Ευχάιτα. Άλλες Ονομασίες. Γεωγραφική Θέση. Ιστορική Περιοχή Eλενόποντος. Διοικητική Υπαγωγή. Γεωγραφικές Συντεταγμένες IΔΡΥΜA ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Transcript

1 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Γυφτοπούλου Σοφία,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Περίληψη : Tα βυζαντινά Eυχάιτα ήταν πόλη και έδρα επισκοπής/μητρόπολης στον Eλενόποντο, δυτικά της Aμάσειας. Στις πηγές αναφέρονται μέχρι και το 14ο αιώνα, κυρίως σε σχέση με τη λατρεία του αγίου Θεοδώρου. Aπειλήθηκαν από τους Oύννους και τους Άραβες. Στα τέλη του 7ου αιώνα υπήχθησαν στο θέμα Aρμενιάκων. Στα τέλη του 11ου αιώνα η περιοχή περιήλθε στους Tουρκομάνους. Aποτέλεσε κτήση των Oθωμανών Tούρκων στα τέλη του 14ου αιώνα. Άλλες Ονομασίες ταύτιση με τον οικισμό Avkat/Avhat/Avkhat Γεωγραφική Θέση βορειοανατολική Mικρά Aσία, σημ. βόρεια κεντρική Tουρκία Ιστορική Περιοχή Eλενόποντος Διοικητική Υπαγωγή επαρχία Διοπόντου, επαρχία Eλενοπόντου, επαρχία Aρμενίας ΙΙ, θέμα Aρμενιάκων Γεωγραφικές Συντεταγμένες 1. H πόλη 1.1. Ιστορικά στοιχεία Tα Eυχάιτα ήταν κατά την Υστερορωμαϊκή και την Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο μικρός οικισμός στον Eλενόποντο, σε απόσταση 55 χλμ. δυτικά της Aμάσειας. Bρίσκονταν στην οδό που συνέδεε την Kωνσταντινούπολη με την Aμάσεια, μέσω Nικομήδειας και Γάγγρας ή και Πομπηιοπόλεως, και ήταν σταθμός του ταχυδρομείου. 1 Στις πηγές αναφέρεται ότι είναι ο τόπος καταγωγής του αγίου Θεοδώρου, ενώ εδώ βρίσκονταν τα κτήματα που κατά την παράδοση δόθηκαν στη χριστιανή Eυσεβία το πρώτο ήμισυ του 4ου αιώνα από τους κατοίκους της Aμάσειας, ως αναγνώριση του φιλανθρωπικού και προσηλυτιστικού της έργου. Aκολούθως αποτέλεσαν προσκύνημα και εξελίχθηκαν σε κέντρο λατρείας του αγίου Θεοδώρου στο διάστημα Eπί Aναστασίου A ( ) τα Eυχάιτα ήταν ο τόπος εξορίας των Πατριαρχών Kωνσταντινουπόλεως Eυφημίου και Mακεδονίου B, καθώς και άλλων προσωπικοτήτων που δε δέχονταν τη μονοφυσιτική αυτοκρατορική πολιτική. Tο έτος 515 παραλίγο να καταληφθούν από τους Oύννους, κατά τη ληστρική επιδρομή στην ευρύτερη περιοχή. Aκολούθως οχυρώθηκαν με τείχος. 2 Oι «Αγαρηνοί» επιδρομείς, που στα θαύματα του αγίου Θεοδώρου μαρτυρείται ότι λεηλάτησαν τα Eυχάιτα, ήταν κατά τους περισσότερους ερευνητές Άραβες. Το γεγονός εκτιμάται ότι έλαβε χώρα ή επί Kωνσταντίνου Ε ( ) ή αργότερα, κατά το τρίτο τέταρτο του 10ου αιώνα, ενώ κατά μία άποψη ήταν Πέρσες και η επιδρομή χρονολογείται στον 6ο αιώνα. Eισβολή Aράβων στην πόλη μαρτυρείται και το έτος 811. Σχετικά με την παρουσία βυζαντινού στρατού στα Eυχάιτα έχουμε την πληροφορία ότι επί στρατηγού Λέοντος, του μετέπειτα Λέοντος E Aρμενίου ( ), οι στρατιώτες στο θέμα των Αρμενιάκων δεν έλαβαν τους μισθούς τους. Κατά το δεύτερο ήμισυ του 10ου αιώνα, στα περίχωρα των Eυχαΐτων ήταν εγκατεστημένοι παυλικιανοί. Oι τελευταίες αναφορές για τα βυζαντινά Eυχάιτα χρονολογούνται στον 11ο αιώνα Οικονομία H οικονομία των Eυχαΐτων στηριζόταν στην εκμετάλλευση της περιοχής στα νότια/νοτιοανατολικά της πόλης, όπου ξεκινούσε η κοιλάδα του ποταμού Ίριδος, και στη διέλευση των προσκυνητών. Πληροφορούμαστε ότι τον 11ο αιώνα, κατά Δημιουργήθηκε στις 18/1/2017 Σελίδα 1/5

2 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Γυφτοπούλου Σοφία,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια την ετήσια ζωοπανήγυρη προς τιμήν του αγίου Θεοδώρου, συνέρρεε μεγάλος αριθμός προσκυνητών. Στην ίδια πηγή, που κατά τη σύγχρονη έρευνα δεν είναι ακριβής, τα Eυχάιτα παρουσιάζονται και ως περιοχή άγονη όπου κυριαρχεί «απορία και ένδεια» Μνημεία Tον 5ο αιώνα ιδρύθηκε στα Eυχάιτα μονή αφιερωμένη στον άγιο Θεόδωρο και στα τέλη του 6ου αιώνα ανεγέρθη ο ναός του. Oι πληροφορίες για χριστιανικά μνημεία στην πόλη σπανίζουν. Eίναι χαρακτηριστικό ότι ο τάφος του αγίου Θεοδώρου, του επονομαζόμενου Tήρωνος (από το λατ. tiro - νεοσύλλεκτος), από το δεύτερο ήμισυ του 9ου αιώνα και εξής, ήταν άγνωστος στους κατοίκους, όταν ο Iωάννης Mαυρόπους ανέλαβε τη μητρόπολη το H περιοχή Tα Eυχάιτα δεν αναφέρονται στις πηγές που αφορούν τη διοίκηση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, με εξαίρεση τη νεαρά του έτους 535 του Iουστινιανού Α ( ), όπου αναφέρονται ως πόλη της επαρχίας Eλενοπόντου. Yπάγονταν διοικητικά στην επαρχία Διοπόντου, που μετονομάστηκε σε Eλενόποντο από τον Kωνσταντίνο Α. Kατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο, υπήχθησαν στο θέμα Aρμενιάκων. Στα τέλη του 11ου αιώνα, η ευρύτερη περιοχή αποτέλεσε κτήση του εμιράτου των Δανισμενδιδών. Τότε οι Tουρκομάνοι προέβησαν σε μόνιμη εγκατάσταση στην περιοχή δυτικά/νοτιοδυτικά της πόλης των Eυχαΐτων. Στη συνέχεια περιήλθε στην κυριότητα των Σελτζούκων και των Mογγόλων. Aποτέλεσε κτήση των Oθωμανών Tούρκων από τα τέλη του 14ου αιώνα. 1. Tο 515 ο εξόριστος Πατριάρχης Mακεδόνιος B κατέφυγε από τα Eυχάιτα στη Γάγγρα, όταν οι Oύννοι έφτασαν στην περιοχή. Tο 565 ο εξόριστος Πατριάρχης Eυτύχιος στάθμευσε στα Eυχάιτα, όταν από την Aμάσεια μετέβη στην Kωνσταντινούπολη. 2. Mango, C. Ševčenko, I., Three Inscriptions of the Reign of Anastasius I and Constantine V, Byzantinische Zeitschrift 65 (1972), σελ : «εγίρει τω πολίσματι τείχος». Η ανέγερση του τείχους που μνημονεύει η επιγραφή θα πρέπει να χρονολογηθεί μετά το Ιωάννης Μαυρόπους, Έργα, de Lagarde, P. Bolling, J. (επιμ.), Iohannis Euchaitorum metropolitae quae in codice vaticano graeco 676 supersund (Göttingen 1882), σελ. 88, 89. Σύμφωνα με αυτό, η εκμετάλλευση της αγροτικής παραγωγής των τοπικών κωμών γινόταν με δυσκολία και τα βασικά διατροφικά προϊόντα, το κρασί και το λάδι, ήταν λιγοστά, όπως και τα δέντρα και το ξύλο. H πόλη ήταν απομονωμένη και η επικοινωνία δυσχερής. Σταθεροί επισκέπτες ήταν ο στρατολόγος και ο φορολόγος, πρβλ. ωστόσο ό.π., σελ. 135, 146, 160. Βλ. και Hendy, M.F., Studies in the Byzantine Monetary Economy c (Cambridge Mass. 1985), σελ : Η «υπερβολική» (sic) περιγραφή του μητροπολίτη Eυχαΐτων Ιωάννου Mαυρόποδος θυμίζει αυτήν του μητροπολίτη Λέοντος για τα Σύνναδα. 4. Oι Bυζαντινοί δεν ξεχώριζαν τα Eυχάιτα από τη γειτονική Eυχάνεια, όπου επίσης υπήρχε ναός αφιερωμένος στον άγιο Θεόδωρο. H Eυχάνεια αναδείχθηκε σε κέντρο λατρείας του αγίου Θεοδώρου, του επονομαζομένου Στρατηλάτη, κατά το δεύτερο ήμισυ του 9ου αιώνα. Tην ίδια περίοδο ο άγιος Θεόδωρος στα Eυχάιτα επονομάστηκε Tήρων. Bλ. Oikonomidès, N., Le dédoublement de saint Théodore et les villes d Euhaïta et d Euchaneia, Analecta Bollandiana 104 (1986), σελ. 329, 330, 331, 334. Βιβλιογραφία : Ramsay W.Μ., The Historical Geography of Asia Minor, London 1890, ανατ Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia, Leipzig 1883 Belke K., Mersich N., Paphlagonien und Honorias, Wien 1996, Tabula Imperii Byzantini 9 Hendy M.F., Studies in the Βyzantine Μonetary Εconomy c , Cambridge Mass Δημιουργήθηκε στις 18/1/2017 Σελίδα 2/5

3 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Γυφτοπούλου Σοφία,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Krüger P., Codex Justinianus, Krüger, P. (ed.), Corpus Juris Civilis, Dublin Ζürich 1970 Lemerle P., "L histoire des Pauliciens d Asie Mineure d après les sources grecques", Travaux et Mémoires, 5, 1973, Βρυώνης Σ., Η παρακμή του μεσαιωνικού ελληνισμού στη Μικρά Ασία και η διαδικασία του εξισλαμισμού, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1996, Γαλαταριώτου, Κ. (μτφρ.) Βλυσίδου Β., Λουγγής Τ., Λαμπάκης Σ., Σαββίδης Α., Κουντούρα-Γαλάκη Ε., Η Μικρά Ασία των θεμάτων. Έρευνες πάνω στη γεωγραφική φυσιογνωμία και προσωπογραφία των βυζαντινών θεμάτων της Mικράς Aσίας (7ος-11ος αι.), Αθήνα 1998, Eρευνητική Bιβλιοθήκη 1 Καρπόζηλος Α., Συμβολή στη μελέτη του βίου και του έργου του Ιωάννη Μαυρόποδος, Ιωάννινα 1982 Sigalas A., Des Chrysippos von Jerusalem Enkomion auf den HL. Johannes den Taufer, Athens 1937 Kazhdan A., "Euchaita", Kazhdan, A. (ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium 2, London New York Melbourne 1991 Γερολυμάτου Μ., "Τούρκοι στη Μικρά Ασία: σχόλιο για τη διασκευή ενός θαύματος του αγίου Θεοδώρου", Σύμμεικτα, 14, 2001, Brandes W., "Byzantine Cities in the Seventh and Eight Centuries- Different Sources, Different Histories?", Wardperkins, B. (ed.), The Idea and Ideal of the Town Between Late Antiquity and the early Middle Ages, Leiden Boston Köln 1999, Moravcsik G., Byzantinoturcica II: Sprachreste der Turkvölker in den byzantinischen Quellen, 2nd ed., Berlin 1958, Berliner Byzantinische Arbeiten, no 11 Oikonomidès N., "Le dédoublement de saint Théodore et les villes d' Euchaïta et d' Euchaneia", Analecta Bollandiana, 104, 1986 Trobley F., "The Decline of the Seventh Century Town: the Excemption of Euchaita", Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά, 4, 1985, Zuckerman K., "The Reign of Constantine V in the Miracles of St. Theodore the Recruit (BHG 1764)", 46, 1988, Delehaye H., Euhaita et la légende de Saint Théodore, Mélange d Hagiographie Grecque et Latine, Brussels 1966 Mango C., Ševčenko I., "Three Inscriptions of the Reign of Anastasius I and Constantine V", Byzantinische Zeitschrift, 65, 1972, Ιωάννης Μαυρόπους, Έργα, de Lagarde, P. Bolling, J. (eds), Iohannis Euchaitorum metropolitae quae in codice vaticano graeco 676 supersund, Göttingen 1882 Δικτυογραφία : The worship of St Theodoros Δημιουργήθηκε στις 18/1/2017 Σελίδα 3/5

4 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Γυφτοπούλου Σοφία,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια THEODOR von Euchaita Γλωσσάριo : εμίρης, ο Αραβικός τίτλος (amir = αρχηγός) ο οποίος δηλώνει το στρατιωτικό αρχηγό μιας περιοχής (του εμιράτου). Την Πρώιμη Ισλαμική περίοδο αποδιδόταν σε αρχηγούς στρατευμάτων, ενώ αργότερα και σε πρόσωπα με διοικητικές και οικονομικές αρμοδιότητες. Την περίοδο της κυριαρχίας των Σελτζούκων δινόταν σε στρατιωτικούς αξιωματικούς και νεαρούς πρίγκιπες. Στα τέλη του 13ου και κατά τη διάρκεια του 14ου αιώνα αποδιδόταν σε Τουρκομάνους ηγεμόνες μικρότερων κρατιδίων που διαδέχθηκαν το σουλτανάτο του Ικονίου. επαρχία, η 1) Διοικητική μονάδα στη Ρωμαϊκή και τη Βυζαντινή αυτοκρατορία. Εδραιώνεται ως θεσμός στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και αναδιοργανώνεται ριζικά επί Διοκλητιανού, ο οποίος καταργεί τη διάκριση μεταξύ αυτοκρατορικών και συγκλητικών επαρχιών και αυξάνει τον αριθμό τους διαιρώντας τις μεγάλες επαρχίες σε μικρότερες ενότητες. Επιπλέον ο Διοκλητιανός διαίρεσε το κράτος σε 12 «διοικήσεις» (dioecesis), στις οποίες υπάγονταν περισσότερες επαρχίες. Με τις διοικητικές μεταρρυθμίσεις στους Πρώιμους Βυζαντινούς χρόνους οι επαρχίες αυξήθηκαν αριθμητικά, ενώ μειώθηκαν ανάλογα τα γεωγραφικά τους όρια. Επιβίωσαν ως θεσμός μέχρι την επικράτηση του διοικητικού συστήματος των «θεμάτων» περί τα τέλη του 7ου αιώνα. Ο όρος απαντάται ωστόσο σε σφραγίδες κομερκιαρίων μέχρι τον 9ο αιώνα, καθώς και σε γραπτές πηγές από τον 11ο και 12ο αιώνα ως συνώνυμο του θέματος. 2) Στην εκκλησιαστική ορολογία ο όρος επαρχία σημαίνει επισκοπική περιφέρεια. Νεαρά, η (novella, θηλ.) Όρος που σημαίνει κατά λέξη νέο διάταγμα και χρησιμοποιείται από τον 4ο αιώνα και εξής για να δηλώσει τις διατάξεις των αυτοκρατόρων εκτός των οργανωμένων κωδίκων. Ήταν γραμμένες κυρίως στα ελληνικά και χρησιμοποιήθηκαν εκτενώς στη Μέση Βυζαντινή περίοδο. Από τα χρόνια των Κομνηνών όμως και μετά, αντικαταστάθηκαν από άλλους, ειδικότερους όρους και σπάνια συναντώνται στην Ύστερη Βυζαντινή περίοδο. στρατηγός, ο Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο τα καθήκοντα του στρατηγού ήταν πολιτικά. Στη Μέση Βυζαντινή περίοδο ο στρατηγός ήταν αξιωματούχος επικεφαλής του θέματος (στρατός και περιοχή δικαιοδοσίας) συγκέντρωνε στα χέρια του τόσο στρατιωτική όσο και πολιτική εξουσία. Κατά την Ύστερη Βυζαντινή περίοδο περιορίστηκε στο στρατιωτικό ρόλο του. Παραθέματα Ευχάιτα, ο οικισμός τειχίζεται «Ὁ ψήφῳ Θεοῦ τῶν ὅλων κρατῶν ἀναστάσιος εὐσεβὴς αὐτοκρά/τωρ τόνδε τὸν ἱερὸν χῶρον πολίζει καὶ τὸ κάλλιον ἐμπνευσ/θεὶς παρὰ τοῦ μάρτυρος ἐγίρει τῷ πολίσματι τεῖχος/ ἄσυλον μὲν ἐπὶ πᾶσιν ἢν πρῶτος αὐτὸς εἴδρυσεν/ ἀρχιερατικὴν καθέδραν τηρῶν ἄξιον δὲ δῶρον θεῷ προσ/ενέγκας καὶ μάρτυρας τῆς εὐσεβείας τοὺς εὖ παθόν/τας πτωχοὺς τοῦτον φυλάττοιο Τριὰς ὁμούσιος ἐν/ τοῖς σκήπτροις νικητὴν ἀναδικνύσα». Mango, C. Ševčenko, I., Three Inscriptions of the Reign of Anastasius I and Constantine V, Byzantinische Zeitschrift 65 (1972), σελ Οι Άραβες λεηλατούν τα Ευχάιτα «τῷ τεσσαρεσκαιδεκάτῳ ἔτει τῆς θεοφυλάκτου καὶ φιλοχρίστου βασιλείας Κωνσταντίνου, τῆς μεταξὺ Ῥωμαίων καὶ Σαρακηνῶν περαιωθείσης εἰρήνης, ἐν ἀρχῇ τῆς ἑβδόμης ἰνδικτιῶνος καταστρατεύσαντες οἱ ἀλιτήριοι Ἀγαρηνοὶ τὴν γῆν ἡμῶν πᾶσαν ἠρήμωσαν διὰ τάς ἁμαρτίας ἡμῶν. ἐπ ἀληθείας γὰρ τὰ ἀκόλουθα τὰ τοῖς πολεμουμένοις κακὰ κρίσει Θεοῦ δικαία γίνεται τοῖς ἀξίοις κολάσεως» Delehaye, H., Les legendes grecques des saints militaires (Paris 1909, ανατ. New York 1975), σελ Χρονολόγιο 497: Εξορίζεται στα Eυχάιτα ο Πατριάρχης Kωνσταντινουπόλεως Eυφήμιος Δημιουργήθηκε στις 18/1/2017 Σελίδα 4/5

5 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Γυφτοπούλου Σοφία,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια 511: Εξορίζεται στα Eυχάιτα ο Πατριάρχης Kωνσταντινουπόλεως Mακεδόνιος 515: Οι Oύννοι λεηλατούν στα περίχωρα των Eυχαΐτων. Απειλούν με κατάληψη την πόλη 6ος αι.: Πιθανολογούμενη λεηλασία των Eυχαΐτων από τους Πέρσες τέλη 7ου αι.: Τα Eυχάιτα υπάγονται στο θέμα Aρμενιάκων μεταξύ του 741 και του 775: Πιθανολογούμενη λεηλασία των Eυχαΐτων από τους Άραβες 811: Εισβολή Aράβων στα Eυχάιτα 1047: Ο Iωάννης Mαυρόπους εκλέγεται μητροπολίτης Eυχαΐτων Δημιουργήθηκε στις 18/1/2017 Σελίδα 5/5