαισηήο, Καηζήο, & ηδεξίδεο, 2006) δηεξεχλεζε ηεο ζπλάθεηαο ησλ κεηαβιεηψλ κε ηνλ ζπληειεζηή ζπζρέηηζεο Pearson r, ν νπνίνο ζεσξείηαη ν θαηάιιεινο ζηαηηζηηθφο δείθηεο πξνθεηκέλνπ λα αμηνινγεζεί αλ ππάξρεη ζπλάθεηα κεηαμχ δχν ζπλερψλ κεηαβιεηψλ (Δκβαισηήο, Καηζήο, & ηδεξίδεο, 2006) έιεγρνο γηα ηε ζχγθξηζε κέζσλ φξσλ δχν πιεζπζκψλ γηα αλεμάξηεηα δείγκαηα (Independent t test) 67

68 ρξήζε ηνπ ζπληειεζηή ζπλάθεηαο Cramer s V, πνπ αλαθέξεηαη ζηελ ηζρχ ηεο ζρέζεο κεηαμχ δπν κεηαβιεηψλ. 8. Γείγκα- Δπηινγή Γείγκαηνο Γηα ηελ επηινγή ηνπ δείγκαηνο ρξεζηκνπνηήζεθε ε κέζνδνο ηεο δεηγκαηνιεςίαο ζηνηβάδαο. Σν δείγκα απνηέιεζαλ 266 άηνκα (133 καζεηέο ησλ Β θαη Γ ηάμεσλ ηνπ Λπθείνπ θαη νη γνλείο ηνπο). Απφ ηνπο γνλείο, νη 46 ήηαλ άλδξεο θαη νη 87 γπλαίθεο, ελψ απφ ηνπο καζεηέο νη 57 αγφξηα θαη νη 76 θνξίηζηα (πίλαθαο 1) Πίλαθαο 1 πκκεηέρνληεο ζηελ εξεύλα Άλδξαο Γπλαίθα ύλνιν Γνλείο Μαζεηέο ύλνιν Απφ ηνπο καζεηέο, 50% θνηηνχζε ζηελ Β ηάμε θαη ην 50% ζηελ Γ. Σν 28% ησλ καζεηψλ /ηξηψλ είραλ αθνινπζήζεη ηελ Σερλνινγηθή θαηεχζπλζε, ην 32,5% ηε Θεηηθή θαη ην 18% ηε Θεσξεηηθή. (Γηάγξακκα 2) Γηάγξακκα 1: Μαζεηέο αλά θαηεύζπλζε 68

69 Γ ΜΔΡΟ ΠΑΡΟΤΗΑΖ ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΧΝ Οη γνλείο ζεσξνύλ πσο ηα παηδηά ηνπο είλαη ηθαλά ή έηνηκα λα ιάβνπλ ηόζν ζεκαληηθέο απνθάζεηο όζν απηή ηνπ κειινληηθνύ ηνπο επαγγέικαηνο Μηα απφ ηηο πξψηεο εξσηήζεηο πξνο ηνπο γνλείο ήηαλ ην θαηά πφζν ζεσξνχζαλ ηα παηδηά ηνπο ηθαλά λα ιάβνπλ ηελ ζσζηή απφθαζε γηα ην κειινληηθφ ηνπο επάγγεικα. Όπσο θαίλεηαη θαη ζην ξαβδφγξακκα πνπ αθνινπζεί (Γηάγξακκα 2) ε πιεηνςεθία ησλ γνλέσλ, ην 55,7% (Μ=3,79 θαη SD= 1,16), ζεσξεί αξθεηά έσο πνιχ ηθαλά ηα παηδηά ηνπο γηα ηε ιήςε κηαο ηέηνηαο απφθαζεο, κε ηηο κεηέξεο λα αμηνινγνχλ ζεηηθφηεξα ηηο ηθαλφηεηεο ησλ παηδηψλ ηνπο (Γηάγξακκα 3 ) Γηάγξακκα 2: Ζ εθηίκεζε ησλ γνλέσλ γηα ην θαηά πόζν ζεσξνύλ ηα παηδηά ηνπο ηθαλά λα ιάβνπλ ηελ ζσζηή απόθαζε γηα ην κειινληηθνύ ηνπο επάγγεικα. 69

70 Γηάγξακκα 3 Ζ εθηίκεζε ησλ γνλέσλ γηα ην θαηά πόζν ζεσξνύλ ηα παηδηά ηνπο ηθαλά λα ιάβνπλ ηελ ζσζηή απόθαζε γηα ην κειινληηθνύ ηνπο επάγγεικα αλάινγα κε ην θύιν ηνπο. Αληίζηνηρε ήηαλ θαη ε εξψηεζε πνπ δφζεθε ζηα παηδηά, κφλν πνπ απηά εξσηήζεθαλ μερσξηζηά γηα ηελ άπνςε πνπ λνκίδνπλ πσο έρεη ν παηέξαο θαη ε κεηέξα ηνπο. Απφ ηηο απαληήζεηο ηνπο θάλεθε πσο ηα παηδηά ζεσξνχλ φηη νη κεηέξεο ηνπο είλαη απηέο πνπ ηα ζεσξνχλ πην ηθαλά λα ιάβνπλ ηελ ζσζηή επαγγεικαηηθή απφθαζε (πίλαθεο 2 θαη 3 πνπ αθνινπζνχλ), 70

71 Πίλαθαο 2 Ζ άπνςε ησλ παηδηώλ γηα ηελ εθηίκεζε ησλ παηέξσλ ηνπο ζρεηηθά κε ηελ ηθαλόηεηα ηνπο ιήςεο ηεο ζσζηήο επαγγεικαηηθήο απόθαζεο Ο παηέξαο κνπ κε ζεσξεί ηθαλφ λα πάξσ απνθάζεηο πρλφηεηα Πνζνζηφ Έγθπξν πνζνζηφ Αζξνηζηηθφ πνζνζηφ Καζφινπ 3 2,3 2,3 2,3 Λίγν 8 6,0 6,1 8,4 Αξθεηά 40 30,1 30,5 38,9 Πνιχ 36 27,1 27,5 66,4 Πάξα Πνιχ 31 23,3 23,7 90,1 Απφιπηα 13 9,8 9,9 100,0 χλνιν ,5 100,0 (M=3,94 θαη SD=1,18) Πίλαθαο 3 Ζ άπνςε ησλ παηδηώλ γηα ηελ εθηίκεζε ησλ κεηέξσλ ηνπο ζρεηηθά κε ηελ ηθαλόηεηα ηνπο ιήςεο ηεο ζσζηήο επαγγεικαηηθήο απόθαζεο Ζ κεηέξα κνπ κε ζεσξεί ηθαλφ λα πάξσ απνθάζεηο πρλφηεηα Πνζνζηφ Έγθπξν πνζνζηφ Αζξνηζηηθφ πνζνζηφ Καζφινπ 2 1,5 1,5 1,5 Λίγν 11 8,3 8,3 9,8 Αξθεηά 33 24,8 24,8 34,6 Πνιχ 38 28,6 28,6 63,2 Πάξα Πνιχ 31 23,3 23,3 86,5 Απφιπηα 18 13,5 13,5 100,0 χλνιν ,0 100,0 (M=4,05 θαη SD=1,23) ηελ πεξίπησζε πνπ εμεηάζνπκε μερσξηζηά ηηο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ απφ απηέο ησλ καζεηξηψλ, ππάξρεη κηα δηαθνξνπνίεζε ζηηο απφςεηο ησλ παηδηψλ. Σν 29,7% ησλ θνξηηζηψλ πηζηεχεη πσο ν παηέξαο ηνπο ηα ζεσξεί πάξα πνιύ ηθαλά λα πάξνπλ απνθάζεηο, ηελ ίδηα ψξα πνπ κφιηο ην 15,8% ησλ αγνξηψλ έρεη ηελ ίδηα άπνςε, θαζψο ζηελ πιεηνςεθία ηνπο ηα αγφξηα (35,1%) πηζηεχνπλ φηη ν παηέξαο ηνπ ηα ζεσξεί αξθεηά ηθαλά γηα ηε ιήςε 71

72 απφθαζεο. ηελ πεξίπησζε ηεο κεηέξαο, ε πιεηνςεθία ησλ θνξηηζηψλ (26,3%) πηζηεχεη πψο ε κεηέξα ηνπο ηα ζεσξεί αξθεηά ηθαλά θαη ην 35,1% ησλ αγνξηψλ ζεσξνχλ πσο ε κεηέξα ηνπο ηα ζεσξεί πνιύ ηθαλά γηα κηα ηέηνηα ελέξγεηα ( Πίλαθεο 4, 5, 6 θαη 7 θαη ζπγθεληξσηηθά δηάγξακκα 4 θαη 5). Οη απαληήζεηο ησλ καζεηώλ Πίλαθαο 4 γηα ηελ εθηίκεζε πνπ έρεη ν παηέξαο ηνπο γηα ηελ ηθαλόηεηά ηνπο λα ιάβνπλ ηελ ζσζηή επαγγεικαηηθή απόθαζε Ο παηέξαο κνπ κε ζεσξεί ηθαλφ λα πάξσ απνθάζεηο (καζεηέο) πρλφηεηα Πνζνζηφ Έγθπξν πνζνζηφ Αζξνηζηηθφ πνζνζηφ Καζφινπ Λίγν Αξθεηά Πνιχ Πάξα Πνιχ Απφιπηα χλνιν ,0 100,0 (M=3,65 θαη SD=1,14) Πίλαθαο 5 Οη απαληήζεηο ησλ καζεηξηώλ γηα ηελ εθηίκεζε πνπ έρεη ν παηέξαο ηνπο γηα ηελ ηθαλόηεηά ηνπο λα ιάβνπλ ηελ ζσζηή επαγγεικαηηθή απόθαζε Ο παηέξαο κνπ κε ζεσξεί ηθαλφ λα πάξσ απνθάζεηο πρλφηεηα Πνζνζηφ Έγθπξν πνζνζηφ Αζξνηζηηθφ πνζνζηφ Καζφινπ Λίγν Αξθεηά Πνιχ Πάξα Πνιχ Απφιπηα χλνιν 74 97,4 100,0 (M=3,82 θαη SD=1,17) 72

73 Γηάγξακκα 4 Οη απαληήζεηο ησλ καζεηώλ (αλάινγα κε ην θύιν ηνπο) γηα ηελ εθηίκεζε πνπ έρεη ν παηέξαο ηνπο γηα ηελ ηθαλόηεηά ηνπο λα ιάβνπλ ηελ ζσζηή επαγγεικαηηθή απόθαζε. Πίλαθαο 6 Οη απαληήζεηο ησλ καζεηώλ γηα ηελ εθηίκεζε πνπ έρεη ε κεηέξα ηνπο γηα ηελ ηθαλόηεηά ηνπο λα ιάβνπλ ηελ ζσζηή επαγγεικαηηθή απόθαζε Ζ κεηέξα κνπ κε ζεσξεί ηθαλφ λα πάξσ απνθάζεηο (καζεηέο) πρλφηεηα Πνζνζηφ Έγθπξν πνζνζηφ Αζξνηζηηθφ πνζνζηφ Καζφινπ Λίγν Αξθεηά Πνιχ Πάξα Πνιχ Απφιπηα χλνιν ,0 100,0 (M=3,82 θαη SD=1,17) 73

74 Πίλαθαο 7 Οη απαληήζεηο ησλ καζεηξηώλ γηα ηελ εθηίκεζε πνπ έρεη ε κεηέξα ηνπο γηα ηελ ηθαλόηεηά ηνπο λα ιάβνπλ ηελ ζσζηή επαγγεικαηηθή Ζ κεηέξα κνπ κε ζεσξεί ηθαλφ λα πάξσ απνθάζεηο (καζεηέο) πρλφηεηα Πνζνζηφ Έγθπξν πνζνζηφ Αζξνηζηηθφ πνζνζηφ Καζφινπ Λίγν Αξθεηά Πνιχ Πάξα Πνιχ Απφιπηα χλνιν ,0 100,0 (M=4,21 θαη SD=1,25) Γηάγξακκα 5 Οη απαληήζεηο ησλ καζεηώλ (αλάινγα κε ην θύιν ηνπο) γηα ηελ εθηίκεζε πνπ έρεη ε κεηέξα ηνπο γηα ηελ ηθαλόηεηά ηνπο λα ιάβνπλ ηελ ζσζηή επαγγεικαηηθή απόθαζε Δλ ζπλερεία νη γνλείο ξσηήζεθαλ γηα ην θαηά πφζν ζεσξνχλ φηη ηα παηδηά ηνπο είλαη ελεκεξσκέλα γηα ηνλ θφζκν ηεο εξγαζίαο θαη ηελ θαηάζηαζε πνπ επηθξαηεί ζηελ αγνξά 74

75 εξγαζίαο. Σν 51,1% ησλ ζπκκεηερφλησλ ηα ζεσξεί αξθεηά έσο πνιύ ελεκεξσκέλα γηα ηελ θαηάζηαζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο(m=3,79 θαη SD=1,28). ηελ ζπγθεθξηκέλε εξψηεζε ε πιεηνςεθία (45,7%) ηεο νκάδαο ησλ παηέξσλ (M=3,63 θαη SD=1,25) ζεσξεί ηελ ελεκέξσζε ηνπ παηδηνχ ηνπο αξθεηά ηθαλνπνηεηηθή, φπσο αξθεηά ηθαλνπνηεηηθή (43,5%) θξίλνπλ θαη ηελ πιεξνθφξεζε ηνπ παηδηνχ ηνπο γηα ηνλ θφζκν ηεο εξγαζίαο. Οη κεηέξεο απφ ηελ άιιε ζε πνζνζηφ 61,6% ( M=3,87 θαη SD=1,29), θξίλνπλ ηελ πιεξνθφξεζε ησλ παηδηψλ ηνπο γηα ηνλ θφζκν ηεο εξγαζίαο αξθεηά έσο πνιύ ηθαλνπνηεηηθή, ελψ ζηελ πεξίπησζε ηεο ελεκέξσζεο ην 27,6% απηψλ θξίλνπλ ηα παηδηά ηνπο αξθεηά ελεκεξσκέλα θαη ην 26,4% πνιύ ελεκεξσκέλα. (παξάξηεκα 2, πίλαθεο 5, 6, 7, 8 θαη 9) Δπίζεο νη γνλείο ξσηήζεθαλ γηα ην θαηά πφζν ζεσξνχλ ην παηδί ηνπο ηθαλφ λα ιάβεη ππφςε ηνπ ηηο παξνχζεο αληηθεηκεληθέο ζπλζήθεο θαηά ηελ ιήςε ηεο απφθαζεο ζρεηηθά κε ην κειινληηθφ ηνπ επάγγεικα. Σν 68,2% (M=3,58 θαη SD=1,05) ησλ γνληψλ ζεσξεί πσο ην παηδί ηνπο είλαη αξθεηά έσο πνιύ ηθαλφ λα ζπλεθηηκήζεη απηέο ηηο ζπλζήθεο (παξάξηεκα 2, πίλαθαο 10). Οη δηαθνξνπνηήζεηο ζηηο απαληήζεηο ησλ γνλέσλ, αλάινγα κε ην θχιν ηνπο, παξνπζηάδνληαη ζην ξαβδφγξακκα, πνπ αθνινπζεί (Γηάγξακκα 6- πίλαθεο 11 θαη 12 ζην παξάξηεκα 2). Γηάγξακκα 6 Ζ αληίιεςε ησλ γνλέσλ (αλάινγα κε ην θύιν ηνπο) γηα ηελ ηθαλόηεηα ηνπ παηδηνύ ηνπο λα ιάβεη ππόςε ηνπο ηηο παξνύζεο αληηθεηκεληθέο ζπλζήθεο θαηά ηελ ιήςε επαγγεικαηηθήο απόθαζεο. 75

76 Χζηφζν θαη ζηελ πεξίπησζε απηή θαίλεηαη φηη ηα θνξίηζηα ζεσξνχληαη ηθαλφηεξα ζε ζρέζε κε ηα αγφξηα, (Γηάγξακκα 7- πίλαθαο 13 θαη 14 ζην παξάξηεκα 2). Γηάγξακκα 7 Ζ αληίιεςε ησλ γνλέσλ (αλάινγα κε ην θύιν ηνπ παηδηνύ ηνπο) γηα ηελ ηθαλόηεηα ηνπ παηδηνύ ηνπο λα ιάβεη ππόςε ηνπο ηηο παξνύζεο αληηθεηκεληθέο ζπλζήθεο θαηά ηελ ιήςε επαγγεικαηηθήο απόθαζεο. Γεδνκέλνπ φηη ε πιεξνθφξεζε θαη ε ελεκέξσζε απνηεινχλ ζηνηρεία ηεο εθδεινχκελεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ αηφκνπ, πξηλ πξνρσξήζεη ζηελ αλάιεςε δξάζεο (ζηελ πεξίπησζε καο ζηελ ιήςε απφθαζεο), αιιά θαη ζπρλά, ζεκείν ζην νπνίν δηαθσλνχλ νη γνλείο κε ην παηδί ηνπο, ζέζακε ζηνπο γνλείο ην εξψηεκα γηα ην πνηα είλαη εθείλα ηα ραξαθηεξηζηηθά ζηελ ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ ηνπο πνπ ζα κπνξνχζαλ λα ηνπο θαζεζπράζνπλ γηα ηελ νξζφηεηα ηνπ ηξφπνπ ζθέςεο ησλ ηειεπηαίσλ ζρεηηθά κε ηελ επαγγεικαηηθή ηνπο επηινγή. ηελ πεξίπησζε απηή ε αλαδήηεζε πιεξνθνξηψλ θαη ε πξνζπάζεηα ελεκέξσζεο απνηέιεζαλ ηα δπν βαζηθά ζηνηρεία ζπκπεξηθνξάο (61,2% θαη 55,4% αληίζηνηρα), αθνινπζεί ε αλαδήηεζε βνήζεηαο θαη ζπκβνπιψλ απφ ηξίηνπο (ζπκβνχινπο, θαζεγεηέο θηι- 24%), ελψ ε επίδνζε ηνπ παηδηνχ ζην ζρνιείν θαηέρεη ηελ ηξίηε ζέζε κε 22,3%, ε ππεπζπλφηεηα ζε φηη αλαιακβάλεη βξίζθεηαη ζηελ ηέηαξηε ζέζε ησλ ζηνηρείσλ ηεο ζπκπεξηθνξάο κε 14%, ελψ ε 76

77 ζπδήηεζε κε ηνπο γνλείο (δηαηππσλφηαλ ζπρλά σο «καο αθνχεη/καο ξσηάεη») βξίζθεηαη ζηελ πξνηειεπηαία ζέζε κε 9.9% (βιέπε πίλαθα 15, ζην παξάξηεκα 2). Όκσο ε ζπκπεξηθνξά δελ είλαη ην κφλν θνκκάηη πνπ ζρεηίδεηαη κε ηε ιήςε απφθαζεο. εκαληηθφ ξφιν δηαδξακαηίδνπλ θαη ηα ζηνηρεία ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ αηφκνπ, γη απηφ ην ιφγν απεπζχλζεθε ζηνπο γνλείο εξψηεζε ζρεηηθά κε ηα ζηνηρεία ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ παηδηνχ πνπ ζα ηνπο θαζεζχραδαλ γηα ηελ νξζφηεηα ηνπ ηξφπνπ ζθέςεο ησλ παηδηψλ ζε ζέκαηα επηινγήο επαγγέικαηνο. ηα ηξία πξψηα ραξαθηεξηζηηθά βξέζεθαλ: ε επηκνλήπείζκα (66,7%), ε απνθαζηζηηθφηεηα (48,4%) θαη ην ζάξξνο (26,2%) (βι. πίλαθα 18 ζην παξάξηεκα 2). Σφζν ζηα ζηνηρεία ηεο ζπκπεξηθνξάο φζν θαη ζηα ζηνηρεία ηεο πξνζσπηθφηεηαο δελ παξαηεξήζεθαλ ζεκαληηθέο δηαθνξνπνηήζεηο ησλ γνλέσλ κε βάζε ην θχιν ηνπο. (βι. πίλαθεο 16, 17, 19 θαη 20 ζην παξάξηεκα 2). Με βάζε ηηο απαληήζεηο ησλ γνλέσλ ζηελ ζρεηηθή εξψηεζε, γηα ην αλ ηα παηδηά ηνπο είλαη ηθαλά λα ιάβνπλ ηελ ζσζηή επαγγεικαηηθή απφθαζε, ην 55,7%, ζεσξεί φηη ηα παηδηά ηνπο είλαη αξθεηά έσο πνιχ ηθαλά λα πξνβνχλ ζε κηα ηέηνηα ελέξγεηα. Δμεηάδνληαο ηελ πηζαλφηεηα ε αληίιεςε ησλ γνλέσλ λα ζρεηίδεηαη κε ην θχιν ηνπο δελ βξέζεθε θάπνηα ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζρέζε (ρ 2 =5,91, p=.316, πίλαθαο 21 ζην παξάξηεκα). Οχηε θαη ν έιεγρνο ησλ κέζσλ φξσλ κε ην θξηηήξην t γηα αλεμάξηεηα δείγκαηα έδεημε θάπνηα ζχλδεζε ηνπ θχινπ ηνπ γνλέα θαη ηεο ζπγθεθξηκέλεο αληίιεςεο (p=.288). (πίλαθαο 22 ζην παξάξηεκα 2) Πξνρσξψληαο παξαπέξα εμεηάζακε αλ ην θχιν ηνπ παηδηνχ ζρεηίδεηαη κε ηελ αληίιεςε ησλ γνλέσλ ηνπ. Γελ δηαπηζηψζεθε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζρέζε (ρ 2 = 6,49, p=.262, Cramer s V=.221), γεγνλφο πνπ επηβεβαηψζεθε θαη απφ ην έιεγρν ησλ κέζσλ φξσλ κε ην θξηηήξην t γηα αλεμάξηεηα δείγκαηα (p=. 896). (παξάξηεκα 2, πίλαθεο 23 θαη 24 αληίζηνηρα) Δμεηάδνληαο μερσξηζηά ηηο πεξηπηψζεηο φπνπ ηα παηδηά πνπ απάληεζαλ ζην αληίζηνηρν εξσηεκαηνιφγην ήηαλ αγφξηα δελ βξέζεθε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζρέζε ηνπ θχινπ ηνπ γνλέα ηνπο θαη ηνπ αλ ηα ζεσξνχλ ηθαλά λα ιάβνπλ επαγγεικαηηθή απφθαζε (ρ 2 = 8.61, p=.126, Cramer s V=.389), θάηη πνπ ίζρπζε θαη ζηελ πεξίπησζε ησλ θνξηηζηψλ (ρ 2 = 7.12, p=.130, Cramer s V=.306). (παξάξηεκα 2, πίλαθεο 25 θαη 26 αληίζηνηρα) Αιιά νχηε θαη ε θαηεχζπλζε πνπ αθνινπζνχλ ή ε ηάμε πνπ θνηηνχλ ηα παηδηά βξέζεθαλ λα ζρεηίδνληαη κε ηελ αληίιεςε ηνπ γνλέα ηνπο γηα ηελ ηθαλφηεηα ιήςεο επαγγεικαηηθήο απφθαζεο (ρ 2 = 7.53, p=.674 Cramer s V=.175 θαη ρ 2 = 8.46, p=.133 Cramer s V=.253 αληίζηνηρα ) (παξάξηεκα 2, πίλαθεο 27 θαη 28) 77

78 Ζ άπνςε ησλ παηδηώλ γηα ην αλ νη γνλείο ηνπο ηα ζεσξνύλ ηθαλά λα ιάβνπλ επαγγεικαηηθέο απνθάζεηο. Γηεξεπλψληαο ηελ άπνςε πνπ έρνπλ ζρεκαηίζεη ηα παηδηά αλάινγα κε ην θχιν ηνπο γηα ηελ αληίιεςε πνπ έρεη ν παηέξαο ηνπο, ζρεηηθά κε ην πφζν ηθαλά είλαη λα ιάβνπλ επαγγεικαηηθή απφθαζε βξέζεθε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζρέζε (r=.216, p=. 013). (Πίλαθαο 8). Πίλαθαο 8: πζρέηηζε ηεο άπνςεο πνπ έρνπλ ζρεκαηίζεη ηα παηδηά γηα ηελ αληίιεςε ηνπ παηέξα ηνπο, γηα ην πόζν ηθαλά ηα ζεσξεί λα ιάβνπλ ηελ ζσζηή επαγγεικαηηθή απόθαζε Φχιν Παηδηνχ Ο παηέξαο κνπ κε ζεσξεί ηθαλφ/ή λα πάξσ απνθάζεηο Φχιν Παηδηνχ Pearson Correlation 1,216 Sig. (2-tailed),013 N Ο παηέξαο κνπ κε ζεσξεί ηθαλφ/ή λα πάξσ απνθάζεηο Pearson Correlation,216 1 Sig. (2-tailed),013 N Ο αληίζηνηρνο έιεγρνο ησλ κέζσλ φξσλ κε ην θξηηήξην t γηα αλεμάξηεηα δείγκαηα έδεημε πσο ην θχιν ηνπ παηδηνχ ζπλδέεηαη κε ηελ άπνςε πνπ πηζηεχνπλ πσο έρεη ν παηέξαο ηνπο γηα ηελ ηθαλφηεηα ηνπο απηή. Δηδηθφηεξα ηα θνξίηζηα ( = 4,16, SD= 1,171) αλαθέξνπλ πψο νη παηέξεο ηνπο ηα ζεσξνχλ πνιύ ηθαλά λα ιάβνπλ απνθάζεηο απφ φηη ηα αγφξηα πνπ αλαθέξνπλ πψο νη παηέξεο ηα ζεσξνχλ αξθεηά ηθαλά ( =3,65, SD= 1,142), p= (παξάξηεκα 2, πίλαθαο 29) Γηεξεπλψληαο ηελ αληίζηνηρε ζρέζε κεηαμχ ηνπ θχινπ ηνπ παηδηνχ θαη ηεο αληίιεςεο πνπ έρεη ε κεηέξα ηνπο βξέζεθε νξηαθά ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζρέζε (r=.157, p=. 072). (παξάξηεκα πίλαθαο 2, 30) ηελ ζπλέρεηα έγηλε πξνζπάζεηα λα δηεξεπλεζεί ε χπαξμε ζρέζεο κεηαμχ ησλ αληηιήςεσλ πνπ εθθξάδνπλ νη γνλείο γηα ηελ ηθαλφηεηα ιήςεο επαγγεικαηηθήο απφθαζεο απφ ην παηδί ηνπο θαη ηεο αληίιεςεο πνπ πηζηεχνπλ ηα παηδηά φηη έρνπλ νη γνλείο ηνπο. Γηα ην ζθνπφ απηφ ππνινγίζηεθαλ νη δείθηεο ζπλάθεηαο ηνπ Pearson, αλάκεζα ζηηο θιίκαθεο πνπ είραλ δνζεί ζηα παηδηά γηα ηηο δειψζεηο «Ζ κεηέξα κνπ κε ζεσξεί ηθαλφ λα πάξσ 78

79 απνθάζεηο», «ν παηέξαο κνπ κε ζεσξεί ηθαλφ λα πάξσ απνθάζεηο» θαη ηεο εξψηεζεο ησλ γνλέσλ «ε πνην βαζκφ πηζηεχεηε φηη ν γηνο ή ε θφξε ζαο είλαη ηθαλφο/ή λα ιάβεη ηε ζσζηή απφθαζε γηα ην κειινληηθφ ηνπ/ ηεο επάγγεικα». Όινη νη δείθηεο ήηαλ ζεηηθήο θαηεχζπλζεο θαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθνί (Πίλαθαο 9). Γειαδή φζν πην ζεηηθά αμηνινγνχζαλ νη γνλείο ηελ ηθαλφηεηα ηνπ παηδηνχ ηνπο ηφζν πην ζεηηθή ήηαλ ε εηθφλα πνπ ηα παηδηά πίζηεπαλ πψο έρνπλ νη γνλείο ηνπο γηα απηά. Πίλαθαο 9: πζρέηηζε ηεο άπνςεο πνπ έρνπλ ζρεκαηίζεη ηα παηδηά γηα ηελ αληίιεςε ηνπ παηέξα ηνπο, γηα ην πόζν ηθαλά ηα ζεσξεί λα ιάβνπλ ηελ ζσζηή επαγγεικαηηθή ε πνην βαζκφ πηζηεχεηε φηη ν γηφο ή ε θφξε ζαο είλαη ηθαλφο/ή λα ιάβεη ηελ ζσζηή απφθαζε γηα ην κειινληηθνχ ηνπ επάγγεικα Ζ κεηέξα κνπ κε ζεσξεί ηθαλφ/ή λα πάξσ απνθάζεηο Ο παηέξαο κνπ κε ζεσξεί ηθαλφ/ή λα πάξσ απνθάζεηο ε πνην βαζκφ πηζηεχεηε φηη ν γηφο ή ε θφξε ζαο είλαη ηθαλφο/ή λα ιάβεη ηελ ζσζηή απφθαζε γηα ην κειινληηθνχ ηνπ επάγγεικα Ζ κεηέξα κνπ κε ζεσξεί ηθαλφ/ή λα πάξσ απνθάζεηο Ο παηέξαο κνπ κε ζεσξεί ηθαλφ/ή λα πάξσ απνθάζεηο Pearson 1,382,411 Correlation Sig. (2-tailed),000,000 N Pearson,382 1,653 Correlation Sig. (2-tailed),000,000 N Pearson,411,653 1 Correlation Sig. (2-tailed),000,000 N Δμεηάδνληαο μερσξηζηά ηε ζρέζε κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ «Ζ κεηέξα κνπ κε ζεσξεί ηθαλφ λα πάξσ απνθάζεηο» θαη «ε πνην βαζκφ πηζηεχεηε φηη ν γηνο ή ε θφξε ζαο είλαη ηθαλφο/ή λα ιάβεη ηε ζσζηή απφθαζε γηα ην κειινληηθφ ηνπ/ ηεο επάγγεικα», γηα ηηο πεξηπηψζεηο πνπ ζηελ έξεπλα είραλ ζπκκεηάζρεη νη κεηέξεο δηαπηζηψζεθε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζρέζε (ρ 2 =.374, p=. 000) (παξάξηεκα πίλαθαο 31), ελ αληηζέζεη κε ηηο κεηαβιεηέο «ν παηέξαο κνπ κε ζεσξεί ηθαλφ λα πάξσ απνθάζεηο» θαη «ε πνην βαζκφ πηζηεχεηε φηη ν γηνο ή ε θφξε ζαο είλαη ηθαλφο/ή λα ιάβεη ηε ζσζηή απφθαζε γηα ην κειινληηθφ ηνπ/ ηεο επάγγεικα» γηα ηηο πεξηπηψζεηο πνπ είρε απαληήζεη ν παηέξαο, φπνπ δελ δηαπηζηψζεθε ηέηνηα ζρέζε. (ρ 2 =.239, p=. 109) (παξάξηεκα 2, πίλαθαο 32). 79

80 ηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζρέζε δελ δηαπηζηψζεθε νχηε κεηαμχ ηεο ηάμεο θαη ηεο θαηεχζπλζεο θνίηεζεο ηνπ παηδηνχ θαη ηεο γλψκεο πνπ έρεη ζρεκαηίζεη ν παηέξαο ηνπ γηα ηελ ηθαλφηεηα ηνπ ιήςεο απφθαζεο (ρ 2 = 7.33, p=. 197, Cramer s V=. 237 θαη ρ 2 = 6.68, p=.755, Cramer s V=.166 αληίζηνηρα) αιιά θαη νχηε κε ην ηη πίζηεπαλ ηα παηδηά γηα ηελ άπνςε πνπ έρεη ε κεηέξα ηνπο (ρ 2 = 6.80, p=.236, Cramer s V=.227 θαη ρ 2 = 8.13, p=.616, Cramer s V=.182 αληίζηνηρα). (παξάξηεκα 2, πίλαθεο 33,34,35,36). Γεδνκέλνπ φηη ε εηνηκφηεηα γηα ηελ ιήςε απφθαζεο θαζνξίδεηαη, φπσο έρεη ήδε αλαθεξζεί ζε πξνεγνχκελν θεθάιαην, απφ ηελ πιεξνθφξεζε πνπ έρνπλ ηα άηνκα πνπ θαινχληαη λα ηελ ιάβνπλ, αιιά θαη απφ ην γεγνλφο φηη νη απνηεινχλ γνλείο ην βαζηθφ κεραληζκφ ζηήξημεο ησλ παηδηψλ ζε απηή ηελ δηαδηθαζία κέζα απφ ηελ παξνρή πιεξνθνξηψλ, ζεσξήζακε φηη ε αληίιεςε πνπ ζα έρνπλ ζρεηηθά κε ηελ ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ ηνπο λα ιάβνπλ επαγγεικαηηθέο απνθάζεηο ζα ζρεηηδφηαλ κε ην αλ ζεσξνχλ ηα παηδηά ηνπο ελεκεξσκέλα γηα ηνλ θφζκν ηεο αγνξάο εξγαζίαο θαη ηθαλά λα ιάβνπλ ππφςε ηηο παξνχζεο ζπλζήθεο. Ζ άπνςε πνπ έρεη ν γνλέαο γηα ην αλ ην παηδί ηνπ είλαη ελεκεξσκέλν γηα ηελ αγνξά εξγαζίαο δελ βξέζεθε λα έρεη ζρέζε κε ην θχιν ηνπ γνλέα (r=.091, p=.299) ή ην θχιν ηνπ παηδηνχ (r=095, p=275). (παξάξηεκα 2, πίλαθαο 37) Χζηφζν ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο ζεηηθέο ζρέζεηο βξέζεθαλ κεηαμχ ηεο γεληθήο αληίιεςεο ησλ γνλέσλ γηα ηελ ηθαλφηεηα ιήςεο απφθαζεο ησλ παηδηψλ ηνπο θαη ηνπ αλ πηζηεχνπλ φηη ηα παηδηά ηνπο είλαη ελεκεξσκέλα γηα ηελ θαηάζηαζε πνπ επηθξαηεί ζηελ αγνξά εξγαζίαο (r=.595, p=.000), γηα ηνλ θφζκν ηεο εξγαζίαο (r=.734, p=.000) θαη γηα ην αλ είλαη ηθαλά λα ιάβνπλ ππφςε ηηο παξνχζεο αληηθεηκεληθέο ζπλζήθεο θαηά ηελ ιήςε απνθάζεσλ γηα ην κειινληηθφ ηνπο επάγγεικα (r=.712, p=.000) (βι. παξάξηεκα πίλαθα 38), ρσξίο σζηφζν λα παξνπζηαζηνχλ δηαθνξέο κεηαμχ ησλ κεηέξσλ θαη ησλ παηέξσλ. ηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζρέζε δηαπηζηψζεθε αλάκεζα ζην θχιν ηνπ παηδηνχ θαη ζην θαηά πφζν νη γνλείο ηα ζεσξνχλ ηθαλά λα ιάβνπλ ππφςε ηνπο ηηο παξνχζεο αληηθεηκεληθέο ζπλζήθεο θαηά ηε δηαδηθαζία ιήςεο απφθαζεο (ρ 2 = 13.43, p=.020, Cramer s V=.319), φπνπ ηα θνξίηζηα αμηνινγνχληαη ζεηηθφηεξα. (παξάξηεκα 2, πίλαθαο 39) Όζνλ αθνξά ηα ζηνηρεία εθείλα ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ παηδηνχ πνπ αλέθεξαλ νη γνλείο φηη ζα ηνπο θαζεζχραδαλ γηα ηελ νξζφηεηα ηνπ ηξφπνπ ζθέςεο ησλ παηδηψλ ηνπο, ππνινγίζηεθαλ νη δείθηεο ζπλάθεηαο r ηνπ Pearson κεηαμχ ησλ ζηνηρεηψλ ηεο ζπκπεξηθνξάο θαη ηνπ θχινπ ηνπ γνλέα, ρσξίο σζηφζν λα βξεζεί θακηά ζεκαληηθή ζπλάθεηα κεηαμχ ηνπ θχινπ ηνπ γνλέα θαη ησλ ππφινηπσλ κεηαβιεηψλ- ζηνηρείσλ ζπκπεξηθνξάο (παξάξηεκα 2, πίλαθαο 40). ε αλάινγν ζπκπέξαζκα καο νδήγεζε θαη ν έιεγρνο ησλ κέζσλ φξσλ κε ην 80

81 θξηηήξην t γηα αλεμάξηεηα δείγκαηα, ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν θαλέλα απφ ηα ζηνηρεία ζπκπεξηθνξάο πνπ δήισζαλ νη γνλείο φηη είλαη θαζεζπραζηηθά δελ ζπλδένληαη κε ην θχιν ηνπ γνλέα. Τπνινγίζηεθαλ επίζεο νη δείθηεο ζπλάθεηαο r ηνπ Pearson κεηαμχ ησλ ζηνηρείσλ ηεο ζπκπεξηθνξάο θαη ηνπ θχινπ ηνπ παηδηνχ. Όινη νη δείθηεο ήηαλ αξλεηηθήο θαηεχζπλζεο θαη ζηαηηζηηθψο αζήκαληνη (κε ηελ εμαίξεζε ηεο ζπλάθεηαο αλάκεζα ζηα δεχγε «θχιν παηδηνχ» - «Δλεκεξψλεηαη» (r=.-179, p=.049) θαη «θχιν παηδηνχ»-«ρσηάεη/ Αθνχεη εκάο» (r=.-181, p=.046), νη νπνίεο ήηαλ ζηαηηζηηθψο ζεκαληηθέο) (παξάξηεκα 2, πίλαθαο 41). Υξεζηκνπνηψληαο t- test γηα αλεμάξηεηα δείγκαηα θάλεθε πψο αλ θαη νξηαθά, νη κέζνη φξνη αγνξηψλ ( = 1.55, SD=.503 & = 1.96, SD=.192, αληίζηνηρα) θαη θνξηηζηψλ ( = 1.37, SD=.486 & = 1.85, SD=.357, αληίζηνηρα ) γηα ηα δπν παξαπάλσ ζηνηρεία ηεο ζπκπεξηθνξάο, δηέθεξαλ, t(119)= 1,19,p=.049 & t(119)=2.01, p=.046 (παξάξηεκα 2, πίλαθαο 42, ελψ νη γνλείο δελ βξέζεθαλ λα δηαθέξνπλ αλάινγα κε ην θχιν ηνπο Όζνλ αθνξά ηα ζηνηρεία ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ παηδηνχ πνπ αλέθεξαλ νη γνλείο σο θαζεζπραζηηθά γηα ηελ ιήςε απφθαζεο, θαλέλα απφ απηά δελ βξέζεθε λα έρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζρέζε κε ην θχιν ησλ γνλέσλ, παξά κφλν ε πεξίπησζε ηεο «απηνγλσζίαο πίζηεο ηνπ παηδηνχ ζηηο ηθαλφηεηεο ηνπο» (ρ 2 = 4.29, p=.038, Cramer s V=.184) (παξάξηεκα πίλαθαο 43). Αιιά θαη ζηνλ έιεγρν ησλ κέζσλ φξσλ δελ βξέζεθαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηνπο κέζνπο φξνπο αλδξψλ θαη γπλαηθψλ, παξά κφλν ζηελ πεξίπησζε ηεο «απηνγλσζίαο πίζηεο ηνπ παηδηνχ ζηηο ηθαλφηεηεο ηνπ». Δηδηθφηεξα νη άλδξεο ( = 1.98, SD=.154) θαίλεηαη λα ζεσξνχλ θαζεζπραζηηθφηεξν ραξαθηεξηζηηθφ ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ παηδηνχ ην παξαπάλσ ραξαθηεξηζηηθφ απφ φηη νη γπλαίθεο ( =.186, SD=.352), p= (παξάξηεκα πίλαθαο 44), Όζνλ αθνξά ηελ αληίιεςε ησλ γνλέσλ γηα ην αλ ηα παηδηά ηνπο είλαη ηθαλά λα πξνρσξήζνπλ ζηελ ιήςε επαγγεικαηηθήο απφθαζεο, δελ βξέζεθε λα έρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζρέζε κε ηα ζηνηρεία ζπκπεξηθνξάο πνπ αλέθεξαλ, ελψ βξέζεθε λα έρεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζρέζε κε θάπνηα απφ ηα ζηνηρεία ηεο πξνζσπηθφηεηαο πνπ αλέθεξαλ νη γνλείο θαη εηδηθφηεξα ηελ «επηκνλή- πείζκα» (r=. -176, p=. 048) θαη ηελ «επηκέιεηαζπλέπεηα» (r=.176, p=.049) (παξάξηεκα 2, πίλαθαο 45). Οη γνλείο γλσξίδνπλ ηηο επαγγεικαηηθέο πξνηηκήζεηο ησλ παηδηώλ ηνπο Σελ δεδνκέλε ζηηγκή πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ε έξεπλα ηα παηδηά είραλ θαηαιήμεη ζε θάπνην επάγγεικα. Σέζεθε ινηπφλ, ην εξψηεκα ζηνπο γνλείο γηα αλ γλσξίδνπλ ηηο 81

82 επαγγεικαηηθέο πξνηηκήζεηο ησλ παηδηώλ ηνπο ην 91% δειψλεη πψο ην γλσξίδεη θαη κφλν ην 9 % φηη ην αγλνεί (παξάξηεκα 2, πίλαθαο 46). Όηαλ ηνπο δεηήζεθε λα αλαθέξνπλ ηηο ηξεηο πξψηεο επηινγέο ηνπ παηδηνχ ηνπο ε πιεηνςεθία ησλ γνλέσλ (40,6%) ήηαλ ζε ζέζε λα αλαθέξεη θαη ηηο ηξεηο επηινγέο ελψ ην έλα ηέηαξην πεξίπνπ ησλ ζπκκεηερφλησλ (24,1%) δελ απάληεζε (Γηάγξακκα 8, παξάξηεκα 2, πίλαθαο 47). πγθξίλνληαο ηηο απαληήζεηο αλάινγα κε ην θχιν ηνπ γνλέα, ην 42,5% ησλ κεηέξσλ θαη ην 37% ησλ παηέξσλ αλέθεξαλ θαη ηηο ηξεηο επηινγέο ηνπ παηδηνχ, ηηο δπν επηινγέο αλέθεξαλ ην 23% ησλ κεηέξσλ θαη ην 15,2% ησλ γνλέσλ, ελψ ηελ κηα επηινγή αλέθεξε ην 11,5% ησλ κεηέξσλ θαη ην 19,6 ησλ παηέξσλ. Απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο δελ απάληεζαλ ζηελ ζπγθεθξηκέλε εξψηεζε ην 21,8% ησλ κεηέξσλ ελψ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ γηα ηνπο παηέξεο ήηαλ 28,3%. (παξάξηεκα 2, πίλαθεο 48, 49). Οη γνλείο ησλ θνξηηζηψλ θάλεθαλ πεξηζζφηεξν ελήκεξνη θαζψο ζηελ πιεηνςεθία ηνπο ήηαλ ζε ζέζε λα αλαθέξνπλ θαη ηηο ηξεηο επηινγέο ηεο θφξεο ηνπο, θάηη πνπ δελ ίζρπζε ζηελ πεξίπησζε ησλ αγνξηψλ. Γηάγξακκα 8 Μπνξείηε λα αλαθέξεηε ηηο πξώηεο επηινγέο ηνπ παηδηνύ ζαο σο ην επάγγεικα πνπ ζα ήζειε λα αθνινπζήζεη; Δλ ζπλερεία ξσηήζεθαλ γηα ην θαηά πόζν ζπκθσλνύλ κε ηηο επηινγέο ηνπ παηδηνχ ηνπο. Οη απαληήζεηο παξνπζηάδνληαη ζην δηάγξακκα 9 (παξάξηεκα 2, πίλαθαο 50). 82