ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ

Transcript

1 ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗΓ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΓΔΝΗΚΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Θέκα: ΔΦΑΡΜΟΓΔ ΖΛΔΚΣΡΟΝΗΚΖ ΓΗΑΚΤΒΔΡΝΖΖ (E-GOVERNMENT) ΚΑΗ ΠΡΟΣΑΗΑ ΓΔΓΟΜΔΝΩΝ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ ΚΑΗ ΣΖΝ Δ.Δ. (Καλνληζηηθέο Ρπζκίζεηο θαη Σερλνινγηθέο Γηεπζεηήζεηο) Δπηβιέπνπζα: Κα Λ. Μήηξνπ πνπδαζηήο:. Κνκλελόο ΑΘΖΝΑ 2003

2 1 Πεξίιεςε Ζ παξνχζα εξγαζία επηρεηξεί αθελφο λα παξνπζηάζεη ην θαηλφκελν ηεο ειεθηξνληθήο δηαθπβέξλεζεο ζηελ ειιεληθή δεκφζηα δηνίθεζε θαη αθεηέξνπ λα εληνπίζεη θαηά πφζν νη εμειίμεηο απηέο ζπκπνξεχνληαη κε ηελ πξνζηαζία ησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ ησλ πνιηηψλ. Γηα ην ζθνπφ απηφ επηρεηξείηαη αξρηθά κηα επηζθφπεζε ησλ εθαξκνζκέλσλ επηηεπγκάησλ ηεο ειεθηξνληθήο δηαθπβέξλεζεο ζηελ Διιάδα, φπσο ην πξφγξακκα χμεπμηο, ηα Κέληξα Δμππεξέηεζεο Πνιηηψλ θ.α. ηε δεχηεξε ζεκαηηθή ελφηεηα επηζεκαίλνληαη νη θίλδπλνη γηα ηελ πξνζηαζία ησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ κε έκθαζε ζηηο ηερλνινγηθέο απεηιέο έλαληη ησλ πιεξνθνξηαθψλ ζπζηεκάησλ. ηε ζπλέρεηα, παξνπζηάδεηαη ην λέν θαη δπλακηθά αλαπηπζζφκελν ξπζκηζηηθφ θαη θαλνληζηηθφ πιαίζην ζην δήηεκα ηεο πξνζηαζίαο ησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ ηφζν ζηελ Διιάδα φζν θαη ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Ζ επφκελε ζεκαηηθή ελφηεηα εζηηάδεηαη ζηελ αζθάιεηα ησλ πιεξνθνξηαθψλ θαη επηθνηλσληαθψλ ζπζηεκάησλ θαη εηδηθφηεξα ζηηο απαηηήζεηο αζθάιεηαο ζηα δίθηπα θαη ηα ζπζηήκαηα πιεξνθνξηψλ. Γηα ην ζθνπφ απηφ πεξηγξάθνληαη νη λέεο ηερλνινγίεο γηα ηελ πξνζηαζία δεδνκέλσλ, φπσο ε θξππηνγξαθία, νη ςεθηαθέο ππνγξαθέο, ε ππνδνκή δεκφζηνπ θιεηδηνχ, νη έμππλεο θάξηεο θ.η.ι. Γηα ηελ επηζήκαλζε ησλ βαζηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ απαηηήζεσλ αζθάιεηαο, έρνπλ επηιεγεί σο πεδίν έξεπλαο (κειέηε πεξίπησζεο) ηα λέα πιεξνθνξηαθά ζπζηήκαηα ηνπ Τπνπξγείνπ Οηθνλνκηθψλ θαη εηδηθφηεξα ην ζχζηεκα Taxis θαη ε εμσζηξεθήο πξνο ηνπο πνιίηεο εθδνρή ηνπ, Taxisnet. Ζ κειέηε νινθιεξψλεηαη κε ηελ παξάζεζε νξηζκέλσλ γεληθψλ αξρψλ θαη κέηξσλ γηα ηελ πξνζηαζία ησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ ηφζν ζην ηερλνινγηθφ φζν θαη ζην πνιηηηθν-δηνηθεηηθφ πεδίν δξάζεο. Summary The present work is not only an attempt to present the phenomenon of e-government in the Greek public administration but also to locate the degree of how much these developments go along with the protection of citizen s personal data. For this aim, the applied achievements of electronic government in Greece are initially reviewed, as the program Syzeyxis, the Centres of Service of Citizens e.t.c. The second unit points out the dangers for the protection of personal data emphasizing in the technological threats against the information systems. Furthermore, this study presents the new and dynamically developing regulatory and lawful frame related to

3 2 the protection of personal data in Greece and in the European Union. The next unit focuses in the information and communication systems security and more specifically in the security requirements for networks and information systems. For this aim, new technologies for the protection of data are outlined, such as cryptography, digital signatures, public key infrastructure, intelligent cards e.t.c. For pointing out the basic security characteristics requirements, they have been selected as field of research (case study) the new information systems of Ministry of Finance and more specifically the information system of Taxis and its client-model version, Taxisnet. The study is completed with a reference to certain general principles - measures for the protection of personal data so in the technological as in the politicaladministrative field of action. ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ (Key-words) Σερλνινγίεο Πιεξνθνξηθήο θαη Δπηθνηλσληψλ, ΣΠΔ) (Information and Communication Technologies, ICT) Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο (Information Society) Ζιεθηξνληθή Γηαθπβέξλεζε (e-government) Πξνζηαζία δεδνκέλσλ (Data protection) Γηαρείξηζε ησλ δεκφζησλ πιεξνθνξηαθψλ ζπζηεκάησλ απφ ηξίηνπο (Outsourcing) Βηνκεηξηθέο απεηιέο (Biometric threats) Γηαδίθηπν (Internet) Καλνληζηηθφ πιαίζην πξνζηαζίαο δεδνκέλσλ (Lawful - regulatory frame for data protection) Δπξσπατθή πνιηηηθή (European Policy) ρέδην δξάζεο e-europe (Action Plan e-europe) Αζθάιεηα δηθηχσλ θαη ζπζηεκάησλ πιεξνθνξηθήο (Network and Information System Security) Κξππηνγξαθία (Cryptography) Φεθηαθέο ππνγξαθέο (Digital Signatures) Φεθηαθά πηζηνπνηεηηθά (Digital Certificates) Τπνδνκή δεκφζηνπ θιεηδηνχ (Public Κey Infrastructure PKI) Έμππλεο θάξηεο (Smart Cards) Πιεξνθνξηαθά ζπζηήκαηα ηεο ΓΓΠ ΟΠ ΣAXIS & TAXISnet

4 3 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΔΗΑΓΩΓΖ 6 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1: ΟΗ ΝΔΔ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΔ ΠΛΖΡΟΦΟΡΗΚΖ & ΔΠΗΚΟΗΝΩΝΗΑ ΣΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ H ΖΛΔΚΣΡΟΝΗΚΖ ΓΗΑΚΤΒΔΡΝΖΖ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ 1. Οη λέεο Σερλνινγίεο Πιεξνθνξηθήο θαη Δπηθνηλσληψλ (ΣΠΔ) 9 2. Βαζηθέο έλλνηεο ηεο ειεθηξνληθήο δεκφζηαο δηνίθεζεο H Ζιεθηξνληθή Κπβέξλεζε (e-government) Ζιεθηξνληθή Κπβέξλεζε θαη δηαιεηηνπξγηθφηεηα Οη εθαξκνγέο θαη ηα πιενλεθηήκαηα ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ απφ ηελ ειεθηξνληθή δηαθπβέξλεζε Δπίπεδα αλάπηπμεο Βαζηθέο ππεξεζίεο ειεθηξνληθήο δηαθπβέξλεζεο Ζ Ζιεθηξνληθή Γηαθπβέξλεζε ζηελ Διιάδα Σν πξφγξακκα «ΤΕΔΤΞΗ» Σα Κέληξα Δμππεξέηεζεο Πνιηηψλ (ΚΔΠ) Σν νινθιεξσκέλν πιεξνθνξηαθφ ζχζηεκα (ΟΠ) ηνπ ΗΚΑ Καιέο εθαξκνγέο (good-practices) ηεο ειιεληθήο ειεθηξνληθήο δηαθπβέξλεζεο 32 9 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2: ΟΗ ΚΗΝΓΤΝΟΗ ΓΗΑ ΣΖΝ ΠΡΟΣΑΗΑ ΚΑΗ ΑΦΑΛΔΗΑ ΓΔΓΟΜΔΝΩΝ ΣΟΝ ΣΟΜΔΑ ΣΩΝ ΓΖΜΟΗΩΝ ΖΛΔΚΣΡΟΝΗΚΩΝ ΔΠΗΚΟΗΝΩΝΗΩΝ 34 A. Οη ηερλνινγηθέο εμειίμεηο θαη νη θίλδπλνη γηα ηελ αζθάιεηα ησλ δηθηχσλ θαη ησλ ζπζηεκάησλ πιεξνθνξηθήο 34 B. Οη απεηιέο κέζσ ηνπ Γηαδηθηχνπ 40 Γ. Οη βηνκεηξηθέο απεηιέο 42 Γ. Οη θίλδπλνη ζην πνιηηηθν-δηνηθεηηθφ πεδίν 44 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3: ΣΟ ΚΑΝΟΝΗΣΗΚΟ-ΘΔΜΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ ΠΡΟΣΑΗΑ ΠΡΟΩΠΗΚΩΝ ΓΔΓΟΜΔΝΩΝ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ ΚΑΗ ΣΖΝ ΔΤΡΩΠΑΗΚΖ ΔΝΩΖ 47 Α. Σν θαλνληζηηθφ πιαίζην γηα ηελ πξνζηαζία δεδνκέλσλ ζηελ Διιάδα 47 Α.1 ΝΟΜΟ 2472/1997:"Πξνζηαζία ηνπ αηφκνπ απφ ηελ επεμεξγαζία δεδνκέλσλ πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα" 49

5 4 Α.2 ΝΟΜΟ 2774/99:"Πξνζηαζία δεδνκέλσλ πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα ζηνλ ηνκέα ησλ ηειεπηθνηλσληψλ " 53 Α.3 ΝΟΜΟ 2867/2000:"Γηα ηελ νξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ησλ ηειεπηθνηλσληψλ" 55 Α.4 Π.Γ 150/2001:"Πξνζαξκνγή ζηελ Οδεγία 99/93/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ ζρεηηθά κε ην θνηλνηηθφ πιαίζην γηα ηηο ειεθηξνληθέο ππνγξαθέο" 56 Α.5 Π.Γ 342/2002: "Γηαθίλεζε εγγξάθσλ κε ειεθηξνληθφ ηαρπδξνκείν κεηαμχ ησλ δεκφζησλ ππεξεζηψλ, Ν.Π.Γ.Γ θαη Ο.Σ.Α ή κεηαμχ απηψλ θαη ησλ θπζηθψλ ή λνκηθψλ πξνζψπσλ ηδησηηθνχ δηθαίνπ θαη ελψζεσλ θπζηθψλ πξνζψπσλ" 58 Β. Ζ επξσπατθή πνιηηηθή θαλνληζηηθφ πιαίζην 60 Β.1 Οδεγία 95/46/ΔΚ 60 Β.2 Οδεγία 2002/58 ΔΚ, πξνζηαζία πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ ζηνλ ηνκέα ησλ ειεθηξνληθψλ επηθνηλσληψλ 62 Β.3 Δπξσπατθή Έλσζε θαη ηα εγθιήκαηα ζηνλ Κπβεξλνρψξν 63 Β.4 Ζ εκπνξηθή εθκεηάιιεπζε ησλ πιεξνθνξηψλ ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα ζηελ ΔΔ 64 Β.5 Άιιεο ξπζκίζεηο 65 Β.6 Σν ζρέδην δξάζεο e-europe θαη ε πξνζηαζία δεδνκέλσλ 66 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4: ΑΦΑΛΔΗΑ ΠΛΖΡΟΦΟΡΗΑΚΩΝ & ΔΠΗΚΟΗΝΩΝΗΑΚΩΝ ΤΣΖΜΑΣΩΝ Απαηηήζεηο αζθάιεηαο δηθηχσλ θαη ζπζηεκάησλ πιεξνθνξηψλ Κξππηνγξαθία Οη ςεθηαθέο ππνγξαθέο (digital signatures) Σα ςεθηαθά πηζηνπνηεηηθά (digital certificates) Ζ ππνδνκή δεκφζηνπ θιεηδηνχ (Public Κey infrastructure PKI) Σα ςεθηαθά Πξσηφθνιια (digital protocols) Oη έμππλεο θάξηεο (smart cards) Τπνδνκή δεκφζηνπ θιεηδηνχ ζηελ ειιεληθή δεκφζηα δηνίθεζε 91 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5: Ζ ΑΦΑΛΔΗΑ ΣΩΝ ΠΛΖΡΟΦΟΡΗΑΚΩΝ ΤΣΖΜΑΣΩΝ ΣΖ ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΜΔΛΔΣΖ ΠΔΡΗΠΣΩΖ (CASE STUDY): ΣΑ ΠΛΖΡΟΦΟΡΗΑΚΑ ΤΣΖΜΑΣΑ ΣΟΤ ΤΠΟΤΡΓΔΗΟΤ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΩΝ 94 1.Γεληθά 94

6 5 2. Σν δήηεκα ηεο αζθάιεηαο θαη πξνζηαζίαο δεδνκέλσλ ζην πιεξνθνξηαθφ ζχζηεκα ΣAXIS Σα λέα νινθιεξσκέλα πιεξνθνξηαθά ζπζηήκαηα ηεο ΓΓΠ TAXISNET ΟΠ ΔΛΔΓΚΣΗΚΧΝ ΤΠΖΡΔΗΧΝ Π ΚΔΝΣΡΗΚΧΝ ΤΠΖΡΔΗΧΝ 112 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 6: ΓΔΝΗΚΔ ΑΡΥΔ ΜΔΣΡΑ ΓΗΑ ΣΖΝ ΠΡΟΣΑΗΑ ΚΑΗ ΑΦΑΛΔΗΑ ΣΩΝ ΓΖΜΟΗΩΝ ΖΛΔΚΣΡΟΝΗΚΩΝ ΔΠΗΚΟΗΝΩΝΗΩΝ 114 Α. Γεληθά 114 Β. Οη ηερλνινγηθέο παξεκβάζεηο 117 Γ. Ο ξφινο ηεο δηνίθεζεο 122 Γ. Ζ επξσπατθή πνιηηηθή 128 ΔΠΗΛΟΓΟ 131 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ 134

7 6 ΔΗΑΓΩΓΖ Ζ ζχγρξνλε πξαγκαηηθφηεηα ραξαθηεξίδεηαη έληνλα απφ ηελ εμέιημε ησλ δηαθνξεηηθψλ κνξθψλ ηερλνινγηψλ, φπσο θαη ησλ ζπλαθψλ εθαξκνζκέλσλ επηηεπγκάησλ ηνπο. Οη επηδξάζεηο ζηελ θαζεκεξηλή καο δσή, νη νπνίεο απνξξένπλ σο απνηέιεζκα ησλ πνιιαπιψλ ηερλνινγηθψλ εθαξκνγψλ, ζπλζέηνπλ έλα κάιινλ πνιπδηάζηαην θαη δηαξθψο κεηαβαιιφκελν πεξηβάιινλ αλαθνξάο, εληφο ηνπ νπνίνπ εκθαλίδνληαη ζπλερψο λέεο πξνθιήζεηο. Οη πξννπηηθέο πνπ αλαδχνληαη είλαη ηθαλέο λα μεπεξάζνπλ θάζε ζρεηηθή εχινγε πξφβιεςε, ελψ κπνξνχλ λα ζπκβάιινπλ κε ελεξγφ ηξφπν ζε νπνηαδήπνηε πεξαηηέξσ πξνζπάζεηα γηα δεκηνπξγηθή εμέιημε θαη επίηεπμε πξνφδνπ. Ζ δηείζδπζε ησλ εθαξκνγψλ γίλεηαη εληνλφηεξε θαη νη δηαθαηλφκελεο κειινληηθέο πξννπηηθέο θαληάδνπλ πιένλ σο πινπνηήζηκε πξαγκαηηθφηεηα, παξά σο καθξηλφ φξακα. Ζ ελεξγφο ελζσκάησζε ησλ ηερλνινγηψλ ηεο πιεξνθνξηθήο θαη ησλ επηθνηλσληψλ ζε φιεο ηηο δηαζηάζεηο ηεο θαζεκεξηλήο καο δσήο αιιάδεη νπζησδψο ηελ πθή βαζηθψλ δνκψλ θαη δεκηνπξγεί κία λέα κνξθή θνηλσληθήο, πνιηηηθήο θαη νηθνλνκηθήο πξαγκαηηθφηεηαο, απνθαινχκελε σο «Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο» (Information Society). Οη ηερλνινγίεο ηεο Κνηλσλίαο ηεο Πιεξνθνξίεο επεξεάδνπλ δξαζηηθά ηε δσή καο, θαζψο ηα πξαθηηθά απνηειέζκαηά ηνπο πθίζηαληαη άκεζε δηάρπζε ζε πνιιαπιά επίπεδα θαη απνηεινχλ ην αλαγθαίν θαη απαξαίηεην πιένλ εξγαιείν γηα ηελ πινπνίεζε εθαξκνζκέλσλ κνξθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Παξάιιεια, ηα λέα ηερλνινγηθά επηηεχγκαηα νδεγνχλ ζε κία δηαξθή πξνζθνξά λέσλ ππεξεζηψλ, φπσο θαη κέζσλ θαη/ή δηεπθνιχλζεσλ 1, πνπ ζπλνδεχνληαη απφ εκθαλψο ρακειφηεξν θφζηνο θαη πςειφηεξε πνηφηεηα ησλ ζρεηηθψλ παξνρψλ / εθαξκνγψλ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ην Γηαδίθηπν 2 (Internet) κε ηηο πνιιαπιέο δπλαηφηεηεο πνπ κπνξεί λα 1 Υξεζηκνπνηνχληαη φια ηα δπλαηά κέζα εθπνκπήο (επίγεηα, αζπξκαηηθά-κηθξνθπκαηηθά, δνξπθνξηθά, θαισδηαθά) θαζψο θαη ζπλδπαζκέλεο ππνδνκέο, πξνθεηκέλνπ λα θαηαζηεί εθηθηή ε κεηαθνξά ησλ πιεξνθνξηψλ θαη ησλ ινηπψλ δεδνκέλσλ. Παξάιιεια αλαπηχζζνληαη λέεο εθαξκνγέο δηθηχσλ πνπ πξνσζνχλ ππεξεζίεο επξείαο δψλεο, κε πςειέο ηαρχηεηεο κεηάδνζεο θαη κε πνιχ ηθαλνπνηεηηθά πνηνηηθά επίπεδα. 2 Μέρξη ζήκεξα έρνπλ πξνηαζεί δηάθνξνη νξηζκνί γηα ην Γηαδίθηπν (Internet). Δλαο απφ ηνπο ζπλεθηηθφηεξνπο ελδερνκέλσο ζπλνςίδεηαη φπσο αθνινχζσο: «Σν Internet ζπληζηά κία παγθόζκηα ζπιινγή-ζπλέξγεηα δηθηύσλ ειεθηξνληθώλ ππνινγηζηώλ κε έλα θνηλό ζύζηεκα δηεπζύλζεσλ πνπ βαζίδεηαη ζην πξσηόθνιιν Internet (ΙΡ), ηα νπνία είλαη θπζηθά ζπλδεδεκέλα κέζσ θαηαιιήισλ ηειεπηθνηλσληαθώλ ππνδνκώλ, ππνζηεξίδνπλ επηθνηλσλίεο παθέησλ κεηαγσγήο κεηαμύ δηαθνξεηηθώλ ειεθηξνληθώλ πιαηθνξκώλ θαη ιεηηνπξγηθώλ ζπζηεκάησλ, θαη πνπ ειέγρνληαη κέζσ αθνινπζηώλ πξσηνθόιισλ ειέγρνπ κεηαθνξάο (ΣCP)/IP». (Ο παξαπάλσ νξηζκφο δίλεηαη απφ ηνλ Ρπζκηζηηθφ θνξέα Australian Competition and Consumer Commission, Telecommunications Group: Discussion

8 7 παξέρεη, ζπληειεί ζηε δηακφξθσζε κίαο θνηλήο παγθφζκηαο «πιαηθόξκαο» γηα ηελ πξνζθνξά λέσλ ππεξεζηψλ, ελψ κέζσ απηνχ δηαθηλείηαη ηεξάζηηνο φγθνο πιεξνθνξηψλ ππφ ηε κνξθή θσλήο, εηθφλαο θαη δεδνκέλσλ. Σν Γηαδίθηπν αλαβαζκίδεηαη δηαξθψο σο κηα «ηερλνινγηθή νληόηεηα» γηα ηελ εχθνιε θαη γξήγνξε δηαθίλεζε πιεξνθνξηψλ θαη λέσλ ππεξεζηψλ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε δηάζεζε δηαδξαζηηθψλ ππεξεζηψλ πνιπκέζσλ θαη ξαδηνηειενπηηθψλ εθαξκνγψλ (π.ρ. ν Παγθφζκηνο Ηζηφο (World Wide Web) θαη ην ειεθηξνληθφ ηαρπδξνκείν ηθαλνπνηνχλ ηηο αλάγθεο γηα επηθνηλσλία, πιεξνθφξεζε, αιιά θαη γηα ηε δηάζεζε πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ). Ζ ειεθηξνληθή δηαθπβέξλεζε (e-government) απνηειεί κία απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο εθαξκνγέο ηεο Κνηλσλίαο ηεο Πιεξνθνξίαο, θαζψο απνηειεί ηε κεηεμέιημε ηεο παξαδνζηαθήο δεκφζηαο δηνίθεζεο ζε έλα λέν ζχζηεκα ηερλνινγηθψλπιεξνθνξηαθψλ ππνδνκψλ δηνίθεζεο. Βαζηζκέλν ζε πξφηππεο ιεηηνπξγίεο θαη κεραληζκνχο αμηνπνίεζεο ηεο πιεξνθνξίαο θαη ηεο γλψζεο, ην λέν κνληέιν ηεο ειεθηξνληθήο δεκφζηαο δηνίθεζεο επηρεηξεί λα δεκηνπξγήζεη νινθιεξσκέλεο δνκέο θαη κεραληζκνχο παξαγσγήο, δηαρείξηζεο θαη δηάζεζεο ησλ δεκφζησλ πιεξνθνξηψλ, επαλαπξνζδηνξίδνληαο νπζηαζηηθά ηε ζρέζε ηνπ θξάηνπο κε ηελ θνηλσλία ησλ πνιηηψλ. Ζ απμαλφκελε σζηφζν εθαξκνγή ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ πιεξνθνξηθήο θαη επηθνηλσληψλ θέξλεη ζην πξνζθήλην λέα πξνβιήκαηα. Έλα απφ απηά είλαη θαη ην δήηεκα πνπ αθνξά ηελ πξνζηαζία ησλ πξνζσπηθώλ δεδνκέλσλ ελφςεη ησλ θηλδχλσλ πνπ ειινρεχνπλ απφ ηελ ηερλνινγηθή αλάπηπμε θαη ηελ εμέιημε λέσλ κεζφδσλ επεμεξγαζίαο ηνπο. Σα πξνβιήκαηα πξνζηαζίαο ησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ δελ είλαη δηφινπ ακειεηέα νχηε ππεξθαιχπηνληαη απφ ηε ζεηηθή πιεπξά ηεο ηερλνινγηθήο πξνφδνπ. Αληηζέησο, ε δηάζηαζε απηή είλαη ζεκαληηθή, θαζ φζνλ αθνξά ζπληαγκαηηθέο ειεπζεξίεο θαη δηθαηψκαηα, φπσο είλαη ην εηδηθφηεξν δηθαίσκα ζηελ πξνζηαζία ησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ (άξζξν 9 Α ), ην δηθαίσκα ηνπ ηδησηηθνχ βίνπ, ην απφξξεην ηεο επηθνηλσλίαο θαη άιια ζπληαγκαηηθά θαηνρπξσκέλα δηθαηψκαηα. paper Internet interconnection: Factors affecting commercial arrangements between network operators in Australia, , ζει. 3).

9 8 ην πιαίζην απηφ, κε ηελ παξνχζα εξγαζία επηρεηξείηαη αξρηθά κηα παξνπζίαζε ησλ πξνθιήζεσλ πνπ αλαδχνληαη ζηε ζχγρξνλε πξαγκαηηθφηεηα κέζα απφ ηελ εμέιημε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ Πιεξνθνξηθήο θαη Δπηθνηλσληψλ (ΣΠΔ), ηεο ειεθηξνληθήο δηαθπβέξλεζεο θαη ησλ εθαξκνζκέλσλ επηηεπγκάησλ ηεο ζηελ ειιεληθή δεκφζηα δηνίθεζε. Ζ δεχηεξε ζεκαηηθή ελφηεηα ηεο κειέηεο πξαγκαηεχεηαη ηνπο αλαδπφκελνπο θηλδχλνπο γηα ηελ πξνζηαζία ησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ κε έκθαζε ζηηο ηερλνινγηθέο απεηιέο έλαληη ησλ πιεξνθνξηαθψλ ζπζηεκάησλ. ηε ζπλέρεηα παξνπζηάδεηαη ην λέν θαη δπλακηθά αλαπηπζζφκελν ξπζκηζηηθφ θαη θαλνληζηηθφ πιαίζην ζην δήηεκα ηεο πξνζηαζίαο ησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ ζηελ Διιάδα αιιά θαη ηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Ζ επφκελε ζεκαηηθή ελφηεηα εζηηάδεηαη ζηελ αζθάιεηα ησλ πιεξνθνξηαθψλ θαη επηθνηλσληαθψλ ζπζηεκάησλ θαη εηδηθφηεξα ζηηο απαηηήζεηο αζθάιεηαο ζηα δίθηπα θαη ηα ζπζηήκαηα πιεξνθνξηψλ. Γηα ην ζθνπφ απηφ πεξηγξάθνληαη νη λέεο ηερλνινγίεο πξνζηαζίαο δεδνκέλσλ, φπσο ε θξππηνγξαθία, νη ςεθηαθέο ππνγξαθέο, ε ππνδνκή δεκφζηνπ θιεηδηνχ, νη έμππλεο θάξηεο θ.η.ι. Γηα ηελ επηζήκαλζε ησλ βαζηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ αζθάιεηαο, έρνπλ επηιεγεί σο πεδίν έξεπλαο ηα λέα πιεξνθνξηαθά ζπζηήκαηα ηνπ Τπνπξγείνπ Οηθνλνκηθψλ θαη εηδηθφηεξα ην ζχζηεκα Taxis θαη ε εμσζηξεθήο πξνο ηνπο πνιίηεο εθδνρή ηνπ, Taxisnet. Ζ κειέηε νινθιεξψλεηαη κε ηελ παξάζεζε νξηζκέλσλ γεληθψλ αξρψλ θαη κέηξσλ γηα ηελ πξνζηαζία ησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ ηφζν ζην ηερλνινγηθφ φζν θαη ζην πνιηηηθν-δηνηθεηηθφ πεδίν δξάζεο.

10 9 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 ΟΗ ΝΔΔ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΔ ΠΛΖΡΟΦΟΡΗΚΖ ΚΑΗ ΔΠΗΚΟΗΝΩΝΗΑ ΣΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ H ΖΛΔΚΣΡΟΝΗΚΖ ΓΗΑΚΤΒΔΡΝΖΖ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ Γηα ην κεηαζρεκαηηζκφ θαη ηελ αλαδηακφξθσζε ησλ ηερλνινγηθψλ, πνιηηηθνδηνηθεηηθψλ, θαλνληζηηθψλ αιιά θαη θνηλσληθψλ δεδνκέλσλ, είλαη ζεκαληηθή ε αμηνπνίεζε δηαθνξεηηθήο κνξθήο πιεξνθνξηψλ απφ βάζεηο δεδνκέλσλ πνπ κεηαθέξνληαη κε ςεθηαθφ ηξφπν θαη νη νπνίεο κπνξνχλ λα δηαζθαιίζνπλ ηε δηάρπζε γλψζεο ρσξίο πιένλ λα πθίζηαληαη εζληθά ζχλνξα ή άιινπ είδνπο πεξηνξηζκνί. ε έλα ηέηνην πεξηβάιινλ-πιαίζην αλαθνξάο, ε ειεθηξνληθή δηαθπβέξλεζε ζπγθξνηεί ηε βαζηθή «πιαηθφξκα» γηα ηε κεηαθνξά ησλ ςεθηαθψλ δεδνκέλσλ πξνο φθεινο ησλ δηαθφξσλ θαηεγνξηψλ ρξεζηψλ-πνιηηψλ. 1. Οη λέεο Σερλνινγίεο Πιεξνθνξηθήο θαη Δπηθνηλσληώλ (ΣΠΔ) Ο φξνο λέεο ηερλνινγίεο ζηελ παξνχζα εξγαζία αθνξά ζηηο ηερλνινγίεο ηεο πιεξνθνξηθήο θαη ησλ επηθνηλσληψλ (Information and Communication Technologies, ICT) πνπ ζηεξίδνπλ ηε ιεηηνπξγία θαη επεμεξγαζηηθή ηνπο ηθαλφηεηα ζηελ ςεθηαθή ηερλνινγία θαη επηηξέπνπλ ηελ ςεθηαθή επεμεξγαζία θαη αληαιιαγή δεδνκέλσλ / πιεξνθνξηψλ 3. Με απηφλ ηνλ ηξφπν δξνκνινγείηαη ε επίηεπμε δχν ζηφρσλ ζηελά ζπλδεδεκέλσλ: Σε ρξήζε ηεο πιεξνθνξηθήο γηα ηελ θαιχηεξε ππνζηήξημε ηφζν ησλ εζσηεξηθώλ ιεηηνπξγηώλ ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο, φζν θαη γηα ηελ επηθνηλσλία ησλ απνηειεζκάησλ ηεο ζηνλ πνιίηε. Απηφ επηηπγράλεηαη απφ ηελ νινθιεξσκέλε δηαρείξηζε ηεο πιεξνθνξίαο (π.ρ. ειεθηξνληθά ζπζηήκαηα δηαρείξηζεο εγγξάθσλ) θαη ππνζηήξημεο ιήςεο απνθάζεσλ κέρξη ηε δηεπξπκέλε θαη «δηαθαλή» εμππεξέηεζε ηνπ πνιίηε (π.ρ. «ππεξεζίεο κηαο ζηάζεο», «ειεθηξνληθή απην-εμππεξέηεζε). 3 «Μειέηε ησλ επηπηψζεσλ ηεο πιεξνθνξηθήο ζηε δεκφζηα δηνίθεζε», Έξεπλα απφ ην Δζληθφ Κέληξν Κνηλσληθψλ Δξεπλψλ (ΔΚΚΔ), Ηλζηηηνχην Πνιηηηθήο Κνηλσληνινγίαο, Μάηνο 2000.

11 10 Σε ζηαδηαθή «πιεξνθνξηνπνίεζε» (informatisation) ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο, δειαδή ηε δηαρείξηζε νιφθιεξνπ ηνπ «θχθινπ δσήο» κηαο πιεξνθνξίαο, φπσο έλα έγγξαθν απφ ηελ ςεθηνπνίεζε θαη απνζήθεπζε ζηελ επεμεξγαζία θαη κεηάδνζε (π.ρ. κέζσ ειεθηξνληθνχ ηαρπδξνκείνπ, δηαδηθηχνπ). Οη ςεθηαθέο ηερλνινγίεο αιιάδνπλ ξηδηθά ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν παξέρνληαη νη ππεξεζίεο, θαζηζηψληαο ηα φξηα κεηαμχ ηεο «παξαγσγήο» ηεο ππεξεζίαο θαη ησλ κέζσλ κε ηα νπνία απηέο παξέρνληαη δπζδηάθξηηα. Παξάιιεια, θαηαξγνχλ ζηελ πξάμε ηηο ηερλνινγηθέο δηαθνξέο (φζνλ αθνξά ζηελ απνζήθεπζε, επεμεξγαζία, κεηάδνζε) κεηαμχ θεηκέλνπ, ήρνπ θαη εηθφλαο. 2. Βαζηθέο έλλνηεο ηεο ειεθηξνληθήο δεκόζηαο δηνίθεζεο Πξηλ πξνρσξήζνπκε ζηελ αλαιπηηθή πεξηγξαθή ησλ εθαξκνγψλ ηεο ειεθηξνληθήο δεκφζηαο δηνίθεζεο, θξίλεηαη ζθφπηκε κηα ελλνηνιφγεζε ησλ βαζηθψλ φξσλ πνπ εκπιέθνληαη ζηελ πιεξνθνξηνπνίεζε ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο. 1. Με ηνλ φξν πιεξνθνξηαθό ζύζηεκα ελλννχκε έλα ζχλνιν ζπληζησζψλ απφ κεραλέο [hardware (πξνζσπηθνί ππνινγηζηέο, ζηαζκνί εξγαζίαο, servers, δηαδηθηπαθέο εγθαηαζηάζεηο), software (ζπζηήκαηα δηαρείξηζεο βάζεσλ δεδνκέλσλ, ινγηζκηθφ εθαξκνγψλ θ.α.)], αλζξώπνπο θαη δηαδηθαζίεο. Μεηαμχ άιισλ ηα πιεξνθνξηαθά ζπζηήκαηα πεξηιακβάλνπλ: ηε ζπιινγή δεδνκέλσλ, ηελ απνηχπσζή ηνπο (data capture), ηελ ππνινγηζηηθή επεμεξγαζία (computing), ηελ απνζήθεπζε ησλ δεδνκέλσλ, ηελ θσδηθνπνίεζε / απνθσδηθνπνίεζε, ηε κεηάδνζε (δηαλνκή), ηε ζπκπίεζε απνζπκπίεζε θαη ηελ απεηθφληζε. ηφρνο απνηειεί ε ππνζηήξημε ησλ δηάθνξσλ ιεηηνπξγηψλ ελφο νξγαληζκνχ θαη εηδηθφηεξα: Ζ δηεθπεξαίσζε θαζεκεξηλψλ εξγαζηψλ Ο πξνγξακκαηηζκφο ηεο δξάζεο Ζ παξαθνινχζεζε δξαζηεξηνηήησλ Ο εζσηεξηθφο έιεγρνο

12 11 Ο ζπληνληζκφο Ζ αμηνιφγεζε Ζ ιήςε απνθάζεσλ Ζ επηθνηλσλία κε ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ. 2. Πιεξνθνξηαθέο ξνέο: Κάζε δεκφζηνο νξγαληζκφο (π.ρ. Τπνπξγείν, Ν.Π.Γ.Γ., Πεξηθέξεηα, Ννκαξρεία, Γ.Δ.Κ.Ο) ραξαθηεξίδεηαη απφ έληνλεο ξνέο πιεξνθνξηψλ: α)απφ/πξνο ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ (πνιίηεο, επηρεηξήζεηο, ζπιινγηθά φξγαλα θ.η.ι.), β)απφ/πξνο ηνπο βαζηθνχο πξνκεζεπηέο ηνπ (πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ), γ)απφ/πξνο άιινπο δεκφζηνπο νξγαληζκνχο (ζηελ ίδηα ή άιιε ρψξα) θαη δ)ζην εζσηεξηθφ ηνπ, κεηαμχ ησλ δηάθνξσλ νξγαλσηηθψλ κνλάδσλ. ιεο απηέο νη πιεξνθνξηαθέο ξνέο είλαη δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ θαη γηα απηφλ ην ιφγν ην πιεξνθνξηαθφ ηνπ ζχζηεκα απνηειεί ηε ζεκαληηθφηεξε ππνδνκή ιεηηνπξγίαο ηνπ. 3. Πιεξνθνξίεο Γεδνκέλα: Χο δεδνκέλα 4 ελφο πιεξνθνξηαθνχ ζπζηήκαηνο (Π) ελλννχκε ηα αλαιπηηθά πξσηνγελή ζηνηρεία πνπ εηζάγνληαη ζε απηφ (π.ρ. απφ πιεξσκέο). Απηά παξάγνπλ ηελ πιεξνθνξία κεηά απφ δηάθνξεο επεμεξγαζίεο (π.ρ. ηαμηλφκεζε). πλεπψο, σο πιεξνθνξία ελλννχκε ηα αλαιπηηθά δεδνκέλα, ηα νπνία κεηά απφ θαηάιιειε επεμεξγαζία, ιακβάλνπλ κηα κνξθή ρξήζηκε γηα ηνπο απνδέθηεο ηνπο (ππνζηεξίδνπλ ηε ιήςε θάπνηαο απφθαζεο). Σα metadata 5 (πιεξνθνξία γηα ηελ πιεξνθνξία) νξίδνπλ θαη 4 Έλαο πην πιήξεο νξηζκφο ησλ ειεθηξνληθψλ δεδνκέλσλ είλαη: «λνεκαηηθά ζύλνια όπσο παξαζηάζεηο πξαγκαηηθώλ ή θαληαζηηθώλ αληηθεηκέλσλ ή γεγνλόησλ, δηαηππώζεηο ηδεώλ ή δειώζεηο βνύιεζεο, πνπ έρνπλ απνζεθεπηεί ζε ςεθηαθή κνξθή, θαηάιιειε γηα ηελ επεμεξγαζία θαη δηαθίλεζή ηνπο εληόο ζπζηεκάησλ ειεθηξνληθήο επηθνηλσλίαο θαη ηελ αλαπαξαγσγή ηνπο, ζε θαηαιεπηή κνξθή θεηκέλνπ ή νπηηθναθνπζηηθήο απεηθόληζεο, κέζσ ελδεδεηγκέλνπ γηα ην ζθνπό απηό ηεξκαηηθνύ κεραληζκνύ». Απφ ην πξνζρέδην λφκνπ ζρεηηθά κε ηελ πξφζβαζε ζηηο πιεξνθνξίεο ηνπ Γεκνζίνπ, Λ. Μήηξνπ, Δ..Γ.Γ, Σα metadata αθνξνχλ δεδνκέλα ζε κηα απνζήθε δεδνκέλσλ. Σν πεξηβάιινλ ηεο απνζήθεο απηήο πεξηιακβάλεη φινπο ηνπο ζπιινγηθνχο πφξνπο metadata: θαηάινγνη βάζεσλ δεδνκέλσλ, ιεμηθά δεδνκέλσλ θαη ππεξεζίεο πινήγεζεο. Δπίζεο, πεξηιακβάλεη ζηνηρεία φπσο ην φλνκα, ην κήθνο, ζσζηέο αμίεο θαη πεξηγξαθή ελφο ζηνηρείνπ δεδνκέλσλ. Χο κεηα-πιεξνθνξία ινηπφλ ζεσξείηαη ε ζεκαληηθή θαη δνκεκέλε εθείλε πιεξνθνξία, ε νπνία επηηξέπεη ζηνπο ρξήζηεο λα εθηηκήζνπλ εάλ ηα δεδνκέλα είλαη θαηάιιεια γηα ηηο δηάθνξεο απαηηήζεηο ηνπο. Με ηε κεηα-πιεξνθνξία πεξηγξάθνληαη ζηνηρεία αλαγλψξηζεο, ηδηνθηεζίαο, πεξηερνκέλνπ, δνκήο, δηαζεζηκφηεηαο θαη ηξφπνπ παξάδνζεο ησλ δηάθνξσλ δεδνκέλσλ. Λεμηθφ DSS Resources ξσλ Πιεξνθνξηθήο & πζηεκάησλ Τπνζηήξημεο Απνθάζεσλ-ΤΑ, Πνιπηερλείν Κξήηεο.

13 12 πεξηγξάθνπλ δεδνκέλα. πληζηνχλ ινηπφλ έλαλ νδεγφ γηα ηε ραξηνγξάθεζε δεδνκέλσλ, θαζψο ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα πεξηγξάςνπλ ηα πεξηερφκελα πηλάθσλ θαη αξρείσλ ηεο βάζεο (πεγήο) δεδνκέλσλ. 4. Υξήζηεο: Οη ρξήζηεο ελφο πιεξνθνξηαθνχ ζπζηήκαηνο είλαη νη ππάιιεινη ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο (φισλ ησλ ηεξαξρηθψλ επηπέδσλ), ε πνιηηηθή εγεζία ηνπ δεκφζηνπ νξγαληζκνχ, άιινη δεκφζηνη νξγαληζκνί, νη πνιίηεο, νη επηρεηξήζεηο θ.η.ι. 2. Λεηηνπξγηθή Γνκή Π: Δίλαη νη δπλαηφηεηεο πνπ παξέρεη ην Π γηα ηελ ππνζηήξημε ησλ δηάθνξσλ ηεξαξρηθψλ επηπέδσλ, ιεηηνπξγηψλ θαη απνθάζεσλ ηνπ δεκφζηνπ νξγαληζκνχ. Οη βαζηθέο θαηεγνξίεο Π δεκφζηαο δηνίθεζεο είλαη: Δζσηεξηθά (αλαθέξνληαη ζην εζσηεξηθφ ελφο δεκφζηνπ νξγαληζκνχ) Γηνξγαλσηηθά (ππνζηεξίδνπλ ηελ αληαιιαγή ζηνηρείσλ θαη γεληθφηεξα ηε ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ δεκφζησλ νξγαληζκψλ, βαζηδφκελα ζηε δηαζχλδεζε ησλ εζσηεξηθψλ ηνπο Π κέζσ δηθηχσλ. Τπεξεζληθά (απνηειεί ππνπεξίπησζε ηεο άλσζελ θαηεγνξίαο ζε επίπεδν βέβαηα νκφινγσλ δεκφζησλ νξγαληζκψλ δηάθνξσλ θξαηψλ). Δμσζηξεθή (απνηεινχλ ηελ πιένλ ζχγρξνλε θαηεγνξία Π, θαζψο απνζθνπνχλ ζηελ παξνρή πξνο ζηνπο πνιίηεο θαη ηηο επηρεηξήζεηο ηεο δπλαηφηεηαο πξαγκαηνπνίεζεο ζπλαιιαγψλ ηνπο κε κηα δεκφζηα ππεξεζία κέζσ πνιιαπιψλ θαλαιηψλ (ηειεθσληθψλ θέληξσλ, Internet, Infokiosks, ςεθηαθήο δηαδξαζηηθήο ΣV θ.η.ι. Πξνεγκέλε κνξθή εμσζηξεθνχο Π είλαη νη εηθνληθέο - ειεθηξνληθέο δεκφζηεο ππεξεζίεο (virtual public agencies/services) θαη αλαπηχζζνληαη γηα ζεκαληηθά γεγνλφηα ηεο δσήο ησλ πνιηηψλ θαη ησλ επηρεηξήζεσλ (Life Episodes). Σα εμσζηξεθή Π ζπρλά δηαηξνχληαη ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: 1. πζηήκαηα Γηνίθεζεο πξνο Πνιίηεο Government to Citizen (C2G) 2. πζηήκαηα Γηνίθεζεο πξνο Δπηρεηξήζεηο Government to Business (Β2G) 3. πζηήκαηα Γηνίθεζεο πξνο Γηνίθεζε Government to Government (G2G)

14 13 3. H Ζιεθηξνληθή Κπβέξλεζε (e-government) Ζ Ζιεθηξνληθή Κπβέξλεζε θαιχπηεη ηφζν ηελ εζσηεξηθή φζν θαη ηελ εμσηεξηθή εθαξκνγή Σερλνινγηψλ ησλ Πιεξνθνξηψλ θαη Δπηθνηλσληψλ (ΣΠΔ) ζην δεκφζην ηνκέα, κε άιια ιφγηα, ηελ αμηνπνίεζε ηεο ηειεκαηηθήο ηερλνινγίαο απφ πιεπξάο θπβεξλήζεσλ γηα ηε δηεθπεξαίσζε ηνπ θπβεξλεηηθνχ ηνπο έξγνπ. πκπιεξσκαηηθά, ν φξνο Ζιεθηξνληθή Γηα-θπβέξλεζε παξαπέκπεη ζηε δπλαηφηεηα πξνζθνξάο θπβεξλεηηθψλ ππεξεζηψλ κε κε παξαδνζηαθνχο ηξφπνπο πνπ εζηηάδνπλ ζηε ρξήζε ησλ λέσλ ειεθηξνληθψλ ηερλνινγηψλ, φπσο ηνπ Internet, ηεο ελζχξκαηεο θαη αζχξκαηεο ηειεθσλίαο, αιιειεπηδξαζηηθήο ηειεφξαζεο, θ.ι.π. 3.1 Ζιεθηξνληθή Κπβέξλεζε θαη δηαιεηηνπξγηθόηεηα Σν πιαίζην δηαιεηηνπξγηθόηεηαο, πνπ είλαη θαη ν ζεκέιηνο ιίζνο ηνπ e-government, ζέηεη ηηο ηερληθέο πνιηηηθέο θαη ηα πξφηππα ηνπ θξαηηθνχ ζπζηήκαηνο, πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί ε δηαζχλδεζε / δηαιεηηνπξγηθφηεηα ησλ ζπζηεκάησλ πιεξνθνξηθήο ζην ζχλνιν ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα, δειαδή ησλ δηάθνξσλ ππνπξγείσλ, νξγαληζκψλ θαη ελ γέλεη φισλ ησλ νληνηήησλ πνπ απνηεινχλ αλαπφζπαζην κέξνο ηεο θπβέξλεζεο. Σν Πιαίζην Γηαιεηηνπξγηθφηεηαο Ζιεθηξνληθήο Γηαθπβέξλεζεο (ΠΓΖΓ εθεμήο) νξίδεη ηηο βαζηθέο πξναπαηηήζεηο γηα κία νινθιεξσκέλε θαη ειεθηξνληθή θπβέξλεζε κε έκθαζε ζην Internet θαη ηηο web-enabled εθαξκνγέο εμππεξέηεζεο ηνπ πνιίηε. Γηεζλψο, φιεο νη πξνζπάζεηεο ειεθηξνληθήο δηαθπβέξλεζεο βαζίδνληαη ζηελ ππνρξεσηηθή ζπκκφξθσζε ζε ζπγθεθξηκέλεο θαη αλνηθηέο πξνδηαγξαθέο δηαιεηηνπξγηθφηεηαο 6. Οη πξνδηαγξαθέο απηέο ζέηνπλ ηελ βαζηθή ππνδνκή, απειεπζεξψλνληαο ηνπο δηάθνξνπο δεκφζηνπο θνξείο έηζη ψζηε λα κπνξνχλ λα ζπγθεληξψλνληαη ζηελ εμππεξέηεζε ηνπ πνιίηε κέζα απφ ππεξεζίεο πξνζηηζέκελεο πιεξνθνξίαο θαη ππεξεζηψλ. Έλα ηέηνην πιαίζην θαζνξίδεη ηηο πξνδηαγξαθέο θαη λφξκεο επηθνηλσλίαο, αιιά αθήλεη ζηνπο ίδηνπο ηνπο δεκφζηνπο θνξείο λα θαζνξίζνπλ πψο λα πξνζαξκφζνπλ ηηο επηρεηξεζηαθέο ηνπο ιεηηνπξγίεο έηζη ψζηε λα απμήζνπλ ηελ απνδνηηθφηεηά ηνπο επσθεινχκελνη ησλ επθαηξηψλ πνπ πξνζθέξεη κία απμεκέλε δηαιεηηνπξγηθφηεηα. Σν ΠΓΖΓ ζέηεη επίζεο ηηο πνιηηηθέο γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ θαη ηελ πινπνίεζε ησλ Metadata ζε φιν ηνλ Γεκφζην Σνκέα, έηζη 6 Πεγή: Διιεληθφ Πιαίζην Γηαιεηηνπξγηθφηεηαο Ζιεθηξνληθήο Γηαθπβέξλεζεο Πεξηζζ.:

15 imac 14 ψζηε λα επηηξέπεη ζηνπο πνιίηεο ηελ εχθνιε αλεχξεζε θαη πξφζβαζε ζηηο πξνζθεξφκελεο θπβεξλεηηθέο πιεξνθνξίεο θαη πφξνπο. Σν παξαθάησ ζρήκα 7 παξνπζηάδεη ηηο γεληθέο πεξηπηψζεηο εθαξκνγήο ηεο δηαιεηηνπξγηθφηεηαο πξνζαξκνζκέλεο ζηελ δνκή ηνπ Διιεληθνχ Γεκνζίνπ Σνκέα: G2G G2B Περιθέρειες Υπηρεζίες Πληροθορίες G2G Υποσργεία Υπηρεζίες Πληροθορίες Ιδιωηική Επιτείρηζη Νομαρτίες Υπηρεζίες Πληροθορίες G2C Υπηρεζίες Πληροθορίες G2G Υπηρεζίες Πληροθορίες G2B Υπηρεζίες Πληροθορίες Πολίηης G2C Δήμοι 3.2 Οη εθαξκνγέο θαη ηα πιενλεθηήκαηα ησλ λέσλ ηερλνινγηώλ από ηελ ειεθηξνληθή δηαθπβέξλεζε Ζ πινπνίεζε δξάζεσλ δηαζχλδεζεο ησλ πιεξνθνξηαθψλ ππνδνκψλ θαη ε παξαγσγηθή ιεηηνπξγία ησλ δεκφζησλ πιεξνθνξηαθψλ ζπζηεκάησλ, απνηειεί έλα βήκα νπζίαο πξνο ηε ζπγθξφηεζε φρη πιένλ ππνδνκψλ, αιιά ππεξεζηψλ 8. Σα 7 ν.π. παξαπνκπή 6. 8 «Γίθηπα Παξνρήο Τπεξεζηψλ ή Πιεξνθνξηαθά πζηήκαηα; Μηα ηερλν-ηδενινγηθή πξνζέγγηζε». Αλαδεκνζίεπζε απφ ηνλ Οηθνλνκηθφ Σαρπδξφκν.

16 15 πιεξνθνξηαθά ζπζηήκαηα 9 ινηπφλ έρνπλ ηε δπλακηθή λα κεηακνξθψλνπλ ηελ θξαηηθή δηνίθεζε θαη ηηο ππεξεζίεο πνπ απηή παξέρεη ζηνπο πνιίηεο: ε επίπεδν θαζεκεξηλήο δσήο, γηα παξάδεηγκα, κηα ειεθηξνληθή θπβέξλεζε ζα κπνξεί λα παξάζρεη ππεξεζίεο πιεξνθφξεζεο γηα ηελ εξγαζία, ηε ζηέγαζε, ηελ εθπαίδεπζε, ηελ πγεία, ηνλ πνιηηηζκφ, ηηο κεηαθνξέο, ην πεξηβάιινλ θ.η.ι. ε επίπεδν ηειε-δηνίθεζεο, ππεξεζίεο πιεξνθφξεζεο απνηεινχλ ην επξεηήξην δεκφζησλ ππεξεζηψλ, ν νδεγφο δηνηθεηηθψλ δηαδηθαζηψλ ή ηα δεκφζηα κεηξψα θαη νη βάζεηο δεδνκέλσλ. Τπεξεζία επηθνηλσληψλ απνηειεί ε επαθή κε δεκφζηνπο ππαιιήινπο κέζσ ειεθηξνληθνχ ηαρπδξνκείνπ, ελψ παξάδεηγκα ππεξεζίαο ζπλαιιαγψλ απνηειεί ε ειεθηξνληθή ππνβνιή ζπκπιεξσκέλσλ εληχπσλ. ε επίπεδν πνιηηηθήο ζπκκεηνρήο, ππεξεζία πιεξνθφξεζεο απνηειεί ε ειεθηξνληθή θνηλνπνίεζε λφκσλ, θνηλνβνπιεπηηθψλ εγγξάθσλ, πνιηηηθψλ πξνγξακκάησλ, εγγξάθσλ δηαβνπιεχζεσλ θ.η.ι. Τπεξεζία επηθνηλσληψλ απνηειεί ε επαθή κε πνιηηηθνχο κέζσ ειεθηξνληθνχ ηαρπδξνκείνπ, ελψ ππεξεζίεο ζπλαιιαγψλ απνηεινχλ ηα ειεθηξνληθά δεκνςεθίζκαηα, νη ζθπγκνκεηξήζεηο ηεο θνηλήο γλψκεο θ.η.ι. Οη ζπλέπεηεο ηεο νξγάλσζεο ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο κε βάζε ηεο λέεο ηερλνινγίεο επηθνηλσλίαο θαη πιεξνθνξηθήο είλαη ηεξάζηηεο ηφζν ζε επίπεδν πιεξνθόξεζεο ελεκέξσζεο φζν θαη ζην επίπεδν εμππεξέηεζεο (παξνρήο βειηησκέλσλ ππεξεζηψλ), ζπλαιιαγώλ θαη επηθνηλσλίαο κε ηνπο πνιίηεο: Ο εμνπιηζκφο ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο κε πιεξνθνξηαθή θαη επηθνηλσληαθή ππνδνκή επηηξέπεη ηελ παξνρή άκεζεο πιεξνθόξεζεο πςειήο πνηφηεηαο ζηνλ πνιίηε κε κεησκέλν θφζηνο, νπνηαδήπνηε ψξα ηεο εκέξαο θαη ζε θάζε γεσγξαθηθή ζέζε. Mε ηε δεκνζηνπνίεζε ησλ πιεξνθνξηψλ κέζσ ηνπ δηαδηθηχνπ ή άιισλ ηειεκαηηθψλ κέζσλ επηηπγράλεηαη ε επθνιία ζηελ αλεχξεζε ησλ ζρεηηθψλ πιεξνθνξηψλ θαη παξάιιεια ππνζηεξίδεηαη ην 9

17 16 βαζηθφ δηθαίσκα πξφζβαζεο ζηελ πιεξνθφξεζε. Δπηπιένλ, ε δηθηχσζε ησλ δεκνζίσλ ππεξεζηψλ θαζηζηά επθνιφηεξν ην ζπληνληζκό ησλ δηαδηθαζηψλ θαη βειηηψλεη ηελ απνηειεζκαηηθόηεηά ηνπο. Οη λέεο επηθνηλσληαθέο θαη πιεξνθνξηαθέο ηερλνινγίεο πξνζθέξνπλ ηε δπλαηφηεηα γηα αμηφπηζηε παξνρή πιεξνθνξίαο ζε πξαγκαηηθφ ρξφλν, γηα βάζεηο δεδνκέλσλ κε πξνζσπνπνηεκέλν πεξηερφκελν θαη γηα άξζε ησλ γξαθεηνθξαηηθώλ εκπνδίσλ επηθνηλσλίαο κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ δεκνζίσλ θνξέσλ. Γηεθπεξαηψλνληαη ηαρχηαηα θαη αμηφπηζηα νη δηάθνξεο ππνζέζεηο ησλ πνιηηψλ. Ζ αλαδηνξγάλσζε ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο ζηε βάζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ζα ηελ πξνζαλαηνιίζεη ζηελ ηαρεία παξαγσγή απνηειεζκάησλ, εμαιείθνληαο θαη απινπνηώληαο ρξνλνβφξεο δηαδηθαζίεο. ε πνιιέο πεξηπηψζεηο κάιηζηα ζα κπνξνχλ απεπζείαο νη πνιίηεο λα κπαίλνπλ ζην ζχζηεκα θαη λα αληινχλ κηα ζεηξά γεληθψλ ή εηδηθψλ πιεξνθνξηψλ ή λα παίξλνπλ πηζηνπνηεηηθά, θαζηζηψληαο έηζη εθηθηή ηελ έθδνζε ειεθηξνληθψλ δηνηθεηηθψλ πξάμεσλ. Δηζάγεηαη εληαία αληηκεηώπηζε νκνεηδψλ πεξηπηψζεσλ, δηφηη ηα ππνζηεξηθηηθά ζπζηήκαηα ιήςεο απνθάζεσλ είλαη εληαία γηα φιε ηε δηνίθεζε. ήκεξα, νη πνιίηεο θαη νη επηρεηξήζεηο ηαιαηπσξνχληαη ζηηο ζπλαιιαγέο ηνπο κε ην δεκφζην, επεηδή νη δεκφζηεο ππεξεζίεο αδπλαηνχλ λα δηεθπεξαηψζνπλ απνηειεζκαηηθά ζπλαιιαγέο κεηαμχ ηνπο θαη λα επαλαρξεζηκνπνηήζνπλ πιεξνθνξίεο νη νπνίεο ηνπο είλαη ήδε γλσζηέο απφ πξνεγνχκελεο ζπλαιιαγέο κε ηνπο ίδηνπο ζπλαιιαζζφκελνπο. Ζ βειηίσζε ηεο εμππεξέηεζεο ζηεξίδεηαη ζηε δεκηνπξγία ηνπ θαηάιιεινπ ηερληθνχ θαη ιεηηνπξγηθνχ πεξηβάιινληνο δηεπηθνηλσλίαο ησλ δεκνζίσλ ππεξεζηψλ, ην νπνίν ζα επηηξέςεη λα θηλείηαη κεηαμχ ησλ ππεξεζηψλ ν θάθεινο θαη φρη ν πνιίηεο. Σν Δληαίν εκείν Πξόζβαζεο ζα απνηειεί γηα ηνλ πνιίηε έλα εληαίν ζεκείν επαθήο (one-stop-shop) κε δηνηθεηηθέο ππεξεζίεο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν ζα εμαζθαιηζηεί ε κεγαιχηεξε απνδνηηθόηεηα ηεο δηαδηθαζίαο θαηαρψξηζεο, ελψ ηα ζηνηρεία πνπ ζα παξέρνληαη ζα είλαη πην αθξηβή θαη αμηφπηζηα. Οη εκπιεθφκελεο δηνηθεηηθέο ππεξεζίεο ζα είλαη ζε ζέζε λα παξέρνπλ ηηο απαηηνχκελεο ππεξεζίεο κε ηξφπν πην απνδνηηθφ απφ πιεπξάο θφζηνπο θαη ρξφλνπ. Απηή ε δηαηνκεαθή πξνζέγγηζε ζα έρεη ζεηηθή επίδξαζε

18 17 ζηελ αλάπηπμε γεληθψλ ππεξεζηψλ ζηνλ δηνηθεηηθφ ηνκέα θαζψο θαη ζηελ αληηκεηψπηζε γεληθψλ ζεκάησλ. Σέινο, κε ηε βνήζεηα ησλ ζχγρξνλσλ ηερλνινγηψλ αζθάιεηαο είλαη δπλαηή ε απμεκέλε πξνζηαζία θαη αζθάιεηα ησλ πιεξνθνξηώλ. 3.3 Δπίπεδα αλάπηπμεο Βαζηθέο ππεξεζίεο ειεθηξνληθήο δηαθπβέξλεζεο ηηο θαηεγνξίεο ησλ δεκφζησλ πιεξνθνξηαθψλ ζπζηεκάησλ (G2C θαη G2B) πνπ απνηεινχλ θαη αιιειεπηδξαζηηθνχο ηχπνπο ειεθηξνληθήο δηαθπβέξλεζεο, ππάξρνπλ 4 ζηαζκηζκέλα επίπεδα αλάπηπμεο (stage framework): Δπίπεδν 1: (ειεθηξνληθή δεκνζίεπζε ησλ πιεξνθνξηώλ) παξνρή κέζσ web-site ηνπ δεκφζηνπ θνξέα φιεο ηεο απαηηνχκελεο πιεξνθφξεζεο πνπ ρξεηάδεηαη ν πνιίηεο ή ε επηρείξεζε (π.ρ. πηζηνπνηεηηθά θ.η.ι.) γηα ηελ έλαξμε ηεο ζρεηηθήο δηαδηθαζίαο. Δπίπεδν 2: (κνλόδξνκε αιιειεπίδξαζε) παξνρή κέζσ web-site ηνπ δεκφζηνπ θνξέα πέξαλ ησλ παξαπάλσ, θαη ησλ αλαγθαίσλ εθηππψζηκσλ θνξκψλ έληππσλ αηηήζεσλ (φρη φκσο ειεθηξνληθψλ θνξκψλ) γηα ηελ έλαξμε ηεο ζρεηηθήο δηαδηθαζίαο. Δπίπεδν 3: (ακθίδξνκε αιιειεπίδξαζε) παξνρή κέζσ web-site ηνπ δεκφζηνπ θνξέα πέξαλ ησλ παξαπάλσ, θαη ειεθηξνληθψλ θνξκψλ γηα ηελ έλαξμε ηεο ζρεηηθήο δηαδηθαζίαο, ηηο νπνίεο ν πνιίηεο ή ε επηρείξεζε κπνξεί λα ζπκπιεξψζεη ειεθηξνληθά θαη λα απνζηείιεη. ην επίπεδν απηφ ππάξρεη ε δπλαηφηεηα ηαπηνπνίεζεο θαη απζεληηθνπνίεζεο. Δπίπεδν 4: (πιήξεηο ειεθηξνληθέο ζπλαιιαγέο) παξνρή κέζσ web-site ηνπ δεκφζηνπ θνξέα πέξαλ ησλ παξαπάλσ, θαη ηεο δπλαηφηεηαο πιήξνπο ειεθηξνληθήο νινθιήξσζεο ηεο ππεξεζίαο π.ρ. απάληεζε, πιεξσκή ρσξίο λα απαηηείηαη θακηά πεξαηηέξσ δηαδηθαζία θ.α. Δπίπεδν 0: είηε δελ ππάξρεη ειεχζεξα πξνζβάζηκν Web-site δεκφζηνπ θνξέα γηα ηελ ππεξεζία απηή είηε ππάξρεη αιιά δελ πιεξνί ηα θξηηήξηα θαλελφο απφ ηα παξαπάλσ επίπεδα.

19 18 ην πιαίζην ηεο δηνίθεζεο πέξα φκσο απφ απηέο ηηο ήδε ζπκβαηηθέο κνξθέο ειεθηξνληθήο δηαθπβέξλεζεο, πεξηζζφηεξν εμειηγκέλεο θαη θαηλνηφκεο εθαξκνγέο πξέπεη λα πεξηιακβάλνπλ: 1. Δηθνληθά ζπζηήκαηα δεκνζίσλ ππεξεζηώλ κηαο ζηάζεο κέζσ ηεο δηακφξθσζεο ειεθηξνληθψλ δηαδηθηπαθψλ ηφπσλ (web sites), φπνπ ζπγθεληξψλεηαη ην ζχλνιν ησλ απαξαίηεησλ ζηνηρείσλ θαη πιεξνθνξηψλ θαη δηαηίζεληαη άκεζα ζηνλ πνιίηε ή ηελ επηρείξεζε, δίρσο λα ρξεηάδεηαη απηνί λα πξνζηξέρνπλ απφ ππεξεζίαο ζε ππεξεζία. Οη δηθηπαθνί ηφπνη είλαη απηνί πνπ αλαιακβάλνπλ ηελ επηθνηλσλία κε ηα εζσηεξηθά ζπζηήκαηα πιεξνθνξηψλ ησλ εκπιεθφκελσλ δεκφζησλ ππεξεζηψλ. 2. Ζιεθηξνληθνύο ηόπνπο ζπλεξγαζίαο κεηαμύ δεκνζίσλ ππεξεζηώλ, πνπ εμαζθαιίδνπλ ακθίδξνκε επηθνηλσλία γηα ηε ιήςε απνθάζεσλ θαη ηελ παξνρή ππεξεζηψλ πξνο ηνλ πνιίηε, κέζσ ειεθηξνληθψλ δηαβνπιεχζεσλ θαη νκαδηθήο έζησ εμ απνζηάζεσο ζπλεξγαζίαο. ηηο 30 Ννεκβξίνπ ηνπ 2000 ην πκβνχιην Δζσηεξηθήο Αγνξάο ηεο ΔΔ 10 φξηζε 23 δείθηεο πξνόδνπ ζην πιαίζην ηεο πξσηνβνπιίαο e-europe2002. Έλαο απφ απηφο ήηαλ θαη ν δείθηεο αλάπηπμεο ειεθηξνληθήο δηαθπβέξλεζεο, πνπ πεξηιακβάλεη έλα θαηάινγν 11 κε 20 βαζηθέο ειεθηξνληθέο δεκφζηεο ππεξεζίεο, 12 γηα ηνπο πνιίηεο θαη 8 γηα ηηο επηρεηξήζεηο. Γηα ηνλ πνιίηε: 1. Τπνβνιή Γήισζεο Φνξνινγίαο Δηζνδήκαηνο Eξγαδόκελνπ θαη Δθθαζαξηζηηθό (Income Tax Declaration & Notification of Assessment) 2. Αλαδήηεζε εξγαζίαο ζηα αξρεία θξαηηθώλ νξγαληζκώλ απαζρόιεζεο (Job search Services by Labour Offices) 3. Αίηεζε γηα Κνηλσληθό Δπίδνκα (Social Security Contributions) Αλεξγίαο (Unemployment Benefits) Παηδηψλ (Family Allowances) πνπδψλ (Student Grants) Βαζηθήο θάιπςεο πγείαο (Medical Costs) 10 Πεξηζζφηεξα ζε:

20 19 4. Έθδνζε βαζηθώλ πξνζσπηθώλ πηζηνπνηεηηθώλ: Γηαβαηεξίνπ Άδεηαο Οδήγεζεο (Personal Documents: Passport Driver s Licence) 5. Δγγξαθή απηνθηλήηνπ (Car Registration) 6. Άδεηα αλέγεξζεο Δπέθηαζεο Δπηζθεπήο Οηθνδνκήο (Application for Building Permission) 7.Γήισζε ζηελ Αζηπλνκία π.ρ. Κινπήο (Declaration to the Police, e.g. in case of Theft) 8. Γεκόζηεο Βηβιηνζήθεο (δηάζεζε θαηαιόγσλ, εξγαιεία αλαδήηεζεο) (Availability of Catalogues of Public Libraries, search tools) 9. Έθδνζε Πηζηνπνηεηηθώλ Γέλλεζεο - Γάκνπ (Obtain Certificates of Birth and Marriage) 10. Δγγξαθή ζε Παλεπηζηήκην (Enrollment in Higher Education) 11. Γήισζε αιιαγήο Γηεύζπλζεο (Announcement of Moving - Change of Address) 12. Τπεξεζίεο Τγείαο Κιείζηκν Ραληεβνύ ζε Ννζνθνκείν (Interactive Advice on the Availability of services in different Hospitals) Γηα ηηο επηρεηξήζεηο: 1. Τπνβνιή Γήισζεο Φνξνινγίαο Δπηρείξεζεο θαη Δθθαζαξηζηηθό (Corporation & Tax Declaration & Notification of Assessment) 2. Τπνβνιή Γήισζεο Φόξνπ Πξνζηηζέκελεο Αμίαο (VAT - Declaration & Notification) 3. Δγγξαθή λέαο Δπηρείξεζεο (Registration of a new Company) 4. Τπνβνιή ηνηρείσλ ζηε ηαηηζηηθή Τπεξεζία (Submission of Data to Statistical Offices)

21 20 Ζ δηαζεζηκφηεηα ησλ ειεθηξνληθψλ δεκφζησλ ππεξεζηψλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε απεηθνλίδεηαη ζην παξαθάησ ζπγθξηηηθφ δηάγξακκα (6/01 κε 6/02): 3.4 Ζ Ζιεθηξνληθή Γηαθπβέξλεζε ζηελ Διιάδα χκθσλα κε έξεπλα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, κε αληηθείκελν ηηο δεκφζηεο ππεξεζίεο πνπ παξέρνπλ νη επξσπατθέο ρψξεο κέζσ ηνπ Γηαδηθηχνπ ( θαη ), ε Διιάδα δελ βξίζθεηαη θαη ζε ηδηαίηεξα ηθαλνπνηεηηθή ζέζε κεηαμχ ησλ θξαηψλ- κειψλ. Πίλαθαο θαηάηαμεο ΚΡΗΣΖΡΗΑ Ννέκβξηνο 2002 Μέζνο όξνο ΔΔ Καηάηαμε Διιάδαο ζηελ ΔΔ 1. Γηείζδπζε ηνπ Internet ζηα λνηθνθπξηά 14% 42,6% Υξήζηεο ηνπ Internet πνπ πξαγκαηνπνηνχλ ζπρλά ή πεξηζηαζηαθά ειεθηξνληθέο αγνξέο 6% 23% Υξήζηεο ηνπ Internet πνπ αληηκεηψπηζαλ πξνβιήκαηα 18% 27,5% 1 αζθάιεηαο (ηνχο) (ηα ιηγφηεξα) 4. e-government (αλάπηπμε βαζηθψλ ειεθηξνληθψλ ππεξεζηψλ) 54% 62% 12

22 21 ΚΡΗΣΖΡΗΑ Aπξίιηνο 2002 Μέζνο όξνο ΔΔ Καηάηαμε Διιάδαο ζηελ ΔΔ 5. e-government (online δηαζεζηκφηεηα ειεθηξνληθψλ ππεξεζηψλ) 53,9% 55% 9 6. e-government (εγγξαθή επηρείξεζεο, έθδνζε πηζηνπνηεηηθψλ, αιιαγή δηεχζπλζεο, εγγξαθή απηνθηλήηνπ) 7. e-government (ππεξεζίεο εηζνδήκαηνο, Φ.Π.Α, θφξνη εηζνδήκαηνο, εηζθνξέο θνηλσληθήο αζθάιηζεο, ηεισλεία) 8. e-government (δεκφζηεο πξνκήζεηεο, δεκφζηεο βηβιηνζήθεο, θνηλσληθά επηδφκαηα, δειψζεηο ζηελ αζηπλνκία, αλαδήηεζε εξγαζίαο, ππεξεζίεο πγείαο) 9. e-government (άδεηεο, εγγξαθή ζηελ αλψηεξε εθπαίδεπζε, πξνζσπηθά έγγξαθα, πεξηβαιινληηθέο άδεηεο, αίηεζε γηα άδεηα αλέγεξζεο) 55% 53% 8* 78% 79% 11* 40% 48% 11* 35% 41% 14* 10. Υξήζηεο Internet πνπ «πινεγήζεθαλ» ζε e-government sites 33,2% 48,8% Δξγαδφκελνη πνπ έρνπλ εθπαηδεπηεί ζηε ρξήζε ππνινγηζηή 18% 32% Δξγαδφκελνη πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ππνινγηζηή ζηελ εξγαζία ηνπο 38% 54% Αξηζκφο ππνινγηζηψλ κε πξφζβαζε ζην Internet αλά 100 καζεηέο 2,5 5,9 15 πνπ * ε θαηάηαμε αθνξά ζε 15+2 ρψξεο (Ννξβεγία θαη Ηζιαλδία) ηε ρψξα καο ε πινπνίεζε ηεο ειεθηξνληθήο δηαθπβέξλεζεο θηλείηαη ζε ηξεηο άμνλεο δξάζεο: ηε δεκηνπξγία ηεο ηερλνινγηθήο ππνδνκήο, ηελ πιεξνθόξεζε θαη ηηο ειεθηξνληθέο ζπλαιιαγέο. 1. Ο πιεξνθνξηαθφο εθζπγρξνληζκφο ηεο ειιεληθήο δεκφζηαο δηνίθεζεο δηέξρεηαη κέζα απφ Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο 12, ην νπνίν είλαη εληαγκέλν ζην Γ Κνηλνηηθφ Πιαίζην ηήξημεο. Με ζπλνιηθφ πξνυπνινγηζκφ 2,8 δηζεθαηνκκχξηα επξψ, απνηειεί έλα ζχλνιν νινθιεξσκέλσλ θαη ζπκπιεξσκαηηθψλ ηερλνινγηθψλ παξεκβάζεσλ ζε πνιινχο ηνκείο ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο δσήο, 12 Πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε:

23 22 έηζη ψζηε λα ιεηηνπξγήζεη θαηαιπηηθά γηα ηελ αλάπηπμε ηεο Κνηλσλίαο ηεο Πιεξνθνξίαο ζηελ Διιάδα. ηφρνο ηνπ απνηειεί ε εθαξκνγή ησλ ζεκαληηθφηεξσλ ζεκείσλ ηεο Λεπθήο Βίβινπ ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο κε ηίηιν «Ζ Διιάδα ζηελ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο: ηξαηεγηθή θαη Γξάζεηο» θαη παξάιιεια λα επηηεπρζνχλ νη ζηφρνη πνπ ηέζεθαλ ζην πιαίζην ηεο πξσηνβνπιίαο e-europe 2002 ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Ο επηρεηξεζηαθφο ζρεδηαζκφο πινπνίεζεο θάζε θνξέα ζηνρεχεη ζηελ ελζσκάησζε ησλ ΣΠΔ ζηηο δηνηθεηηθέο δηαδηθαζίεο, ζηελ ελίζρπζε αληαιιαγήο πιεξνθνξηψλ κε ηνπο επνπηεπφκελνπο θνξείο ηνπ θαη ζηε δεκηνπξγία εζληθψλ δηθηχσλ δηππνπξγηθήο ζπλεξγαζίαο θαη ςεθηαθψλ πεξηνρψλ γηα ηελ θαιχηεξε εμππεξέηεζε ησλ ηειηθψλ απνδεθηψλ ησλ θνξέσλ. Γηα ην ζθνπφ απηφ, ην πξφγξακκα ΚηΠ πεξηιακβάλεη 5 άμνλεο δξάζεσλ: 1. Παηδεία θαη Πνιηηηζκόο: κε πξσηνβνπιίεο φπσο ηελ πξνζαξκνγή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηηο απαηηήζεηο ηεο ςεθηαθήο επνρήο κε πιήξε εμνπιηζκφ (ππνινγηζηηθφ, δηθηπαθφ θαη νπηηθναθνπζηηθφ) θαη δηθηχσζε ζρνιείσλ θαη παλεπηζηεκίσλ, αιιά θαη ηελ αλάπηπμε ςεθηαθνχ εθπαηδεπηηθνχ πεξηερνκέλνπ θαη ππνδνκψλ ηειε-εθπαίδεπζεο. 2. Δμππεξέηεζε ηνπ πνιίηε θαη βειηίσζε ηεο πνηόηεηαο δσήο: κε επηθεληξσκέλν ελδηαθέξνλ ζηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ησλ παξερφκελσλ ππεξεζηψλ απφ ηε δεκφζηα δηνίθεζε ζε θεληξηθφ, πεξηθεξεηαθφ θαη ηνπηθφ επίπεδν κε έκθαζε ζηε δηνηθεηηθή εμππεξέηεζε ηνπ πνιίηε, ζηελ θνηλσληθή αζθάιηζε, ζηνλ ηνκέα ηεο δηθαηνζχλεο, ζηηο «επθπείο» κεηαθνξέο, ζηελ ηειεκαηηθή, ζην δεκνζηνλνκηθφ ηνκέα, αιιά θαη ζηε ρξήζε ησλ ηερλνινγηψλ πιεξνθνξίαο θαη επηθνηλσλίαο γηα ηελ ππνζηήξημε ηεο παξνρήο βειηησκέλσλ ππεξεζηψλ πγείαο θαη πξφλνηαο γηα φινπο ηνπο πνιίηεο. Πξνηεξαηφηεηα δίλεηαη θαη ζηελ αλαδηνξγάλσζε-δηαξζξσηηθέο αιιαγέο ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο θαη ζηελ αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ ησλ ζηειερψλ ηεο, πξνθεηκέλνπ λα ρεηξηζηνχλ ηηο λέεο ηερλνινγίεο. 3. Αλάπηπμε θαη απαζρόιεζε ζηελ ςεθηαθή νηθνλνκία: κε δξάζεηο φπσο ηε δεκηνπξγία επλντθνχ ςεθηαθνχ πεξηβάιινληνο γηα ηελ νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα κε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ γηα ηελ ίδξπζε θαη ιεηηνπξγία

24 23 ειεθηξνληθψλ επηρεηξήζεσλ, ηελ ελίζρπζε κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ γηα ηελ εηζαγσγή ηνπο ζηελ ςεθηαθή νηθνλνκία, ηελ ελζάξξπλζε πηινηηθψλ εθαξκνγψλ ηειε-εξγαζίαο θαη ηειε-θαηάξηηζεο, ηελ αλαβάζκηζε ησλ αλζξψπηλσλ δεμηνηήησλ κε ηελ αλάπηπμε βαζηθψλ γλψζεσλ πιεξνθνξηθήο θ.η.ι. 4. Δπηθνηλσλίεο: κε πξνζπάζεηεο γηα ηελ παξνρή πξνεγκέλσλ ηειεπηθνηλσληαθψλ ππεξεζηψλ γηα ηνλ πνιίηε, εηδηθέο δξάζεηο γηα ειηθησκέλνπο θαη άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο, ηελ θαηάξηηζε αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ζηνλ ηνκέα ησλ επηθνηλσληψλ θ.α. 5. Σερληθή βνήζεηα: κε δξάζεηο δεκνζηφηεηαο θαη πξνβνιήο ηνπ Δπηρεηξεζηαθνχ Πξνγξάκκαηνο «Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο» πνπ έρνπλ σο ζηφρν ηε δηάρπζε πιεξνθνξίαο, ηελ ελεκέξσζε θαη επαηζζεηνπνίεζε ηεο θνηλήο γλψκεο ζε ζέκαηα θνηλσλίαο ηεο πιεξνθνξίαο. 2. Ζ πιεξνθφξεζε παξέρεηαη θπξίσο απφ ηηο ηζηνζειίδεο ηνπ Κέληξνπ Δμππεξέηεζεο Πνιηηψλ (ΚΔΠ, ή 13 ), ηνπο δηαδηθηπαθνχο ηφπνπο 14 ησλ δηάθνξσλ δεκφζησλ ππεξεζηψλ, αιιά θαη ηειεθσληθά κε ηνλ αξηζκφ «1464». 3. ε επίπεδν ζπλαιιαγψλ, ε ειεθηξνληθή θπβέξλεζε ζηελ Διιάδα βξίζθεη εθαξκνγή ζε δηάθνξνπο ηνκείο, κε έκθαζε θπξίσο ζε δχν: απηνί πνπ ζρεηίδνληαη κε ην Τπνπξγείν Οηθνλνκηθψλ (θαη εηδηθφηεξα ηε Γεληθή Γξακκαηεία Πιεξνθνξηαθψλ πζηεκάησλ) θαη απηέο πνπ αθνξνχλ ζηηο ζπλαιιαγέο ησλ πνιηηψλ επηρεηξήζεσλ 13 Πξφθεηηαη θπξίσο γηα κία ππεξεζία πιεξνθφξεζεο επηπέδνπ 2, -θαζψο δελ ππάξρεη δηαδξαζηηθφηεηα αλάκεζα ζην ρξήζηε θαη ζηελ ππεξεζία. Ζ πιεξνθνξία πνπ παξέρεηαη είλαη σζηφζν ρξήζηκε, θαζψο κπνξεί λα απνηειέζεη βάζε εθθίλεζεο γηα ηελ αλαδήηεζε απφ ην ρξήζηε ηεο ελδεηθλπφκελεο δηαδξνκήο ηνπ κέζα ζηηο δηαδηθαζίεο πνπ είλαη νξηζκέλεο απφ ηε δηνίθεζε. Μέζσ ηεο ηζηνζειίδαο απηήο, πξσηνβνπιία πνπ εληάζζεηαη ζην πξφγξακκα γηα ηελ ειεθηξνληθή δηαθπβέξλεζε (Γ' ΚΠ) θαη εηδηθφηεξα ζην έξγν «Αξηάδλε», νη πνιίηεο κπνξνχλ λα πξνκεζεχνληαη κέρξη 465 έληππα αηηήζεσλ, λα αληινχλ πιεξνθνξίεο γηα δηαδηθαζίεο (έρνπλ νινθιεξσζεί πεξίπνπ 500 δηνηθεηηθέο δηαδηθαζίεο), λα επηθνηλσλνχλ κε 170 θνξείο, ππνπξγεία, ζπλδέζκνπο θ.ν.θ., λα ζέηνπλ ζρεηηθά εξσηήκαηα ζηε δεκφζηα δηνίθεζε. ε νπνία ζα πξέπεη λα απαληά ην αξγφηεξν εληφο 24σξνπ, θαζψο θαη λα αλαπηχζζνπλ δεηήκαηα πνπ ηνπο αθνξνχλ κέζσ ηεο ππεξεζίαο «forum». 14 Οη δηθηπαθνί ηφπνη θαη ζα κπνξνχζαλ λα αλαθεξζνχλ σο δχν portals φπνπ ην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπο είλαη ε ππεξνρή ηεο ηδηφηεηαο ηνπ αξρηθνχ ζεκείνπ έλαληη ηεο ζπγθέληξσζεο πιεξνθνξηψλ, -θαζψο εμππεξεηνχλ θπξίσο ηελ αλάγθε εθθίλεζεο κηαο αλαδήηεζεο ζην ρψξν ηεο ειιεληθήο δηνίθεζεο.

25 24 κε ην ΗΚΑ. ην πιαίζην κηαο επξχηεξεο αλαδήηεζεο γηα θαιέο εθαξκνγέο (goodpractices) e-government ζηε ρψξα καο, ζα αλαθεξζνχκε ελδεηθηηθά ζε ηξεηο, ην έξγν «ΤΕΔΤΞΗ», ηα Κέληξα Δμππεξέηεζεο Πνιηηψλ (ΚΔΠ) θαη ην νινθιεξσκέλν πιεξνθνξηαθφ ζχζηεκα ηνπ ΗΚΑ. Γηα ηα πιεξνθνξηαθά ζπζηήκαηα ηνπ Τπνπξγείνπ Οηθνλνκηθψλ (ΣΑΥΗS, TAXISnet θ.η.ι.) γίλεηαη εηδηθή θαη εθηεηακέλε αλαθνξά ζην θεθάιαην Σν πξόγξακκα «ΤΕΔΤΞΗ» Ζ δηαπηζησκέλε αλάγθε γηα ηελ πινπνίεζε εθαξκνγψλ ηεο ειεθηξνληθήο δηαθπβέξλεζεο νδήγεζε ζην ζρεδηαζκφ κηαο εληαίαο εζσηεξηθήο ππνδνκήο (ζε θπζηθνχο θαη αλζξψπηλνπο πφξνπο) κηα πιαηθφξκα πάλσ ζηελ νπνία αλακέλεηαη λα αλαπηπρζεί ε ειεθηξνληθή δηαθπβέξλεζε. ην πιαίζην ηνπ επηρεηξεζηαθνχ πξνγξάκκαηνο «Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο», πινπνηείηαη απφ ην ΤΠΔΓΓΑ ην έξγν «ΤΕΔΤΞΗ 15». Πξφθεηηαη γηα έλα δίθηπν πξφζβαζεο θαη θνξκνχ γηα ηνπο θνξείο ηνπ Γεκνζίνπ, έλα εζσηεξηθφ ειεθηξνληθφ δίθηπν intranet (αλάπηπμε ηνπ πιεξνθνξηαθνχ πινχηνπ ζηνπο θνξείο ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο), κε ζθνπφ λα θαιχςεη φιεο ηηο αλάγθεο γηα επηθνηλσλία κε: Σειεθσλία (ηειεθσληθή επηθνηλσλία αλάκεζα ζηνπο θνξείο). Γεδνκέλα (επηθνηλσλία ππνινγηζηψλ Internet). Video (ηειεδηάζθεςε ηειεεθπαίδεπζε). Μέζσ ηνπ δηθηχνπ «ΤΕΔΤΞΗ» είλαη δπλαηή ε παξνρή ζηνπο θνξείο ηνπ Γεκνζίνπ ππεξεζηψλ κε πςειή πνηφηεηα θαη ρακειφ θφζηνο, ζπληειψληαο ζηελ απνηειεζκαηηθή ξνή ησλ πιεξνθνξηψλ κεηαμχ ησλ δεκφζησλ ππεξεζηψλ ηφζν ζε νξηδφληην φζν θαη ζε θάζεην επίπεδν. θνπφο ηνπ έξγνπ είλαη ε βειηίσζε ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ δεκφζησλ ππεξεζηψλ κε ηελ αλαβάζκηζε ηεο κεηαμχ ηνπο επηθνηλσλίαο κέζσ ηεο παξνρήο πξνεγκέλσλ ηειεκαηηθψλ ππεξεζηψλ κε ρακειφ θφζηνο θαη ε ελνπνηεκέλε εμππεξέηεζε ησλ πνιηηώλ κε απηνκαηνπνηεκέλα θαη 15 Ζ πξψηε θάζε ηνπ έξγνπ είλαη εληαγκέλε ζην επηρεηξεζηαθφ πξφγξακκα «ΚΛΔΗΘΔΝΖ» κε επνπηεία απφ ηελ Τπεξεζία Αλάπηπμεο Πιεξνθνξηθήο (ΤΑΠ) ηνπ ΤΠΔΓΓΑ θαη πξνυπνινγηζκφ δξρ., ελψ ε δεχηεξε θάζε πινπνίεζεο έρεη εληαρζεί ζην επηρεηξεζηαθφ πξφγξακκα «Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο» κε ζπλνιηθφ πξνυπνινγηζκφ δξρ.

26 25 θηιηθά πξνο ην ρξήζηε ζπζηήκαηα πιεξνθφξεζεο θαη δηεθπεξαίσζεο ησλ ζπλαιιαγψλ κε ην Γεκφζην. Δηδηθφηεξα, ε ζηνρνζεζία ηνπ «ΤΕΔΤΞΗ» πξνβιέπεη: 1. Σε κείσζε ηνπ θφζηνπο ηεο επηθνηλσλίαο (πεξίπνπ 50%) κεηαμχ ησλ θνξέσλ ηνπ Γεκνζίνπ κε ηαπηφρξνλε αχμεζε ηεο ηαρχηεηαο θαη αζθάιεηαο ηεο δηαθίλεζεο ησλ πιεξνθνξηψλ. 2. Σελ απνηειεζκαηηθή εθκεηάιιεπζε ησλ πιεξνθνξηαθψλ ζπζηεκάησλ ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα κέζσ ηεο ιεηηνπξγηθήο δηαζχλδεζεο ησλ ζπζηεκάησλ ηνπο. 3. Σελ εθκεηάιιεπζε ελαιιαθηηθψλ πεγψλ πιεξνθνξηψλ. 4. Σελ απνθπγή επηθαιχςεσλ επαλαιήςεσλ ζε βάζεηο δεδνκέλσλ θαη δηθηπαθέο εγθαηαζηάζεηο. 5. Σελ απνηειεζκαηηθή δηαρείξηζε ηεο δηαθίλεζεο ησλ δεδνκέλσλ ησλ θνξέσλ ηνπ δεκνζίνπ θαη θεληξηθή θαη θαηαλεκεκέλε ππνζηήξημε ησλ ηειεκαηηθψλ εθαξκνγψλ. 6. Σε δεκηνπξγία πξνυπνζέζεσλ ζπκβαηφηεηαο ζηηο δηθηπαθέο εγθαηαζηάζεηο ηνπ Γεκνζίνπ. 7. Σελ εχθνιε θαη γξήγνξε αλαδήηεζε απφ ηνλ πνιίηε πιεξνθνξηψλ νη νπνίεο έρνπλ σο πεγή δεκφζηνπο θνξείο. 8. Σε βειηίσζε ηεο εμππεξέηεζεο ηνπ πνιίηε, ηδηαίηεξα ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ απαηηείηαη εκπινθή πεξηζζνηέξσλ ηνπ ελφο θνξέσλ, κε ηειηθφ ζηφρν ηελ παξνρή ππεξεζηψλ κηαο ζηάζεο (one-stop-shopping). 9. Tε δεκηνπξγία απνηειεζκαηηθήο δεκφζηαο δηνίθεζεο κε πιεξνθνξηαθή επηθνηλσληαθή ππνδνκή θαη επθνιφηεξν ζπληνληζκφ ησλ δηαδηθαζηψλ ησλ δεκφζησλ ππεξεζηψλ δηθηχσζεο.

27 26 Ζ αξρηηεθηνληθή ηνπ ζπζηήκαηνο «ΤΕΔΤΞΗ» απεηθνλίδεηαη ζην παξαθάησ ζρήκα: πεγή: Σα Κέληξα Δμππεξέηεζεο Πνιηηώλ (ΚΔΠ) Σα Κέληξα Δμππεξέηεζεο Πνιηηψλ σο κέξνο ηνπ έξγνπ «Αξηάδλε»- ζπζηάζεθαλ κε ηηο δηαηάμεηο ηνπ άξζξνπ 31 ηνπ λφκνπ 3013/2002 κε ηίηιν «Αλαβάζκηζε ηεο πνιηηηθήο πξνζηαζίαο θαη άιιεο δηαηάμεηο». χκθσλα κε ην άξζξν 31 ηνπ λφκνπ ηα ΚΔΠ: ζπζηήλνληαη θαη ιεηηνπξγνχλ ζηηο Πεξηθέξεηεο, ζηηο Ννκαξρηαθέο απηνδηνηθήζεηο (ζηα λνκαξρηαθά δηακεξίζκαηα) θαζψο θαη ζηνπο Γήκνπο θαη ζηηο Κνηλφηεηεο. Χο απνζηνιή ησλ ΚΔΠ νξίδεηαη «..ε παξνρή δηνηθεηηθψλ πιεξνθνξηψλ θαη ε δηεθπεξαίσζε ησλ ππνζέζεσλ ησλ πνιηηψλ απφ ηελ ππνβνιή ηεο αίηεζεο κέρξη ηελ έθδνζε ηεο ηειηθήο πξάμεο ζε ζπλεξγαζία κε ηηο θαζ χιελ αξκφδηεο ππεξεζίεο 16». 16 Καηά ηε δηάξθεηα ηεο πινπνίεζεο ησλ ΚΔΠ εμεδφζεζαλ κηα ζεηξά απφ θνηλέο ππνπξγηθέο απνθάζεηο (ΚΤΑ) ηνπ Τπνπξγνχ Δζσηεξηθψλ θαη ΓΓΑ θαη ηνπ θαηά πεξίπησζε αξκφδηνπ ππνπξγνχ γηα ηνλ θαζνξηζκφ ησλ δηνηθεηηθψλ δηαδηθαζηψλ πνπ δηεθπεξαηψλνληαη κέζσ ησλ ΚΔΠ. Γηα θάζε δηνηθεηηθή δηαδηθαζία πνπ δεκνζηεχηεθε ζηηο ΚΤΑ αλαθέξνληαη ηα δηθαηνινγεηηθά θαη ην θφζηνο ηεο δηαδηθαζίαο γηα ηνλ πνιίηε.

28 27 ην ΚΔΠ ν λνκνζέηεο αλαζέηεη: Σελ ελεκέξσζε θαη πιεξνθφξεζε ηνπ πνιίηε ζρεηηθά κε ηηο ελέξγεηεο πνπ απαηηνχληαη γηα ηε δηεθπεξαίσζε δηνηθεηηθψλ ππνζέζεσλ. Να παξαιακβάλεη αηηήζεηο πνιηηψλ, γηα ηε δηεθπεξαίσζε ησλ ππνζέζεσλ ηνπο απφ ηηο ππεξεζίεο ηνπ Γεκνζίνπ, ηα ζηνηρεία ησλ νπνίσλ θαηαρσξεί ζε εηδηθφ πξσηφθνιιν. Να δηαζέηεη γηα δηεπθφιπλζή ηνπο έληππα αηηήζεσλ θαηά ην άξζξν 3.3 ηνπ θψδηθα δηνηθεηηθήο δενληνινγίαο Να ειέγρεη ηελ πιεξφηεηα ησλ αηηήζεσλ ησλ πνιηηψλ θαη λα αλαδεηά δηθαηνινγεηηθά πνπ απαηηνχληαη (θαη δελ ππνβάιινληαη καδί κε ηελ αίηεζε), ηα παξαιακβάλεη κε νπνηνδήπνηε πξφζθνξν ηξφπν απφ ηηο αξκφδηεο ππεξεζίεο κεηά απφ ζρεηηθή εμνπζηνδφηεζε ηνπ πνιίηε. Να δηαβηβάδεη πιήξεηο ηνπο θαθέινπο ησλ ππνζέζεσλ ησλ πνιηηψλ ζηελ αξκφδηα γηα ηε δηεθπεξαίσζή ηνπο ππεξεζία κε νπνηνδήπνηε πξφζθνξν ηξφπν Να παξέρεη ππεξεζίεο επηθχξσζεο δηνηθεηηθψλ εγγξάθσλ, γλεζίνπ ππνγξαθήο, απνδεηθηηθψλ θνξνινγηθήο ελεκεξφηεηαο κέζσ ειεθηξνληθήο δηαζχλδεζεο κε ην ζχζηεκα TAXIS. Ζ θηινζνθία ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ Κέληξσλ Δμππεξέηεζεο Πνιηηψλ επηθεληξψλεηαη ζην ζχλζεκα "δηαθηλνύληαη ηα έγγξαθα θαη όρη νη πνιίηεο" θαη ε θαηλνηνκία ησλ έξγσλ εζηηάδεηαη ζην γεγνλφο φηη ν πνιίηεο κε ηελ επίζθεςή ηνπ ζηα Κ.Δ.Π. κπνξεί λα πιεξνθνξείηαη έγθπξα θαη ππεχζπλα γηα δηάθνξα ζέκαηα, πνπ αθνξνχλ ζηηο ζπλαιιαγέο ηνπ κε ηε δεκφζηα δηνίθεζε, λα ππνβάιιεη αηηήκαηα γηα δηεθπεξαίσζε ππνζέζεψλ ηνπ απφ δηάθνξεο δεκφζηεο ππεξεζίεο θαη λα παξαιακβάλεη δηνηθεηηθά έγγξαθα. ηφρνο ινηπφλ ησλ ΚΔΠ απνηειεί ε δηεθπεξαίσζε ηεο one stop-shop, ηεο ππεξεζίαο δειαδή κηαο ζηάζεο, ηελ εμππεξέηεζε δειαδή ηνπ πνιίηε κέζσ ελφο εληαίνπ ζεκείνπ πξφζβαζεο. Δμαηηίαο απηνχ ηνπ ραξαθηήξα αλακέλεηαη λα απνηειέζνπλ ην θξίζηκν πείξακα ηεο κεηάβαζεο ζε νινθιεξσκέλα ζεκεία εθαξκνγψλ ειεθηξνληθήο δηαθπβέξλεζεο, λα απνηειέζνπλ δειαδή «ειεθηξνληθά θέληξα παξνρήο δεκφζησλ ππεξεζηψλ». Απηφ κπνξεί λα επηηεπρζεί κέζσ ηνπ εηδηθνχ portal, ην νπνίν ήδε πεξηιακβάλεη ηηο πηζηνπνηεκέλεο δηαδηθαζίεο θαη ηα αληίζηνηρα έληππα ηα νπνία κπνξεί λα «θαηεβάζεη» απφ ην δηθηπαθφ ηφπν. Ο πνιίηεο φκσο ζα κπνξεί λα πινπνηήζεη θαη ηε ρξεζηκνπνίεζε ελφο intranet ηεο δηνίθεζεο κέζα απφ ην

29 28 νπνίν ζα γίλνληαη νη αλαδεηήζεηο ζηνηρείσλ, ζα θαηαγξάθνληαη ηα αηηήκαηα θαη νη δηαδηθαζίεο αιιά έηζη ζα ακβιχλεηαη ν ρξφλνο αλαδήηεζεο 17. Τπφ πξνυπνζέζεηο ζα κπνξεί λα γίλεη θαη εθηχπσζε δηθαηνινγεηηθψλ θαη επαιήζεπζε ζηνηρείσλ πνπ αθνξνχλ ην αίηεκα ηνπ πνιίηε. Ζ ηζηνζειίδα ησλ ΚΔΠ ( ή Χζηφζν, ζρεηηθά κε ηε ιεηηνπξγία ησλ ΚΔΠ ζα πξέπεη λα ηνληζηεί φηη α) ε εμππεξέηεζε είλαη εμσηεξηθή, αθνξά ηνλ πνιίηε θαη φρη ηηο εζσηεξηθέο δηαδηθαζίεο πνπ κεζνιαβνχλ αλάκεζα ζην ΚΔΠ θαη ηηο Γεκφζηεο ππεξεζίεο θαη φηη β) νη δηαδηθαζίεο αθνξνχλ κελ εζσηεξηθά ζηελ θαηαζθεπή κηαο βάζεο δεδνκέλσλ θνηλήο θαη πξνζηηήο ζηνπο ρξήζηεο απφ πνιιά θπζηθά ζεκεία, αιιά αθφκα δελ ππάξρεη ειεθηξνληθή δηαβίβαζε νχηε απφ ηα ΚΔΠ ζηηο ππεξεζίεο νχηε κέζσ ηνπ δηαδηθηπαθνχ ηφπνπ (δελ είλαη παξά κηα ειεθηξνληθή ππεξεζία 2 νπ επηπέδνπ) 17. Μαθξήο, «Ζ ειεθηξνληθή δηνίθεζε σο εξγαιείν θαη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν επηδξά ζηε ζρέζε Κξάηνπο-Πνιίηε», ΔΓΓ, Μάξηηνο 2003.

30 29 Ο ζεζκφο ησλ ΚΔΠ απνηειεί κηα απάληεζε ζην αίηεκα γηα θαιχηεξε εμππεξέηεζε ηνπ πνιίηε θαη κπνξεί λα εμειηρζεί ηφζν σο εξγαιείν γηα ηελ αχμεζε ηεο αληαπνθξηζηκφηεηαο ηεο δηνίθεζεο ζηηο αλάγθεο ηνπ πνιίηε φζν θαη σο εξγαιείν ηεο βειηίσζεο δηαδηθαζηψλ θαη ηεο δηνίθεζεο αιιαγήο (change management) Σν νινθιεξσκέλν πιεξνθνξηαθό ζύζηεκα (ΟΠ) ηνπ ΗΚΑ Tν κνληέιν ηεο αξρηηεθηνληθήο ηνπ ΟΠ 18 ΗΚΑ βαζίδεηαη ζηελ αξρή ηεο απνθέληξσζεο ησλ ιεηηνπξγηψλ θαη ησλ δεδνκέλσλ. ζνλ αθνξά ηηο ιεηηνπξγίεο, νη πεξηζζφηεξεο εθηεινχληαη ζε επίπεδν Πεξηθεξεηαθψλ θαη Σνπηθψλ Τπνθαηαζηεκάησλ. Πην ζπγθεθξηκέλα: Οη ηξέρνπζεο ιεηηνπξγίεο θάζε ζπζηήκαηνο ηνπ ΟΠ (π.ρ. εγγξαθή εξγνδνηψλ θαη αζθαιηζκέλσλ, πιεξσκή παξνρψλ θ.ι.π.) κε ηηο νπνίεο ην ΗΚΑ θαιχπηεη ηηο θαζεκεξηλέο ηνπ ζπλαιιαγέο, εθηεινχληαη ζηα Σνπηθά θαη Πεξηθεξεηαθά Τπνθαηαζηήκαηα σο on line δηαδηθαζίεο. Οξηζκέλεο ιεηηνπξγίεο ζεκαληηθνχ ππνινγηζηηθνχ θνξηίνπ (π.ρ. εηζαγσγή δεδνκέλσλ) εθηεινχληαη ζηα Πεξηθεξεηαθά Τπνθαηαζηήκαηα σο on line ή σο δέζκεο (batch) δηαδηθαζηψλ. Γέζκεο (batch) δηαδηθαζηψλ (π.ρ. κεγάιεο εθηππψζεηο) εθηεινχληαη ζηα Πεξηθεξεηαθά Τπνθαηαζηήκαηα. ηηο Κεληξηθέο Τπεξεζίεο εθηεινχληαη θπξίσο batch δηαδηθαζίεο αιιά θαη νξηζκέλεο on line δηαδηθαζίεο πνπ αθνξνχλ θπξίσο θεληξηθά κεηξψα (π.ρ. αζθαιηζκέλσλ). Οη βάζεηο δεδνκέλσλ ηεξνχληαη ηφζν ζηηο Κεληξηθέο Τπεξεζίεο φζν θαη ζηα Πεξηθεξεηαθά Τπνθαηαζηήκαηα. Οη Κεληξηθέο Τπεξεζίεο ηεξνχλ ηα master files ησλ δεδνκέλσλ θαη ζπγθεληξσηηθά ζηνηρεία. Θα πξέπεη λα ηνληζηεί φηη ε απεπζείαο επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ επηκέξνπο νξγαλσηηθψλ επηπέδσλ γίλεηαη κφλν απφ θάζε επίπεδν πξνο ηα αλψηεξα επίπεδα, δελ επηηξέπεηαη δειαδή «νξηδφληηα επηθνηλσλία». Έηζη, ηα Σνπηθά Τπνθαηαζηήκαηα επηθνηλσλνχλ κφλν κε ην Πεξηθεξεηαθφ ζην νπνίν ππάγνληαη (θαη κέζσ απηνχ κε ηηο 18 Ζ αλάιπζε θαη ν ζρεδηαζκφο ηνπ ΟΠ ηνπ ΗΚΑ εθπνλήζεθε απφ ην Δζληθφ Μεηζφβην Πνιπηερλείν, Σκήκα ΖΜ & MY Πιεξνθνξηθή.

31 30 Κεληξηθέο Τπεξεζίεο), ελψ θάζε Πεξηθεξεηαθφ επηθνηλσλεί κφλν κε ηηο Κεληξηθέο Τπεξεζίεο. πλνιηθή Αξρηηεθηνληθή ΟΠ ΗΚΑ πεγή: Δ.Μ.Π, «ρεδηαζκφο θαη αλάιπζε ΟΠ ΗΚΑ» Σα βαζηθά Τπνζπζηήκαηα ηνπ ΟΠ ΗΚΑ είλαη: Τπνζχζηεκα Δξγνδνηψλ Αζθαιηζηηθψλ & Δηζθνξψλ Τπνζχζηεκα Αζθαιηζκέλσλ & Παξνρψλ Τπνζχζηεκα Τγείαο Τπνζχζηεκα Οηθνλνκηθήο Γηαρείξηζεο Κάζε έλα απφ ηα παξαπάλσ ππνζπζηήκαηα αλαιχεηαη ζε επί κέξνπο εθαξκνγέο π.ρ. ην Τπνζχζηεκα αζθαιηζηηθψλ εηζθνξψλ πεξηιακβάλεη ηηο εμήο εθαξκνγέο: Κσδηθνπνίεζε αξηζκνχ κεηξψνπ εξγνδφηε, εθνδηαζκφ εξγνδνηψλ µε θάξηα, ζχλζεζε ινγαξηαζκνχ εξγνδφηε/ νθεηιέηε, θσδηθνπνίεζε ηνπ θιάδνπ αζθάιηζεο, θσδηθνπνίεζε πξνυπνζέζεσλ µε βάζε ηε λνκνινγία θ.η.ι. Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη θαη ν δηθηπαθφο ηφπνο ηνπ ΗΚΑ ( θαη ε δπλαηφηεηα (ή θαιχηεξα ππνρξέσζε) ειεθηξνληθήο ππνβνιήο ησλ εληχπσλ Βεβαίσζεο ηνηρείσλ Δξγνδφηε θαη Αλαιπηηθήο Πεξηνδηθήο Γήισζεο. Πξνο ην παξφλ, νη ειεθηξνληθέο ζπλαιιαγέο ηνπ ΗΚΑ αθνξνχλ ηηο επηρεηξήζεηο, ππάξρεη

32 31 ζχληνκα φκσο ε πξφβιεςε ζχληνκα λα εμππεξεηνχληαη θαη ηα θπζηθά πξφζσπα: λα κπνξεί δειαδή θάπνηνο λα ελεκεξψλεηαη, λα ηππψλεη ηηο δειψζεηο θαη ηα πηζηνπνηεηηθά πνπ ρξεηάδεηαη απφ ην ζπίηη, φπσο αθξηβψο θαη κε ηηο ζπλαιιαγέο κε ηελ εθνξία. Σν ΗΚΑnet είλαη ην πξψην κεγάιν έξγν ηνπ Γεκνζίνπ ζην πιαίζην ηνπ Γ' ΚΠ, χςνπο πεξίπνπ 6,5 εθ. επξψ (πιένλ Φ.Π.Α.) γηα πινπνίεζε θαη παξνρή ππεξεζηψλ γηα ηξία ρξφληα, κε δπλαηφηεηα επέθηαζεο ηεο ζχκβαζεο απφ ηελ πιεπξά ηνπ νξγαληζκνχ γηα δχν επηπιένλ ρξφληα. Σν έξγν πεξηιακβάλεη ην ιεπηνκεξή ζρεδηαζκφ θαη πινπνίεζε απφ ηελ εηαηξία Vodafone, ηειεπηθνηλσληαθνχ δηθηχνπ πνπ ζα ελνπνηεί 425 νξγαλσηηθέο κνλάδεο θαη γξαθεία ηνπ νξγαληζκνχ θαη ζα δηεπθνιχλεη, ζε πιήξε νινθιήξσζε, ζε ζπλδπαζκφ ηφζν κε ηελ ππάξρνπζα φζν θαη κε ηελ ππφ δηακφξθσζε κεραλνγξαθηθή ππνδνκή ηνπ νξγαληζκνχ, ηελ απνηειεζκαηηθή θαη αζθαιή κεηαθνξά δεδνκέλσλ, θαζψο θαη παξνρή ππεξεζηψλ θσλήο θαη εηθφλαο (ΗP- VPN). To λέν δίθηπν ζα βαζηζηεί ζηελ ππνδνκή ελφο ππάξρνληνο δεκνζίνπ δηθηχνπ, δηαηεξψληαο παξάιιεια απζηεξά ηα επίπεδα πνηφηεηαο θαη αζθάιεηαο ελφο ηδησηηθνχ δηθηχνπ. Ζ αλαπηπζζφκελε ηειεπηθνηλσληαθή ππνδνκή πνπ ζρεδηάδεηαη γηα ινγαξηαζκφ ηνπ ΗΚΑ ζα δηεπθνιχλεη ηελ ηαρχηεξε, δηεπξπκέλε, νινθιεξσκέλε θαη κε απφιπηε αζθάιεηα, επηθνηλσλία δεδνκέλσλ ζε ειεθηξνληθή κνξθή. Με απηφ ηνλ ηξφπν ζα μεπεξαζηνχλ ηα έσο ζήκεξα πξνβιήκαηα σο πξνο ηε δηαδηθαζία κεηαβίβαζεο πιεξνθνξηψλ κέζσ ρεηξφγξαθσλ εληχπσλ. Ζ νινθιήξσζε ηνπ έξγνπ εθηηκάηαη φηη ζα ζπκβάιεη ζεκαληηθά ζηελ αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο θαη ηελ θαιχηεξε θαη απνηειεζκαηηθφηεξε εμππεξέηεζε ησλ πνιηηψλ, ησλ νξγαληζκψλ θαη ησλ επηρεηξήζεσλ πνπ ζπλαιιάζζνληαη κε ην ΗΚΑ.

33 Καιέο εθαξκνγέο (good-practices) ηεο ειιεληθήο ειεθηξνληθήο δηαθπβέξλεζεο Άιιεο ζεκαληηθέο εθαξκνγέο ειεθηξνληθήο δηαθπβέξλεζεο ζηε ρψξα καο απνηεινχλ θαη ηα πξνγξάκκαηα: «Αζηεξίαο», πηινηηθφ πξφγξακκα ηνπ Τπνπξγείνπ Δζσηεξηθψλ: Απνηειεί έλα ζχζηεκα δηθηχσζεο ησλ Ο.Σ.Α ηνπ Αηγαίνπ, ησλ Ννκαξρηαθψλ Απηνδηνηθήζεσλ θαη Δπαξρείσλ ηνπ Αηγαίνπ θαη ησλ ινηπψλ Κξαηηθψλ Τπεξεζηψλ. Ο πνιίηεο ηνπ λεζηνχ πνπ δηακέλεη ζε πεξηνρή πνπ δελ ιεηηνπξγεί ε αξκφδηα Τπεξεζία δελ ρξεηάδεηαη κε ην ηξφπν απηφ λα κεηαθηλείηαη είηε γηα ηελ ππνβνιή κίαο αίηεζεο είηε γηα ηελ παξαιαβή ελφο πηζηνπνηεηηθνχ. Σελ ςεθηαθή αίηεζε κπνξεί λα ηππψλεη ν ππάιιεινο ηνπ Γξαθείνπ, λα παξαδίδεη ζηνλ πνιίηε ελεκεξψλνληαο ζπγρξφλσο θαη γηα ηα δηθαηνινγεηηθά πνπ πξέπεη λα ζπλνδεχνπλ ην ζπγθεθξηκέλν αίηεκά ηνπ. Σε ζπκπιεξσκέλε αίηεζε καδί κε ηα δηθαηνινγεηηθά ν ππάιιεινο ζα ηα δηαβηβάδεη κε FAX ζην ζχλδεζκν πνπ ππάξρεη ζε θάζε Γξαθείν Πνιίηε ηεο αληίζηνηρεο Ννκαξρηαθήο Απηνδηνίθεζεο ή Δπαξρείνπ, ν νπνίνο ζηε ζπλέρεηα ζα ηελ δηαβηβάδεη ζηελ θαζ χιελ αξκφδηα Τπεξεζία γηα επεμεξγαζία θαη παξνρή ηνπ ηειηθνχ δηνηθεηηθνχ πξντφληνο. ηε ζπλέρεηα ε αξκφδηα Τπεξεζία ζα δηαβηβάδεη ην δηνηθεηηθφ πξντφλ ζην Γξαθείν ηνπ Πνιίηε πνπ ππνβιήζεθε αξρηθά ην αίηεκα, ή ζα ην παξαδίδεη ζηνλ πνιίηε φηαλ απηφ απαηηείηαη απφ ην θαλνληζηηθφ πιαίζην ή ζα απνζηείιεη απηφ ηαρπδξνκηθψο ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ ην επηζπκεί ν πνιίηεο. Σα πξνγξάκκαηα «Γηθηπσζείηε 19» θαη «Δπηρεηξείηε Ζιεθηξνληθά» ηνπ Τπνπξγείνπ Αλάπηπμεο, έρνπλ σο ζηφρν ηελ πξνψζεζε ηεο ρξήζεο λέσλ ηερλνινγηψλ θαη εξγαιείσλ απφ ηηο επηρεηξήζεηο γηα ηελ έληαμή ηνπο ζηε λέα νηθνλνκία ηνπ ειεθηξνληθνχ επηρεηξείλ θαη ηεο ςεθηαθήο νηθνλνκίαο. Δηδηθφηεξα, ηo πξφγξακκα «Γηθηπσζείηε» πεξηιακβάλεη νηθνλνκηθή ελίζρπζε 19 Σν πξφγξακκα ΓΗΚΣΤΧΘΔΗΣΔ ρξεκαηνδνηείηαη απφ ην κέηξν 3.2 ηνπ Δπηρεηξεζηαθνχ Πξνγξάκκαηνο Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο ηνπ Τπνπξγείνπ Δζληθήο Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ θαη ε Δθπαηδεπηηθή ηήξημε απφ ην κέηξν 8.2 ηνπ Δπηρεηξεζηαθνχ Πξνγξάκκαηνο Αληαγσληζηηθφηεηα, ηνπ Τπνπξγείνπ Αλάπηπμεο. ηφρνο ηνπ έξγνπ είλαη ε ελίζρπζε κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ ηελ πεξίνδν 2000 έσο 2003, ζπλνιηθνχ πξνυπνινγηζκνχ 92.4 εθαη.. Πεξηζζφηεξα:

34 33 ζε κηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο (ΜΜΔ), κε ζθνπφ ηελ αξρηθή ζχλδεζε ηεο κε ην Γηαδίθηπν (ή γηα ηελ πεξαηηέξσ αμηνπνίεζή ηνπ), θαζψο θαη εθπαηδεπηηθή ζηήξημε επηρεηξεκαηηψλ θαη εξγαδνκέλσλ απφ ζπκβνχινπο, παξνρή ζπκβνπιεπηηθψλ ππεξεζηψλ ππνζηήξημεο κέζσ δηαδηθηχνπ θαη ιεηηνπξγία Help Desk. Σν πξφγξακκα «Δπηρεηξείηε Ζιεθηξνληθά» επηδηψθεη ηελ επηηάρπλζε ηεο πηνζέηεζεο λέσλ ηερλνινγηψλ πιεξνθνξηθήο θαη επηθνηλσληψλ θαζψο θαη πξαθηηθψλ ηνπ ειεθηξνληθνχ επηρεηξείλ απφ ηηο ειιεληθέο κηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο κέζσ ηεο ειεθηξνληθν-πνίεζεο ησλ ιεηηνπξγηψλ ηνπο κε ζχγρξνλα εξγαιεία ηεο πιεξνθνξηθήο θαη ηνπ ειεθηξνληθνχ επηρεηξείλ 20. Σν Δζληθό Γίθηπν Πιεξνθνξηθήο Πεξηβάιινληνο, πνπ απνηειεί έλα ζχλνιν βάζεσλ δεδνκέλσλ πεξηβάιινληνο ζηελ Κεληξηθή Τπεξεζία ηνπ ΤΠΔΥΧΓΔ, ζηηο Πεξηθέξεηεο θαη ζηηο Ννκαξρίεο. Πεξηιακβάλεη βάζεηο δεδνκέλσλ αηκφζθαηξαο, πδάησλ, παλίδαο θαη ρισξίδαο, αθνπζηηθνχ πεξηβάιινληνο, βηνκεραλίαο (εγθαηαζηάζεηο θαη ξχπνη), ζηεξεψλ απνβιήησλ, θαπζαεξίσλ θ.η.ι. Ζ ελεκέξσζε ησλ βάζεσλ γίλεηαη ηνπηθά, βάζεη ηνπηθψλ κεηξήζεσλ, ελψ κέζσ δηθηχνπ αθνινπζεί απηφκαηε ελεκέξσζε ησλ αλσηέξσ δηνηθεηηθψλ επηπέδσλ ελδεηθηηθά: εηαηξηθά portals, Call Centers, ζπζηήκαηα Enterprise Resource Planning, Customer Relationship Management, Supply Chain Management, e-procurement θ.α. 21 βι. Υάιαξεο Η. Λνπθήο Δ., «Ζιεθηξνληθή Γηαθπβέξλεζε», ΔΓΓ, Φεβξνπάξηνο 2003, ζει.21.

35 34 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 ΟΗ ΚΗΝΓΤΝΟΗ ΓΗΑ ΣΖΝ ΠΡΟΣΑΗΑ ΚΑΗ ΑΦΑΛΔΗΑ ΓΔΓΟΜΔΝΩΝ ΣΟΝ ΣΟΜΔΑ ΣΩΝ ΓΖΜΟΗΩΝ ΖΛΔΚΣΡΟΝΗΚΩΝ ΔΠΗΚΟΗΝΩΝΗΩΝ Α. Οη ηερλνινγηθέο εμειίμεηο θαη νη θίλδπλνη γηα ηελ αζθάιεηα ησλ δηθηύσλ θαη ησλ ζπζηεκάησλ πιεξνθνξηθήο Παξάιιεια κε ηελ ηαρεία αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ ρξεζηψλ ησλ δηθηχσλ θαη ησλ ζπζηεκάησλ πιεξνθνξηψλ αιιά θαη ζε ζπλάξηεζε κε ηελ απμαλφκελε αμία ησλ ζρεηηθψλ ζπλαιιαγψλ, πνιιαπιαζηάδνληαη θαη νη αλεζπρίεο ζρεηηθά κε ηελ αζθάιεηα ησλ δεκφζησλ ειεθηξνληθψλ επηθνηλσληψλ. Ζ απειεπζέξσζε θαη δηεζλνπνίεζε ησλ δηθηύσλ αιιά θαη ε ηερλνινγηθή ζύγθιηζε θαζηζηνχλ δηαξθψο πνιππινθφηεξν θαζήθνλ ηε ράξαμε θαη πινπνίεζε κηαο πνιηηηθήο αζθάιεηαο, φηαλ ιίγα κφιηο ρξφληα πξηλ, απηή απνηεινχζε θαηά θχξην ιφγν ζέκα ησλ θξαηηθψλ κνλνπσιίσλ πνπ παξείραλ εμεηδηθεπκέλεο ππεξεζίεο βάζεη δεκφζησλ δηθηχσλ. Καζψο ε ππνδνκή θαη δηαρείξηζε ησλ δηθηχσλ ζπρλά πεξηέξρεηαη ζε ηδηψηεο, νη ππεξεζίεο επηθνηλσληψλ παξέρνληαη πιένλ ζε αληαγσληζηηθή βάζε, φπνπ ε αζθάιεηα απνηειεί κέξνο ηεο πξνζθνξάο ηεο αγνξάο 22. Παξάιιεια, απμάλεηαη ζπλερψο ε δηαζχλδεζή ηνπο, θαζψο παξέρνπλ ην ίδην είδνο αδηάθνπσλ θαη εμαηνκηθεπκέλσλ ππεξεζηψλ ρξεζηκνπνηψληαο, ζε νξηζκέλν βαζκφ, ηελ ίδηα ππνδνκή. Σα ηεξκαηηθά (πξνζσπηθνί ππνινγηζηέο θ.ι.π.) έρνπλ θαηαζηεί ελεξγφ ζηνηρείν ηεο αξρηηεθηνληθήο ηνπ δηθηχνπ θαη κπνξνχλ λα ζπλδεζνχλ κε δηάθνξα δίθηπα. Καζψο απηά ινηπφλ θαζίζηαληαη δηαξθψο ζπλζεηφηεξα θαη απεπζχλνληαη ζε πνιιαπιάζηνπο ρξήζηεο, ζπρλά δελ ππάξρεη επαξθήο αληίιεςε ηεο ηερλνινγίαο ή ησλ θηλδχλσλ πνπ απηή ζπλεπάγεηαη. Απηφ ζεκαίλεη φηη νη ρξήζηεο δελ έρνπλ πιήξε επίγλσζε φισλ ησλ θηλδχλσλ γηα ηελ αζθάιεηα θαη φηη γηα πνιινχο θνξείο εθκεηάιιεπζεο, πσιεηέο ή 22 Πνιιέο λέεο ππεξεζίεο, εθαξκνγέο θαη ινγηζκηθφ δηαζέηνπλ ειθπζηηθά ραξαθηεξηζηηθά ζπρλά φκσο ηα ίδηα απηά ραξαθηεξηζηηθά απνηεινχλ θαη εππαζή ζεκεία (π.ρ. ε επηηπρία ηνπ παγθφζκηνπ ηζηνχ νθείιεηαη ελ κέξεη ζην εχξνο ησλ πνιπκεζηθψλ εθαξκνγψλ πνπ κπνξνχλ εχθνια λα ηειεθνξησζνχλ, απηέο φκσο νη εχθνια ζπλδεφκελεο ππνκνλάδεο κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ θαη ζεκεία εηζφδνπ γηα επηζέζεηο). Δλψ ινηπφλ είλαη ζαθψο νξαηά ηα νθέιε, δελ είλαη ζπρλά εκθαλείο νη θίλδπλνη. Οη πξνκεζεπηέο απφ ηελ άιιε, έρνπλ πνιχ πεξηζζφηεξα θίλεηξα γηα ηελ παξνρή λέσλ ραξαθηεξηζηηθψλ, φρη φκσο θαη αλάινγνπ ή κεγαιχηεξνπ βαζκνχ αζθάιεηαο.

36 35 παξφρνπο ππεξεζηψλ είλαη δχζθνιε ε εθηίκεζε ηεο χπαξμεο θαη έθηαζεο ησλ ηξσηψλ ζεκείσλ. Δπίζεο, ζην πιαίζην ηεο δηεζλνπνίεζεο ησλ δηθηχσλ, ηα πξντφληα αζθαιείαο πξνηππνπνηνχληαη βάζεη ζπκβαηψλ δηεζλψλ πξνδηαγξαθψλ. Οη εμειίμεηο απηέο θαζηζηνχλ ηελ αζθάιεηα ησλ δηθηχσλ θαη ζπζηεκάησλ πιεξνθνξηθήο δχζθνιν εγρείξεκα πνπ νη ζχγρξνλεο θπβεξλήζεηο πξέπεη λα ιάβνπλ ζνβαξά ππφςε. Δπηπιένλ, ηα δίθηπα θαη ηα ζπζηήκαηα πιεξνθνξηψλ θέξνπλ πιένλ πεξηζζφηεξα επαίζζεηα δεδνκέλα θαη νηθνλνκηθά πνιύηηκεο πιεξνθνξίεο, πνπ απμάλνπλ ηα θίλεηξα επηζέζεσλ. Οη επηζέζεηο απηέο κπνξεί λα είλαη κηθξνχ βειελεθνχο θαη λα κελ ζπλεπάγνληαη επηπηψζεηο ζε εζληθή θιίκαθα, ε δηαηαξαρή κπνξεί, σζηφζν, λα είλαη πνιχ κεγαιχηεξεο θαη θαζνξηζηηθήο θιίκαθαο, έσο θαη ην επίπεδν παξεκβνιψλ κε ηδηαίηεξα επαίζζεηεο επηθνηλσλίεο, ή κείδνλνο δηαθπγφληνο θέξδνπο εμαηηίαο επηζέζεσλ ηχπνπ άξλεζεο παξνρήο ππεξεζίαο ή παξαβηάζεσλ ηνπ απνξξήηνπ. Χο αζθάιεηα δηθηύσλ θαη πιεξνθνξηώλ κπνξεί λα νξηζηεί 23 ε δπλαηφηεηα ελφο δηθηχνπ ή ζπζηήκαηνο πιεξνθνξηψλ λα αληηζηαζεί, ζε δεδνκέλν επίπεδν αμηνπηζηίαο, ζε ηπραία ζπκβάληα ή θαθφβνπιεο ελέξγεηεο πνπ ζέηνπλ ζε θίλδπλν ηε δηάζεζε, ηελ επαιήζεπζε ηαπηφηεηαο, ηελ αθεξαηφηεηα θαη ηελ ηήξεζε ηνπ απνξξήηνπ ησλ δεδνκέλσλ πνπ έρνπλ απνζεθεπζεί ή κεηαδνζεί θαζψο θαη ηηο ζπλαθείο ππεξεζίεο πνπ παξέρνληαη είηε είλαη πξνζβάζηκεο κέζσ ησλ δηθηχσλ θαη ζπζηεκάησλ απηψλ. Οξηζκέλνη απφ ηνπο θπξηφηεξνπο θηλδχλνπο πνπ απεηινχλ ηελ αζθάιεηα θαη πξνζηαζία ησλ δηθηχσλ θαη ησλ ζπζηεκάησλ πιεξνθνξηθήο είλαη: 1. Καηαξρήλ ζα πξέπεη λα επηζεκάλνπκε φηη νη απεηιέο πξνέξρνληαη θπξίσο απφ εθείλνπο πνπ επηζπκνχλ λα απνθηήζνπλ ηελ πιεξνθνξία ή λα παξεκπνδίζνπλ ηε ιεηηνπξγία ησλ πιεξνθνξηαθψλ ζπζηεκάησλ, αμηνπνηψληαο θάπνηα ηξσηά ζεκεία (εππάζεηα) ηνπ ζπζηήκαηνο. Υξεζηκνπνηψληαο ινηπφλ θάπνηα κέζνδν π.ρ. Viruses, Password cracking, Denial-of-service attacks, hacking, Impersonation, Packet modification, Intrusion attacks, Network spoofing, 23 Ο νξηζκφο πεξηέρεηαη ζε ΑΝΑΚΟΗΝΧΖ ΑΠΟ ΣΖΝ ΔΠΗΣΡΟΠΖ ΠΡΟ ΣΟ ΤΜΒΟΤΛΗΟ, ΣΟ ΔΤΡΧΠΑΨΚΟ ΚΟΗΝΟΒΟΤΛΗΟ, ΣΖΝ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΚΑΗ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΔΠΗΣΡΟΠΖ ΚΑΗ ΣΖΝ ΔΠΗΣΡΟΠΖ ΣΧΝ ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΧΝ, «Αζθάιεηα δηθηχσλ - πξνζέγγηζε επξσπατθήο πνιηηηθήο».

37 36 θ.ι.π., ε επίζεζε απνβιέπεη ζηελ επίηεπμε θάπνηνπ ζηφρνπ, π.ρ. ηε δηαθνπή ιεηηνπξγίαο ελφο ζπζηήκαηνο. ηόρνο + Μέζνδνο + Δππάζεηα = Δπίζεζε 2. Τπνθινπή ειεθηξνληθώλ επηθνηλσληώλ: Σα πιένλ θξίζηκα ζεκεία γηα ηελ ππνθινπή θίλεζεο επηθνηλσληψλ είλαη ηα ζεκεία δηαρείξηζεο θαη ζπγθέληξσζεο ηνπ δηθηχνπ, φπσο δξνκνινγεηέο, πχιεο, κεηαγσγείο θαη εμππεξεηεηέο ιεηηνπξγίαο δηθηχνπ. Οη ειεθηξνληθέο επηθνηλσλίεο κπνξνχλ ινηπφλ λα ππνθιαπνχλ θαη ηα δεδνκέλα λα αληηγξαθνχλ ή λα ηξνπνπνηεζνχλ. Ζ παξάλνκε ππνθινπή κπνξεί λα πξνμελήζεη βιάβε, ηφζν σο παξαβίαζε ηεο ηδησηηθήο δσήο ησλ αηφκσλ, φζν θαη κέζσ ηεο εθκεηάιιεπζεο ησλ δεδνκέλσλ 24 πνπ έρνπλ ππνθιαπεί, φπσο ζπλζεκαηηθψλ ή ζηνηρείσλ απφ πηζησηηθέο θάξηεο γηα εκπνξηθφ θέξδνο ή δνιηνθζνξά. 3. Με εμνπζηνδνηεκέλε πξόζβαζε ζε ππνινγηζηέο θαη δίθηπα ππνινγηζηώλ: Ζ κε εμνπζηνδνηεκέλε πξφζβαζε ζε έλαλ ππνινγηζηή ή ζε έλα δίθηπν ππνινγηζηψλ πξαγκαηνπνηείηαη ζπλήζσο θαθφβνπια κε ηελ πξφζεζε αληηγξαθήο, ηξνπνπνίεζεο ή θαηαζηξνθήο δεδνκέλσλ. πρλά πξαγκαηνπνηείηαη απφ ην εζσηεξηθφ ησλ νξγαληζκψλ. Απηφ πνπ σζηφζν αξρίδεη σο κηα δηαδηθαζία παξελφριεζεο (ζπρλά πεξηγξάθεηαη σο hacking ) αλαδεηθλχεη ηα ηξσηά ζεκείσλ ησλ δηθηχσλ πιεξνθνξηψλ θαη παξαθηλεί άηνκα κε εγθιεκαηηθή ή δφιηα πξφζεζε λα εθκεηαιιεπζνχλ απηέο ηηο αδπλακίεο. Γηα ηνλ δεκφζην ηνκέα, νη επηβνπιέο παίξλνπλ ηε κνξθή ηεο δπλεηηθήο ηξνπνπνίεζεο εζσηεξηθψλ ή δεκφζησλ δεδνκέλσλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο αιινίσζεο ηνπ πεξηερνκέλνπ ηζηνζέζεσλ. 4. Γηαηάξαμε δηθηύσλ: Δλάληηα ζηα ςεθηνπνεκέλα πιένλ δίθηπα νη πεξηζζφηεξεο επηζέζεηο ζήκεξα εθκεηαιιεχνληαη ηηο αδπλακίεο θαη εππάζεηεο 24 Χο γλσζηφλ, ε αμία ηεο πιεξνθνξίαο απνηειεί ην θχξην «πεξηνπζηαθφ ζηνηρείν» ησλ πιεξνθνξηαθψλ ζπζηεκάησλ. Πάλσ απφ ην 90% ησλ ζχγρξνλσλ πιεξνθνξηαθψλ ζπζηεκάησλ πεξηιακβάλεη θάπνην είδνο βάζεο δεδνκέλσλ. Έηζη, ε αζθάιεηα ησλ ζπζηεκάησλ βάζεο δεδνκέλσλ απνθηά ηδηαίηεξε ζεκαζία.

38 37 ησλ ζπζηαηηθψλ ζηνηρείσλ ηνπ δηθηχνπ (ιεηηνπξγηθά ζπζηήκαηα, δξνκνινγεηέο, κεηαγσγείο, εμππεξεηεηέο νλνκάησλ θιπ.). Σξφπνη δηαηάξαμεο δηθηχσλ είλαη: α) ελαληίνλ εμππεξεηεηψλ νλνκάησλ ηνκέα, β) επηζέζεηο δξνκνιφγεζεο, θαη γ) θαηάθιπζε θαη επηζέζεηο άξλεζεο παξνρήο ππεξεζίαο. 5. Δθηέιεζε θαθόβνπινπ ινγηζκηθνύ πνπ ηξνπνπνηεί ή θαηαζηξέθεη δεδνκέλα: Ο θίλδπλνο απηφο αθνξά ζηελ παξείζθξπζε ζπγθεθξηκέλσλ ηψλ 25 ζηα ιεηηνπξγηθά ζπζηήκαηα ησλ ππνινγηζηψλ, πξνθαιψληαο δπζιεηηνπξγίεο κε εθηεηακέλεο επηπηψζεηο. Οη ηνί κπνξνχλ λα είλαη ηδηαίηεξα θαηαζηξνθηθνί, γεγνλφο πνπ ηεθκεξηψλεηαη θαη απφ ην πςειφ θφζηνο νξηζκέλσλ πξφζθαησλ επηζέζεσλ. ηα παξαθάησ γξαθήκαηα απεηθνλίδεηαη ε θαηάζηαζε ζε ζρέζε κε πξνβιήκαηα ηψλ πνπ αληηκεηψπηζαλ ρξήζηεο ηνπ Internet ζηελ Δ.Δ. 18% Προζβολές από ιούς ( % τρηζηών Internet με προβλήμαηα) 16% 14% Οκη Φεβ % 10% 8% 6% 4% 2% 0% B DK D EL E F IRL I L NL A P FIN S UK EU Πηγή Εσροβαρόμεηρο 25 Οη ηνί απνηεινχλ κηα κνξθή θαθφβνπινπ ινγηζκηθνχ. Πξφθεηηαη γηα έλα πξφγξακκα πνπ αλαπαξάγεη ηνλ θσδηθφ ηνπ πξνζθνιιφκελν ζε άιια πξνγξάκκαηα, κε ηξφπν ψζηε ν θσδηθφο ηνπ ηνχ λα εθηειείηαη θαηά ηελ εθηέιεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο ηνπ ππνινγηζηή πνπ έρεη πξνζβιεζεί.

39 38 6. Τπαξθηφο επίζεο είλαη ν θίλδπλνο απφ ηηο ζπρλέο επηζέζεηο θαηά ησλ θξππηνγξαθεκέλσλ δεδνκέλσλ. Ζ πξψηε απαίηεζε πνπ έρνπκε απφ νπνηνδήπνηε αιγφξηζκν θξππηνγξάθεζεο, είηε ζπκκεηξηθφ είηε αζχκκεηξν 26 (δεκφζηνπ θιεηδηνχ), είλαη ε αζθάιεηα. Ο αιγφξηζκνο πξέπεη λα αληηζηέθεηαη ζε νπνηαδήπνηε θξππηαλαιπηηθή επίζεζε, θαζηζηψληαο απηή αδχλαηε ή εμαίξεηε δπζρεξή. ε αληίζεηε πεξίπησζε, αλ δειαδή ν αιγφξηζκνο είλαη επάισηνο ζε θξππηαλαιπηηθέο επηζέζεηο, νη ζπλέπεηεο κπνξεί λα είλαη επηδήκηεο ή θαη θαηαζηξνθηθέο. Ζ απνθάιπςε π.ρ. ηνπ ηδησηηθνύ (private) καο θιεηδηνχ ζα είρε σο ζπλέπεηα φρη κφλν λα απνθαιχπηνληαη ηα κελχκαηα ηα νπνία καο απνζηέιινπλ νη ηξίηνη, ηα νπνία έρνπλ θξππηνγξαθεζεί κε ην 26 Γηα ηελ θξππηνγξάθεζε θαη ηελ ππνδνκή δεκφζηνπ θαη ηδησηηθνχ θιεηδηνχ γίλεηαη εθηελήο αλαθνξά ζην θεθ. 5 ζει

40 39 δεκόζην (public) θιεηδί καο, αιιά θαη λα ζέηνπλ ηελ ςεθηαθή καο ππνγξαθή ζε ειεθηξνληθά έγγξαθα κε ζπλέπεηα ηε λνκηθή δέζκεπζή καο. Κιαζηθνί ηχπνη επηζέζεσλ 27 απνηεινχλ επίζεο ε επίζεζε θξππηνγξαθήκαηνο, ε επίζεζε γλσζηνχ αξρηθνχ θεηκέλνπ, ε επίζεζε επηιεγκέλνπ θεηκέλνπ θ.η.ι. Ζ πιένλ ζπλεζηζκέλε πξνζέγγηζε επίζεζεο θαηά ησλ θξππηνγξαθεκέλσλ δεδνκέλσλ, ζε νπνηνδήπνηε αιγφξηζκν θξππηνγξάθεζεο (ζπκκεηξηθφ ή αζχκκεηξν), γίλεηαη κέζσ ηεο ιεγφκελεο «επίζεζεο σκήο βίαο» (brute force attack). Ζ ππνδνκή ηεο επίζεζεο απηήο, απφ άπνςε hardware, απνηειείηαη απφ έλα δίθηπν ηζρπξψλ ππνινγηζηψλ θαη ην αλαγθαίν ινγηζκηθφ. Σν ινγηζκηθφ πξνζπαζεί λα «ζπάζεη» ηελ θξππηνγξάθεζε δνθηκάδνληαο φινπο ηνπο πηζαλνχο ζπλδπαζκνχο. Παξφιε ηε δπζθνιία ελφο ηέηνηνπ εγρεηξήκαηνο, δελ γλσξίδνπκε ηηο δπλαηφηεηεο ησλ ππνινγηζηηθψλ ζπζηεκάησλ θαη ησλ αιγφξηζκσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη απφ πξνεγκέλεο ηερλνινγηθά ππεξεζίεο. 7. Παξαπιάλεζε / ςεπδήο δήισζε: Με ηελ απνθαηάζηαζε κηαο δηθηπαθήο ζχλδεζεο ή ηελ παξαιαβή δεδνκέλσλ, ν ρξήζηεο ζπλάγεη ηελ ηαπηφηεηα ηνπ ζπλνκηιεηή ηνπ κε βάζε ην ζπγθείκελν ηεο επηθνηλσλίαο. Σν δίθηπν παξέρεη νξηζκέλεο ζρεηηθέο ελδείμεηο. Ο κεγαιχηεξνο θίλδπλνο επηζέζεσλ πξνέξρεηαη φκσο απφ άηνκα πνπ γλσξίδνπλ ην ζπγθείκελν «απφ ηα κέζα», απφ «κπεκέλνπο». ηαλ έλαο ρξήζηεο επηιέγεη έλαλ αξηζκφ ή έλαλ ηχπν ηληεξλεηηθήο δηεχζπλζεο ζηνλ ππνινγηζηή, αλακέλεη φηη ζα θζάζεη ζηνλ επηζπκεηφ πξννξηζκφ. Απηφ αξθεί γηα πνιιέο εθαξκνγέο, φρη φκσο γηα ζεκαληηθέο επίζεκεο επηθνηλσλίεο, φπνπ απαηηείηαη πςειφηεξνο βαζκφο ειέγρνπ ηαπηφηεηαο, αθεξαηφηεηαο θαη ηήξεζεο ηνπ απνξξήηνπ. Ζ παξαπιάλεζε αηφκσλ ή θνξέσλ είλαη επηδήκηα κε δηάθνξνπο ηξφπνπο. Δλδέρεηαη λα δνζνχλ εκπηζηεπηηθέο πιεξνθνξίεο ζε ιάζνο άηνκα. Δπίζεο, είλαη δπλαηφλ λα νδεγήζεη ζε άξλεζε αλαγλψξηζεο ζπκβάζεσλ θ.α. ε πνιιέο κειέηεο έρεη ππνγξακκηζηεί φηη ε αβεβαηφηεηα σο πξνο ηελ αζθάιεηα είλαη ν θχξηνο ιφγνο γηα ηε κε δηεμαγσγή ζπλαιιαγψλ κέζσ ηνπ Internet. Δάλ 27 βι. ζρεη. Παλεπηζηεκηαθέο εκεηψζεηο, ηέθαλνο Γθξίηδαιεο, «Βαζηθά Θέκαηα Κξππηνγξαθίαο», Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ, Γεθέκβξηνο 2002.

41 40 ππήξρε αζθάιεηα σο πξνο ηελ πξαγκαηηθή ηαπηφηεηα ηνπ ζπλνκηιεηή, ζα απμαλφηαλ ην επίπεδν εκπηζηνζχλεο ζηηο ηληεξλεηηθέο ζπλαιιαγέο Χζηφζν, ζηηο επηδφζεηο ησλ πιεξνθνξηαθψλ ζπζηεκάησλ κπνξνχλ λα ιεηηνπξγήζνπλ αξλεηηθά ε θξππηνγξάθεζε θαη ε απζεληηθνπνίεζε δεδνκέλσλ, ε δεκηνπξγία θαη αληαιιαγή θιεηδηψλ θαζψο θαη ν θαηαθεξκαηηζκφο παθέησλ (fragmentation). Έρεη παξαηεξεζεί κάιηζηα φηη ε κείσζε ησλ επηδφζεσλ θπκαίλεηαη απφ 20-70%. 9. Κίλδπλνο γηα ηελ αζθάιεηα ησλ πιεξνθνξηαθψλ ζπζηεκάησλ ππάξρεη επίζεο απφ πεξηβαιινληηθά θαη αθνύζηα ζπκβάληα, φπσο θπζηθέο θαηαζηξνθέο, ηξίηα κέξε πνπ δελ έρνπλ ζπκβαηηθή ζρέζε κε ηνλ θνξέα εθκεηάιιεπζεο ή ηνλ ρξήζηε, αλζξψπηλν ζθάικα ή θαθή δηαρείξηζε εθ κέξνπο ηνπ θνξέα εθκεηάιιεπζεο (ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ παξφρνπ ππεξεζηψλ) ή ηνπ ρξήζηε (π.ρ. πξνβιήκαηα ζηε δηαρείξηζε ηνπ δηθηχνπ, εζθαικέλε εγθαηάζηαζε ινγηζκηθνχ). Βιάβεο ή θαθφο ζρεδηαζκφο ηνπ ινγηζκηθνχ κπνξνχλ λα δεκηνπξγήζνπλ εππάζεηεο θαη ηξσηά ζεκεία πνπ πξνμελνχλ άκεζε δηαηαξαρή ή πνπ απνηεινχλ αληηθείκελν εθκεηάιιεπζεο εθ κέξνπο επηηηζεκέλσλ. Ζ θαθή δηαρείξηζε ηεο ρσξεηηθφηεηαο ηνπ δηθηχνπ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε ζπκθφξεζε πνπ ζα επηβξαδχλεη ή ζα δηαηαξάμεη ηνπο επηθνηλσληαθνχο δηαχινπο. Β. Οη απεηιέο κέζσ ηνπ Γηαδηθηύνπ Καη αξρήλ ζα πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη νη δεκφζηνη θνξείο εθκεηάιιεπζεο πηνζεηνχλ δηαξθψο πεξηζζφηεξν ην πξφηππν ηνπ Internet ή ζπλδένπλ κε θάπνηνλ ηξφπν ην δίθηπφ ηνπο κε απηφ. Σν Internet δελ ζρεδηάζηεθε, σζηφζν, κε θξηηήξηα αζθάιεηαο, αιιά - αληηζέησο - αλαπηχρζεθε γηα λα εμαζθαιίδεη ηελ πξφζβαζε ζε 28 Ζ έιιεηςε εκπηζηνζχλεο, πνπ αθνξά ηελ αζθάιεηα ζπλαιιαγψλ ζην Γηαδίθηπν, απνηειεί βαζηθφ εκπφδην εηζφδνπ γηα άηνκα θαη επηρεηξήζεηο πνπ ζέινπλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ην λέν κέζν γηα ηε δηεθπεξαίσζε ειεθηξνληθψλ ζπλαιιαγψλ. χκθσλα κε έξεπλα ( ) ηνπ Computer Security Institute (CSI) «Computer Crime and Security Survey 2001», νη παξαβηάζεηο αζθάιεηαο θφζηηζαλ παγθφζκηα 1.4 ηξηζεθαηνκκχξηα δνι. γηα ην 2001,νη νηθνλνκηθέο απψιεηεο αλέξρνληαη ηνπιάρηζηνλ ζην πνζφ ησλ 377 εθαηνκκπξίσλ δνι. Σν 40% ησλ παγθφζκησλ πιεξνθνξηαθψλ ζπζηεκάησλ δηαπίζησζε εηζβνιή απφ ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ (25% γηα ην 2000), ελψ ην 94% δηαπίζησζε ηνχο (85% γηα ην 2000).

42 41 πιεξνθνξίεο θαη λα δηεπθνιχλεη ηελ αληαιιαγή ηνπο. ε ηερληθφ επίπεδν, ηα πξσηφθνιια πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ επηθνηλσλία καο κέζσ ηνπ Γηαδηθηχνπ δελ είλαη ζρεδηαζκέλα κε γλψκνλα ηελ αζθάιεηα, νη πεξηζζφηεξεο εθαξκνγέο κεηαθέξνπλ ηα δεδνκέλα κε θξππηνγξαθεκέλα, αθφκε θαη φηαλ είλαη ζεκαληηθά, ελψ αθφκε θαη ε δηαδξνκή δξνκνιφγεζεο (routing infrastructure) είλαη επάισηε. Οξηζκέλεο απφ ηηο γλσζηέο επηζέζεηο ζην δηαδίθηπν είλαη: IP : IP spoofing, man in the middle attack, παξαπνίεζε δεδνκέλσλ TCP : βίαηνο ηεξκαηηζκφο ζχλδεζεο, παξαπνίεζε δεδνκέλσλ γεληθά : sniffing Δπηπιένλ, εθξεθηηθέο δηαζηάζεηο ιακβάλεη ην πξφβιεκα ηνπ εκπνξίνπ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ ζην Internet 29. ην Γηαδίθηπν δηαπηζηψλεηαη πιένλ θπθινθνξία πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ ζε κεγάιε έθηαζε. Ζ ζπιινγή πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ πξαγκαηνπνηείηαη βάζεη ησλ «ηρλώλ» πνπ αθήλεη ν ρξήζηεο ζην Γηαδίθηπν. Δηδηθφηεξα, κε θάζε επίζθεςε ζε κηα ηζηνζειίδα απνζηέιινληαη κηα ζεηξά απφ πιεξνθνξίεο απφ ηνλ ρξήζηε ζηνλ δηαθνκηζηή (server), νη νπνίεο αθνξνχλ ηε δηεχζπλζε ΗΡ, ηνλ θνξέα πξφζβαζεο (ISP), ην είδνο ηνπ ινγηζκηθνχ πνπ ρξεζηκνπνηεί (έθδνζε ηνπ πξνγξάκκαηνο πινήγεζεο, έθδνζε ηνπ ιεηηνπξγηθνχ ζπζηήκαηνο, αλάιπζε νζφλεο, γεσγξαθηθά δεδνκέλα, πξνεγνχκελεο δηεπζχλζεηο, θαζψο θαη, ελδερνκέλσο, cookies 30. Σα δεδνκέλα απηά απνζθνπνχλ, θαηά θχξην ιφγν, ζηε βειηίσζε ηεο πξφζβαζεο ζην Γηαδίθηπν, επηθπιάζζνπλ σζηφζν έλα δηπιφ θίλδπλν, θαζψο κπνξνχλ φκσο λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα: α) ηε δεκηνπξγία πξνθίι ρξήζεο ηνπ Γηαδηθηχνπ 31 θαη β) ηελ ππνθινπή πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ. Δηδηθφηεξα, πνιινί 29 Βι. ζρεη. Ζ. Καζηαλά, «Ίληεξλεη θαη πξνζηαζία ησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ», Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ 11/2001, ζει. 711 επ. Βι. επίζεο, Δηήζηα Έθζεζε Αξρήο Πξνζηαζίαο Γεδνκέλσλ γηα ην έηνο 1999, ΚΝνΒ 2000, ζει επ. 30 Σα cookies είλαη αξρεία πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ έλαλ δηαθνκηζηή Γηαδηθηχνπ θαη απνζεθεχνληαη ζηνλ ππνινγηζηή ηνπ ρξήζηε, δίρσο λα ην γλσξίδεη ν ηειεπηαίνο, ελψ πξφζβαζε ζε απηά έρεη κφλν ν ζπγθεθξηκέλνο δηαθνκηζηήο. Ζ ζεκαζία ησλ cookies είλαη φηη θαηαγξάθνπλ ηηο θηλήζεηο ηνπ ρξήζηε θαη επηηξέπνπλ έηζη ζηνλ εθάζηνηε δηαθνκηζηή ηνπ θνξέα παξνρήο ππεξεζηψλ λα γλσξίδεη ηηο πξνηηκήζεηο ηνπ πειάηε ηνπ, έηζη ψζηε λα ηνπ εκθαλίδεη -ζε επφκελεο ζπλδέζεηο- δηαθεκηζηηθά κελχκαηα θαη πξνηάζεηο γηα λέεο αγνξέο. Σα αξρεία απηά ζπλδπάδνληαη ελίνηε κε αξρεία web-bugs. Απηά είλαη κηθξνζθνπηθά αξρεία εηθφλαο πνπ παξαπέκπνπλ ζε δηαθεκηζηηθά κελχκαηα (banners) θαη κε βάζε ηα νπνία κπνξεί ν δηαθνκηζηήο ηεο δηαθεκηζηηθήο εηαηξίαο λα δηαπηζηψζεη πνηεο ηζηνζειίδεο επηζθέπηεηαη ν ρξήζηεο θαη λα θαηεπζχλεη ζε απηέο ηε δηαθήκηζε. 31 Βι. ζρεη. Ησάλλεο Γ. Ηγγιεδάθεο, Ζ πξνζηαζία ησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ ζην Γηαδίθηπν (Internet), Γηθηπαθέο Ζκέξεο Ννκηθψλ, Φεβξνπάξηνο 2003.

43 42 ππνινγηζηέο απνζεθεχνπλ ζε αξρεία ηα δεδνκέλα ζχλδεζεο θαη θίλεζεο ησλ ρξεζηψλ, ηα δεδνκέλα δε απηά ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ζηαηηζηηθνχο ζθνπνχο, φπσο ι.ρ. γηα ηε κέηξεζε ηεο απήρεζεο ηεο ζπγθεθξηκέλεο ηζηνζειίδαο θ.η.ι. Απφ ηα «ίρλε», ινηπφλ, πνπ αθήλεη ν ρξήζηεο ζην Γηαδίθηπν, δχλαηαη λα ζπλαρζεί έλα πνξηξαίην, ην νπνίν αθνξά ηελ θαηαλαισηηθή ηνπ ζπκπεξηθνξά. Δλίνηε σζηφζν ην πξνθίι πξνζσπηθφηεηαο, ην νπνίν αξρηθά ηεξείηαη κε βάζε έλα ςεπδψλπκν, ζπλδέεηαη θαη κε ηελ πξαγκαηηθή ηαπηόηεηα ηνπ ππνθεηκέλνπ ησλ δεδνκέλσλ, φηαλ ηα ζηνηρεία ηεο ηαπηφηεηαο ηνπ ηειεπηαίνπ έρνπλ γίλεη γλσζηά π.ρ. απφ κηα ζπλαιιαγή κε ηδησηηθνχο ή δεκφζηνπο θνξείο, εγγξαθή ζε θαηάινγν θάπνηαο ηζηνζειίδαο θ.η.ι., φπνπ δεηνχληαη ηα ζηνηρεία ηεο ηαπηφηεηαο ηνπ ρξήζηε ηεο ζπγθεθξηκέλεο ππεξεζίαο. Πέξαλ ηνχησλ, ε ξνή πιεξνθνξηψλ κέζσ ηνπ Γηαδηθηχνπ ζπλέρεηαη αλαγθαία κε ηε δηάζηαζε ηεο παγθνζκηφηεηαο ηνπ θαη κε ηελ πξνβιεκαηηθή ηεο δηαζπλνξηαθήο ξνήο δεδνκέλσλ. Σα πξνζσπηθά δεδνκέλα κεηαθέξνληαη, ελίνηε, κέζσ ηνπ Γηαδηθηχνπ γηα επεμεξγαζία ζε άιιεο ρψξεο απφ απηή, ζηελ νπνία ζπιιέρζεθαλ, κε ζπλέπεηα λα θαζίζηαηαη ζρεδφλ αδχλαηνο ν έιεγρνο ηεο επεμεξγαζίαο δεδνκέλσλ θαη αδηαθαλήο ε επεμεξγαζία, ηδίσο φηαλ πξαγκαηνπνηείηαη ζε θξάηε πνπ δελ δηαζέηνπλ λνκνζεζία γηα ηελ πξνζηαζία ησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ, νπφηε ην ππνθείκελν ησλ δεδνκέλσλ δελ ζα δηαζέηεη δηθαίσκα ελεκέξσζεο θαη πξφζβαζεο ζηηο πιεξνθνξίεο πνπ ηνλ αθνξνχλ απηφο είλαη ν ιφγνο, γηα ηνλ νπνίν νη ρψξεο απηέο ραξαθηεξίδνληαη σο «νάζεηο δεδνκέλσλ» (data heavens). Γ. Οη βηνκεηξηθέο απεηιέο νβαξνί θίλδπλνη αλαδχνληαη θαη απφ ηελ πηζαλή εθαξκνγή ησλ βηνκεηξηθψλ κεζφδσλ ηαπηνπνίεζεο. χκθσλα κε ηηο ζπδεηήζεηο πνπ έρνπλ γίλεη ζην πιαίζην ηεο Δπξσπατθή Έλσζεο, ηα «βηνκεηξηθά δεδνκέλα» αθνξνχλ ηα δαθηπιηθά απνηππψκαηα θαη ηελ ίξηδα ησλ καηηψλ, ζηνηρεία πνπ ζα πεξηέρνληαη ζηα κειινληηθά «ςεθηαθά επξσπατθά δηαβαηήξηα», κε ηελ αηηηνινγία φηη πξέπεη λα δνζεί ε δπλαηφηεηα πξνζηαζίαο απφ ην κεγάιν αξηζκφ πιαζηψλ επξσπατθψλ δηαβαηεξίσλ πνπ θπθινθνξνχλ 32. ηε χλνδν ηεο Υαιθηδηθήο (Ηνχληνο 2003), πεξηιακβάλνληαη 32 Βι. ζρεηηθά: Διεπζεξνηππία,

44 43 ξπζκίζεηο πνπ «αλνίγνπλ παξάζπξν» ζηελ έθδνζε επξσπατθψλ δηαβαηεξίσλ κε ελζσκαησκέλα κηθξνηζίπ, φπνπ ζα πεξηέρνληαη θξίζηκα πξνζσπηθά δεδνκέλα. Πξνβιέπεηαη επίζεο φηη ηα κηθξνηζίπ ζα είλαη «εκθπηεπκέλα» θαη ζηηο βίδεο (Visa Information System) πνπ ζα εθδίδνληαη ζε πνιίηεο ηξίησλ ρσξψλ, ψζηε λα ππάξρεη ε δπλαηφηεηα λα αληρλεχνληαη πην εχθνια ηα «ίρλε» ησλ θαηφρσλ ηνπο, φηαλ βξίζθνληαη ζε θάπνηα επξσπατθή ρψξα 33. H πξφηαζε απηή ηνπ Δπξσπατθνχ πκβνπιίνπ εγείξεη αζθαιψο ζνβαξά δεηήκαηα πξνζηαζίαο ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ. Ζ νξγάλσζε American Civil Liberties Union 34 κε πξφζθαηε έξεπλά ηεο θαηαγξάθεη φιεο ηηο πηζαλέο πεγέο απφ ηηο νπνίεο κπνξνχλ λα ζπγθεληξσζνχλ πιεξνθνξίεο γηα ην ζρεκαηηζκφ ελφο πξνθίι 35 : Σα αξρεία πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ ηδηνθηεζίαο εηαηξηψλ θαη εξεπλεηηθψλ θέληξσλ- ή ην Internet κέζσ ηνπ νπνίνπ κπνξνχλ λα θαηαγξαθνχλ νη πξνηηκήζεηο, ζπλήζεηεο, ηξφπνο δσήο θ.η.ι. Σα ηαηξηθά αξρεία αζθαιηζηηθψλ εηαηξηψλ, ηαηξηθψλ θέληξσλ αθφκε θαη ησλ ηακείσλ αζθάιηζεο. Σν κεγαιχηεξν θίλδπλν πξνζβνιήο πθίζηαηαη ην «γελεηηθφ καο απνηχπσκα», (DNA). Σα αξρεία νηθνλνκηθψλ εηαηξηψλ θαη ηδξπκάησλ π.ρ. ηξαπεδψλ. Σα αξρεία ηειεπηθνηλσληαθψλ εηαηξηψλ πνπ δηα λφκνπ επηηξέπεηαη λα ζπιιέγνπλ ζηνηρεία γηα ηηο ηειεθσληθέο επαθέο θαη ηηο κεηαθηλήζεηο ησλ πνιηηψλ ηνπο, θπξίσο ζηελ θηλεηή ηειεθσλία. Σελ ηερλνινγία ηεο βηνκεηξηθήο (δαθηπιηθά απνηππψκαηα, κνξθνινγία πξνζψπνπ, ίξηδα). Σα κηθξνηζίπ ηερλνινγίαο RFID, πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ αλαγλψξηζε ζηνηρείσλ ζηηο θάξηεο εηζφδνπ ζε θηίξηα θαη δηφδηα, ελψ εμεηάδεηαη θαη ε 33 ε δεκνζίεπκα ηεο International Herald Tribune, , ηνλίδεηαη φηη ε πξφηαζε ηνπ Eπξσπατθνχ πκβνπιίνπ απνηειεί κέξνο ελφο ρξνλνδηαγξάκκαηνο πνπ έρεη ζπκθσλεζεί κε ηελ ακεξηθαληθή θπβέξλεζε γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο ηξνκνθξαηίαο κεηά ηελ «11 ε επηεκβξίνπ». Ζ ζπκθσλία αθνξά ζηελ εθαξκνγή ηεο απφθαζεο ησλ ΖΠΑ, ζχκθσλα κε ηελ νπνία «φινη νη πνιίηεο πνπ ηαμηδεχνπλ ρσξίο βίδα ζηηο ΖΠΑ (φπσο ζπκβαίλεη κε ηνπο πεξηζζφηεξνπο επξσπαίνπο) πξέπεη λα έρνπλ δηαβαηήξηα κε βηνκεηξηθνχο ηαπηνπνηεηέο κέρξη ηηο 26 Οθησβξίνπ ηνπ Πεξηζζφηεξα: 35 απφ δεκνζίεπκα ζηελ εθεκ. «Ο θφζκνο ηνπ Δπελδπηή», «Σα ελλέα εξγαιεία ηνπ Βig Brother»,

45 44 ελζσκάησζή ηνπο ζηηο λένπ ηχπνπ ηαπηφηεηεο, κέρξη θαη ζηηο ζπζθεπαζίεο πξντφλησλ. Σα κηθξνηζίπ ηερλνινγίαο GPS ηα νπνία αλακεηαδίδνπλ ζήκα απφ ηελ ηνπνζεζία φπνπ βξίζθεηαη ν θάηνρφο ηνπο. Σα «καχξα θνπηηά» πνπ πεξηέρνληαη ζηνπο ειεθηξνληθνχο εγθεθάινπο ησλ ζχγρξνλεο ηερλνινγίαο νρεκάησλ θαη ιεηηνπξγνχλ σο θαηαγξαθείο αιιά θαη σο πνκπνί ησλ κεηαθηλήζεσλ. Γ. Οη θίλδπλνη ζην πνιηηηθν-δηνηθεηηθό πεδίν Ζ κεηάβαζε ζηελ ειεθηξνληθή δηαθπβέξλεζε εγείξεη ζνβαξά δεηήκαηα ζρεηηθά κε ηε ζπιινγή, δηαρείξηζε θαη δηαηήξεζε ησλ πιεξνθνξηψλ, πνιιά απφ ηα νπνία πξνζηδηάδνπλ κε απηά ηνπ παξαδνζηαθνχ, «ράξηηλνπ» ηξφπνπ, ππάξρνπλ φκσο θαη δεηήκαηα πνπ αλαθχπηνπλ απνθιεηζηηθά ζηνλ ειεθηξνληθφ ηξφπν. πρλά πξνθχπηνπλ πξνβιήκαηα φηαλ ε κεηάβαζε ζην λέν ζχζηεκα είλαη ηαρχξπζκε θαη ν επαλαζρεδηαζκόο ησλ δηαδηθαζηψλ αδπλαηεί λα θαηαγξάςεη θαη λα ηθαλνπνηήζεη πιήξσο ηηο αλάγθεο ηεο ππεξεζίαο. Ζ έιιεηςε πφξσλ θαη επαξθνχο ηερλνγλσζίαο ζε ζέκαηα πξνζηαζίαο δεδνκέλσλ απφ ηνπο δεκφζηνπο θνξείο δεκηνπξγνχλ επίζεο επηπιένλ πξνβιήκαηα θαη θηλδχλνπο ζηε δηεθπεξαίσζε αζθαιψλ δεκφζησλ ειεθηξνληθψλ ζπλαιιαγψλ. Μπνξεί αθφκε λα πξνθχςνπλ θαη λνκηθά δεηήκαηα ζε ζρέζε κε ηε ρξήζε ησλ λέσλ απνζεθεπηηθψλ κέζσλ θαη ησλ ειεθηξνληθψλ κεραληζκψλ. Γηα παξάδεηγκα ππάξρνπλ ζνβαξνί λνκηθνί θίλδπλνη απφ ηελ αλάζεζε ηεο παξαγσγήο ινγηζκηθνχ, ζρεδηαζκνχ θαηαζθεπήο ηζηνρψξσλ, δεκηνπξγίαο βάζεο δεδνκέλσλ (απνζήθεπζεο ησλ πιεξνθνξηψλ) θαη γεληθφηεξα δηαρείξηζεο ηνπ φινπ ζπζηήκαηνο απφ ηξίηνπο (εμεηδηθεπκέλεο ηδησηηθέο εηαηξίεο). ηε γιψζζα ηεο δηνίθεζεο ε δηαδηθαζία απηή απνθαιείηαη outsourcing 36. Ήδε αξθεηέο δεκφζηεο ππεξεζίεο πξνηίζεληαη λα αλαζέζνπλ ηε δηαρείξηζε θαη απνζήθεπζε ησλ πιεξνθνξηψλ θαη αξρείσλ ηνπο ζε εμσηεξηθνχο ζπλεξγάηεο, ιχζε πνπ, ελψ δείρλεη απνηειεζκαηηθή ζε φ,ηη αθνξά άκεζα 36 Π. Εέξε, «Ηδησηηθφ θαη δεκφζην ζχζηεκα δηαθπβέξλεζεο ηνπ Γηθηχνπ ησλ Γηθηχσλ, Δπηζηήκε θαη Κνηλσλία, η.10/2003, ζει

46 45 νθέιε 37 θαζψο ε αξκνδηφηεηα κεηαβηβάδεηαη ζε θάπνην εμεηδηθεπκέλν θαη έκπεηξν ηξίην, εγθπκνλεί σζηφζν ζνβαξνχο θηλδχλνπο -πηζαλήο αλεμέιεγθηεο δξάζεο-, θαζψο πξνζηίζεηαη έλαο λένο θξίθνο ζηελ αιπζίδα θξάηνο-δηαδηθαζία-πνιίηεο 38. Οξαηφο έηζη είλαη ν θίλδπλνο ηεο «θπβέξλεζεο κέζσ πιεξεμνπζίνπ (government by proxy) 39, θαζψο νη θαλνληζηηθέο πξνδηαγξαθέο επί δεηεκάησλ θπβεξλνρψξνπ θαη λέσλ ηερλνινγηψλ πξνζδηνξίδνληαη νπζηαζηηθά πιένλ απφ «εηδηθνχο» ηδηψηεο. ηνλ ηνκέα ηεο ειεθηξνληθήο δηαθπβέξλεζεο πνπ ζηεξίδεη ηε ιεηηνπξγία ηνπ ζηελ αμηνπνίεζε ελφο ηεξάζηηνπ φγθνπ δεκφζηνπ πιεξνθνξηαθνχ πιηθνχ, ν θίλδπλνο γηα ηδησηηθνπνίεζε ηνπ ζθιεξνχ ππξήλα ηεο δηνίθεζεο απφ ην outsourcing ησλ δεκφζησλ πιεξνθνξηαθψλ ζπζηεκάησλ είλαη πεξηζζφηεξν εκθαλήο απφ πνηέ. Χο πξνο ην θξίζηκν δήηεκα εθαξκνγψλ ηεο ηειε-δεκνθξαηίαο (e-democracy), αλεζπρία σο πξνο ηελ αζθάιεηα ησλ πιεξνθνξηψλ εγείξεη θαη ην ζέκα ηεο ειεθηξνληθήο ςεθνθνξίαο (e-vote), ιφγσ ησλ ηξνκεξψλ επηπηψζεσλ πνπ κπνξεί λα έρεη κηα επίζεζε ζε έλα ηέηνην ζχζηεκα. Απνηειεί ηδηαίηεξα δχζθνιν ηερληθά δήηεκα ε επαιήζεπζε ησλ κεκνλσκέλσλ ςεθνθφξσλ (φηη φινη νη ςεθνθφξνη δειαδή είλαη πξαγκαηηθνί) θαη φηη θάζε πξφζσπν δίλεη κφλν κία ςήθν. χκθσλα κε αξθεηνχο εκπεηξνγλψκνλεο, ε αλάπιαζε ηεο εμαηξεηηθά ζχλζεηεο δηαδηθαζίαο εθινγήο ζε έλαλ ππνινγηζηή είλαη έλα απφ ηα δπζθνιφηεξα πξνγξακκαηηζηηθά πξνβιήκαηα θαη κία απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο θξππηνγξαθηθέο πξνθιήζεηο 40. Μπξνζηά ζηνπο θηλδχλνπο πνπ απεηινχλ ηελ αζθάιεηα ησλ δεκφζησλ ειεθηξνληθψλ επηθνηλσληψλ, ε αληίδξαζε ηεο δηνίθεζεο δελ είλαη ζπρλά ε δένπζα. Δίλαη γεγνλφο φηη νη δεκφζηνη νξγαληζκνί παξακεινχλ λα αμηνινγήζνπλ θαη λα πηνζεηήζνπλ ηηο δηάθνξεο πξαθηηθέο αζθάιεηαο. Παξάιιεια, είλαη εκθαλήο ε έιιεηςε δηνηθεηηθψλ 37 Με outsourcing ε δεκφζηα δηνίθεζε εμαζθαιίδεη νηθνλνκία ρξφλνπ αιιά θαη ζεκαληηθά πνζά πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ αλαλέσζε ησλ πιεξνθνξηαθψλ ζπζηεκάησλ, ηελ εθπαίδεπζε ηνπ πξνζσπηθνχ θ.α. Απφ απηή ηε δηαδηθαζία αλακελφκελν είλαη λα σθειεζεί θαη ν πνιίηεο - πειάηεο. 38 Απφ ην πεξηνδηθφ RAM, εηδηθφ αθηέξσκα: «Tν ςεθηδσηφ ηνπ e-government. Σα λνκηθά πξνβιήκαηα ηνπ E-GOVERNMENT», Γηάλλεο Κνπξήο. 39 M. Grammatikov, «Outsourcing of public information systems», Public Management Forum, vol. VII No2-3 12/2002, ζει Γηα ην ιφγν απηφ ηδησηηθέο θαη δεκφζηεο νξγαλψζεηο έρνπλ ζηξέςεη έλα ηεξάζηην πνζφ ελέξγεηαο θαη πφξσλ ζηελ ππεξλίθεζε ησλ ηερληθψλ πξνθιήζεσλ ηεο ειεθηξνληθήο ςεθνθνξίαο.

47 46 δηαδηθαζηψλ θηλδχλνπ 41 (πνιηηηθή δηαρείξηζεο θξίζεο) θαη ε θαηαθεξκαηηζκέλε - απνζπαζκαηηθή νξγαλσηηθή επζχλε. Ζ αζθάιεηα πιεξνθνξηψλ επηζείεη ηελ πξνζνρή, κφλν φηαλ εκθαλίδεηαη έλα πξφβιεκα. ηελ πεξίπησζε απηή κάιηζηα, κηα αληηδξαζηηθή πξνζπέιαζε κπνξεί λα πξνθαιέζεη ζνβαξφηεξε δεκία ζηελ νξγάλσζε, αγλνψληαο ηνπο θηλδχλνπο πνπ εκπεξηέρεη. Δπηπιένλ, νη ππεχζπλνη αζθάιεηαο ζπρλά αληηκεησπίδνπλ ηνπο θηλδχλνπο σο ζηαηηθνχο, φηαλ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα απηνί κεηαιιάζζνληαη δηαξθψο ιφγσ δηαθνξνπνίεζεο ηεο ίδηαο ηεο νξγάλσζεο, ησλ δηθηχσλ θαη ησλ γεληθφηεξσλ ηερλνινγηθψλ εμειίμεσλ. Πξέπεη επίζεο λα επηζεκαλζεί φηη δελ αλαλεψλνληαη νη απαηηνχκελεο ηερλνινγηθέο δεμηφηεηεο θαη γλψζεηο, ελψ πνιιά κέιε ηνπ πξνζσπηθνχ δελ είλαη αξθεηά ελεκεξσκέλα - θαηαξηηζκέλα γηα ηνπο θηλδχλνπο αζθάιεηαο θαη ηηο θαιέο πξαθηηθέο. 41 IEEE, Πεξηνδηθφ Security &Privacy, «Information Assurance in the Twenty-First Century», Mike McConnell, Booz Allen Hamilton, Απξίιηνο 2003.

48 47 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 ΣΟ ΚΑΝΟΝΗΣΗΚΟ-ΘΔΜΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ ΠΡΟΣΑΗΑ ΠΡΟΩΠΗΚΩΝ ΓΔΓΟΜΔΝΩΝ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ ΚΑΗ ΣΖΝ ΔΤΡΩΠΑΗΚΉ ΔΝΩΖ Ζ αλάπηπμε ηεο ειεθηξνληθήο δηαθπβέξλεζεο ζην πιαίζην ηεο Κνηλσλίαο ηεο Πιεξνθνξίαο ζαθψο πξνυπνζέηεη επαξθέο ξπζκηζηηθφ πιαίζην, ηθαλφ ψζηε λα ξπζκίδεη ηα δηάθνξα δεηήκαηα πνπ ζέηεη ε εμέιημε ησλ δηάθνξσλ ηερλνινγηθψλ εθαξκνγψλ θαη θαηάιιειν ψζηε λα εγγπάηαη ηελ πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ φισλ ησλ πνιηηψλ. ην θεθάιαην απηφ επηρεηξείηαη κηα επηζθφπεζε ηνπ ζχγρξνλνπ θαλνληζηηθνχ πιαηζίνπ ηεο πξνζηαζίαο δεδνκέλσλ ζηελ Διιάδα θαη δηεζλψο. Γηα ηελ εμαζθάιηζε ινηπφλ ειάρηζηνπ επηπέδνπ αζθάιεηαο, έρεη ζεζπηζηεί ζεκαληηθή λνκηθή βάζε, σο κέινο ηεο λνκνζεζίαο γηα ην πιαίζην ησλ ηειεπηθνηλσληψλ θαη ηελ πξνζηαζία ησλ δεδνκέλσλ, ηφζν ζε εζληθφ φζν θαη ζε επίπεδν ΔΔ. Α. Σν θαλνληζηηθό πιαίζην γηα ηελ πξνζηαζία δεδνκέλσλ ζηελ Διιάδα Ζ Διιάδα έρεη πξνβεί ζε κηα ζεηξά ζέζπηζεο θαλνληζηηθψλ ξπζκίζεσλ θαη ζέζεο ζε εθαξκνγή θαηάιιεισλ κέηξσλ, πξνθεηκέλνπ λα επηηχρεη ηε ζπκβαηφηεηα κε ηα ινηπά Κξάηε-Μέιε θαη θπξίσο ηελ ελαξκόληζε θαη πξνζαξκνγή ησλ δηαηάμεσλ ηεο εζληθήο λνκνζεζίαο αιιά θαη ζχκθσλα κε ηηο απαηηήζεηο θαη ηνπο θαλφλεο ηνπ Δπξσπατθνχ Γηθαίνπ. Βαζηθή ξχζκηζε γηα ηελ πξνζηαζία δεδνκέλσλ απνηειεί ε δηάηαμε ηνπ άξζξνπ 9 Α, ηνπ αλαζεσξεκέλνπ πληάγκαηνο 42, ε νπνία νξίδεη φηη «Καζέλαο έρεη ην δηθαίσκα πξνζηαζίαο από ηε ζπιινγή, επεμεξγαζία θαη ρξήζε, ηδίσο κε ειεθηξνληθά κέζα, ησλ πξνζσπηθώλ ηνπ δεδνκέλσλ, όπσο λόκνο νξίδεη». Ζ δηάηαμε απηή ζε ζπλδπαζκφ κε ηε βαζηθή δηάηαμε ηεο παξαγξάθνπ 2 ηνπ άξζξνπ 5 Α («Καζέλαο έρεη δηθαίσκα ζπκκεηνρήο ζηελ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο. Η δηεπθόιπλζε ηεο πξόζβαζεο ζηηο πιεξνθνξίεο πνπ δηαθηλνύληαη ειεθηξνληθά, θαζώο θαη ηεο παξαγσγήο, αληαιιαγήο θαη 42 Φήθηζκα 6εο Απξηιίνπ 2001 ηεο Ε' Αλαζεσξεηηθήο Βνπιήο.

49 48 δηάδνζήο ηνπο απνηειεί ππνρξέσζε ηνπ Κξάηνπο, ηεξνπκέλσλ ησλ εγγπήζεσλ ησλ άξζξσλ 43 9, 9 Α θαη 19»), απνθαιχπηεη ηε βαξχλνπζα ζεκαζία πνπ απνδίδεη ν ζπληαθηηθφο λνκνζέηεο ζηελ πξνζηαζία ησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ ησλ πνιηηψλ θαηά ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζηε λενεκθαληδφκελε Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο. Με ηελ αλαζεψξεζε θαηνρπξψλεηαη θαη ξεηά πιένλ ην αηνκηθό δηθαίσκα πξνζηαζίαο απέλαληη ζηε ζπιινγή, απνζήθεπζε θαη επεμεξγαζία, κε ζπκβαηηθφ ή ειεθηξνληθφ ηξφπν ησλ πξνζσπηθώλ πιεξνθνξηώλ θαη δεδνκέλσλ. Πξφθεηηαη γηα ηε ζπληαγκαηηθή επηβεβαίσζε θαη επηζηέγαζε ησλ βεκάησλ πνπ έρεη θάλεη ήδε ε ειιεληθή έλλνκε ηάμε κε ηελ ππνγξαθή ηεο ζρεηηθήο ζχκβαζεο ηνπ 1981 ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο (ε νπνία θπξψζεθε κε ην λφκν 2068/1992), κε ηελ ελαξκφληζε πξνο ηε ζρεηηθή Κνηλνηηθή Oδεγία 95/46ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ θαη ηδίσο κε ηελ ςήθηζε ηνπ λφκνπ 2472/1997. Σν λνκηθφ πιαίζην πνπ δηέπεη ηελ πξνζηαζία πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ απνηειείηαη βαζηθά απφ ην λ. 2472/97 θαη ην λ. 2774/ Κνξκφο ηεο πξνζηαζίαο δεδνκέλσλ ζηε ρψξα καο είλαη ην πξψην, ελψ ην δεχηεξν απφ ηα δχν παξαπάλσ λνκνζεηηθά θείκελα αθνξά ζηελ πξνζηαζία δεδνκέλσλ ζηηο ηειεπηθνηλσλίεο θαη πεξηέρεη εηδηθέο ξπζκίζεηο γηα ηηο ηειεπηθνηλσληαθέο ππεξεζίεο Γηθαίσκα ζηνλ ηδησηηθφ βίν (άξζξν 9), δηθαίσκα ζηελ πξνζηαζία ησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ (άξζξν 9Α), απφξξεην ησλ ηειεπηθνηλσληψλ θαη γεληθά ηεο αληαπφθξηζεο (άξζξν 19). 44 Βι. ηελ θσδηθνπνίεζε ηεο ζρεηηθήο λνκνζεζίαο ζε: Καΐζε/Παξαζθεπόπνπινπ, Πξνζηαζία πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ, Απφ ηελ ειιεληθή βηβιηνγξαθία βι. Α. Γέξνληα, Ζ πξνζηαζία ηνπ πνιίηε απφ ηελ ειεθηξνληθή επεμεξγαζία πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ, 2002, Β. Αξαβαληηλό, Ζ πξνζηαζία ησλ ζηνηρείσλ πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα απφ ηε αζέκηηε επεμεξγαζία ηνπο κε ειεθηξνληθφ ππνινγηζηή, 1997, Μ. ηαζόπνπιν, Ζ ρξήζε πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ θαη ε δηαπάιε κεηαμχ ειεπζεξηψλ ησλ θαηφρσλ ηνπο θαη ειεπζεξηψλ ησλ ππνθεηκέλσλ ηνπο, ΝνΒ 2000, ζει. 1 επ., Μ. Απγνπζηηαλάθε, Πξνζηαζία ηνπ αηφκνπ απφ ηελ επεμεξγαζία πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ, ΓηΑ 11/2001, ζει. 681 επ., Α. Καιαληδή, Ζ πξνζηαζία ηνπ αηφκνπ απφ ηελ απηνκαηνπνηεκέλε επεμεξγαζία πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ, ΝνΒ 1996, ζει. 314 επ., Α. Παπαδόπνπινπ, ξνη πξνζηαζίαο πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ, 1999, ζει. 63 επ. 45 Πξσζχζηεξε ξχζκηζε γηα ηελ πξνζηαζία ησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ ζην ρψξν ησλ ηειεπηθνηλσληψλ ζπλαληάκε ζην Ν. 2246/94: "Οξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ηνπ ηνκέα ηειεπηθνηλσληώλ". Δηδηθφηεξα, ζην άξζξν 4, παξ. Σ πξνβιέπεηαη ε ππνρξέσζε ησλ ηειεπηθνηλσληαθψλ επηρεηξήζεσλ λα δηαθπιάζζνπλ ην απφξξεην ή εκπηζηεπηηθφ ραξαθηήξα ησλ κεηαβηβαδφκελσλ, κεηαγφκελσλ ή απνζεθεπφκελσλ κελπκάησλ θαη δεδνκέλσλ, ηα δηθαηψκαηα πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο θαη λα ζέβνληαη ηελ ηδησηηθή δσή. Δπίζεο, ζην Ν. 2251/94 (άξζξν 4, παξ. 6): "Πξνζηαζία ησλ θαηαλαισηώλ" πξνβιέπεηαη φηη «ε ρξεζηκνπνίεζε ησλ ηερληθώλ επηθνηλσλίαο κεηαμύ πξνκεζεπηή θαη θαηαλαισηή πξέπεη λα γίλεηαη κε ηέηνην ηξόπν ώζηε λα κελ πξνζβάιιεηαη ε ηδησηηθή δσή ησλ θαηαλαισηώλ. Απαγνξεύεηαη ρσξίο ηε ζπλαίλεζε ηνπ θαηαλαισηή ε ρξεζηκνπνίεζε ηερληθώλ επηθνηλσλίαο γηα ηε ζύλαςε ζύκβαζεο, όπσο ηειεθώλνπ, απηόκαηεο θιήζεο, ηειενκνηνηππίαο, ειεθηξνληθνύ ηαρπδξνκείνπ ή άιινπ ειεθηξνληθνύ κέζνπ επηθνηλσλίαο».

50 49 Α.1 ΝΟΜΟ 2472/1997: "Πξνζηαζία ηνπ αηόκνπ από ηελ επεμεξγαζία δεδνκέλσλ πξνζσπηθνύ ραξαθηήξα" Αληηθείκελν ηνπ λφκνπ 2472/1997 ππήξμε ε ζέζπηζε ησλ πξνυπνζέζεσλ γηα ηελ επεμεξγαζία δεδνκέλσλ πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα, πξνο πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ θαη ησλ ζεκειησδψλ ειεπζεξηψλ ησλ θπζηθψλ πξνζψπσλ θαη ηδίσο ηεο ηδησηηθήο δσήο (άξζξν 1). Γηα ηελ θαιχηεξε εθαξκνγή ηνπ λφκνπ, ν 2472/97 νξίδεη κηα ζεηξά απφ έλλνηεο, πνπ άπηνληαη ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο πξνζηαζίαο πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ: δεδνκέλα πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα, επαίζζεηα δεδνκέλα, ππνθείκελν ησλ δεδνκέλσλ, επεμεξγαζία δεδνκέλσλ πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα, αξρείν δεδνκέλσλ πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα, δηαζχλδεζε, ππεχζπλνο επεμεξγαζίαο, εθηειψλ ηελ επεμεξγαζία, Σξίηνο, Απνδέθηεο, πγθαηάζεζε, Αξρή Πξνζηαζίαο Γεδνκέλσλ Πξνζσπηθνχ Υαξαθηήξα (άξζξν2). Θεκειηψδεο ζην δίθαην ηεο πξνζηαζίαο ησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ είλαη ε αξρή ηεο λνκηκόηεηαο. χκθσλα κε ηελ αξρή απηή, ε ζπιινγή θαη ε επεμεξγαζία πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ είλαη παξάλνκεο θαη θαζίζηαληαη λφκηκεο, κφλν εθφζνλ πιεξνχλ ηηο πξνυπνζέζεηο ηνπ λφκνπ, ή ηηο νξηδφκελεο ζην άξζξν 5 ηνπ λφκνπ πξνυπνζέζεηο επεμεξγαζίαο. πγθεθξηκέλα, ν βαζηθφο θαλφλαο πνπ εηζάγεη ν λφκνο είλαη φηη ε επεμεξγαζία δεδνκέλσλ επηηξέπεηαη κφλνλ φηαλ ην ππνθείκελν ησλ δεδνκέλσλ έρεη δψζεη ηε ζπγθαηάζεζή ηνπ (άξζξν 5 1) 46. ηαλ δελ ππάξρεη ζπγθαηάζεζε, ε επεμεξγαζία επηηξέπεηαη φηαλ είλαη αλαγθαία: α) γηα ηελ εθηέιεζε ζχκβαζεο, ζηελ νπνία ζπκβαιιφκελν κέξνο είλαη ππνθείκελν δεδνκέλσλ ή γηα ηε ιήςε κέηξσλ θαηφπηλ αηηήζεσο ηνπ ππνθεηκέλνπ θαηά ην πξνζπκβαηηθφ ζηάδην, β) γηα ηελ εθπιήξσζε ππνρξεψζεσο ηνπ ππεχζπλνπ επεμεξγαζίαο, ε νπνία επηβάιιεηαη απφ ην λφκν, γ) γηα ηε δηαθχιαμε δσηηθνχ ζπκθέξνληνο ηνπ ππνθεηκέλνπ, εάλ απηφ ηειεί ζε θπζηθή ή λνκηθή αδπλακία λα δψζεη ηε ζπγθαηάζεζή ηνπ, γηα ηελ εθηέιεζε έξγνπ δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο ή έξγνπ πνπ εκπίπηεη ζηελ άζθεζε δεκφζηαο εμνπζίαο θαη δ) ηελ ηθαλνπνίεζε ελλφκνπ ζπκθέξνληνο. Δπίζεο, εθφζνλ ν λφκνο δελ νξίδεη φηη απαηηείηαη έγγξαθνο ηχπνο, είλαη δπλαηή θαη ε παξνρή ηεο ζε απεπζείαο ζχλδεζε (on-line). Ζ ελεκέξσζε ηνπ ππνθεηκέλνπ ησλ 46. Βι. ζρεηηθά, Λ. Μήηξνπ, Ζ Αξρή Πξνζηαζίαο Πξνζσπηθψλ Γεδνκέλσλ, 1999, ζει. 17.

51 50 δεδνκέλσλ ζα πξέπεη, φκσο, ζχκθσλα κε ζρεηηθή απφθαζε ηεο Αξρήο Πξνζηαζίαο Πξνζσπηθψλ Γεδνκέλσλ, λα γίλεηαη κε εηδηθή θαη επδηάθξηηε επηζήκαλζε ζηελ αξρηθή ζειίδα ηεο ηζηνζειίδαο θαη ρσξίο άιιεο παξεκβνιέο 47. Δηδηθή πεξίπησζε επεμεξγαζίαο είλαη απηή πνπ αθνξά ηελ επεμεξγαζία επαίζζεησλ δεδνκέλσλ πνπ αθνξνχλ ηε θπιεηηθή ή εζληθή πξνέιεπζε, ηα πνιηηηθά θξνλήκαηα, ηηο ζξεζθεπηηθέο ή θηινζνθηθέο πεπνηζήζεηο, ηε ζπκκεηνρή ζε ελψζεηο θ.ι.π., ηελ πγεία, ηελ θνηλσληθή πξφλνηα, ηελ εξσηηθή δσή θαη ηα ζρεηηθά κε πνηληθέο δηψμεηο ή θαηαδίθεο. Ζ επεμεξγαζία απηψλ ησλ θαηεγνξηψλ δεδνκέλσλ απαγνξεχεηαη θαη αξρήλ θαη λνκηκνπνηείηαη κφλν εθφζνλ ζπληξέρνπλ νξηζκέλεο πξνυπνζέζεηο, φπσο είλαη ε παξνρή ζπγθαηάζεζεο θ.ι.π. θαη ππφ ηνλ φξν λα ρνξεγεζεί άδεηα απφ ηελ Αξρή Πξνζηαζίαο Πξνζσπηθψλ Γεδνκέλσλ (άξζξν 7). Πέξα απφ ηηο παξαπάλσ πξνυπνζέζεηο γηα ηε λνκηκφηεηα ηεο επεμεξγαζίαο, πξέπεη λα ηεξνχληαη νξηζκέλεο αξρέο πνπ αθνξνχλ ζηα πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ δεδνκέλσλ, φπσο είλαη ε αξρή ηνπ ζθνπνύ, ε αξρή ηεο πξνζθνξόηεηαο θ.ν.θ. (άξζξν 4). Ζ πξψηε ραξαθηεξίδεηαη σο ε ξαρνθνθαιηά ηνπ ζπζηήκαηνο ησλ αξρψλ απηψλ θαη ζεκαίλεη φηη ηα δεδνκέλα πξέπεη λα ζπιιέγνληαη θαηά ηξφπν ζεκηηφ θαη λφκηκν, γηα θαζνξηζκέλνπο ζθνπνχο θαη λα πθίζηαληαη λφκηκε επεμεξγαζία ελφςεη ησλ ζθνπψλ απηψλ (άξζξν 4 1 α ) 48. Ζ αξρή απηή, θαζψο θαη ε αξρή πνπ νξίδεη φηη ηα δεδνκέλα πξέπεη λα ζπλαθή, πξφζθνξα θαη φρη πεξηζζφηεξα απφ φζα θάζε θνξά απαηηείηαη ελ φςεη ησλ ζθνπψλ ηεο επεμεξγαζίαο (άξζξν 4 1 β ), είλαη ζεκειηψδεηο γηα ηελ επεμεξγαζία δεδνκέλσλ ζην Γηαδίθηπν, θαζψο θαη εηδηθφηεξα, ζην πιαίζην ηνπ ειεθηξνληθνχ εκπνξίνπ. πσο πξνθχπηεη απφ ηηο παξαπάλσ αξρέο, ε ζπιινγή δεδνκέλσλ πξέπεη λα πξαγκαηνπνηείηαη γηα θαζνξηζκέλν ζθνπφ, ν νπνίνο πξέπεη λα είλαη λφκηκνο, ελψ θαη ηα πξνζσπηθά δεδνκέλα πνπ ζπιιέγνληαη, δελ πξέπεη λα ππεξβαίλνπλ ην αλαγθαίν κέηξν. Απαγνξεχεηαη έηζη ε ζπιινγή πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ γηα κειινληηθέο αλάγθεο, φπσο θαη ε απζαίξεηε αιιαγή ηνπ ζθνπνχ ηεο επεμεξγαζίαο. Ο ππεχζπλνο ηεο επεμεξγαζίαο δελ κπνξεί λα παξεθθιίλεη απφ ηηο αξρέο απηέο, νχηε θαη αλ ιάβεη 47 Βι. Αξρή Πξνζηαζίαο Πξνζσπηθψλ Γεδνκέλσλ, φ.π., ΚΝνΒ 2000, ζει Λ. Μήηξνπ, φ.π., ζει. 21, 22.

52 51 ηε ζπγθαηάζεζε ηνπ ππνθεηκέλνπ ησλ δεδνκέλσλ. πλεπψο, ηα δεδνκέλα πνπ ζπιιέγνληαη γηα ηελ εθηέιεζε κηαο ζπλαιιαγήο on-line δελ επηηξέπεηαη λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα άιινπο ζθνπνχο, φπσο ι.ρ. γηα ηηο αλάγθεο ηνπ δηαθεκηζηηθνχ marketing, ελψ δελ επηηξέπεηαη ε ζπιινγή δεδνκέλσλ πνπ δελ είλαη αλαγθαία ελφςεη ησλ ζθνπψλ ηεο επεμεξγαζίαο, φπσο ι.ρ. ζρεηηθά κε ην χςνο ηνπ εηζνδήκαηνο ηνπ θαηαλαισηή θ.ν.θ. Με ηε δηάηαμε ηνπ άξζξνπ 8 επηηξέπεηαη ε δηαζύλδεζε αξρείσλ, -ε νπνία απνηειεί κνξθή επεμεξγαζίαο δεδνκέλσλ πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα- θαη ζπλίζηαηαη ζηε δπλαηφηεηα ηεο ζπζρέηηζεο ησλ δεδνκέλσλ ελφο αξρείνπ ή αξρείσλ πνπ ηεξνχληαη απφ άιινλ ή άιινπο ππεχζπλνπο επεμεξγαζίαο ή πνπ ηεξνχληαη απφ ηνλ ίδην ππεχζπλν γηα άιινλ ζθνπφ. Κάζε δηαζχλδεζε επηηξέπεηαη κφλν κεηά απφ γλσζηνπνίεζε απηήο ζηελ Αξρή Πξνζηαζίαο Γεδνκέλσλ, δηαθνξεηηθά ζεσξείηαη παξάλνκε θαη ν παξαβάηεο ηηκσξείηαη κε θπιάθηζε θαη ρξεκαηηθή πνηλή (άξζξν 22). ζνλ αθνξά ηε δηαβίβαζε πξνζσπηθώλ δεδνκέλσλ ζην εμσηεξηθό, πξέπεη λα δηαθξηζεί ε πεξίπησζε, φηαλ ε δηαβίβαζε ιακβάλεη ρψξα ζε ρψξα ηεο ΔΔ απφ ηελ πεξίπησζε πνπ ε δηαβίβαζε δεδνκέλσλ πξαγκαηνπνηείηαη ζε ρψξα ηξίηνπ θξάηνπο (άξζξν 9). ηελ πξψηε πεξίπησζε ε δηαβίβαζε δεδνκέλσλ είλαη ειεχζεξε, ελψ ζηε δεχηεξε επηηξέπεηαη χζηεξα απφ άδεηα ηεο Αξρήο Πξνζηαζίαο Πξνζσπηθψλ Γεδνκέλσλ, ε νπνία παξέρεη ηελ άδεηα, εθφζνλ ε ρψξα πξννξηζκνχ ησλ δεδνκέλσλ εμαζθαιίδεη ηθαλνπνηεηηθφ επίπεδν πξνζηαζίαο ή θαη εμαίξεζε α) φηαλ ην ππνθείκελν ησλ δεδνκέλσλ έδσζε ηε ζπγθαηάζεζή ηνπ, β) ε δηαβίβαζε είλαη απαξαίηεηε γηα ηε δηαζθάιηζε δσηηθνχ ζπκθέξνληνο ή γηα ηε ζπλνκνιφγεζε ή εθηέιεζε ζχκβαζεο, γ) φηαλ είλαη απαξαίηεηε γηα ηελ αληηκεηψπηζε εμαηξεηηθήο αλάγθεο θαη ηε δηαθχιαμε ππέξηεξνπ δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο, δ) ε δηαβίβαζε είλαη αλαγθαία γηα ηελ αλαγλψξηζε, άζθεζε ή ππεξάζπηζε δηθαηψκαηνο ελψπηνλ ηνπ δηθαζηεξίνπ ή ε) ε κεηάδνζε πξαγκαηνπνηείηαη απφ δεκφζην κεηξψν, ην νπνίν θαηά ην λφκν πξννξίδεηαη γηα ηελ παξνρή πιεξνθνξηψλ ζην θνηλφ. Έηζη ινηπφλ, ζχκθσλα κε ηε δηάηαμε απηή, ε δηαβίβαζε δεδνκέλσλ ππνβάιιεηαη ζε πξφζζεηεο δηαηππψζεηο (άδεηα ηεο Αξρήο), φηαλ ε ρψξα πξννξηζκνχ ησλ δεδνκέλσλ είλαη θξάηνο πνπ δελ αλήθεη ζηελ ΔΔ, ελψ φηαλ πξφθεηηαη γηα θξάηνο- κέινο ηεο ΔΔ, ε δηαβίβαζε είλαη ειεχζεξε.

53 52 Δπίζεο, ηα ππνθείκελα πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ απνιαχνπλ κηα ζεηξά απφ δηθαηψκαηα, ηα νπνία πξέπεη λα γίλνληαη ζεβαζηά, φπσο είλαη ην δηθαίσκα ηεο ελεκέξσζεο θαηά ην ζηάδην ηεο ζπιινγήο δεδνκέλσλ (άξζξν 11), ην δηθαίσκα πξόζβαζεο 49 ζηα δεδνκέλα απηά (άξζξν 12), ην δηθαίσκα αληίξξεζεο 50 (άξζξν 13) θαζψο θαη ην δηθαίσκα πξνζσξηλήο δηθαζηηθήο πξνζηαζίαο 51 (άξζξν 14). Γηα ηελ επνπηεία θαη ηήξεζε ηνπ λφκνπ, -βάζεη ησλ άξζξσλ (Κεθάιαην Γ )-, ζπληζηάηαη ε Αξρή Πξνζηαζίαο Γεδνκέλσλ Πξνζσπηθνύ Υαξαθηήξα 52, σο κηα Αλεμάξηεηε Γηνηθεηηθή (δεκφζηα) Αξρή, δηαζέηνληαο θαλνληζηηθέο, γλσκνδνηηθέο, ζπκβνπιεπηηθέο, ειεγθηηθέο θαη θπξσηηθέο αξκνδηφηεηεο θαη εμνπζίεο, ρσξίο λα παξαβιέπεη θαλείο ηελ «παηδαγσγηθή» απνζηνιή ηεο, θαζψο θαη ην ξφιν ηεο σο «ζπλεγφξνπ ηνπ πνιίηε» σο πξνο ηελ άζθεζε δηθαησκάησλ πνπ αθνξνχλ θαη απνξξένπλ απφ ηελ πξνζηαζία δεδνκέλσλ χκθσλα κε ηε δηάηαμε ηνπ άξζξνπ 12 ν πνιίηεο έρεη ην δηθαίσκα πξφζβαζεο ζηα αξρεία θαη ζπγθεθξηκέλα λα γλσξίδεη αλ δεδνκέλα πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα πνπ ηνλ αθνξνχλ απνηεινχλ ή απεηέιεζαλ αληηθείκελν επεμεξγαζίαο. Δπίζεο, έρεη ην δηθαίσκα λα πιεξνθνξείηαη γηα νξηζκέλα βαζηθά ζηνηρεία ηεο επεμεξγαζίαο (ζθνπφο, εμέιημε θ.η.ι.), ελψ απφ ηελ άιιε, ν ππεχζπλνο επεμεξγαζίαο θαιείηαη λα απαληήζεη εγγξάθσο (δηθαίσκα ζηελ πιεξνθφξεζε). 50 Με ηε δηάηαμε ηνπ άξζξνπ 13 ην ππνθείκελν ησλ δεδνκέλσλ έρεη ην δηθαίσκα λα δεηήζεη ηε δηφξζσζε, ζπκπιήξσζε, δηεπθξίληζε ή θαη δηαγξαθή ζηνηρείσλ πνπ ην αθνξνχλ. 51 Σν ππνθείκελν ησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ έρεη ην δηθαίσκα λα πξνζθχγεη ζην αξκφδην δηθαζηήξην θαη λα δεηήζεη ηελ άκεζε αλαζηνιή ή κε εθαξκνγή πξάμεο ή απφθαζεο πνπ ηνλ ζίγεη, ε νπνία έρεη ιεθζεί απφ δηνηθεηηθή αξρή ή λνκηθφ πξφζσπν δεκνζίνπ δηθαίνπ ή ηδησηηθνχ δηθαίνπ ή έλσζε πξνζψπσλ ή θπζηθφ πξφζσπν θαη απνθιεηζηηθά κε απηνκαηνπνηεκέλε επεμεξγαζία ζηνηρείσλ, εθφζνλ ε επεμεξγαζία απηή απνβιέπεη ζηελ αμηνιφγεζε ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ θαη ηδίσο ζηελ απνδνηηθφηεηα ζηελ εξγαζία, ηεο νηθνλνκηθήο θεξεγγπφηεηάο ηνπ, ηεο αμηνπηζηίαο ηνπ θαη γεληθφηεξα ηεο ελ γέλεη ζπκπεξηθνξάο ηνπ. 52 Ζ Αξρή Πξνζηαζίαο Γεδνκέλσλ Πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα θαηνρπξψζεθε θαη ζπληαγκαηηθά θαηά ηελ ηειεπηαία ζπληαγκαηηθή αλαζεψξεζε. Ζ ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ηεο Αξρήο είρε σο αθεηεξία: α)ηε ζπλεηδεηή επηινγή ηεο ζεζκηθήο ζσξάθηζεο ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο πξνζηαζίαο ησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ θαη β)ηε δηαπίζησζε φηη ππφ ηηο δεδνκέλεο ζπλζήθεο εμέιημεο ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ θαη επέθηαζεο ηεο επεμεξγαζίαο πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ, θιαζζηθνί κεραληζκνί ειέγρνπ αιιά θαη κεκνλσκέλα άηνκα αδπλαηνχλ λα εμαζθαιίζνπλ ιπζηηειψο ηελ πξνζηαζία ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ δηθαηψκαηνο. βι. ζρεηηθά, Λ. Μήηξνπ, Ο ζεζκηθφο έιεγρνο ηεο πξνζηαζίαο πξνζσπηθψλ πιεξνθνξηψλ, ΔΠΤ, Αζθάιεηα Πιεξνθνξηψλ, Αζήλα 1995, ζει. 344 επ θαη Κ. Υξπζνγφλνπ, Οη αλεμάξηεηεο αξρέο ζην ζρέδην ηεο επηηξνπήο Αλαζεψξεζεο ηνπο πληάγκαηνο, Σν 6/2000, ζ βι. ζρεηηθά, Λ. Μήηξνπ, απφ Ζκεξίδα κε ζέκα «Ζ αλεμαξηεζία ησλ Αλεμάξηεησλ Αξρψλ», Θεζζαινλίθε,

54 53 Α.2 ΝΟΜΟ 2774/99: "Πξνζηαζία δεδνκέλσλ πξνζσπηθνύ ραξαθηήξα ζηνλ ηνκέα ησλ ηειεπηθνηλσληώλ " Δηδηθέο δηαηάμεηο γηα ηελ πξνζηαζία πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ ηζρχνπλ ζηνλ ηνκέα ησλ ηειεπηθνηλσληψλ ζπγθεθξηκέλα, θαηά ηελ επεμεξγαζία δεδνκέλσλ πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα ζε δεκφζηα ηειεπηθνηλσληαθά δίθηπα εθαξκφδεηαη ν λ. 2774/99. Ο λφκνο απηφο απνηειεί πξάμε πξνζαξκνγήο ηεο ειιεληθήο λνκνζεζίαο πξνο ηελ θνηλνηηθή νδεγία 97/66/ΔΚ 54, ε νπνία εθδφζεθε ζηηο θαη έρεη σο ζηφρν ηε δηαζθάιηζε ηεο πξνζηαζίαο πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ θαη ηεο ηδησηηθήο δσήο, θαζψο θαη ηελ ειεχζεξε θπθινθνξία ησλ δεδνκέλσλ απηψλ θαη ηελ αλάπηπμε ησλ ηειεπηθνηλσληψλ κέζα ζηελ Κνηλφηεηα 55. Δηδηθφηεξα, ν λ. 2774/99 βξίζθεη εθαξκνγή ζηελ επεμεξγαζία δεδνκέλσλ πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα ζην πιαίζην ηεο παξνρήο δηαζέζηκσλ ζην θνηλφ ηειεπηθνηλσληαθψλ ππεξεζηψλ ζε δεκφζηα ηειεπηθνηλσληαθά δίθηπα, ηδίσο κέζσ ηνπ ςεθηαθνχ δηθηχνπ ελνπνηεκέλσλ ππεξεζηψλ (δηθηχνπ ISDN) θαη ησλ δεκφζησλ ςεθηαθψλ θηλεηψλ δηθηχσλ, ελψ γηα ππεξεζίεο κε δηαζέζηκεο ζην θνηλφ εθαξκφδνληαη νη δηαηάμεηο ηνπ λ. 2472/97 (άξζξν 3 2 λ. 2774/99). Με απηφλ ηνλ ηξφπν, ππάγνληαη εδψ έλα ζχλνιν ππεξεζηψλ, ζηηο νπνίεο ζπκπεξηιακβάλνληαη θαη νη ππεξεζίεο πνπ παξέρνληαη κέζσ ηνπ Γηαδηθηχνπ, ησλ πνιπκέζσλ, ηεο δηαινγηθήο ηειεφξαζεο θαη ηνπ βίληεν θαη' αίηεζε (video on demand). Δηδηθά, φζνλ αθνξά ην Γηαδίθηπν, επηζεκαίλεηαη φηη, αλ θαη δελ αλαθέξεηαη ξεηά φηη ν λφκνο βξίζθεη εθαξκνγή ζηηο ππεξεζίεο ηνπ Γηαδηθηχνπ, γίλεηαη δεθηφ φηη εθαξκφδεηαη ζε φιε ηελ έθηαζε ηνπ ηνκέα ησλ ηειεπηθνηλσληψλ θαη ζπλεπψο, θαη ζην Γηαδίθηπν. Απφ ηηο ξπζκίζεηο ηνπ λ. 2774/99 ζα πξέπεη λα αλαθεξζνχλ, θαη αξρήλ, νη ξπζκίζεηο ηνπ άξζξνπ 4. Δδψ νξίδεηαη φηη νπνηαδήπνηε ρξήζε ησλ ηειεπηθνηλσληαθψλ ππεξεζηψλ πξνζηαηεχεηαη απφ ηηο ξπζκίζεηο γηα ην απφξξεην ησλ επηθνηλσληψλ (άξζξν 4 1 λ. 2774/99). Ζ ξχζκηζε απηή αθνξά ηα δεδνκέλα πεξηερνκέλνπ θαη ζπληζηά κηα βαζηθή πξνυπφζεζε γηα ηελ πξνζηαζία δεδνκέλσλ ζηηο ηειεπηθνηλσλίεο. 54 ΔΔ L 024 ηεο , ζει Βι. Σνπληφπνπινπ, Ζ πξνζηαζία ησλ δεδνκέλσλ πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα ζηνλ ηνκέα ησλ ηειεπηθνηλσληψλ, ΓΔΔ 2000, ζει. 475 επ. Γέξνληα, Ζ πξνζηαζία ηνπ πνιίηε απφ ηελ ειεθηξνληθή επεμεξγαζία πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ, ζει. 249.

55 54 Αθνινχζσο, νξίδεηαη φηη ε επεμεξγαζία δεδνκέλσλ επηηξέπεηαη α) φηαλ παξέρεηαη ε ζπγθαηάζεζε ηνπ ζπλδξνκεηή ή ρξήζηε ή β) φηαλ ε επεμεξγαζία είλαη αλαγθαία γηα ηελ εθηέιεζε ζχκβαζεο (άξζξν 4 2) 56. Δπίζεο, νξίδεηαη φηη ε επεμεξγαζία δεδνκέλσλ πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα πξέπεη λα πεξηνξίδεηαη ζην απνιχησο αλαγθαίν γηα ηελ εμππεξέηεζε ησλ ζθνπψλ ηεο (αξρή ηεο αλαγθαηφηεηαο), θαζψο θαη φηη ν θνξέαο παξνρήο δεκφζηνπ ηειεπηθνηλσληαθνχ δηθηχνπ ή θαη δηαζέζηκεο ζην θνηλφ ηειεπηθνηλσληαθήο ππεξεζίαο δελ επηηξέπεηαη λα ρξεζηκνπνηεί ηα δεδνκέλα πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα ή λα ηα δηαβηβάδεη ζε ηξίηνπο, ηδίσο γηα ζθνπνχο δηαθήκηζεο ή εκπνξηθήο έξεπλαο αγνξάο πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ, εθηφο αλ ν ζπλδξνκεηήο ή ν ρξήζηεο έρεη ξεηά θαη εηδηθά δψζεη ηε ζπγθαηάζεζή ηνπ (άξζξν 4 3, 4). Πεξαηηέξσ, πξέπεη λα αλαθεξζεί ε δηάηαμε ηνπ άξζξνπ 4 5, θαηά ηελ νπνία ν ζρεδηαζκφο θαη ε επηινγή ησλ ηερληθψλ κέζσλ, θαζψο θαη ν εμνπιηζκφο γηα ηελ παξνρή δηαζέζηκσλ ζην θνηλφ ηειεπηθνηλσληαθψλ ππεξεζηψλ πξέπεη λα γίλεηαη κε θξηηήξην θαη ζθνπφ ηελ επεμεξγαζία φζν ην δπλαηφλ ιηγφηεξσλ δεδνκέλσλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ, θαζψο θαη ε δηάηαμε ηνπ άξζξνπ 4 6, θαηά ηελ νπνία ν παξέρσλ δηαζέζηκεο ζην θνηλφ ηειεπηθνηλσληαθέο ππεξεζίεο νθείιεη λα θαζηζηά δπλαηή ηε ρξήζε θαη πιεξσκή ησλ ππεξεζηψλ απηψλ αλσλχκσο ή κε ςεπδψλπκν, ζην βαζκφ πνπ απηφ είλαη ηερληθά εθηθηφ. Μεηαμχ ησλ ινηπψλ ξπζκίζεσλ, πξέπεη αθφκα λα επηζεκαλζεί θαη ε ξχζκηζε ηνπ άξζξνπ 5 1, θαηά ηελ νπνία ηα δεδνκέλα θίλεζεο, ηα νπνία ππνβάιινληαη ζε επεμεξγαζία γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε θιήζεο, πξέπεη λα απαιείθνληαη ή λα θαζίζηαληαη αλψλπκα θαηά ηε ιήμε ηεο θιήζεο. Οη παξαπάλσ ξπζκίζεηο είλαη πξφζθνξεο γηα ηε ξχζκηζε ηεο θπθινθνξίαο θαη ξνήο πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ ζην Γηαδίθηπν. Απφ ην πιαίζην φκσο ησλ παξαπάλσ θαλφλσλ, πνπ αλαθέξζεθαλ ελ ζπληνκία, ειιείπνπλ ζπγθεθξηκέλεο ξπζκίζεηο εηδηθνχ πεξηερνκέλνπ, φπσο είλαη ην δήηεκα ηεο δεκηνπξγίαο πξνθίι ησλ ρξεζηψλ ηνπ Γηαδηθηχνπ θαη ηεο επεμεξγαζίαο ησλ δεδνκέλσλ κε πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα πνπ 56 Παξαηεξείηαη ινηπφλ φηη νη πξνυπνζέζεηο πνπ ηάζζεη ν λφκνο εδψ είλαη απζηεξφηεξεο ζε ζρέζε κε ηηο πξνβιεπφκελεο πξνυπνζέζεηο λνκηκφηεηαο ζηνλ λ. 2472/97.

56 55 αθνξνχλ ηε ρξήζε ηνπ Γηαδηθηχνπ. Σα λνκνζεηηθά θελά έξρεηαη λα ζπκπιεξψζεη ε Οδεγία 2002/58/ΔΚ 57 ( ) κε ηελ νπνία ξπζκίδνληαη ηα δεηήκαηα ησλ θαηαζθνπεπηηθψλ ινγηζκηθψλ, «δηθηπαθψλ θνξηψλ» (web bugs) θαη θξπθψλ αλαγλσξηζηηθψλ ζηνηρείσλ. Α.3 ΝΟΜΟ 2867/2000: "Γηα ηελ νξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ησλ ηειεπηθνηλσληώλ" Βαζηθή αξρή ηνπ Ν.2867/2000 είλαη ε θαζηέξσζε ηεο πξννπηηθήο γηα ηελ ειεύζεξε άζθεζε ησλ δηαθόξσλ ηειεπηθνηλσληαθώλ δξαζηεξηνηήησλ, δειαδή ησλ ζρεηηδφκελσλ κε ηα δίθηπα, ηηο ππεξεζίεο θαη ηνλ αληίζηνηρν ηειεπηθνηλσληαθφ εμνπιηζκφ. Υαξαθηεξηζηηθφ δνκηθφ ζηνηρείν ηεο θηινζνθίαο ηνπ λένπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ γηα ηηο ηειεπηθνηλσλίεο ππήξμε ε ελδπλάκσζε θαη απηφλνκε ιεηηνπξγία ηεο Δζληθήο Δπηηξνπήο Σειεπηθνηλσληψλ θαη Σαρπδξνκείσλ (ΔΔΣΣ), σο Αλεμάξηεηεο Γηνηθεηηθήο Αξρήο, κε δηεπξπκέλεο αξκνδηφηεηεο εθηειεζηηθνχ ραξαθηήξα (φπσο π.ρ. ε έθδνζε αδεηψλ, ζέκαηα αξηζκνδφηεζεο θνξέσλ ηειεπηθνηλσληαθψλ ππεξεζηψλ, ε δηαρείξηζε θαη ν έιεγρνο ηνπ θάζκαηνο ξαδηνζπρλνηήησλ, ε εθρψξεζε ζπρλνηήησλ, ε έθδνζε θαλνληζηηθψλ πξάμεσλ θ.ι.π.), ψζηε λα δχλαηαη λα επνπηεχεη θαη λα ξπζκίδεη ηηο ζρεηηθέο δηαδηθαζίεο, ζέηνληαο θαλφλεο ζηελ ηειεπηθνηλσληαθή αγνξά 58. Μεηαμχ ησλ ινηπψλ ζηφρσλ ζπγθαηαιέγεηαη ε νπζηαζηηθή πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ ησλ ρξεζηψλ, κε αμηνζεκείσηε αλαθνξά αθελφο ζην δηθαίσκα λα δεηνχλ απφ ηηο ηειεπηθνηλσληαθέο επηρεηξήζεηο ηε ρξήζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο γηα νπνηαδήπνηε παξερφκελε ππεξεζία θαη αθεηέξνπ ζην δηθαίσκα πιήξνπο απνδεκίσζεο (ζεηηθή δεκία, απνζεηηθή δεκία, εζηθή βιάβε) γηα θαθή ιεηηνπξγία ησλ δηθηχσλ ή θαθή παξνρή ππεξεζηψλ 59. Σαπηφρξνλα πξνβιέπεηαη ε δηαζθάιηζε ηνπ απνξξήηνπ, ηεο ηδησηηθήο δσήο θαη ησλ πξνζσπηθώλ δεδνκέλσλ 60 (άξζξν 9). 57 Βι. παξαθάησ ζει Γηα πξψηε θνξά κάιηζηα, ζέκαηα ηεο νλνκαηνδνζίαο (naming) ζην Γηαδίθηπν αλαηέζεθαλ γηα ξχζκηζε θαη επνπηεία ζε κηα Αλεμάξηεηε Γηνηθεηηθή Αξρή, ηελ Δ.Δ.Σ.Σ., κε ζηφρν ηελ απνθπγή πξνβιεκάησλ απφ ηελ αλέιεγθηε ρξήζε νλνκάησλ. 59 Παξάιιεια επηδηψρζεθε ε δηαζθάιηζε ηεο πξνζθνξάο πξνο φινπο ηνπο πνιίηεο, ελφο βαζηθνχ πνηνηηθνχ ζπλφινπ ππεξεζηψλ θαη ινηπψλ ηειεπηθνηλσληαθψλ δηεπθνιχλζεσλ, αλεμάξηεηα απφ ηε γεσγξαθηθή ηνπο ζέζε θαη ππφ εχινγνπο φξνπο πξφζβαζεο (ππφ ην πξίζκα ηεο Καζνιηθήο

57 56 Α.4 Π.Γ 150/2001, «Πξνζαξκνγή ζηελ Οδεγία 99/93/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνύ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ ζρεηηθά κε ην θνηλνηηθό πιαίζην γηα ηηο ειεθηξνληθέο ππνγξαθέο» Σν Π.Γ. 150/2001 πνπ ελαξκφληζε ηελ Οδεγία 99/93/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ 61 ζρεηηθά κε ην θνηλνηηθφ πιαίζην γηα ηηο ειεθηξνληθέο ππνγξαθέο, θαζφξηζε ην πιαίζην εθείλν κέζα ζην νπνίν κία ςεθηαθή ππνγξαθή αλαγλσξίδεηαη λνκηθά σο ηδηφρεηξε. Απηφ ζεκαίλεη φηη ππφ ζπγθεθξηκέλεο πξνυπνζέζεηο, ηα πξφζσπα πνπ ζπκβάιινληαη ζε κία ειεθηξνληθή ζπλαιιαγή, θαη ππνγξάθνπλ ειεθηξνληθά, δελ κπνξεί λα ηελ αξλεζνχλ. ην Π.Γ (άξζξν 2) νξίδνληαη νη έλλνηεο ηεο ειεθηξνληθήο θαη ςεθηαθήο ππνγξαθήο θαη πην ζπγθεθξηκέλα: α) σο «ειεθηξνληθή ππνγξαθή» ινγίδνληαη ηα δεδνκέλα ζε ειεθηξνληθή κνξθή, ηα νπνία είλαη ζπλεκκέλα ζε άιια ειεθηξνληθά δεδνκέλα ή ζπζρεηίδνληαη ινγηθά κε απηφ θαη ρξεζηκεχνπλ σο κέζνδνο απφδεημεο γλεζηφηεηαο θαη β) σο «πξνεγκέλε ειεθηξνληθή ππνγξαθή» ή «ςεθηαθή ππνγξαθή» νξίδεηαη κηα ειεθηξνληθή ππνγξαθή, πνπ πιεξνί ηνπο εμήο φξνπο: 1) ζπλδέεηαη κνλνζήκαληα κε ηνλ ππνγξάθνληα, 2) είλαη ηθαλή λα θαζνξίζεη εηδηθά θαη απνθιεηζηηθά ηελ ηαπηφηεηα ηνπ ππνγξάθνληνο, 3) δεκηνπξγείηαη κε κέζα ηα νπνία ν ππνγξάθσλ κπνξεί λα δηαηεξήζεη ππφ ηνλ απνθιεηζηηθφ ηνπ έιεγρν θαη 4) ζπλδέεηαη κε ηα δεδνκέλα ζηα νπνία αλαθέξεηαη κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα κπνξεί λα εληνπηζηεί νπνηαδήπνηε κεηαγελέζηεξε αιινίσζε ησλ ελ ιφγσ δεδνκέλσλ 62. Ζ πξνεγκέλε ειεθηξνληθή ππνγξαθή πνπ βαζίδεηαη ζε αλαγλσξηζκέλν πηζηνπνηεηηθφ θαη δεκηνπξγείηαη απφ αζθαιή δηάηαμε δεκηνπξγίαο ππνγξαθήο επέρεη ζέζε ηδηφρεηξεο ππνγξαθήο ηφζν ζην νπζηαζηηθφ φζν θαη ζην δηθνλνκηθφ δίθαην. Τπεξεζίαο). Σαπηφρξνλα θαηέζηε εθηθηή ε επίηεπμε -θαηά ην δπλαηφ- ελφο δπλεηηθνχ ζπλδπαζκνχ κεηαμχ Καζνιηθήο Τπεξεζίαο θαη εθαξκνγψλ ηεο Κνηλσλίαο ηεο Πιεξνθνξίαο, ππφ ηελ έλλνηα ηεο ελδερφκελεο κειινληηθήο δπλαηφηεηαο γηα δηεχξπλζε ηνπ ζεκαηηθνχ πεδίνπ αλαθνξάο ηεο πξψηεο. 60 χκθσλα κε ηηο δηαηάμεηο ηεο Οδεγίαο 97/66/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ ηεο 15 εο Γεθεκβξίνπ 1997, ζρεηηθά κε ηελ επεμεξγαζία ησλ πξνζσπηθώλ δεδνκέλσλ θαη ηελ πξνζηαζία ηνπ απνξξήηνπ ζηνλ ηνκέα ησλ ηειεπηθνηλσληώλ (E.E. L ) φπσο ελζσκαηψζεθε ζηελ ειιεληθή εζληθή λνκνζεζία ζχκθσλα κε ην Νφκν 2774/1999, Πξνζηαζία δεδνκέλσλ πξνζσπηθνύ ραξαθηήξα ζηνλ ηνκέα ησλ ηειεπηθνηλσληώλ, γηα νξηζκέλεο απφ ηηο πεξηπηψζεηο πνπ αθνξνχλ ηελ πξνζηαζία ησλ δεδνκέλσλ αλαθνξηθά κε ηνλ ηνκέα ησλ ηειεπηθνηλσληψλ πξνβιέπεηαη ε ζπλεξγαζία ηεο Αξρήο Πξνζηαζίαο Γεδνκέλσλ κε ηελ Δ.Δ.Σ.Σ. 61 Σν Πξνεδξηθφ Γηάηαγκα εθδφζεθε ην 2001, αλ θαη ε λνκνζεηηθή εμνπζηνδφηεζε ππήξρε απφ ην Γηα ηηο ςεθηαθέο ππνγξαθέο γίλεηαη εθηελήο αλαθνξά ζην Κεθ. 4 ζει

58 57 Δπηπιένλ, ην Πξνεδξηθφ Γηάηαγκα, εθηφο ησλ άιισλ, θαζφξηζε ηνπο φξνπο πνπ πξέπεη λα ηζρχνπλ ζε ςεθηαθά πηζηνπνηεηηθά γηα λα ζεσξνχληαη αλαγλσξηζκέλα πηζηνπνηεηηθά θαη ηνπο φξνπο πνπ πξέπεη λα πιεξνχλ νη Πάξνρνη Τπεξεζηψλ Πηζηνπνίεζεο γηα λα παξέρνπλ αλαγλσξηζκέλα πηζηνπνηεηηθά. έζεζε ηηο αξρέο ιεηηνπξγίαο ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο φζνλ αθνξά ηελ παξνρή ππεξεζηψλ πηζηνπνίεζεο έζεζε ηηο πξνυπνζέζεηο λνκηθήο αλαγλψξηζεο εληφο ΔΔ ησλ αλαγλσξηζκέλσλ πηζηνπνηεηηθώλ πνπ εθδίδνληαη απφ Παξφρνπο Τπεξεζηψλ Πηζηνπνίεζεο εγθαηεζηεκέλνπο ζε ρψξεο εθηφο ΔΔ, θαη άιιεο ζρεηηθέο πξνβιέςεηο πνπ αθνξνχλ δηεζλείο πηπρέο. έζεζε ην πιαίζην ηεο επζχλεο ησλ Παξφρσλ Τπεξεζηψλ Πηζηνπνίεζεο αλέζεζε ζηελ ΔΔΣΣ ζπγθεθξηκέλεο αξκνδηφηεηεο. Οη αξκνδηόηεηεο ηεο ΔΔΣΣ φπσο απνξξένπλ απφ ην ΠΓ 150/2001, είλαη επηγξακκαηηθά νη εμήο: Ζ παξνρή Δζεινληηθήο Γηαπίζηεπζεο, χζηεξα απφ έγγξαθε αίηεζε ηνπ ελδηαθεξφκελνπ Παξφρνπ Τπεξεζηψλ Πηζηνπνίεζεο, πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί βειηησκέλν επίπεδν παξνρήο ππεξεζηψλ πηζηνπνίεζεο. (άξζξν 4 παξ. 5 εδ. α) ή ε αλάζεζε ζε δεκφζηνπο ή ηδησηηθνχο θνξείο ηνπ έξγνπ απηνχ. Με ηελ Δζεινληηθή Γηαπίζηεπζε απνλέκνληαη δηθαηψκαηα θαη επηβάιινληαη ππνρξεψζεηο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ηειψλ, ζηνλ Πάξνρν Τπεξεζηψλ Πηζηνπνίεζεο. Ζ επνπηεία θαη ν έιεγρνο ησλ εγθαηεζηεκέλσλ ζηελ Διιάδα Παξφρσλ Τπεξεζηψλ Πηζηνπνίεζεο, θαζψο θαη ησλ θνξέσλ δηαπίζηεπζεο θαη ειέγρνπ ηεο ζπκκφξθσζεο ησλ ππνγξαθψλ πξνο ην Παξάξηεκα ΗΗΗ ηνπ ΠΓ. 150/2001 (εθφζνλ ε ΔΔΣΣ αλαζέζεη ηέηνηα θαζήθνληα ζε άιινπο θνξείο) (άξζξν 4 παξ. 8). Ζ δηαπίζησζε ηεο ζπκκφξθσζεο ησλ δηαηάμεσλ δεκηνπξγίαο ππνγξαθήο (πιηθνχ ή ινγηζκηθνχ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ ηδησηηθνχ θιεηδηνχ γηα ηε δεκηνπξγία ηεο ειεθηξνληθήο ππνγξαθήο) πξνο ην Παξάξηεκα ΗΗΗ ηνπ Πξνεδξηθνχ Γηαηάγκαηνο 150/2001 (άξζξν 4 παξ. 2, εδ. α) ή αλάζεζε ζε δεκφζηνπο ή ηδησηηθνχο θνξείο ηνπ έξγνπ απηνχ.

59 58 Ζ επηβνιή πξνζηίκσλ ζε Παξφρνπο Τπεξεζηψλ Πηζηνπνίεζεο, νη νπνίνη ελεξγνχλ σο δηαπηζηεπκέλνη, ρσξίο λα είλαη (άξζξν 4 παξ.9). Ζ ελεκέξσζε ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο γηα ηηο επσλπκίεο θαη ηηο δηεπζχλζεηο φισλ ησλ δηαπηζηεπκέλσλ εζληθψλ Παξφρσλ Τπεξεζηψλ Πηζηνπνίεζεο, θαζψο θαη γηα ηπρφλ αιιαγέο ζηηο παξαπάλσ πιεξνθνξίεο (άξζξα 8 παξ. 2 θαη 3). Ζ ΔΔΣΣ κε ηελ ππ. αξ. 248/71 Απφθαζή ηεο «Καλνληζκφο Παξνρήο Τπεξεζηψλ Πηζηνπνίεζεο Ζιεθηξνληθήο Τπνγξαθήο» (ΦΔΚ 603/Β/ ) ξπζκίδεη δεηήκαηα ησλ αλαγλσξηζκέλσλ πηζηνπνηεηηθώλ θαη ζέηεη ην ζεζκηθφ πιαίζην γηα ηελ επνπηεία θαη ηνλ έιεγρν ησλ εγθαηεζηεκέλσλ ζηελ Διιάδα Παξφρσλ Τπεξεζηψλ Πηζηνπνίεζεο. Α.5 Π.Γ 342/2002, «Γηαθίλεζε εγγξάθσλ κε ειεθηξνληθό ηαρπδξνκείν κεηαμύ ησλ δεκόζησλ ππεξεζηώλ, Ν.Π.Γ.Γ θαη Ο.Σ.Α ή κεηαμύ απηώλ θαη ησλ θπζηθώλ ή λνκηθώλ πξνζώπσλ ηδησηηθνύ δηθαίνπ θαη ελώζεσλ θπζηθώλ πξνζώπσλ» Με ηελ εμνπζηνδφηεζε ησλ παξαγξάθσλ 19 θαη 20 ηνπ άξζξνπ 14 ηνπ Ν. 2672/1998 «Οηθνλνκηθνί πφξνη ηεο Ννκαξρηαθήο Απηνδηνίθεζεο θαη άιιεο δηαηάμεηο», εθδφζεθε ην Π.Γ 342/2002, ην νπνίν ξπζκίδεη ην δήηεκα ηεο δηαθίλεζεο εγγξάθσλ κε ειεθηξνληθφ ηαρπδξνκείν θαη πην ζπγθεθξηκέλα ηηο ιεπηνκέξεηεο εθαξκνγήο ηνπ αλσηέξσ λφκνπ ζε ζρέζε κε ηελ ππνρξέσζε ή κε ρξήζεο ςεθηαθήο ππνγξαθήο. Δηδηθφηεξα, ζην άξζξν 1, πξνβιέπεηαη σο ππνρξεσηηθή ε ςεθηαθή ππνγξαθή ζηηο πεξηπηψζεηο: απνθάζεσλ, πηζηνπνηεηηθψλ θαη βεβαηψζεσλ, γλσκνδνηήζεσλ, αληηγξάθσλ πξαθηηθψλ, εηζεγήζεσλ θαη εθζέζεσλ πνπ δηαθηλνχληαη κε ειεθηξνληθφ ηαρπδξνκείν απφ ππεξεζίεο ηνπ δεκνζίνπ, Ν.Π.Γ.Γ θαη Ο.Σ.Α, πξνο θπζηθά ή λνκηθά πξφζσπα ηδησηηθνχ δηθαίνπ. Γηα ηηο θαηεγνξίεο απηέο εγγξάθσλ έρνπλ ηζρχ νη δηαηάμεηο ηνπ ΠΓ 150/2001 πνπ αθνξνχλ ζηε πξφζβαζε ζηελ αγνξά, ηηο αξρέο ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο, ηνπο παξφρνπο πηζηνπνίεζεο, ηελ επζχλε ηνπο, ηελ πξνζηαζία δεδνκέλσλ, ηνπο φξνπο πνπ ηζρχνπλ γηα αλαγλσξηζκέλα πηζηνπνηεηηθά θαη ηε δηαζθάιηζε αμηνπηζηίαο ηεο δεκηνπξγίαο ππνγξαθήο. ην άξζξν 2, πξνβιέπεηαη φηη ε δηαθίλεζε εγγξάθσλ ρσξίο ςεθηαθή ππνγξαθή επηηξέπεηαη θαη έρεη ηζρχ ζηηο πεξηπηψζεηο, πνπ δελ ζπλδέεηαη κε ηελ παξαγσγή ελλφκσλ απνηειεζκάησλ ή κε ηελ

60 59 άζθεζε δηθαηψκαηνο. Δλδεηθηηθά, σο έγγξαθα εμαηξνχκελα ηεο ππνρξέσζεο ςεθηαθήο ππνγξαθήο, αλαθέξνληαη εθείλα πνπ έρνπλ σο πεξηερφκελν εξσηήκαηα, εγθπθιίνπο, νδεγίεο, κειέηεο, ζηαηηζηηθά ζηνηρεία, αηηήζεηο παξνρήο πιεξνθνξηψλ θ.η.ι.

61 60 Β. Ζ επξσπατθή πνιηηηθή θαλνληζηηθό πιαίζην Ζ ηερλνινγηθή πξφνδνο ζπλνδεχεηαη απφ έλα δπλακηθά εμειηζζφκελν ξπζκηζηηθφ πιαίζην, ην νπνίν δηέπεηαη απφ ηηο αξρέο θαη ηνπο θαλφλεο ηεο λνκνζεζίαο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, πνπ κε ηε ζεηξά ηεο ζέηεη έλα επξχηεξν πιαίζην πξνζηαζίαο δεδνκέλσλ (δεζκεπηηθφ γηα φια ηα Κξάηε-Μέιε), ηδίσο ζε φ,ηη αθνξά ζηελ παξνρή ππεξεζηψλ θαη ησλ ζπζρεηηζκέλσλ κε απηέο ππνδνκψλ. Ζ πξνζηαζία ηεο ηδησηηθήο δσήο απνηειεί θεληξηθφ πνιηηηθφ ζηφρν ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Αλαγλσξίζηεθε σο βαζηθφ δηθαίσκα βάζεη ηνπ άξζξνπ 8 63 ηεο επξσπατθήο ζπλζήθεο γηα ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα. Δπίζεο, βάζεη ησλ άξζξσλ 7 θαη 8 ηνπ ράξηε ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε 64 παξέρεηαη ην δηθαίσκα ζεβαζκνχ ηεο νηθνγελεηαθήο θαη ηδησηηθήο δσήο, ηεο θαηνηθίαο θαζψο θαη ησλ επηθνηλσληψλ θαη ησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ. Β.1 Οδεγία 95/46/ΔΚ ηαζκφο γηα ηελ πξνζηαζία ησλ δεδνκέλσλ πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα ππήξμε ε Οδεγία 95/46/Δ.Κ. ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη πκβνπιίνπ, πνπ είρε σο ζηφρν ηελ πξνζηαζία ησλ θπζηθψλ πξνζψπσλ έλαληη ηεο επεμεξγαζίαο δεδνκέλσλ πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα θαη ηελ ειεχζεξε θπθινθνξία ησλ δεδνκέλσλ απηψλ. Ζ Οδεγία απηή απνζθνπνχζε ζηελ ελαξκφληζε ησλ λνκνζεζηψλ ησλ θξαηψλ µειψλ ζηνλ ζπγθεθξηκέλν ηνκέα θαη ζηελ άξζε ησλ δπζρεξεηψλ γηα ηελ επίηεπμε ηεο εγθαζίδξπζεο εληαίαο εζσηεξηθήο αγνξάο. Οη νδεγίεο γηα ηελ πξνζηαζία ησλ δεδνκέλσλ 65 θαη ηδηαίηεξα ην άξζξν 5 ηεο νδεγίαο γηα ηελ πξνζηαζία ησλ δεδνκέλσλ ζηνλ ηειεπηθνηλσληαθφ ηνκέα 5 66 ππνρξεψλνπλ ηα θξάηε κέιε λα εμαζθαιίδνπλ ην ΔΔ C 364, , 65 Οδεγίεο 95/46/EΚ (ΔΔ L281, ) θαη 97/66/EΚ (ΔΔ L 24, ) 66 «Σα θξάηε κέιε θαηνρπξψλνπλ κε εζληθνχο θαλφλεο ην απφξξεην ησλ επηθνηλσληψλ πνπ δηελεξγνχληαη κέζσ ηνπ δεκφζηνπ ηειεπηθνηλσληαθνχ δηθηχνπ θαη ησλ δηαζέζηκσλ ζην θνηλφ ηειεπηθνηλσληαθψλ ππεξεζηψλ. Δηδηθφηεξα, απαγνξεχνπλ ηελ αθξφαζε, ππνθινπή, απνζήθεπζε ή άιινπ είδνπο παξαθνινχζεζεο ησλ επηθνηλσληψλ απφ πξφζσπα πιελ ησλ ρξεζηψλ ρσξίο ηε

62 61 απφξξεην ησλ ηειεπηθνηλσληψλ ζηα δεκφζηα ηειεπηθνηλσληαθά δίθηπα, θαζψο θαη ζηηο ηειεπηθνηλσληαθέο ππεξεζίεο πνπ είλαη δηαζέζηκεο ζην θνηλφ. Δπηπιένλ, θαη κε ζθνπφ λα ηεζεί ζηελ πξάμε ην άξζξν 5, βάζεη ηνπ άξζξνπ 4 ηεο ίδηαο νδεγίαο, απαηηείηαη απφ ηνπο παξφρνπο δεκφζησλ ππεξεζηψλ θαη δηθηχσλ λα ιάβνπλ ηα θαηάιιεια ηερληθά θαη νξγαλσηηθά κέηξα ψζηε λα δηαζθαιίδεηαη ε αζθάιεηα ησλ ππεξεζηψλ ηνπο. χκθσλα πάληνηε κε ην ίδην άξζξν, ηα κέηξα απηά πξέπεη λα εμαζθαιίδνπλ επίπεδν αζθάιεηαο αλάινγν κε ηνλ εθάζηνηε θίλδπλν, ιακβαλνκέλσλ ππφςε ησλ δπλαηνηήησλ ηεο ηερλνινγίαο θαη ηνπ θφζηνπο εθαξκνγήο ηνπο. Σνχην ζεκαίλεη φηη φινη νη θνξείο εθκεηάιιεπζεο ηνπ δηθηχνπ έρνπλ λνκηθή ππνρξέσζε λα πξνζηαηεχνπλ ηηο επηθνηλσλίεο έλαληη παξάλνκεο ππνθινπήο. Ο παλεπξσπατθφο ραξαθηήξαο ησλ ππεξεζηψλ θαη ν απμεκέλνο δηαζπλνξηαθφο αληαγσληζκφο ζα έρνπλ σο απνηέιεζκα ηελ άζθεζε κεγαιχηεξεο πίεζεο γηα ελαξκφληζε ησλ ελ ιφγσ δηαηάμεσλ. Δπηπιένλ, ζην άξζξν 17 ηεο γεληθήο νδεγίαο γηα ηελ πξνζηαζία ησλ δεδνκέλσλ, 95/46/ΔΚ, απαηηείηαη απφ ηνπο ειεγθηέο θαη ηνπο ππεχζπλνπο γηα ηελ επεμεξγαζία λα ιακβάλνπλ ηα θαηάιιεια κέηξα γηα ηελ εμαζθάιηζε επηπέδνπ αζθαιείαο αλαιφγνπ πξνο ηνπο θηλδχλνπο πνπ απνξξένπλ απφ ηελ επεμεξγαζία θαη ην ραξαθηήξα ησλ δεδνκέλσλ πνπ απνιάβνπλ πξνζηαζίαο, ηδίσο εάλ ε επεμεξγαζία ζπλεπάγεηαη ηε κεηάδνζε δεδνκέλσλ κέζσ δηθηχνπ. Πξέπεη λα ιακβάλνπλ ηα θαηάιιεια ηερληθά θαη νξγαλσηηθά κέηξα γηα ηελ πξνζηαζία απφ ηπραία ή παξάλνκε θαηαζηξνθή, ηπραία απψιεηα, αιινίσζε, απαγνξεπκέλε δηάδνζε ή πξφζβαζε, ηδίσο εάλ ε επεμεξγαζία ζπκπεξηιακβάλεη θαη δηαβίβαζε ησλ δεδνκέλσλ κέζσ δηθηχνπ, θαζψο θαη απφ θάζε άιιε κνξθή αζέκηηεο επεμεξγαζίαο. Οη δηαηάμεηο απηέο έρνπλ ζπλέπεηεο γηα απαηηήζεηο αζθαιείαο ζε δίθηπα θαη ζπζηήκαηα πιεξνθνξηψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη απφ ηα πξφζσπα θαη ηνπο νξγαληζκνχο απηνχο, ιφγνπ ράξε παξφρνπο ππεξεζηψλ ειεθηξνληθνχ εκπνξίνπ. Ο παλεπξσπατθφο ραξαθηήξαο ησλ ππεξεζηψλ θαη ν απμεκέλνο δηαζπλνξηαθφο αληαγσληζκφο έρνπλ σο απνηέιεζκα ηελ απμαλφκελε αλάγθε πξνδηαγξαθήο ησλ κέζσλ πνπ ζα εθαξκνζηνχλ ψζηε λα ππάξμεη ζπκκφξθσζε κε ηηο ελ ιφγσ δηαηάμεηο. ζπγθαηάζεζε ησλ ρξεζηψλ ζηνπο νπνίνπο αλαθέξνληαη, εθηφο αλ ππάξρεη ζρεηηθή λφκηκε άδεηα, ζχκθσλα κε ην άξζξν 14 παξάγξαθνο 1».

63 62 Β.2 Οδεγία 2002/58 ΔΚ, πξνζηαζία πξνζσπηθώλ δεδνκέλσλ ζηνλ ηνκέα ησλ ειεθηξνληθώλ επηθνηλσληώλ ην θνηλνηηθό πιαίζην ηειεπηθνηλσληαθώλ ππεξεζηώλ πεξηιακβάλνληαη δηάθνξεο δηαηάμεηο φζνλ αθνξά ηελ «αζθάιεηα ιεηηνπξγίαο δηθηχνπ» (πνπ ζεκαίλεη ηε δηάζεζε δηθηχσλ ζε πεξίπησζε έθηαθηεο αλάγθεο) θαη ηελ «αθεξαηφηεηα δηθηχνπ» (πνπ ζεκαίλεη εμαζθάιηζε θαλνληθήο ιεηηνπξγίαο δηαζπλδεφκελσλ δηθηχσλ) 67. Ζ Δπηηξνπή πξφηεηλε, ηνλ Ηνχιην ηνπ 2000, λέν πιαίζην θαλνληζηηθψλ ξπζκίζεσλ γηα ζρεηηθά κε ηελ επεμεξγαζία πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ θαη ηελ πξνζηαζία ηεο ηδησηηθήο ζθαίξαο ζηηο ειεθηξνληθέο επηθνηλσλίεο (COM (2000) 385). απεηέιεζε ηελ Οδεγία 2002/58/ΔΚ ( ). Ζ πξφηαζε απηή Ζ νδεγία 2002/58/ΔΚ ζπληζηά κέξνο ηεο δέζκεο ξπζκίζεσλ γηα ηηο ηειεπηθνηλσλίεο, απνηειψληαο ηε λέα λνκνζεηηθή πξάμε πνπ θαιχπηεη ηνλ ηνκέα ησλ ειεθηξνληθψλ επηθνηλσληψλ, ζε αληηθαηάζηαζε ηεο πθηζηάκελεο λνκνζεζίαο πνπ δηέπεη ηνλ ηνκέα ησλ ηειεπηθνηλσληψλ (θαηαξγεί ηελ νδεγία 97/66/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ ηεο 15εο Γεθεκβξίνπ 1997). Ζ λέα νδεγία επηζεκαίλεη ηελ αλάγθε ζέζπηζεο εηδηθψλ λνκνζεηηθψλ, θαλνληζηηθψλ θαη ηερληθψλ δηαηάμεσλ, πξνθεηκέλνπ λα πξνζηαηεπζνχλ ηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα θαη νη ειεπζεξίεο ησλ θπζηθψλ πξνζψπσλ, θαζψο θαη ηα έλλνκα ζπκθέξνληα ησλ λνκηθψλ πξνζψπσλ έλαληη ησλ απμαλφκελσλ δπλαηνηήησλ απηφκαηεο απνζήθεπζεο θαη επεμεξγαζίαο δεδνκέλσλ πνπ αθνξνχλ ζπλδξνκεηέο θαη ρξήζηεο ησλ ειεθηξνληθψλ επηθνηλσληψλ. Ζ δέζκε ξπζκίζεσλ γηα ηηο ηειεπηθνηλσλίεο πεξηιακβάλεη ηέζζεξηο αθφκε νδεγίεο γηα: ην γεληθφ πιαίζην, ηελ πξφζβαζε θαη ηε δηαζχλδεζε, ηηο εμνπζηνδνηήζεηο θαη ηηο άδεηεο θαζψο θαη γηα ηηο παγθφζκηεο ππεξεζίεο. ηελ νδεγία πξνζεγγίδνληαη θαη νξηζκέλα ζέκαηα πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν επαίζζεηα, φπσο ε δηαηήξεζε απνξξήηνπ 68, ε ηήξεζε δεδνκέλσλ 69, ε απνζηνιή απηφθιεησλ ειεθηξνληθψλ 67 Οδεγία 90/388/ΔΚ ηεο Δπηηξνπήο γηα ηελ απειεπζέξσζε, νδεγία 97/33/ΔΚ γηα ηε δηαζχλδεζε, νδεγία 98/10/ΔΚ γηα ηε θσλεηηθή ηειεθσλία. 68 Ζ νδεγία ππελζπκίδεη σο βαζηθή αξρή φηη ηα θξάηε κέιε νθείινπλ λα εγγπψληαη κέζσ ηεο εζληθήο λνκνζεζίαο ην απφξξεην ησλ επηθνηλσληψλ πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη κέζσ δεκνζίνπ δηθηχνπ ειεθηξνληθψλ επηθνηλσληψλ. Οθείινπλ, εηδηθφηεξα, λα απαγνξεχνπλ ζε θάζε άιιν πξφζσπν εθηφο ησλ ρξεζηψλ ηελ αθξφαζε, ηελ ππνθινπή, ηελ απνζήθεπζε ησλ επηθνηλσληψλ ρσξίο ηε ζπγθαηάζεζε ησλ ελδηαθεξνκέλσλ ρξεζηψλ. 69. ζνλ αθνξά ην επαίζζεην ζέκα ηεο θαηαθξάηεζεο ησλ δεδνκέλσλ, ε νδεγία νξίδεη φηη ηα θξάηε κέιε δελ επηηξέπεηαη λα αίξνπλ ηελ πξνζηαζία ησλ δεδνκέλσλ παξά κφλνλ φηαλ πξφθεηηαη γηα ηε δηελέξγεηα εξεπλψλ πνηληθνχ ραξαθηήξα ή γηα ηε δηαθχιαμε ηεο εζληθήο αζθάιεηαο, ηεο εζληθήο

64 63 κελπκάησλ 70 ("spamming") θαη νη δεκφζηνη θαηάινγνη ζπλδξνκεηψλ 71. Γηα ην δήηεκα ησλ θαηαζθνπεπηηθψλ ινγηζκηθψλ, «δηθηπαθψλ θνξηψλ» (web bugs) θαη θξπθψλ αλαγλσξηζηηθψλ ζηνηρείσλ, επηζεκαίλεηαη ν θίλδπλνο γηα ελδερφκελε παξαβίαζε ηεο ηδησηηθήο δσήο ηνπ ρξήζηε. Δληνχηνηο, ε ρξεζηκνπνίεζε ηέηνησλ δηαηάμεσλ π.ρ. ησλ «cookies», κπνξεί λα απνηειεί ρξήζηκν θαη ζεκηηφ κέζν 72, κε ηελ πξνυπφζεζε βέβαηα φηη έρεη εμαζθαιηζηεί ε πξνεγνχκελε γλψζε θαη ζπγθαηάζεζε ηνπ ρξήζηε, ελψ πξέπεη λα ηνπο παξέρεηαη ε δπλαηφηεηα άξλεζεο ηεο απνζήθεπζεο «cookies» ή παξφκνησλ δηαηάμεσλ ζηνλ ηεξκαηηθφ ηνπο εμνπιηζκφ. Β.3 Δπξσπατθή Έλσζε θαη ηα εγθιήκαηα ζηνλ Κπβεξλνρώξν Ζ Δπξσπατθή Δπηηξνπή έρεη εγθξίλεη κηα αλαθνίλσζε ζρεηηθά κε ηελ εγθιεκαηηθόηεηα ζηνλ θπβεξλνρώξν 73, ε νπνία πξνβιέπεη ηε ζπγθξφηεζε ελφο forum ηεο ΔΔ ζρεηηθά κε ηελ αζθάιεηα θαη ηελ εγθιεκαηηθφηεηα ζηνλ θπβεξλνρψξν. Ζ αλαθνίλσζε ζήκαλε ηελ έλαξμε κηαο ζπδήηεζεο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν αληίδξαζεο ζηηο αμηφπνηλεο εγθιεκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ππνινγηζηέο θαη ειεθηξνληθά δίθηπα. ηηο ζπδεηήζεηο κεηαμχ ησλ ελδηαθεξνκέλσλ κεξψλ -ζην πιαίζην ηνπ forum- δηαπηζηψλεηαη ε αλάγθε θάιπςεο απφ ηελ πνηληθή λνκνζεζία ησλ θξαηψλ κειψλ δεηεκάησλ κε εμνπζηνδνηεκέλεο πξφζβαζεο ζε δίθηπα ππνινγηζηψλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο παξαβίαζεο ηεο αζθάιεηαο πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ. Δπί ηνπ παξφληνο, δελ ππάξρεη πξνζέγγηζε ηεο πνηληθήο λνκνζεζίαο ζε επίπεδν Δπξσπατθήο Έλσζεο ζηνλ ελ ιφγσ ηνκέα. Σνχην άκπλαο θαη ηεο δεκφζηαο αζθάιεηαο. Έλα ηέηνην κέηξν κπνξεί λα ζεζπηζηεί κφλνλ φηαλ απνηειεί "αλαγθαίν, θαηάιιειν θαη αλάινγν κέηξν ζε κηα δεκνθξαηηθή θνηλσλία". 70 Ζ νδεγία πξαγκαηνπνηεί κηα πξνζέγγηζε "ζπγθαηάζεζεο" έλαληη ησλ απηφθιεησλ ειεθηξνληθψλ κελπκάησλ εκπνξηθνχ ραξαθηήξα, ζχκθσλα κε ηελ νπνία νη ρξήζηεο νθείινπλ λα παξέρνπλ ηε ζπγθαηάζεζή ηνπο πξνηνχ ιάβνπλ ηα ελ ιφγσ κελχκαηα. Σν ελ ιφγσ ζχζηεκα ζπγθαηάζεζεο θαιχπηεη επίζεο ηα ζχληνκα κελχκαηα (SMS) θαη ηα ινηπά ειεθηξνληθά κελχκαηα πνπ ιακβάλνληαη ζε νπνηνδήπνηε ζηαζεξφ ή θηλεηφ ηεξκαηηθφ. 71 χκθσλα κε ηελ νδεγία, νη επξσπαίνη πνιίηεο πξέπεη λα παξέρνπλ ηε ζπγθαηάζεζή ηνπο πξνηνχ νη αξηζκνί ηειεθψλνπ ηνπο (ζηαζεξνχ ή θηλεηνχ), ε ειεθηξνληθή δηεχζπλζή ηνπο θαη ε δηεχζπλζε θαηνηθίαο ηνπο αλαγξαθνχλ ζηνπο δεκφζηνπο θαηαιφγνπο ζπλδξνκεηψλ. 72 Π.ρ. γηα ηελ αλάιπζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηνπ ζρεδηαζκνχ θαη ηεο παξνπζίαζεο κηαο ηζηνζειίδαο θαη ηνλ έιεγρν ηεο ηαπηφηεηαο ρξεζηψλ πνπ πξαγκαηνπνηνχλ ζπλαιιαγέο ζε απεπζείαο ζχλδεζε (on line). 73 Αζθαιέζηεξε θνηλσλία κε βειηίσζε ηεο αζθάιεηαο ησλ δνκψλ ησλ πιεξνθνξηψλ θαη ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ εγθιήκαηνο πνπ αθνξά ηνπο ππνινγηζηέο, COM(2001)890,

65 64 κπνξεί λα νδεγήζεη ζε πξνβιήκαηα θαηά ηελ εμηρλίαζε ησλ ελ ιφγσ αδηθεκάησλ θαη δελ ζπληζηά ηζρπξφ απνηξεπηηθφ παξάγνληα γηα φζνπο εμεηάδνπλ ην ελδερφκελν πεηξαηείαο ή παξεκθεξψλ επηζέζεσλ. Ζ πξνζέγγηζε ηνπ πνηληθνχ δηθαίνπ φζνλ αθνξά παξείζδπζε ζε δίθηπα ππνινγηζηψλ είλαη επίζεο ζεκαληηθφ βήκα γηα ηε δηεπθφιπλζε ηεο δηθαζηηθήο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ θξαηψλ κειψλ. πκπεξαζκαηηθά, ζα κπνξνχζακε λα ηζρπξηζηνχκε φηη ε ζεκηηή αλεζπρία φζνλ αθνξά ηηο αμηφπνηλεο πξάμεηο ζηνλ θπβεξλνρψξν απαηηεί απνηειεζκαηηθή δηεξεχλεζε σο πξνο ηελ εθαξκνγή ηεο λνκνζεζίαο. Β.4 Ζ εκπνξηθή εθκεηάιιεπζε ησλ πιεξνθνξηώλ ηνπ δεκόζηνπ ηνκέα ζηελ ΔΔ Ζ Πξφηαζε γηα Οδεγία ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη πκβνπιίνπ «γηα ηελ πεξαηηέξσ ρξήζε θαη εκπνξηθή εθκεηάιιεπζε εγγξάθσλ ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα», 2000/0123 ( ) είρε σο αληηθείκελν ηελ θαζηέξσζε ειάρηζηεο δέζκεο θαλφλσλ πνπ δηέπνπλ ηελ εκπνξηθή θαη κε εκπνξηθή εθκεηάιιεπζε πθηζηάκελσλ εγγξάθσλ γεληθήο πξφζβαζεο πνπ βξίζθνληαη ζηελ θαηνρή θνξέσλ ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα ησλ θξαηψλ κειψλ, απφ θάζε πνιίηε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, θαζψο θαη θάζε θπζηθφ ή λνκηθφ πξφζσπν πνπ είλαη εγθαηεζηεκέλν ή έρεη ηελ θαηαζηαηηθή ηνπ έδξα ζε θξάηνο κέινο (Κεθ. 1 Άξζξν 1). Με ηελ Πξφηαζε απηή ε Δπηηξνπή έζεηε σο ζηφρν α) ηε δηεπθφιπλζε ηεο θαζηέξσζεο επξσπατθψλ πιεξνθνξηαθψλ ππεξεζηψλ πνπ βαζίδνληαη ζε πιεξνθνξίεο ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα θαη β) ηε βειηίσζε ηεο απνηειεζκαηηθήο δηαζπλνξηαθήο ηνπο ρξήζεο 74. Ζ νδεγία απηή βέβαηα δελ εθαξκφδεηαη ζηελ πεξίπησζε ησλ εγγξάθσλ πνπ πεξηέρνπλ δεδνκέλα πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα, εθηφο θαη αλ ε πεξαηηέξσ ρξήζε απηψλ επηηξέπεηαη βάζεη ησλ δηαηάμεσλ ηεο θνηλνηηθήο λνκνζεζίαο θαη ησλ εζληθψλ κέηξσλ ζρεηηθά κε ηελ επεμεξγαζία δεδνκέλσλ πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα θαη ηελ πξνζηαζία ηεο ηδησηηθήο δσήο (άξζξν1, παξ.2). 74 Ζ δηαζπλνξηαθή ρξήζε ησλ πιεξνθνξηψλ ζα γίλεηαη εθ κέξνπο ηδησηηθψλ εηαηξηψλ γηα ηε δεκηνπξγία πιεξνθνξηαθψλ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ πξνζηηζέκελεο αμίαο, γηα ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ ζηξεβιψζεσλ ηνπ αληαγσληζκνχ ζηελ επξσπατθή αγνξά θαη γηα λα απνθεπρζεί ε δεκηνπξγία πεξαηηέξσ θαηαθεξκαηηζκνχ εμαηηίαο ηνπ δηαθνξεηηθνχ ξπζκνχ αληηκεηψπηζεο ηνπ ζέκαηνο ηεο πεξαηηέξσ ρξήζεο ησλ πιεξνθνξηψλ ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα ζηα θξάηε κέιε.

66 65 Β.5 Άιιεο ξπζκίζεηο εκαληηθή επίζεο λνκνζεηηθή πξσηνβνπιία απνηειεί ε Οδεγία 1999/93/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη πκβνπιίνπ, κε ηελ νπνία θαηαξηίζηεθε ην θνηλνηηθφ πιαίζην γηα ηηο ςεθηαθέο ππνγξαθέο. Ζ νδεγία ελζσκαηψζεθε ζηελ ειιεληθή λνκνζεζία κε ηελ έθδνζε ηνπ ΠΓ 150/ Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη, ηέινο, ην έγγξαθν εξγαζίαο ζρεηηθά κε ηελ ειεθηξνληθή δηαθπβέξλεζε ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε (10593/02 WP 73) απφ ηελ Οκάδα εξγαζίαο γηα ηελ πξνζηαζία ησλ πξνζψπσλ φζνλ αθνξά ηελ επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα, ην νπνίν εγθξίζεθε ζηηο Σν έγγξαθν απνζθνπεί ζηελ παξνπζίαζε ησλ εμειίμεσλ ζρεηηθά κε ηελ ειεθηξνληθή δηαθπβέξλεζε (egovernment) ζηα θξάηε κέιε ηεο Έλσζεο. Οξηζκέλνη απφ ηνπο άμνλεο ζηνπο νπνίνπο αλαθέξεηαη, είλαη: 1. Οη δηαβνπιεχζεηο θαη νη πξσηνβνπιίεο ησλ Αξρψλ Πξνζηαζίαο Γεδνκέλσλ κε ηα δεηήκαηα ηεο ειεθηξνληθήο δηαθπβέξλεζεο. 2. Ζ θαηάζηαζε αλάπηπμεο ησλ δεκφζησλ ειεθηξνληθψλ δηνηθεηηθψλ δηαδηθαζηψλ. 3. Ζ θαζηέξσζε ελφο κνλαδηθνχ ζεκείνπ πξφζβαζεο ζηηο ειεθηξνληθέο δεκφζηεο ππεξεζίεο, ή «πχιεο πξφζβαζεο». 4. Σα εζληθά ζπζηήκαηα ηαπηνπνίεζεο πξνζψπσλ. 5. Οη δηαζπλδέζεηο πνπ ζπλεπάγεηαη ε αλάπηπμε ηεο ειεθηξνληθήο δηαθπβέξλεζεο. 6. Ζ ειεθηξνληθή ππνγξαθή θαη ε βαζηθή δεκφζηα ππνδνκή. 7. Οη ειεθηξνληθέο ηαπηφηεηεο. 8. Ο έιεγρνο ησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ απφ ηνλ ίδην ην ρξήζηε. 9. Ζ ζχζηαζε Διεγθηηθήο Αξρήο γηα ηελ πξνζηαζία ησλ δεδνκέλσλ εηδηθά γηα ηα ζρέδηα ηεο ειεθηξνληθήο δηαθπβέξλεζεο 75 Λεπηνκέξεηεο γηα ηελ Οδεγία ζηελ πεξηγξαθή ηνπ Π.Γ 150/2001, ζει. 56.

67 66 Β.6 Σν ζρέδην δξάζεο e-europe θαη ε πξνζηαζία δεδνκέλσλ Ζ αλάγθε δξάζεο ζηνλ ηνκέα ηεο αζθάιεηαο ησλ δηθηχσλ θαζίζηαηαη νινέλα θαη πην επηηαθηηθή. Με ηηο απμαλφκελεο δνιηνθζνξέο επξείαο θιίκαθαο θαη ηηο επηζέζεηο άξλεζεο ππεξεζηψλ, ην θνηλφ έρεη ζπλεηδεηνπνηήζεη ηνλ ππαξθηφ θίλδπλν πνπ εγθπκνλεί ε έιιεηςε ηεο αζθάιεηαο ησλ δηθηχσλ. Παξά ηελ πίεζε γηα δξάζε, ε πξφνδνο ζηνλ ηνκέα απηφ είλαη ζρεηηθά κηθξή. Απηφ νθείιεηαη ζηελ πνιππινθφηεηα φζνλ αθνξά ηα πνιηηηθά, νξγαλσηηθά θαη ηερληθά δεηήκαηα, ζηελ απνθεληξσκέλε θαη δηεζλνπνηεκέλε θχζε ηνπ Internet θαη ζηνλ πνιιαπιφηεηα ησλ εθαξκνγψλ, πνπ απαηηνχλ αζθάιεηα θαη πξνζηαζία ησλ πιεξνθνξηψλ. Με ηελ πξσηνβνπιία e-europe, eeurope Κοινωνία ηων πληροθοριών για όλοσς 76 πξνηάζεθε ε αλάιεςε εζηηαζκέλεο δξάζεο ζε ηξία θχξηα επίπεδα: Δπξχηεξε δηάδνζε ιχζεσλ γηα δηαδηθηπαθή αζθάιεηα (κε ππνζηήξημε πηζηνπνηήζεσλ αζθάιεηαο, πξνψζεζε ηερλνινγηψλ πνπ δηεπξχλνπλ ηεο ηδησηηθήο δσήο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαηάιιεισλ θσδίθσλ, ελζάξξπλζε ζπλεξγαζίαο ηδησηψλ/δεκνζίνπ ζρεηηθά κε ηελ αιιειεμάξηεζε ππνδνκψλ θαη πιεξνθνξηψλ θ.η.ι.). Βειηησκέλνο ζπληνληζκφο (θνηλή επξσπατθή πξνζέγγηζε) γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ζηνλ θπβεξλνρψξν. Απμεκέλε αζθάιεηα πξφζβαζεο ζε ειεθηξνληθέο ππεξεζίεο κε ηελ ελζάξξπλζε ηεο ρξήζεο έμππλσλ θαξηψλ ζηηο ειεθηξνληθέο ζπλαιιαγέο. ηε ζπλάληεζε εξγαζίαο κεηαμχ εκπεηξνγλσκφλσλ θαη εθπξνζψπσλ ησλ βηνκεραληψλ ησλ θξαηψλ-κειψλ πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο Βξπμέιιεο ( ), ζπκθσλήζεθε φηη ππάξρεη δπλαηφηεηα ζπλαηλεηηθήο πξνφδνπ ζηνπο αθφινπζνπο ηνκείο: πγθξφηεζε θαη ζπλεξγαζία ησλ CERT (Computer Emergency Response Teams, Οκάδεο Αληίδξαζεο Δθηάθηνπ Αλάγθεο γηα Τπνινγηζηέο) γηα ηελ 76 Σν ζρέδην δξάζεο ζπδεηήζεθε θαη πηνζεηήζεθε απφ ην Δπξσπατθφ πκβνχιην ηεο Φέηξα (19-20 Ηνπλίνπ 2000). ). ε απηφ απαξηζκνχληαλ νη απαξαίηεηεο δξάζεηο πνιηηηθήο έσο θαη ην Δπηπιένλ, ε χλνδνο ηεο Φέηξα πξφζζεζε έλα αλαιπηηθφ ζρέδην γηα ηελ αλάπηπμε ηεο πιεξνθνξηθήο ζηελ Γεκφζηα Γηνίθεζε. Conseil/00/2000

68 67 απνηξνπή θαη ηελ αληηκεηψπηζε πεξηζηαηηθψλ πξνο φθεινο ησλ επηρεηξήζεσλ, ησλ θξαηηθψλ νξγάλσλ θαη ησλ πνιηηψλ ζε φια ηα θξάηε-κέιε. Βειηησκέλε ζπλεξγαζία φζνλ αθνξά ηελ αζθάιεηα δηθηχσλ ζηελ ΔΔ, κε ζηφρν ηελ ηεθκεξίσζε θαη αλάιπζε ησλ πξνβιεκάησλ αζθάιεηαο, ηελ ελεκέξσζε ησλ παηθηψλ ηεο αγνξάο θαη ηελ αλάπηπμε ιχζεσλ. Τπνζηήξημε ηεο έξεπλαο θαη ηεο ηερλνινγηθήο αλάπηπμεο ηφζν ζε θνηλνηηθφ φζν θαη ζε επίπεδν θξαηψλ κειψλ. H ζεκαζία πνπ απνδίδεη ε ΔΔ ζηελ αζθάιεηα θαη πξνζηαζία ησλ δεδνκέλσλ απεηθνλίδεηαη κε ηνλ θαιχηεξν ηξφπν θαη ζην ζρέδην δξάζεο e-europe πσο ηνλίζηεθε, ε Δπξσπατθή Έλσζε έρεη ήδε δξνκνινγήζεη ζθαηξηθή ζηξαηεγηθή, βαζηζκέλε ζηηο αλαθνηλψζεηο γηα ηελ αζθάιεηα ησλ δηθηχσλ 78, ηηο αμηφπνηλεο πξάμεηο ζηνλ θπβεξλνρψξν 79, θαζψο θαη ζηελ ηζρχνπζα 80 θαη ζηελ επφκελε νδεγία γηα ηελ πξνζηαζία ησλ δεδνκέλσλ φζνλ αθνξά ηηο ειεθηξνληθέο επηθνηλσλίεο. Ζ ππνδεηρζείζα κέζνδνο πηνζεηήζεθε θαη αλαπηχρζεθε πεξαηηέξσ ζην ςήθηζκα ηνπ πκβνπιίνπ ηεο 28εο Ηαλνπαξίνπ θαη ζηελ πξφζθαηε πξφηαζε ηεο Δπηηξνπήο γηα απφθαζε πιαίζην ηνπ πκβνπιίνπ φζνλ αθνξά επηζέζεηο ελαληίνλ ζπζηεκάησλ πιεξνθνξηψλ 82. Βάζεη ηνπ ςεθίζκαηνο ηεο 28εο Ηαλνπαξίνπ ζα πξέπεη λα νινθιεξσζεί κηα ζεηξά πξσηνβνπιηψλ (π.ρ. ζπγθξφηεζε νκάδαο εηδηθνχ έξγνπ γηα ηελ αζθάιεηα ζηνλ 77 E-Europe 2005: Κνηλσλία ηεο πιεξνθνξίαο γηα φινπο, Βξπμέιιεο, COM (2002) 263 ηειηθφ. Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο πξνο ην πκβνχιην, ην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην, ηελ Οηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή Δπηηξνπή θαη ηελ Δπηηξνπή ησλ Πεξηθεξεηψλ. Σν ζρέδην εγθξίζεθε απφ ην Δπξσπατθφ πκβνχιην ηεο εβίιιεο, ηνλ Ηνχλην ηνπ Kαη ζηελ ειεθηξ. δηεπζ.: el.pdf 78 Αζθάιεηα δηθηχνπ θαη πιεξνθνξηψλ: Πξφηαζε επξσπατθήο πνιηηηθήο COM(2001)298, Βι. φ.π., ππνζεκείσζε Οδεγία 99/66/EΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ ηεο 15εο Γεθεκβξίνπ 1997 γηα ηελ επεμεξγαζία δεδνκέλσλ πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα θαη ηελ πξνζηαζία ηεο ηδησηηθήο δσήο ζηνλ ηειεπηθνηλσληαθφ ηνκέα (ΔΔ αξηζ. L 24 ηεο ) europa.eu.int/comm/dgs/justice_home/index_el.htm, COM(2002) 173 ηειηθφ,

69 68 θπβεξλνρψξν, εθζηξαηείεο επαηζζεηνπνίεζεο, πξνψζεζε νξζήο πξαθηηθήο θαη βειηησκέλε αληαιιαγή κεραληζκψλ πιεξνθφξεζεο). Σνχην ζα απνηειέζεη ηε βάζε γηα ηηο εξγαζίεο πξνο ηελ θαηεχζπλζε αζθαινχο ππνδνκήο πιεξνθνξηψλ. Θα πξέπεη επίζεο λα ζπλερηζηνχλ νη εξγαζίεο γηα ηε δεκηνπξγία ππνδνκήο γηα αζθαιή επξσπατθή έμππλε θάξηα θαζψο θαη λα εληαηηθνπνηεζεί ε εμάπισζε ησλ εθαξκνγψλ. Πξνηεξαηφηεηεο επίζεο απνηεινχλ νη αμηφπηζηεο ππνδνκέο δηθηχσλ θαη πιεξνθνξηψλ µε έκθαζε ζηηο αλαδπφκελεο ηερλνινγίεο (π.ρ. επξπδσληθή, αζχξκαηεο αξρηηεθηνληθέο, λνήκνλ πεξηβάιινλ) θαη ν εληνπηζκφο εππαζψλ ζεκείσλ θαη αιιειεμαξηήζεσλ ζε ππνδνκέο. Δπηδηψθεηαη επίζεο ε ππνζηήξημε ηεο ηππνπνίεζεο απνζθνπψληαο ζε επξχηεξε ρξήζε αλνηθηψλ πξνηχπσλ θαη ινγηζκηθνχ αλνηθηήο πεγήο. ηηο εξεπλεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζα πξέπεη επίζεο λα ζπλεθηηκεζεί ν αλζξψπηλνο παξάγνληαο ζηελ αζθάιεηα, π.ρ. βαζηθά πξφηππα αζθάιεηαο, επρξεζηία ζπζηεκάησλ. Προηεινόμενες δράζεις ηοσ ζτεδίοσ δράζης e-europe Οκάδα εηδηθνύ έξγνπ γηα ηελ αζθάιεηα ζηνλ θπβεξλνρώξν (CSTF), ε νπνία κέζα ζην 2003 ζα πξέπεη λα έρεη θαηαζηεί επηρεηξεζηαθή. Με βάζε πξφηαζε ηελ νπνία ε Δπηηξνπή πξνηίζεηαη λα ππνβάιεη, ην πκβνχιην θαη ην Κνηλνβνχιην ζα είλαη ζε ζέζε λα ζεζπίζνπλ ην ηαρχηεξν δπλαηφ ηελ απαξαίηεηε λνκηθή βάζε, ιακβάλνληαο ππφςε ηε δηάζηαζε ηεο αζθάιεηαο δηθηχσλ θαη πιεξνθνξηψλ πνπ αθνξά φινπο ηνπο ππιψλεο ηεο θνηλνηηθήο πνιηηηθήο. Σα θξάηε µέιε θαη ν ηδησηηθφο ηνκέαο ζα πξέπεη λα ππνζηεξίμνπλ ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηεο CSTF, ψζηε λα θαηαζηεί θέληξν ηερλνγλσζίαο ζε ζέκαηα αζθάιεηαο, π.ρ. λα αλαπηχμεη καδί µε θξάηε µέιε αξρέο ζρεδηαζκνχ γηα έλα επξσπατθφ ζχζηεκα ζπλαγεξκνχ ζε πεξηπηψζεηο επηζέζεσλ θαηά ππνινγηζηψλ λα δηεπθνιχλεη ηε ζρεηηθή ζπδήηεζε επξχηεξα, ζπκπεξηιακβάλνληαο φινπο ηνπο ππιψλεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο λα πξναγάγεη ηε δηαζπλνξηαθή ζπλεξγαζία. 2. Δκπέδσζε θιίκαηνο αζθάιεηαο. Έσο ην ηέινο ηνπ 2005 ζα πξέπεη λα έρεη εκπεδσζεί θιίκα αζθάιεηαο ζην ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζε πξντφλησλ πιεξνθνξηψλ θαη επηθνηλσληψλ. Ο ηδησηηθφο ηνκέαο ζα πξέπεη λα αλαπηχμεη πξφηππα θαη νξζή πξαθηηθή πξνσζψληαο ηελ ζπλεπή εθαξκνγή ηνπο. Ζ

70 69 Δπηηξνπή επηδηψθεη λα ππνζηεξίμεη έξγα θαη ζα εξγαζηεί γηα ηελ πεξαηηέξσ ζπλεηδεηνπνίεζε φισλ ησλ ρξεζηψλ φζνλ αθνξά ηνπο θηλδχλνπο γηα ηελ αζθάιεηα. ηα ηέιε ηνπ 2003 ζα εθδνζεί ελδηάκεζε έθζεζε ηεο πξαγκαηνπνηεζείζαο πξνφδνπ, ελψ ε ηειηθή αμηνιφγεζε ζα δεκνζηεπζεί ζην ηέινο ηνπ Αζθαιείο επηθνηλσλίεο κεηαμύ δεκόζησλ ππεξεζηώλ. Έσο ην ηέινο ηνπ 2003 ε Δπηηξνπή θαη ηα θξάηε µέιε ζα εμεηάζνπλ ηηο δπλαηφηεηεο θαζηέξσζεο αζθαινχο πεξηβάιινληνο επηθνηλσληψλ γηα ηελ αληαιιαγή δηαβαζκηζκέλσλ θπβεξλεηηθψλ πιεξνθνξηψλ. Ζ αζθάιεηα έρεη εμειηρζεί ζε πνιηηηθφ δήηεκα κείδνλνο ζεκαζίαο θαη νη θπβεξλήζεηο ησλ θνηλνηηθψλ ρσξψλ θαηαβάιινπλ ζπλερείο πξνζπάζεηεο γηα ηε βειηίσζε ηεο αζθάιεηαο ζηελ επηθξάηεηά ηνπο. Γηα ην ιφγν απηφ πξνσζείηαη πξνο έγθξηζε ζρεηηθφ ζρέδην Kαλνληζκνχ απφ ηελ Eπξσπατθή Έλσζε, γηα ηε ίδξπζε ελφο Eπξσπατθνχ Oξγαληζκνχ γηα ηελ Aζθάιεηα Γηθηχσλ θαη Πιεξνθνξηψλ 83, ν νπνίνο ζα δηεπθνιχλεη ηελ εθαξκνγή ησλ θνηλνηηθψλ κέηξσλ ζρεηηθά κε ηελ αζθάιεηα δηθηχσλ θαη πιεξνθνξηψλ θαη ζα ζπκβάιεη ζηε δηαζθάιηζε ηεο ιεηηνπξγηθφηεηαο δηθηχσλ θαη ζπζηεκάησλ πιεξνθνξηθήο. 83 εθεκ. Express,

71 70 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4 ΑΦΑΛΔΗΑ ΠΛΖΡΟΦΟΡΗΑΚΩΝ & ΔΠΗΚΟΗΝΩΝΗΑΚΩΝ ΤΣΖΜΑΣΩΝ ΚΑΗ ΠΡΟΣΑΗΑ ΓΔΓΟΜΔΝΩΝ Ζ αζθάιεηα πιεξνθνξηαθψλ ζπζηεκάησλ ζπλίζηαηαη ζηελ πξνζηαζία ηεο πνιχηηκεο ή επαίζζεηεο πιεξνθνξίαο ε νπνία ππάξρεη ζηα πιεξνθνξηαθά ζπζηήκαηα θαη ζηε δηαζθάιηζε θαηάιιειεο θαη άκεζεο πξφζβαζεο ζε απηή. ην θεθάιαην απηφ επηρεηξείηαη κηα πξνζέγγηζε ζρεηηθά κε ηηο ηερλνινγηθέο απαηηήζεηο - ππνδνκέο αζθάιεηαο ησλ δεκφζησλ ειεθηξνληθψλ ζπλαιιαγψλ. 1. Απαηηήζεηο αζθάιεηαο δηθηύσλ θαη ζπζηεκάησλ πιεξνθνξηώλ Οη γεληθέο απαηηήζεηο αζθάιεηαο δηθηχσλ θαη ζπζηεκάησλ πιεξνθνξηψλ κπνξνχλ λα δηαηππσζνχλ κε ηα εμήο ηέζζεξα, αιιεινζπλδεφκελα ραξαθηεξηζηηθά: 1. Γηάζεζε (availability) ζεκαίλεη φηη ηα δεδνκέλα είλαη πξνζβάζηκα θαη νη ππεξεζίεο ιεηηνπξγνχλ, παξά ελδερφκελεο δηαηαξαρέο, φπσο δηαθνπή ηξνθνδνζίαο, θπζηθέο θαηαζηξνθέο, αηπρήκαηα ή επηζέζεηο. Σνχην έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία ζε πεξηπηψζεηο πνπ βιάβεο ηνπ δηθηχνπ επηθνηλσληψλ κπνξνχλ λα πξνμελήζνπλ θαηάξξεπζε άιισλ λεπξαιγηθήο ζεκαζίαο δηθηχσλ, φπσο είλαη νη αεξνκεηαθνξέο ή ε παξνρή ειεθηξηθήο ελέξγεηαο. 2. Δπαιήζεπζε ηαπηόηεηαο (identity verification) είλαη ε επηβεβαίσζε ηεο δεινχκελεο ηαπηφηεηαο θνξέσλ ή ρξεζηψλ. Απαηηνχληαη θαηάιιειεο κέζνδνη επαιήζεπζεο ηαπηφηεηαο γηα δηάθνξεο εθαξκνγέο θαη ππεξεζίεο, φπσο είλαη ε ειεθηξνληθή ζχλαςε ζχκβαζεο, ν έιεγρνο ηεο πξφζβαζεο ζε νξηζκέλα δεδνκέλα θαη ππεξεζίεο (π.ρ. γηα ηνπο ηειεεξγαδφκελνπο) θαη ε επαιήζεπζε ηζηνζέζεσλ. Πξέπεη επίζεο λα πεξηιακβάλεηαη ε δπλαηφηεηα αλσλπκίαο, δεδνκέλνπ φηη πνιιέο ππεξεζίεο δελ ρξεηάδνληαη ηελ ηαπηφηεηα ηνπ ρξήζηε, αιιά κφλν αμηφπηζηε επηβεβαίσζε νξηζκέλσλ θξηηεξίσλ (απνθαινχκελσλ "αλψλπκα δηαπηζηεπηήξηα", φπσο ε θεξεγγπφηεηα). 3. Αθεξαηόηεηα (integrity) είλαη ε επηβεβαίσζε φηη δεδνκέλα πνπ έρνπλ απνζηαιεί, παξαιεθζεί ε απνζεθεπζεί είλαη πιήξε θαη δελ έρνπλ ππνζηεί

72 71 αιινίσζε. Σνχην έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία ζε ζπλάξηεζε κε ηελ επαιήζεπζε ηαπηφηεηαο γηα ηε ζχλαςε ζπκβάζεσλ, ή φπνπ είλαη θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο ε αθξίβεηα ησλ δεδνκέλσλ (ηαηξηθά δεδνκέλα θ.ι.π.). 4. Σήξεζε ηνπ απνξξήηνπ (observation of secrecy) είλαη ε πξνζηαζία επηθνηλσληψλ ή απνζεθεπκέλσλ δεδνκέλσλ έλαληη ππνθινπήο θαη αλάγλσζεο απφ κε εμνπζηνδνηεκέλα άηνκα. Απαηηείηαη ηδηαίηεξα γηα ηε κεηάδνζε επαίζζεησλ δεδνκέλσλ θαη είλαη κία απφ ηηο απαηηήζεηο πνπ αληαπνθξίλεηαη ζην κέιεκα πξνζηαζίαο ηεο ηδησηηθήο δσήο ησλ ρξεζηψλ δηθηχσλ επηθνηλσληψλ. ε επίπεδν ειεθηξνληθψλ ζπλαιιαγψλ εηδηθφηεξα, νη απαηηήζεηο αζθάιεηαο είλαη: Δκπηζηεπηηθόηεηα (confidentiality): Ο απνδέθηεο λα είλαη ν κφλνο πνπ κπνξεί λα δηαβάζεη ην κήλπκα πνπ ηνπ ζηέιλεη ν απνζηνιέαο. Με ηελ εκπηζηεπηηθφηεηα αληηκεησπίδεηαη ν θίλδπλνο πξνζσπηθά δεδνκέλα θαη ππνζέζεηο, πιεξσκέο θ.η.ι. λα γίλνπλ γλσζηά ζε ηξίηνπο. Αθεξαηόηεηα (Integrity): Tν κήλπκα πνπ έζηεηιε ν απνζηνιέαο λα είλαη ην ίδην κε ην κήλπκα πνπ έιαβε ν απνδέθηεο, ρσξίο θακηά αιιαγή (ζθφπηκε ή κε). Απζεληηθόηεηα (Authentication): Ο απνδέθηεο λα είλαη ζίγνπξνο γηα ηελ ηαπηφηεηα ηνπ απνζηνιέα θαη φρη θάπνηνο άιινο πνπ ηνλ «ππνδχεηαη» ειεθηξνληθά. Με απνπνίεζε (Non-Repudiation): Ο απνζηνιέαο λα κελ κπνξεί λα απνπνηεζεί ηεο απνζηνιήο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ κελχκαηνο, κε ην ζπγθεθξηκέλν πεξηερφκελν θαη ηηο πξνθχπηνπζεο απφ απηφ ππνρξεψζεηο θαη ζπλέπεηεο. Σν ίδην ηζρχεη θαη γηα ηνλ παξαιήπηε. Οη παξαπάλσ απαηηήζεηο κπνξνχλ λα ηθαλνπνηεζνχλ κε ηνπο εμήο ηξφπνπο: Ζ εκπηζηεπηηθόηεηα: κε θξππηνγξάθεζε Ζ αθεξαηόηεηα: κε ηηο ςεθηαθέο ππνγξαθέο Ζ απζεληηθόηεηα: κε ηα πηζηνπνηεηηθά ηνπ δεκφζηνπ θιεηδηνχ Ζ κε απνπνίεζε: κε ηηο ςεθηαθέο ππνγξαθέο θαη θάπνηα επηπιένλ κέηξα.

73 72 Αθνινπζεί αλαιπηηθή πεξηγξαθή ησλ κεζφδσλ-ηερληθψλ απηψλ: 2. Κξππηνγξαθία Λέγνληαο Κξππηνγξαθία (cryptography) ελλννχκε ηελ επηζηήκε ηεο απφθξπςεο ηνπ λνήκαηνο ηνπ κελχκαηνο 84. Με ηνλ φξν θξππηνγξάθεζε (encryption) ελλννχκε ηνλ κεηαζρεκαηηζκφ ηνπ αξρηθνχ κελχκαηνο απφ ηνλ απνζηνιέα, ψζηε απηφ λα ιάβεη κηα αθαηαλφεηε κνξθή γηα νπνηνλδήπνηε ηξίην. Ζ κεηαζρεκαηηζκέλε θαη αθαηαλφεηε απηή κνξθή ηνπ κελχκαηνο νλνκάδεηαη θξππηνκήλπκα θαη κεηαδίδεηαη ζηνλ απνζηνιέα κέζσ ηνπ θαλαιηνχ επηθνηλσλίαο (π.ρ. Γηαδίθηπν) πξνο ηνλ απνδέθηε. Ζ απνθξππηνγξάθεζε 85 είλαη ε δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία ην αξρηθφ κήλπκα κεηαζρεκαηίδεηαη ζηελ αξρηθή θαηαλνεηή κνξθή ηνπ κελχκαηνο. Γηα ηελ θξππηνγξάθεζε φπσο αληίζηνηρα θαη γηα ηελ απνθξππηνγξάθεζεαπαηηνχληαη αιγόξηζκνη θαη θιεηδηά. Οη αιγφξηζκνη θξππηνγξάθεζεο δηαθξίλνληαη ζε δχν βαζηθέο θαηεγνξίεο: ζηνπο ζπκκεηξηθνύο αιγφξηζκνπο ζηνπο αζύκκεηξνπο αιγφξηζκνπο. «πκκεηξηθνί» ιέγνληαη νη αιγφξηζκνη πνπ έρνπλ έλα (1) θνηλό θιεηδί. «Αζύκκεηξνη» ιέγνληαη νη αιγφξηζκνη, νη νπνίνη έρνπλ δύν (2) θιεηδηά, έλα «δεκόζην» (public) γηα ηελ θξππηνγξάθεζε θαη έλα «ηδησηηθό» (private) γηα ηελ απνθξππηνγξάθεζε. Σν δεκφζην θιεηδί θνηλνπνηείηαη, δεκνζηνπνηείηαη ζε αληίζεζε κε ην ηδησηηθφ ην νπνίν παξακέλεη κπζηηθφ. Σν ηδησηηθφ θιεηδί ρξεζηκνπνηείηαη επίζεο γηα ηελ ςεθηαθή ππνγξαθή (digital signature) ησλ ειεθηξνληθψλ εγγξάθσλ. Σα δεκφζηα θιεηδηά δεκνζηνπνηνχληαη κε αλέβαζκα (upload) ζε εηδηθνχο servers νη νπνίνη ηα θαηαρσξνχλ ζε ηζηνζειίδεο, καδί θπζηθά κε ηα νλφκαηα ησλ θαηφρσλ ηνπο, ή θνηλνπνηνχληαη θαη άιιν ηξφπν (π.ρ. απνζηνιή, εγθαηάζηαζε). Οη αιγφξηζκνη 84 ε αληίζεζε κε ηελ θξππηνγξαθία, ε ζηεγαλνγξαθία (steganography) είλαη ε επηζηήκε ηεο απφθξπςεο ηεο χπαξμεο ηνπ ίδηνπ ηνπ κελχκαηνο. Δλψ δειαδή ζηελ θξππηνγξαθία ην κήλπκα είλαη αθαηαλφεην (πξηλ θπζηθά απνθξππηνγξαθεζεί), ζηε ζηεγαλνγξαθία ην κήλπκα δελ ππνπίπηεη ζηελ αληίιεςή καο. 85 Σν «ζπάζηκν ηνπ θψδηθα» (code breaking) είλαη ε απνθάιπςε ηνπ κελχκαηνο ρσξίο ηε γλψζε ηνπ κπζηηθνχ θιεηδηνχ κε ην νπνίν απηφ θξππηνγξαθήζεθε. Ο επηζηεκνληθφο φξνο ηεο ηειεπηαίαο απηήο εξγαζίαο θαιείηαη «θξππηαλάιπζε» (cryptanalysis).

74 73 απηνί ιέγνληαη θαη αιγφξηζκνη δεκόζηνπ θιεηδηνύ. Αληίζηνηρα ινηπφλ ππάξρεη ε ζπκκεηξηθή (ηδησηηθνχ θιεηδηνχ) θαη ε αζχκκεηξε θξππηνγξαθία (δεκφζηνπ θιεηδηνχ). πκκεηξηθή Κξππηνγξαθία Ζ ζπκκεηξηθή θξππηνγξαθία βαζίδεηαη ζηελ χπαξμε ελφο κνλαδηθνύ - θνηλνύ θιεηδηνχ, ην νπνίν ρξεζηκνπνηείηαη ηφζν γηα ηελ θξππηνγξάθεζε φζν θαη γηα ηελ απνθξππηνγξάθεζε ησλ δεδνκέλσλ. Γηα ην ιφγν απηφ θαιείηαη επίζεο θαη θξππηνγξαθία κπζηηθνχ θιεηδηνχ ή δηακνηξαδφκελνπ κπζηηθνχ. Σν θιεηδί απηφ πξέπεη λα ην γλσξίδνπλ κφλν ν απνζηνιέαο θαη ν απνδέθηεο θαη λα ηεξείηαη κπζηηθφ απφ νπνηνλδήπνηε ηξίην. Οη ζπκκεηξηθνί αιγφξηζκνη θξππηνγξάθεζεο, απηνί δειαδή νη νπνίνη απαηηνχλ έλα θνηλφ θιεηδί, είλαη θαηάιιεινη γηα ηελ θξππηνγξάθεζε δεδνκέλσλ πνπ ελαπνηίζεληαη ζηα καγλεηηθά καο κέζα, είλαη φκσο δχζρξεζηνη γηα ηε απνζηνιή δεδνκέλσλ. Μπνξνχκε, θαη εμαίξεζε, λα ρξεζηκνπνηήζνπκε ζπκκεηξηθνχο αιγφξηζκνπο γηα ηε κεηάδνζε κελπκάησλ, ππφ ηελ πξνυπφζεζε φηη νη ιήπηεο ηνπ κελχκαηνο είλαη ειάρηζηνη. Κξίλεηαη επηζθαιήο αιιά θαη αδχλαηε ηερληθά θαη νηθνλνκηθά ε ρξεζηκνπνίεζε ελφο θιεηδηνχ ζηελ πεξίπησζε πνπ ην θνηλφ θιεηδί πξέπεη λα δηαλεκεζεί ζε ρηιηάδεο ηξίηνπο, π.ρ. ζηελ πεξίπησζε κηαο θπβεξλεηηθήο ππεξεζίαο πνπ πξέπεη λα δηαλείκεη ηα θιεηδηά ζε εθαηνληάδεο άιιεο ππεξεζίεο. Σα ζπζηήκαηα ζπκκεηξηθήο θξππηνγξαθίαο πξνυπνζέηνπλ ηελ χπαξμε ελφο αζθαινχο θαλαιηνχ γηα ηελ αληαιιαγή ησλ κπζηηθψλ θιεηδηψλ 86. Ζ δηαλνκή ησλ θιεηδηψλ κε αγγειηνθφξνπο, αλ ιεθζεί κάιηζηα ππφςε φηη απηά πξέπεη λα αιιάδνπλ ζπρλά γηα ιφγνπο αζθαιείαο, ζα ήηαλ έλα δπζβάζηαθην νηθνλνκηθφ βάξνο, πέξαλ βεβαίσο απφ ηνπο θηλδχλνπο πνπ ζπλεπάγεηαη ηπρφλ ππνθινπή ησλ θιεηδηψλ κε νπνηνδήπνηε ηξφπν (απεηιή, 86 Σέηνηα ζπζηήκαηα πνπ επηηξέπνπλ ηελ αζθαιή αληαιιαγή θιεηδηψλ κέζα απφ δεκφζηα δίθηπα έρνπλ αλαπηπρζεί θαη ρξεζηκνπνηνχληαη, κε πεξηζζφηεξν δηαδεδνκέλν ην ζχζηεκα Kerberos πνπ έρεη αλαπηπρζεί ζην MIT. Σα ζρήκαηα απηά παξνπζηάδνπλ ην κεηνλέθηεκα φηη δελ είλαη εχθνιν λα επεθηαζνχλ γηα ηελ εμππεξέηεζε κεγάισλ πιεζπζκψλ θαη απαηηνχλ επίζεο πξφζζεηεο δηαδηθαζίεο αζθάιεηαο, φπσο ηελ απνζήθεπζε ησλ θιεηδηψλ ζε έλα θεληξηθφ αζθαιή εμππεξέηε.

75 74 εθβηαζκφο, δσξνδνθία θ.ι.π). Ζ δηαλνκή ησλ θιεηδηψλ ήηαλ γηα αηψλεο ν εθηάιηεο ησλ θξππηνγξάθσλ θαη ησλ ππεπζχλσλ ηεο αζθάιεηαο ησλ επηθνηλσληψλ 87. Οη θπξηφηεξεο κέζνδνη ζπκκεηξηθήο θξππηνγξάθεζεο είλαη: α)κεηαζέζεσο, β)αληηθαηαζηάζεσο θαη γ)κηθηέο κέζνδνη. ΤΜΜΔΣΡΗΚΟ ΑΛΓΟΡΗΘΜΟ ΔΝΟ ΚΛΔΗΓΗΟΤ 88 Αζύκκεηξε Κξππηνγξαθία Οη δπζρέξεηεο πνπ πεξηγξάςακε, έζηξεςαλ ηελ πξνζνρή ησλ επηζηεκφλσλ ζηελ αλαδήηεζε άιισλ κεζφδσλ θξππηνγξάθεζεο θαη πην ζπγθεθξηκέλα ζηελ εμεχξεζε κεζφδσλ αζχκκεηξεο θξππηνγξάθεζεο, δειαδή αιγφξηζκσλ δύν θιεηδηώλ, ελφο ηδησηηθνύ (θξπθνύ) θαη ελφο δεκόζηνπ (public). Σα θιεηδηά πνπ αλήθνπλ ζην δεχγνο απηφ έρνπλ ηελ ηδηφηεηα φηη είλαη πξαθηηθά αδχλαηνο ν ππνινγηζκφο ηνπ ελφο θιεηδηνχ γλσξίδνληαο ην άιιν. Ο απνζηνιέαο ρξεζηκνπνηεί ην δεκφζην θιεηδί ηνπ παξαιήπηε γηα ηελ θξππηνγξάθεζε ηνπ κελχκαηνο, εμαζθαιίδνληαο έηζη φηη κφλν ν παξαιήπηεο πνπ δηαζέηεη ν αληίζηνηρν ηδησηηθφ θιεηδί κπνξεί λα απνθξππηνγξαθήζεη 87 Κσλζηαληίλνο Α. Φψηνο, Γηθηπαθέο Ζκέξεο Ννκηθψλ, 1 ν Δηήζην Παλειιαδηθφ πκπφζην Γηαδηθηπαθνχ Γηθαίνπ, «Σν ηερλνινγηθφ ππφβαζξν ησλ ςεθηαθψλ ππνγξαθψλ», Φεβξνπάξηνο Σν ζρέδην πεξηέρεηαη ζηελ εηζήγεζε ηνπ Κ. Φψηνπ, φ.π., ππνζεκείσζε 87.

76 75 ην κήλπκα 89. Ζ φιε δηαδηθαζία θαζνξηζκνχ ησλ θιεηδηψλ, ηφζν ηνπ ηδησηηθνχ (private) φζν θαη ηνπ δεκφζηνπ (public) γίλεηαη απηφκαηα απφ ην ινγηζκηθφ ηεο θξππηνγξάθεζεο, ρσξίο ηε ζπκκεηνρή ηνπ ρξήζηε, ε νπνία πεξηνξίδεηαη ζηελ αλεχξεζε κηαο ζπλζεκαηηθήο θξάζεο (passphrase). Ζ θξππηνγξάθεζε ηνπ κελχκαηνο ή ηνπ θεηκέλνπ θαζψο θαη ε απνθξππηνγξάθεζε γίλεηαη επίζεο απηφκαηα απφ ην ινγηζκηθφ. Καηά ζπλέπεηα, κε ην δεκόζην θιεηδί, αλαθνηλψζηκν ή δεκνζηεχζηκν, νπνηνζδήπνηε ηξίηνο κπνξεί λα καο ζηείιεη έλα θξππηνγξαθεκέλν κήλπκα, ην νπνίν εκείο κπνξνχκε λα απνθξππηνγξαθήζνπκε κε ην ηδησηηθφ θιεηδί καο. Με απηφ παξάγνληαη νη ςεθηαθέο ππνγξαθέο, νη νπνίεο κπνξνχλ λα επαιεζεπηνχλ κε ην δεκφζην θιεηδί, επηηπγράλνληαο έηζη ηελ απζεληηθόηεηα. Οη ηξίηνη δειαδή έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα ειέγμνπλ ηε γλεζηφηεηα ηεο ςεθηαθήο ππνγξαθήο καο, απνθξππηνγξαθψληαο ην έγγξαθν κε ην δεκφζην θιεηδί καο. Παξφιν πνπ ε ςεθηαθή ππνγξαθή (digital signature) είλαη θξππηνγξάθεζε ηνπ θεηκέλνπ, ζηελ πεξίπησζε απηή αλαθεξφκαζηε ζε ςεθηαθή ππνγξαθή θαη φρη ζε θξππηνγξάθεζε, γηαηί δελ καο ελδηαθέξεη ε κπζηηθφηεηα αιιά ε εμαθξίβσζε ηεο ηαπηφηεηαο ηνπ ππνγξάθνληνο. Άιισζηε, νη αιγφξηζκνη ησλ ςεθηαθψλ ππνγξαθψλ αθήλνπλ ην έγγξαθν σο έρεη, πεξηνξηδφκελνη ζηελ θξππηνγξάθεζε κφλν ηεο πεξίιεςεο ηνπ θεηκέλνπ. Υξεζηκνπνηψληαο αληηζηξέςηκνπο αιγφξηζκνπο είλαη δπλαηφλ λα επηηεπρζεί θαη ε εκπηζηεπηηθόηεηα, θαζψο αθφκε θαη αλ ππνθιαπεί ε επηθνηλσλία, κφλν ν θάηνρνο ηνπ κπζηηθνχ θιεηδηνχ κπνξεί λα απνθξππηνγξαθήζεη ην πεξηερφκελφ ηεο. Ζ θξππηνγξαθία δεκφζηνπ θιεηδηνχ παξνπζηάδεη πνιχ κεγαιχηεξε ππνινγηζηηθή πνιππινθφηεηα απφ ηελ αληίζηνηρε ηνπ κπζηηθνχ θιεηδηνχ (βαζίδνληαη ζε πεξίπινθεο καζεκαηηθέο ζεσξίεο θαη πεξηιακβάλνπλ ηε ρξήζε κεγάισλ αξηζκψλ, κε απνηέιεζκα λα ζεσξνχληαη αθαηάιιεινη γηα θξππηνγξάθεζε δεδνκέλσλ κεγάινπ φγθνπ). Γηα ην ιφγν απηφ έρεη επηθξαηήζεη σο θνηλή πξαθηηθή ε ρξεζηκνπνίεζή ηεο γηα ηελ θξππηνγξάθεζε ησλ κπζηηθψλ θιεηδηψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ θξππηνγξάθεζε ηεο πιεξνθνξίαο. Με ηνλ ηξφπν απηφ θάζε αζθαιέο κήλπκα 89 Ζ βαζηθή απηή αξρή ηεο θξππηνγξαθίαο δεκφζηνπ θιεηδηνχ δηαηππψζεθε ην 1976 απφ ηνπο Diffie θαη Hellman, ελψ ην 1977 νη Rivest, Shamir θαη Adleman βαζηδφκελνη ζε αξρέο ηεο ζεσξίαο ησλ πεπεξαζκέλσλ πεδίσλ δεκηνχξγεζαλ ην θξππηνζύζηεκα RSA (απφ ηα αξρηθά ησλ ηξηψλ επηζηεκφλσλ), ηελ πξψηε πινπνίεζε ζπζηήκαηνο θξππηνγξαθίαο δεκνζίνπ θιεηδηνχ. Απφ ηφηε έρνπλ ππάξμεη αξθεηέο πξνηάζεηο γηα ζρήκαηα δεκφζηνπ θιεηδηνχ, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ θξππηνζπζηεκάησλ El Gamal θαη ειιεηπηηθψλ θακππιψλ.

77 76 απνηειείηαη απφ δχν ζπζηαηηθά: ηελ πιεξνθνξία, ε νπνία είλαη θξππηνγξαθεκέλε κε ζρήκα κπζηηθνχ θιεηδηνχ θαη ην ίδην ην κπζηηθφ θιεηδί (ην νπνίν είλαη θξππηνγξαθεκέλν κε ζρήκα δεκφζηνπ θιεηδηνχ 90. ΑΤΜΜΔΣΡΟ ΑΛΓΟΡΗΘΜΟ ΓΤΟ ΚΛΔΗΓΗΩΝ (Γεκόζηνπ Ηδησηηθνύ) Οη ςεθηαθέο ππνγξαθέο (digital signatures) Οη ςεθηαθέο ππνγξαθέο ρξεζηκνπνηνχλ ηελ θξππηνγξαθία δεκνζίνπ θιεηδηνχ. Ο ρξήζηεο δηαζέηεη δχν θιεηδηά (ην δεκφζην θαη ην ηδησηηθφ) ηα νπνία έρνπλ θάπνην καζεκαηηθφ ζπζρεηηζκφ. Ζ ζρέζε ησλ θιεηδηψλ είλαη ηέηνηα ψζηε αλ θάπνηνο γλσξίδεη ην έλα θιεηδί, λα είλαη πξαθηηθά αδχλαηνλ λα ππνινγίζεη ην άιιν. Σν έλα θιεηδί ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηε δεκηνπξγία ηεο ππνγξαθήο θαη ην άιιν γηα ηελ επαιήζεπζή ηεο. Ζ δηαθνξνπνίεζε απφ ηελ θξππηνγξάθεζε έγθεηηαη ζην φηη γηα ηε δεκηνπξγία ηεο ειεθηξνληθήο ππνγξαθήο, ν απνζηνιέαο ρξεζηκνπνηεί ην ηδησηηθφ ηνπ θιεηδί θαη γηα ηελ επαιήζεπζή ηεο, ν παξαιήπηεο ρξεζηκνπνηεί ην δεκφζην θιεηδί ηνπ απνζηνιέα. 90 Βι. ζρεη. Παλεπηζηεκηαθέο εκεηψζεηο, «Κξππηνηερληθέο ζε Αλνηρηά Γίθηπα, Φεθηαθή Πηζηνπνίεζε», Υ. Μαξγαξίηεο - Γ. Μαξηάθνο, Σκήκα. Πιεξνθνξηθήο, Δζληθφ θαη Καπνδηζηξηαθφ Παλεπηζηήκην Αζελψλ. 91 Βι. φ.π., παξαπνκπή 87.

78 77 Ζ ειεθηξνληθή ππνγξαθή είλαη δεδνκέλα ζπλεκκέλα ή ζπζρεηηζκέλα κε έλα ειεθηξνληθφ θείκελν, ηα νπνία ρξεζηκεχνπλ ζηελ επαιήζεπζε ηεο απζεληηθφηεηάο ηνπ. ηελ νπζία είλαη ε θξππηνγξαθεκέλε κε ην ηδησηηθό θιεηδί ηνπ απνζηνιέα ζύλνςε. Θεσξψληαο φηη ν απνζηνιέαο έρεη έλα ζπγθεθξηκέλν δεπγάξη θιεηδηψλ θαη ην ηδησηηθφ ηνπ θιεηδί είλαη ζηελ πιήξε θαηνρή ηνπ, ηφηε ην γεγνλφο φηη ν απνζηνιέαο ρξεζηκνπνηεί ην ηδησηηθφ ηνπ θιεηδί γηα λα θξππηνγξαθήζεη ην κήλπκα, πηζηνπνηεί ζηνλ παξαιήπηε πνπ ην απνθξππηνγξαθεί -κε ην αληίζηνηρν δεκφζην θιεηδί (ηνπ απνζηνιέα)- ηελ ηαπηφηεηα ηνπ απνζηνιέα (απζεληηθφηεηα). Ζ ςεθηαθή ππνγξαθή είλαη ινηπφλ έλαο ηξφπνο απζεληηθνπνίεζεο ηνπ απνζηνιέα ηνπ κελχκαηνο. Παξάιιεια, ηθαλνπνηεί ηηο απαηηήζεηο γηα αθεξαηόηεηα ηνπ κελχκαηνο, αιιά θαη κε απνπνίεζεο απνζηνιήο κελχκαηνο. Χζηφζν, δελ εμαζθαιίδεη ηελ εκπηζηεπηηθφηεηα, γηα ηελ νπνία απαηηείηαη ε παξάιιειε ρξήζε θαη ζπκκεηξηθήο θξππηνγξαθήζεσο ηνπ κελχκαηνο κε βάζε ηνλ αιγφξηζκν DES. Γηα ηελ ςεθηαθή ππνγξαθή ελφο κελχκαηνο, ρξεζηκνπνηνχληαη ζπλαξηήζεηο θαηαηεκαρηζκνύ (hash functions ή message digests ή fingerprints), νη νπνίεο απεηθνλίδνπλ έλα απζαίξεηνπ κεγέζνπο κήλπκα ζε έλαλ ζηαζεξφ αξηζκφ bits, ηα νπνία ζηελ ζπλέρεηα θξππηνγξαθνχληαη κε ην ηδησηηθφ θιεηδί ηνπ απνζηνιέα 92. Έηζη, ην κήλπκα κεηαδίδεηαη καδί κε ην θξππηνγξαθεκέλν απνηέιεζκα ηεο ζπλάξηεζεο θαηαηεκαρηζκνχ. Γηα ηελ επαιήζεπζε ηεο ππνγξαθήο, ν παξαιήπηεο απνθξππηνγξαθεί ην απνηέιεζκα ηεο ζπλάξηεζεο θαηαηεκαρηζκνχ κε ην δεκφζην θιεηδί ηνπ απνζηνιέα θαη ην ζπγθξίλεη κε ην απνηέιεζκα πνπ ππνινγίδεη απφ ην κήλπκα πνπ έρεη ιάβεη. Οη ζπλαξηήζεηο θαηαηεκαρηζκνχ έρνπλ ηηο αθφινπζεο ηδηόηεηεο: Γελ παξνπζηάδνπλ ζπγθξνχζεηο (collision-free), ψζηε λα είλαη ππνινγηζηηθά αδχλαηε ε χπαξμε δχν δηαθνξεηηθψλ κελπκάησλ κε ην ίδην απνηέιεζκα ηεο ζπλάξηεζεο θαηαηεκαρηζκνχ Δίλαη κνλφδξνκεο, ψζηε δεδνκέλνπ ελφο απνηειέζκαηνο ηεο ζπλάξηεζεο θαηαηεκαρηζκνχ λα είλαη ππνινγηζηηθά αδχλαηε ε εχξεζε νπνηνπδήπνηε κελχκαηνο ην νπνίν λα έρεη απηφ ην απνηέιεζκα. 92 Γλσζηέο ζπλαξηήζεηο είλαη: RIPEMD-160, MD2, MD5, SHA-1, BSAH, Square-Mod (ζχλεζεο κήθνο ζχλνςεο: bits).

79 78 Οη πεξηζζφηεξν γλσζηέο ζπλαξηήζεηο θαηαηεκαρηζκνχ είλαη νη MD5 θαη SHA-1. Ζ ρξήζε ηεο ειεθηξνληθήο ππνγξαθήο πεξηιακβάλεη δχν δηαδηθαζίεο: ηε δεκηνπξγία ηεο ππνγξαθήο θαη ηελ επαιήζεπζή ηεο. Παξαζέηνπκε βήκα πξνο βήκα ηηο ελέξγεηεο ηνπ απνζηνιέα θαη ηνπ παξαιήπηε, ψζηε λα γίλεη θαηαλνεηφο ν κεραληζκφο ηεο δεκηνπξγίαο θαη επαιήζεπζεο ηεο ςεθηαθήο ππνγξαθήο: Απνζηνιέαο 1. Ο απνζηνιέαο ρξεζηκνπνηψληαο θάπνηνλ αιγφξηζκν θαηαθεξκαηηζκνχ (one way hash) δεκηνπξγεί ηε ζχλνςε ηνπ κελχκαηνο (message digest) πνπ ζέιεη λα ζηείιεη. Αλεμάξηεηα απφ ην κέγεζνο ηνπ κελχκαηνο, απηφ πνπ ζα παξαρζεί ζα είλαη κία ζπγθεθξηκέλνπ κήθνπο ζεηξά ςεθίσλ. 2. Με ην ηδησηηθφ ηνπ θιεηδί, ν απνζηνιέαο θξππηνγξαθεί ηε ζχλνςε. Απηφ πνπ παξάγεηαη είλαη ε ςεθηαθή ππνγξαθή. Ζ ππνγξαθή είλαη νπζηαζηηθά κία ζεηξά ςεθίσλ ζπγθεθξηκέλνπ πιήζνπο. 3. Ζ θξππηνγξαθεκέλε ζχλνςε (ςεθηαθή ππνγξαθή) πξνζαξηάηαη ζην θείκελν θαη ην κήλπκα κε ηε ςεθηαθή ππνγξαθή κεηαδίδνληαη κέζσ ηνπ δηθηχνπ (ζεκεηψλεηαη φηη ν απνζηνιέαο αλ επηζπκεί κπνξεί λα θξππηνγξαθήζεη ην κήλπκά ηνπ κε ην δεκφζην θιεηδί ηνπ παξαιήπηε). Παξαιήπηεο 1. Ο παξαιήπηεο απνζπά απφ ην κήλπκα ηελ ςεθηαθή ππνγξαθή (θξππηνγξαθεκέλε, κε ην ηδησηηθφ θιεηδί ηνπ απνζηνιέα, ζχλνςε). 2. Δθαξκφδνληαο ζην κήλπκα πνπ έιαβε ηνλ ίδην αιγφξηζκν θαηαθεξκαηηζκνχ, ν παξαιήπηεο δεκηνπξγεί ηε ζχλνςε ηνπ κελχκαηνο. 3. ηε ζπλέρεηα, απνθξππηνγξαθεί κε ην δεκφζην θιεηδί ηνπ απνζηνιέα, ηελ θξππηνγξαθεκέλε ζχλνςε ηνπ κελχκαηνο ( ςεθηαθή ππνγξαθή). 4. πγθξίλνληαη νη δχν ζπλφςεηο θαη αλ βξεζνχλ ίδηεο, απηφ ζεκαίλεη φηη ην κήλπκα πνπ έιαβε ν παξαιήπηεο είλαη αθέξαην. Αλ ην κήλπκα έρεη κεηαβιεζεί, ε ζχλνςε πνπ ζα παξάγεη ν παξαιήπηεο ζα είλαη δηαθνξεηηθή απφ ηελ ζχλνςε πνπ έρεη θξππηνγξαθεζεί.

80 79 Γεκηνπξγία ςεθηαθήο ππνγξαθήο Δπαιήζεπζε ςεθηαθήο ππνγξαθήο πεγή: Δζληθή Δπηηξνπή Tειεπηθνηλσληψλ θαη Σαρπδξνκείσλ,

81 80 4. Σα ςεθηαθά πηζηνπνηεηηθά (digital certificates) Σα δεκφζηα θιεηδηά (Public Keys), φπσο πξναλαθεξζήθακε, είλαη δεκνζηεχζηκα, θνηλνπνηήζηκα, αλαθνηλψζηκα, θάηη αλάινγν δειαδή ησλ ηειεθσληθψλ θαηαιφγσλ. ην Γηαδίθηπν κάιηζηα ππάξρνπλ servers νη νπνίνη θηινμελνχλ δεκφζηα θιεηδηά καδί κε ηα νλφκαηα θπζηθά ησλ θαηφρσλ ηνπο. Καηά ζπλέπεηα, αλ κία νκάδα ρξεζηψλ έρεη αλάγθε ησλ ππεξεζηψλ ηεο θξππηνγξαθίαο κπνξεί λα ζπκθσλήζεη ζηε ρξήζε ζπγθεθξηκέλνπ ινγηζκηθνχ (π.ρ. ηνπ PGP), λα «αλεβάζεη» (upload) ζε servers ηα δεκφζηα θιεηδηά ηνπ θάζε πξνζψπνπ θαη λα αληαιιάζζεη θξππηνγξαθεκέλα κελχκαηα ή λα ππνγξάθεη ςεθηαθά έγγξαθα. Δδψ φκσο αλαθχπηεη έλα πξφβιεκα. Πνηνο εγγπάηαη φηη ην δεκόζην θιεηδί ηνπ Υ αλήθεη πξάγκαηη ζηνλ Υ ή όηη ν Υ είλαη πξάγκαηη απηόο πνπ ηζρπξίδεηαη; Έλα ζχζηεκα ςεθηαθψλ ππνγξαθψλ θαηά ζπλέπεηα πξέπεη λα εγγπάηαη: α) ηελ απζεληηθόηεηα (authentication) ηεο ςεθηαθήο ππνγξαθήο, ηε βεβαηφηεηα δειαδή φηη ην έγγξαθν ππνγξάθηεθε απφ απηφλ πνπ πξάγκαηη ην ππέγξαςε, β) θαη φηη απηφο πνπ ην ππέγξαςε δεζκεχεηαη λνκηθά ή κε άιια ιφγηα ηελ αδπλακία αξλήζεσο ηεο ππνγξαθήο (non repudiation). Σν αλσηέξσ πξφβιεκα θαινχληαη λα επηιχζνπλ ηα ιεγφκελα ςεθηαθά πηζηνπνηεηηθά (digital certificates) ή απιψο πηζηνπνηεηηθά δεκφζηνπ θιεηδηνχ. πγθεθξηκέλα, έλα πηζηνπνηεηηθφ πεξηιακβάλεη ην δεκφζην θιεηδί ηνπ ρξήζηε θαη έλαλ θσδηθφ (userid) ηνπ θαηφρνπ ηνπ θιεηδηνχ, ππνγεγξακκέλν ςεθηαθά απφ κία Έκπηζηε Σξίηε Οληφηεηα (Trusted Third Party TTP) 93, ε νπνία ζπλήζσο απνθαιείηαη Πάξνρνο Τπεξεζηψλ Πηζηνπνίεζεο (Certification Service Provider CSP). Σα ςεθηαθά πηζηνπνηεηηθά ινηπφλ είλαη ε βεβαίσζε ελφο ηξίηνπ αμηφπηζηνπ θνξέα φηη, κεηαμχ άιισλ, ην δεκφζην θιεηδί αλήθεη ζε θάπνην ζπγθεθξηκέλν πξφζσπν. O ρξήζηεο παξνπζηάδεη ην δεκφζην θιεηδί ηνπ ζηνλ CSP κε έλαλ αμηφπηζην ηξφπν θαη ιακβάλεη έλα πηζηνπνηεηηθφ. Ο θνξέαο ν νπνίνο έρεη ην δηθαίσκα λα 93 Οη Έκπηζηεο Σξίηεο Οληφηεηεο (ΔΣΟ) δελ εκπιέθνληαη άκεζα ζηελ ζπλαιιαγή αιιά κπνξνχλ λα θαηαθχγνπλ νη εκπιεθφκελνη κηαο ζπλαιιαγήο ζε πεξηπηψζεηο δηελέμεσλ, γηα ηελ επαιήζεπζε ησλ ζηνηρείσλ ηεο ζπλαιιαγήο. Σππηθφ έξγν ησλ νληνηήησλ απηψλ είλαη ε έθδνζε θαη δηαρείξηζε ςεθηαθψλ πηζηνπνηεηηθψλ (digital certificates). Οη ΔΣΟ ζπλαληνχληαη ζηελ βηβιηνγξαθία θαη κε ηνλ φξν Αξρέο Πηζηνπνίεζεο (ΑΠ). "Δ-Business θαη Πξνζηαζία Πξνζσπηθώλ Γεδνκέλσλ: ζεβαζκόο ηνπ πνιίηε ζηελ Ψεθηαθή Δπνρή ". Κσλζηαληίλνο Μνπιίλνο, Κσλζηαληίλα Κακπνπξάθε

82 81 εθδίδεη- παξάγεη, απνζεθεχεη, δηαλέκεη θαη αλαθαιεί, φηαλ απαηηεζεί, ςεθηαθά πηζηνπνηεηηθά κπνξεί λα είλαη δεκφζηνο ή ηδησηηθφο, φπσο πξνθχπηεη απφ ην άξζξν 4 ηνπ Π.Γ. 150/2001 (άξζξν 4). Γηα ηελ έθδνζε αλαγλσξηζκέλσλ πηζηνπνηεηηθψλ, απαηηείηαη απφ έλαλ Πάξνρν Τπεξεζηψλ Πηζηνπνίεζεο: Δπίδεημε ηεο απαξαίηεηεο αμηνπηζηίαο. Γηαζθάιηζε ησλ κεραληζκψλ έθδνζεο, δεκνζίεπζεο πηζηνπνηεηηθψλ. θαη αλάθιεζεο Αδηακθηζβήηεηε επαιήζεπζε ηεο ηαπηφηεηαο ηεο πηζηνπνηνχκελεο νληφηεηαο. Πξνζηαζία ησλ δεδνκέλσλ δεκηνπξγίαο ππνγξαθήο ηνπ ΠΤΠ (signature creation data). Σήξεζε εκεξνινγίνπ πξάμεσλ. Γεκνζίεπζε πνιηηηθψλ, πξαθηηθψλ θαη ζπλζεθψλ. Γηαζθάιηζε ηθαλψλ νηθνλνκηθψλ, πιηθψλ θαη αλζξψπηλσλ πφξσλ.. Απαζρφιεζε θαηάιιεινπ εθπαηδεπκέλνπ πξνζσπηθνχ. Φπζηθή αζθάιεηα. Οξηζκέλεο πξφζζεηεο απαηηήζεηο γηα ην δεκφζην ηνκέα είλαη ε δπλαηφηεηα εθηίκεζεο θηλδχλσλ (Risk Analysis), ε πηζηνπνίεζε πνηφηεηαο θαηά ISO 9000, ε πξνζηαζία ησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ, ε αζθάιηζε θαη ε καθξνρξφληα απνζήθεπζε δεδνκέλσλ γηα ηελ επαιήζεπζε ππνγξαθψλ 94. ηα αλαγλσξηζκέλα, ςεθηαθά πηζηνπνηεηηθά ηνπ Π.Γ. 150/2001 πξέπεη λα πεξηιακβάλνληαη: έλδεημε φηη ην πηζηνπνηεηηθφ εθδίδεηαη σο αλαγλσξηζκέλν πηζηνπνηεηηθφ. ηα ζηνηρεία αλαγλψξηζεο ηνπ παξφρνπ ππεξεζηψλ πηζηνπνίεζεο θαη ην θξάηνο ζην νπνίν είλαη εγθαηεζηεκέλνο. ην φλνκα ηνπ ππνγξάθνληνο ή ςεπδψλπκν πνπ αλαγλσξίδεηαη σο ςεπδψλπκν. 94 ΔΚΓΓ, Ζκεξίδα, Αζθάιεηα Πιεξνθνξηαθψλ θαη Δπηθνηλσληαθψλ πζηεκάησλ, Γεκήηξεο Λέθθαο, «Τπνδνκή Γεκφζηνπ Κιεηδηνχ θαη Ζιεθηξνληθέο Τπνγξαθέο», Ηνχληνο 2003.

83 82 πξφβιεςε εηδηθνχ ραξαθηεξηζηηθνχ ηνπ ππνγξάθνληνο, πνπ ζα πεξηιεθζεί εθφζνλ είλαη ζεκαληηθφ ζε ζρέζε κε ην ζθνπφ γηα ηνλ νπνίν πξννξίδεηαη ην πηζηνπνηεηηθφ. δεδνκέλα επαιήζεπζεο ππνγξαθήο πνπ αληηζηνηρνχλ ζε δεδνκέλα δεκηνπξγίαο ππνγξαθήο ππφ ηνλ έιεγρν ηνπ ππνγξάθνληνο έλδεημε ηεο έλαξμεο θαη ηνπ ηέινπο ηεο πεξηφδνπ ηζρχνο ηνπ πηζηνπνηεηηθνχ. ηνλ θσδηθφ ηαπηνπνίεζεο ηνπ πηζηνπνηεηηθνχ. ηελ πξνεγκέλε ειεθηξνληθή ππνγξαθή ηνπ παξφρνπ ησλ ππεξεζηψλ πηζηνπνίεζεο πνπ ην εθδίδεη. ηπρφλ πεξηνξηζκνχο ηνπ πεδίνπ ρξήζεσο ηνπ πηζηνπνηεηηθνχ. ηπρφλ φξηα ζην χςνο ησλ ζπλαιιαγψλ γηα ηηο νπνίεο ην πηζηνπνηεηηθφ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί. Σα ςεθηαθά πηζηνπνηεηηθά, φπσο πξνθχπηεη απφ ηα πξνεθηεζέληα, πεξηιακβάλνπλ έλα ζαθέο, αλαγλψζηκν θείκελν, ην νπνίν πεξηιακβάλεη ηα ζηνηρεία ηνπ εθδφηε ηνπ πηζηνπνηεηηθνχ, ηνπ θαηφρνπ ηνπ πηζηνπνηεηηθνχ, ηα ρξνληθά φξηα ηζρχνο ηνπ ή πεδίνπ εθαξκνγήο θ.ι.π., θαζψο θαη ην δεκόζην θιεηδί (public key) ηνπ θαηφρνπ ηνπ πηζηνπνηεηηθνχ θαη ηε κέζνδν θξππηνγξάθεζεο. Σα ςεθηαθά πηζηνπνηεηηθά ππνγξάθνληαη κε ην ηδησηηθό θιεδί (private key) ηνπ εθδφηε, δειαδή ηνπ νξγαληζκνχ- δεκφζηνπ ή ηδησηηθνχ - πνπ ηα εμέδσζε. Καηά ζπλέπεηα, νη ηξίηνη νη νπνίνη είλαη γλψζηεο ηνπ πηζηνπνηεηηθνχ έρνπλ πιένλ ηε βεβαηφηεηα ηεο ηαπηφηεηαο ηνπ πξνζψπνπ πνπ ππνγξάθεη ην πηζηνπνηεηηθφ κε φ,ηη απηφ ζπλεπάγεηαη απφ λνκηθή άπνςε.

84 83 ςεθηαθό πηζηνπνηεηηθό Έλδεημε ςεθηαθήο ππνγξαθήο ζε κήλπκα κε πηζηνπνηεηηθό

85 84 πκππθλσκέλα, νη ππνρξεψζεηο ελφο παξόρνπ ππεξεζηώλ πηζηνπνίεζεο είλαη: λα επαιεζεχεη πιήξσο ηελ ηαπηφηεηα ηνπ πηζηνπνηνχκελνπ, λα επαιεζεχεη ηελ θαηνρή απφ ηνλ πηζηνπνηνχκελν ηνπ δεχγνπο θιεηδηψλ πνπ ρξεζηκνπνηεί, λα αλαγξάθεη αθξηβή ζηνηρεία ζην εθδηδφκελν πηζηνπνηεηηθφ (ρσξίο ιάζε), λα δεκνζηεχεη Καλνληζκφ Πηζηνπνίεζεο (Certification Practice Statement C.P.S.) θαη Πνιηηηθέο (φξνη ρξήζεο) γηα ηα πηζηνπνηεηηθά πνπ εθδίδεη, λα αλαθαιεί ηα πηζηνπνηεηηθά πνπ έρεη εθδψζεη ακέζσο κφιηο πξνθχςεη ιφγνο ζχκθσλα κε ηνλ Καλνληζκφ Πηζηνπνίεζήο ηνπ (C.P.S.), λα παξέρεη δεκνζίεπζε (24σξε 7 εκ./εβδ.) ελεκεξσκέλεο Λίζηαο Αλαθιεζέλησλ Πηζηνπνηεηηθψλ (C.R.L.) πξνο νπνηνδήπνηε ηξίην, λα δηαηεξεί αξρείν κε ηα δεδνκέλα εμαθξίβσζεο ηεο ηαπηφηεηαο ηνπ ζπλδξνκεηή γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα (30 ρξφληα) γηα ρξήζε ζε δηθαζηηθή ή εμψδηθε επίιπζε δηαθνξψλ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη ππνρξεψζεηο ηνπ πηζηνπνηνύκελνπ είλαη: Να γλσξίδεη θαιά ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ησλ ειεθηξνληθψλ ππνγξαθψλ θαη ηελ ππνδνκήο δεκνζίνπ θιεηδηνχ (P.K.I.), λα παξέρεη αθξηβή ζηνηρεία θαηά ηελ εγγξαθή ηνπ θαη λα ελεκεξψλεη ηελ Τπεξεζία Δγγξαθήο εάλ αιιάμεη θάπνην απφ απηά, λα πξνζηαηεχεη ην ηδησηηθφ ηνπ θιεηδί (θαη ηνλ θνξέα πνπ ην πεξηέρεη) απφ έθζεζή ηνπ ζε ηξίηνπο, λα δεηήζεη άκεζα απφ ηνλ εθδφηε ηελ αλάθιεζε ηνπ πηζηνπνηεηηθνχ εάλ ππάξρεη ππνςία γηα έθζεζή ηνπ ζε ηξίηνπο, λα ζπκκνξθψλεηαη, σο πξνο ηελ ρξήζε ηνπ πηζηνπνηεηηθνχ, κε ηνπο φξνπο πνπ αλαθέξνληαη ζηνλ Καλνληζκφ Πηζηνπνίεζεο (C.P.S.) θαη ζηελ Πνιηηηθή (Certificate Policy) ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ Πηζηνπνηεηηθνχ, λα κελ ρξεζηκνπνηήζεη ην πηζηνπνηεηηθφ (θαη ηα θιεηδηά ππνγξαθήο) κεηά ηελ ιήμε ηνπ ή ηελ αλάθιεζή ηνπ.

86 85 5. Ζ ππνδνκή δεκόζηνπ θιεηδηνύ (Public Κey infrastructure PKI) Τπνδνκή δεκνζίνπ θιεηδηνχ, ΡΚΗ (Public Key Infrastructure), φπσο είλαη δηεζλψο γλσζηή, ιέγεηαη ην ζχζηεκα δεκνζίεπζεο θαη δηαρείξηζεο ησλ δεκφζησλ θιεηδηψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ θξππηνγξαθία δεκφζηνπ θιεηδηνχ 95. Δλδεηθηηθά κηα PKI απνηειείηαη απφ: Πηζηνπνηεηηθά (Certificates) Τπνθείκελα ή Eγγξαθφκελνπο (Subjects or Subscribers) Βαζηδφκελα κέξε (Relying Parties RP) Αξρέο πηζηνπνίεζεο (Certification Authorities - CA) Αξρέο θαηαρψξεζεο (Registration Authorities RA) Γειψζεηο πξαθηηθψλ πηζηνπνίεζεο (Certification Practice Statements CPS) Πνιηηηθέο πηζηνπνηεηηθψλ (Certificate Policies) Απνζεθεπηηθνχο κεραληζκνχο θαη ππεξεζίεο θαηαιφγνπ (Repositories & Directories) Μεραληζκνχο δηαιεηηνπξγηθφηεηαο (Interoperability mechanisms) Γεδνκέλα δεκηνπξγίαο ππνγξαθψλ (Signature creation data) πζθεπέο δεκηνπξγίαο ππνγξαθψλ (Signature creation device) Γεδνκέλα επαιήζεπζεο ππνγξαθήο (Signature verification data) Ζ ππνδνκή δεκφζηνπ θιεηδηνχ είλαη γεληθά ππεχζπλε: 1. γηα ην πεξηερφκελν ησλ πηζηνπνηεηηθψλ. 2. γηα ηε ζρέζε ησλ Αξρψλ έθδνζεο πηζηνπνηεηηθψλ (CA S). 3. γηα ηε ζρέζε εκπηζηνζχλεο κεηαμχ ησλ θαηφρσλ ησλ πηζηνπνηεηηθψλ. 4. γηα ηε κέζνδν αλάθιεζεο (revocation) ησλ πηζηνπνηεηηθψλ. 5. γηα ηε δπλαηφηεηα επαιήζεπζεο ηεο ηαπηφηεηαο ησλ θαηφρσλ ησλ πηζηνπνηεηηθψλ 6. γηα ηε δπλαηφηεηα αλσλπκίαο ηνπ ρξήζηε. 95 Public Key Infrastructure Services in the Public Sector of the European Union Member States, Information & Communication Systems Engineering, University of Aegean, Απξίιηνο 2003, Αζήλα. Ζ κειέηε απηή δηαηέζεθε ζηα κέιε ηεο Οκάδαο Δξγαζίαο egov WG θαη πξνηάζεθαλ θαηεπζχλζεηο ζε επίπεδν Τπνπξγψλ θαη Γεληθψλ Γξακκαηέσλ αξκφδησλ γηα ζέκαηα δεκφζηαο δηνίθεζεο. Αληηθείκελν ηεο κειέηεο είλαη ε θαηαγξαθή ηνπ εχξνπο ρξήζεο ςεθηαθψλ ππνγξαθψλ ζε ππεξεζίεο e-government, o πξνζδηνξηζκφο ησλ ηερλνινγηψλ πνπ πξέπεη λα αμηνπνηεζνχλ γηα ηελ πξνψζεζε ησλ ςεθηαθψλ ππνγξαθψλ, ε εμέηαζε ζεζκηθψλ δεηεκάησλ πνπ ππεηζέξρνληαη απφ ηε ρξήζε ηνπο, ν πξνζδηνξηζκφο ησλ κεζνδνινγηψλ δηαρείξηζεο πηζηνπνηεηηθψλ ζην Γεκφζην ηνκέα θαη ε ππνβνιή ελφο ζπλφινπ πξνηάζεσλ απφ βέιηηζηεο πξαθηηθέο (good-practices).

87 86 ηα πιενλεθηήκαηα ηεο θξππηνγξαθίαο δεκφζηνπ θιεηδηνχ ζπκπεξηιακβάλνληαη: Σα δεκφζηα θιεηδηά δελ ρξήδνπλ πξνζηαζίαο Ζ ειαρηζηνπνίεζε ηεο δηαρείξηζεο θιεηδηψλ Ο κεγάινο θχθινο δσήο ησλ θιεηδηψλ Οη δχν θνηλέο βαζηθέο ιεηηνπξγίεο ησλ ΡΚΗ S είλαη νη εμήο: α) Ζ πηζηνπνίεζε (certification). Δίλαη ε δηαδηθαζία ηεο αληηζηνίρεζεο ελφο δεκφζηνπ θιεηδηνχ ζε έλα άηνκν ή άιιε νληφηεηα. β) Ζ επαιήζεπζε (validation). Δίλαη ε δηαδηθαζία ηεο επαιήζεπζεο ηεο ηζρχνο ελφο πηζηνπνηεηηθνχ. Γηα ηα ςεθηαθά πηζηνπνηεηηθά θαη ην πεξηερφκελφ ηνπο, ζχκθσλα κε ην Π.Γ. 150/2001, έρνπκε ήδε αλαθεξζεί. Ζ αξρή πηζηνπνίεζεο (Αξρή Έθδνζεο Πηζηνπνηεηηθώλ Certificate Authority CA) είλαη ν νξγαληζκφο, δεκφζηνο ή ηδησηηθφο, ν νπνίνο εθδίδεη ην πηζηνπνηεηηθφ. Ζ χπαξμε κηαο ΡΚΗ επηηξέπεη ηελ αζθαιή επηθνηλσλία κε κφλε πξνυπφζεζε ηε γλψζε ηνπ δεκφζηνπ θιεηδηνχ ηεο Αξρήο έθδνζεο ηνπ πηζηνπνηεηηθνύ (CA). Ο απνζηνιέαο ηνπ κελχκαηνο (Α), ν νπνίνο έρεη ζηε δηάζεζή ηνπ ην ςεθηαθφ πηζηνπνηεηηθφ ηνπ παξαιήπηε ηνπ κελχκαηνο (B), πνπ έρεη εθδνζεί απφ ηελ CA, γλσξίδεη ην δεκφζην θιεηδί ηνπ παξαιήπηε (Β). Ζ γλεζηφηεηα ηνπ πηζηνπνηεηηθνχ εμαζθαιίδεηαη απφ ηελ ςεθηαθή ππνγξαθή (ηδησηηθφ θιεηδί) ηνπ πηζηνπνηεηηθνχ απφ ηελ ίδηα ηελ CA θαη θπζηθά επαιεζεχεηαη απφ ην δεκφζην θιεηδί ηεο. Τπάξρνπλ δχν θχξηα ζπζηήκαηα RKI, ην X.509 θαη ην PGP. Ζ επαιήζεπζε (validation) ησλ πηζηνπνηεηηθψλ είλαη κία βαζηθή ιεηηνπξγία ησλ PKI S. Τπάξρνπλ δχν βαζηθέο κέζνδνη επαιήζεπζεο ησλ πηζηνπνηεηηθψλ: Ζ online επαιήζεπζε, ζηελ νπνία ν ρξήζηεο επαιεζεχεη απεπζείαο κέζσ ηεο CA (Certificate Authority) ηελ ηζρχ ελφο πηζηνπνηεηηθνχ θάζε θνξά πνπ ην ρξεζηκνπνηεί. Ζ offline επαιήζεπζε, φπνπ ε CA ζπκπεξηιακβάλεη κία πεξίνδν ηζρχνο ζην πηζηνπνηεηηθφ.

88 87 Άκεζα ζπλδεδεκέλε κε ηε κέζνδν επαιήζεπζεο είλαη ε αλάθιεζε (revocation) ησλ πηζηνπνηεηηθψλ. Ζ δηαδηθαζία απηή εθαξκφδεηαη φηαλ έλα πηζηνπνηεηηθφ παχεη απξφζκελα λα ηζρχεη. Λφγνη αλάθιεζεο απνηεινχλ ε απψιεηα, θινπή ή δηαξξνή ηδησηηθνχ θιεηδηνχ, ε αιιαγή ζηνηρείσλ ή ξφινπ θαη ε παχζε ιεηηνπξγίαο ΠΤΠ (CA). Αλ ηα πηζηνπνηεηηθά επαιεζεχνληαη online, ην πξφβιεκα ηεο αλάθιεζεο(revocation) είλαη αλχπαξθην, αλ φκσο επαιεζεχνληαη offline, ε κέζνδνο αλάθιεζεο απνηειεί θξίζηκν ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ΡΚΗ. Ζ πιένλ δηαδεδνκέλε πξνζέγγηζε είλαη ε ρξήζε θαηαιόγσλ αλάθιεζεο πηζηνπνηεηηθώλ (certificate revocation lists CRLS), νη νπνίεο εθδίδνληαη πεξηνδηθά θαη ππνγξάθνληαη απφ ηηο CA. Έλα άιιν, ηέινο, βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ RKI s είλαη ε ηαπηνπνίεζε (authentication). ηαλ κία CA (Certificate Authority) πηζηνπνηεί έλα πξφζσπν, λνκηθφ ή θπζηθφ, θαη ζηε ζπλέρεηα επαιεζεχεη ηελ πηζηνπνίεζε απηή, ε ςεθηαθή ππνγξαθή ηνπ ηειεπηαίνπ είλαη εγγπεκέλε. Έλα πηζηνπνηεηηθφ κπνξεί λα πεξηέρεη πιεξνθνξίεο γηα θάπνην πξφζσπν ή πιεξνθνξίεο γηα θάπνηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πξνζψπνπ (π.ρ. δηθαηψκαηα πξφζβαζεο). ηελ πξψηε πεξίπησζε ε δηαδηθαζία ηαπηνπνίεζεο ραξαθηεξίδεηαη σο ηαπηνπνίεζε ηαπηόηεηαο (identity authentication), απαξαίηεηε γηα ηηο ςεθηαθέο ππνγξαθέο, ελψ ζηε δεχηεξε πεξίπησζε σο ηαπηνπνίεζε ραξαθηεξηζηηθνύ (attribute authentication). Οη δχν ηαπηνπνηήζεηο είλαη δπλαηφλ λα ζπκπεξηιακβάλνληαη ζε έλα πηζηνπνηεηηθφ. Δίλαη δπλαηή ε χπαξμε πνιιψλ Αξρψλ 96 ζε κία δηαδξνκή απφ ηνλ έλα ρξήζηε ζηνλ άιιν. Καηά ζπλέπεηα, ν απνζηνιέαο πνπ επηζπκεί λα ζηείιεη έλα αζθαιέο κήλπκα ζε θάπνηνλ πνπ πηζηνπνηείηαη απφ κία άιιε Αξρή, δηαθνξεηηθή δειαδή απφ απηήλ πνπ εμέδσζε ην πηζηνπνηεηηθφ ηνπ, ζα πξέπεη λα επαιεζεχζεη ηελ ηαπηφηεηα φισλ ησλ Αξρψλ κέρξη λα επαιεζεχζεη ην πηζηνπνηεηηθφ ηνπ παξαιήπηε. Ζ δηαδηθαζία 97 απηή θαιείηαη επαιήζεπζε δηαδξνκήο (certification path validation). 96 Οη πεξηζζφηεξεο ππνδνκέο δεκφζηνπ θιεηδηνχ (PKIs) επηηξέπνπλ ζηηο αξρέο έθδνζεο ςεθηαθψλ πηζηνπνηεηηθψλ (CAs) λα πηζηνπνηνχλ άιιεο Αξρέο, νη νπνίεο κπνξνχλ επίζεο λα εθδψζνπλ πηζηνπνηεηηθά. Σα πηζηνπνηεηηθά πνπ ρνξεγνχλ ζε άιιεο Αξρέο ην δηθαίσκα απηφ θαινχληαη πηζηνπνηεηηθά Αξρώλ (CA certificates) ζε αληίζεζε κε ηα πηζηνπνηεηηθά ησλ ρξεζηώλ (user certificates). 97 Οη θφκβνη ηεο δηαδξνκήο είλαη ν αξηζκφο ησλ Αξρψλ πνπ κεζνιαβνχλ απφ ηνλ απνζηνιέα ζηνλ παξαιήπηε. Σα δχν θχξηα ζπζηήκαηα δηεπζέηεζεο ηεο ζρέζεο κεηαμχ ησλ Αξρψλ πηζηνπνίεζεο (CAs) είλαη απηφ ησλ πηζηνπνηεηηθψλ ηεο Αξρήο ηνπ βαζηθνύ θαηαιόγνπ θαη ηα πηζηνπνηεηηθά ησλ Αξρώλ αιπζίδαο.

89 88 ην παξαθάησ ζρήκα απεηθνλίδνληαη δηαγξακκαηηθά νη δηαδηθαζίεο ςεθηαθήο πηζηνπνίεζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηεο ππνδνκήο δεκφζηνπ θιεηδηνχ (PKI). πεγή: ΑΤΚ ΑΔ, Τπεξεζίεο Φεθηαθήο Πηζηνπνίεζεο 6. Σα ςεθηαθά Πξσηόθνιια (digital protocols) εκαληηθά βήκαηα γηα αζθαιείο ζπλαιιαγέο κέζσ ηνπ Internet απνηεινχλ ηα ςεθηαθά πξσηφθνιια. Θα αλαθεξζνχκε εηδηθφηεξα ζε δχν, ην Secure Socket Layer (SSL) θαη ζην Secure Electronic Transaction (SET). Σν Secure Socket Layer αλαπηχρζεθε απφ ηε Netscape Communications θαη κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί ζε δηάθνξεο εθαξκνγέο, φπσο ζηελ ειεθηξνληθή δηαθπβέξλεζε, ειεθηξνληθφ εκπφξην θ.η.ι. Υξεζηκνπνηεί αξρηθά αζχκκεηξε θξππηνγξαθία (δεκφζηα θαη ηδησηηθά θιεηδηά) θαηά ηε δεκηνπξγία-έλαξμε κηαο ζπλνκηιίαο κεηαμχ ησλ δχν κεξψλ θαη ηελ αζθαιή κεηάδνζε ελφο θνηλνχ θιεηδηνχ θαηά ηε δηάξθεηά ηεο ζπλνκηιίαο απηήο (session key). ηε ζπλέρεηα σζηφζν ρξεζηκνπνηείηαη ζπκκεηξηθή θξππηνγξαθία, κε βάζε ην παξαπάλσ θνηλφ θιεηδί γηα ηελ αζθαιή κεηάδνζε ησλ