Μετακίνηση. Απώλλεια 95-97% του νερού που απορροφάται ενώ ~2% υποστηρίζει την αύξηση ~1% συμμετέχει σε φωτοσύνθεση & άλλες μεταβολικές διεργασίες

Transcript

1 Το νερό στο φυτό Άριστος διαλύτης συμμετέχει στη διαμόρφωση της λειτουργικής στερεοδομής των μακρομορίων παίζει ενεργό ρόλο στο μεταβολισμό αποτελεί τον πρωταρχικό δότη e - κατά τη φωτοσυνθετική ροή e - μέσο μεταφοράς οργανικών και ανόργανων ουσιών στο εσωτερικό του φυτού θερμορύθμιση στήριξη

2 Απώλλεια 95-97% του νερού που απορροφάται ενώ ~2% υποστηρίζει την αύξηση ~1% συμμετέχει σε φωτοσύνθεση & άλλες μεταβολικές διεργασίες Μετακίνηση...κι όμως ο αποτελεσματικός φραγμός μπορεί να υπάρξει: εφυμενίδα

3

4 Διαχείριση νερού από τα φυτά Μεγιστοποίηση φωτοσύνθεσης Ελαχιστοποίηση απωλειών νερού

5 Υδατικές σχέσεις Διαπνοή Μετακίνηση Απορρόφηση

6 Έντονα διαπνέον φύλλο μπορεί να χάσει νερό ίσο με το βάρος του σε 1 ώρα Κακός σχεδιασμός ή αναπόφευκτη συνέπεια?

7 Διαπνοή (transpiration) Ψύξη φύλλων (λανθάνουσα θερμότητα εξάτμισης) Διαπνευστικό ρεύμα μεταφορά θρεπτικών

8 Που συμβαίνει κίνηση νερού μέσα στο φυτικό σώμα? Σε ποιον ιστό? Ξύλωμα (αγγεία τραχεΐδες) Σε ποιο σημείο της ρίζας βρίσκεται ο ιστός αυτός? Στο κέντρο Σε ποιο σημείο βρίσκεται ο ιστός αυτός στα φύλλα? Ποια η πορεία μέχρι τα στόματα? Μεταξύ σπογγώδους και δρυφακτοειδούς Κύτταρα κυτταρικά τοιχώματα εξάτμιση μεσοκυττάριοι χώροι στόματα

9

10 Μηχανισμοί κίνησης του νερού Διάχυση Τυχαία κίνηση νερού από περιοχές υψηλής συγκέντρωσης προς περιοχές χαμηλής συγκέντρωσης Αργή Σε επίπεδο κυττάρου Μαζική Ροή Κίνηση νερού και διαλυμένων ουσιών εξαιτίας διαφορών πίεσης Γρήγορη Ανάλογη της διαφοράς πίεσης και του r 4 Ξύλωμα, αποπλάστης, μεσοκυττάριοι χώροι

11 Κίνηση του νερού

12 Κίνηση του νερού Ενδοδερμίδα Διεξοδικά κύτταρα Aquaporins πρωτεϊνικά κανάλια άνοιγμα κλείσιμο πρόσθεση αφαίρεση

13 Τι εξυπηρετεί ο φραγμός της ενδοδερμίδας? Φραγμός στην αποπλαστική κίνηση ιόντων επιλογή εισόδου αποτροπή διαρροής Έξοδος νερού σε καταστάσεις ξηρασίας ενυδάτωση ριζόσφαιρας συντήρηση μικροβίων Υδραυλικός ανελκυστήρας (Hydraulic lift) 60% του νερού στα φυτά επιφάνειας

14 Ποια η κινούσα δύναμη?

15

16

17

18 Δυναμικό νερού Ψ Μέτρο της δυναμικής ενέργειας του νερού μονάδες πίεσης MPa Η κίνηση του νερού μεταξύ δύο σημείων καθορίζεται με βάση τη διαφορά δυναμικού τους ΔΨ: από υψηλό Σχετική ποσότητα: προς χαμηλό 0: απεσταγμένο νερό σε θερμοκρασία και πίεση περιβάλλοντος

19 Δυναμικό νερού Ψ Κίνηση του νερού: από υψηλό Ψ σε χαμηλό Ψ απεσταγμένο νερό - κύτταρο 0 - < 0 αρνητικό Ψ

20 Οι συνιστώσες του δυναμικού του νερού 1. Βαρύτητα

21 Οι συνιστώσες του δυναμικού του νερού 2. Πίεση Ρ αύξηση Ρ αύξηση της τάσης των μορίων του νερού προς κίνηση αύξηση Ψ υδροστατική πίεση: πάνω ή κάτω από την ατμοσφαιρική (= 0)

22 Οι συνιστώσες του δυναμικού του νερού 3. Διαλυμένες ουσίες αύξηση διαλυμένων ουσιών προσέλκυση μορίων νερού αύξηση δεσμών υδρογόνου μείωση της τάσης των μορίων του νερού προς κίνηση μείωση Ψ ωσμωτική πίεση π ( π = c R T )

23 Η βασική εξίσωση του δυναμικού του νερού Ψ = Ρ - π

24 Ζωντανά κύτταρα ζωικό κύτταρο Κίνηση με βάση την κλίση ωσμωτικής πίεσης π 1 > π 2 π 2 π 2 π 1 π 2 πριν την εξισορρόπηση εξισορρόπηση

25 Ζωντανά κύτταρα ζωικό κύτταρο Κίνηση με βάση την κλίση δυναμικού νερού π 2 Διάλυμα Ψ 2 = Ρ 2 π 2 παραδοχή: υπό ατμοσφαιρική πίεση Ρ 2 = 0 Ψ 2 = π 2 π 1 Κύτταρο Ψ 1 = Ρ 1 π 1 παραδοχή: υπό ατμοσφαιρική πίεση Ρ 1 = 0 Ψ 1 = π 1 πριν την εξισορρόπηση

26 Ζωντανά κύτταρα ζωικό κύτταρο Κίνηση με βάση την κλίση δυναμικού νερού π 1 > π 2 -π 1 < -π 2 Ψ 1 < Ψ 2 π 2 π 2 π 1 π 2 πριν την εξισορρόπηση εξισορρόπηση

27 Ζωντανά κύτταρα φυτικό κύτταρο Κίνηση με βάση την κλίση οσμωτικής πίεσης π 1 > π 2????? Ρ πίεση σπαργής π 2 π 2 π 1 π 1 Ρ πριν την εξισορρόπηση εξισορρόπηση

28 Κίνηση με βάση την κλίση δυναμικού νερού Διάλυμα Ψ 2 = Ρ 2 π 2 Ρ 2 = 0 Ψ 2 = π 2 Κύτταρο Ψ 1 = Ρ 1 π 1 παραδοχή: Ρ 1 = 0 Ψ 1 = π 1 π 1 > π 2 -π 1 < -π 2 Ψ 1 < Ψ 2 π 2 π 2 π 1 π 1 Ρ πριν την εξισορρόπηση εξισορρόπηση

29 Κίνηση με βάση την κλίση δυναμικού νερού παραδοχή: η είσοδος νερού στο κύτταρο δεν αλλάζει τον όγκο του εξωτερικού διαλύματος Ψ 1 = Ψ 2 Ρ π 1 = - π 2 π 2 π 2 π 1 π 1 Ρ πριν την εξισορρόπηση εξισορρόπηση

30 Πίεση σπαργής (σπαργή=φούσκωμα) Ακαμψία Μηχανική σταθερότητα (σε ιστούς χωρίς εναπόθεση λινίνης) Αλλά και Αύξηση κυττάρου Άνοιγμα στομάτων Μεταφορά μέσω φλοιώματος

31 Κίνηση του νερού... συμπερασματικά Ακολουθώντας κλίσεις του Ψ (υψηλό χαμηλό) Κατεύθυνση που καθορίζονται από την πίεση σπαργής και την ωσμωτική πίεση Ταχύτητα Εξαρτάται από τη διαπερατότητα των μεμβρανών Σχετικό μέγεθος: υδραυλική αγωγιμότητα (Lp) Σύνθεση ή ενεργοποίηση ακουαπορινών Ποικιλία στη διάρκεια της ημέρας & μεταξύ ειδών

32 Υδατική καταπόνηση Ξηρασία πραγματική Έλλειψη νερού στο έδαφος Έρημοι Αμμοθίνες Βράχοι-τοίχοι Ρηχά εδάφη Ξηρά περιβάλλοντα φυσιολογική Υπάρχει νερό στο έδαφος, αλλά δεν είναι διαθέσιμο Εδάφη υψηλής αλατότητας ή παγωμένα

33 Υδατική καταπόνηση Αφυδάτωση Οσμωτική καταπόνηση Αποτέλεσμα της ξηρασίας Αποτέλεσμα της αλατότητας

34 Υδατική καταπόνηση Ξηρασία = διαθεσιμότητα νερού + εξατμισοδιαπνοή

35 Υδατική καταπόνηση Αποτελέσματα - επιπτώσεις Μεταβολές στο εδαφικό περιβάλλον και τη ριζόσφαιρα Σοβαρές διαταραχές σε μορφολογικό, φυσιολογικό και μοριακό επίπεδο

36 Μεταβολές στο εδαφικό περιβάλλον και τη ριζόσφαιρα Το έδαφος απαρτίζεται από τρεις φάσεις Στερεή Ανόργανο υλικό Οργανικό υλικό σκελετός Υγρή Αέρια

37 Υφή εδαφών Προφανώς, η σχετική παρουσία των διαφόρων συστατικών διαμορφώνει και το πορώδες του εδάφους, επηρεάζοντας έτσι καθοριστικά... τον αερισμό την δυνατότητα κατακράτησης του νερού ή αντιστρόφως την αποστράγγιση τη διείσδυση των ριζών την διαθεσιμότητα των θρεπτικών στοιχείων

38 Η υγρή φάση Το εδαφικό νερό αναλόγως των δυνάμεων με τις οποίες συγκρατείται μπορεί να χωριστεί στις εξής κατηγορίες: Υγροσκοπικό Τριχοειδές Ελεύθερο ή βαρυτικό συγκρατείται από την επιφανειακή τάση γύρω από τα εδαφικά σωματίδια ως film (δεν είναι διαθέσιμο για τα φυτά) το υγροσκοπικό έλκει κι άλλα μόρια νερού, σχηματίζοντας παχύτερα στρώματα (κύρια πηγή για τα φυτά) γρήγορη αποστράγγιση σε βαθύτερα στρώματα (ελάχιστη χρήση από τα φυτά)

39 Η υγρή φάση Δύο όρια της ποσότητας του διαθέσιμου για τα φυτά νερού του εδάφους Εδαφική υδατοϊκανότητα η μέγιστη ποσότητα νερού που μπορεί να συγκρατηθεί από τα εδαφικά τεμαχίδια Σημείο μόνιμης μάρανσης το κατώτατο όριο συγκέντρωσης του διαθέσιμου νερού

40 Μεταβολές στο εδαφικό περιβάλλον και τη ριζόσφαιρα

41 Διαπνοή μαζική ροή θρεπτικά προς τη ριζόσφαιρα

42 Υδατική καταπόνηση Αποτελέσματα - επιπτώσεις Σοβαρές διαταραχές σε μορφολογικό, φυσιολογικό και μοριακό επίπεδο Μειώνεται η πρόσφυση της ρίζας στα εδαφικά σωματίδια Αυξάνονται οι αντιστάσεις στη ροή του νερού Παρεμποδίζονται οι κυτταρικές διαιρέσεις και διάταση των κυττάρων Επηρεάζεται η δομή και λειτουργία μεμβρανών και ενζύμων Παρεμποδίζεται η φωτοσυνθετική λειτουργία

43 Επιπτώσεις της υδατικής καταπόνησης σε δομή και λειτουργίες Μειώνεται η πρόσφυση της ρίζας στα εδαφικά σωματίδια Μειώνεται η πρόσφυση της ρίζας στα εδαφικά σωματίδια Αυξάνονται οι αντιστάσεις στη ροή του νερού παρεμποδίζονται οι κυτταρικές διαιρέσεις και διάταση των κυττάρων επηρεάζεται η δομή και λειτουργία μεμβρανών και ενζύμων Παρεμποδίζεται η φωτοσυνθετική λειτουργία

44 Υδατοπορίνες Αυξάνονται οι αντιστάσεις στη ροή του νερού Στοματική αντίσταση Υδραυλικά χαρακτηριστικά των αγγείων του ξύλου (εύρος αγγείων, εμβολές κλπ.) Ανατομικά χαρακτηριστικά των ιστών της ρίζας

45 Αυξάνονται οι αντιστάσεις στη ροή του νερού Φελλίνη στην υποδερμίδα της ρίζας (μη αντιστρέψιμη αντίσταση)

46 Αυξάνονται οι αντιστάσεις στη ροή του νερού Δημιουργία εμβολών εξαιρετικά χαμηλό Ψ ανάπτυξη υψηλών αρνητικών πιέσεων (τάσεων)

47 Αυξάνονται οι αντιστάσεις στη ροή του νερού Απενεργοποίηση υδατοπορινών

48 Παρεμποδίζονται οι κυτταρικές διαιρέσεις και η διάταση των κυττάρων 1 η φάση: έντονη παρεμπόδιση κυτταροδιαίρεσης ή/και ρυθμού επιμήκυνσης 2 η φάση: επανεκκίνηση της αύξησης με χαμηλότερους ρυθμούς Εγκλιματισμός: επαναπρογραμματισμός αναπτυξιακού προτύπου ΑΒΑ & ACC (πρόδρομο αιθυλενίου αιθυλένιο στα φύλλα)

49 Φυσιολογική βάση της παρεμπόδισης κ.δ. Συνδυαστική δράση ΑΒΑαιθυλενίου Επαγωγή καταβολισμού γιββερρελινών Σταθεροποίηση επιπέδων πρωτεϊνών DELLA (παρεμποδιστές ανάπτυξης) Ανταγωνισμός που ρυθμίζει κυτταρική επιμήκυνση & ρυθμό κυτταροδιαιρέσεων

50 πέραν των ορμονικών σημάτων Μείωση υδραυλικής αγωγιμότητας ρίζας-βλαστού Απενεργοποίηση υδατοπορινών Μείωση πίεσης σπαργής αναπτυσσόμενων κυττάρων Διακοπή αύξησης υπέργειων οργάνων

51 Εγκλιματισμός: επαναπρογραμματισμός του αναπτυξιακού προτύπου Επαναπρογραμματισμός αναπνευστικού μεταβολισμού Περιορισμός αριθμού μεριστωματικών κυττάρων (μείωση μεγέθους φύλλων) Μεταβολή μηχανικών χαρακτηριστικών κυτταρικού τοιχώματος Σύνθεση υδατοπορινών

52 Μεταβολή μηχανικών χαρακτηριστικών κυτταρικού τοιχώματος Η επιμήκυνση των αναπτυσσόμενων κυττάρων εξαρτάται από την πίεση σπαργής και την ελαστικότητα των κυτταρικών τοιχωμάτων Ελάττωση πίεσης σπαργής Αύξηση ελαστικότητας κυτταρικών τοιχωμάτων για επίτευξη τελικού μεγέθους κυττάρου με μικρότερη πίεση σπαργής

53 Μεγάλης έντασης υδατική καταπόνηση: επηρεάζεται η δομή και λειτουργία μεμβρανών και ενζύμων Σταδιακή αφυδάτωση κυτταροπλάσματος Απώλεια δραστηριότητας μεμβρανικών αντλιών Συρρίκνωση πρωτοπλάστη Δημιουργία πόρων Συμπύκνωση υδατικής φάσης & αύξηση συγκέντρωσης διαλυμένων ουσιών Επηρεάζει ακεραιότητα μεμβρανών Επηρεάζει δραστηριότητα ενζύμων

54 Μεγάλης έντασης υδατική καταπόνηση: επηρεάζεται η δομή και λειτουργία μεμβρανών και ενζύμων Απώλεια δραστηριότητας μεμβρανικών αντλιών Δημιουργία πόρων Απώλεια εκλεκτικής περατότητας μεμβρανών & διαμερισματοποίησης Επηρεάζει ακεραιότητα μεμβρανών Ανεξέλεγκτη διακίνηση ουσιών Συνολική μεταβολική δυσλειτουργία

55 Παρεμπόδιση της φωτοσυνθετικής λειτουργίας Το αναπόφευκτο κλείσιμο στομάτων παρεμποδίζει την είσοδο CO 2 Το χαμηλό δυναμικό νερού επηρεάζει τη δομική και λειτουργική ακεραιότητα της φωτοσυνθετικής συσκευής Η έντονη υδατική καταπόνηση προκαλέι τη συσσώρευση ενεργών μορφών οξυγόνου, άρα την οξειδωτική καταπόνηση της φωτοσυνθετικής συσκευής αλλά και όλου του μεταβολισμού

56 Παρεμπόδιση της φωτοσυνθετικής λειτουργίας