ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Ακαδημαϊκό έτος Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Εξέταση στο μάθημα: Δημόσια Οικονομική Διδασκαλία: Γεωργία Καπλάνογλου

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Ακαδημαϊκό έτος Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Εξέταση στο μάθημα: Δημόσια Οικονομική Διδασκαλία: Γεωργία Καπλάνογλου ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Εξεταστική περίοδος Σεπτεμβρίου Η εξέταση αποτελείται από δύο τμήματα. Στο πρώτο μέρος δίνονται οκτώ ερωτήσεις από τις οποίες πρέπει να απαντήσετε μόνο τις πέντε. Στο δεύτερο τμήμα δίνονται τρία προβλήματα, από τα οποία πρέπει να απαντήσετε τα δύο. 1. Είστε ο δήμαρχος της πόλης και θέλετε να κατασκευάσετε ένα καινούργιο στάδιο για να προπονείται η τοπική ποδοσφαιρική ομάδα. Ο οικονομικός σας σύμβουλος σας λέει ότι η κατασκευή του σταδίου μπορεί να χρηματοδοτηθεί είτε με ένα φόρο κατανάλωσης με συντελεστή 10% για τα επόμενα 2 χρόνια, είτε με ένα φόρο κατανάλωσης με συντελεστή 1% για τα επόμενα 20 χρόνια. Ποιον φόρο θα επιλέξετε αν το κριτήριο είναι η ελαχιστοποίηση του υπερβάλλοντος βάρους του φόρου; (υποθέστε ότι το επιτόκιο είναι μηδέν). Απάντηση. Το υπερβάλλον βάρος του φόρου αυξάνεται κατά το τετράγωνο του φορολογικού συντελεστή. Το υπερβάλλον βάρος του φόρου με συντελεστή 10% για 2 χρόνια θα είναι επομένως μεγαλύτερο από το υπερβάλλον βάρους του φόρου με συντελεστή 1% για 20 χρόνια. Επομένως από άποψη αποτελεσματικότητας (ελαχιστοποίηση του υπερβάλλοντος βάρους του φόρου), η δεύτερη επιλογή είναι προτιμότερη. 2. Οι άνθρωποι πετούν περισσότερα σκουπίδια στα πεζοδρόμια από ό,τι στην αυλή του σπιτιού τους και αυτό μπορεί να εξηγηθεί από τη θεωρία της δημόσιας οικονομικής. Σωστά. Η καθαριότητα του πεζοδρομίου μπορεί να θεωρηθεί ως δημόσιο αγαθό (έχει και τα δυο χαρακτηριστικά των δημόσιων αγαθών), το οποίο η ιδιωτική αγορά αποτυγχάνει να παράσχει σε αποτελεσματικό επίπεδο. Αντίθετα, η καθαριότητα της αυλής του δικού μας σπιτιού είναι ιδιωτικό αγαθό. Σε ορισμένες χώρες, όμως, η αποτελεσματική παροχή του συγκεκριμένου δημόσιου αγαθού εξασφαλίζεται από κοινωνικές συμβάσεις («δεν είναι σωστό να πετάμε σκουπίδια στο δρόμο»). 3. Μέσα στο πλαίσιο της οργανικής αντίληψης για το ρόλο του κράτους δεν είναι δύσκολο να διατυπώσετε επιχειρήματα εναντίον της παγκοσμιοποίησης. Απάντηση: Σωστό. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι, για παράδειγμα, με την παγκοσμιοποίηση κυριαρχεί πλέον στην τηλεόραση ο αμερικάνικος τρόπος ζωής και αυτό υποσκάπτει τον τρόπο ζωής και τις παραδόσεις μιας χώρας. 4. Με βάση την ηθική φιλοσοφία του John Rawls ο βασικός στόχος μιας κοινωνία είναι να βελτιώσει τη θέση όλων των πολιτών μιας κοινωνίας. Απάντηση. Λάθος. Η βασική θέση του John Rawls είναι ότι η βελτίωση της κοινωνικής ευημερίας εξαρτάται από το αν βελτιώνεται η ευημερία του ατόμου που είναι στη δυσμενέστερη θέση. 5. Η ολοκλήρωση του νέου οδικού άξονα Κορίνθου-Πάτρας θα οδηγήσει την οικονομία σε μια βελτίωση κατά Pareto.

2 Απάντηση. Λάθος. Έχουμε βελτίωση κατά Pareto μόνο αν βελτιωθεί η θέση όλων ή κάποιων ατόμων χωρίς να μειωθεί η ευημερία κανενός. Στην περίπτωση της ολοκλήρωσης του νέου οδικού άξονα κάποια άτομα (π.χ. εστιατόρια των κωμοπόλεων κατά μήκος του άξονα στα οποία πλέον θα σταματούν λιγότεροι ταξιδιώτες) θα επηρεαστούν αρνητικά. Άρα δεν θα έχουμε βελτίωση κατά Pareto. 6. Οι θετικές εξωτερικότητες, ακριβώς επειδή έχουν θετικές επιπτώσεις, δεν αποτελούν αποτυχία της αγοράς. Απάντηση. Λάθος. Και όταν έχουμε θετική εξωτερικότητα και πάλι υπάρχει αποτυχία της αγοράς επειδή το αγαθό που την προκαλεί θα παρέχεται σε ποσότητα μικρότερη από την αποτελεσματική. 7. Η θεωρία της άριστης φορολογίας των αγαθών υποστηρίζει την άποψη ότι οι φορολογικοί συντελεστές πρέπει να είναι ίσοι για όλα τα αγαθά γιατί με τον τρόπο αυτό το φορολογικό σύστημα είναι απλό και δίκαιο. Απάντηση. Λάθος. Η θεωρία της άριστης φορολογίας υποστηρίζει ότι οι φορολογικοί συντελεστές πρέπει να είναι αντιστρόφως ανάλογοι της ελαστικότητας ζήτησης των αγαθών. 8. Αν η ποσότητα ενός δημόσιου αγαθού προσδιορίζεται με βάση τον κανόνα της πλειοψηφίας και όλοι έχουν μονοκόρυφες προτιμήσεις, τότε η ποσότητα αυτή θα είναι η κοινωνικά επιθυμητή. Λάθος. Σύμφωνα με το θεώρημα του διάμεσου ψηφοφόρου, το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας θα είναι η άποψη του διάμεσου ψηφοφόρου σχετικά με την ποσότητα του δημόσιου αγαθού. Τίποτα δεν μας εγγυάται ότι αυτή η ποσότητα θα είναι η κοινωνικά επιθυμητή. Τμήμα ΙΙ. Προβλήματα. Απαντήστε σε δύο από τις τρεις ερωτήσεις. Η κάθε μια παίρνει το 25% του βαθμού της εξέτασης. Πρόβλημα 1. Η παραγωγή τσιπς από πυρίτιο προκαλεί ρύπανση του εδάφους και η οποία μπορεί να μολύνει τα υπόγεια ύδατα, με αποτέλεσμα την πρόκληση προβλημάτων υγείας σε κατοίκους της περιοχής του εργοστασίου. Το κόστος παραγωγής του πυριτίου είναι C= 5Q, όπου Q είναι η ποσότητα πυριτίου. Η συνολική βλάβη στο περιβάλλον δίνεται από τη σχέση Ζ =Q 2. Η ζήτηση για τσιπς δίνεται από τη σχέση Q = 14 P, όπου Ρ είναι η τιμή του τσιπ. α. Ποια η τιμή και η ποσότητα των τσιπς στην ελεύθερη αγορά; β. Ποια η κοινωνικά επιθυμητή ποσότητα και τιμή; γ. Ποιο το επίπεδο φόρου ανά μονάδα προϊόντος που θα οδηγήσει στο αποτελεσματικό επίπεδο παραγωγής; δ. Ποιές οι απώλειες και τα οφέλη από την επιβολή του φόρου (στον παραγωγό, στους καταναλωτές, στο περιβάλλον και στο κράτος); Πρόβλημα 1. Απάντηση α. Στην ελεύθερη αγορά ισορροπία έχουμε εκεί όπου προσφορά (οριακό κόστος) ισούται με τη ζήτηση. Το οριακό κόστος είναι MC = 5. Ζήτηση P = 14 Q. Άρα: 14 - C = 5 και Q αγοράς = 9 και τιμή Ρ = 5.

3 β. Η κοινωνικά επιθυμητή ποσότητα λαμβάνει υπόψη και την οριακή κοινωνική βλάβη (= 2Q) και άρα το οριακό κοινωνικό κόστος είναι 5 + 2Q. Εξισώνουμε με τη ζήτηση και βρίσκουμε : 14 - Q = 5 + 2Q; Q κοινωνικό = 3 και τιμή Ρ = 11. γ. Το επίπεδο του φόρου πρέπει να είναι ίσο με την οριακή βλάβη που προκαλείται στο κοινωνικά αποτελεσματικό επίπεδο παραγωγής. Στο Q κοινωνικό = 3, η οριακή ζημιά είναι MD = 6. Άρα ο φόρος είναι 6 ανά τσιπ. δ. Τα οφέλη από το φόρο είναι: --φορολογικά έσοδα (A+B) = 18 --μείωση ρύπανσης (Γ+Δ) = 72 Το εμβαδόν της περιοχής Α+Β+Γ+Δ = 90 Οι απώλειες λόγω φόρου είναι: --μείωση πλεονάσματος καταναλωτή (Α+Β+Γ) = 36 Άρα το καθαρό όφελος της κοινωνίας είναι =54. Αυτό είναι ίσο με το υπερβάλλον βάρος πριν την επιβολή του φόρου, δηλαδή η περιοχή Δ. Πρόβλημα 2. Υποθέστε ένα μονοπώλιο με συνάρτηση κόστους C(q) = q + 0,5q 2., όπου q η παραγόμενη ποσότητα προϊόντος. Η συνάρτηση ζήτησης δίνεται από τη σχέση P(q) = 47 - q. α. Ποια η ποσότητα και η τιμή όταν το μονοπώλιο είναι σε ισορροπία. β. Η κυβέρνηση επιβάλλει στο μονοπώλιο ένα φόρο 9 ανά μονάδα προϊόντος. Ποια η νέα ποσότητα και τιμή σε ισορροπία; γ. Πόσο φόρο πληρώνουν οι καταναλωτές και πόσο το μονοπώλιο; Πρόβλημα 2. Απάντηση α. Το οριακό κόστος είναι MC(q) = 2 + q. Τα συνολικά έσοδα είναι TR(q) = q(47-q) = 47q-q 2. -Το οριακό έσοδο είναι MR(q) = 47-2q.

4 Στην ισορροπία MC(q) = MR(q). Λύνοντας βρίσκουμε q = 15 και τιμή p = 32. β. Με την επιβολή του φόρου η συνάρτηση κόστους γίνεται: C(q) = (10 + 2q + 0.5q 2 ) + 9q = q + 0.5q 2 Αφού το μονοπώλιο πρέπει να πληρώσει 9 για κάθε μονάδα προϊόντος. Θέτοντας MC = MR, βρίσκουμε ότι q = 12 και p = 35. γ. Οι καταναλωτές πληρώνουν 3 περισσότερο από ότι πριν το φόρο (35-32). Ο μονοπωλητής λάμβανε πριν την επιβολή του φόρου 32 και τώρα λαμβάνει 35, αλλά από αυτό πρέπει να πληρώσει 9 στο κράτος. Άρα στο μονοπωλητή μένουν καθαρά 26. Άρα το μονοπώλιο πληρώνει 6 ανά μονάδα προϊόντος. Πρόβλημα 3. Ας υποθέσουμε ότι δύο συγκάτοικοι, ο Τάκης και ο Μιχάλης, επιθυμούν η κουζίνα τους να είναι καθαρή. Η ποσότητα του δημόσιου αγαθού σε αυτήν την περίπτωση ορίζεται ως το «επίπεδο καθαριότητας» της κουζίνας, που χρησιμοποιεί τόσο Τάκης όσο και ο Μιχάλης. Η τιμή/κόστος μεταφράζεται σε ώρες καθαρίσματος της κουζίνας. Οι (αντίστροφες) συναρτήσεις ζήτησης είναι: P T =100 2Q T και P Μ =150 3Q Μ. Το οριακό κόστος καθαρίσματος της κουζίνας είναι σταθερό MC=90. α. Υποθέστε αρχικά ότι ο Τάκης και ο Μιχάλης έχουν ξεχωριστές κουζίνες (δηλαδή το αγαθό «καθαρή κουζίνα» είναι ιδιωτικό αγαθό). Ποιο είναι το αποτελεσματικό επίπεδο καθαριότητας και πόσες ώρες θα αφιερωθούν στο καθάρισμα της κουζίνας; β. Ας υποθέσουμε τώρα ότι ο Τάκης και ο Μιχάλης μοιράζονται την ίδια κουζίνα, επομένως η «καθαρή κουζίνα» είναι δημόσιο αγαθό. Ποιο είναι το αποτελεσματικό επίπεδο καθαριότητας της κουζίνας και πόσες είναι οι ώρες καθαρίσματος σε αυτήν την περίπτωση; γ. Με βάση τις απαντήσεις σας στα προηγούμενα υποερωτήματα θεωρείτε ότι υπάρχει το πρόβλημα του τζαμπατζή σε αυτήν την περίπτωση; Απάντηση α. Πρώτα πρέπει να βρούμε τη συνολική ζήτηση σε αυτήν την περίπτωση. Αν το αγαθό είναι ιδιωτικό, αθροίζουμε τις συναρτήσεις ζήτησης οριζόντια. Αντιστρέφουμε τις συναρτήσεις ζήτησης που μας δίνονται: Q T =50-1/2P T, όπου 0<= P T <=100 και Q Μ =50-1/3P Μ, όπου 0<= P Μ <=150 Στη συνέχεια αθροίζουμε τις δυο συναρτήσεις ζήτησης (αθροίζουμε τις ποσότητες για κάθε τιμή) ως εξής Q= 100 5/6 P, αν 0<=P<=100 = 50 1/3 P, αν 100<P<=150. Για να βρούμε την τιμή και ποσότητα ισορροπίας, αντιστρέφουμε πάλι τη συνάρτηση ζήτησης, προκειμένου να μπορούμε να την εξισώσουμε με τη συνάρτηση προσφοράς. P = 120 6/5 Q, αν 50/3<=Q<=100 = Q, αν 0<=Q<=50/3 Βλέπουμε ότι η καμπύλη προσφοράς τέμνει την καμπύλη ζήτησης όταν η ζήτηση είναι P = 120 6/5 Q. Επομένως 90 = 120 6/5 Q, δηλαδή Qpr*=25, Ppr *=90. Ξέρουμε ότι στην περίπτωση των ιδιωτικών αγαθών, οι ανταγωνιστικές αγορές φτάνουν σε αποτελεσματικές λύσεις. β. Πρέπει πάλι να βρούμε τη συνολική καμπύλη ζήτησης. Στην περίπτωση των δημόσιων αγαθών, πρέπει να αθροίσουμε κάθετα τις ατομικές συναρτήσεις ζήτησης. Αυτό

5 σημαίνει να αθροίσουμε τις αντίστροφες συναρτήσεις ζήτησης που μας δίνει το πρόβλημα. Επιπλέον, αφού και ο Τάκης και ο Μιχάλης ζητούν επίπεδο καθαριότητας μεταξύ 0 και 50 μονάδων, δε θα υπάρχουν σημεία καμπής στην συνολική καμπύλη ζήτησης. P=250-5Q (=100-2Q+150-3Q) Για να βρούμε το αποτελεσματικό επίπεδο παροχής του δημόσιου αγαθού, θα πρέπει το άθροισμα των οριακών ωφελειών να ισούται με το οριακό κόστος παροχής τους δημόσιου αγαθού. Επομένως, 90 = Q Λύνοντας ως προς την ποσότητα, βρίσκουμε Qpb*=160/5=32, Ppb*=90. γ. Το αποτελεσματικό επίπεδο καθαριότητας είναι 32 μονάδες, και οι αγορές θα παράγουν μόνο 25 μονάδες. Ο λόγος της υποπροσφοράς είναι ότι το πρόβλημα του τζαμπατζή. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο Τάκης και ο Μιχάλης έχουν το κίνητρο να αποφύγουν το καθάρισμα της κουζίνας. Ο καθένας ελπίζει ότι ο άλλος δε θα ανεχτεί μια βρώμικη κουζίνα και στο τέλος θα την καθαρίσει, ενώ ο ίδιος θα απολαύσει την καθαρή κουζίνα χωρίς να έχει κουραστεί (θα είναι δηλαδή τζαμπατζής). Αυτό το κίνητρο οδηγεί σε υποπροσφορά του δημόσιου αγαθού και η κουζίνα θα είναι λιγότερο καθαρή από το αποτελεσματικό επίπεδο.