Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων Ασφάλεια Τροφίμων και Δημόσια Υγεία Από την Ευρωπαϊκή επιταγή στην Εθνική εφαρμογή

Transcript

1 ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Διπλωματική Εργασία Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων Ασφάλεια Τροφίμων και Δημόσια Υγεία Από την Ευρωπαϊκή επιταγή στην Εθνική εφαρμογή Κωνσταντίνος Γ. Κοταλακίδης Εξειδίκευση στη Διοίκηση και Οικονομική Διαχείριση Μονάδων Παροχής Υπηρεσιών Υγείας Επιβλέπων Καθηγητής : Χατζηγάγιος Θωμάς Ιανουάριος 2010

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 1 ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ασφάλεια Τροφίμων και Δημόσια Υγεία Ορισμοί Η σημασία της διατροφής και της ασφάλειας τροφίμων στην Δημόσια Υγεία Σύγχρονοι κίνδυνοι στην ασφάλεια τροφίμων και στη δημόσια υγεία Ο ρόλος του καταναλωτή στην ασφάλεια τροφίμων και στη δημόσια υγεία Η σύγχρονη προσέγγιση ασφάλειας τροφίμων Η Ευρωπαϊκή πολιτική ασφάλειας τροφίμων και προστασίας της Δημόσιας υγείας : Από το αγρόκτημα στο τραπέζι ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ασφάλεια Τροφίμων στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η Ευρωπαϊκή νομοθετική προσέγγιση Η ιστορική εξέλιξη του Ευρωπαϊκού Νομοθετικού πλαισίου Η ενοποιημένη ευρωπαϊκή νομοθεσία - «Πακέτο Υγιεινής» Το πλαίσιο εφαρμογής του Ευρωπαϊκού Νομοθετικού πλαισίου στην Ευρώπη και στην Ελλάδα ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ο Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων ως αρμόδια αρχή εφαρμογής της Ευρωπαϊκής νομοθεσίας για την ασφάλεια τροφίμων Σύσταση Ενιαίου Φορέα Ελέγχου Τροφίμων Σκοπός, Οργάνωση και Λειτουργία του ΕΦΕΤ Αρμοδιότητες ΕΦΕΤ Οργάνωση, σχεδιασμός και εφαρμογή επίσημων ελέγχων στο τομέα των τροφίμων από τον ΕΦΕΤ

3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Μέθοδοι και Αποτελεσματικότητα επίσημων ελέγχων από τον Ενιαίο Φορέα Ελέγχου Τροφίμων Μέθοδοι και αποτελέσματα επίσημων ελέγχων στο τομέα της υγιεινής των τροφίμων Μέθοδοι και αποτελέσματα επίσημων ελέγχων στο τομέα των τροφίμων ζωικής προέλευσης Διασφάλιση της αποτελεσματικότητας των επίσημων ελέγχων ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το κίνητρο για την επιλογή του συγκεκριμένου θέματος ήταν κατά κύριο λόγο η θέση εργασίας μου και το αντικείμενό της. Η ειδίκευση μου στην Υγιεινή και Τεχνολογία Τροφίμων Ζωικής προέλευσης στην Κτηνιατρική σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης και η επαφή με θέματα υγιεινής τροφίμων ζωικής προέλευσης ως κτηνίατρος της Διεύθυνσης Κτηνιατρικής της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Σερρών αποτέλεσαν σημαντικό κριτήριο στην επιλογή της παρούσας μελέτης. Επιπλέον, η συμμετοχή μου σε μικτά κλιμάκια ελέγχου που οργανώνονται σε συνεργασία της Διεύθυνσης Κτηνιατρικής της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Σερρών και του ΕΦΕΤ καθώς και η ανάγκη για μια ολοκληρωμένη αποτύπωση του Ευρωπαϊκού νομοθετικού πλαισίου που ισχύει σήμερα, της εφαρμογής και της αποτελεσματικότητας του, συνετέλεσαν στην εκπόνηση της συγκεκριμένης μελέτης. Αντικείμενο της παρούσης μελέτης αποτελούν οι μέθοδοι και η αποτελεσματικότητα των επίσημων ελέγχων στον τομέα της υγιεινής τροφίμων και τροφίμων ζωικής προέλευσης του Ενιαίου Φορέα Ελέγχου Τροφίμων αναφορικά με την εφαρμογή του Ευρωπαϊκού νομοθετικού πλαισίου για την ασφάλεια των τροφίμων και την προστασία της Δημόσιας Υγείας. Στο πρώτο κεφάλαιο της μελέτης περιγράφεται η σημασία της διατροφής και της ασφάλειας τροφίμων στην δημόσια υγεία, οι σύγχρονοι κίνδυνοι στα τρόφιμα, ο ρόλος του καταναλωτή, η σύγχρονη προσέγγιση και η ευρωπαϊκή πολιτική ασφάλειας τροφίμων και προστασίας της δημόσιας υγείας. Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται στην ευρωπαϊκή νομοθετική προσέγγιση και στο πλαίσιο εφαρμογής του στην Ευρώπη και την Ελλάδα. Στο τρίτο κεφάλαιο περιγράφονται ο σκοπός, η οργάνωση, η λειτουργία και οι αρμοδιότητες του Ενιαίου Φορέα Ελέγχου Τροφίμων καθώς και ο σχεδιασμός των επίσημων ελέγχων στον τομέα τροφίμων. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται ανασκόπηση στις μεθόδους και στην αποτελεσματικότητα των επίσημων ελέγχων από τον ΕΦΕΤ στον τομέα της υγιεινής 3

5 των τροφίμων και των τροφίμων ζωικής προέλευσης και στα μέτρα που λαμβάνονται για την διασφάλιση της αποτελεσματικότητας αυτής. Τέλος, στα συμπεράσματα διαπιστώνουμε ότι η Ελληνική εφαρμογή του Ευρωπαϊκού νομοθετικού πλαισίου, προσφέρει σχετικά υψηλά επίπεδα ασφάλειας και προστασίας στον πολίτη. Παρόλα τα θετικά συμπεράσματα υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης των μεθόδων ελέγχων και της αποτελεσματικότητάς τους. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες σε όσους συνέβαλλαν με την συνεργασία τους στην ολοκλήρωση της μελέτης. Ευχαριστώ τον καθηγητή μου κύριο Χατζηγάγιο Θωμά για την βοήθεια και συμβολή του στη διαμόρφωση του θέματος, στη βιβλιογραφική επιλογή και στη δομή της μελέτης. Σημαντική βοήθεια δέχτηκα από τον τμηματάρχη και τους συναδέλφους του Τμήματος Ελέγχου Τροφίμων της Διεύθυνσης Κτηνιατρικής της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Σερρών στην συλλογή του βιβλιογραφικού υλικού. 4

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ασφάλεια και η υγιεινή των τροφίμων σε όλο το φάσμα της τροφικής αλυσίδας, από το χώρο της πρωτογενούς παραγωγής έως τα σημεία πώλησης ή διάθεσης στον τελικό καταναλωτή διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην υγεία του ανθρώπου. Τρείς είναι οι βασικές συνιστώσες της στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα τρόφιμα: νομοθεσία για την ασφάλεια των τροφίμων και των ζωοτροφών, έγκυρες επιστημονικές συμβουλές στις οποίες βασίζονται οι αποφάσεις και τα μέτρα επιβολής και ελέγχου. Η νομοθεσία καλύπτει ένα ευρύ πεδίο από τις ζωοτροφές και τα τρόφιμα, έως την υγιεινή των τροφίμων εφαρμόζοντας τα ίδια αυστηρά πρότυπα σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση κατέστησε σαφή την αναγκαιότητα ολοκληρωμένων και ενιαίων ελέγχων της υγιεινής και ασφάλειας των τροφίμων με συστηματικό τρόπο σε ολόκληρη την τροφική αλυσίδα. Για το λόγο αυτό θέσπισε κοινές αρχές και κανόνες για όλα τα κράτη μέλη της. Η Ευρωπαϊκή Νομοθεσία για τα τρόφιμα έχει ως στόχο την παραγωγή ασφαλών τροφίμων για τον καταναλωτή «από το αγρόκτημα στο τραπέζι» και οι αρχές που περιλαμβάνει περικλείουν όλες τις πτυχές της τροφικής αλυσίδας δηλαδή την παραγωγή, τη μεταποίηση, τη μεταφορά και τη διάθεση των τροφίμων στον τελικό καταναλωτή. Από τον Ιανουάριο του 2006 η κοινοτική νομοθεσία απλοποιήθηκε και ενοποιήθηκε στο «Πακέτο Υγιεινής» (Hygiene Package), που αποτελείται από Κανονισμούς και οδηγίες. Περιλαμβάνει γενικές αρχές για όλη την τροφική αλυσίδα, καθώς και διαδικασίες σχετικά με την ασφάλεια των τροφίμων και των ζωοτροφών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ελέγχει την εφαρμογή της κοινοτικής νομοθεσίας για τις ζωοτροφές και τα τρόφιμα, εξετάζοντας αν αυτή έχει ενσωματωθεί ορθά στην εθνική νομοθεσία και αν εφαρμόζεται σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Διενεργεί επιτόπιες επιθεωρήσεις τόσο σε χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και σε τρίτες χώρες από τις οποίες εισάγει ή εξάγει τρόφιμα. Τα κράτη μέλη ορίζουν τις αρχές που είναι αρμόδιες για την πραγματοποίηση των επίσημων ελέγχων. Αυτές οι αρμόδιες αρχές θα πρέπει να πληρούν ορισμένα 5

7 λειτουργικά κριτήρια ώστε να εξασφαλίζεται η αμεροληψία και η αποτελεσματικότητά τους. Πρέπει να διαθέτουν κατάλληλο εξοπλισμό και επαρκές ειδικευμένο προσωπικό, καθώς και σχέδια αντιμετώπισης έκτακτης ανάγκης. Οι αρμόδιες αρχές μπορούν να διενεργούν εσωτερικούς ή εξωτερικούς ελέγχους ώστε να διασφαλίζεται ότι επιτυγχάνονται οι στόχοι της νομοθεσίας. Στην Ελλάδα ορίσθηκαν δυο Κεντρικές Αρμόδιες Αρχές (ΚΑΑ) για τη διενέργεια των επισήμων ελέγχων για τις ζωοτροφές, τα τρόφιμα, την Υγεία και την καλή διαβίωση των ζώων και την Υγεία των φυτών : 1. Το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΑΑΤ) 2. Ο Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ) Ο Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ) που τελεί υπό τη εποπτεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, αποτελεί ένα δυναμικά εξελισσόμενο από πλευράς αρμοδιοτήτων και προδιαγραφών Φορέα που είναι ο πλέον αρμόδιος για την πιστοποίηση της ασφάλειας των τροφίμων και την προστασία της υγείας των πολιτών. Με πλαίσιο αναφοράς την ευρωπαϊκή νομοθεσία και τα πρότυπα ελέγχων που χρησιμοποιεί, στην εργασία αυτή γίνεται μια ανασκόπηση των μεθόδων και των αποτελεσμάτων των επίσημων ελέγχων στον τομέα της υγιεινής τροφίμων και των τροφίμων ζωικής προέλευσης. Ο ΕΦΕΤ ως ο επίσημος φορέας για τη διαχείριση της ασφάλειας των τροφίμων σε ολόκληρη την τροφική αλυσίδα, από την πρωτογενή παραγωγή μέχρι την τελική χρήση ή κατανάλωσή τους, είναι ο κύριος εκφραστής της ευρωπαϊκής νομοθεσίας στην ελληνική επικράτεια. 6

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ασφάλεια Τροφίμων και Δημόσια Υγεία 1.1 Ορισμοί Σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 178/2002 άρθρο 2 «ως τρόφιμα (ή είδη διατροφής) νοούνται ουσίες ή προϊόντα, είτε αυτά έχουν υποστεί πλήρη ή μερική επεξεργασία είτε όχι, τα οποία προορίζονται για βρώση από τον άνθρωπο ή αναμένεται ευλόγως ότι θα χρησιμεύσουν για τον σκοπό αυτόν». Σύμφωνα με τον Νόμο 3370/2005 άρθρο 1 και 2 «Η Δημόσια Υγεία είναι επένδυση για τη διατήρηση και βελτίωση του ανθρώπινου κεφαλαίου της χώρας. Ως Δημόσια Υγεία ορίζεται το σύνολο των οργανωμένων δραστηριοτήτων της πολιτείας και της κοινωνίας, που είναι επιστημονικά τεκμηριωμένες και αποβλέπουν στην πρόληψη νοσημάτων, στην προστασία και την προαγωγή της υγείας του πληθυσμού, στην αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής...». Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που προάγουν, βελτιώνουν και διατηρούν υψηλό το επίπεδο της δημόσιας υγείας είναι η διατροφή η οποία είναι αναμφισβήτητα, στενά συνδεδεμένη με την ασφάλεια και την υγιεινή των τροφίμων. Αυτός είναι ο λόγος που η ποιότητα των τροφίμων, ο βαθμός ασφάλειας τους καθώς και ο τρόπος που επιδρούν στην δημόσια υγεία, αποτελούν ολοένα και περισσότερο αντικείμενο έρευνας από επιστήμονες σε ολόκληρο τον κόσμο. 1.2 Η σημασία της διατροφής και της ασφάλειας τροφίμων στην Δημόσια Υγεία Η σημασία της διατροφής και της ασφάλειας τροφίμων στην προστασία της δημόσιας υγείας διαπιστώνεται από το γεγονός ότι η παγκόσμια κοινότητα έρχεται, ολοένα και περισσότερο, αντιμέτωπη με νοσήματα που οφείλονται σε κακές διατροφικές συνήθειες και μη ασφαλή τρόφιμα. Ο καταναλωτής προβληματίζεται καθημερινά για ζητήματα που αφορούν τη διατροφή του, την ασφάλεια και την υγιεινή των τροφίμων που αγοράζει. Παράλληλα, οι επιστήμονες, που ασχολούνται με 7

9 την ασφάλεια των τροφίμων και τη δημόσια υγεία έχουν διαπιστώσει ότι ο ρυθμός των νοσημάτων που οφείλονται στην διατροφή και στις διατροφικές συνήθειες, αυξάνεται. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, η συγκέντρωση μεγάλου τμήματος του πληθυσμού στις μεγάλες πόλεις, η εγκατάλειψη της υπαίθρου, οι αυξημένες επαγγελματικές υποχρεώσεις και των δύο φύλων και οι αυξανόμενες ώρες που περνά εκτός σπιτιού ο σημερινός άνθρωπος, έθεσε νέα δεδομένα και μετέβαλε σημαντικά τις συνήθειες στον τρόπο διατροφής, σε πολλές περιπτώσεις σε βάρος της υγείας. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα και ιδιαίτερα σε μεγάλα αστικά κέντρα, παρατηρείται σταδιακή απομάκρυνση ενός μεγάλου τμήματος του πληθυσμού από την παραδοσιακή μεσογειακή διατροφή 1. Προβλήματα όπως η παχυσαρκία, η υπέρταση, οι πονοκέφαλοι, η αρτηριοσκλήρωση, οι καρδιοπάθειες, ο διαβήτης καθώς και κάποιες μορφές καρκίνου που σχετίζονται με το πεπτικό και απεκκριτικό σύστημα, αποδίδονται κυρίως στο σύγχρονο τρόπος διατροφής.(πίνακες 1,2,3,4) (Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Δημόσια Υγεία, 2008) (Παράρτημα Ι) Πίνακας 1: Ποσοστά (%) παχυσαρκίας σε άτομα άνω των 15 ετών, κατά φύλο, σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες. Πηγή: WHO, European Health for all Database, Η Μεσογειακή διατροφή χαρακτηρίζεται από την μεγάλη ποικιλία φυτικών ειδών, όπως όσπρια, δημητριακά, φρούτα, λαχανικά, ποικιλία ψαριών, σημαντική κατανάλωση ελαιολάδου, και χαμηλή πρόσληψη ζωικής πρωτεΐνης και ζωικού λίπους. 8

10 Πίνακας 2: Εκτίμηση του επιπολασμού του σακχαρώδη διαβήτη στην Ευρώπη Πηγή: International Diabetes Foundation, 2003 Πίνακας 3: Προτυποποιημένη κατά ηλικία θνησιμότητα από νοσήματα του κυκλοφορικού σχετιζόμενα με τη διατροφή, σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες Πηγή: WHO, European Health for all Database,

11 Πίνακας 4: Προτυποποιημένη θνησιμότητα από καρκίνους σχετιζόμενους με τη διατροφή, σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες Πηγή: WHO, European Health for all Database, 2008 Τα διατροφικά σκάνδαλα που ξέσπασαν από την δεκαετία του 1990 έως σήμερα, όπως είναι της σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας των βοοειδών, των μολυσμένων με διοξίνες ζωοτροφών στα πουλερικά και του νοθευμένου ελαιολάδου, ευαισθητοποίησαν τους καταναλωτές και τους επιστήμονες για την ποιότητα των τροφίμων, τον τρόπο που αυτά παράγονται και μεταποιούνται αλλά και για τις επιπτώσεις που έχει αυτός ο τρόπος στην ασφάλεια των τροφίμων αλλά και στην δημόσια υγεία. Ιδιαίτερα, όταν διαπιστώθηκε η πιθανή σύνδεση της σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας των βοοειδών και της ανθρώπινης ασθένειας CJD (Creutzfeld- Jakob), η βαρύτητα της σημασίας της ασφάλειας των τροφίμων στην δημόσια υγεία έγινε περισσότερο εμφανής. Η εξασφάλιση υγιεινών και ασφαλών τροφίμων αποτελεί πρωταρχική απαίτηση του καταναλωτή σήμερα. Η αναγνώριση των επιπτώσεων των μη ασφαλών τροφίμων στην δημόσια υγεία έχουν δημιουργήσει μια τάση με ιδιαίτερα ευνοϊκό κλίμα προς την διασφάλιση της ποιότητας και της ασφάλειας των τροφίμων. 10

12 Η αναζήτηση των καταναλωτών για ποιοτικά και ασφαλή προϊόντα είναι πλέον εμφανής και αναμένεται να ενταθεί τα επόμενα χρόνια. Ο υγειονομικός έλεγχος των τροφίμων πρέπει να εφαρμόζεται σε όλα τα στάδια της παραγωγής των μέχρι την τελική τους διάθεση, για να διασφαλίζεται όσο το δυνατό περισσότερο η υγεία του καταναλωτή. 1.3 Σύγχρονοι κίνδυνοι στην ασφάλεια τροφίμων και στη δημόσια υγεία Η ασφάλεια τροφίμων έχει προκαλέσει παγκόσμια ανησυχία, λόγω των πολλαπλών κινδύνων που δημιουργούνται σε βάρος της υγείας των καταναλωτών εξαιτίας της έλλειψης της. Τα μεγέθη των τροφικών σκανδάλων που εμφανίζονται κατά καιρούς, η συχνότητα τους, καθώς και ο αριθμός και τα είδη των εμπλεκομένων τροφίμων έχουν αυξηθεί σημαντικά. Κάτι τέτοιο έχει ως συνέπεια, οι κυβερνήσεις, οι επιστήμονες, οι ερευνητές, οι υπηρεσίες δημόσιας υγείας, αλλά και οι καταναλωτές να εστιάζουν στα προβλήματα που οδηγούν στην παραγωγή τροφίμων μη ασφαλών για την δημόσια υγεία. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, οι εξελίξεις στην πρωτογενή παραγωγή γεωργικών προϊόντων ήταν ραγδαίες και καθοριστικές στον τομέα της ασφάλειας τροφίμων. Η αγροτική παραγωγή με τη χρήση εξελιγμένων μηχανημάτων, συστηματικής άρδευσης και εμπλουτισμένων λιπασμάτων (ανόργανα λιπάσματα και χημικά φυτοφάρμακα) οδήγησε σε θεαματικά αποτελέσματα και εντυπωσιακή αύξηση της ποσότητας των γεωργικών προϊόντων. Ωστόσο, μετά τα πρώτα θεαματικά αποτελέσματα, η συνεχής αύξηση της παραγωγής άρχισε να οδηγεί στην υποβάθμιση των παραγωγικών πόρων και των παραγόμενων προϊόντων. Λόγω του εντατικού ρυθμού παραγωγής, το έδαφος οδηγήθηκε σε σταδιακή εξάντληση της οργανικής του ουσίας ενώ εξαιτίας της αυξημένης χρήσης ανόργανων λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, η αρχική αποτελεσματικότητα έδωσε τη θέση της σε προβλήματα και κινδύνους που έχουν άμεση σχέση με την ποιότητα και την ασφάλεια των τροφίμων αλλά και τη υγεία του καταναλωτή. Οι κίνδυνοι αφορούν τη συσσώρευση νιτρικών καταλοίπων στα γεωργικά προϊόντα, ιδίως στα πράσινα μέρη τους, τη ρύπανση των 11

13 υπέργειων και υπογείων υδάτων εξαιτίας της μη ελεγχόμενης εφαρμογής των Κωδίκων Ορθής Γεωργικής Πρακτικής κατά την χρήση ανόργανης νιτρικής λίπανσης αλλά και την έλλειψη των φυσιολογικών επιπέδων θρεπτικών συστατικών όπως βιταμινών, ιχνοστοιχείων, μετάλλων και ενζύμων στα αγροτικά προϊόντα, έλλειψη που μεταφέρεται αθροιστικά στον καταναλωτή διακινδυνεύοντας ουσιαστικά την υγεία του.(γνώμη ΟΚΕ, 2004) Η πρωτογενής ζωική παραγωγή προκαλεί παρόμοια προβλήματα στην ασφάλεια των τροφίμων λόγω των σύγχρονων τρόπων εκτροφής οι οποίοι δεν έχουν σχέση με τις φυσιολογικές συνθήκες διαβίωσης των ζώων. Τα εκτρεφόμενα ζώα επιλέγονται και εκτρέφονται με βάση τις αποδόσεις τους, η αναπαραγωγή τους γίνεται μόνο με τεχνητή σπερματέγχυση με σκοπό την εξασφάλιση των υψηλών παραγωγικών αποδόσεων τους, ενώ η διατροφή τους δεν βασίζεται, όπως θα ήταν φυσικό, στην βόσκηση αλλά σε συμπυκνωμένες ζωοτροφές που συμπληρώνονται με αντιβιοτικά, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία προκειμένου να πολλαπλασιαστούν όσο γίνεται περισσότερο οι αποδόσεις τους. Άλλωστε και ο τρόπος διαβίωσης τους στις μονάδες εκτροφής είναι πλήρως ελεγχόμενος όσο αφορά τη κίνηση, το φωτισμό, τον αερισμό, τα επίπεδα θερμοκρασίας και υγρασίας. Αυτή η συνεχής επιδίωξη βελτίωσης των αποδόσεων των ζώων αφενός αυξάνει την παραγωγή κτηνοτροφικών προϊόντων αφετέρου μειώνει την ανθεκτικότητα τους σε ασθένειες, οι οποίες εμφανίζονται με μεγαλύτερη συχνότητα. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα να επηρεάζεται και η ασφάλεια του τελικού προϊόντος και κατά συνέπεια να εγκυμονούνται κίνδυνοι για την υγεία του καταναλωτή. Του λόγου το αληθές αποδεικνύει και η πρόσφατη διαπίστωση ότι η διατροφή των ζώων με ζωοτροφές όπως οστεάλευρα, κρεατάλευρα και καμένα λίπη, οδήγησε στην εμφάνιση της σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας των βοοειδών καταλήγοντας στο τεράστιο διατροφικό σκάνδαλο που προέκυψε από την κατανάλωση μολυσμένων κρεάτων. Παρόμοιοι είναι και οι κίνδυνοι από την αλόγιστη και μη ορθολογική χρήση κτηνιατρικών φαρμάκων (αντιβιοτικά, ορμόνες) που χορηγούνται στα ζώα είτε για θεραπευτικούς σκοπούς είτε μέσα στα σιτηρέσια, με αποτέλεσμα να δημιουργούν κατάλοιπα στα προϊόντα με επιπτώσεις στην υγεία του καταναλωτή. (Γνώμη ΟΚΕ, 2004) 12

14 Η τάση για κατανάλωση επεξεργασμένων, τυποποιημένων και προμαγειρεμένων τροφών έχει επικρατήσει παγκοσμίως. Στον τομέα της μεταποίησης τροφίμων, εάν δεν τηρούνται οι ορθοί κανόνες κατά την επεξεργασία και μεταποίησή τους, υπάρχει ο κίνδυνος της υποβάθμισης της ποιότητας και της αλλοίωσης της θρεπτικής αξίας του προϊόντος και των κυριότερων φυσικοχημικών χαρακτηριστικών του. Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας και η ανεξέλεγκτη χρήση της σε συνδυασμό με τα οικονομικά οφέλη που επιφέρει, έχει οδηγήσει στην παρασκευή και κατανάλωση πλήθους μεταποιημένων τροφίμων, τα οποία όχι μόνο δεν προάγουν την υγεία του καταναλωτή, αλλά εγκυμονούν κινδύνους για την υγεία του τελικού καταναλωτή. Η εκτεταμένη χρήση προσθετικών, όπως συντηρητικά, χρωστικές, γλυκαντικές και αρωματικές ύλες, η προσθήκη διαφόρων προσθέτων με τη μορφή συνθετικών χημικών βιταμινών και μετάλλων, η μικροβιακή και φυσικοχημική σύσταση των πρώτων υλών καθώς και οι μέθοδοι μεταποίησης και επεξεργασίας όπως τεμαχισμός, συσκευασία, ψύξη, διατήρηση και μεταφορά, που εφαρμόζονται αυξάνουν την επικινδυνότητα των τροφίμων τόσο λόγω της μη ορθής εφαρμογής των κανόνων που ισχύουν όσο και λόγω της ελλιπούς πληροφόρησης που υπάρχει σχετικά με την επιβλαβή επιβάρυνση των τροφίμων. Το συμπέρασμα που εξάγεται είναι ότι επειδή η ασφάλεια των προσθετικών και των προσθέτων στα τρόφιμα δεν έχει διευκρινιστεί πλήρως, η χρήση τους μπορεί να επιβαρύνει τον ανθρώπινο οργανισμό και να αποδειχτεί επιζήμια για τη δημόσια υγεία. (Γνώμη ΟΚΕ, 2004) Πολλά ζητήματα επίσης, αναφύονται όσο αφορά την υγιεινή και ασφάλεια τροφίμων στα πλαίσια της εμπορίας και διακίνησης τους. Σύγχρονο χαρακτηριστικό της εμπορίας και της διακίνησης των τροφίμων είναι η συγκέντρωση τους σε μεγάλες επιχειρήσεις-αλυσίδες διανομής οι οποίες υπαγορεύουν σε σημαντικό βαθμό τους όρους της διακίνησης (ποσότητες, ποιότητες, χρόνους αποστολής, τρόπους συσκευασίας κλπ) χωρίς να διασφαλίζουν την υγιεινή και ασφάλειας τους. Οι κίνδυνοι που παρουσιάζονται για τα τρόφιμα σε αυτό το στάδιο της αλυσίδας μπορεί να είναι βιολογικοί (βακτήρια, ιοί, παράσιτα κλπ), χημικοί (προϊόντα καθαρισμού και απολύμανσης των εγκαταστάσεων στα παρασκευαζόμενα τρόφιμα, υπολείμματα φαρμάκων, κλπ) αλλά και φυσικοί (παρουσία ξένων υλών όπως θραύσματα γυαλιού, μετάλλων, ξύλου, άχυρων, τριχών, οστών, κτλ). Οι παράγοντες αυτοί καθιστούν τα 13

15 τρόφιμα μη ασφαλή και επικίνδυνα για ανθρώπινη κατανάλωση και οφείλονται στην αδυναμία των επιχειρήσεων να προστατεύσουν τα τρόφιμα κατά την μεταφορά, αποθήκευση και διανομή, στην μη εφαρμογή εγκεκριμένων μεθόδων συσκευασίας και στην έλλειψη συστηματικών ελέγχων στα σημεία εκείνα που η επικινδυνότητα είναι αυξημένη. Επιπρόσθετα, η διεύρυνση της παγκόσμιας αγοράς στα τρόφιμα επιβαρύνει ακόμα περισσότερο την ασφάλεια και υγιεινή τους. Η διακίνηση τροφίμων μεταξύ κρατών εγκυμονεί κινδύνους που αναφέρονται τόσο στην εφαρμογή της διεθνούς νομοθεσίας και των υγειονομικών ελέγχων όσο και στις ίδιες τις συνθήκες παραγωγής, μεταποίησης, συντήρησης, αποθήκευσης και μεταφοράς των τροφίμων. Υπάρχουν χώρες στις οποίες, τόσο τα διεθνή πρότυπα παραγωγής πρώτων υλών όσο και οι αντίστοιχοι εθνικοί έλεγχοι δεν εφαρμόζονται με συνέπεια. Κατά συνέπεια απαιτούνται συνεχείς και εξονυχιστικοί έλεγχοι στα σημεία εισόδου των κρατών, οι οποίοι μερικές φορές μπορεί να μην περιορίζονται μόνο στον διοικητικό έλεγχο των συνοδευτικών εγγράφων και υγειονομικών πιστοποιητικών που πρέπει υποχρεωτικά να συνοδεύουν τις εισαγόμενες ποσότητες, αλλά να περιλαμβάνουν και εργαστηριακές αναλύσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η περίπτωση της Κίνας από την οποία από το Μάρτιο του 2002 έως τα μέσα 2004 απαγορεύτηκαν εντελώς οι εισαγωγές ζωικών προϊόντων, μελιού και προϊόντων υδατοκαλλιέργειας, διότι είχαν ανιχνευθεί αντιβιοτικά απαγορευμένα στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Γνώμη ΟΚΕ, 2004). Ένα άλλο σημείο, εξίσου σημαντικό είναι και η οικονομική πλευρά που αφορά το κόστος των προϊόντων το οποίο επιβαρύνει τον τελικό αγοραστή αλλά σε μερικές περιπτώσεις σε βάρος της ασφάλειας του προϊόντος και της υγείας του καταναλωτή. Ένα άλλο θέμα που έχει προκύψει τα τελευταία χρόνια είναι η παραγωγή γενετικά τροποποιημένων οργανισμών (Γ.Τ.Ο). Οι απόψεις σχετικά με το ζήτημα αυτό διχάζονται χωρίς να υπάρχει συγκεκριμένη επιστημονικά τεκμηριωμένη άποψη που να επιδοκιμάζει ή να αποδοκιμάζει την παραγωγή της συγκεκριμένης κατηγορίας τροφίμων. Η υπάρχουσα επιστημονική γνώση σε παγκόσμιο επίπεδο είναι περιορισμένη και ανεπαρκής σχετικά με τις συνέπειες της καλλιέργειας γενετικά τροποποιημένων τροφίμων, και της ασφάλειας τους, όσο αφορά την υγεία του καταναλωτή, ενώ τα μέχρι σήμερα αποτελέσματα πειραμάτων είναι αρνητικά και ιδιαίτερα ανησυχητικά. Τα πλεονεκτήματα από την παραγωγή γενετικά 14

16 τροποποιημένων οργανισμών όπως η αυξημένη παραγωγή τροφίμων για την κάλυψη των αναγκών του πλανήτη, η προστασία του περιβάλλοντος λόγω της μειωμένης χρήσης φυτοφαρμάκων και ζιζανιοκτόνων καθώς και η παραγωγή νέων προϊόντων ασφαλών με χαμηλό κόστος, έρχονται σε αντίθεση με τα μειονεκτήματα που αφορούν κυρίως τους κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία (αλλεργικές ή τοξικές αντιδράσεις), την υποβάθμιση της διατροφικής αξίας των τροφίμων, τη διαταραχή της ισορροπίας μεταξύ διατροφής και ανθρώπινης φυσιολογίας και τον περιβαλλοντικό κίνδυνο από επικίνδυνους μεταλλαγμένους οργανισμούς (Γνώμη ΟΚΕ, 2004). Αυτό που προκύπτει από τα μέχρι τώρα δεδομένα είναι ότι είναι πολύ νωρίς για να κρίνουμε αν τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα θα έχουν μόνο αρνητικές ή μόνο θετικές επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου αλλά και στο περιβάλλον. Παρόλα αυτά, η επικινδυνότητα που παρουσιάζουν απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή από τον καταναλωτή. 1.4 Ο ρόλος του καταναλωτή στην ασφάλεια τροφίμων και στη δημόσια υγεία Ο ρόλος του καταναλωτή είναι καθοριστικός για όλα τα ζητήματα που αφορούν την ασφάλεια και την υγιεινή των τροφίμων καθώς και την υγεία του. Η σύγχρονη διάσταση για την ασφάλεια των τροφίμων υπογραμμίζει την σημασία που έχει η ενημέρωση και η εκπαίδευση του καταναλωτή σε θέματα διατροφής και δημόσιας υγείας. Οι καταναλωτές έρχονται καθημερινά αντιμέτωποι με ζητήματα σχετικά με την επικινδυνότητα ορισμένων τροφίμων: από τη σπογγώδη εγκεφαλοπάθεια και το βακτήριο E. coli 0157 στο βοδινό κρέας έως τις πρόσφατες έρευνες για την ενδεχόμενη σχέση της παραφυματίωσης και το αγελαδινό γάλα στο Ηνωμένο Βασίλειο( Γκόβαρης, 2005). Πολλές φορές οι καταναλωτές παραπληροφορούνται και αντιδρούν απρόβλεπτα σε προειδοποιήσεις αναφορικά με την ασφάλεια ορισμένων τροφίμων, παρόλο που ο κίνδυνος στην πραγματικότητα, για τα τρόφιμα αυτά, είναι πολύ μικρός ή ακόμη και ανύπαρκτος. Επίσης, έρευνες δείχνουν ότι οι καταναλωτές πιστεύουν πως οι μεγαλύτερες απειλές για την υγεία συνδέονται με ανθρωπογενείς ουσίες, που περιέχονται στα τρόφιμα συντηρητικά και αρωματικές ουσίες, ενώ 15

17 αντιθέτως, η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας επιβεβαίωσε ότι οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι προέρχονται στην πραγματικότητα από φυσικούς μικροοργανισμούς, όπως η σαλμονέλα και ορισμένα σπάνια στελέχη E. Coli. Ο καταναλωτής γνωρίζει ελάχιστα για την επικινδυνότητα ή όχι των αναγραφομένων προσθετικών, προσθέτων και συντηρητικών υλών και επιπλέον, τα στοιχεία που δίνονται στην ετικέτα είναι σε αρκετές περιπτώσεις είτε ελλιπή είτε αποκρύπτονται σκόπιμα, σε βάρος του καταναλωτή με συνέπεια να ενισχύονται φαινόμενα που σχετίζονται με νοθείες οι οποίες τις περισσότερες φορές είναι επιβλαβείς για την υγεία του. Η σύγχυση που δημιουργείται οφείλεται στην έλλειψη ειδικών γνώσεων για πρακτικές, διαδικασίες και πολύπλοκα συστήματα ελέγχου που υπάρχουν σε ολόκληρη την τροφική αλυσίδα αλλά και στην ελλιπή πληροφόρηση για σχετικά θέματα, με αποτέλεσμα οι καταναλωτές να οδηγούνται σε εσφαλμένα συμπεράσματα και συμπεριφορές που δεν προάγουν απαραίτητα την δημόσια υγεία. Οι καταναλωτές έχουν το δικαίωμα σε σαφή και ακριβή πληροφόρηση για τη διατροφή και την υγεία και αυτό γιατί είναι οι τελικοί υπεύθυνοι για την εφαρμογή και το σεβασμό των βασικών κανόνων υγιεινής (δηλαδή σωστή φύλαξη, χειρισμό και μαγείρεμα της τροφής κλπ) και για την τήρηση των οδηγιών στις ετικέτες. Ο καταναλωτής πρέπει να είναι ενημερωμένος σχετικά με τα συστατικά της τροφής που αγοράζει, τις μεθόδους παρασκευής και την συνεπή κατανάλωση με βάση τις ημερομηνίες λήξης. (Γνώμη ΟΚΕ, 2004) 1.5 Η σύγχρονη προσέγγιση ασφάλειας τροφίμων Η σύγχρονη προσέγγιση της ασφάλειας των τροφίμων δεν βασίζεται πλέον στη λογική μόνο ενός τελικού ασφαλούς προϊόντος. Εξαιτίας της πολυπλοκότητας της παραγωγής των τροφίμων η ασφάλεια τους αφορά πλέον ολόκληρη την αλυσίδα παραγωγής τους. Το πόσο σημαντική είναι η συμβολή όλων των φορέων της διατροφικής αλυσίδας για ασφαλή τρόφιμα και προστασία της υγείας του καταναλωτή φαίνεται από τα προβλήματα που υπάρχουν σήμερα σε κάθε στάδιο της αλυσίδας όπως είναι τα κατάλοιπα κτηνιατρικών φαρμάκων στο κρέας και η προσθήκη μη 16

18 ασφαλών προσθέτων. Οι παραγωγοί, η βιομηχανία τροφίμων και οι ελεγκτικές αρχές εστιάζουν τις προσπάθειές τους στην ανάπτυξη και εφαρμογή συστημάτων διασφάλισης βασισμένων στην πρόληψη, με τον καθορισμό, καταγραφή και έλεγχο των κρίσιμων παραμέτρων των τροφίμων σε όλο τον κύκλο ζωής τους, από την παραγωγή ως την τελική χρήση τους. Η απαρέγκλιτη εφαρμογή ορθών πρακτικών από την πρωτογενή παραγωγή, τη μεταποίηση και τη βιομηχανική επεξεργασία, μέχρι τη διακίνηση, τη διάθεση και την κατανάλωση αποτελεί κοινά αποδεκτό σημείο αφετηρίας για την επίτευξη των στόχων ασφάλειας και ποιότητας. (Ταούκης, Τζιά, 2005) Η προσέγγιση αυτή απαιτεί αυστηρή εφαρμογή συγκεκριμένων κανόνων και μέτρων σε όλα τα επίπεδα της παραγωγικής αλυσίδας. Σημαντικό ρόλο στην εφαρμογή αυτών των κανόνων και μέτρων είναι η αλληλεπίδραση και συνεργασία μεταξύ όλων των φορέων της αλυσίδας. Ακόμη και από τη στιγμή που το τρόφιμο καταλήγει στο σπίτι, συνιστάται στους καταναλωτές να ακολουθούν τις συνιστώμενες πρακτικές σχετικά με την ασφαλή αποθήκευση και προετοιμασία του. Μόνον έτσι μπορούν να επιτευχθούν τα υψηλότερα επίπεδα ασφάλειας των τροφίμων ακόμη και στο σπίτι. Ο προσδιορισμός της επικινδυνότητας στην ασφάλεια των τροφίμων έχει ιδιαίτερη σημασία στην προστασία της ανθρώπινης υγείας. Σε πολλές χώρες έχει διαμορφωθεί ένα σύστημα εκτίμησης του κινδύνου που αφορά τα τρόφιμα, θεσπίζοντας υψηλές προδιαγραφές για όλες τις κατηγορίες τους. Με τον τρόπο αυτό λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα και ελαχιστοποιούνται οι κίνδυνοι που απειλούν την υγεία των καταναλωτών. Η εκτίμηση κινδύνων επιτρέπει στους νομοθέτες και στους εμπλεκόμενους στην ασφάλεια των τροφίμων να προσδιορίσουν τους ενδεχόμενους κινδύνους στην τροφική αλυσίδα. Όπως όμως είναι αναμενόμενο λόγω της φύσης των τροφίμων, δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί μηδενικός κίνδυνος μολονότι μπορεί να ελαχιστοποιηθεί στο χαμηλότερο δυνατό επίπεδο. Τα κράτη στηρίζονται σε εθνικές και διεθνείς επιτροπές ειδικών επιστημόνων, οι οποίες παρέχουν ανεξάρτητες συμβουλές σχετικά με τους κανόνες και τα επιστημονικά δεδομένα που διέπουν την ασφάλεια των τροφίμων. Διάφορες οργανώσεις και επιτροπές παρέχουν συμβουλές στους νομοθέτες σε ζητήματα 17

19 διατροφής. Τα μέλη τους περιλαμβάνουν ειδικούς σε θέματα δημόσιας υγείας, διατροφής και τοξικότητας από επιστημονικές επιτροπές σχετικά με τα τρόφιμα και ειδικές επιτροπές, που έχουν ως αντικείμενο τη διατροφή των ζώων, τη λήψη κτηνιατρικών μέτρων και την τοξικότητα. Ο Codex Alimentarius των Ηνωμένων Εθνών που οργανώθηκε από κοινού τη δεκαετία του '60 από δύο οργανώσεις των Ηνωμένων Εθνών, τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), σκοπό έχει να καθοδηγήσει και να προωθήσει την επεξεργασία και καθιέρωση των ορισμών και των απαιτήσεων για τα τρόφιμα, να βοηθήσει στην εναρμόνισή τους και, με αυτό τον τρόπο, να διευκολύνει το διεθνές εμπόριο. Ο Codex Alimentarius περιλαμβάνει μια σειρά γενικών και συγκεκριμένων προτύπων ασφάλειας τροφίμων που έχουν διατυπωθεί με στόχο την προστασία της καταναλωτικής υγείας και τη διασφάλιση δίκαιων πρακτικών στο εμπόριο τροφίμων. Τα τρόφιμα που τίθενται στην αγορά για τοπική κατανάλωση ή εξαγωγή πρέπει να είναι ασφαλή προς βρώση και να εξασφαλίζουν καλή ποιότητα. Επίσης, πρέπει να είναι απαλλαγμένα από νοσογόνους παράγοντες (μικρόβια, ιούς, κατάλοιπα φαρμάκων, κ.α.) και η σύνθεση τους να είναι εγκεκριμένη και βασισμένη στα πρότυπα που θέτει ο «Κώδικας» για την αποφυγή κινδύνων που θα μπορούσαν να βλάψουν τα ζώα, τα φυτά και τους πολίτες στις χώρες εισαγωγής. Για παράδειγμα,τα πρόσθετα των τροφίμων και άλλα «ανθρωπογενή» συστατικά υποβάλλονται σε προσεκτική αξιολόγηση, προτού χρησιμοποιηθούν σε τρόφιμα που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση ενώ τα επίπεδα ορισμένων χημικών ουσιών στα τρόφιμα υπόκεινται σε πολύ αυστηρές προϋποθέσεις. Το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού ζει στις 170 χώρες, οι οποίες είναι μέλη του «Codex Alimentarius» και οι οποίες συμμετέχουν στη σύνταξη των προτύπων και πολύ συχνά στην εφαρμογή τους σε εθνικό και τοπικό επίπεδο. Τελικά είναι ασφαλή τα τρόφιμα που καταναλώνουμε; Σύμφωνα με την σύγχρονη προσέγγιση για την ασφάλεια των τροφίμων δεν υπάρχει μια συγκεκριμένη απάντηση που να ανταποκρίνεται στο εύρος των προβληματισμών, των ανησυχιών και των ενδοιασμών του καταναλωτικού κοινού. Η διασφάλιση της ποιότητας των τροφίμων και η προστασία της δημόσιας υγείας αφορά όλη την διάσταση της 18

20 τροφικής αλυσίδας και εξασφαλίζεται με την εφαρμογή κανόνων που ισχύουν παγκόσμια, προκειμένου να εξαλειφθεί ο κίνδυνος ή να μειωθεί όσο το δυνατό περισσότερο. 1.6 Η Ευρωπαϊκή πολιτική ασφάλειας τροφίμων και προστασίας της Δημόσιας υγείας : Από το αγρόκτημα στο τραπέζι «Πιο ασφαλή τρόφιμα και πιο υγιεινή διατροφή» αυτή είναι η ουσία της ευρωπαϊκής πολιτικής που αφορά την ασφάλεια τροφίμων και την προστασία της δημόσιας υγείας. Η ασφάλεια των τροφίμων αποτελεί κορυφαία προτεραιότητα στην Ευρώπη. Οι ευρωπαίοι καταναλωτές θέλουν ασφαλή και υγιεινά τρόφιμα.(γνώμη ΟΚΕ, 2004) Τα σημαντικά σημεία στα οποία επικεντρώνεται η στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ασφάλεια των τροφίμων αφορούν τους κανόνες για την ασφάλεια των τροφίμων και των ζωοτροφών, τις ανεξάρτητες επιστημονικές γνώμες, στις οποίες έχει πρόσβαση το κοινό, τα μέτρα για την εφαρμογή των κανόνων και για τον έλεγχο των διαδικασιών και η αναγνώριση του δικαιώματος του καταναλωτή να επιλέγει τα τρόφιμα αφού προηγουμένως ενημερωθεί πλήρως για την προέλευση και τη σύνθεσή τους. (Λευκή Βίβλος, 2000) Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει σημειώσει εξαιρετική πρόοδο κατά τη διάρκεια της τελευταίας πενταετίας, μετά τη δημοσίευση της Λευκής Βίβλου για την ασφάλεια των τροφίμων τον Ιανουάριο του Υπάρχει μια γενική νομοθεσία για τα τρόφιμα, που καθορίζει τις βασικές αρχές στις οποίες βασίζεται η ευρωπαϊκή προσέγγιση όσον αφορά την ασφάλεια των τροφίμων. Έχουν θεσπιστεί ειδικοί κανόνες για την αντιμετώπιση απειλών και γενικοί κανόνες υγιεινής για όλα τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές, οι οποίοι έχουν επικαιροποιηθεί τα τελευταία χρόνια, στο πλαίσιο της αναδιατύπωσης των κανόνων για την ασφάλεια των τροφίμων. Οι κανόνες εφαρμόζονται «από το αγρόκτημα στο τραπέζι», ανεξάρτητα από το εάν τα τρόφιμα παράγονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση ή εισάγονται από άλλη περιοχή του κόσμου. 19

21 Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιλαμβάνεται σήμερα ότι η ασφάλεια των τροφίμων πρέπει να οργανωθεί με έναν πιο συντονισμένο και ολοκληρωμένο τρόπο. Επειδή δεν υπάρχει μηδενικός κίνδυνος, η Ευρωπαϊκή Ένωση καταβάλλει κάθε προσπάθεια μέσω μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής για την ασφάλεια των τροφίμων, ώστε ο κίνδυνος να περιοριστεί στο ελάχιστο, στηριζόμενη σε σύγχρονα πρότυπα τροφίμων και υγιεινής που έχουν καταρτιστεί βάσει των πλέον πρόσφατων επιστημονικών γνώσεων. Η ασφάλεια των τροφίμων, όπως αναφέρθηκε, αρχίζει από το αγρόκτημα. Η ευρωπαϊκή πολιτική για τα τρόφιμα αναγνωρίζει την αλληλένδετη φύση της παραγωγής τροφίμων και απαιτεί την αξιολόγηση και την παρακολούθηση των κινδύνων που αφορούν την υγεία του καταναλωτή και σχετίζονται με την πρωτογενή παραγωγή, την μεταποίηση, την αποθήκευση, την μεταφορά και την εμπορία, απαιτώντας ταυτόχρονα και την εγκατάσταση συστημάτων ελέγχων που διαχειρίζονται αυτούς τους κινδύνους. Επειδή η αλυσίδα της παραγωγής τροφίμων γίνεται ολοένα και περισσότερο πολύπλοκη και οι κίνδυνοι που αφορούν την ασφάλεια τροφίμων και τη δημόσια υγεία αναφέρονται σε όλα τα στάδια της αλυσίδας, η εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης πολιτικής βοηθάει όχι μόνο στον εντοπισμό όλων εκείνων των αδυναμιών που παρουσιάζονται σε ολόκληρη την αλυσίδα παραγωγής (από τις ζωοτροφές, που τρέφονται τα εκτρεφόμενα ζώα μέχρι το τελικό προϊόν που φτάνει στο τραπέζι του καταναλωτή) αλλά και στην διαχείριση τόσο των υπαρχόντων όσο και των αναδυόμενων κινδύνων. Παράλληλα, δημιουργείται ένα πλαίσιο για την ασφάλεια των τροφίμων πραγματικά πρωτοπόρο και σε παγκόσμια κλίμακα, το οποίο μπορεί να επιτύχει υψηλό επίπεδο δημόσιας υγείας και προστασίας των καταναλωτών.(λευκή Βίβλος, 2000) Οι επιχειρήσεις τροφίμων πρέπει να εντοπίσουν κάθε στάδιο της διαδικασίας παραγωγής που είναι κρίσιμο για την ασφάλεια των τροφίμων. Για το σκοπό αυτό, η Επιτροπή Υγιεινής του Codex Alimentarius έχει αναπτύξει μια μέθοδο ανάλυσης, το HACCP 2 (Hazard Analysis Critical Control Point ή Ανάλυση κινδύνων Κρίσιμα σημεία για τον έλεγχό τους) που συντελεί καθοριστικά στην ελαχιστοποίηση των κινδύνων. Η μέθοδος HACCP έχει υιοθετηθεί από την ΕΕ και εφαρμόζεται πλήρως από τις επιχειρήσεις τροφίμων οι οποίες πρέπει να τηρούν και να αναθεωρούν 2 Βλέπε ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ 20

22 συνεχώς τις διαδικασίες ασφάλειας. Οι τομείς των τροφίμων, των ζωοτροφών και της εστίασης είναι εξοικειωμένοι εδώ και χρόνια με τις έννοιες του HACCP, της ιχνηλασιμότητας και των ευρωπαϊκών υγειονομικών κανόνων. Επιπρόσθετα, η νέα ευρωπαϊκή νομοθεσία επιβάλλει τη χρήση των οδηγών σωστής υγιεινής, που έχουν συνταχθεί από επιστήμονες και επικυρωθεί από τις διοικητικές αρχές. Η ευρωπαϊκή αρχή για την ασφάλεια των τροφίμων (ΕΑΑΤ) 3, που ιδρύθηκε το 2002, διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στη διαδικασία αξιολόγησης και επαναξιολόγησης των νέων προϊόντων διατροφής και τον νέων μεθόδων παραγωγής. Το έργο της καλύπτει ένα ευρύ πεδίο δράσης, που περιλαμβάνει τη διατροφή, τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (ΓΤΟ), την υγεία των ζώων, την ορθή μεταχείρισή τους και την υγεία των φυτών. Η ΕΑΑΤ παρέχει επιστημονικές συμβουλές με τρόπο πιο αποτελεσματικό και διαφανή από ό,τι γινότανε στο παρελθόν. Για παράδειγμα, η ΕΑΑΤ αξιολογεί με ιδιαίτερη προσοχή τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς και τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα πριν χορηγηθεί η άδεια κυκλοφορίας τους, εξαιτίας του γεγονότος ότι οι επιστήμες δεν έχουν ακόμη επαρκή επιστημονικά δεδομένα που να αποδεικνύουν την αρνητική επίδραση τους στην ανθρώπινη υγεία. Σημαντική γραμμή πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ασφάλεια των τροφίμων είναι η ενημέρωση των καταναλωτών οι οποίοι διατηρούν το δικαίωμα να ενημερώνονται για θέματα που αφορούν την διατροφή και την υγεία τους. Οι άνθρωποι θέλουν, και έχουν το δικαίωμα, να γνωρίζουν τι τρώνε. Το δικαίωμα αυτό το αναγνωρίζουν και οι κανόνες για την επισήμανση των τροφίμων. Η βασική αρχή των κανόνων της ΕΕ για την επισήμανση των τροφίμων είναι ότι πρέπει να δίνονται στους καταναλωτές όλες οι σημαντικές πληροφορίες για τη σύνθεση του προϊόντος, τον παρασκευαστή, τις μεθόδους αποθήκευσης και παρασκευής. Οι παραγωγοί και οι παρασκευαστές είναι ελεύθεροι να δώσουν πρόσθετες πληροφορίες, εφόσον το επιθυμούν, αλλά οι πληροφορίες αυτές πρέπει να είναι ακριβείς, να μην παραπλανούν τον καταναλωτή και να μην περιέχουν ισχυρισμούς σχετικά με προληπτικές, θεραπευτικές ή ιαματικές ιδιότητες των τροφίμων. Η πρόκληση στο πλαίσιο της εφαρμογής σύγχρονων κανόνων όσον αφορά την επισήμανση των τροφίμων είναι να επιτευχθεί ισορροπία μεταξύ αφενός της όσο το δυνατόν πληρέστερης ενημέρωσης 3 EFSA: European Food Safety Authority (βλέπε υποσημείωση σελ 28) 21

23 των καταναλωτών και αφετέρου της αποφυγής υπερβολικά πολλών ενδείξεων που καθιστούν την επισήμανση δυσανάγνωστη και δυσνόητη. Οι καταναλωτές θέλουν επίσης να γνωρίζουν εάν ένα τρόφιμο περιέχει ένα γενετικά τροποποιημένο προϊόν, και να επισημαίνεται εμφανώς εάν ένα από τα συστατικά του τροφίμου είναι αλλεργιογόνο. Εάν ένα τρόφιμο περιέχει ένα γενετικά τροποποιημένο προϊόν ή εάν ένα προϊόν που προέρχεται από γενετικά τροποποιημένο υλικό ενσωματώθηκε στην παραγωγή του τροφίμου αυτού, τότε πρέπει να υπάρχει σχετική ένδειξη στην επισήμανση. Τέλος, για ορισμένα τρόφιμα ισχύουν ειδικοί κανόνες. Για παράδειγμα, η παρουσία κινίνης και καφεΐνης στα τρόφιμα πρέπει να αναγράφεται σαφώς. Η έγκυρη και επιστημονική ενημέρωση του καταναλωτή σχετικά με τους κινδύνους που απειλούν τη δημόσια υγεία είναι μια αμφίδρομη ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των ενδιαφερόμενων πλευρών και αποτελεί κύρια ευθύνη των αρχών απέναντι στο καταναλωτή.(λευκή Βίβλος, 2000) Η Ευρωπαϊκή Ένωση εφαρμόζοντας το σύστημα ταχείας προειδοποίησης για τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές (RASFF) 4 επιτρέπει την έγκαιρη διάδοση των πληροφοριών σχετικά με τους νέους κινδύνους για τον καταναλωτή. Όταν οι επίσημες υπηρεσίες ενός κράτους μέλους της ΕΕ εντοπίζουν ένα τρόφιμο ή μια ζωοτροφή το οποίο πιστεύουν ότι μπορεί να παρουσιάσει κίνδυνο για τους καταναλωτές, χρησιμοποιούν το δίκτυο αυτό για τη διάδοση των πληροφοριών σχετικά με τον πιθανό κίνδυνο και τα μέτρα που έλαβαν για να εμποδίσουν την είσοδο του εν λόγω προϊόντος στην τροφική αλυσίδα. Κατά τον τρόπο αυτό ο κίνδυνος γίνεται πολύ γρήγορα γνωστός σε ολόκληρη την ΕΕ, και οι αρχές των άλλων χωρών μπορούν να δράσουν με ταχύτητα εφόσον εκτιμούν ότι υπάρχει κίνδυνος και για τους δικούς τους πολίτες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της, τα θεσμικά όργανα, οι κυβερνήσεις, οι φορείς επιβολής της νομοθεσίας, οι επιχειρήσεις παραγωγής, μεταποίησης και διανομής τροφίμων, οι έμποροι τροφίμων και, φυσικά, οι ίδιοι οι καταναλωτές, δίνοντας το απαιτούμενο βάρος στην ασφάλεια των τροφίμων και την προστασία της δημόσιας υγείας, αντιλαμβάνονται ότι πρέπει να συμβάλουν όλοι από την δική τους πλευρά στην επίτευξη και στη διατήρηση των υψηλότερων δυνατών 4 Rapid Alert System for Food and Feed (βλέπε υποσημείωση σελ 28) 22

24 προτύπων. Για το λόγο αυτό, η ΕΕ εντείνει τις προσπάθειες της για την εκπλήρωση και εφαρμογή της στρατηγικής. 23

25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ασφάλεια Τροφίμων στην Ευρωπαϊκή Ένωση 2.1 Η Ευρωπαϊκή νομοθετική προσέγγιση Η Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτει μια ολοκληρωμένη στρατηγική για την ασφάλεια των τροφίμων, η οποία καλύπτει επίσης την υγεία και την καλή μεταχείριση των ζώων, καθώς και την υγεία των φυτών. Η στρατηγική αυτή διασφαλίζει τη δυνατότητα ανίχνευσης των τροφίμων σε όλη την πορεία τους από το αγρόκτημα στο τραπέζι, ξεπερνώντας τα εσωτερικά σύνορα της ΕΕ, έτσι ώστε να εξαλειφθούν τα εμπόδια στο εμπόριο και οι καταναλωτές να έχουν στη διάθεσή τους μεγαλύτερη ποικιλία τροφίμων. Αυστηρά πρότυπα εφαρμόζονται τόσο στα προϊόντα που παράγονται στην ΕΕ όσο και σε αυτά που εισάγονται από άλλες χώρες. Τρείς είναι οι βασικές συνιστώσες της στρατηγικής της ΕΕ για τα τρόφιμα: νομοθεσία για την ασφάλεια των τροφίμων και των ζωοτροφών, έγκυρες επιστημονικές συμβουλές στις οποίες βασίζονται οι αποφάσεις και τα μέτρα επιβολής και ελέγχου. Η νομοθεσία καλύπτει ένα ευρύ πεδίο από τις ζωοτροφές και τα τρόφιμα, έως την υγιεινή των τροφίμων. Εφαρμόζει δε τα ίδια αυστηρά πρότυπα σε όλη την ΕΕ. Η εύρυθμη λειτουργία της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς απαιτεί τη θέσπιση κοινών αρχών και κανόνων για όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ενιαίο επίσημο σύστημα αναγνώρισης και ελέγχου κινδύνων, κωδίκων ορθής υγιεινής πρακτικής κατά κλάδο και τομέα, ιχνηλασιμότητα της προέλευσης κατά περίπτωση και ίδρυση Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Τροφίμων). Κατά συνέπεια απαιτεί και την εφαρμογή μιας πολιτικής βασιζόμενης σε σύγχρονη νομοθεσία, η οποία να καλύπτει όλες τις πτυχές της τροφικής αλυσίδας, από το χώρο της πρωτογενούς παραγωγής έως τα σημεία πώλησης και διάθεσης στον τελικό καταναλωτή, διαδραματίζοντας έτσι καθοριστικό ρόλο στην υγεία του ανθρώπου. Οι πολιτικές, οικονομικές αλλά και κοινωνικές συνέπειες από τα διατροφικά σκάνδαλα που εμφανίστηκαν κατά την δεκαετία του 90 στην Ευρώπη (Μεταδοτική Σπογγώδης Εγκεφαλοπάθεια των βοοειδών, Διοξίνες), κατέστησαν σαφή την αδυναμία του προϋπάρχοντος συστήματος και την αναγκαιότητα αναδιοργάνωσής 24

26 του. Έγινε επιτακτική η ανάγκη ολοκληρωμένων και ενιαίων συστημάτων ελέγχων της υγιεινής και ασφάλειας των τροφίμων σε ολόκληρη την τροφική αλυσίδα («από το χωράφι στο τραπέζι», από τον έλεγχο στην χρήση των φυτοφαρμάκων και των ζωοτροφών μέχρι την αγορά από τον καταναλωτή). (Γνώμη ΟΚΕ, 2004) Η επιδίωξη υψηλού επιπέδου προστασίας της υγείας του ανθρώπου αποτελεί έναν από τους θεμελιώδεις στόχους της νομοθεσίας των τροφίμων. (Ραμαντάνης, 2006) Η παραδοσιακή προσέγγιση της νομοθεσίας για την ασφάλεια τροφίμων και την προστασία της δημόσιας υγείας αντικαταστάθηκε από μια πιο σύγχρονη αντίληψη η οποία απαιτεί την εφαρμογή αρχών και κανόνων από τα αρμόδια όργανα και τη διενέργεια υγειονομικών ελέγχων τόσο στα ίδια τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές όσο στις επιχειρήσεις τροφίμων, προκειμένου να διαπιστωθεί η συμμόρφωση προς την κείμενη νομοθεσία και η τυχόν επιβολή κυρώσεων σε όσους παραβαίνουν τις ισχύουσες υγειονομικές διατάξεις. Οι γενικοί κανόνες για όλα τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές συμπληρώνονται από μέτρα σε τομείς στους οποίους απαιτείται ιδιαίτερη προστασία για τον καταναλωτή, όπως η χρήση φυτοφαρμάκων, συμπληρωμάτων διατροφής, χρωστικών ουσιών, αντιβιοτικών και ορμονών. Υπάρχουν συγκεκριμένα πρότυπα που εφαρμόζονται στην προσθήκη βιταμινών, μετάλλων και άλλων παρόμοιων ουσιών στα τρόφιμα. Η νομοθεσία καλύπτει επίσης τα προϊόντα που βρίσκονται σε επαφή με τρόφιμα, όπως οι πλαστικές συσκευασίες. Κοινοί κανόνες της ΕΕ για την επισήμανση μας επιτρέπουν να εντοπίζουμε ευκολότερα τα συστατικά στα οποία μπορεί να είμαστε αλλεργικοί, ή να κατανοούμε καλύτερα διάφορους όρους όπως «χαμηλά λιπαρά» και «υψηλή περιεκτικότητα σε ίνες». 2.2 Η ιστορική εξέλιξη του Ευρωπαϊκού Νομοθετικού πλαισίου Οι πρώτοι κανόνες για την ασφάλεια των τροφίμων χρονολογούνται από την αρχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στο Ελσίνκι το Δεκέμβριο 1999, επισήμανε την ανάγκη να βελτιωθούν οι κανόνες ποιότητας και να ενισχυθούν 25

27 τα συστήματα ελέγχου σε ολόκληρη την τροφική αλυσίδα, από την αγροτική εκμετάλλευση έως τον καταναλωτή. (Ραμαντάνης, 2008) Το 1997 με τη δημοσίευση της Πράσινης Βίβλου 5 έγινε η έναρξη μιας σειράς αλλαγών για το μέλλον της κοινοτικής νομοθεσίας σε θέματα που αφορούν την ασφάλεια τροφίμων. Στόχος της Πράσινης Βίβλου ήταν να διευκρινιστεί ο βαθμός ανταπόκρισης της υπάρχουσας νομοθεσίας απέναντι στις προσδοκίες των παραγωγών, των καταναλωτών, των παρασκευαστών και των εμπόρων, και να εξεταστεί η αποτελεσματικότητα των υφιστάμενων συστημάτων ελέγχου στην διάθεση ασφαλών και υγιεινών τροφίμων, καθώς και στην προστασία της υγείας του καταναλωτή. Συνέχεια της Πράσινης Βίβλου στην νομοθεσία των τροφίμων είναι η Λευκή Βίβλος 6 που από τη 12η Ιανουαρίου του 2000 εφάρμοσε ένα νέο νομοθετικό πλαίσιο πραγματοποιώντας ένα ουσιαστικό βήμα της στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ασφάλεια των τροφίμων «από το αγρόκτημα στο τραπέζι». Με την Λευκή Βίβλο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε ένα σύνολο μέτρων που επιτρέπουν να οργανωθεί η ασφάλεια των τροφίμων με πιο συντονισμένο και ολοκληρωμένο τρόπο. Τα μέτρα που προτάθηκαν περιελάμβαναν την ίδρυση μιας ανεξάρτητης ευρωπαϊκής υπηρεσίας τροφίμων, αρμόδιας για θέματα ασφάλειας τροφίμων, διαχείρισης συστημάτων ταχείας προειδοποίησης και ενημέρωσης για τους κινδύνους (RASFF) 7, ένα βελτιωμένο νομικό πλαίσιο για την κάλυψη όλων των πτυχών που σχετίζονται με τα τρόφιμα «από το αγρόκτημα στο τραπέζι», την εφαρμογή εναρμονισμένων συστημάτων ελέγχου σε εθνικό επίπεδο, τη διεξαγωγή ουσιαστικού διάλογου με τους καταναλωτές και όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη. Από τον Ιανουάριο του 2006 η κοινοτική νομοθεσία απλοποιήθηκε και ενοποιήθηκε στο «Πακέτο Υγιεινής» (Hygiene Package), που αποτελείται από Κανονισμούς και οδηγίες. Περιλαμβάνει γενικές αρχές για όλη την τροφική αλυσίδα, καθώς και διαδικασίες σχετικά με την ασφάλεια των τροφίμων, οι οποίες εφαρμόζονται επίσης και στις ζωοτροφές. (σχήμα 1) 5 COM (1997), 183, final. 6 COM (1999), 719, final. 7 Rapid Alert System for Food and Feed (βλέπε υποσημείωση σελ 28) 26

28 «ΠΑΚΕΤΟ ΥΓΙΕΙΝΗΣ» 2006 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 178/2002 ΛΕΥΚΗ ΒΙΒΛΟΣ 1999 ΠΡΑΣΙΝΗ ΒΙΒΛΟΣ 1997 Σχήμα 1. Η εξέλιξη του Ευρωπαϊκού νομοθετικού πλαισίου 2.3 Η ενοποιημένη ευρωπαϊκή νομοθεσία - «Πακέτο Υγιεινής» Το νέο αναθεωρημένο κοινοτικό νομοθετικό πλαίσιο για την υγιεινή των τροφίμων και των ζωοτροφών ονομάζεται «Πακέτο Υγιεινής» - Hygiene Package και περιλαμβάνει κανονισμούς και οδηγίες που εφαρμόζονται σε όλα τα κράτη μέλη από την 1η Ιανουαρίου Σχηματικά το νέο αναθεωρημένο κοινοτικό νομοθετικό πλαίσιο - Hygiene Package για την ασφάλεια και υγιεινή τροφίμων και ζωοτροφών φαίνεται στο σχήμα 2. Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 852/2004 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 853/2004 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 854/2004 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 882/2004 Οδηγία 2004/41/ΕΚ Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 183/2005 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 178/2002 Σχήμα 2. Αναθεωρημένο κοινοτικό νομοθετικό πλαίσιο για την ασφάλεια και υγιεινή τροφίμων και ζωοτροφών Hygiene Package 27

29 Ο θεμέλιος λίθος της Ευρωπαϊκής νομοθεσίας είναι ο Κανονισμός (ΕΚ) 178/ ο οποίος ισχύει από την 1η Ιανουαρίου Με τον Κανονισμό αυτό θεσπίζονται οι γενικές αρχές της νομοθεσίας για τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές και ειδικότερα της ασφάλειας τους τόσο στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα όσο και στα κράτη μέλη. Ο Κανονισμός αποτελεί την πρώτη ολοκληρωμένη προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα ζητήματα που σχετίζονται με την ασφάλεια των τροφίμων σε όλα τα στάδια της παραγωγής διότι οι έλεγχοι και η παρακολούθηση πραγματοποιούνται σε ολόκληρη την τροφική αλυσίδα. Ο κανονισμός κατανέμει τις ευθύνες για την περιφρούρηση και διασφάλιση της δημόσιας υγείας στο χώρο των τροφίμων μεταξύ των ιδιωτών, των κρατών μελών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Όλοι όσοι δραστηριοποιούνται στον τομέα των τροφίμων (γεωργοί, κτηνοτρόφοι, μεταποιητές, έμποροι, μάγειρες, μεταφορείς, ιδιώτες κλπ) φέρουν ευθύνη για την τήρηση των κανόνων που εξασφαλίζουν ότι το τρόφιμο φτάνει ασφαλές στο τραπέζι του καταναλωτή («από το αγρόκτημα στο τραπέζι»), ενώ στις εθνικές αρχές επαφίεται το καθήκον ελέγχων, τόσο των τροφίμων που παράγονται στην επικράτεια των κρατών μελών, όσο και αυτών που εισάγονται από τρίτες χώρες. Ο ίδιος Κανονισμός προβλέπει την σύσταση και λειτουργία ενός αποκεντρωμένου οργανισμού, της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) 9, ο οποίος παρέχει επιστημονική γνώση για την σύνταξη και έγκριση κοινοτικών μέτρων. Εγκαθίδρυσε παράλληλα ένα κοινοτικό σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης (RASFF) 10 που ενεργοποιείται σε περιπτώσεις 8 ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 178/2002 ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 28ης Ιανουαρίου 2002 για τον καθορισμό των γενικών αρχών και απαιτήσεων της νομοθεσίας για τα τρόφιμα, για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων και τον καθορισμό διαδικασιών σε θέματα ασφαλείας των τροφίμων. 9 EFSA: European Food Safety Authority. Συμπληρώνει τον ρυθμιστικό ρόλο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τον ρόλο πολιτικής των κρατών μελών, παρέχοντας ανεξάρτητη ανάλυση κινδύνου και ενημέρωση σε θέματα ασφάλειας τροφίμων και διατροφής. Οι εργασίες της EFSA πραγματοποιούνται μετά από αίτηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ή ενός κράτους μέλους, αλλά μπορούν να ξεκινήσουν και με πρωτοβουλία της ίδιας της Αρχής. Όλες οι πληροφορίες που προκύπτουν από τις εργασίες της Αρχής είναι διαθέσιμες για το κοινό. Η EFSA διαθέτει 10 Επιστημονικές Ομάδες και μία ηγετική αυτών Επιστημονική Επιτροπή, η οποία αποτελείται από ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες, κυρίως από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι ομάδες καλύπτουν θέματα, όπως η υγεία των ζώων, τα πρόσθετα των τροφίμων, η τοξικολογία, οι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί, η υγεία των φυτών, η διατροφή και οι αλλεργίες. 10 Τα κράτη μέλη γνωστοποιούν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τις παραβιάσεις των προδιαγραφών που εντοπίζονται σε προϊόντα που είτε παράγονται από το κράτος αυτό και εξάγονται είτε παράγονται από άλλο κράτος και διατίθενται στην επικράτειά τους. Το δίκτυο Ταχείας Ειδοποίησης (Alert) ονομάζεται 28

30 διακινδύνευσης της δημόσιας υγείας εξαιτίας των τροφίμων ή και των ζωοτροφών.(αθανάσιος Τάκης, 2009) Ο Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 852/ για την υγιεινή των τροφίμων, ο οποίος αντικατέστησε την Οδηγία 93/43/ΕΟΚ, έχει σκοπό τη διασφάλιση της υγιεινής των τροφίμων σε όλα τα στάδια από την πρωτογενή παραγωγή έως και την προσφορά προς πώληση ή τη διάθεση τροφίμων στον τελικό καταναλωτή. Δεν καλύπτει θέματα σχετικά με τη διατροφή ή ζητήματα σύνθεσης και ποιότητας των τροφίμων. Θεσπίζει τους γενικούς κανόνες για τους υπεύθυνους επιχειρήσεων τροφίμων όσον αφορά την υγιεινή των τροφίμων, θέτοντας υπόψη ότι ο υπεύθυνος επιχείρησης τροφίμων φέρει την πρωταρχική ευθύνη για την ασφάλεια των τροφίμων σε ολόκληρο το μήκος της τροφικής αλυσίδας. Καθορίζει την αναγκαιότητα ανάλυσης κινδύνων με την εφαρμογή διαδικασιών που βασίζονται στις αρχές HACCP 12 (Παράρτημα II), από κοινού με την εφαρμογή Οδηγών Ορθής Πρακτικής 13, ενισχύοντας έτσι την υπευθυνότητα των υπευθύνων επιχειρήσεων τροφίμων. Οι υπεύθυνοι επιχειρήσεων τροφίμων πρέπει να συνεργάζονται με τις αρμόδιες αρχές και ειδικά να φροντίζουν ώστε όλες οι εγκαταστάσεις που τελούν υπό τον έλεγχό τους να είναι καταχωρημένες από την αρμόδια αρχή και να ενημερώνουν για τυχόν μεταβολές της κατάστασής τους (παραδείγματος χάρη, το κλείσιμο της επιχείρησης). Όταν η εθνική ή κοινοτική RASFF (Rapid Alert System for Food and Feed). Κάθε κράτος μέλος διαθέτει ένα σημείο επαφής (για την Ελλάδα ο ΕΦΕΤ). 11 ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 852/2004 ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 29ης Απριλίου 2004 για την υγιεινή των τροφίμων 12 Hazard Analysis Critical Control Point Σύστημα Ανάλυσης Κινδύνων και Κρίσιμων Σημείων Ελέγχου που θεσπίστηκε από τον Codex Alimentarius. Το σύστημα αποτελεί μία συστηματική προσέγγιση στην αναγνώριση των κινδύνων της παραγωγικής διαδικασίας των τροφίμων, την καταγραφή και ανάλυσή τους και τελικά τον έλεγχό τους. (Βλέπε Παράρτημα II) 13 Περιλαμβάνουν οδηγίες για τη συμμόρφωση προς τους γενικούς κανόνες υγιεινής και προς τις αρχές του HACCP. Τα κράτη μέλη αξιολογούν τους εθνικούς οδηγούς για να εξασφαλίσουν ότι το περιεχόμενο των οδηγών αυτών είναι εφαρμόσιμο, ότι έχουν καταρτισθεί λαμβάνοντας υπόψη τον συνιστώμενο διεθνή κώδικα πρακτικής - γενικές αρχές υγιεινής των τροφίμων του Codex Alimentarius, και ότι έχει ζητηθεί η γνώμη όλων των ενδιαφερομένων που επηρεάζονται ουσιαστικά. Τα κράτη μέλη διαβιβάζουν στην Επιτροπή μόνο τους εθνικούς οδηγούς που έχουν διαπιστώσει ότι συμμορφώνονται με τα παραπάνω, και η Επιτροπή τηρεί μητρώο των οδηγών αυτών. Εάν ένα κράτος μέλος ή η Επιτροπή θεωρούν ότι υπάρχει ανάγκη ενιαίων κοινοτικών οδηγών, η Επιτροπή εξετάζει την ανάγκη έκδοσης των εν λόγω οδηγών. Οι μόνιμες επιτροπές που επικουρούν την Επιτροπή εξασφαλίζουν ότι το περιεχόμενο των οδηγών αυτών είναι εφαρμόσιμο, ότι έχουν καταρτισθεί λαμβάνοντας υπόψη τις γενικές αρχές υγιεινής των τροφίμων του Codex Alimentarius και τους εθνικούς οδηγούς, και ότι έχει ζητηθεί η γνώμη όλων όσων τα συμφέροντα επηρεάζονται ουσιαστικά από τους οδηγούς αυτούς. Οι υπεύθυνοι επιχειρήσεων τροφίμων μπορούν να ανατρέχουν είτε στους εθνικούς είτε στους κοινοτικούς οδηγούς. 29