ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ & ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ:

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ & ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΠΑΡΑΠΟΙΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΩΝ ΣΕ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΚΟΚΟΛΟΓΙΑΝΝΗ ΓΕΩΡΓΙΑ (198) ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΧΡΟΝΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Άγιος Νικόλαος Νοέμβριος

2 1. ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 4 4. ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΕΠΙΝΟΗΤΙΚΗΣ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ 4.1 Η ΧΕΙΡΑΓΩΓΗΣΗ ΤΩΝ ΚΕΡΔΩΝ ΩΣ ΕΚΦΑΝΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ (EARNINGS MANAGEMENT) ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΚΑΙ ΧΕΙΡΑΓΩΓΗΣΗ ΚΕΡΔΩΝ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΗΣ ΠΑΡΑΠΟΙΗΣΗΣ Χ/Ο ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΟΙ ΜΑΓΕΙΡΕΣ (COOKS) ΟΙ ΣΥΝΤΑΓΕΣ (RECIPES) ΤΑ ΚΙΝΗΤΡΑ (INCENTIVES) Η ΕΠΙΒΛΕΨΗ (MONITORING) ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ (RESULTS) ΠΟΥ ΕΜΦΑΝΙΖΕΤΑΙ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΠΟΙΗΣΗΣ ΚΙΝΗΤΡΑ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΣΤΙΣ Χ/Ο ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΩΝ ΕΣΟΔΩΝ (EARNINGS AND REVENUE RECOGNITION) ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΜΕ ΑΜΕΣΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΚΥΚΛΟ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΠΑΓΙΑ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΙ ΟΡΚΩΤΟΙ ΕΛΕΓΚΤΕΣ ΛΟΓΙΣΤΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΟΡΚΩΤΟΥ ΕΛΕΓΚΤΗ ΛΟΓΙΣΤΗ Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΛΟΓΙΣΤΩΝ ΕΛΕΓΚΤΩΝ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΕΝΙΚΑ ΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ/ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΝΑ ΚΛΑΔΟ ΤΕΛΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΙΝΑΚΑΣ. 74 2

3 2. ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το σύγχρονο επιχειρηματικό περιβάλλον διακρίνεται από την αδιάκοπη διαφοροποίηση του, τις χειμαρρώδεις εξελίξεις στις επιχειρηματικές δραστηριότητες, την οικουμενικότητα των επιχειρηματικών δράσεων και τον πυρετώδη αθέμιτο συναγωνισμό. Στο φάσμα αυτό των διαρκών μεταβολών, χιλιάδες επικείμενα κακά απειλούν την πραγματοποίηση των εταιρικών σκοπών και πολλές εκφράσεις απορίας εγείρονται για το ρόλο που καλούνται να επιτελέσουν διάφορες αλληλοσυνδεόμενες σημασίες στην αντιμετώπιση αυτών των κακών και την πρόληψη της διενέργειας απάτης όπως η εταιρική διακυβέρνηση, η διαχείριση των επιχειρηματικών κινδύνων κ.α. Το πλέον σύγχρονο πρόβλημα της παγκόσμιας οικονομίας δεν είναι άλλο από την παραποίηση των Οικονομικών Καταστάσεων. Οι πτυχές της είναι πολλές και οι συνέπειες που μπορεί να προκαλέσει εκτείνονται σε οικονομικό, κοινωνικό, ηθικό, πολιτικό και νομικό επίπεδο. Η παρούσα διπλωματική εργασία συνεγράφη στα πλαίσια της πτυχιακής με τίτλο ΠΑΡΑΠΟΙΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΩΝ ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ του Τμήματος Χρηματοοικονομικής και Ασφαλιστικής και πραγματεύεται στη σκιαγράφηση των βασικών συστατικών του φαινόμενου αυτού από το προφίλ του μέχρι και τους τρόπους αντιμετώπισης, πρόληψης και καταστολής του. Για την επίτευξη της προσπάθειας αυτής θ ανατρέξουμε λίγο έως πολύ θεωρίες και γνώμες που βρίσκουμε σε εγχώρια και διεθνή βιβλιογραφία και θα καταγράψουμε δεδομένα που θα μας παρουσιάζουν αναλυτικά το φαινόμενο αυτό. Βέβαια, δεν θα σταθούμε εκεί. Θα επιχειρήσουμε να μεταφέρουμε το ζήτημα αυτό στα ελληνικά πρότυπα, με την επιλογή ενός αντιπροσωπευτικού δείγματος ελληνικών εταιριών, εισηγμένων στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών και την εφαρμογή επί των οικονομικών τους καταστάσεων ενός μοντέλου, τα αποτελέσματα 3

4 του οποίου θα είναι το ενδεχόμενο που εμφανίζει η κάθε επιχείρηση να έχει παραποιήσει ή όχι τα οικονομικά της αποτελέσματα και θα στηρίζεται στον υπολογισμό σημαντικών αριθμοδεικτών της επιχείρησης. Όλα αυτά θα συνδυάζονται με τις επισημάνσεις των ορκωτών λογιστών / ελεγκτών. Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να ευχαριστήσω από τα βάθη της καρδιάς μου τον καθηγητή μου κύριο Χρονάκη Ιωάννη, για το σύνολο των συστηματικών γνώσεων, την επίβλεψη και την ενισχυτική και συγχρόνως ενθαρρυντική κριτική του κατά τη συγγραφή της διπλωματικής μου εργασίας. Επίσης, θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στο Α.Τ.Ε.Ι. του Αγίου Νικολάου για όλα όσα μου έχει προσφέρει κατά τη διάρκεια της φοιτητικής μου δραστηριότητας. Πάνω απ όλα όμως, θέλω να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τους γονείς μου για την αστείρευτη δύναμη που μου προσέφεραν όλο αυτό το διάστημα μέχρι και την ολοκλήρωση των σπουδών μου. 4

5 3. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το τελευταίο διάστημα παρατηρούνται όλο και συχνότερα περιπτώσεις λογιστικής απάτης μέσω της παραποίησης των οικονομικών καταστάσεων επιχειρήσεων, οργανισμών κ.λ.π. Το θέμα αυτό είναι πολύ σοβαρό γιατί εμπλέκονται όχι μόνο τα στελέχη της εταιρίας που παραποιούν τα οικονομικά στοιχεία της, αλλά και εταιρίες ορκωτών ελεγκτών καθώς και χρηματοπιστωτικοί οίκοι. Μεγάλα εταιρικά σκάνδαλα όπως αυτό των Lurent, Xerox, Enron, Global Crossing, WorldCom, Parmalat κ.α. κόστισαν σ επενδυτές, πιστωτές και εργαζομένους αρκετά δισεκατομμύρια κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών (σύμφωνα με την έκθεση της PricewaterhouseCoopers (Pwc)). Γι αυτό το λόγο έχει απασχολήσει ιδιαίτερα το επενδυτικό κοινό, τις ρυθμιστικές αρχές, τους χρηματοοικονομικούς αναλυτές και γενικά τους χρήστες των επιχειρηματικών οικονομικών καταστάσεων. Η παραποίηση των οικονομικών καταστάσεων αναφέρεται στο σκόπιμο «χειρισμό» των στοιχείων τους, όπως υπερτίμηση στοιχείων ενεργητικού, πωλήσεων και κερδών, ή υποτίμηση των υποχρεώσεων, εξόδων ή ζημιών, με σκοπό να δημιουργηθεί η επιθυμητή εικόνα για την κατάσταση της επιχείρησης. Οι χειρισμοί αυτοί έχουν ως αποτέλεσμα τη σημαντική αλλοίωση της ορθής εικόνας των οικονομικών καταστάσεων. Δηλαδή, απάτη (fraud) που διενεργείται μέσω της σκόπιμης αλλοίωσης των οικονομικών καταστάσεων. Από τη στιγμή που οι διευθύνοντες των εισηγμένων κυρίως επιχειρήσεων λειτουργούν ως «όργανα παραγωγής λογιστικών αριθμών» είτε με τη θέληση τους είτε χωρίς αυτή, η έκδοση και δημοσίευση παραποιημένων οικονομικών καταστάσεων είναι γεγονός. Στην Ελλάδα, έχουν εμφανιστεί περιπτώσεις παραπλάνησης του επενδυτικού κοινού μέσω δημοσίευσης ανακριβών στοιχείων από εταιρίες εισηγμένες στο Χ.Α.Α. Αποκαλύψεις περιπτώσεων παραποίησης οικονομικών στοιχείων θα εμφανιστούν παρακάτω στην εργασία μας. Ήδη όμως έχει αρχίσει εκτεταμένη συζήτηση για το θέμα αυτό και τις σχέσεις του φαινόμενου αυτού με τις εξελίξεις στη χρηματιστηριακή αγορά. Πρέπει να σημειωθεί ότι στην Ελλάδα οι ως σήμερα 5

6 γνωστές παραποιήσεις είχαν στόχο κυρίως τη μείωση των κερδών και της αντίστοιχης φορολογίας, μέσω διόγκωσης των εξόδων. Με την είσοδο όμως πολλών επιχειρήσεων στο Χρηματιστήριο, η προσπάθεια τους εστιάζει στην αύξηση των εσόδων και στη ταχεία ανάπτυξη τους, η οποία θα έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των κερδών. Το θέμα των παραποιήσεων είναι τεράστιο και οι προσεγγίσεις πολλές. Στην παρούσα εργασία το θέμα δεν προσεγγίστηκε από άλλες απόψεις παρά μόνο από την επιχειρηματική λογιστική άποψη με την αξιοποίηση των πληροφοριών που παρέχουν τα οικονομικά στοιχεία της επιχείρησης με τη βοήθεια προχωρημένων μεθόδων επιχειρησιακής έρευνας και στατιστικής ανάλυσης καθώς και από μακροοικονομικής και κοινωνικής φύσεως όσον αφορά τα αίτια και τις επιπτώσεις. Το πρόβλημα της παραποίησης των οικονομικών καταστάσεων εμφανίστηκε πρόσφατα στην Ελλάδα και οι πτυχές του αναδείχθηκαν κυρίως με τη μεγάλη κρίση από την οποία διήλθε το Χ.Α.Α. κατά το έτος Ωστόσο, ο όρος αυτός είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με έναν άλλο οικονομικό όρο που ακούει στο όνομα Επινοητική Λογιστική και πρόκειται ουσιαστικά για την τεχνική που χρησιμοποιούν οι εκάστοτε παραποιητές για να πετύχουν το σκοπό τους. Την περιγραφή του όρου αυτού θα δώσουμε στο αμέσως επόμενο κεφάλαιο της έρευνας μας. 6

7 4. ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΠΙΝΟΗΤΙΚΗΣ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ Καταρχήν, θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο όρος Επινοητική ή Δημιουργική Λογιστική (Creative Accounting) είναι σχετικά νέος, το πρόβλημα όμως της σκόπιμης παρέμβασης στις χρηματοοικονομικές καταστάσεις των επιχειρήσεων είναι αρκετά παλιό. Αν και δεν υπάρχει μέχρι στιγμής συμφωνία των ειδικών ως προς την ακριβή ονομασία του εν λόγω προβλήματος, ωστόσο ο όρος Creative Accounting φαίνεται να το αποδίδει σαφέστερα και ευστοχότερα σε σύγκριση με τους κατά καιρούς άλλους χρησιμοποιούμενους ορισμούς. Ο Riahi-Belkaoui (2003) αναφέρει στο βιβλίο του με τίτλο «Accounting By Principle or Design?», τον όρο Σχεδιασμένη Λογιστική (Designed Accounting), στον οποίο αποδίδει τις έννοιες της εξομάλυνσης του αποτελέσματος (Income Smoothing), του σχεδιασμού των κερδών (Earnings Management), της δημιουργικής λογιστικής (Creative Accounting), και της λογιστικής απάτης ( Fraud in Accounting). Η Επινοητική Λογιστική (Creative Accounting) ορίζεται σύμφωνα με τον Μπαραλέξη (2004), ως η εκμετάλλευση των αδυναμιών των λογιστικών κανόνων και νόμων ή ακόμα και η παραβίαση αυτών, ώστε να παρουσιάσει μία επιχείρηση τις λογιστικές της καταστάσεις προς όφελός της. Περαιτέρω η επινοητική λογιστική διακρίνεται σε θεμιτή (legitimate) και αθέμιτη (illegitimate). Η πρώτη εκμεταλλεύεται τα κενά που υπάρχουν στους λογιστικούς κανόνες ή στους νόμους, ενώ η δεύτερη παραβιάζει τις λογιστικές αρχές και τους νόμους αλλοιώνοντας το περιεχόμενο των οικονομικών καταστάσεων και παραπλανώντας το επενδυτικό κοινό. Αντίστοιχα οι Amat, Blance και Dowds (1999) ορίζουν τη «Δημιουργική Λογιστική» ως μία διαδικασία όπου οι λογιστές αξιοποιούν τις γνώσεις τους για τους λογιστικούς κανόνες προκειμένου να χειραγωγήσουν τα μεγέθη που εμφανίζονται στους λογαριασμούς μιας επιχείρησης. Ομοίως, οι Gowthorpe και Amat (2005) επισημαίνουν ότι η Δημιουργική Λογιστική αναφέρεται στη σκόπιμη διαστρέβλωση της επικοινωνίας μεταξύ επιχειρήσεων και μετόχων μέσω εκείνων που συντάσσουν τις χρηματοοικονομικές καταστάσεις και επιδιώκουν να μεταβάλλουν το περιεχόμενο των μηνυμάτων που μεταδίδονται. 7

8 Άλλες απόψεις σχετικά με τη Δημιουργική Λογιστική που υπάρχουν στη διεθνή βιβλιογραφία και συγκεκριμένα στα πλαίσια της Μεγάλης Βρετανίας είναι οι παρακάτω: Ο Ian Griffitis (1986, σελ. 1) έχει μια δριμύτερη θεώρηση του θέματος αφού ισχυρίζεται ότι κάθε εταιρεία στη Μεγάλη Βρετανία παίζει κατά κάποιο τρόπο με τα κέρδη της. Όλες οι δημοσιευμένες λογιστικές καταστάσεις βασίζονται σε ένα διακριτικό μαγείρεμα των βιβλίων το οποίο προσπαθεί να κρύψει κάθε ενοχή του επιχειρηματία όταν διατίθεται στο κοινό και που σε τελική ανάλυση είναι δικαιολογημένο. Ο Jameson (1988,σελ. 7) γράφει ότι οι λογιστικές διεργασίες αποτελούνται από σχέσεις και αντιμετώπιση πολλών ζητημάτων κρίσεως καθώς επίσης από αποφάσεις επί αντιθέσεων μεταξύ ανταγωνιζόμενων προσεγγίσεων στην παρουσίαση των αποτελεσμάτων εκ χρηματοοικονομικών γεγονότων και συναλλαγών. Αυτή ακριβώς η ευέλικτη διαδικασία που παρέχει στον λογιστή τη δυνατότητα διαχείρισης, εξαπάτησης ψευδούς καταχώρησης και παρουσίασης των διαφόρων στοιχείων ονομάζεται Επινοητική λογιστική. Επιπλέον, ο Terry Smith (1996) ο οποίος έγινε γνωστός με το βιβλίο Accounting for Growth, έλαβε μια παρομοίως αισιόδοξη άποψη όταν αυτός ισχυρίζεται ότι όλοι αισθανθήκαμε πως μέγα μέρος από την αναπτυξη των κερδών η οποία συνέβη στη δεκαετία του 1980 ήταν το αποτέλεσμα συνένωσης λογιστικών τεχνασμάτων παρά αληθούς οικονομικής ανάπτυξης. Τέλος, στην μελέτη του ο Naser (1993,σελ.2) προσέθεσε τον εξής ορισμό: Δημιουργική λογιστική είναι ένας μετασχηματισμός των λογιστικών ποσών από το τι αυτά πραγματικά είναι στο τι οι καταρτίζοντες τις λογιστικές καταστάσεις επιθυμούν να είναι εκμεταλλευόμενοι τους υπάρχοντες κανόνες και / ή αγνοούντες μερικούς ή όλους από αυτούς. 8

9 Από τις παραπάνω αναφορές μπορούμε να εξάγουμε τα εξής δύο συμπεράσματα: 1. ότι Δημιουργική Λογιστική είναι ένα φαινόμενο κοινότυπο, που συναντάτε πλέον σε ευρεία κλίμακα και 2. ότι η Δημιουργική Λογιστική είναι μια ανεπιθύμητη και δυσάρεστη κατάσταση. Ωστόσο, και τα δύο είδη της επινοητικής λογιστικής έχουν βασικά τις ίδιες γενεσιουργές αιτίες, ασκούνται από τα ίδια πρόσωπα και έχουν τις ίδιες κατά βάση επιπτώσεις στους δημοσιευόμενους λογαριασμούς. Ως εκ τούτου, η επινοητική λογιστική ουσιαστικά δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα πρόβλημα με δύο όψεις, κάθε μία από τις οποίες θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο εξέτασης, λόγω των σοβαρών επιπτώσεων που επιφέρει. 9

10 4.1. Η ΧΕΙΡΑΓΩΓΗΣΗ ΤΩΝ ΚΕΡΔΩΝ ΩΣ ΕΚΦΑΝΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ (EARNINGS MANAGEMENT) Η διαχείριση των κερδών (earnings management) μπορεί να μειώνει το οικονομικό περιεχόμενο των λογιστικών καταστάσεων και την εμπιστοσύνη στην διεργασία της χρηματοοικονομικής λογοδοσίας των επιχειρήσεων προς το κοινό. Γι αυτό η ανάληψη κατάλληλων προσαρμογών στους αριθμούς που περιέχονται στις χρηματοοικονομικές καταστάσεις συνιστούν σπουδαίες εργασίες σε κάθε ανάλυση λογιστικών καταστάσεων. Οι λογιστικές στρεβλώσεις ανακύπτουν από την φύση της λογιστικής των δεδουλευμένων (accrual accounting). Είναι πιθανότατα, η πλέον ενοχλητική έκβαση της λογιστικής των δεδουλευμένων. Η χρήση κρίσης και εκτίμησης στην λογιστική των δεδουλευμένων επιτρέπει στα στελέχη των οικονομικών υπηρεσιών να αξιοποιούν την πληροφόρηση και την εμπειρία τους προκειμένου να αυξήσουν την χρησιμότητα των λογιστικών αριθμών. Μπορεί να λάβει δύο μορφές: 1. Αλλαγή των λογιστικών μεθόδων, που συνιστά εμφανή μορφή διαχείρισης των κερδών και 2. Αλλαγή στις λογιστικές εκτιμήσεις και πολιτικές που καθορίζουν τους λογιστικούς αριθμούς, η οποία συνιστά μία κρυπτόμενη μορφή διαχείρισης κερδών. Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε, ότι η διαχείριση των κερδών δεν είναι τόσο διαδεδομένη όσο ο οικονομικός τύπος μας κάνει να πιστεύουμε. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτή πλήττει την αξιοπιστία της λογιστικής πληροφόρησης. Το Διεθνές Ελεγκτικό Πρότυπο Νο 240, το οποίο αναφέρεται σε θέματα παραποιήσεων και λαθών των χρηματοοικονομικών καταστάσεων ορίζει ότι η παραποίηση είναι εκούσια, εσκεμμένη ενέργεια από ένα ή περισσότερα άτομα της διοίκησης, των εργαζομένων, ή τρίτου μέρους που έχουν ως αποτέλεσμα την ψευδή παρουσίαση των χρηματοοικονομικών καταστάσεων. Σύμφωνα με τους Akers D. Michael, Giacomino E. Don & Bellovary L. Jodi (2007), η χειραγώγηση των λογιστικών κερδών αναγνωρίζεται ως προσπάθειες 10

11 από τα στελέχη να επηρεάσουν ή να χειραγωγήσουν τα αναφερόμενα στις χρηματοοικονομικές καταστάσεις κέρδη με τη χρήση ειδικών λογιστικών μεθόδων. Η επιλογή λογιστικών διαδικασιών, εντός των ορίων των γενικά αποδεκτών λογιστικών αρχών, με στόχο να εμφανιστεί το επιθυμητό επίπεδο κερδών, είναι γνωστή ως χειραγώγηση κερδών (Κουμανάκος, Σηριόπουλος και Γεωργόπουλος, 2005). Σύμφωνα με τους Paul M. Healy και James M. Wahlen (1999), η χειραγώγηση των λογιστικών κερδών προκύπτει όταν τα στελέχη χρησιμοποιούν την προσωπική τους κρίση στη σύνταξη των χρηματοοικονομικών καταστάσεων ώστε να παραπλανήσουν τους μετόχους σχετικά με την υποβόσκουσα χρηματοοικονομική πορεία της επιχείρησης. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τον Sweeney P. Amy (1998), ο όρος χειραγώγηση των λογιστικών αποτελεσμάτων, καλύπτει μια ευρεία ποικιλία νόμιμων και παράνομων ενεργειών από μέρους της διοίκησης, οι οποίες επηρεάζουν τα κέρδη μιας επιχείρησης. Η Schipper (1999) έδωσε έναν από τους δημοφιλέστερους ορισμούς για τη χειραγώγηση των κερδών χαρακτηρίζοντας την ως σκόπιμη παρέμβαση στην κατάρτιση των δημοσιευόμενων χρηματοοικονομικών καταστάσεων, με σκοπό να παρακολουθούν τα στελέχη τα προσωπικά τους οφέλη (πράξη ακριβώς αντίθετη από το να προάγουν την ουδέτερη εξέλιξη της διαδικασίας). Κοινό σημείο των παραπάνω ορισμών είναι η διαστρέβλωση της πραγματικής εικόνας της επιχείρησης, ώστε να παρουσιάζει μια εικόνα που να εξυπηρετεί καλύτερα τα συμφέροντά της. Στη ουσία, η χειραγώγηση στηρίζεται στην ευελιξία των διαφόρων λογιστικών κανόνων (παραδείγματος χάριν των Γενικών Αποδεκτών Λογιστικών Αρχών) και νόμων ή ακόμη και στην εκμετάλλευση των αδυναμιών τους και την παραβίαση αυτών. Έτσι, έχουμε επιλογές λογιστικής μεθόδου, για παράδειγμα μια επιχείρηση μπορεί να επιλέξει μέθοδο απόσβεσης ή μέθοδο αποτίμησης των αποθεμάτων της. Η παραποίηση των οικονομικών καταστάσεων αναφέρεται στον σκόπιμο «χειρισμό» των στοιχείων τους, όπως η υπερτίμηση των στοιχείων ενεργητικού, πωλήσεων και κερδών ή υποτίμηση των υποχρεώσεων, εξόδων ή ζημιών με σκοπό να επιτευχθεί το επιθυμητό ύψος τους. Οι χειρισμοί αυτοί έχουν σαν αποτέλεσμα την σημαντική αλλοίωση της ορθής εικόνας των οικονομικών καταστάσεων. Στις Η.Π.Α. ο αντίστοιχος όρος αναφέρεται ως απάτη ( fraud) που διενεργείται μέσω της 11

12 σκόπιμης αλλοίωσης των οικονομικών καταστάσεων. Συγκεκριμένα, συχνά η SEC, στις ομιλίες και στα έγγραφα συνδέει την απάτη με την χειραγώγηση των κερδών ( Patricia M. Dechow and Douglas J. Skinner, 2000). Σύμφωνα με το Σπαθή (2002), τα κέρδη είναι ο κυριότερος λόγος που γίνονται επενδύσεις. Τα κέρδη ορίζουν, επίσης, την αμοιβή των επενδυτών που είναι ανάλογη των προσπαθειών αυτών και των αποφάσεων που αυτοί πήραν. Έτσι, είναι αναμενόμενο ότι τα κέρδη θεωρούνται από τους αναλυτές, τους επενδυτές, τα ανώτερα στελέχη, και τους διευθύνοντες συμβούλους, ως το σημαντικότερο στοιχείο των οικονομικών καταστάσεων που δημοσιεύονται από τις εταιρίες. Αν και ακολουθούνται οι Γενικές Αποδεκτές Λογιστικές Αρχές, τα στελέχη είναι ελαστικά ως προς την επιλογή της λογιστικής μεθόδου που θα χρησιμοποιήσουν, καθώς και για το χρόνο που θα κάνουν μία πώληση ή κάποιο έξοδο. Επίσης, μπορούν να αλλάξουν το αποτέλεσμα μεταξύ των χρονικών περιόδων καθυστερώντας ή επιταχύνοντας κάποιες διαδικασίες. Έτσι, τα στελέχη έχουν και τα κίνητρα να χειραγωγήσουν τα κέρδη και την ικανότητα να το κάνουν. Συνοπτικά, οι γενεσιουργές αιτίες της χειραγώγησης των κερδών είναι η άντληση κεφαλαίων από την κεφαλαιαγορά και ειδικότερα ο δανεισμός από τράπεζες και άλλα πιστωτικά ιδρύματα και η άντληση των κεφαλαίων από το χρηματιστήριο. Δεύτερον, η διανομή μερίσματος ή η μερισματική πολιτική των επιχειρήσεων. Τρίτον, η αποζημίωση ή οι αμοιβές του Διοικητικού Συμβουλίου. Τέταρτον, η κερδοσκοπία της διοίκησης επί της τιμής της μετοχής. Επίσης, το πολιτικό κόστος, η πίεση από τους θεσμικούς επενδυτές, η πίεση από τα εργατικά συνδικάτα, η πίεση από τους χρηματοοικονομικούς επενδυτές, η φοροδιαφυγή των επιχειρήσεων, καθώς επίσης, και ο ανταγωνισμός των οικονομικών μονάδων. Τέλος, οι συγχωνεύσεις και οι εξαγορές επιχειρήσεων. Πολλοί πιστεύουν ότι οι λογιστικές αρχές έχουν αρκετά κενά, γεγονός που αφήνει χώρο, για να αλλοιώνονται τα νούμερα είτε προς τα πάνω είτε προς τα κάτω. Θα ήταν προτιμότεροι κανόνες περισσότερο κατανοητοί. Όμως, το να προσπαθήσεις να καταγράψεις κανόνες που θα καλύπτουν κάθε πιθανή περίπτωση είναι ουτοπία. Καταρχήν, δεν μπορείς να σκεφτείς τα πάντα. Δεύτερον, ανεξάρτητα με τον αριθμό των κανόνων που μπορούν να θεσπιστούν, πάντα θα υπάρχουν κάποιοι που θα προσπαθήσουν να βρουν κάποιο κενό σε αυτούς. 12

13 4.2 ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΚΑΙ ΧΕΙΡΑΓΩΓΗΣΗ ΚΕΡΔΩΝ Η εταιρική διακυβέρνηση με τους κανονισμούς της συντελεί στον περιορισμό της δυνατότητας των διευθυντικών στελεχών ώστε να χειραγωγούν τα λογιστικά κέρδη. Όταν τα κίνητρα των επιχειρήσεών τους, καθοδηγούνται από το προσωπικό τους συμφέρον να εμφανίζουν καλύτερη απόδοση μέσω της διαχείρισης των κερδών. Επιπρόσθετα, τα διευθυντικά στελέχη, εκτός από τη συμμετοχή τους στη χειραγώγηση των λογιστικών κερδών σε ορισμένες περιπτώσεις, συμβάλλουν ανάλογα με την προσωπική τους κρίση και διαμορφώνουν και πάλι τα κέρδη μέσω νόμιμων κυρίως συνθηκών σε καθορισμένες περιπτώσεις όπου ανεξάρτητα από τη δικαστική δικαιοδοσία ή τα επικρατούντα πρότυπα λογιστικής μια παγιωμένη οικονομική δήλωση περιλαμβάνει συγκεκριμένα ποσά που βασίζονται στις καλύτερα δυνατές προβλέψεις των διευθυντικών στελεχών. Αυτό σημαίνει ότι κάποια στοιχεία εξετάζονται με βάση την προσωπική κρίση. Κάποια χαρακτηριστικά παραδείγματα που πολύ συχνά χρησιμοποιείται η υποκειμενική κρίση των διευθυντών είναι τα εξής: Παροχές για τις πωλήσεις, τις εκπτώσεις και τις επιστροφές Ποσά που καταγράφονται για τις πιθανολογούμενες δαπάνες Υποτιμητέα και αποσβεστέα εμπορεύματα Εκτιμήσεις για τα περιβαλλοντικά στοιχεία του παθητικού Υποθέσεις σχετικά με τις αποζημιώσεις και τις παροχές μετά τη συνταξιοδότηση Φόροι που πρέπει να πληρωθούν για το εισόδημα Όπως είναι αναμενόμενο λόγω της υποκειμενικής κρίσης και εκτίμησης που περιλαμβάνεται σε αυτές τις περιπτώσεις αρκετές φορές τα πραγματικά 13

14 αποτελέσματα ίσως διαφέρουν ουσιαστικά από αυτά που είχαν υπολογιστεί. Κάτι τέτοιο θεωρείται και σαν κόστος αυτών των προβλέψεων, καθώς έχουν σημαντικό αντίκτυπο στις χρηματοοικονομικές καταστάσεις. Σύμφωνα με όσα ορίζονται τελευταία τα άυλα περιουσιακά στοιχεία, εκτός από την υπεραξία, εξετάζονται για μείωση της αξίας τους, όταν οι αλλαγές στις συνθήκες αποκαλύψουν ότι το ποσό μεταφοράς της επιχείρησης μπορεί να μην είναι ανακτήσιμο. Σε τέτοιες περιπτώσεις τα ανώτερα διευθυντικά στελέχη είναι αυτά που πρέπει να αποφασίσουν εάν οι μελλοντικές ταμειακές ροές που συνδέονται με τα άυλα περιουσιακά στοιχεία είναι μεγαλύτερες από το κόστος διατήρησης τους τη στιγμή της εξέτασης. Κατά τον ίδιο τρόπο η διαδικασία εκτίμησης σε περίπτωση μείωσης της αξίας του στοιχείου βασίζεται σε προβλέψεις και είναι υποκειμενική. Αυτό θα πρέπει πάντα να λαμβάνεται υπόψη όταν εξετάζεται ένα λογιστικό σύστημα. Μέσα στο πλαίσιο αυτής της αναφοράς ένα σημαντικό μέρος μιας υγιούς οικονομικής διαδικασίας υποβολής εκθέσεων είναι ο κατάλληλος καθορισμός των σημαντικών οικονομικών γεγονότων. Συγχρόνως όλες οι επιχειρήσεις βρίσκονται αντιμέτωπες με το λειτουργικό κίνδυνο. Αυτό τις καθιστά κατά ένα μεγάλο μέρος εξαρτώμενες από τη δυνατότητα τους να επεξεργαστούν έναν μεγάλο αριθμό συναλλαγών που απευθύνονται σε διαφορετικές αγορές, εμπόριο με διαφορετικά νομίσματα, και αποτελούν το αντικείμενο πολλών κατά ένα μεγάλο μέρος ασυμβίβαστων νομικών και ρυθμιστικών απαιτήσεων. Κατά συνέπεια οποιεσδήποτε αδυναμίες στα συστήματα και τιε διαδικασίες τους μπορούν να ασκήσουν αρνητική επίδραση στα αποτελέσματα των διαδικασιών τους που θα παρουσιαστούν στην υποβολή της οικονομικής έκθεσής τους και πρέπει να εξηγηθούν μέσω των γεγονότων και των αριθμών στη διοικητική λογιστική. Από την άλλη πλευρά σε πολλές επιχειρήσεις, τα διευθυντικά στελέχη ανταμείβονται τόσο άμεσα (από την άποψη του μισθού και του επιδόματος) όσο και έμμεσα (από τη άποψη του γοήτρου, των μελλοντικών προαγωγών, και της ασφάλειας εργασίας) ανάλογα με τα κέρδη που θα παρουσιάσει η εταιρία σχετικά με κάποια καθιερωμένη εκ των προτέρων συγκριτική μέτρηση επιδόσεων. Κάτι τέτοιο τους οδηγεί σε διαστρέβλωση των οικονομικών αποτελεσμάτων προς ίδιο όφελος. Αυτός ο συνδυασμός της διευθυντικής διακριτικότητας πέρα από τις αναφερόμενες αποδοχές και την επίδραση που έχουν αυτές οι αποδοχές στις αμοιβές τους οδηγεί και στο πρόβλημα αντιπροσώπευσης. Ένας μεγάλος όγκος της ακαδημαϊκής βιβλιογραφίας έχει εξετάσει το βαθμό στον οποίο η διαχείριση κερδών εμφανίζεται 14

15 γύρω σε συγκεκριμένα εταιρικά γεγονότα τα οποία αυτή η σύγκρουση αντιπροσώπευσης είναι πλέον πιθανό να εμφανιστεί, αλλά τα αποτελέσματα έχουν αναμιχθεί. Παραδείγματος χάριν σε μια διοικητική αγορά, υπάρχουν σαφή κίνητρα για τα διευθυντικά στελέχη να μειώσουν τα κέρδη έτσι ώστε να αποκτηθεί μια εταιρία σε μια χαμηλότερη τιμή. Ενώ ο DeAngelo (1988) δεν βρίσκει καμιά απόδειξη γι αυτό οι Perry και Williams (1994) χρησιμοποιώντας μεγαλύτερα μεγέθη δειγμάτων και ισχυρότερες μεθοδολογίες βρίσκουν. Οι μηχανισμοί εταιρικής διακυβέρνησης συμβάλλουν στην προστασία των επενδυτών από την αλλοτρίωση των οικονομικών αποτελεσμάτων των διευθυντικών στελεχών. Όπως είναι γνωστό οι κεφαλαιαγορές χρησιμοποιούν τις λογιστικές πληροφορίες ώστε να θέσουν τιμές ασφαλείας. Οι επενδυτές χρησιμοποιούν τις οικονομικές πληροφορίες για να αποφασίσουν εάν θα αγοράσουν, θα πωλήσουν, ή θα κρατήσουν τους τίτλους άρα η αποδοτικότητα της αγοράς είναι βασισμένη στη ροή πληροφοριών στις κύριες αγορές. Όταν οι πληροφορίες είναι ανακριβείς, μπορεί να μην είναι δυνατό για τις αγορές να εκτιμηθούν οι τίτλοι σωστά. Ακόμη υπάρχει προσπάθεια χειραγώγησης κερδών και στην περίπτωση όπου στόχος είναι να επηρεαστούν οι διάφοροι συμμετέχοντες της κεφαλαιαγοράς. Στην προσπάθεια να παρουσιαστεί μια καλύτερη εικόνα της επιχείρησης για να δημιουργήσουν στο επενδυτικό κοινό αλλά ακόμα και στους εργαζόμενους της επιχείρησης μια πιο ευνοϊκή εικόνα για τη μελλοντική απόδοση. Στο βαθμό που η διαχείριση των κερδών κρύβει την πραγματική απόδοση και ελαττώνει τη δυνατότητα των μετοχών να λαμβάνουν αποφάσεις που στηρίζονται σε ορθή πληροφόρηση μπορούμε να δούμε και τη διαχείριση κερδών ως κόστος αντιπροσώπευσης. Ακόμη, οι νομοθέτες ισχυρίζονται ότι οι ορθές πρακτικές διακυβέρνησης σε μείωση της διαχείρισης κερδών και σε πιο ενημερωμένες και λεπτομερείς οικονομικές καταστάσεις. Ο R.V Ramanam αναφέρει στο βιβλίο του με τίτλο «Comporate governance, regulations and earning management Kellogs Choolot management, Working Paper, Northwestern University, January 2007» ότι η αυξανόμενη ποιότητα της εταιρικής διακυβέρνησης μέσω του υπάρχοντος νομοθετικού πλαισίου οδηγεί στην επίτευξη των στόχων που έχουν θέσει οι ρυθμιστές με σκοπό να καταστήσουν τις αποδοχές πιο πληροφοριακές, και να προστατεύσουν τους επενδυτές από την επένδυση στις αποτυχημένες εταιρίες. Συγκεκριμένα η έρευνα καταδεικνύει ότι η αύξηση στην ποιότητα διακυβέρνησης μπορεί να ελαττώσει την ενημέρωση των κερδών, και μπορεί ενδεχομένως να 15

16 προκαλέσει μεγαλύτερες αποτυχίες επένδυσης. Η ανάλυση καταδεικνύει ότι η υπερβολικά ψευδής δήλωση των κερδών μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερα προβλήματα από την αναλυτική δήλωση και να οδηγήσει στην επένδυση σε αποτυχημένα προγράμματα. Οι νομοθέτες μπορούν όχι μόνο να απαιτήσουν τον καλύτερο εσωτερικό αλλά μπορούν επίσης να επιβάλλουν και ποινικές ρήτρες στα διευθυντικά στελέχη για δήλωση ψευδών οικονομικών δηλώσεων. Αυτές οι ποινικές ρήτρες μπορούν να οδηγήσουν στη μείωση των κινήτρων των διευθυντών για κατάρτιση τέτοιων δηλώσεων. 16

17 5. ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ 5.1 ΟΡΙΣΜΟΙ Είναι γεγονός ότι στη διεθνή βιβλιογραφία δεν υπάρχει ένας κοινά αποδεκτός ορισμός της «παραποίησης των οικονομικών καταστάσεων». Σύμφωνα με τον Καζαντζή (2006), η ασυμφωνία οριοθέτησης αυτού του φαινομένου μπορεί να αποδοθεί στις διαφορετικές ερμηνείες των εμπειρικών δεδομένων από τους επενδυτές. Κάθε χρηματοοικονομική κατάσταση (Ισολογισμός, Αποτελέσματα Χρήσης, κτλ) που περιέχει λάθη ή παραλείψεις κατά τη σύνταξη και τη διατύπωσή της με αποτέλεσμα να διαστρεβλώνεται η πραγματική της εικόνα, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι πρόκειται περί περιποίησης ή απάτης (fraud) (Σπαθής 2002).Ωστόσο, δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να συγχέουμε τον όρο λογιστική απάτη με τον όρο λογιστικό σφάλμα (error). Σύμφωνα με το αναμορφωμένο Διεθνές Ελεγκτικό Πρότυπο νούμερο 240, το οποίο αναφέρεται στις παραποιήσεις και στα λάθη των οικονομικών καταστάσεων, αποδίδεται σε εκούσια, εσκεμμένη ενέργεια από ένα ή περισσότερα άτομα της διοίκησης, εργαζόμενους ή τρίτους, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την ψευδή παρουσίαση (misrepresentation) των οικονομικών καταστάσεων. Επίσης, στο Διεθνές Ελεγκτικό Πρότυπο 240, ο όρος απάτη (fraud) αποδίδεται με τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: Νόθευση ή αλλοίωση των καταχωρήσεων ή των αποδεικτικών στοιχείων. Αλλοιωμένη παρουσίαση των στοιχείων του ενεργητικού της επιχείρησης Απόκρυψη ή παράλειψη των αποτελεσμάτων συναλλαγών από λογιστικές εγγραφές ή παραστατικά. Καταχώρηση συναλλαγών άνευ ουσίας («εικονικές συναλλαγές»). Καταχρηστική εφαρμογή των λογιστικών αρχών και προτύπων. Σύμφωνα με τον Razaee (2005), η λογιστική απάτη μέσω της παραποίησης των οικονομικών καταστάσεων ( financial statement fraud) συνιστάται στη σκόπιμη απόπειρα των επιχειρήσεων να εξαπατήσουν ή να παραπλανήσουν τους χρήστες των δημοσιευμένων χρηματοοικονομικών καταστάσεων (κυρίως επενδυτές και πιστωτές) με τη σύνταξη και δημοσίευση αλλοιωμένων οικονομικών καταστάσεων. 17

18 Είναι γεγονός ότι στη διεθνή βιβλιογραφία δεν υπάρχει ένας κοινά αποδεκτός ορισμός της «παραποίησης των οικονομικών καταστάσεων». Σύμφωνα με τον Καζαντζή (2006), η ασυμφωνία οριοθέτησης αυτού του φαινομένου μπορεί να αποδοθεί στις διαφορετικές ερμηνείες των εμπειρικών δεδομένων από τους επενδυτές. Μερικοί, λοιπόν από αυτούς τους ορισμούς παρατίθενται στη συνέχεια. Σύμφωνα με τον Σπαθή (2002) η παραποίηση των οικονομικών καταστάσεων αναφέρεται στον σκόπιμο χειρισμό (manipulation) στοιχείων τους, όπως υπερτίμηση στοιχείων ενεργητικού, πωλήσεων και κερδών ή υποτίμηση των υποχρεώσεων, εξόδων ή ζημιών με σκοπό να επιτευχθεί το επιθυμητό ύψος τους. Οι χειρισμοί αυτοί έχουν σαν αποτέλεσμα τη σημαντική αλλοίωση της ορθής εικόνας των οικονομικών καταστάσεων. Επίσης, ο Razaee (2002) ισχυρίστηκε ότι η παραποίηση των χρηματοοικονομικών καταστάσεων είναι η προμελετημένη προσπάθεια εκ μέρους των επιχειρήσεων με σκοπό να εξαπατήσουν και να παραπλανήσουν τους χρήστες των δημοσιευμένων αυτών οικονομικών καταστάσεων, ειδικά τους επενδυτές και τους πιστωτές, συντάσσοντας ουσιαστικά λανθασμένες οικονομικές καταστάσεις. Γενικά, η παραποίηση των οικονομικών καταστάσεων περιλαμβάνει πρόθεση και σκοπιμότητα από μία ομάδα έξυπνων δραστών, (όπως είναι για παράδειγμα υψηλά στελέχη της διοίκησης, λογιστές, ελεγκτές κτλ.) οι οποίοι ενεργούν βάσει μιας καλοσχεδιασμένης τεχνικής εξαπάτησης. Συναφής με τον παραπάνω είναι και ο ορισμός που δίνουν ο Σπαθής, Δούμπος και Ζοπουνίδης (2002) οι οποίοι, όμως, ορίζουν τη διοικητική απάτη παραποίηση (Management Fraud) ως την εσκεμμένη εξαπάτηση που προκαλείται από υψηλόβαθμα στελέχη της διοίκησης (Management) και παραπλανεί πιστωτές και επενδυτές μέσω εσφαλμένων χρηματοοικονομικών καταστάσεων. Ακόμα, Wallace (1995) διευκρινίζει ότι παραποίηση είναι μία μορφή ενεργειών σχεδιασμένη να οδηγεί σε παραπλάνηση και η οποία μπορεί να υλοποιηθεί με πλαστά έγγραφα και απεικονίσεις που υποστηρίζουν την παραποίηση των οικονομικών καταστάσεων. Επιπλέον, οι Stalebrink και Sacco (2005) σε σχετικό άρθρο τους χρησιμοποιούν τη σημασιολογία που δίνει το ΔΛΠ Νο 99, το οποίο ορίζει 18

19 την παραποίηση (fraud) ως μία σκόπιμη ενέργεια που οδηγεί σε ουσιαστικά λανθασμένη διατύπωση των Χ/Ο Καταστάσεων και συνοψίζουν επισημαίνοντας ότι η ουσία έγκειται στο ότι η παραποίηση είναι τελικά μια προσπάθεια εξαπάτησης ενός άλλου προσώπου από κακή παρουσίαση ή παράλειψη ποσών και αποκαλύψεων των Χ/Ο Καταστάσεων. Από την άλλη, ο Beneish (1999) χρησιμοποιεί τον συνώνυμο όρο διαχείριση των κερδών (Earnings Manipulation) λέγοντας ότι είναι, η τακτική όπου η διοίκηση (Management) μιας εταιρίας παραβιάζει τις Γενικά Αποδεκτές Λογιστικές Αρχές (Generally Accepted Accounting Principles GAAP) με σκοπό να παρουσιάσει κατά συμφέροντα τρόπο τις οικονομικές καταστάσεις. Στην έρευνα του Beneish βασίστηκε ο Thomson (2005) και όρισε το Earnings Management ως τη χρήση διαφόρων μορφών μίας σειράς έξυπνων επινοήσεων για τη διαστρέβλωση της χρηματοοικονομικής απόδοσης μιας εταιρίας ώστε να επιτύχει το επιθυμητό για αυτήν αποτέλεσμα. Τέλος, σύμφωνα με μία διαφορετική άποψη, η ελεγκτική εταιρία ACL Services Ltd. σε σχετική έκθεσή της το 2005 αναφέρει τον όρο υπαλληλική παραποίηση (Occupational Fraud) τον οποίο ορίζει ως τη χρήση της επαγγελματικής ιδιότητας κάποιου υπαλλήλου για προσωπική ωφέλεια και πλουτισμό μέσω της σκόπιμης και εσκεμμένης, εσφαλμένης ή κακής εφαρμογής των πηγών και χρήσεων μιας επιχείρησης. Συνοψίζοντας, μπορούμε να πούμε ότι από τους παραπάνω ορισμούς, εμείς θα θεωρήσουμε ως πιο ακριβείς για την ερευνά μας τους δύο πρώτους. Διαπιστώνουμε τη χρήση συγκεκριμένων λέξεων κλειδιών: σκόπιμος, σκοπός, πρόθεση, εσκεμμένη, ωφέλεια γεγονός που μας επιτρέπει να επαληθεύουμε τον ισχυρισμό που κάναμε στην αρχή αυτού του κεφαλαίου ότι η παραποίηση (fraud) είναι όρος διαφορετικός από το απλό και ακούσιο λογιστικό σφάλμα (error), το οποίο προέρχεται συνήθως από αριθμητικά λάθη και εκ παραδρομής των πραγματικών καταστάσεων που αντιμετωπίζει η επιχείρηση. 19

20 5.2 ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΗΣ ΠΑΡΑΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ Χ/Ο ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ Στη συνέχεια θα περιγραφούν τα βασικά στοιχεία του προβλήματος της παραποίησης των οικονομικών καταστάσεων στηριζόμενοι στο μοντέλο CRIME που ανέπτυξε ο Rezaee. Η διαστρέβλωση των οικονομικών καταστάσεων είναι η κατάληξη της εφαρμογής ενός συνόλου μεθόδων Δημιουργικής Λογιστικής και αποδίδεται στην επίδραση κάποιων παραγόντων. Το μοντέλο του Rezaee επισημαίνει αυτούς τους παράγοντες και ονομάζεται CRIME (έγκλημα στα ελληνικά). Ο όρος προέρχεται από τα αρχικά των λέξεων: Cooks μάγειρες, Recipes συνταγές, Incentives κίνητρα, Monitoring έλεγχος, Results συνέπειες ΟΙ ΜΑΓΕΙΡΕΣ (COOKS) Τα πρόσωπα που εμπλέκονται σε περιπτώσεις παραποίησης χρηματοοικονομικών καταστάσεων και εφαρμογής πρακτικών Δημιουργικής Λογιστικής (σύμφωνα και με τα αποτελέσματα σχετικών ερευνών) είναι υψηλόβαθμα στελέχη της διοίκησης. Πρόκειται για CEOs (Chief Executive Officers), CFOs (Chief Financial Officers), διευθυντές και πρόεδροι. Οι έρευνες, ειδικότερα, έχουν δείξει ότι σε ποσοστό που φτάνει το 80% των περιπτώσεων των επιχειρήσεων που διαστρέβλωσαν την πραγματική εικόνα τους, τα ανώτερα στελέχη της διοίκησης ήταν άμεσα εμπλεκόμενα. Ένα ακόμη συμπέρασμα που προκύπτει από αυτές τις έρευνες είναι ότι τελικά δεν ευθύνονται αποκλειστικά και μόνο οι λογιστές για την παραποίηση, πεποίθηση που συχνά εκφράζεται από την κοινή γνώμη ΟΙ ΣΥΝΤΑΓΕΣ (RECIPES) Οι συνταγές αναφέρονται στις δυνητικές μορφές που μπορεί να εκλάβει η παραποίηση των οικονομικών καταστάσεων. Από τις συχνότερες μορφές είναι η διαχείριση των κερδών και η πιο σπάνια θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι οι πληρωτέοι λογαριασμοί (Accounts Payable). Η καταγραφή εικονικών συναλλαγών θεωρείται η πιο επιθετική μορφή δημιουργικής λογιστικής. 20

21 5.2.3 ΤΑ ΚΙΝΗΤΡΑ (INCENTIVES) Η υιοθέτηση πρακτικών Creative Accounting και Earnings Management παρακινείται από κάποια κίνητρα. Τα κίνητρα αυτά είναι κυρίως οικονομικής φύσεως και σχετίζονται με προσέλκυση νέων επενδυτών, προβλήματα ρευστότητας κ.ά. Στο μοντέλο του, ο Rezaee σημειώνει ότι τα κίνητρα αυτά μπορεί να είναι και ψυχωτικά, δηλαδή η παραποίηση των οικονομικών καταστάσεων να οφείλεται σε συνήθη τάση (habitual criminal) ορισμένων στελεχών να καταστρώνουν και να εμπλέκονται σε δολοπλοκίες. Στα κίνητρα μπορούμε να συμπεριλάβουμε το ιδεολογικό υπόβαθρο όπως επίσης και τον εγωκεντρισμό της διοίκησης να δημιουργήσει ένα ισχυρό prestige που θα καθιερώσει την επιχείρηση ηγέτιδα στον κλάδο που δραστηριοποιείται Η ΕΠΙΒΛΕΨΗ (MONITORING) Με τον όρο της επίβλεψης ο Rezaee αναφέρεται στην έκταση και την ποιότητα του ελέγχου των οικονομικών καταστάσεων τόσο από την μεριά του εσωτερικού ελέγχου, όσο και από την μεριά του εξωτερικού ελέγχου. Επιπλέον γίνεται προσπάθεια για εντοπισμό των ευθυνών σε επίπεδο ελεγκτών αλλά και σε επίπεδο διοίκησης ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ (RESULTS) Στις συνέπειες περιγράφεται ο αντίκτυπος που έχει η παραποίηση των οικονομικών καταστάσεων στις σχέσεις της επιχείρησης με τους επενδυτές, τους πιστωτές της καθώς και με τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Η σπίλωση του ονόματος της εταιρίας οδηγεί σε έλλειψη αξιοπιστίας και συνεπώς σε πτώση της αξίας της μετοχής και ένταξη της εταιρίας σε καθεστώς επιτήρησης για μεγάλο χρονικό διάστημα. Υπάρχουν περιπτώσεις επιβολής χρηματικών προστίμων όπως επίσης και ποινές φυλάκισης για τα εμπλεκόμενα στελέχη. 21

22 5.3 ΠΟΥ ΕΜΦΑΝΙΖΕΤΑΙ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΠΟΙΗΣΗΣ Σύμφωνα με το Σπαθή (2002), η παραποίηση των οικονομικών καταστάσεων αφορά όλους τους κλάδους των επιχειρήσεων αλλά οι μεγαλύτερες επιπτώσεις αναφέρονται στους κλάδους αξιοποίησης ακινήτων (real estate), στη βιομηχανία, στις τράπεζες, στις εταιρίες πετρελαιοειδών, στον κατασκευαστικό κλάδο και στον κλάδο υγείας. Περιπτώσεις παραποίησης κάνουν την εμφάνισή τους τελευταία και στον κλάδο της ψηφιακής (νέας) οικονομίας. Το παραπάνω φαινόμενο εμφανίζεται σε όλο και περισσότερες χώρες μέσω της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας και του διεθνούς εμπορίου. Η Δημιουργική Λογιστική υιοθετείται από τις επιχειρήσεις έτσι ώστε να βελτιώσουν την εικόνα τους στον κλάδο που δραστηριοποιούνται με απώτερο στόχο να προσελκύσουν κεφάλαια. Πρέπει να αναφερθεί ότι οι μεγάλες εταιρίες διαθέτουν την απαραίτητη εξειδίκευση όχι μόνο για μια ανώδυνη παραποίηση αλλά και μια γενικότερη απορρόφηση των ζημιών και των συνεπειών στην περίπτωση αποκάλυψης των ατασθαλιών. Η διαστρέβλωση των οικονομικών καταστάσεων δεν εντοπίζεται μόνο σε εταιρίες του ιδιωτικού τομέα αλλά και στο δημόσιο, τον ημιδημόσιο καθώς και σε εταιρίες μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα σύμφωνα με τους Stalebrink και Sacco (2005). Οι παράγοντες που συναινούν σε αυτό το γεγονός είναι το κοινωνικό πρόσωπο της εταιρίας που απωθεί κάθε είδους καχυποψία περί της αξιοπιστίας του οργανισμού, το κλίμα αμοιβαίας εμπιστοσύνης που υπάρχει τόσο μεταξύ των στελεχών της όσο και μεταξύ εταιρίας και κράτους, οι πιο χαλαροί λογιστικοί έλεγχοι και η έλλειψη επιχειρηματικής και χρηματοοικονομικής εμπειρίας (Greenle, Fischer, Gordon, και Keating, 2005). Παράλληλα, οι Stalebrink και Sacco (2005) ισχυρίστηκαν επίσης ότι αν για τις ιδιωτικές επιχειρήσεις το πρόβλημα λαμβάνει οικονομικές, κυρίως, διαστάσεις, για τις δημόσιες το θέμα είναι κατά βάση πολιτικό. Σκοπός των τελευταίων είναι να παρουσιάσουν ένα μικρό πλεόνασμα, ανεξαρτήτως αν αυτό υπάρχει ή όχι στην πραγματικότητα. 22

23 5.4 ΚΙΝΗΤΡΑ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ Τα κίνητρα που έχει μια επιχείρηση για να παραποιήσει τις οικονομικές καταστάσεις μπορεί να προέρχονται από δυνάμεις που βρίσκονται στο εξωτερικό ή εσωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης. Τα κίνητρα τα οποία αναφέρονται συχνότερα στη διεθνή βιβλιογραφία μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής: Εξωτερική πίεση (π.χ. ειδικοί όροι δανειακών συμβάσεων, σύγκλιση προς τις προσδοκίες των αναλυτών, ανταγωνισμός των επιχειρήσεων, συγχωνεύσεις και εξαγορές κ.ά.) Εσωτερική πίεση (π.χ. μη ρεαλιστικοί στόχοι, μερισματική πολιτική επιχείρησης, προσπάθεια φοροδιαφυγής κ.ά.) Απαιτήσεις κεφαλαιαγοράς (π.χ. άντληση κεφαλαίων από το Χρηματιστήριο) Πίεση αμοιβής / αποζημίωσης (π.χ. αμοιβές που σχετίζονται με τα δημοσιευμένα κέρδη ή την τιμή της μετοχής) Κίνδυνος χρεοκοπίας ή κατάχρησης Προσωπικές φιλοδοξίες των υψηλά ιστάμενων Αναφορικά με τους τρόπους με τους οποίους η διοίκηση μιας επιχείρησης μπορεί να επηρεάσει την αξιοπιστία των οικονομικών της καταστάσεων, αναφέρονται ως εξής: 1. Ηθελημένη παραβίαση ενός λογιστικού προτύπου. 2. Δημιουργική παρέμβαση της διοίκησης όταν δεν υπάρχει ένα πρότυπο που να ρυθμίζει ένα συγκεκριμένο λογιστικό θέμα. 3. Υποκειμενικός και άσκηση κρίσης από την πλευρά της διοίκησης όταν τα λογιστικά πρότυπα αφήνουν περιθώρια επιλογών στην αντιμετώπιση διάφορων θεμάτων. Η λογιστική απάτη δεν ξεκινά πάντοτε με μια παράνομη πράξη. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι οι επιλογές των μάνατζερ αναφορικά με τις λογιστικές μεθόδους εξαρτώνται από τις αναμενόμενες οικονομικές συνέπειές τους. Είναι ευρέως γνωστό, ότι οι λογιστικές μέθοδοι επιλέγονται ανάλογα με την επίδρασή τους 23

24 στο ανακοινωθέν εισόδημα, ανάλογα με τις μεθόδους καθορισμού της αποζημίωσης των στελεχών και ανάλογα με το βαθμό ελέγχου των μάνατζερ από τους ιδιοκτήτες (Riahi Belkaoui, 2003). Όπως αναφέρει ο Dooley (2002), όταν πρόκειται για απάτη μέσω παραποίησης, η ανθρώπινη φαντασία είναι ικανή να εφεύρει μυριάδες συνδυασμούς λογιστικών παρατυπιών για να εξαπατήσει τους επενδυτές. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένες πρακτικές παραποίησης των οικονομικών καταστάσεων που εμφανίζονται με μεγαλύτερη συχνότητα και παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά, μέσω των οποίων κατηγοριοποιούνται. Συγκεκριμένα, ο Schillit (2002) αναφέρει επτά κατηγορίες πρακτικών παραποίησης των οικονομικών καταστάσεων οι οποίες διαπιστώθηκαν με έρευνα του C.F.R.A. (Center of Financial Research and Analysis) και είναι οι εξής: 1. Αναγνώριση εσόδων πολύ σύντομα ή αναγνώριση εσόδων «αμφισβητήσιμης ποιότητας» (π.χ. αναγνώριση εσόδων όταν εξακολουθούν να παρέχονται μελλοντικές υπηρεσίες, αναγνώριση εσόδων πριν την αποστολή των εμπορευμάτων ή πριν την αποδοχή από τον πελάτη, πωλήσεις σε θυγατρικές εταιρίες κ.ά.) 2. Αναγνώριση «πλασματικών» εσόδων (π.χ. αναγνώριση μετρητών που λήφθηκαν στα πλαίσια δανεισμού ως έσοδα, αναγνώριση εισοδημάτων από επενδύσεις ως έσοδα από κανονική λειτουργία, αναγνώριση των επιστρεφόμενων ποσών από προμηθευτές ως έσοδα κ.ά.) 3. Ενίσχυση εισοδήματος με κέρδη «μιας φοράς» (π.χ. δημιουργία εισοδήματος από την ανακατάταξη / αναδιάρθρωση των λογαριασμών του Ισολογισμού) 4. Μετάθεση τρεχόντων εξόδων σε μεταγενέστερη ή προγενέστερη χρήση (π.χ. κεφαλαιοποίηση λειτουργικών εξόδων) 5. Αποφυγή καταγραφής υποχρεώσεων (στοιχείων Παθητικού) ή μη κανονική μείωσή τους 6. Μετάθεση τρεχόντων εσόδων σε μεταγενέστερη χρήση 7. Μετάθεση μελλοντικών εξόδων στην τρέχουσα χρήση ως «ειδικές χρεώσει» Αναφορικά με τη συχνότητα εμφάνισης των τεχνικών παραποίησης, αξίζει να αναφερθεί έρευνα του Deloitte Forensic Center η οποία δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο του 2007 βασισμένη στις αναφορές / εκθέσεις της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς των Η.Π.Α. 24

25 («Accounting and Auditing Enforcement Releases») που κυκλοφόρησαν από τον Ιανουάριο του 2000 μέχρι το Δεκέμβριο του Η έρευνα, τα ευρήματα της οποίας συμφωνούν, σε γενικές γραμμές, με αυτά προγενέστερων αντίστοιχων ερευνών, διαπίστωσε ότι οι διάφορες πρακτικές αναγνώρισης των εσόδων κυριαρχούν, συνιστώντας το 41% του συνόλου των περιστατικών λογιστικής απάτης. Τη δεύτερη και Τρίτη θέση των συνηθέστερων πρακτικών παραποίησης κατέχουν, αντίστοιχα, οι ανακριβείς γνωστοποιήσεις οι οποίες συνοδεύουν τις οικονομικές καταστάσεις (12%) και οι πρακτικές παραποίησης του λογαριασμού των εξόδων (11%). Έπειτα ακολουθούν οι πρακτικές παραποίησης των λογαριασμών των περιουσιακών στοιχείων (8%), των υποχρεώσεων (7%) και των αποθεματικών (7%). 25

26 5.5 ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΣΤΙΣ Χ/Ο ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σ αυτή την ενότητα θα παρουσιαστούν οι βασικότερες μορφές Δημιουργικής Λογιστικής που καταλήγουν στην παραποίηση των χρηματοοικονομικών καταστάσεων. Σύμφωνα με τον Rezaee (2002) και τον Σπαθή (2002), οι πιο συχνοί λογιστικοί χειρισμοί ωραιοποίησης των αποτελεσμάτων αναφέρονται στις προβλέψεις για επισφαλείς απαιτήσεις και αποζημιώσεις προσωπικού, στις αποσβέσεις, στο χαρακτηρισμό εξόδων που αφορούν πάγια σε κόστος κτήσης τους, στην αποτίμηση των αποθεμάτων όπως επίσης σε καταχωρήσεις εσόδων / εξόδων σε λάθος χρήση. Κάποιες άλλες πρακτικές που έχουν ως συνέπεια την παραποίηση των οικονομικών καταστάσεων είναι η παρέμβαση, μετατροπή και διαχείριση σημαντικών χρηματοοικονομικών εγγράφων, συναλλαγών καθώς και των σχετικών παραστατικών που τις συνοδεύουν. Επιπλέον, η σκόπιμη παράλειψη ή κακή παρουσίαση γεγονότων, συναλλαγών, λογαριασμών ή άλλων σημαντικών πληροφοριών που είναι απαραίτητες για τη σύνταξη των οικονομικών καταστάσεων καθώς και η εσκεμμένη μη εφαρμογή λογιστικών κανόνων, αρχών, πολιτικών και προτύπων που αποτελούν εργαλεία για τη μέτρηση, αναγνώριση, καταγραφή και αποκάλυψη οικονομικών γεγονότων και συναλλαγών, αποτελούν τεχνικές που διαστρεβλώνουν την πραγματική εικόνα της επιχειρηματικής μονάδας που στοχεύουν να αποδώσουν οι χρηματοοικονομικές καταστάσεις ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΩΝ ΕΣΟΔΩΝ (EARNINGS MANAGEMENT AND REVENUE RECOGNITION) Η πιο συνήθης μορφή που μπορεί να πάρει η παραποίηση είναι ως προς τη διαχείριση και αναγνώριση των εσόδων. Ειδικότερα ο Rezaee (2002) αναφέρει ότι η αναγνώριση των εσόδων αποτελεί βασικό πρόβλημα καταγραφής των εσόδων πριν αυτά αποκτηθούν από την επιχείρηση, δηλαδή πριν ολοκληρωθεί η πώληση ή πριν το 26

27 προϊόν παραδοθεί ή ενώ ο πελάτης έχει ακυρώσει ή καθυστερήσει τη συναλλαγή. Το τέχνασμα αυτό μπορεί να πάρει τις εξής μορφές: Χρόνος αναγνώρισης εσόδου Σύμφωνα με τη λογιστική αρχή της πραγματοποίησης των εσόδων (The Revenue realization Principle), η δημιουργία των εσόδων διακρίνεται σε τρία στάδια: 1. Σύναψη σύμβασης προφορικώς ή εγγράφως 2. Μεταβίβαση ης κυριότητας του αγαθού, οπότε γεννάται και η απαίτηση του μεταβιβάζοντος 3. Είσπραξη ή εξόφληση της αξίας του αγαθού Αυτό που είναι γενικά παραδεκτό είναι η πραγματοποίηση των εσόδων συντελείται κατά το 2 ο στάδιο όπου η κυριότητα των αγαθών που πωλούνται μεταβιβάζονται από τον πωλητή στον αγοραστή και υφίσταται η απαίτηση του πωλητή για καταβολή του τιμήματος της πώλησης. Τα έσοδα, δηλαδή, λογίζονται κατά το χρόνο πραγματοποίησής τους και όχι κατά το χρόνο είσπραξης τους. Ωστόσο δεν είναι λίγες οι επιχειρήσεις που παραβαίνουν την αρχή αυτή και προβαίνουν σε καταγραφή του εσόδου πριν ακόμα αυτό καταστεί δεδουλευμένο (Μπαραλέξης, 1998). Η τακτική Bill and Hold Sales Transaction Σύμφωνα με την πρακτική αυτή, η πωλήτρια εταιρία διατηρεί στις αποθήκες της το εμπόρευμα που πούλησε σε κάποιον πελάτη έτσι ώστε να τον διευκολύνει προσωρινά. Στην περίπτωση αυτή, ο πελάτης δέχεται να αγοράσει τα αγαθά υπογράφοντας κάποιο συμβόλαιο, αλλά ο ιδιοκτήτης διατηρεί την κατοχή και ιδιοκτησία των εμπορευμάτων, μέχρι ο αγοραστής ζητήσει την παράδοσή τους. Η παραβίαση της σύμβασης περιλαμβάνει την καταγραφή αναγνώριση των εσόδων από την πωλήτρια εταιρία πριν ακόμα γίνει η μεταβίβαση της κυριότητας τους στον αγοραστή (Thompson, 2005). 27

28 Συμφωνίες μεταξύ των μερών (Side Agreements) Πρόκειται για συμφωνίες που συνάπτονται μεταξύ των συναλλασσόμενων μερών και έχουν ως σκοπό την μεταβολή των όρων της χρονικής καταγραφής των εσόδων με την παροχή διευκολύνσεων οικονομικού χαρακτήρα όπως εκπτώσεις, δωρεάν μεταφορά εμπορευμάτων και εγκατάστασης, προκειμένου να παρακινήσουν τον αγοραστή να δεχτεί τους όρους καταγραφής που θέτει η πωλήτρια εταιρία (Thompson, 2005). Η τεχνική Channel Stuffing Κατά την πρακτική αυτή, η εταιρία καταβάλλει προσπάθειες για να πείσει και να παρακινήσει τους πελάτες της να αγοράσει εμπορεύματα πολύ μεγαλύτερου ύψους από αυτού που πραγματικά είναι σε θέση να πουλήσει μέσα σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Γι αυτό τον λόγο, η προμηθεύτρια εταιρία χρησιμοποιεί μεγάλες εκπτώσεις και, γενικότερα, ευνοϊκότερους όρους αγοράς. Το όφελος που αποκομίζουν οι εταιρίες από αυτή την διαδικασία είναι η εμφάνιση σταθεροποιημένων εσόδων σε ισχνές περιόδους, εκμεταλλευόμενες την αποτελεσματική προώθηση των πωλήσεών τους (Sauer, 2002). Εικονικές πωλήσεις (Illegitimate Sales Transactions) Οι εικονικές πωλήσεις αποτελούν μια άλλη μορφή παραποίησης του Ισολογισμού και της Κατάστασης Αποτελεσμάτων Χρήσης, η οποία επιτυγχάνεται την καταγραφή πλασματικών πωλήσεων της εταιρίας προς άλλες συγγενικές επιχειρήσεις. Υπάρχει η περίπτωση, μάλιστα, οι εικονικές πωλήσεις να είναι προς ανύπαρκτες οικονομικές οντότητες με πλαστά τιμολόγια που καταγράφονται την μια χρονιά και ακυρώνονται την επόμενη. Πραγματοποιούνται κυρίως μεταξύ συγγενικών ή θυγατρικών επιχειρήσεων, όπου η μητρική εταιρία αγοράζει εμπορεύματα ή ύλες από τις υπόλοιπες, με απώτερο σκοπό να αυξήσει το Κόστος Πωληθέντων, να εμφανίσει μικρότερα κέρδη και κατά συνέπεια να πετύχει μικρότερη φορολογία (Rezaee, 2002). 28

29 Εικονικές συναλλαγές μεταξύ συνεργαζόμενων επιχειρήσεων (Improper Related Party Sales Transactions) Η τεχνική αυτή πραγματοποιείται μεταξύ επιχειρήσεων που συνεργάζονται και ανταλλάσουν, σε τακτική βάση, χρήματα, επιταγές και τιμολόγια. Οι εικονικές συναλλαγές μπορούν να πάρουν τις εξής δύο μορφές : (α) εικονική αγοραπωλησία του τελικού αποθέματος μεταξύ επιχειρήσεων με ομοειδές αντικείμενο δραστηριότητας και (β) η παρουσίαση προκαταβολών πωλήσεων στα λογιστικά τους βιβλία με τη μορφή πωλήσεων που έχουν ήδη πραγματοποιηθεί. Πρέπει να σημειωθεί ότι αυτή η τεχνική προϋποθέτει ιδιαίτερα καλή συνεργασία μεταξύ των διοικήσεων των εταιριών (Σπαθής, Δούμπος, Ζομπουνίδης, (2002) ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΜΕ ΑΜΕΣΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΚΥΚΛΟ ΕΡΓΑΣΙΩΝ Στο σημείο αυτό θα περιγράψουμε κάποια λογιστικά τεχνάσματα που επηρεάζουν το σύνολο των Πωλήσεων και κατ επέκταση τα έσοδα και τα αποτελέσματα μιας επιχείρησης. Υπερτιμολόγηση των πραγματοποιηθέντων πωλήσεων Χρήση ή μη του λογισμού δαπανών ύψους 1% ή 2% άνευ παραστατικών επί των πωλήσεων εξαγωγικών και τουριστικών επιχειρήσεων Σκόπιμη καθυστέρηση στην έκδοση των τιμολογίων πώλησης των εμπορευμάτων, ιδιαίτερα σε περιόδους που πλησιάζουν το τέλος της εκάστοτε χρήσης. Η μη έκδοση τιμολογίων πώλησης κυρίως από μικρές επιχειρήσεις, προκειμένου να μην αποδοθεί ο φόρος Προστιθέμενης Αξίας αλλά και να μην μεταβούν σε υψηλότερο επίπεδο της φορολογικής δαπάνης. 29

30 5.5.4 ΠΑΓΙΑ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η Δημιουργική Λογιστική εφαρμόζεται και σε στοιχεία του Ισολογισμού μιας επιχείρησης και ειδικότερα στο Πάγιο Ενεργητικό της. Οι τεχνικές που παραποιούν την πραγματική εικόνα εντοπίζονται στις ασώματες ακινητοποιήσεις, στις ενσώματες ακινητοποιήσεις, στις συμμετοχές και στις μακροπρόθεσμες απαιτήσεις. ΥΛΙΚΑ Ή ΕΝΣΩΜΑΤΑ ΠΑΓΙΑ Σε αυτή την περίπτωση η διενέργεια ή μη αποσβέσεων (ή προβλέψεων υποτίμησης αξίας αν πρόκειται για γήπεδα, οικόπεδα και αγροτεμάχια που ουσιαστικά δεν αποσβένονται) αποτελεί έναν τρόπο για την υποκειμενική διαχείριση του αποτελέσματος. Με την εφαρμογή της τεχνικής αυτής, εκτός από την Κατάσταση Αποτελεσμάτων Χρήσης, μεταβάλλεται και η αξία του Ενεργητικού αφού δεν εμφανίζονται οι αποσβέσεις που θεωρούνται έξοδο (παραλείπονται μάλιστα και οι αντίθετοι λογαριασμοί των αποσβεσμένων παγίων). Αυτή η μορφή παραποίησης είναι σε θέση να επηρεάσει και χρηματοοικονομικούς δείκτες, όπως ο ROI (Return on Investment) που αναφέρεται στην απόδοση επενδυμένων κεφαλαίων της επιχείρησης. Όταν η διοίκηση της εταιρίας θέλει να προβεί σε ωραιοποίηση των αποτελεσμάτων και, συγκεκριμένα, θέλει να εμφανίσει αυξημένα κέρδη, τότε δεν διενεργεί αποσβέσεις ή χρησιμοποιεί μειωμένους συντελεστές. Στην ωραιοποίηση, αυτή, βοηθάει και το γεγονός ότι υπάρχει ελευθερία κρίσεων, υπολογισμών και επιλογών, αναφορικά με την εκτίμηση της ωφέλιμης ζωής των παγίων στοιχείων, των ετών αλλά και των μεθόδων απόσβεσης. Πρέπει να τονίσουμε ότι η διαδικασία των αποσβέσεων είναι ιδιαίτερα σημαντική διότι είναι πηγή χρηματοδότησης για την επιχείρηση, με την έννοια ότι τα ποσά που αντιστοιχούν σε αποσβέσεις δεν φορολογούνται και μένουν στην επιχείρηση με τη μορφή αποθεματικών (Μπαραλέξης, 1998). ΠΑΓΙΑ ΥΠΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ Σε αυτό το σημείο του ενεργητικού, η ιδιοκατασκευή ενός Πάγιου περιουσιακού στοιχείου ενώ δεν έχει ολοκληρωθεί, η διοίκηση δεν μεταφέρει το λογαριασμό Πάγια υπό κατασκευή στον αντίστοιχο λογαριασμό του παγίου. Με αυτόν τον τρόπο, αποφεύγεται η υποχρέωση να διενεργηθούν αποσβέσεις. Οπότε, προκαλείται αύξηση του ύψους των κερδών. 30

31 ΑΣΩΜΑΤΕΣ ΑΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΞΟΔΑ ΠΟΛΥΕΤΟΥΣ ΑΠΟΣΒΕΣΗΣ Η μεταφορά δεδουλευμένων εξόδων χρήσης στο λογαριασμού του Παγίου Ενεργητικού Ασώματες Ακινητοποιήσεις και έξοδα πολυετούς σύμβασης και έξοδα πολυετούς σύμβασης, παραβιάζει τις αρχές των δεδουλευμένων εξόδων αλλά και της αυτοτέλειας των χρήσεων. Με αυτόν τον τρόπο, επιτυγχάνεται αύξηση των δημοσιευμένων κερδών. ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΟΚΩΝ ΣΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΠΡΟΙΟΝΤΟΣ ΑΝΤΙ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ Η πρακτική αυτή εξασφαλίζει ότι τα κέρδη θα αυξηθούν αφού το κόστος προϊόντος ενσωματώνεται στο προϊόν και αποθεματοποιείται, επιβαρύνοντας τα Αποτελέσματα χρήσης όταν αυτό πουληθεί. Αντιθέτως, το κόστος περιόδου επιβαρύνει αποκλειστικά τα Αποτελέσματα Χρήσης. ΑΥΛΑ Ή ΑΣΩΜΑΤΑ ΠΑΓΙΑ (υπεραξία, φήμη και πελατεία, δικαιώματα ευρεσιτεχνίας, σήματα, copyright) Η νομοθεσία ορίζει ότι τα ασώματα πάγια στοιχεία αποσβένονται εφάπαξ σε μια χρήση ή σταδιακά και ισόποσα εντός πενταετίας. Οι εταιρίες, προκειμένου να ωραιοποιήσουν τα αποτελέσματα χρήσης, αλλάζουν το διενεργούμενο χρόνο απόσβεσης. Με άλλα λόγια, εάν η απόσβεση γίνει όχι σε 5 έτη αλλά σε μια μόνο χρήση, τότε τα Αποτελέσματα Χρήσης θα παρουσιάσουν σαφή βελτίωση. ΣΥΜΜΕΤΟΧΕΣ Οι managers των εταιριών στην προσπάθεια τους να βελτιώσουν τον δείκτη ρευστότητας, μεταφέρουν τις συμμετοχές στα χρεόγραφα που αποτελούν όμως στοιχεία του Κυκλοφορούντος Ενεργητικού. Αυτό έχει ως συνέπεια την μεταβολή του δείκτη ROI, αφού τα χρεόγραφα δεν αποτελούν στοιχείο των πωλήσεων και δεν 31