ΟΔΗΓΟΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ Ι. Περιεχόμενα

Transcript

1 ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΚΙ ΕΥΡΩΠΑΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΜΑΘΗΜΑ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ Ι ΕΞΑΜΗΝΟ Γ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ : ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Γ. ΤΣΑΛΤΑΣ ΕΠΙΚ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΜΑΡΙΑ-ΝΤΑΝΙΕΛΛΑ ΜΑΡΟΥΔΑ ΟΔΗΓΟΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ Ι Επιμέλεια /Ανανέωση Επίκουρη Καθηγήτρια Μ.Ντ.Μαρούδα 1 Περιεχόμενα Ι. Περιεχόμενο Μαθήματος ΙΙ. Βασικό Διάγραμμα Διαλέξεων, Σεμιναρίων ΙΙΙ. Έρευνα Τεκμηρίωση IV. Λεξικό λατινικών όρων Αθήνα, Οκτώβριος Επιμέλεια του πρώτου Οδηγού έγινε το 2012 στο πλαίσιο Φροντιστηρίων που διοργανώθηκαν με τον υπ.δρ. Τάσο Κωστανάρα (σημ Διπλωμάτη ΥπΕξ, Πρεσβεία Κύπρου) σε συνεργασία με τον Καθηγητή Στ. Περράκη και έκτοτε επικαιροποιείται

2 2 Μαρούδα Οδηγός Διεθνούς Δικαίου 2016 Ι. Περιεχόμενο Μαθήματος 1.Επιχειρείται αρχικά μια εξοικείωση του φοιτητή με το Διεθνές Δίκαιο, ως κλάδου της νομικής επιστήμης, και τις εφαρμογές του στη σύγχρονη διεθνή κοινότητα. Ακολούθως εξετάζεται η ιστορική διαδρομή ανάδυσης του διεθνούς δικαίου και καταγράφονται οι θεωρητικές προσεγγίσεις των μεγάλων διεθνολόγων, από τον Grotius μέχρι τον Cassese, Koskenniemi. Αφού διευκρινίζονται τα χαρακτηριστικά στοιχεία και οι διαστάσεις της σύγχρονης διεθνούς κοινότητας, αναλύονται τα υποκείμενα του διεθνούς δικαίου, καθώς και άλλοι διεθνείς δρώντες φορείς δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Εδώ, συζητείται το κράτος, οι διεθνείς οργανισμοί, τα άτομα, και άλλοι μη κρατικοί δρώντες και το καθεστώς τους στη διεθνή δικαιοταξία. Στη συνέχεια εξετάζεται η δημιουργία του διεθνούς δικαίου, δηλαδή, αναλύονται συστηματικά οι πηγές, κατηγοριοποιημένες στις τυπικές, ουσιαστικές κλπ. Η προσέγγιση των πηγών (διεθνείς συμβάσεις, έθιμο, γενικές αρχές, πράξεις οργάνων διεθνών οργανισμών κλπ) γίνεται μέσα από τη διερεύνηση της δικαιοπαραγωγικής διαδικασίας και του περιεχομένου των κανόνων που περιλαμβάνουν. Αυτό επιτρέπει όχι μόνο την ιστορική αναφορά στην «πηγή» αλλά και τον τρόπο με τον οποίο βρίσκει εφαρμογή ο κανόνας στη σύγχρονη διεθνή πρακτική. Έπειτα η προσέγγιση του διεθνούς δικαίου περνάει στα ζητήματα ερμηνείας και εφαρμογής του. Στα πλαίσια αυτά εξετάζουμε την εφαρμογή στο διεθνές πεδίο και στις εσωτερικές έννομες τάξεις των κρατών. Βασική συνιστώσα αυτής της θεματικής συνιστά η εξέταση των ρυθμίσεων του Ελληνικού Συντάγματος για τις σχέσεις των κανόνων του διεθνούς δικαίου με το εσωτερικό δίκαιο. Η συζήτηση περαιτέρω προχωρεί σε μια διεξοδική εξέταση της συνεπαγόμενης σχέσης ανάμεσα στο διεθνές και το εσωτερικό δίκαιο. Με τη διαπίστωση της υπεροχής του πρώτου επί του δευτέρου. Τέλος, εξετάζονται τα θέματα της ιεραρχίας των κανόνων του διεθνούς δικαίου, καθώς και οι επιπτώσεις της ανάδυσης μεταγενέστερου κανόνα. Η περίπτωση των κανόνων jus cogens, δηλαδή των κανόνων που δεν επιδέχονται παρέκκλιση, καθώς και το ζήτημα των δικαιωμάων /υποχρεώσεων erga omnes, αποτελούν ένα ξεχωριστό αντικείμενο ενδιαφέροντος. 2. Είναι αυτονόητο ότι στο τρέχον ακαδημαϊκό εξάμηνο έχουμε ουσιαστικά μια εισαγωγή στην επιστήμη του διεθνούς δικαίου, που έρχεται μετά τις προσεγγίσεις της πολιτικής επιστήμης για τη λειτουργία της διεθνούς κοινότητας, να συμπληρώσει την αντιμετώπιση των θεμάτων λειτουργίας των διεθνών σχέσεων στο σύγχρονο κόσμο, μέσα από μια δικαιϊκή σκοπιά. Επίσης, ο φοιτητής θα πρέπει να εθιστεί, με αναφορές που αναγκαστικά γίνονται, στην όλη ύλη του διεθνούς δικαίου, η οποία διδάσκεται στα επόμενα εξάμηνα του προγράμματος σπουδών. Κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο αφού οι έννοιες (π.χ. εφαρμογή διεθνούς συνθήκης) δεν μπορεί να αποκοπούν από το περιβάλλον εφαρμογής τους που μπορεί να αναφέρεται σε μεταγενέστερη ύλη, π.χ. ευθύνη (;) της Ελλάδος για μη ορθή εφαρμογή της ενδιάμεσης συμφωνίας με την ΠΓΔΜ. 3. Το μάθημα αρθρώνεται σε διαλέξεις, φροντιστήρια και σεμινάρια. Τα δεύτερα έχουν την έννοια και στοχεύουν στο να προετοιμάσουν καλύτερα τον φοιτητή/τρια στην κατανόηση και χρήση των πορισμάτων της διεθνούς πρακτικής και της νομολογίας μέσα από τη συζήτηση συγκριμένων υποθέσεων. Τα Σεμινάρια προϋποθέτουν και τη συμμετοχή φοιτητών εισηγητών. 4. Ειδικό βάρος δίνεται στη προετοιμασία του φοιτητή/τριας για την έρευνα, η οποία θα του επιτρέψει να κάνει εισηγήσεις και να συγγράφει εργασίες επιστημονικά τεκμηριωμένες. Επισημαίνεται η σημασία αυτής της διάστασης για την εκπαιδευτική διαδικασία του μαθήματος γενικό διεθνές δίκαιο, το οποίο βέβαια χρονικά και ουσιαστικά σχετίζεται και με τη μελλοντική διδασκαλία άλλων μαθημάτων /κλάδων του διεθνούς δικαίου.

3 5. Ο/η φοιτητής/τρια αξιολογείται για τη συνολική του παρουσία, σε όλες τις συνιστώσες της εκπαιδευτικής διαδικασίας, ιδιαίτερα για τη συμμετοχή του σε φροντιστήρια και Σεμινάρια. Οι τελικές εξετάσεις συνίστανται σε θεωρητικά ερωτήματα και ζητήματα κριτικής σκέψης καθώς και στην επίλυση πρακτικών ασκήσεων, βασισμένων στη διδαχθείσα ύλη του διεθνούς δικαίου. Προς τούτο κρίνεται απαραίτητη η παρακολούθηση των διαλέξεων, των σεμιναρίων και των φροντιστηριακών μαθημάτων που θα λάβουν χώρα κατά τη διάρκεια του ακαδημαϊκού εξαμήνου. 6. Πρόθεσή μας είναι να αξιοποιήσουμε όλες τις υπάρχουσες δυνατότητες σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, προκειμένου να δίνεται η ευκαιρία, σε όσους το επιθυμούν και έχουν τις δυνατότητες, να μετέχουν σε διεθνείς και εθνικές πανεπιστημιακές εκδηλώσεις, διαγωνισμούς, προσομοιώσεις, μοντέλα Ηνωμένων Εθνών, Moot Court. Περαιτέρω προγραμματίζονται επισκέψεις εργασίας σε διεθνείς θεσμούς (Βρυξέλλες, Λουξεμβούργο, Χάγη, Στρασβούργο), που επιτρέπουν μια καλύτερη κατανόηση της λειτουργίας της διεθνούς κοινότητας σε σχέση με το διεθνές δίκαιο. 7. Ως λογική συνέπεια προσπαθούμε να αναπτύσσουμε συνεργασίες με φορείς και οργανισμούς στην Ελλάδα και το εξωτερικό που προάγουν το διεθνές δίκαιο. Στα πλαίσια αυτά έχουμε και αρκετές συνεργασίες με Πανεπιστήμια του Ευρωπαϊκού Χώρου (ερευνητικά προγράμματα, Co-tutelle, ή κινητικότητας φοιτητών ή μελών ΔΕΠ Erasmus κλπ). 8. Η εξεταστέα ύλη αφορά τα εξής κεφάλαια του διεθνούς δικαίου: Ιστορία του διεθνούς δικαίου, Θεωρίες, περιεχόμενο διεθνούς κοινότητας, υποκείμενα, πηγές, κωδικοποίηση, εφαρμογή του διεθνούς δικαίου στο διεθνές επίπεδο και η ένταξή του στο εθνικό δίκαιο, η περίπτωση του Ελληνικού Συντάγματος και της εφαρμογής του διεθνούς δικαίου στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης της κύρωσης διεθνών συνθηκών, οι σχέσεις διεθνούς κι εσωτερικού δικαίου, τα ζητήματα ιεραρχίας των κανόνων, κανόνες jus cogens και erga omnes δικαιώματα και υποχρεώσεις. SYLLABUS Περράκης Στ, Μαρούδα Μ.Ντ, Δίκαιο Διεθνούς Δικαιοταξίας, Εκδ. Ι. Σιδέρη, 2016 (Β έκδοση, Οκτωβρίου 2016) Ή Ρούκουνα Ε., Διεθνές Δίκαιο, Εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, 2015

4 4 Μαρούδα Οδηγός Διεθνούς Δικαίου 2016 ΙΙ. Βασικό διάγραμμα διαλέξεων Α. ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ: Εισαγωγικά α. Ιστορική Αναδρομή β. Χαρακτηριστικά της σύγχρονης διεθνούς κοινότητας Β. ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΔΡΩΝΤΕΣ α. Το κράτος β. Οι διεθνείς οργανισμοί γ. Τα άτομα δ. Άλλοι μη κρατικοί δρώντες Γ. Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ α. Οι πηγές του Διεθνούς Δικαίου: τυπολογία διακρίσεις εννοιολογικές προϋποθέσεις i. οι διεθνείς συμβάσεις ii. το διεθνές έθιμο iii. οι γενικές αρχές του διεθνούς δικαίου iv. οι μονομερείς πράξεις /δικαιοπραξίες των κρατών v. οι πράξεις των οργάνων διεθνών οργανισμών vi. οι μη δεσμευτικές συμφωνίες vii. Άλλες επικουρικές πηγές β. Η κωδικοποίηση του διεθνούς δικαίου Δ. Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ α. Η εφαρμογή στο διεθνές πεδίο β. Η εφαρμογή στην εσωτερική έννομη τάξη i. η ένταξη του διεθνούς δικαίου στο εσωτερικό δίκαιο ii. το Ελληνικό Σύνταγμα iii. κύρωση συνθηκών κλπ γ. Οι σχέσεις διεθνούς κι εσωτερικού δικαίου Ε. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΙΕΡΑΡΧΙΑΣ ΚΑΝΟΝΩΝ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ α. Η περίπτωση των κανόνων jus cogens β. Το ζήτημα των υποχρεώσεων erga omnes

5 III. Στοιχεία Έρευνας και Τεκμηρίωσης 1. Εισαγωγικά Η έρευνα στο Διεθνές Δίκαιο απαιτεί αξιοποίηση πολλών και διαφορετικών πηγών, όπως: συμβάσεις, εγκυκλοπαίδειες, λεξικά εξειδικευμένα, αλλά και βιβλιογραφικούς οδηγούς online. Must Read - Τα κλασσικά βιβλία εγχειρίδια διεθνούς δικαίου περιλαμβάνουν: Το παλαιό μεν, αλλά με εξαιρετικά διδακτική εισαγωγή βιβλίο του James Brierly s The Law of Nations: an introduction to the international law of peace (Oxford University Press, 1963) A.V. Lowe, International Law (Oxford University Press, 2007) Oppenheim's International Law, 9th ed., edited by Robert Jennings & Arthur Watts Dailler P., Pellet A., Droit international public, 8eme ed., LGDJ, 2009 Ian Brownlie's Principles of Public International Law, Oxford UP, 2008 Άλλα σημαντικά εγχειρίδια είναι: Boyle, Alan, The Making of International Law, Oxford University Press, 2007 Evans M. (ed), International Law, Oxford University Press, 2006 Shaw M., International Law, 5 th edition, Cambridge University Press, 2003 Cassese, Antonio, International law, Oxford University Press, 2005 Aust, Anthony, Handbook of International Law, Cambridge University Press, Decaux E., Droit international public, 7 th ed., Dalloz, 2010 Dupuy, P.M., Droit International Public, 8 th ed., Dalloz, 2006 Corten O., Le discours du droit international, pour un positivisme critique, Pedone, 2009 David Kennedy, Nouvelles approches du droit international, Pedone, 2009 J.Combaceau & S.Sur, Droit International Public, Montchrestien, Domat, 8e ed., 2008 R. Higgins, Problems and Process: International Law and How We Use It, Clarendon Press, Oxford, 1994 M.Koskeniemi, From Apology to Utopia, Helsinki, 1989 H. Kelsen, Principles of International Law, Rinheart, New York, 1966 G.Scelle, Precis de droit des gens (principes et systematiques, 2 vol., Sirey, Τα μαθήματα της Ακαδημίας της Χάγης που δημοσιεύονται στη σειρά «Recueil des Cours Generaux de L Academie de Droit International de la Haye» (RCADI) Εγκυκλοπαίδειες Διεθνούς Δικαίου The Encyclopedia of Public International Law (Max Planck Institute for Comparative Public Law, 1990) (EPIL) Ξεκινάμε πάντοτε την έρευνα με αυτήν την εγκυκλοπαίδεια, που έχει κείμενα σημαντικών διεθνολόγων, με βασική βιβλιογραφία που πρέπει να περιλαμβάνει κάθε θεματική. Σε ορισμένες περιπτώσεις φαίνεται ξεπερασμένη, αλλά είναι η βασική από όπου θα πρέπει να ξεκινήσει κανείς και να συμπληρώσει με νεότερα κείμενα.

6 6 Μαρούδα Οδηγός Διεθνούς Δικαίου Osmanczyk, Edmund, The Encyclopedia of the United Nations and International Agreements, Routledge, Lawson, Edward and Mary Lou Bertucci, Encyclopedia of Human Rights, 2nd ed., Taylor & Francis, 1996 Λεξικά διεθνούς δικαίου Νομικό Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό, Λήμματα Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου, Διεύθυνση Κρατερός Ιωάννου, Εκδόσεις Αντ.Ν.Σάκκουλα, 1998 Parry and Grant Encyclopedic Dictionary of International Law (Dobbs Ferry, NY: Oceana Publications, 2004) Fox, James, Dictionary of International and Comparative Law, 3rd edition, (Dobbs Ferry, NY: Oceana Publications, 2004) Lindbergh, Ernest, Modern Dictionary of International Legal Terms: English, French, German. (Boston: Little, Brown, 1993) Ηλεκτρονικοί οδηγοί έρευνας - GlobaLex - The American Society for International Law - Electronic Resources for International Law - University of Bologna - International Law on the Internet - University of Washington School of Law Library - International Law Resources - Brooklyn Law School - Introduction to International Law Research - New York University School of Law Library - Guide to Foreign and International Legal Databases - Columbia Law School - Researching Public International Law - University of Chicago - Legal Research on International Law Issues Using the Internet - Georgetown Law Library - Introduction to International Law Research - The Harvard Law School Library - Annotated Guide - The University of Utrecht - Conducting Research in Public International Law 2. Διεθνείς Συνθήκες 2.1. Οδηγοί για την έρευνα Συμβάσεων Βάσεις Δεδομένων Οι περισσότερες συμβάσεις που δεσμεύουν την Ελλάδα έχουν δημοσιευτεί στην επίσημη ελληνική μετάφρασή τους στη Σειρά Κείμενα Διεθνούς Πρακτικής, Διεύθυνση Στέλιος Περράκης, Εκδόσεις Αντ.Ν. Σάκκουλα. Ανάμεσα στα άλλα είναι και τα: Ηνωμένα Έθνη: θεσμικό πλαίσιο και δικαιοπολιτική δράση / Στ. Περράκη, Μ.-Ντ. Μαρούδα. - Αθήνα, Κομοτηνή: Α. Σάκκουλας, 2006 (τόμος 16) Θεμελιώδεις πράξεις της διεθνούς δικαιοταξίας / Στέλιος Ε. Περράκης. - Αθήνα, Κομοτηνή: Α. Σάκκουλας, 2006(τόμος 17) Ένοπλες Συρράξεις και Ανθρωπιστικό Δίκαιο /Στ. Περράκης Μ.Ντ.Μαρούδα, Αθήνα, Κομοτηνή: Α. Σάκκουλας, 2001(τόμος 12)

7 United Nations Treaty Collection [UNTC] Συλλογή Συνθηκών Ηνωμένων Εθνών Οι δύο σημαντικότερες βάσεις δεδομένων της Συλλογής είναι οι εξής: (a) United Nations Treaty Series. Η πλέον περιεκτική συλλογή σε ηλεκτρονική μορφή κειμένων διεθνών συνθηκών. Περιέχει πάνω από κείμενα συνθηκών από το 1946 έως και σήμερα. (b). Status of Multilateral Treaties Deposited with the Secretary General. Περιέχει την κατάσταση (υπογραφές, επικυρώσεις, επιφυλάξεις κ.λπ.) περισσοτέρων των 500 διεθνών συνθηκών που έχουν κατατεθεί στο Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών. Council of Europe Treaty Series - Συμβούλιο της Ευρώπης Περιέχει άνω των 200 συνθηκών συνημμένων στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης και της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Βάση δεδομένων Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών Περιέχει αποσπάσματα σημαντικών διεθνών συνθηκών που δεσμεύουν την Ελλάδα Γενικότερες συλλογές διεθνών συμβάσεων βρίσκουμε στα: New York University School of Law Library - International Treaties Guide University of Washington School of Law Library - Treaties and Other International Agreements The Harvard Law School Library - Finding Treaties and Finding Treaty Citations Columbia Law School - Guide to Treaty Research University of Chicago - Fundamentals of Treaty Research Duke Law Library - Treaties EISIL ανοιχτή βάση δεδομένων, αυθεντικών κειμένων και ιστορικών τεκμηρίων Minnesota Human Rights Library ανοιχτή βάση κειμένων διεθνών συνθηκών δικαιωμάτων του ανθρώπου Avalon Περιέχει κείμενα στους τομείς του δικαίου, της ιστορίας, της οικονομίας, της διπλωματίας και κείμενα διεθνών συνθηκών 1.3. Ερμηνεία διεθνών συνθηκών: Η ερμηνεία των κανόνων δικαίου αποτελεί ίσως την πιο σημαντική και δύσκολη εργασία του νομικού επιστήμονα και του εφαρμοστή του δικαίου. Για την ερμηνεία των διεθνών συνθηκών ιδιαιτέρως σημαντική είναι η εξέταση και η μελέτη των προπαρασκευαστικών εργασιών (traveaux preparatoires) που λαμβάνουν χώρα πριν την υιοθέτηση ενός διεθνούς συμβατικού κειμένου. Οι προπαρασκευαστικές εργασίες περιέχουν συνήθως κείμενα όπως σχέδια της σύμβασης, αρχεία διπλωματικών συνδιασκέψεων, διευκρινιστικές και ερμηνευτικές δηλώσεις, τα σχόλια της Επιτροπής Διεθνούς Δικαίοπυ κ.λπ. Μία γενική αλλά εξαιρετικά χρήσιμη μεθοδολογική ανάλυση της έρευνας των προπαρασκευαστικών εργασιών προσφέρεται από τον Pratter.

8 8 Μαρούδα Οδηγός Διεθνούς Δικαίου Διεθνές Εθιμικό Δίκαιο Το διεθνές εθιμικό δίκαιο παράγεται από τη σταθερή και ομοιόμορφη πρακτική των κρατών και των διεθνών οργανισμών, η οποία συνοδεύεται από την πεποίθηση συμμόρφωσης με κανόνα δικαίου. Για να εντοπίσουμε τους κανόνες και τις αρχές που ενσωματώνουν και αντανακλούν εθιμικό δίκαιο ξεκινάμε την έρευνα από σχετικά βιβλία και άρθρα διεθνούς δικαίου καθώς και σχετικές αποφάσεις διεθνών δικαστηρίων. Δηλώσεις στο πλαίσιο της υιοθέτηση Ψηφισμάτων και Διακηρύξεων της Γενικής Συνέλευσης των Η.Ε. αποτελούν σημαντική πηγή εθιμικού δικαίου, καθώς και ο επίσημος σχολιασμός κωδικοποιητικών κειμένων της Επιτροπής Διεθνούς Δικαίου. Οδηγοί για την διερεύνηση εθιμικού δικαίου GlobaLex - Researching Customary International Law UC Berkeley - Researching Customary International Law Oklahoma City University Law Library - Research Guide to Customs, General Principles, & the Teachings of Highly Qualified Publicists Columbia University - Custom and State Practice Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου Ηνωμένων Εθνών (ILC) 3. Επικουρικές πηγές διεθνούς δικαίου 3.1. Νομολογία Διεθνές Δικαστήριο αρχείο υποθέσεων στο επίσημο site (un.org/cij-icj) αλλά και στα I.C.J. Reports, ανάλογα με την χρονολογία κάθε υπόθεσης, π.χ. Fisheries Jurisdiction (Spain v. Canada), Jurisdiction of the Court, Judgment, I.C.J. Reports 1998, p Συνήθως δημοσιεύονται και στο International Legal Materials το οποίο θα βρείτε σε όλες τις σημαντικές βιβλιοθήκες διεθνούς δικαίου Ε.Ε. ΔΕΚ/ΠΕΚ στο επίσημο site του ECJ s website Μέσα από το Eur-Lex, εντοπίζουμε σημαντικές αποφάσεις αλλά και στο Court of Justice of the European Communities, Reports of Cases Before the Court. Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Μέσω του HUDOC Portal έχουμε πρόσβαση στη νομολογία του ΕΔΔΑ. Δημοσιεύονται και στα Publications de la Cour Européenne des Droits de l'homme. Série A, Arrêts et Décisions = Publications of the European Court of Human Rights. Series A, Judgments and Decisions. (Strasbourg: Greffe de la Cour, Conseil de l'europe, ) and Recueil des Arrêts et Décisions (Köln: Carl Heymanns Verlag, ). Άλλα διεθνή δικαστήρια Διαμερικανικό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου /Inter-American Court of Human Rights Έχει στο επίσημο site συνδέσεις με τις αποφάσεις και γνωμοδοτήσεις (decisions and advisory opinions). Αλλά και το Πανεπιστήμιο της Minnesota διατηρεί mirror site του ΔιΑΔΔΑ. Επίσημες δημοσιεύσεις του Δικαστηρίου είναι οι Inter-American Court of Human Rights Serie A, Fallos y Opiniones/ Series A, Judgments and

9 Opinions (San José, Costa Rica: Secretaría de la Corte, ). Serie B, Memorias, Argumentos Orales y Documentos / Series B, Pleadings, Oral Arguments and Documents. Serie C--Resoluciones y Sentencias/ Series C--Decisions And Judgments Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο /International Criminal Court Επίσημο site Άλλοι οδηγοί έρευνας στο διεθνές ποινικό δίκαιο είναι οι: Nuremberg Trials: The Avalon Project at Yale Law School International Tribunal for the Far East: The Avalon Project at Yale Law School International Criminal Tribunal for Rwanda: Official site International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia: Official site Iran-U.S. Claims Tribunal: Official site 3.2. Αποφάσεις Διεθνών Οργανισμών Εδώ κυρίως περιλαμβάνονται οι αποφάσεις των οργάνων των Ηνωμένων Εθνών αλλά και άλλων περιφερειακών οργανισμών όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Αφρικανική Ένωση, ο Οργανισμός Αμερικανικών Κρατών, το Συμβούλιο της Ευρώπης κ.ά Γενικές Αρχές του Δικαίου Για την αναζήτηση των Γενικών Αρχών του Δικαίου που διέπουν τη διεθνή έννομη τάξη χρήσιμες είναι ερευνητικές οδηγίες που παρέχονται από τη βιβλιοθήκη του Columbia University και του Oklahoma City University Θεωρία Σημαντικά περιοδικά διεθνούς δικαίου /Jοurnals -Yearbooks American Journal of International Law The European Journal of International Law (free full-text έως το 2011) Berkeley Journal of International Law (free full-text) Harvard International Law Journal Cornell International Law Journal (full-text) American University International Law Review NYU Journal of International Law and Politics Columbia Journal of Transnational Law Leiden Journal of International Law Buffalo Journal of International law Goettingen Journal of International Law (free full-text) Revue General de Droit International Public Revue Belge de Droit Inernational Annuaire Francais de Droit International (free full-text έως το 2007) British Yearbook of International Law International Review of the Red Cross (free full-text through the site of the ) Revue Hellenique de Droit International International and Comparative Law Quarterly Journal of International Criminal Justice

10 10 Μαρούδα Οδηγός Διεθνούς Δικαίου 2016 International Legal Materials Indian Journal of International Law Baltic Yearbook of International law Σημαντικές συνδέσεις Βάσεις δεδομένων βιβλιογραφίας & αρθρογραφίας CataLaw: Public International Law. UC Berkeley School of Law and Duke University School of Law: International Legal Research Tutorial. Peace Palace Library Hein Online Foreign & International Law Resources Database (συνδρομή) WestLaw International (συνδρομή) JStor (πρόσβαση από τον ιστότοπο της Βιβλιοθήκης του Παντείου) IngentaConnect (συνδρομή) Oxford Journals (συνδρομή) Cambridge Journals (συνδρομή) Βιβλιοθήκες Διεθνούς Δικαίου στην Αθήνα Βιβλιοθήκη Παντείου Πανεπιστημίου, 2 ος όροφος Βιβλιοθήκη ΕΚΕΚΔΑΑΔ, Κτήριο ΔΕΣ/Κοι., 3 ος όροφος Βιβλιοθήκη Τομέα Διεθνών Σπουδών, Τμήμα Νομικής, ΕΚΠΑ, Σίνα 14, 3 ος όροφος Βιβλιοθήκη Ιδρύματος Μαραγκοπούλου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Λυκαβηττού 1Γ Βιβλιοθήκη Ελληνικού Ινστιτούτου Διεθνούς και Αλλοδαπού Δικαίου, Σόλωνος 73 Επιστημονικές ενώσεις, ιδρύματα και ερευνητικά ινστιτούτα σχετικά με τη μελέτη και την προαγωγή του διεθνούς δικαίου: Ελληνικά: Ελληνική Εταιρεία Διεθνούς Δικαίου και Διεθνών Σχέσεων Ευρωπαϊκό Κέντρο Έρευνας και Κατάρτισης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και Ανθρωπιστικής Δράσης (ΕΚΕΚΔΑΑΔ) Ίδρυμα Μαραγκοπούλου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου Ελληνικό Ινστιτούτο Διεθνούς και Αλλοδαπού Δικαίου Κέντρο Διεθνούς και Ευρωπαϊκού Οικονομικού Δικαίου Διεθνή: Institut de Droit International International Law Association European Society of International Law (ESIL) American Society of International Law (ASIL) Latin American Society of International Law Societe Francaise pour le Droit International Asian Society of International Law Indian Society of International Law The Hague Academy of International Law

11 British Institute of International and Comparative Law Lauterpacht Center of International Law Institut International des Droits de L Homme Rene Cassin Max Planck Institute for Comparative Public Law and International Law International Institute of Humanitarian law Σημαντικοί ιστότοποι και ιστολόγια: Για ενημέρωση αναφορικά με τις εξελίξεις και την επικαιρότητα των εφαρμογών και της θεωρίας του διεθνούς δικαίου, σημαντικά είναι και τα στοιχεία που αντλούμε από τα σχετικά blogs, όπως το: International Law Observer International Law Reporter Ejil:Talk Opinio Juris TRIAL (για διεθνές ποινικό δίκαιο) International Law Prof Blog Peace Palace Library Blog ECHR Blog Hague Justice Portal Διεθνείς Φοιτητικοί Διαγωνισμοί Διεθνούς Δικαίου Philip C. Jessup International Law Moot Court Competition Jean Pictet Competition of International Humanitarian Law Telders International Law Moot Court Competition Manfred Lachs Space Law Moot Court Competition Concours européen des Droits de l'homme René Cassin Σημαντικοί Εκδοτικοί Οίκοι για το Διεθνές Δίκαιο Ελληνικοί: Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα Κομοτηνή, Σόλωνος 69 Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, Ιπποκράτους 23 Π.Ν. Σάκκουλας, Δίκαιο και Οικονομία, Πανεπιστημίου 49 Νομική Βιβλιοθήκη, Μαυρομιχάλη 32 Εκδόσιες Σιδέρης, Σόλωνος 116 Διεθνείς: Oxford University Press Cambridge University Press Brill - Martinus Nijhoff Kluwer Law Hart Publishing Editions Pedone - Paris Editions Bruylant Presses Universitaires de France LGDJ

12 12 Μαρούδα Οδηγός Διεθνούς Δικαίου 2016 IV. Λεξικό λατινικών όρων Ab initio: Εξ αρχής A contrario: Εξ αντιδιαστολής A fortiori: Κατά μείζονα λόγο A posteriori: Εκ των υστέρων A priori: Εκ των προτέρων A propos: Σχετικός με Absentia: ερήμην (π.χ. δίκες ερήμην) Acquisitio: Κτήση, απόκτηση, πρόσκτηση Acta: Δημόσιες πράξεις Actio: Αγωγή, αξίωση Actio bonae fidei: Αγωγή καλής πίστης Ad referendum: έγκριση συμφωνίας με επιφύλαξη Ad hoc: Στην συγκεκριμένη περίπτωση, Ειδικό Aequo animo: με ήρεμο μυαλό Amicus curia: Φιλική συμβουλή Animus: Νους, διάνοια, ψυχή Arbiter: Διαιτητής Argumentum: Τεκμήριο, απόδειξη, επιχείρημα Bona fides: Καλή πίστη Boni mores: Χρηστά ήθη Casus: Τυχαίο, τυχηρό Causa: Αιτία, αίτιο Causa sine qua non: Απαραίτητος όρος, εκ των ων ουκ άνευ Casus belli: Περίπτωση ή, συνεκδοχικά, αιτία πολέμου Compromissum: Συνυποσχετικό, αμοιβαία υπόσχεση, Compromitto: Συνάπτω συνυποσχετικό για διαιτησία Conatio: Απόπειρα Concedo: Συναινώ Consensus: Συναίνεση Contra: Εναντίον, αντίθετα De:Από, κατά De facto: Από τα πράγματα De jure: Αυτοδικαίως, δικαιωματικά De lege ferenda: Κατά το ορθό δίκαιο, από απόψεως θετέου δικαίου De lege lata: Κατά το ισχύον δίκαιο, από απόψεως τεθειμένου δικαίου De profundis: Εκ βαθέων Erga omnes: εναντίον όλων (απόλυτη ενέργεια) Ex: Από, εξ, κατά Ex aequo et bono: Σύμφωνα με ό,τι είναι δίκαιο και σωστό Ex contrario: Απεναντίας, αντίθετα Ex eo: Εκ τούτου Ex iure proprio: Από ειδικό δικαίωμα Ex nunc: Για το μέλλον Ex officio: αυτεπαγγέλτως Ex post:εκ των υστέρων Ex tunc: Για το παρελθόν

13 Factum: Πράξη, έργο ex Gratia: Χάρις, εύνοια Imperium: Εξουσία, αρχή Imperium in imperii: Κράτος εν κράτει In abstracto: Αφηρημένα, γενικά In concreto: Συγκεκριμένα In dubio pro reo: Εν αμφιβολία υπέρ του κατηγορουμένου In factum: Στο αποτέλεσμα In rem: Εναντίον πράγματος In personam: Εναντίον προσώπου Injuria: Αδικία, παρανομία, βλάβη Inter: Μεταξύ Inter alios: Μεταξύ άλλων προσώπων Inter alia: Μεταξύ άλλων πραγμάτων Inter partes: Μεταξύ των μερών Inter se: Αμοιβαίως Ipse facto: (Δια) το γεγονός αυτό Ipso jure: Αυτοδικαίως Iure gestionis: Δικαίωμα πράξης, επιτέλεσης Jus ad bellum: δίκαιο χρήσης βίας Jus in bello: δίκαιο του πολέμου Jus cogens: Αναγκαστικό δίκαιο jus dispositivum: Ενδοτικό δίκαιο jus postulandi: Ικανότητα του δικολογείν jus proprium: Ίδιον δικαίωμα jus soli: Το δίκαιο του εδάφους jus sanguinis: Το δίκαιο της συγγένειας Judicatum: Δεδικασμένο Jure: Δικαίως Jus: Δίκαιο, δικαίωμα Jus antiquum: Δίκαιο αρχαίο Jus civile: Αστικό Δίκαιο Jus domicilii: Δίκαιο κατοικίας Jus gentium: Διεθνές δίκαιο ή δίκαιο των Εθνών Justa causa: Νόμιμη αιτία Juste: Δικαίως, νομίμως Justitia: Δικαιοσύνη Justus: Δίκαιος, νόμιμος Lato sensu: εν ευρεία εννοία Leges perfectae: Τέλειοι κανόνες Leges imperfectae: Ατελείς κανόνες Legitimus: Νόμιμος, έννομος Lex: Νόμος, συνθήκη Lex contractus: Δίκαιο της συμβάσεως Lex lata: Το ισχύον δίκαιο Lex scripta: Νόμος γραπτός Lex cogens: Αναγκαστικός κανόνας δικαίου Lex fori: Το δίκαιο του δικάζοντος δικαστή Lex loci delicti: Το δίκαιο του τόπου τελέσεως του αδικήματος

14 14 Μαρούδα Οδηγός Διεθνούς Δικαίου 2016 Lex mercatoria: Το δίκαιο των διεθνών εμπορικών συναλλαγών Lex patriae: Το δίκαιο της ιθαγένειας Lex sedis: Το δίκαιο της έδρας Mutatis mutandis: Κατά το μάλλον και ήττον, έχοντας γίνει αναγκαίες αλλαγές Mutatio: Μεταβολή, αλλοίωση Ne bis in idem: Ο δικαστικός κολασμός μιας αξιόποινης πράξεως επιτρέπεται μόνον μία φορά Necessarius: Απαραίτητος Necessitas: Ανάγκη Nexus: Νομικός δεσμός, Nullus: Ουδείς Numerus: Αριθμός Nunc: Τώρα, ήδη Obiter dictum: Τυχαία παρατήρηση Occupatio: Κατάληψη, κατοχή Opinio necessitatis ή opinio iuris: Πεποίθηση δικαίου Pactio: Συμφωνία, σύμβαση Pactum: Σύμφωνο, συνθήκη Pacta sunt servanta: Οι συμβάσεις πρέπει να τηρούνται Per se: Από μόνο του, ουσιωδώς, ουσιαστικώς Persona: Πρόσωπο, άνθρωπος Petitio: Αίτηση, αγωγή Possessio: Νομή, κτήση, κατοχή Praescriptio: Παραγραφή, ένσταση Proprio motu: από μόνος του, με την δική του θέληση Prorogatio: Παράταση Quorum: Απαρτία Ratio: Αιτία, λόγος Referendum: Δημοψήφισμα Remedium: Βοήθημα Reservatio: Επιφύλαξη Satisfactio: Ικανοποίηση, επανόρθωση, Sic: Έτσι Simulatio: Εικονικότητα Sine: Άνευ, χωρίς Sine qua non: Απαραίτητη προϋπόθεση Situs: Τόπος, θέση Status: Κατάσταση Status quo: υφιστάμενη κατάσταση Status quo ante: Προτέρα κατάσταση Strictus: Αυστηρός Stricto sensu: εν στενή εννοία Sui generis: ιδιότυπος Tempus: Χρόνος, Ultra: Πέρα από κάποιον ή κάτι Ultimus: Τελευταίος Unilateralia: Μονομερής Usus: Χρήση, ωφέλεια Utilis: Χρήσιμος, ωφέλιμος

15 Veto: δικαίωμα αρνησικυρίας a fortiori : "with greater reason or more convincing force -- used in drawing a conclusion that is inferred to be even more certain than another." Example: If it is a violation of the sending state's rights to arrest its consular official, then a fortiori it would be a violation to arrest its ambassador. a posteriori - from effect to cause; from particular to general; inductive (based on observation or experience). a priori - from cause to effect; from generalization to particular; deductive; presupposed by or reasoning from self-evident propositions (based on theory rather than practice). amicus curiae - "friend of the court"; a person with a strong interest in or views on the subject matter of a given legal action may petition the court for permission to file a brief, ostensibly on behalf of a party but actually to suggest a rationale consistent with its own views. Such amicus curiae briefs are commonly filed in appeals concerning matters of a broad public interest. contra legem - "against the law" (term used to describe an equitable decision of a court or tribunal that is contrary to the law governing the controversy. Such a decision would not normally be permitted unless the tribunal had been empowered to act ex aequo et bono). As opposed to intra legem. de facto - in fact (as opposed to in law, de jure) de lege ferenda - what the law ought to be (as opposed to what the law is, lex lata). de lege lata - what the law is (as opposed to what the law ought to be, de lege ferenda). de jure - in law (as opposed to in fact, de facto). erga omnes - "toward all" wrongful acts that harm everyone and not simply one injured party) estoppel - the requirement of consistency in legal argumentation. "You can't have it both ways." That is: "You can't have your cake and eat it, too." Hypothetical example: Party A cannot claim a right from Party B if Party A previously took actions or made statements that were contrary to the current claims and which led Party B to take an action that is the subject of the current claim. ex aequo et bono - a judgment based on considerations of fairness, not on considerations of existing law. Such a judgment is rendered "beside" or "against the law" (praeter legem or contra legem), not within the law (infra legem or intra legem). Example: Article 38(2) of the I.C.J. Statute permits the Court to render a judgment on these grounds ex propio motu - on its own accord. inter alia - among other things. intra legem - "within the law" (term used to describe an equitable decision of a court or tribunal that is consistent with the rules of law governing the controversy). As opposed to contra legem. ipso facto - by the fact (or act) itself. jus inter gentes - "law among peoples" (nations). jus civile - law created within each country. Jus civile is one of two categories of law in formal Roman law, along with jus gentium. jus cogens - "compelling law," peremptory principles of international law that cannot be overriden by specific treaties between countries; that is: norms that admit of no derogation; they are binding on all states at all times (e.g.,

16 16 Μαρούδα Οδηγός Διεθνούς Δικαίου 2016 prohibitions on aggression, slavery, and genocide).. jus gentium - "law of peoples" or "law of tribes," a body of law developed by a Roman praetor peregrinus; applied to non-romans in the Empire and to dealings between Romans and non-romans. Jus gentium is one of two categories of law in formal Roman law, along with jus civile. jus naturale φυσικό δίκαιο jus sanguines δίκαιο του αίματος (στην καταγωγή) jus soli - the "law (or right) of the soil" - the legal principle that an individual's nationality is determined by that person's place of birth (that is, the territory of a given state) lacunae κενό (νομικο κενό) lex communis - the common law; the body of law developed by human practice. lex lata - what the law is (as opposed to what the law ought to be, de lege ferenda). lex posterior derogat priori - more recent law prevails over (abrogrates, overrrules, trumps) an inconsistent earlier law. One test that is applied in circumstances when (1) both customary and treaty sources of law exist and (2) these two sources cannot be construed consistently. lex specialis derogat generali - specific law prevails over (abrogrates, overrrules, trumps) general law. One test that is applied in circumstances when (1) both customary and treaty sources of law exist and (2) these two sources cannot be construed consistently. locus delicti - The place of the offense. male captus, bene detentus - "badly captured, well detained," the legal principle that permits the trial of an improperly seized defendant; in U.S. practice, articulated by the "Ker-Frisbie doctrine" mare clausum - closed seas; as opposed to mare liberum (freedom of the seas) mare liberum - freedom of the seas; as opposed to mare clausum (closed seas) mutatis mutandis - "when what must be changed has been changed," after making the necessary changes; with alterations to fit the new circumstances. For example: "The new provisions governing the tribunal's operations are to apply as well to the court's operations, mutatis mutandis. non liquet - the law is insufficient to provide a decision opinio juris sive necessitatis - (or simply, opinio juris) the perception that a given behavior is required by law, that it is legally obliged, a duty. (as opposed to behaviors that are motivated by other concerns, or simply random or habitual behavior). pacta sunt servanda - the doctrine that agreements must be observed (that is: honored, obeyed). persona non grata - An unwelcome person -- this is the basis of expulsion in diplomatic exchanges. praetor peregrinus - the Roman magistrate who devised the rules of the jus gentium prima facie - "at first sight," on the face of it, on first consideration. Something presumed or inferred to be true, unless proven otherwise. The standard of evidence applied at U.S. extradition hearings. quod hoc - on this matter. ratio scripta - "written reason," the assessment of Roman law commonly held in the Medieval period rebus sic stantibus - "matters standing thus," "things staying as they are" - the doctrine that treaty obligations hold only as long as the fundamental conditions

17 and expectations that existed at the time of their creation hold. res judicata - "a matter adjudged ", the legal principle common to many municipal law systems that provides that a matter is settled once a final judgment has been made. Arguably, a general principle of international law under Article 38 (1)(c) of the I.C.J. Statute. sine qua non - "without which not," an indispensable condition, a prerequisite res publica christiana - the community of Christian nations. stare decisis - The doctrine that previous court decisions establish binding precedent for future cases of similar situations; that is, that courts will abide by previously decided cases. Stare decisis is inapplicable to the I.C.J.. terra nullius - land without an owner ("no man's land"); territory that may be acquired by a state's occupation of it ultra vires - "beyond the powers "; in excess of the authority conferred by law, and hence, invalid, lacking legal effect uti possidetis - "as you possess", so you may continue to possess. in the postwar context: the concept that a state may retain possession of territory acquired by force during war. In the post-colonial context: the concept that colonial territorial boundaries continue in the post-colonial period and that decolonized territories are not terra nullius (and thus, subject to occupation)