"Ποιότητα Νερών - Ο Ρόλος του Περιφερειακού Εργαστηρίου ηµόσιας Υγείας"

Transcript

1 "Ποιότητα Νερών - Ο Ρόλος του Περιφερειακού Εργαστηρίου ηµόσιας Υγείας" Β. Σανδαλάκης Μοριακός Βιολόγος / Βιοπληροφορικός Περιφερειακό Εργαστήριο ηµόσιας Υγείας Κρήτης Πέµπτη 26 Ιουνίου 2014

2 Νερό Νερά γεωτρήσεων Νερά δικτύων ύδρευσης Νερά Νοσοκοµειακών µονάδων (π.χ. ΜΤΝ) Νερά εγκυτιωµένα (επιτραπέζια και φυσικά µεταλλικά) Νερά δικτύων άρδευσης Νερά από βιολογικούς καθαρισµούς Ακτές Κολύµβησης Κολυµβητικές εξαµενές Ποτάµια Νερά υπό µορφή πάγου κ.α.

3 Εκτίµηση της ποιότητας του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης Η ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης ελέγχεται µε: Επιτόπιος υγειονοµική διερεύνηση: Γίνεται από εξειδικευµένο άτοµο στην περιοχή της υδροληψίας, µε εκτίµηση των γενικότερων συνθηκών και την ενδεχόµενη ύπαρξη εστιών µόλυνσης και ρύπανσης του νερού, καθώς και της υπόλοιπης τεχνικής υποδοµής. Χηµική εξέταση: ίνει χρήσιµες πληροφορίες για τη σκληρότητα και την περιεκτικότητα του νερού σε διάφορες χηµικές ουσίες, καθώς και για την παρουσία τοξικών µετάλλων όπως: µολύβδου και καδµίου, ραδιενεργών ουσιών και άλλων δυνητικώς επιβλαβών ουσιών. Βιολογική εξέταση: Κατ αυτή αναζητούνται άλγη και πρωτόζωα που είναι δυνατόν να εισχωρήσουν στο δίκτυο από ελαττώµατα ή του συστήµατος ή της απολύµανσης του νερού

4 Μικροβιολογική εξέταση: Είναι ιδιαίτερα σηµαντική διότι παρέχει πιο ευαίσθητη µέθοδο για την εξακρίβωση εάν το νερό έχει υποστεί επικίνδυνη για την υγεία µόλυνση. Για τον χαρακτηρισµό ενός νερού µία µόνο µικροβιολογική εξέταση δεν είναι αρκετή. Χρειάζονται να είναι συχνές και συστηµατικές. Είναι πολύ πιο σηµαντικό να εξετάζεται ένα σύστηµα ύδρευσηςσυχνάµε απλές µεθόδους παρά ευκαιριακά µε περισσότερες πολύπλοκες µεθόδους ή σειρά µεθόδων. Μία µόνη εξέταση οποιουδήποτε νερού, κατεργασµένου ή ακατέργαστου, ακόµη και εάν το αποτέλεσµα είναι ευνοϊκό δε δικαιολογεί το συµπέρασµα ότι το νερό είναι καλό και ότι το δίκτυο ύδρευσης θα παραµείνει κατάλληλο. Η µόλυνση, συχνά είναι διαλείπουσα και είναι δυνατόν να µην ανακαλυφθεί µε την εξέταση ενός µόνο δείγµατος.

5 Ποιότητα-επίπτωση ηµόσια Υγεία ηµόσια Υγεία ηµόσια Υγεία Νερά γεωτρήσεων Νερά δικτύων ύδρευσης Νερά Νοσοκοµειακών µονάδων (π.χ. ΜΤΝ) Τουρισµός Τουρισµός Τουρισµός ηµόσια Υγεία ηµόσια Υγεία ηµόσια Υγεία ηµόσια Υγεία Νερά εγκυτιωµένα (επιτραπέζια και φυσικά µεταλλικά) Νερά δικτύων άρδευσης Ακτές Κολύµβησης Κολυµβητικές εξαµενές κ.α. Τουρισµός Εµπόριο/Εξαγωγές Τουρισµός Τουρισµός Τουρισµός

6 Νερό Ανθρώπινης Κατανάλωσης νοείται το νερό είτε στη φυσική του κατάσταση είτε µετά από επεξεργασία, που προορίζεται για πόση, µαγείρεµα, προπαρασκευή τροφής ή άλλες οικιακές χρήσεις, ανεξάρτητα από την προέλευση του και από το εάν παρέχεται από δίκτυο διανοµής, από βυτίο ή σε φιάλες ή δοχεία και το νερό που χρησιµοποιείται στις επιχειρήσεις παραγωγής τροφίµων για την παρασκευή, επεξεργασία, συντήρηση ή εµπορία προϊόντων ή ουσιών που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση.

7 ΚΥΑ Υ2/2600/2001 Πιο συγκεκριµένα οι µικροβιολογικές παράµετροι που ελέγχονται προκειµένου να διαπιστωθεί αν το διατιθέµενο στους καταναλωτές νερό πληροί τις απαιτήσεις της ΚΥΑ Υ2/2600/2001, διακρίνονται σε Υποχρεωτικές παραµέτρους ανίχνευση και καταµέτρηση E. coli και Εντεροκόκκων Ενδεικτικές παραµέτρους- ανίχνευση και καταµέτρηση ολικών κολοβακτηριοειδών, αρίθµηση αποικιών στους 22 C και 37 C και ανίχνευση και αρίθµηση Clostridium perfringens (συµπεριλαµβανοµένων των σπόρων) (όταν το νερό προέρχεται ή επηρεάζεται από επιφανειακό νερό) Παραµέτρους δοκιµαστικής παρακολούθησης ανίχνευση Salmonella spp, Σταφυλόκοκκων παθογόνων, E.coli O157:Η7, Campylobacter spp [5].

8 Τα αποτελέσµατα των εργαστηριακών εξετάσεων και ιδιαίτερα των µικροβιολογικών θα ερµηνεύονται πάντοτε σε συνδυασµό µε τις παρατηρήσεις της υγειονοµικής διερεύνησης Η εργαστηριακή εξέταση αποτελεί συµπληρωµατικό και όχι αποφασιστικό στοιχείο. Μόνες οι εργαστηριακές εξετάσεις δεν αποτελούν αρκετή βάση για να γίνει αποδεκτή ή ν απορριφθεί µία ύδρευση, αν δεν επιβεβαιώνονται από τα πορίσµατα της υγειονοµικής διερεύνησης. π.χ. αν από την επιτόπια διερεύνηση προκύπτει ότι το νερό υπόκειται σε σαφή κίνδυνο µόλυνσης (π.χ. άµεση γειτνίαση πηγαδιού µε βόθρο), τότε δε θεωρείται κατ αρχήν κατάλληλη η πηγή υδροληψίας, έστω και αν η µικροβιολογική εξέταση είναι αρνητική. Αντίθετα, αν το σηµείο δειγµατοληψίας και το σύστηµα ύδρευσηςδεν παρουσιάζουν κανένα δυνητικό κίνδυνο µόλυνσης, η µικροβιολογική εξέταση µόνη, έστω και εάν είναι θετική, δεν αποτελεί κατ αρχήν λόγο απόρριψης της πηγής του νερού, αλλά πρέπει να γίνει έρευνα και να αναζητηθούν τα αίτια της ασυµφωνίας µεταξύ εργαστηριακής και επιτόπιας διερεύνησης.

9 Ολικά κολοβακτηριοειδή Ανήκουν στην οικογένεια των εντεροβακτηριδίων. Τυπικά γένη που συναντώνται στα δίκτυα νερού είναι τα Citrobacter, Hafnia, Serratia, Klebsiella. εν θεωρούνται αποκλειστικοί δείκτες κοπρανώδους µόλυνσης του νερού, δεδοµένου ότι πολλά από τα παραπάνω είδη είναι περιβαλλοντικής προέλευσης (π.χ. έδαφος, φύλλα κλπ). Μπορούν να πολλαπλασιαστούν στο περιβάλλον και σε βιοµεµβράνες. Υπάρχει η δυνατότητα πολλαπλασιασµού σε συστήµατα ύδρευσης κάτω από κατάλληλες συνθήκες και σε θερµοκρασία >15 ο C Προσφέρουν ενδείξεις για την ποιότητα του νερού, γενικότερα, συµπληρώνοντας τα στοιχεία που παρέχονται από άλλες παραµέτρους. Η ύπαρξη κολοβακτηριδίων φανερώνει κακή συντήρηση του συστήµατος ύδρευσης, πιθανή ανάπτυξη βακτηριδίων, ύπαρξη βιοµεµβρανών και πιθανόν την εισροή χώµατος στο σύστηµα ύδρευσης.

10 Εscherichia coli Ανήκει στα κολοβακτηριοειδή και είναι µέλος της οικογένειας των εντεροβακτηριδίων. Θεωρείται ο βασικός δείκτης κοπρανώδους µόλυνσης, τόσο του πρωτογενούς, όσο και του κατεργασµένου νερού. Η E. coli αποτελεί µόνιµο ξενιστή του εντέρου των ανθρώπων και των θερµόαιµων ζώων. Αντιπροσωπεύει το 95% των εντεροβακτηριδίων που ανευρίσκονται στα κόπρανα, όπου απαντά σε πολύ µεγάλους αριθµούς (10 9 cfu/gr κοπράνων). Τα χαρακτηριστικά επιβίωσης αλλά και της ευαισθησίας της στα απολυµαντικά είναι όµοια µε εκείνα πολλών παθογόνων µικροβίων, ιδιαίτερα της σαλµονέλας και την σιγκέλλας. Λόγω των ιδιοτήτων αυτών, η E. coli είναι ο καλύτερος βιολογικός δείκτης κοπρανώδους µόλυνσης του νερού. Ηαποµόνωση της από δείγµατα νερού, αποδεικνύει πέρα από κάθε αµφιβολία την πρόσµειξη του νερού µε περιττωµατικές ουσίες, υποδηλώνοντας ότι οποιοσδήποτε άλλος δυνητικά παθογόνος µικροοργανισµός µπορεί να εισχωρήσει στο νερό, και κατ επέκταση να προκαλέσει τη µετάδοση λοιµωδών νοσηµάτων. εν πολλαπλασιάζεται στο σύστηµα ύδρευσης Πολύ ευαίσθητος µικροοργανισµός στην χλωρίωση Η απουσία της δεν σηµαίνει ότι το νερό είναι απαλλαγµένο από παράσιτα η/και ιούς.

11 Εντερόκοκκοι ιάφορα είδη απαντούν στα κόπρανα του ανθρώπου και των θερµόαιµων ζώων. Στα κόπρανα οι εντερόκοκκοι σπανίως υπερβαίνουν τα 10 6 cfu/gr, ενώ στα κόπρανα των ζώων υπάρχουν σε µεγαλύτερο αριθµό απότηνe. coli (>10 9 /gr). Σπανίως πολλαπλασιάζονται στο νερό και παρουσιάζουν µεγαλύτερη ανθεκτικότητα στα περιβαλλοντικά stress και την χλωρίωση από ότι η E. coli. Η παρουσία τους αποτελεί απόδειξη µόλυνσης του ύδατος µε περιττωµατικές ουσίες. Ο κύριος λόγος αναζήτησης τους είναι η εκτίµηση της σηµασίας της παρουσίας ολικών κολοβακτηριοειδών επί απουσίας E. coli, καθώς και η παροχή συµπληρωµατικών πληροφοριών για την εκτίµηση της έκτασης µιας πιθανής κοπρανώδους µόλυνσης του πόσιµου νερού.

12 Clostridium perfrigens (βλαστικές µορφές και σπόροι) Αποτελεί είδος του γένους των θειοαναγωγικών κλωστηριδίων. Παράγει σπόρους ανθεκτικούς στο περιβάλλον που επιζούν στο νερό και στο περιβάλλον για πολύ µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα από ότι η E. coli. Στα κόπρανα ανευρίσκεται σε πολύ µικρότερους αριθµούς από την E. coli και τους εντερόκοκκους. Ως εκ τούτου αποτελεί λιγότερο ευαίσθητο δείκτης κοπρανώδους µόλυνσης. Αναζητείται όταν το νερό προέρχεται ή επηρεάζεται από επιφανειακά νερά (ή αφορά γεωτρήσεις).

13 Pseudomonas aeruginosa Βρίσκεται στα κόπρανα των ανθρώπων, αλλά σε µικρότερη ποσότητα από ότι τα κολοβακτηριοειδή. Είναι ευκαιριακά παθογόνος µικροοργανισµός και δεν συνιστάται ανάλυση σε επίπεδο ρουτίνας. Έχει σηµασία όµωςγιαταεµφιαλωµένανεράκαιγιανεράειδικών περιπτώσεων (π.χ. νοσοκοµειακά, παραγωγή φαρµάκων, κολυµβητικές δεξαµενές κλπ.). εν έχει αποδειχθεί εάν προκαλεί ασθένεια µε την πόση του νερού Προκαλεί µολύνσεις στο δέρµα, µάτια, αυτιά, γεννητικά όργανα

14 Ολικός αριθµός κοινών αερόβιων µικροβίων στους 37 ο C και 22 o C Ηπαράµετρος αυτή, δεν παρέχει ακριβή στοιχεία για τη µικροβιολογική ποιότητα του νερού, δίνει όµως σηµαντικές πληροφορίες ως προς τη σταθερότητα της ποιότητας του, καθώς και της αποτελεσµατικότητας της χλωρίωσης και της σωστής λειτουργίας µιας πηγής υδροδοσίας. Αυξοµειώσεις του ολικού αριθµού της τάξεως 1-2 λογαρίθµων αποτελούν ένδειξη επιµόλυνσης, η οποία χρήζει περαιτέρω διερεύνησης (π.χ. προβλήµατα στη µονάδα επεξεργασίας του νερού, ανάπτυξη βιολογικού υµενίου, επιµόλυνση της πηγής υδροληψίας κλπ).

15 Είδη παρακολούθησης οκιµαστική Σκοπός της είναι η παροχή σε τακτική βάση στοιχείων για την οργανοληπτική, χηµική και µικροβιολογική ποιότητα του νερού, καθώς και για την αποτελεσµατικότητα της επεξεργασίας του Οµάδα παραµέτρων (15) (υποχρεωτικών και ενδεικτικών) Μεγάλη συχνότητα Ελεγκτική Σκοπός της είναι η παροχή στοιχείων για να διαπιστωθεί η τήρηση των παραµετρικών τιµών Όλες οι παράµετροι Μικρή συχνότητα

16 Συµπληρωµατική Αρθ.7 παρ. 6, Οδηγ.98/83/EK Τα κράτη µέλη εξασφαλίζουν ότι διενεργείται συµπληρωµατική κατά περίπτωση παρακολούθηση για τις ουσίες και µικροοργανισµούς για τους οποίους δεν καθορίζεται παραµετρική τιµή σύµφωνα µε το άρθρο 5, όταν υπάρχουν λόγοι να πιστεύεται ότι οι ουσίες ή οι οργανισµοί αυτοί ενδέχεται να υπάρχουν σε ποσότητες που αποτελούν ενδεχόµενο κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία

17 Εµφιαλωµένο νερό, µικροβιολογικός έλεγχος ύο κατηγορίες Φυσικό µεταλλικό νερό. «Περί φυσικών µεταλλικών νερών Κανονισµοί του » (Directive 2009/54/EC) Νερό που πωλείται σε φιάλες η δοχεία. «Οι περί της Ποιότητας του Νερού Ανθρώπινης Κατανάλωσης (Παρακολούθηση και Έλεγχος) Νόµοι του 2001 και 2004»

18 Νέα προσέγγιση από τον WHO για την ασφάλεια του πόσιµου νερού Οι µικροβιολογικές αναλύσεις από µόνες τους δεν θεωρούνται αρκετές για να θεωρηθεί ότι ένα σύστηµα υδατοπροµήθειας είναι µικροβιολογικά ασφαλές. Επιπρόσθετα χρειάζεται να εφαρµόζεται σύστηµα HACCP για ανάλυση και εντοπισµό των κινδύνων που υπάρχουν στο σύστηµα ύδρευσης και ταυτόχρονα σύστηµα διαχείρισης για άµεση λήψη διορθωτικών µέτρων. Εφαρµόζεται στην ΕΕ.

19 ΟΡόλοςτουΠ.Ε..Υ. Κρήτης Υποστήριξη υπηρεσιών δηµόσιας υγείας Κρήτης Αναλύσεις δειγµάτων νερού ιερεύνηση πηγών µόλυνσης Συµµετοχή στις περιπτώσεις κρουσµάτων και επιδηµιών Εφαρµογή συστηµάτων ενεργητικής επιτήρησης υνατότητα άµεσης απόκρισης υνατότητα για πολυεπίπεδη ανάλυση δειγµάτων σε περίπτωση που το απαιτούν οι συνθήκες Μικροβιολογική ανάλυση Μοριακή ανάλυση (ανάλυση γονιδίων) Ανάλυση αντοχής σε αντιµικροβιακές ουσίες Πρωτεοµική ανάλυση

20 Π.Ε..Υ. Κρήτης Την περίοδο το ΠΕ Υ Κρήτης: δέχθηκε συνολικά δείγµατα νερού και πραγµατοποίησε αναλύσεις

21 Απολογιστικά-Π.Ε..Υ. Κρήτης

27 Λεγεωνέλλα Επιδηµίες της νόσου συσχετίζονται συνήθως µε το τεχνητό περιβάλλον του ανθρώπου Ο συνήθης τρόπος µετάδοσης: µέσω της αναπνευστικής οδού Εισπνοή µικρής διαµέτρου µικροσταγονιδίων ύδατος (aerosol <5µ) που περιέχουν τον µικροοργανισµό ΗΕλλάδασυµµετέχει στο Ευρωπαϊκό δίκτυο επιτήρησης της Legionella, το γνωστό EWGLI NET (ELDSnet). Στο δίκτυο καταγράφονται και τα κρούσµατα λεγεωνέλλωσης σε ταξιδιώτες που διαµένουν σε ξενοδοχεία στις διάφορες χώρες της Ε.Ε. Στην συνέχεια το δίκτυο ενηµερώνει τους αντίστοιχους αρµόδιους εθνικούς φορείς (στην Ελλάδα το Κ.Ε.Ε.Λ.Π.Ν.Ο.), το οποίο µέσω των αντίστοιχων µηχανισµών, όπως τις κατά τόπους Υγειονοµικές Υπηρεσίες, προβαίνει σε αυτοψίες και δειγµατοληπτικούς ελέγχους από τα δίκτυα ύδρευσης των παραπάνω ξενοδοχείων. Τα δείγµατα (για την Περιφέρεια της Κρήτης) αποστέλλονται κι ελέγχονται από το Π.Ε..Υ. Κρήτης

28 Λεγεωνέλλα Μετά την ολοκλήρωση του ελέγχου από το Π.Ε..Υ. Κρήτης Ο αρµόδιος φορέας προτείνει διορθωτικές κινήσεις ενηµερώνει το Ευρωπαϊκό δίκτυο για τη συµµόρφωση των ξενοδοχειακών µονάδων στις απαιτήσεις της σχετικής νοµοθεσίας. Σε περίπτωση µη συµµόρφωσης του επίµαχου ξενοδοχείου, το δίκτυο έχει την δυνατότητα να εκδώσει οδηγία σε σχέση µε το ξενοδοχείο αυτό

29 Σύγχρονη διαγνωστική προσέγγιση

31 Ορότυποι/είδη Legionella στην Κρήτη

32 Επίλογος Απουσία κρούσµατος δεν συνεπάγεται απουσία του παθογόνου Συνολικά 84 (42%) θετικά ξενοδοχεία/καταλύματα 502 θετικά δείγματα (21.2%) Παθητική επιτήρηση 56 (39%) θετικά ξενοδοχεία 392 θετικά δείγματα (22.5%) «Ενεργητική επιτήρηση» 28 (54%) θετικά ξενοδοχεία 110 θετικά δείγματα (17.5%)

33 "Ποιότητα Νερών - Ο Ρόλος του Περιφερειακού Εργαστηρίου ηµόσιας Υγείας" Β. Σανδαλάκης Μοριακός Βιολόγος / Βιοπληροφορικός Περιφερειακό Εργαστήριο ηµόσιας Υγείας Κρήτης Πέµπτη 26 Ιουνίου 2014