Eργασία Β τετραμήνου στο μάθημα της ιστορίας

Transcript

1 Eργασία Β τετραμήνου στο μάθημα της ιστορίας Ομάδα : Οι επιστήμες στην αρχαιότητα. Θεματικές Υποενότητες: Η ιατρική στην αρχαιότητα Αρχιτεκτονική/ Πολεοδομία στην αρχαιότητα Αστρονομία και μαθηματικά στην αρχαιότητα Συμμετείχαν : Τάτσιου Αργυρώ Τζαγκαράκης Μανώλης Ηλιάνα Τζίτζι Άλκηστις Τούντα 1

2 Η ιατρική στην αρχαιότητα Εισαγωγή Στην αρχαία Ελλάδα αναπτύχθηκαν πολλές επιστήμες, οι οποίες επηρέασαν -με τον δικό της τρόπο η κάθε μία- την καθημερινή ζωή των ανθρώπων και άλλαξαν γενικότερα τις αντιλήψεις, οι οποίες επικρατούσαν μέχρι τότε. Σαφώς, αυτό δεν ήταν κάτι εύκολο και απλό. Πολλοί σπουδαίοι επιστήμονες, και όχι μόνο στον ελλαδικό χώρο, αντιμετωπίστηκαν με πολύ άσχημο τρόπο. Οι αντιλήψεις τους συχνά θεωρούνταν προσβλητικές, υπερβολικές ή και αβάσιμες. Έτσι, αρκετοί μπήκαν στο στόχαστρο. Κανείς δεν ήξερε όμως τότε ότι αυτοί οι άνθρωποι ήταν ιδιαίτερα χαρισματικοί και ότι οι γνώσεις και οι παρατηρήσεις τους θα χρησίμευαν πάρα πολύ στο μέλλον. Μια μικρή ιστορία Στην αρχαία Ελλάδα ο θεός της ιατρικής και της υγείας ήταν ο Ασκληπιός. Κατά τη μυθολογία, ο Ασκληπιός ήταν υιός του θεού Απόλλωνα και της Κορωνίδας, πριγκίπισσας της Θεσσαλίας. Από τον ερωτά τους συνελήφθη ο Ασκληπιός, η Κορωνίδα όμως σύνηψε άλλη σχέση κατά την εγκυμοσύνη της και ο θυμωμένος θεός διέταξε την αδερφή του Αρτέμιδα να σκοτώσει την Κορωνίδα με τα χρυσά της βέλη, την τελευταία όμως στιγμή, έσωσε το μωρό το οποίο γεννήθηκε στο Δώτιο πεδίο. Ο Απόλλων έδωσε το όνομα Ασκληπιός στο βρέφος και το παρέδωσε στον Κένταυρο Χείρωνα στο Πήλιο. Ο Χείρων του μετέδωσε όλη τη γνώση γύρω από την θεραπευτική, τα βότανα και τα θεραπευτικά ιάματα, αλλά γρήγορα ο Ασκληπιός προχώρησε ακόμη πιο πέρα στην θεραπευτική τέχνη προσφέροντας ενορατική ενδοσκόπηση και θεραπευτικά όνειρα στους θνητούς. Ήταν άρχοντας της Τρίκκης στη Θεσσαλία και φημίζονταν για τις ιατρικές του γνώσεις. Στον Όμηρο εξελίχθηκε σε έναν ημίθεο- θεραπευτή. Η σύζυγος του Ασκληπιού, Επιόνη, ανακούφιζε τον πόνο, η κόρη του, Υγεία, ήταν η θεά της υγείας, η κόρη του Πανάκεια, αντιπροσώπευε την ίαση και ο γιος του, Τελεσφόρος, την ανάρρωση. Οι γιοι του, Μαχάονας και Ποδαλείριος, ήταν δεινοί θεραπευτές. Ο Ασκληπιός αποκτά αμιγή θεϊκή υπόσταση μόνο τον 5ο π.χ. αιώνα. Οι αρχαίοι Έλληνες φαντάζονταν τον Ασκληπιό ως έναν δυνατό άνδρα με γένια που καθόταν σε ένα θρόνο. Το ιερό του ζώο ήταν το φίδι και το σύμβολο του ήταν ένα ραβδί. Τα σύμβολα αυτά σήμερα βρίσκονται στην ταμπέλα κάθε ιατρείου ή φαρμακείου. Τα πρώτα ιατρεία και η διαδικασία της θεραπείας των ασθενών Οι Έλληνες είχαν τον μεγάλο ναό του Ασκληπιού στην Επίδαυρο και πολλούς άλλους ναούς σε όλη τη χώρα που λέγονταν «Ασκληπιεία» -στην ουσία ήταν θεραπευτήριατο σημαντικότερο από τα οποία ήταν στο νησί Κω. Στους χώρους αυτούς προσέρχονταν οι ασθενείς. Εκεί οι ιερείς του θεού τούς έδιναν διάφορα φάρμακα από βότανα και τους συνιστούσαν την κατάλληλη δίαιτα. Οι ασθενείς εξαγνίζονταν και 2

3 προσέφεραν τα δώρα τους στους ναούς. Κατόπιν κατέλυαν σε δωμάτια στα οποία τη νύκτα ερχόταν, υποτίθεται, ο θεός μεταμορφωμένος συνήθως σε φίδι και τους θεράπευε. Στην πραγματικότητα η θεραπεία γινόταν από τους ιερείς που χρησιμοποιούσαν φυσικά φάρμακα και συχνά έκαναν και χειρουργικές επεμβάσεις! Στο ιερό του Ασκληπιού υπήρχαν ιατρικά εργαλεία, όπως νυστέρια, και γίνονταν και ιατρικές επεμβάσεις. Στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου υπήρχε ένας χώρος, το «άβατον», όπου κοιμόταν ο ασθενής. Κατά τον ύπνο του δινόταν με ενόραση ο τρόπος με τον οποίον θα έπρεπε να ενεργήσει, ώστε να θεραπευτεί. Η θεμελίωση της ιατρικής Ο πρώτος που θεμελίωσε την ιατρική ήταν ο φιλόσοφος (μαθητής του Πυθαγόρα) Αλκμαίων (τέλος 6ου αρχές 5ου αιώνα π.χ.) από τον Κρότωνα, ελληνική αποικία της Κάτω Ιταλίας. Πρώτος υποστήριξε ότι ο εγκέφαλος είναι το κέντρο των αισθήσεων και των οργανικών λειτουργιών. Ο Αλκμαίων έγραψε το πρώτο ιατρικό βιβλίο: το «Περί Φύσεως» και εκτός των άλλων, περιέγραψε το οπτικό νεύρο και την ευσταχιανή σάλπιγγα στο αυτί. Επίσης, επινόησε χειρουργικά εργαλεία και έκανε χειρουργικές επεμβάσεις στον εγκέφαλο. Ο Χαλκίδιος χαρακτηρίζει τον Αλκμαίοντα ως πατέρα της ανατομίας, ενώ άλλοι τον χαρακτηρίζουν ως πατέρα της ιατρικής. Ο Αλκμαίων θεμελίωσε την ιατρική, ενώ αργότερα ο Ιπποκράτης την ανήγαγε σε επιστήμη. Σημαντική είναι και η συμβολή του Εμπεδοκλή ( π.χ.) στην ιατρική, που ήταν ο πρώτος που μίλησε για την ανάπτυξη του ανθρώπινου οργανισμού. Είπε πως τα όργανα του ανθρώπου, από τη γέννησή του, υφίστανται μια διαδικασία κατά την οποία αναπτύσσονται προοδευτικά και τελειοποιούνται όπως συμβαίνει γενικά με όλους τους ιστούς του ανθρωπίνου σώματος. Ο Ιπποκράτης ( π. Χ.) είναι ο πατέρας της ιατρικής. Έζησε στο νησί Κω. Ο πατέρας του ήταν ιερέας στο Ασκληπιείο της Κω, όπου συνέρρεαν ασθενείς από όλες τις περιοχές της χώρας. Η ιατρική τού άρεσε πολύ και έτσι αποφάσισε να ασχοληθεί με αυτήν. Οι μελέτες του απομυθοποίησαν την αρρώστια που θεωρείτο μέχρι τότε ως μια τιμωρία από τον θεό και την έκανε από αποκλειστικό θέμα των ιερέων του Ασκληπιού, σε πεδίο άσκησης ιατρών επιστημόνων. Κατά τον Ιπποκράτη η αιτία της ασθένειας βρίσκεται στον ίδιο τον άρρωστο και ο ιατρός χρειάζεται να τον εξετάσει ενδελεχώς για να την βρει. Ο Ιπποκράτης θεμελίωσε την κλινική εξέταση του ασθενή (επισκόπηση, επίκρουση, ψηλάφηση, ακρόαση με το αυτί τότε) και προχώρησε σε καινοτόμες μεθόδους θεραπείας με βότανα, αφεψήματα κτλ. Αναφέρθηκε αλλού ότι αυτός ήταν ο πρώτος που ανακάλυψε τη θεραπευτική ιδιότητα της ιτιάς που περιέχει το ακετυλοσαλικυλικό οξύ το οποίο στα τέλη του 19ου αιώνα η γερμανική εταιρία BAYER παρασκεύασε σε συνθετική μορφή: τη γνωστή σε όλους μας ασπιρίνη! Η ασπιρίνη είναι παυσίπονο, αντιπυρετικό, αντιφλεγμονώδες και προστατεύει από τις καρδιοπάθειες και τη νόσο Alzheimer (μορφή άνοιας). Ο Ιπποκράτης ασχολήθηκε και με την ανατομία. Επίσης, επινόησε ειδικά χειρουργικά εργαλεία και προχώρησε σε δύσκολες χειρουργικές επεμβάσεις. Τέτοιες ήταν η διάνοιξη του θώρακα (θωρακοτομή), ο τρυπανισμός του κρανίου (για εγκεφαλικό οίδημα ή όγκο) κ.ά. Τα χειρουργικά εργαλεία που χρησιμοποιούσε ήταν νυστέρια, 3

4 λαβίδες, ενδοσκόπια(!), κρανιακά εργαλεία για τις επεμβάσεις στο κρανίο, εμβρυουλκοί για τον τοκετό και πολλά άλλα εργαλεία. Τα εργαλεία αυτά, τα απολύμανε, πριν την εγχείρηση, σε φωτιά ή σε παλιό κρασί (πλούσιο σε οινόπνευμα). Ο όρκος του Ιπποκράτη Η φήμη του Ιπποκράτη ήταν τεράστια και επηρέασε όλους τους μετέπειτα φιλοσόφους και ιατρούς (ιατροφιλόσοφους). Ο Ιπποκράτης έγραψε και τον περίφημο όρκο στον οποίον ακόμα και σήμερα ορκίζονται οι απόφοιτοι όλων των ιατρικών σχολών του πλανήτη. Μεταξύ των άλλων ο όρκος λέει: «Θα συνιστώ στους αρρώστους μου τη δίαιτα που η επιστήμη και η κρίση μου θεωρεί σωστότερη και θα διώξω από αυτούς κάθε βλάβη και επιζήμια τροφή. Ποτέ δεν θα τους δώσω δηλητήριο (βλ. σήμερα ευθανασία), ούτε θα τους δώσω λανθασμένες συμβουλές (βλ. σήμερα ιατρικά σφάλματα και ιατρική αμέλεια). Επίσης, δεν θα εμποδίσω τις γυναίκες να συλλάβουν (στην αρχαία Ελλάδα η οικογένεια και τα παιδιά ήταν κάτι ιερό) και δεν θα τις βοηθήσω να κάνουν έκτρωση (βλ. σήμερα ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες και αμβλώσεις). Πάνω απ όλα θα διατηρήσω αγνή τη ζωή μου και αμόλυντη την τέχνη μου. Σε όποιο σπίτι μπω θα προσφέρω μόνον βοήθεια στους αρρώστους και θα απομακρυνθώ από κάθε άδικη πράξη και βέβηλη επαφή. Και ότι ακούσω από εδώ και πέρα κατά την άσκηση των ιατρικών μου καθηκόντων, σχετικά με την κοινή ζωή των ανθρώπων, αν δεν μου επιτρέπεται, θα σιωπώ και θα το κρατήσω μυστικό, καλά φυλαγμένο (βλ. σήμερα ιατρικό απόρρητο)». Λίγα τελευταία σχόλια Όλοι κατανοούμε την σημαντική θέση που κατείχε η χώρα μας στις επιστήμες υγείας. Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν οι πρώτοι που ανακάλυψαν την ανοσία, που αποκτά ο οργανισμός μετά από την προσβολή του από ορισμένες λοιμώξεις. Επίσης, χρησιμοποιούσαν διάφορα θεραπευτικά μέσα, όπως την αφαίμαξη, τη χορήγηση φαρμάκων από βότανα, τη χορήγηση αφεψημάτων, τον καυτηριασμό στις πληγές, την κατάλληλη δίαιτα σε κάθε αρρώστια, τις χειρουργικές επεμβάσεις, όπου χρειαζόταν, καθώς και τα λουτρά. Με αλλά λόγια πρώτοι οι αρχαίοι Έλληνες δημιούργησαν την ολιστική ιατρική και έβλεπαν τον κάθε ασθενή ως ξεχωριστή, ως μοναδική προσωπικότητα. Δεν τον έβλεπαν ως νούμερο, εμπόρευμα και πελάτη όπως η σύγχρονη ιατρική, που έχει υποδουλωθεί στις φαρμακευτικές εταιρίες και οι ιατροί είναι επαγγελματίες... 4

5 Αρχιτεκτονικη-πολεοδομια στην αρχαιοτητα Η αρχιτεκτονική είναι η επιστήμη και η τέχνη που σχετίζεται με την κατασκευή οικοδομημάτων. Ο συνδυασμός επιστήμης και τέχνης δικαιολογείται από το γεγονός ότι τα οικήματα πληρούν και αισθητικές αναζητήσεις εκτός από πρακτικές ανάγκες. Όπως προκύπτει και από την ετυμολογία της λέξης στα ελληνικά (αρχί + τέκνων), ήδη από την αρχαιότητα ο αρχιτέκτονας, εκτός από τις ατομικές ικανότητες που θα του επέτρεπαν να αναλάβει την ευθύνη της κατασκευής, θα έπρεπε επίσης να μπορεί να συντονίζει την εργασία πολλών ατόμων με διαφορετικές δεξιότητες. Επομένως η αρχιτεκτονική δεν σχετίζεται μόνο με την ικανότητα ενός ατόμου να κατασκευάζει υλικά, αλλά προϋποθέτει από αυτόν την επιπλέον ικανότητα να σχεδιάζει (και συνεπώς να προβλέπει) και να διευθύνει έως το τελικό αποτέλεσμα μια πολυσύνθετη σειρά ενεργειών που εκτελούν ειδικευμένοι επαγγελματίες. Η ειδοποιός διαφορά του αρχιτέκτονα από τον χτίστη είναι η ικανότητα του πρώτου να προσδίδει ιδιαίτερη μορφή στα έργα του, μέσω των οποίων υποδηλώνει τόσο το πνεύμα της εποχής του όσο και τις δικές του σκέψεις. Χάρη στην αρχιτεκτονική, ούτως ή άλλως, πολλά είδη κτιρίων έχουν αποκτήσει μια παγιωμένη μορφή (π.χ. οι ορθόδοξες χριστιανικές εκκλησίες) που σημαίνει πολλά περισσότερα από την απλή εξυπηρέτηση στεγαστικών αναγκών. ΜΙΝΩΙΚΟΣ - ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ Το τυπικό συγκρότημα ανακτόρων στη Μινωική Κρήτη, είναι συνήθως ένα φαινομενικά δαιδαλώδες αλλά ανοχύρωτο σύμπλεγμα χώρων (δωματίων, εργαστηρίων, αποθηκών κτλ.), που αποτελείται από πτέρυγες διαφορετικού ύψους, οι οποίες περιβάλλουν έναν μεγάλο κεντρικό αύλειο χώρο, προσανατολισμένο στον άξονα Βορρά Νότο. Η αρχιτεκτονική των μινωικών οικισμών ενσωμάτωνε μια σειρά από κατασκευαστικές πρακτικές που επηρέασαν βαθύτατα τους πολιτισμούς που ακολούθησαν: η εκτεταμένη χρήση του ξύλου ως φέροντα οργανισμού για τα κτήρια, που για πρώτη φορά επέτρεψε να πραγματοποιηθούν πολυώροφες κατασκευές με αντισεισμική προστασία και η ευρεία χρήση λαξευτών λίθων στις τοιχοποιίες κάποιων οικισμών αποτελούν ορισμένες από αυτές τις πρακτικές. Η παρουσία μεγάλων ανοιγμάτων - παραθύρων στα κτίσματα του μινωικού πολιτισμού χαρακτηρίζεται από κάποιους μελετητές ως «μια μεγάλη καινοτομία του μινωικού πολιτισμού, που αφήνει πίσω πλέον τα σκοτεινά οικοδομήματα της Ανατολής, ανοίγοντας το δρόμο για τη σύγχρονη αρχιτεκτονική του Δυτικού κόσμου». Ο μυκηναϊκός πολιτισμός σφράγισε την ύστερη εποχή του χαλκού περίπου από το 1600 έως το 1100 π.χ. Αναπτύχθηκε μέσα σε οχυρωμένες ακροπόλεις, οι περισσότερες από τις οποίες εντοπίζονται την περιοχή της Πελοποννήσου. Τα 5

6 κυρίαρχα στοιχεία της μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής που σώζονται έως σήμερα είναι οι οχυρώσεις, τα μέγαρα και οι τάφοι. Οι οχυρώσεις - τα «κυκλώπεια τείχη» όπως χαρακτηριστικά περιγράφονται από αρκετά μεταγενέστερες μαρτυρίες - αποτελούνταν από στοιχειωδώς πελεκημένους ογκόλιθους, υπερμεγέθους κλίμακας. Η γνωστότερη είναι αυτή των Μυκηνών, στην οποία ενσωματώνεται η Πύλη των Λεόντων: ένα μεγαλιθικό μνημείο που συντίθεται από τρεις ογκόλιθους, πάνω από τους οποίους διαμορφώνεται ανακουφιστικό τρίγωνο, χαρακτηριστική χειρονομία της μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής που γίνεται για στατικούς λόγους, κλεισμένο με τη φημισμένη διακοσμητική πλάκα με τα λιοντάρια. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Η αρχιτεκτονική της Μεσογείου υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική: οι ελληνικοί ναοί αποτελούν ένα θαύμα απλότητας. Σε έναν χώρο παραλληλόγραμμης κάτοψης μια σειρά κιόνων υπολογισμένων με ακρίβεια ως προς το μέγεθος και τις διαστάσεις, περιβάλλει έναν σηκό με απλούστερο χτίσιμο και φέρει δίριχτη στέγη. Κάθε αρχιτεκτονικό στοιχείο ξεχωρίζει καθαρά, ανάλογα με τον προορισμό του, και ποικίλλει ανάλογα με τον αρχιτεκτονικό ρυθμό του συνόλου. Οι διαστάσεις δεν ήταν γιγαντιαίες αλλά σε αντιστάθμισμα ο αρχιτέκτονας λάμβανε υπόψη την ανάγκη ενδεχόμενων διορθώσεων προοπτικής για να την κάνει να φαίνεται πιο αρμονική. Στην Ελλάδα ο αρχιτέκτονας ήταν συγχρόνως και γλύπτης ( με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον Καλλικράτη ο οποίος υπήρξε σχεδιαστής του κορινθιακού κιονόκρανου) αναλάμβανε γενικά την ευθύνη και την διεύθυνση του συνόλου των εργασιών, αν και σε λίγες εξαιρέσεις ο γλυπτός διάκοσμος των δημόσιων κτηρίων γινόταν εν λευκώ από κάποιον γλύπτη (π.χ. ο διάκοσμος του Παρθενώνα από τον Φειδία). Οι πιο σημαντικοί από τους αρχιτέκτονες της αρχαϊκής και της κλασικής περιόδου είναι ο Ικτίνος, ο Καλλικράτης, ο Απολλόδωρος ο Δαμασκηνός, ο Ανδρόνικος ο Κυρρήστης, ο Δημοκόπος ο Μύριλλος, ο Ιππόδαμος ο Μιλήσιος και ο Ερμογένης.Με βάση τα υπάρχοντα ιστορικά στοιχεία, ο Καλλικράτης μαζί με τον Ικτίνο ήταν οι δύο περίφημοι αρχιτέκτονες του «χρυσού αιώνα του Περικλή» (δεύτερο μισό του 5ου αιώνα π. Χ.). Οι ναοί και τα έργα που κατασκεύασαν ήταν μεγάλα σε σημασία και τελειότητα και ανάμεσα τους ήταν ο Παρθενώνας, τα Μακρά Τείχη, ο ναός της Αθηνάς-Νίκης στην Ακρόπολη, καθώς πιθανότατα και το Ερεχθείο. Παράλληλα αναπτύσσονται τρεις διαφορετικοί αρχιτεκτονικοί ρυθμοί που έμελλε να επηρεάσουν ή να καθορίσουν σε τεράστιο βαθμό την αρχιτεκτονική που ακολούθησε για χιλιετίες: ο δωρικός, ο ιωνικός και αργότερα ο κορινθιακός. Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά, μαζί με τη σχεδιαστική προσέγγιση μαθηματικών κανόνων (χρυσή τομή) και την έμφαση σε μια οπτική και κατασκευαστική τελειότητα, απέδωσαν πολλές διαφορετικές μορφές ναών: 1)Δωρικού ρυθμού (όπως ο Παρθενώνας στην Ακρόπολη των Αθηνών και ο Γ ναός της Αφαίας στην Αίγινα) 2) Ιωνικού (ο Γ ναός της Ήρας στη Σάμο και ο ναός της απτέρου Νίκης στην Ακρόπολη των Αθηνών) 6

7 3) (σε μικρότερο αριθμό) Κορινθιακού (π.χ. ο ναός του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα) 4)και φυσικά συνδυασμού τους. Το θέατρο είναι ένα ακόμη αρχιτεκτόνημα της περιόδου αυτής που προήλθε από τον ιερό χώρο. Το πρώτο μόνιμο θέατρο οικοδομήθηκε στην Αθήνα στις αρχές του 5ου αι. π.χ. Το θέατρο αποτελείτο από την ορχήστρα, τη σκηνή, το προσκήνιον, και το κοίλον με τα εδώλια (καθίσματα) σε κυκλική διάταξη. Στο θέατρο γινόταν πολλές φορές η συνέλευση της Εκκλησίας του Δήμου ή της Βουλής, κάτι που φανερώνει την πλήρη ενσωμάτωσή του στην αστική ζωή.η αγορά αποτελεί την κοινωνική και πολιτική καρδιά της πόλης, εντοπίζεται στο κέντρο της και συνήθως διατρέχεται από τον μεγαλύτερο δρόμο της πόλης. Σε αυτήν απαντούν οι στοές, με διάφορες μορφές, οι μικροί ναοί και τα τιμητικά μνημεία. Πέρα από τα δημόσια κτήρια, η αρχιτεκτονική εκφράζεται στην ιδιωτική σφαίρα μέσα από την κατοικία. Στον ελλαδικό χώρο κυριαρχεί εκτός από τα σπίτια που χωροθετούνται κοντά το ένα στο άλλο και τα σπίτια με εμπρόσθια αυλή η κατοικία με περίκλειστη αυλή. Ο αύλειος χώρος σε αυτήν τη μορφή προτιμάται όχι μόνο για την άριστη προσαρμογή του στις τοπικές κλιματολογικές συνθήκες αλλά και για λειτουργικούς λόγους. Από αυτόν γίνεται ο φωτισμός, ο φυσικός αερισμός και η επικοινωνία των γύρω δωματίων. 7

8 ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ Τα μαθηματικά είναι άμεσα συνδεδεμένα με την εξέλιξη του ανθρώπου, καθώς ακόμα και μερικά ζώα έχουν την αίσθηση της αρίθμησης. Ο άνθρωπος από τα αρχαία χρόνια παρατηρούσε τον ουρανό. Με τις παρατηρήσεις του, έφτανε σε ορισμένα συμπεράσματα, κάποια από τα οποία ήταν εσφαλμένα όπως έχει αποδείξει η σύγχρονη επιστήμη. Είναι αξιέπαινο αλλά και εντυπωσιακά περίεργο, όμως, το γεγονός ότι οι αρχαίοι είχαν κατανοήσει και περιγράψει πολλά αστρονομικά και άλλα φαινόμενα πολλά άμεσα συνδεδεμένα με τα μαθηματικά (όπως πχ. η ακριβής απόσταση της Σελήνης από τη Γη, ή την περίμετρο της Γης) και κατέληξαν σε συμπεράσματα με μόνο μέσον την παρατήρηση. Η σύγχρονη επιστήμη, άλλωστε, τα έχει επιβεβαιώσει με ακριβής επιστημονικές μετρήσεις. ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ Από τα πολύ παλιά χρόνια, διάφοροι πολιτισμοί είχαν αποκτήσει εμπειρικές γνώσεις στα μαθηματικά, και ιδιαιτέρως στη γεωμετρία, όπως πχ. οι Αιγύπτιοι στο χτίσιμο των πυραμίδων ή το διαχωρισμό των γεωργικών εκτάσεων. Ειδικά για το τελευταίο, εφάρμοζαν το Πυθαγόρειο Θεώρημα, το οποίο γνώριζαν εμπειρικά χωρίς να το έχουν αποδείξει. Βρισκόταν σε πολλά βιβλία άλλων πολιτισμών, και φαίνεται να είναι η αρχαιότερη και πιο διαδεδομένη ανακάλυψη μετά την αριθμητική και τη γεωμετρία. Η μελέτη των μαθηματικών ξεκινά με τους Πυθαγόρειους, μέσω του παραγωγικού συλλογισμού, και επινόησαν τον όρο μαθηματικά από τη λέξη μάθημα που ερμηνεύεται ως θέμα οδηγιών. Οι Κινέζοι μαθηματικοί έκαναν πρώιμες συνεισφορές με ένα σύστημα αξιών. Στην Ινδία κατά την πρώτη χιλιετία εξελίχθηκε το ινδοαραβικό αριθμητικό σύστημα, το οποίο χρησιμοποιούμε όλοι σήμερα, και διαδόθηκε στους άλλους πολιτισμούς μέσω των ισλαμιστών μαθηματικών. Εκείνοι με τη σειρά τους, τα ανέπτυξαν και τα επέκτειναν. Η μετάφραση πολλών ελληνικών και αραβικών κειμένων στα λατινικά οδήγησε σε περαιτέρω εξέλιξή τους στο Μεσαίωνα. Η συμβολή των αρχαίων Ελλήνων μαθηματικών είναι σπουδαία, καθώς στηρίζονται στην απόδειξη και όχι την συνεχόμενη πειραματική παρατήρηση. 8

9 Απέδειξαν για πρώτη φορά θεωρήματα που ήταν γνωστά πριν από χιλιετίες, και ανέπτυξαν ολόκληρη φιλισοφία γύρω από αυτήν την επιστήμη. Χρησιμοποιούσαν τη λογική για να εξάγουν συμπεράσματα από τους ορισμούς και τα αξιώματα, και χρησιμοποιώντας μαθηματική ακρίβεια, να τα αποδείξουν. Τα ελληνικά μαθηματικά θεωρείται ότι ξεκίνησαν με τον Θαλή τον Μιλήσιο και τον Πυθαγόρα τον Σάμιο. Ο Θαλής χρησιμοποιούσε γεωμετρία για την επίλυση προβλημάτων. Αναγνωρίζεται ως ο πρώτος αληθινός μαθηματικός και ο πρώτος γνωστός άνθρωπος που του έχει αποδοθεί μια μαθηματική ανακάλυψη. Ο Πυθαγόρας ίδρυσε την Πυθαγόρεια Σχολή, η οποία υποστήριζε ότι τα μαθηματικά κυβερνούν το σύμπαν, και ότι Το παν είναι ο αριθμός. Οι Πυθαγόρειοι πίστευαν πως τα μαθηματικά αποτελούν την οδό για την απελευθέρωση της ψυχής (τα στοιχεία των αριθμών είναι στοιχεία όλων των όντων). Επίσης, ο αριθμός είναι κάτι που γίνεται αντιληπτό μέσω της νόησης, και όχι μέσω της αίσθησης. Γι' αυτό, έπαψαν να θεωρούν την ουσία των όντων ως υλική και προσιτή στις αισθήσεις. Άλλος ένας αρχαίος Έλληνας μαθηματικός, από τους σπουδαιότερους όλων των εποχών, είναι ο Αρχιμήδης ο Συρακούσιος, ο οποίος εκτός από μαθηματικός, ήταν και φυσικός, μηχανικός, εφευρέτης και αστρονόμος. Έφερε πολλές καινοτομίες και ανακαλύψεις στον τομέα των μαθηματικών. Πολλές εφευρέσεις του προορίζονταν για πολιορκίες της πόλης. Σύγχρονα πειράματα τις έχουν αναπαραστήσει, και ήταν ικανές να επιτίθενται σε πλοία, να τα σηκώνουν έξω από το νερό και να τα πυρπολούν χρησιμοποιώντας μια σειρά από μεγάλους καθρεύτες. Τέλος, εκείνος φημολογείται να είπε το περίφημο Εύρηκα! Εύρηκα!. Είχε κληθεί να εξετάσει αν το στέμμα του βασιλιά Ιέρωνα Β' είχε φτιαχτεί από ατόφιο χρυσάφι, ή αν ο ανέντιμος χρυσοχόος είχε αντικαταστήσει ένα μέρος του με ασήμι. Η δυσκολία ήταν το ότι δεν μπορούσε να λιώσει το στέμμα προκειμένου να ανακαλύψει την πυκνότητά του, δηλαδή έπρεπε να μείνει ανέπαφο. Κατάλαβε ότι με τη βοήθεια του νερού μπορούσε να υπολογίσει την πυκνότητα. Η λύση της υδροστατικής είναι γνωστή ως αρχή του Αρχιμήδη. Η ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ Αστρονομία (ἄστρον + νέμω), είναι η φυσική επιστήμη που ερευνά όλα τα ουράνια σώματα, τη Φυσική, τη Χημεία, την προέλευση και την εξέλιξη τέτοιων αντικειμένων, και τα φαινόμενα που συμβαίνουν έξω από την ατμόσφαιρα της γης (όπως εκρήξεις υπερκαινοφανών αστέρων, εκλάμψεις ακτίνων γ και κοσμική ακτινοβολία μικροκυμάτων υποβάθρου. Η αστρονομία είναι μια από τις αρχαιότερες επιστήμες. Γεννήθηκε με την εμφάνιση του διανοούμενου ανθρώπου. Οι προϊστορικοί πολιτισμοί και οι πρώτοι ιστορικοί πολιτισμοί, άφησαν αστρονομικά τεχνουργήματα, όπως οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, οι Νούβιοι, οι Βαβυλώνιοι, οι αρχαίοι Έλληνες, οι αρχαίοι Κινέζοι, οι Αρχαίοι Ινδοί, οι αρχαίοι Ιρανοί και οι Μάγιας. 9

10 Βλέπουμε λοιπόν ότι πολλοί πολιτισμοί σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, έκαναν τακτικές παρατηρήσεις του βραδινού ουρανού. Η αστρονομία στην αρχαία Ελλάδα γεννήθηκε ταυτόχρονα με τη μυθολογία. Για να θεμελιωθεί ως επιστήμη απαιτούνταν η εφεύρεση του τηλεσκοπίου. Ιστορικά, περιλάμβανε την Αστρομετρία, την Αστρονομική Ναυτιλία, την Παρατηρησιακή Αστρονομία, την Αστρολογία και το σχεδιασμό ημερολογίων. Σύμφωνα με τον Κλήμη Αλεξανδρείας, οι πρώτοι που άσκησαν την αστρονομία ήταν οι Αιγύπτιοι και οι Χαλδαίοι. Όμως, θεωρείται κατ' εξοχήν ελληνική επιστήμη, αφού θεμελιώθηκε από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους οι οποίοι έκαναν σημαντικά βήματα, όπως το σύστημα του φαινόμενου μεγέθους των αστέρων (που εφαρμόζεται μέχρι σήμερα), τη σφαιρικότητα της γης (Πυθαγόρας), την πρόταση ηλιοκεντρικού συστήματος (Αρίσταρχος ο Σάμιος), τη μέτρηση της ακτίνας της γης (Ερατοσθένης), την κατάρτιση καταλόγου ουρανίων (Ίππαρχος), κ.ά. Αρχικά, οι άνθρωποι απέδιδαν τις εκλείψεις σε οιωνούς και σημάδια από τους θεούς. Έφερναν τρόμο στους ανθρώπους, οι οποίοι ήξεραν τι καταστροφικές συνέπειες θα είχε η εξαφάνιση του ήλιου ή της σελήνης. Όταν, όμως, οι αρχαίοι αστρονόμοι κατάφεραν να προβλέψουν τις εκλείψεις, τότε κατάλαβαν ότι δεν μπορούν να τις αποτρέψουν κι έτσι έπαψε να υπάρχει το θεϊκό στοιχείο. Θεωρούνταν ότι η Γη ήταν συμπαγής και ακίνητη, και ότι αποτελεί το κέντρο του Σύμπαντος. Αυτό τουλάχιστον έδειχναν οι αισθήσεις των ανθρώπων. Ο φιλόσοφος Φιλόλαος (μαθητής του Πυθαγόρα) υποστήριζε ότι όλοι οι ορατοί πλανήτες (και η Γη), κινούνται γύρω από μια κεντρική αόρατη φωτιά. Ήταν ο πρώτος που υποστήριξε ότι η Γη δεν βρίσκεται στο κέντρο του Σύμπαντος. Ο Έλληνας αστρονόμος Ηρακλείδης Ποντικός υποστήριξε ότι η Γη είναι το κέντρο του Σύμπαντος, αλλά και ότι ο Ερμής και η Αφροδίτη δεν απομακρύνονται ποτέ απ' τον Ήλιο. Ήταν ο πρώτος, δηλαδή, που υποστήριξε ότι υπάρχει κάποιο είδος ηλιοκεντρισμού. Ο πρώτος που υποστήριξε τη σφαιρικότητα της Γης ήταν ο Πυθαγόρας, αλλά ο Αριστοτέλης ήταν εκείνος που συνόψισε τους λόγους, οι οποίοι γίνονται δεχτοί μέχρι σήμερα. Ο μαθηματικός Εύδοξος σχεδίασε τον καλύτερο χάρτη της Γης για την εποχή, ενώ εκείνος πρώτος προσπάθησε να σχεδιάσει έναν αστρικό χάρτη (χρησιμοποιώντας πολλές ορθές γωνίες για να ορίσει την θέση των άστρων στον ουρανό). Ο φιλόσοφος Αναξαγόρας υποστήριξε ότι ο Ήλιος είναι ένας βράχος όσο η νότια Ελλάδα, η οποία εκείνη την περίοδο είχε επεκταθεί σημαντικά. Δικάστηκε και εξορίστηκε για τα εξωφρενικά λεγόμενά του, και κατηγορήθηκε για αθεϊσμό. 10

11 Ο αστρονόμος Αρίσταρχος πρόσεξε το μέγεθος της σκιάς που ρίχνει η Γη πάνω στη Σελήνη, και ακολουθώντας μια σωστή σειρά μαθηματικών συλλογισμών υπολόγισε ότι η Σελήνη είναι ένα ουράνιο σώμα με διάμετρο το ένα τρίτο της διαμέτρου της γης (λίγο μικρότερο από το πραγματικό γιατί δεν είχε τα κατάλληλα όργανα για να μετρήσει με ακρίβεια τη σκιά). Προσδιόρισε επίσης την απόσταση της Γης απ' τον Ήλιο, μέσω των λόγων πλευρών ορθογωνίου τριγώνου που σχηματιζαν τα τρια ουράνια σώματα, ωστόσο το αποτέλεσμα ήταν ανακριβές λόγω έλλειψης οργάνων. Το σημαντικότερο που κατάφερε ήταν να αποδείξει ότι οι αποστάσεις μπορούν να υπολογιστούν μαθηματικά, και ότι τα μεγέθη άλλων πλανητών είναι συγκρίσημα με τη Γη. Η αποστάσεις πλανητών είναι αδύνατον να υπολογιστούν με μέτρο, γι' αυτό στην αστρονομία χρησιμοποιούμε μόνο γωνίες, ενός υποθετικού ορθογωνίου τριγώνου, δηλαδή πόσες μοίρες πρέπει να στρέψουμε το κεφάλι στον ορίζοντα για να δούμε κάποιον πλανήτη. Μέσω της αστρονομίας ανακαλύψαμε ιδιότητες των ορθογωνίων τριγώνων, κυρίως για τις γωνίες, όπως το ημίτονο και το συνημίτονο, την εφαπτωμένη και τη συνεφαπτωμένη. Ο αστρονόμος Ίππαρχος ήταν ο πρώτος που συνέταξε πίνακες με τους οποίους οι γωνίες συσχετίζονται με τους λόγους των πλευρών, γι' αυτό και θεωρείται θεμελειωτής της τριγονομετρίας. 11

12 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: 1)ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΔΟΜΗ 2) 3) 4) Η επανάσταση της μινωικής αρχιτεκτονικής, Εφημερίδα «Το Βήμα», ) %B5%CE%BA%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE %CE%B9%CF%80%CF%80%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%AC%CF%84%C E%B7%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B7- %CE%B9%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AE- %CF%84%CF%89%CE%BD- %CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%AF%CF%89%CE%BD/ 12