ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΥΓΕΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ & ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΥΓΕΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ & ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Μαίρη Γείτονα Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Οικονομικών Υγείας Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου

2 Kοινωνικές επιστήμες Οικονομική Επιστήμη Tρόπο κατανομής των σπάνιων πόρων Οικονομική Ανάλυση: xρήση οικονομικών εργαλείων - μοντέλων με κριτήρια ανεπάρκεια στενότητα πόρων-διαθέσιμου χρόνου, κόστος, ισότητα, αποδοτικότητα (efficiency) αποτελεσματικότητα (effectiveness).

3 Κόστος Ευκαιρίας Αποτελεί θεμελιώδη αρχή της οικονομικής ανάλυσης και αναφέρεται στο γεγονός ότι η διάθεση των πόρων για μια χρήση σημαίνει ταυτόχρονα στέρηση πόρων από κάποια άλλη χρήση. Αφορά την εναλλακτική χρήση με τη μεγαλύτερη αξία την οποία πρέπει να θυσιάσουμε λόγω των αποφάσεων που λαμβάνουμε. Oταν επιλέγουμε μεγαλύτερη ποσότητα από ένα αγαθό σημαίνει ότι παίρνουμε μικρότερη ποσότητα από κάποιο άλλο..

4 Αρχές της Αγοράς Nόμος της Ζήτησης Ζητούμενη ποσότητα (Q) είναι η μεγίστη ποσότητα ενός αγαθού που είναι διατεθειμένοι οι καταναλωτές να αγοράσουν H σχετική τιμή του αγαθού (P), η τιμή του σε σχέση με την τιμή άλλων αγαθών Νόμος της Ζήτησης Η ζητούμενη ποσότητα και τιμή συνδέονται αντιστρόφως (Q x P)

5 Καμπύλη Ζήτησης

6 Καμπύλη της Προσφοράς

7 Μετατόπιση της καμπύλης ζήτησης

8 Αγορά Υπηρεσιών Υγείας Η αγορά υπηρεσιών υγείας δεν ακολουθεί το συμβατικό υπόδειγμα της ελεύθερης αγοράς. Η διαφοροποίηση της συγκεκριμένης αγοράς προκύπτει από μια σειρά ιδιαίτερων χαρακτηριστικών όπως είναι:

9 Χαρακτηριστικά της Αγοράς Ζήτηση Υπηρεσιών Υγείας Ανάγκες υγείας (κατάσταση της υγείας του ατόμου) πραγματικές ανάγκες υγείας πλασματικές-μη εκφρασμένες το διαθέσιμο εισόδημα η σοβαρότητα της ασθένειας επιδημιολογικοί, δημογραφικοί παράγοντες πολιτιστικοί, κοινωνικοί παράγοντες τιμή της φροντίδας υγείας κοινωνική ασφάλιση (μηδενική τιμή) βιοϊατρική τεχνολογία (ταχύτατη διάχυση και γήρανση) μετασχηματισμό του τρόπου παραγωγής και διανομής των φροντίδων υγείας

10 Προσφορά Υπηρεσιών Υγείας Υπεροχή της ιατρικής γνώσης (ασύμμετρη πληροφόρηση). Έλλειψη κυριαρχίας του καταναλωτή Παρουσία αβεβαιότητας Ρόλος γιατρού ως κυρίαρχου στη λήψη ιατρικών αποφάσεων και διαμεσολαβητού μεταξύ ασθενούς και ασφαλιστικού φορέα σχέση αντιπροσώπευσης προκλητή ζήτηση ηθική βλάβη αντίστροφη επιλογή Κρατική παρέμβαση προς αποφυγή εξωτερικών επιδράσεων θετικών ή αρνητικών επιδράσεων

11 Βασικές Ιδιαιτερότητες της Αγοράς Υπηρεσιών Υγείας Σύστημα έντασης και καταμερισμού της εργασίας Υπερέχει η ένταση εργασίας σε σχέση με το σύστημα έντασης κεφαλαίου. Μη υποκατάσταση του ανθρώπινου δυναμικού από την τεχνολογία υγείας

12 Ανάλυση Κόστους-Οφέλους ή Κοινωνική Ανάλυση Κόστους -Οφέλους

13 Κοινωνική Ανάλυση Κόστους- Οφέλους Αποτελεί μέθοδο αξιολόγησης μέτρων δημόσιας πολιτικής. Στοχεύει κυρίως στην αξιολόγησης δημοσίων προγραμμάτων υγείας, παιδείας, κοινωνικής πολιτικής, ασφάλειας, δημόσια έργα. (κοινωνική ευημερία). Επικεντρώνεται στις επιπτώσεις μιας παρέμβασης ή πολιτικής στην κοινωνία.

14 Οικονομικά της Ευημερίας welfare economics Επίτευξη των οικονομικών και κοινωνικών στόχων στο σύνολο της κοινωνίας αλλά και σε επιμέρους κοινωνικές ομάδες χωρίς να πλήττεται η ευημερία κανενός (Pareto Optimum). Στο θεωρητικό αυτό πεδίο της οικονομικής επιστήμης αναφέρονται τα Οικονομικά της Ευημερίας.

15 Η χρηματοδότηση των υπηρεσιών υγείας Πηγές χρηματοδότησης των υγειονομικών συστημάτων Σύνθεση και κατανομή των υγειονομικών πόρων Συστήματα αποζημίωσης των παραγωγώνπρομηθευτών Μονάδων Υγείας Επαγγελματιών υγείας Παραγωγών τεχνολογίας Κοστολόγηση των ιατρικών πράξεων Τιμολόγηση ιατρικών αγαθών και υπηρεσιών

16 Οικονομική Αποτίμηση Το αναμενόμενο αποτέλεσμα που θα οδηγήσει στην ορθολογική λήψη αποφάσεων προκύπτει από τον τύπο: NSB=B-C Όπου NSB είναι η καθαρή κοινωνική ωφέλεια, B τα οφέλη C το κόστος

17 Υπολογισμός Κόστους Η κατανάλωση των υγειονομικών πόρων αποδίδεται σε χρηματικές αξίες οι οποίες προκύπτουν από τον πολλαπλασιασμό της ποσότητας (Q) επί την τιμή (P) κάθε μονάδας και εκφράζεται μαθηματικά με τη σχέση C = P1 Q1 + P2 Q2 + P3 Q3 + +Pn Qn ή C = Σ P1 Q1 όπου, P1,2,3 n η τιμή κάθε εισροής και Q1,2,3 n η ποσότητα της εισροής η οποία χρησιμοποιείται.

18 ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΤΗΣ ΑΣΘΕΝΕΙΑΣ Κοινωνικό Κόστος της Ασθένειας Άμεσο Ιατρικό Κόστος Άμεσο Μη Ιατρικό Κόστος Έμμεσο Κόστος Αόρατο Κόστος Θεραπευτικές παρεμβάσεις Μετακίνηση του ασθενούς από και προς νοσοκομεία, κλινικές και ιατρεία Απώλεια ή μείωση εισοδήματος οφειλόμενη σε πρόσκαιρη, μερική ή μόνιμη Αναπηρία Υποβάθμιση ποιότητας ζωής Εργαστηριακές εξετάσεις Μετακίνηση και διαμονή μελών της οικογένειας Απώλεια εισοδήματος και μείωση παραγωγικότητας μελών της οικογένειας για τη φροντίδα κατ οίκον του ασθενούς Κοινωνικά και επαγγελματικά προβλήματα Ιατρικά αγαθά Χρήση διαγνωστικής τεχνολογίας Χρόνος ιατρικού προσωπικού και άλλων επαγγελματιών υγείας Διαμονή και εξυπηρέτηση (προμήθειες, εξοπλισμός, προσωπικό βοήθειας και εξυπηρέτησης, διατροφή, καθαριότητα Οικιακή βοήθεια και νοσηλευτική φροντίδα Ίδιες πληρωμές από τον ασθενή Απώλεια και μείωση της παραγωγικότητας εργαζομένων και της παραγωγής των εργοδοτών και της κοινωνίας Δυσχερείς ψυχοκοινωνικές συνθήκες Διαταραχή οικογενειακής συνοχής

19 Οι Στόχοι της Κυβέρνησης Έρευνα Ανάπτυξη Κλινική Έρευνα Καινοτομία Προαγωγή Δημοσίας Υγείας Επάρκεια φαρμάκων Απασχόληση Εκπαίδευση Ο ασθενής να έχει πρόσβαση στο φάρμακο που έχει ανάγκη και να αποζημιώνεται σε σωστή τιμή Βιωσιμότητα του συστήματος υγείας Παραγωγή στην Ελλάδα Περιστολή φαρμακευτι κής δαπάνης Πρόσβαση των ασθενών στα νέα φάρμακα & σε καινοτόμες θεραπείες Σωστός & αποτελεσματι κός τρόπος τιμολόγησης των φαρμάκων

20 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΥΓΕΙΑΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

21 Εξορθολογισμό της Φαρμακευτικής Δαπάνης (Τεχνολογίας Υγείας (HTA) Ανάλυση σχέσης μεταξύ του όγκου της κατανάλωσης και των τιμών των φαρμάκων Εμπειρικά δεδομένα στην Ελλάδα έχουν δείξει ότι αύξηση της φαρμακευτικής δαπάνης σχετίζεται κυρίως με την κατανάλωση και ΌΧΙ με τις τιμές των φαρμάκων Άλλοι εξωγενείς παράγοντες (δημογραφικοί, επιδημιολογικοί, κοινωνικοί) Διεθνής τεκμηρίωση λήψης ορθολογικών αποφάσεων: Κλινική Αποτελεσματικότητα (clinical effectiveness -EBM) Oικονομική αποδοτικότητα (efficiency)

22 Αγορά Φαρμάκου Ιδιαιτερότητες στη φύση του προϊόντος Ατέλειες της αγοράς Ο ασθενής δεν κυριαρχεί στην επιλογή του προϊόντος (πληροφόρηση) Τριχοτόμηση της ζήτησης: γιατρός συνταγογραφεί, ασθενής καταναλώνει, κοινωνική ασφάλιση αποζημιώνει

23 Πολιτικές Συγκράτησης ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΙΜΩΝ Ρυθμιστικές παρεμβάσεις (τιμολόγηση -αποζημίωση) Τιμές αναφοράς, λίστες συνταγογραφούμενων Θέσπιση ορίων στα κέρδη εταιρειών, κά ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ - ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗΣ Καταγραφή μηχανογράφηση κατανάλωσης & συνταγογράφησης Προώθηση generics (τιμές, προώθηση, κίνητρα αντικίνητρα,) Μηχανισμοί ελέγχου της πολυφαρμακίας, συμμετοχή ασθενών στο κόστος ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

24 ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΙΜΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ Την επαναφορά της λίστας με αμφισβητήσιμη αποτελεσματικότητα Καθυστερήσεις στην τιμολόγηση φαρμάκων Θέσπιση αγορανομικών διατάξεων που στρεβλώνουν την πολιτική τιμολόγησης φαρμάκων (ΕΕ) Λήψη μέτρων βραχυπρόθεσμων άμεσης απόδοσης και ΌΧΙ με μακροπρόθεσμο σχεδιασμό πολιτικής υγείας Απειλές προς την κυβέρνηση : ελλείψεις φαρμάκων, αύξηση των παράλληλων εξαγωγών, απολύσεις του κλάδου, αύξηση της ανεργίας και άμεση επιβάρυνση των νοικοκυριών -χρηστών

25 ΕΛΕΓΧΟΣ ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗΣ Ελλειψη μηχανοργάνωσης & πληροφοριακών συστημάτων ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ Αδυναμία καταγραφής του όγκου της κατανάλωσης ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ Ανυπαρξία ελέγχου της συνταγογράφησης των ιατρών Μη διαπραγματευτκή δυνατότητα στις προμήθειες φαρμάκων και ιατρικής τεχνολογίας στα νοσοκομεία Απουσία ελέγχου του όγκου και της τιμής των καταναλωθέντων προϊόντων στα νοσοκομεία Έλλειψη ελέγχου στην αλυσίδα διακίνησης φαρμάκων (φαρμακεία ταμεία ασφάλισης φαρμακαποθήκες εταιρείες)

26 Κριτήρια Αξιολόγησης της Τεχνολογίας Υγείας Η Οικονομική Αξιολόγηση Τεχνολογίας Υγείας βασίζεται στην κλινικά τεκμηριωμένη φροντίδα (Evidence based medicine ) και στοχεύει στην οικονομική αποτίμηση των επιπτώσεών της. Αξιολογεί συγκριτικά τεχνολογίες δίνοντας απαντήσεις: Ποιά είναι η πιο αποτελεσματική θεραπεία? Για ποιους ασθενείς? Ποιά η συμβολή της στη συνολική διαχείριση νόσου? Πόσο κοστίζει? Πώς συγκρίνεται με τις κυρίαρχες εναλλακτικές επιλογές?

27 Οικονομική Αξιολόγηση Τεχνολογίας Υγείας Κόστος Όφελος Αποδοτικότητα

28 Επιβράβευση καινοτομίας Η φαρμακευτική καινοτομία μπορεί να συμβάλλει: στη βελτίωση της σχέσης κόστους αποτελεσματικότητας με θετικές επιπτώσεις στους χρήστες, στην υποστήριξη της κλινικής πρακτικής, στην εξοικονόμηση πόρων από το κράτος (ΕΣΥ, ασφάλιση υγείας), στην απελευθέρωση πόρων από άλλους τομείς της ιατρικής περίθαλψης στην αύξηση της παραγωγής και της παραγωγικότητας (μείωση απουσιασμού από την εργασία).

29 Αξία Στόχος των Οικονομικών Υγείας (HE&OR): Η ανάδειξη της προστιθέμενης αξίας (added value) των νέων καινοτόμων προϊόντων Μειωμένα Κόστη Νοσηλείας Βελτίωση κλινικών δεικτών + Ποιότητα Ζωής + Παραγωγικότητα Προστιθέμενη Αξία Αξία Παλιού φαρμάκου Αξία Νέου Φαρμάκου Τα οικονομικά υγείας συνδυάζουν τα κλινικά δεδομένα με οικονομικά

30 Ερωτήματα που καλούμαστε να απαντήσουμε με τη χρήση των οικονομικών υγείας Unmet medical need evidence Medical importance? The Value Dossier evidence is based on critical criteria for market access Clinical evidence Cost-effectiveness evidence Therapeutic value? Value for money? Budget impact evidence Financial impact?

31 Οι οικονομικές αναλύσεις είναι ένα κομμάτι μόνο του κλάδου των Οικονομικών Υγείας Οικονομικά Υγείας Φάρμακοοικονομικές Μελέτες

32 Ποιους αφορά η Φαρμακοοικονομία; Κυβέρνηση Φαρμακευτικές Εταιρίες Κοινωνική Ασφάλιση/ Ταμεία Κοινωνία Επαγγελματίες Υγείας Ιδιωτική Ασφάλιση Νοσοκομεία

33 Οικονομική Αποτίμηση Νοσήματος Διάρκεια θεραπείας Συμμόρφωση Noσηλεία Υποτροπές Υποτροπές Ποιότητα ζωής Ικανότητα εργασίας Κοινωνική λειτουργικότητα Άμεσο κόστος Έμμεσο κόστος

34 Αξιολόγηση της Τεχνολογίας Υγείας Αύξηση παραγωγικότητας Βελτίωση της ποιότητας ζωής Μείωση νοσηρότητας & θνησιμότητας Αξία Ταχύτερη θεραπεία Θεραπεία συγκεκριμένων υποκατηγοριών ασθενών Συμμόρφωση & Ικανοποίηση των ασθενών Αντιμετώπιση νέων ασθενειών/νέες ενδείξεις Ασφάλεια / λιγότερες παρενέργειες Υπεροχή της αποτελεσματικότητας μιας τεχνολογίας/φαρμάκου μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση ή μείωση του συνολικού κόστους θεραπείας Υπεροχή της αποδοτικότητας ενός φαρμάκου σημαίνει μείωση του συνολικού κόστους θεραπείας

35 Τεχνολογία Υγείας Στη χρήση του όρου εμπεριέχονται: φάρμακα, μηχανήματα, Ιατρικές - χειρουργικές μέθοδοι που χρησιμοποιούνται στην παροχή ιατρικής φροντίδας διάφορα οργανωτικά, υποστηρικτικά (διοικητικά) συστήματα διαμέσου των οποίων παρέχεται η ιατρική περίθαλψη Καταγραφές, διαχείριση δεδομένων (Η/Υ)

36 Εφαρμογή της Οικονομικής Αξιολόγησης (ΗΤΑ) Αρχές της δεκαετίας του 1990 Υποχρεωτικό ή προαιρετικό χαρακτήρα Κοινό χαρακτηριστικό, η σταδιακή ή κατά περίπτωση η εφαρμογή της Σύσταση Εθνικών Οργανισμών και Διεθνών Δικτύων Χώρες: Αυστραλία, Καναδάς, Φινλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο, Βέλγιο, Ολλανδία, Νορβηγία, Πορτογαλία, Δανία, Γερμανία, Ιρλανδία, Ιταλία, Γαλλία, Σουηδία, Νέα Μέλη και Βουλγαρία, Τουρκία..

37 Εφαρμογή της Κοινωνικο-οικονομικής Αξιολόγησης Τρόποι προσέγγισης του ζητήματος (φάσεις εκπόνησης μελέτης) 1. Προσδιορισμός του ζητήματος (πρόβλημα, σκοπός, αναμενόμενα αποτελέσματα) 2. Περιγραφή εναλλακτικών επιλογών 3. Προσδιορισμός και αποτίμηση των επιπτώσεων 4. Αξιολόγηση των αποτελεσμάτων 5. Λήψη απόφασης

38 Οργανισμοί ΑΤΥ (HTA) Canadian Coordinating Office for Health Technology Assessment, CCOHTA) (2003) Swedish Council on Technology Assessment in Health Care, SBU) (1987) National Institute for Health and Clinical Excellence, NICE) (1999) Scottish Medicines Consortium, SMC (2001) Danish Medicines Agency Finish Office for Health Technology Assessment, FinOHTA), (1995) European Network for Health Technology Assessment, EUnetHTA) (2004)

39 UK: Role of NICE in decision-making Choice of comparator Current best alternative therapy or established clinical practice Preferred type of economic evaluation Cost-effectiveness or cost-utility (health effect measured in QALYs) Analysis perspective: NHS Modelling typically required Decision analytic model based on aggregate data Statistical model based on patient-level data Sensitivity analysis required Cost-effectiveness threshold 30,000/QALY acceptable 30,000-50,000/QALY might be accepted depending on the innovative nature of technology, public health necessity, etc. Up to /QALY for end of life treatments

40 Country Criteria used in global HTA Relative Effectivenes s Budget Impact Cost- Effectiven ess Cost/QAL Y Cost/QALY with threshold Influence on price, reimbursement & market access* Pharmaceutical innovation Australia Price & access Brazil Access only Canada Access only England Access only France Price, reimbursement& access Germany Reimbursement& access Italy Price & reimbursement (limited) Price, Netherlands reimbursement& access New Zealand Price & access Poland Price & access Scotland Access only South Korea Price & access Spain Access only Sweden Reimbursement & access (limited on price) Turkey Price & access

41 Οικονομική Αξιολόγηση και Λήψη Αποφάσεων Τιμολόγηση (pricing) των φαρμάκων Αποζημίωση από φορείς ασφάλισης Κατάρτιση θεραπευτικών κατευθυντηρίων γραμμών (clinical guidelines) Διαδικασία λήψεως αποφάσεων για διάθεση πόρων σε επιλεγμένες ομάδες ασθενών (subgroup patients analysis) Τεκμηρίωση των κοινωνικών και οικονομικών επιπτώσεων νοσημάτων (budget impact analysis) Κάλυψη των προσδοκιών επιθυμιών των χρηστών για πρόσβαση σε νέα φάρμακα.