Long-term changes of fisheries landing patterns of most important species in Amvrakikos lagoonal system

Transcript

1 9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας Πρακτικά, Τόμος ΙΙ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ΤΗΣ ΑΛΙΕΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΩΝ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΕΙΔΩΝ ΤΩΝ Λ/Θ ΤΟΥ ΑΜΒΡΑΚΙΚΟΥ ΚΟΛΠΟΥ Μουτόπουλος Δ.Κ. 1, Ράμφος Α. 1, Σπάλα Κ. 2, Κουτσικόπουλος Κ. 2, Κατσέλης Γ. 1 1 ΤΕΙ Μεσολογγίου, Τμήμα Υδατοκαλλιεργειών & Αλ. Διαχείρισης, Νέα Κτίρια, Μεσολλόγι, dmoutopo@teimes.gr 2 Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Βιολογίας, , Ρίο-Πάτρα, ckoutsi@upatras.gr Περίληψη Στην εργασία αυτή παρουσιάζονται οι ετήσιες αλιευτικές παραγωγές των ειδών των πιο σημαντικών λιμνοθαλασσών (Λ/Θ) γύρω από τον Αμβρακικό κόλπο για την περίοδο Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η διερεύνηση κοινών χρονικών προτύπων της αλιευτικής παραγωγής των ειδών των Λ/Θ του Αμβρακικού κόλπου. Τα δεδομένα προέρχονται από τα δελτία παραγωγής των συνεταιρισμών που κατατίθενται στις Διευθύνσεις Αλιείας. Για την ανάλυση των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε η ανάλυση των κύριων συνιστωσών και τα πρότυπα των παραγωγών ανά είδος και Λ/Θ προήλθαν από τις τιμές βαρύτητας των μεταβλητών σε σχέση με τους παραγόμενους άξονες. Γενικά, η παραγωγή των περισσότερων ειδών (κέφαλος, γοβιός, χέλια) εμφανίζει πτωτική τάση σε όλες τις Λ/Θ, ενώ παρατηρήθηκαν και πρότυπα που εμφάνιζαν μακροχρόνιες διακυμάνσεις της παραγωγής με μικρής διάρκειας πτωτικές ή αυξητικές τάσεις. Τα αποτελέσματα συζητούνται στο πλαίσιο των άμεσων και έμμεσων ανθρωπογενών παρεμβάσεων στον Αμβρακικό κόλπο και τις Λ/Θ της μελέτης. Λέξεις κλειδιά: Μακροχρόνιες αλλαγές, αλιευτική παραγωγή, ανθρωπογενείς επιδράσεις, Λ/Θ, Αμβρακικός κόλπος. Long-term changes of fisheries landing patterns of most important species in Amvrakikos lagoonal system Moutopoulos D.K. 1, Ramfos A. 1, Spala K. 2, Koutsikopoulos C. 2, Katselis G. 1 1 TEI Mesolonghi, Department of Aquaculture and Fisheries Management, Nea Ktiria, Mesolonghi, dmoutopo@ teimes.gr 2 University of Patras, Department of Biology, , Rio-Patras, ckoutsi@upatras.gr Abstract In this study we present the annual fishery landings of the most important lagoons around Amvrakikos gulf during The aim of the study is to identify common species landing patterns among the lagoons. Private fisherman cooperation leasing the lagoons and the data were recorded on behalf of Direction of fisheries in the corresponding Prefectures. Data analysis was done using Principal Component Analysis (PCA) and the common species landing patterns were based on factor scores related with the producing axes. Generally, most of the species-lagoon fishery landings showed a clear decreasing pattern, with the exception of some long-term fluctuated patterns of species landings per lagoon with short-term changes (increase or decrease of landings). The results were discussed within the framework of large-scale human impacts on the Amvrakikos gulf and the lagoon studied. Keywords: Long-term changes, fish landings, human impacts, coastal lagoons, Amvrakikos gulf. 1. Εισαγωγή Η κατανόηση του μηχανισμού λειτουργίας των λιμνοθαλασσών (Λ/Θ) είναι ζωτικής σημασίας για τη δυναμική των ιχθυαποθεμάτων και αποτελεί προτεραιότητα για τη διαχείριση. Οι Λ/Θ λόγω του ενδιάμεσου χαρακτήρα τους (άμεση επίδραση από τη θάλασσα και τα εσωτερικά νερά) αποτελούν σημαντικά πεδία αναζήτησης τροφής και προστασίας ορισμένων από τα πιο εμπορικά βενθοπελαγικά ειδών ψαριών με διαφορετικά πρότυπα ιστορίας ζωής (Katselis et al., 2007). Παράλληλα, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των Λ/Θ (αβαθή συστήματα με έντονη επίδραση από τη θάλασσα και την ξηρά) τις καθιστούν ευμετάβλητες σε περιβαλλοντικές διακυμάνσεις (Katselis et al., 2003; -995-

2 9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, Proceedings, Volume ΙΙ Leonardos & Sinis, 1999) και προσβάσιμες σε ανθρωπογενείς παρεμβάσεις (Katselis et al., 2003). Τα παραπάνω φαινόμενα γίνονται περισσότερο εμφανή σε περιπτώσεις κλειστών κόλπων με μικρή ανανέωση υδάτων, όπως είναι ο Αμβρακικός. Ειδικότερα, στον Αμβρακικό κόλπο υπάρχουν περιφερειακά 14 Λ/Θ που καλύπτουν μια έκταση περίπου 86 km 2 (περίπου 20% της συνολικής έκτασης των ελληνικών Λ/Θ), με τα δυο μεγάλα λιμνοθαλάσσια συγκροτήματα, Λογαρού και Τσουκαλιό-Ροδιά στις βόρειες ακτές του Αμβρακικού, να καλύπτουν το 70% της συνολικής έκτασης, ενώ οι υπόλοιπες η κάθε μία καλύπτει μια έκταση που κυμαίνεται από 0,2-5 km 2 (Εικ. 1). Ο σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η διερεύνηση διαχρονικών προτύπων της αλιευτικής παραγωγής των ειδών μεταξύ των Λ/Θ του συστήματος του Αμβρακικού κόλπου, για την κατανόηση της δομής και της δυναμικής αυτών των οικοσυστημάτων, αλλά και της γενικότερης κατάστασης του κόλπου. Εικ.1: Οι λιμνοθάλασσες (Χ) στον Αμβρακικό κόλπο. Με κεφαλαία γράμματα υποδεικνύονται οι λιμνοθάλασσες της παρούσας μελέτης (ΛΓ: Λογαρού, ΤΚ: Τσουκαλιό, ΤΣ: Τσοπέλι, ΜΑ: Μάζωμα, ΠΩ: Πωγνίτσα και ΒΑ: Βαθύ). 2. Υλικά και Μέθοδοι Τα δεδομένα της παρούσας μελέτης βασίζονται στις καταγραφές της ετήσιας αλιευτικής παραγωγής των κυριότερων ειδών (Anguilla anguilla: χέλι, Dicentrarchus labrax: λαβράκι, Gobius spp: γοβιός, Mugilidae: κεφαλοειδή, Solea sp.: γλώσσες, Melicertus kerathurus: γάμπαρη, Sparus aurata: τσιπούρα) των Λ/Θ του Νομού Άρτας (Λογαρού και Τσουκαλιό-Ροδιά) και Πρέβεζας (Τσοπέλι, Μάζωμα, Πωγωνίτσα και Βαθύ) και καλύπτουν την περίοδο Τα δεδομένα προέρχονται από τα δελτία παραγωγής που καταθέτουν οι εκμισθωτές-συνεταιρισμοί των παραπάνω Λ/Θ στις Διευθύνσεις Αλιείας των αντίστοιχων νομών. Η καταγραφή γίνεται με την εμπορική ονομασία, η οποία, στις περισσότερες περιπτώσεις, βασίζεται στο όνομα του είδους και το εύρος του μεγέθους του. Στην παρούσα εργασία οι παραγωγές των επιμέρους εμπορικών ομάδων του κάθε είδους αθροίστηκαν σε μια, ενώ για την αποφυγή συγχύσεων οι εμπορικές κατηγορίες των 5 ειδών των κεφαλοειδών (Mugil cephalus: κέφαλος, Liza aurata: μιξυνάρι, Liza ramado: βελάνισσα, Liza saliens: γάστρος, και Chelon labrosus: λαυκίνος) ομαδοποιήθηκαν σε μια (Mugilidae). Η διερεύνηση των κοινών προτύπων τάσεων της παραγωγής έγινε χρησιμοποιώντας την Ανάλυση των Κύριων Συνιστωσών (PCA) για κάθε είδος ξεχωριστά ανά Λ/Θ: (πίνακας: γραμμές Χ στήλες) αλιευτική παραγωγή ανά έτος Χ Λ/Θ. Η PCA μετασχηματίζει τις εξαρτώμενες μεταβλητές (Λ/Θ) σε μια καινούργια ομάδα μεταβλητών (άξονες Χ, Υ και Ζ) οι οποίες δε συσχετίζονται και είναι διατεταγμένες με μειούμενη σειρά σημασίας (Hair et al., 1998). Οι χρονοσειρές των παραγοντικών τιμών βαρύτητας (Factor loadings) που προκύπτουν υποδεικνύουν τη βαρύτητα κάθε μετα

3 9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας Πρακτικά, Τόμος ΙΙ βλητής (Λ/Θ και έτη) σε σχέση με τους παραγόμενους άξονες και αναδεικνύουν τις ομάδες των Λ/Θ με παρόμοια πρότυπα τάσεων της αλιευτκής παραγωγής για κάθε είδος. Τέλος, για τις συγκρίσεις των ποσοστιαίων συνθέσεων των ειδών χρησιμοποιήθηκε ο έλεγχος ανεξαρτησίας με τη χ 2 κατανομή (Likelihood-ratio χ 2 ) (Zar, 1999). 3. Αποτελέσματα Εικ. 2: Μέση (±SE) απόδοση της αλιευτικής παραγωγής ανά επιφάνεια των λιμνοθαλασσών της μελέτης στον Αμβρακικό κόλπο, την περίοδο Τα είδη της παρούσας μελέτης αποτελούν συνολικά περισσότερο από το 85% της συνολικής ετήσιας αλιευτικής παραγωγής σε κάθε Λ/Θ. Η απόδοση της αλιευτικής παραγωγής ανά μονάδα επιφάνειας (t/km 2 ) ήταν υψηλότερη στις Λ/Θ του νομού της Πρέβεζας (Μάζωμα, Τσοπέλι και Βαθύ) παρά σε αυτές του νομού της Άρτας (Εικ. 2). Η ανάλυση της τάσης της παραγωγής των ειδών ανά Λ/Θ έδειξε, στις περισσότερες περιπτώσεις, ένα πτωτικό πρότυπο κατά τη διάρκεια των τελευταίων 20 ετών (Εικ. 3). Ειδικότερα, η εφαρμογή της PCA στην παραγωγή κάθε είδους ξεχωριστά έδειξε ότι στα περισσότερα από αυτά (4 από τα 7 είδη) το μεγαλύτερο ποσοστό της αρχικής διακύμανσης της αλιευτικής παραγωγής ανά Λ/Θ ερμηνεύονταν από δυο άξονες-πρότυπα της αλιευτικής παραγωγής, με εξαίρεση τα κεφαλοειδή και τη γάμπαρη (ένα κυρίαρχο πρότυπο) και την τσιπούρα (τρία πρότυπα-άξονες) (Εικ. 3). Η εξέταση κάθε προτύπου ξεχωριστά (13 συνδυασμοί ειδών Λ/Θ) έδειξε ότι σε 5 από τις 13 περιπτώσεις το πρότυπο που εμφανίστηκε ήταν πτωτικό σε ολόκληρη τη διάρκεια της χρονοσειράς, ενώ παρατηρήθηκαν και τα ακόλουθα πρότυπα τάσεων: (α) αυξητικές τάσεις, ιδιαίτερα την τελευταία δεκαετία της χρονοσειράς (στην τσιπούρα το λαβράκι και τη γάμπαρη) και (β) έντονες μακροχρόνιες διακυμάνσεις και σταθεροποίηση στις ελάχιστες τιμές στα τελευταία χρόνια της χρονοσειράς (γλώσσες και γοβιός). Ειδικότερα, όσον αφορά στα κεφαλοειδή, η τάση μείωσης είναι κοινή σε όλες τις εξεταζόμενες Λ/Θ. Στα χέλια παρατηρούνται δύο πρότυπα διαχρονικών αλλαγών της παραγωγής (Εικ. 3). Στο πρώτο παρατηρείται μειούμενη τάση (Μάζωμα, Τσουκαλιό-Ροδιά και Λογαρού) ενώ στο δεύτερο, όπου εντάσσονται οι Λ/Θ Τσοπέλι, Πωγωνίτσα και Βαθύ, η παραγωγή παραμένει σταθερή. Δεδομένης της μικρής ποσότητας παραγωγής σε χέλια των δύο αυτών Λ/Θ η συμπεριφορά αυτή δεν αλλάζει το γενικό πρότυπο της διαχρονικής μείωσης της παραγωγής του χελιού στις Λ/Θ του Αμβρακικού. Η παραγωγή της τσιπούρας και του λαβρακιού παρουσιάζει τρία και δυο πρότυπα διαχρονικών μεταβολών αντίστοιχα, τα οποία διαφοροποιούνται μεταξύ τους από το χρονισμό των μεταξύ των ετησίων διακυμάνσεων της παραγωγής των ειδών στις διάφορες ομάδες Λ/Θ, χωρίς να αλλοιώνεται το γενικό πρότυπο αύξησης τους από τη δεκαετία του 90 και για τα δύο είδη. Αντίθετα, στη γλώσσα και στο γοβιό η διαφοροποίηση του χρονισμού μεταξύ των δυο εμφανιζόμενων προτύπων-ομάδων Λ/Θ οφείλεται και στα δυο είδη στις μεταξύ των ετών διακυμάνσεις της πτωτικής παραγωγής τους. Τέλος, η παραγωγή της γάμπαρης παρουσιάζει το ίδιο πρότυπο σε όλες τις Λ/Θ στις οποίες αλιεύε

4 9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, Proceedings, Volume ΙΙ ται (Τσοπέλι, Τσουκαλιό-Ροδιά και Λογαρού) (Εικ. 2). Από τα παραπάνω μπορούμε να διαχωρίσουμε τις χρονοσειρές των αλιευτικών παραγωγών ανά είδος και Λ/Θ σε δύο χρονικές περιόδους: και Ειδικότερα, μετά το 1991 εμφανίστηκε μείωση της συνολικής αλιευτικής παραγωγής σε κάθε Λ/Θ της μελέτης, όπου, με εξαίρεση το Βαθύ, το ποσοστό της μείωσης ξεπερνούσε το 16,8% (Εικ. 3). Η σύγκριση των συνθέσεων των ειδών ανάμεσα στις δυο παραπάνω χρονικές περιόδους, για όλες τις Λ/Θ μαζί, έδειξε σημαντική (P<0,05) αλλαγή στη σύνθεση του αλιεύματος, καθώς μειώθηκε η συνεισφορά κυρίως των χελιών, των κεφαλοειδών (μείωση της τάξης του 80%) και του γοβιού (μείωση της τάξης του 100%), ενώ αντίθετα αυξημένη εμφανίστηκε η συμμετοχή της τσιπούρας (αύξηση της τάξη του %) στην παραγωγή. 4. Συζήτηση - Συμπεράσματα Η σχετικά μεγάλη διάρκεια των διαθέσιμων χρονοσειρών, καθώς και η σταθερότητα των πρακτικών εκμετάλλευσης των Λ/Θ της μελέτης (διβάρια: ομοιογένεια της αλιευτικής προσπάθειας με την παρουσία των ίδιων συνεταιρισμών τα τελευταία 40 χρόνια) προσφέρουν μια ευκαιρία για μια συγκροτημένη προσέγγιση της εξέλιξης αυτών των ευάλωτων οικοσυστημάτων. Από την ανάλυση των δεδομένων φαίνεται να υπάρχει ένα γενικό πρότυπο μείωσης της αλιευτικής παραγωγής των περισσότερων ειδών που είναι κοινό για όλες τις Λ/Θ της μελέτης, ανεξάρτητα από τις διαφορές τους στα γεωμορφολογικά ή/και αβιοτικά χαρακτηριστικά τους (Reizopoulou & Nicolaidou, 2004). Λαμβάνοντας υπόψη τους βιολογικούς κύκλους των ειδών που συνθέτουν την αλιευτική παραγωγή τα παραπάνω πρότυπα μπορεί να οφείλονται είτε σε γενικευμένες αλλαγές μεγάλης χωρικής κλίμακας (Ιόνιο πέλαγος, Μεσόγειος) ή σε τοπικές ανθρωπογενείς παρεμβάσεις στον κόλπο. Ειδικότερα, στην πρώτη κατηγορία μπορεί να ενταχθεί η περίπτωση της γενικευμένης μείωσης των χελιών, η οποία φαίνεται να είναι σύγχρονη με τις τάσεις της αλιευτικής παραγωγής στις παράκτιες περιοχές του Αιγαίου και του Ιονίου πελάγους, αλλά και να ακολουθεί την πανευρωπαϊκή τάση μείωσης του αποθέματος του χελιού (Zobola et. al., 2008). Τα αναπαραγωγικά πεδία των κεφαλοειδών βρίσκονται στο Ιόνιο πέλαγος (ΕΚΘΕ, 1989), ενώ οι Λ/Θ, αποτελούν διατροφικό πεδίο των νεαρών ατόμων αλλά και των ενηλίκων (Katselis et al., 2003). Έτσι, οι ποσότητες τόσο των νεαρών σταδίων όσο και ενήλικων ατόμων των ψαριών που εισέρχονται κάθε χρόνο στον κόλπο και προσεγγίζουν τις Λ/Θ αναμένεται να είναι ανάλογες με την έκταση του φυσικοχημικού «αποτυπώματος» του κόλπου στο Ιόνιο πέλαγος (π.χ. επιφάνεια κλίσης αλατότητας), το οποίο σχετίζεται και με τις ποσότητες των εισερχόμενων στον κόλπο γλυκών νερών που καταλήγουν τελικά στο Ιόνιο. Τα υδρο-ηλεκτρικά φράγματα των ποταμών Λούρου (έτος κατασκευής: 1954) και Αράχθου (έτος κατασκευής: 1981) ελέγχουν πλέον την παροχή και το χρονισμό των γλυκών νερών στον κόλπο με αποτέλεσμα να μειώνουν το φυσικοχημικό «αποτύπωμα» του κόλπου στο Ιόνιο πέλαγος και κατά συνέπεια την αναμενόμενη προσέλκυση των ειδών στον κόλπο και κατά επέκταση στις Λ/Θ. Στη συνέχεια τα έργα εκσυγχρονισμού των Λ/Θ και ελέγχου των εσωτερικών νερών που συνοδεύτηκαν με έργα συντήρησης των λουρονησίδων αλλοίωσαν τη φυσιογνωμία των Λ/Θ (μεταβολή της ροής των υδάτων και της κυκλοφορίας στο εσωτερικό, επικοινωνία με τη θάλασσα) και πιθανά έχουν συνεισφέρει στη μείωση της πιθανότητας εισόδου των νεαρών αλλά και ενήλικων ατόμων ψαριών, τα οποία βρίσκονται στην παράκτια ζώνη του Αμβρακικού. Ένας άλλος πιθανός παράγοντας που σχετίζεται με τη μείωση της παραγωγής, ιδιαίτερα για τα κεφαλοειδή, αφορά στην εγκατάσταση μονάδων ιχθυοκαλλιέργειας στην ευρύτερη περιοχή του Αμβρακικού κόλπου την τελευταία εικοσαετία, ιδιαίτερα στις περιοχές πλησίον των Λ/Θ και σε μικρές αποστάσεις από την ακτή (βάθος: < 30 m). Ειδικότερα, το μεγαλύτερο ποσοστό των μονάδων εγκαταστάθηκε κοντά στο άνοιγμα του κόλπου που αποτελεί τη δίοδο των ψαριών με το Ιόνιο πέλαγος -998-

5 9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας Πρακτικά, Τόμος ΙΙ (Εικ. 1). Έχει παρατηρηθεί, ότι η συγκέντρωση ψαριών γύρω από τις μονάδες είναι ανάλογη με την επιφάνεια των κλωβών και αντιστρόφως ανάλογη με την απόσταση από την ακτή και το βάθος, (Dempster et al., 2002) με αποτέλεσμα αυτές να λειτουργούν αποδοτικά ως πλωτοί «τεχνητοί ύφαλοι», ιδιαίτερα σε κλειστούς και απομονωμένους κόλπους (Machias et al., 2005). Εικ. 3: Τιμές βαρύτητας (factor scores) της ανάλυσης των κύριων συνιστωσών (PCA) της ετήσιας αλιευτικής παραγωγής των ειδών στις λιμνοθάλασσες της μελέτης (ΛΓ-Λογαρού, ΤΚ-Τσουκαλιό/Ροδιά, ΤΣ-Τσοπέλι, ΜΑ-Μάζωμα, ΠΩ-Πωγωνίτσα και ΒΑ-Βαθύ) την περίοδο (α: κεφαλοειδή, β: χέλι, γ: τσιπούρα, δ: λαβράκι, ε: γλώσσα, στ: γοβιός και ζ: γαρίδα) και ποσοστιαίες αλλαγές της αλιευτικής παραγωγής των λιμνοθαλασσών της μελέτης ανάμεσα στις χρονικές περιόδους και στον Αμβρακικό κόλπο (ένθετο στην κάτω δεξιά γωνία). Έτσι, οι μονάδες προσφέρουν ένα πεδίο τροφοληψίας για τα είδη που εισέρχονται ή βρίσκονται στον κόλπο δημιουργώντας έναν ανταγωνιστικό προς τις Λ/Θ χώρο προσέκλυσης των ψαριών, με συνεπακόλουθο τη μείωση της πιθανότητας εισόδευσης και την πτώση της απόδοσής τους. Από την άλλη, η πιθανή αλιευτική δραστηριότητα γύρω από τους χώρους συγκέντρωσης των ψαριών μειώνει ακόμα περισσότερο την πιθανότητα εισόδευσης αλλά και το αναπαραγωγικό απόθεμα από τα μεγάλα σε μέγεθος άτομα των ψαριών. Ο συνδυασμός της μειωμένης απόδοσης και της δυνατότητας αύξησης της παραγωγής μέσω της χρήσης συγκεκριμένων τεχνικών (χρήση τάφρων διαχείμασης, εμπλουτισμοί με είδη ιχθυογεννητικών σταθμών: τσιπούρα-λαβράκι), αλλά και οι τάσεις αξιοποίησης εναλλακτικών αλιευτικών προϊόντων (π.χ. γάμπαρη) αποτελούν τις κύριες συνιστώσες αλλαγής της σύνθεσης του αλιεύματος των Λ/Θ του Αμβρακικού τα τελευταία χρόνια (Ανώνυμος, 2001). Επίσης υπάρχουν σοβαρές ενδεί

6 9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, Proceedings, Volume ΙΙ ξεις ότι οι διαφυγές ψαριών από τις ιχθυομονάδες ενισχύουν το αναπαραγωγικό απόθεμα με αποτέλεσμα την ενίσχυση των τοπικών πληθυσμών των Λ/Θ και την αύξηση της παραγωγής σε είδη, όπως είναι η τσιπούρα. (Dimitriou et al., 2007). Τέλος, η μείωση της παραγωγής του γοβιού και της γλώσσας πιθανά οφείλεται στην αλληλοεπικάλυψη των διατροφικών τους απαιτήσεων με αυτές της τσιπούρας (ζωοβένθος και μαλάκια: Froese & Pauly, 2008), της οποίας η παραγωγή είναι ιδιαίτερα αυξημένη τα τελευταία χρόνια. Από τα παραπάνω γίνεται φανερή η αμφίδρομη σχέση των Λ/Θ με τα παράκτια οικοσυστήματα και τις επιπτώσεις που έχουν σε αυτά οι ανθρωπογενείς παρεμβάσεις. Κατά συνέπεια, η γενικευμένη τάση μείωσης της αλιευτικής παραγωγής στην παράκτια ζώνη και τις Λ/Θ, παρά τη διοικητική διαίρεση των παραπάνω οικοσυστημάτων και την απουσία κοινού νομοθετικού πλαισίου, κάνει επιτακτική την ανάγκη μετάβασης σε μοντέλα διαχείρισης στο επίπεδο του οικοσυστήματος. 5. Βιβλιογραφικές Αναφορές Ανώνυμος, Μελέτη οργάνωσης και λειτουργίας αλιευτικής εκμετάλλευσης λιμνοθαλασσών. ΙΧΘΥΚΑ Α.Ε., Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων. Τελική έκθεση έργου, σελ τόμος ανά περιφέρεια. Dempster, T., Sanchez-Jerez, P., Bayle-Sempere, J.T., Gimenez-Casalduero, F. & Valle, C., Attraction of wild fish to sea-cage fish farms in the south-western Mediterranean Sea: spatial and short-term temporal variability. Marine Ecology Progress Series, 242: Dimitriou, E., Katselis, G., Moutopoulos, D.K., Akovitiotis, C. & Koutsikopoulos, C., Interactions of reared and wild gilthead sea bream stocks (Sparus aurata, L.) in the area of the Mesolonghi lagoon (Ionian Sea, Greece). Aquaculture Research, 38: ΕΚΘΕ, Ωκεανογραφική μελέτη Αμβρακικού κόλπου. Τελική Έκθεση, Εθνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών. Froese, R. & Pauly, D., FishBase. World Wide Web electronic publication version (9/2008). Hair, G.F, Anderson, R.E., Tatham, R.L. & Black, W.C., Multivariate data analysis. Fifth Edition. Prentice-Hall International, Inc., 730 pp. Katselis, G., Koukou, K., Dimitriou, E. & Koutsikopoulos, C., Short-term seaward fish migration in the Messolonghi- Etoliko lagoons (Western Greek Coast) in relation to climatic variables and the lunar cylce. Estuarine, Coastal and Shelf Science, 73: Katselis, G., Koutsikopoulos, C., Dimitriou, E. & Rogdakis, Y., Spatial patterns and temporal trends in the fishery landings of the Messolonghi-Etoliko lagoon system (western Greece coast). Scientia Marina, 67(4): Leonardos, I. & Sinis, A., Population age and sex structure of Aphanius fasciatus Nardo, 1827 (Pisces: Cyprinodontidae) in the Mesolongi and Etolikon Lagoons (W. Greece). Fisheries Research, 40: Machias, A., Karakassis I., Giannoulaki, M., Papadopoulou, K.N., Smith, C.J. & Somarakis, S., Reponse of demersal fish communities to the presence of fish farms. Marine Ecology Progress Series, 288: Reizopoulou, S. & Nicolaidou, A., Benthic diversity of coastal brackish-water lagoons in western Greece. Aquatic Conservation: Marine Freshwater Ecosystem, 14: S93-S102. Zar, J.H., Biostatistical Analysis. 4th Edition. Prentice Hall, Inc. New Jersey, USA. 929 pp. Zobola, S., Katselis, G., Koutsikopoulos, C. & Cladas, Y Temporal of glass eels (Anguilla anguilla) migration in relation to environmental factors in the western Greek inland waters. Estuarine, Coastal and Shelf Science, 80: