Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑ ΟΣΙΑΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΣΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ

Transcript

1 Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑ ΟΣΙΑΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΣΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ ΝΙΚΟΛΙΑ ΙΩΑΝΝΙ ΟΥ Αρχιτέκτων Μηχανικός ΑΠΘ M.Sc. Αναστ/σης Μνηµείων Παν. Ρώµης, ρ Ιστ. Αρχ/κής και Πολ/µίας Παν. Βενετίας (IUAV) ΥΠ.ΠΟ, ΑΒΜΜ Η διατήρηση µνηµείων όπως και η ανθρώπινη δραστηριότητα υπήρχαν για αιώνες. Τα αρνητικά παραδείγµατα αποκατάστασης µνηµείων που ακολούθησαν τη Γαλλική Επανάσταση του 1789 έδωσαν τη δυνατότητα στην Αποκατάσταση να κάνει το πρώτο πέρασµα προς τη σύγχρονη αντίληψη της διατήρησης της ανθρώπινης δηµιουργίας. Κύριοι εκπρόσωποι της Κριτικής Θεωρίας της Αποκατάστασης, της περιόδου πριν το Β Παγκόσµιο Πόλεµο ήταν οι: Giulio Argan, A.Pica, Roberto Pane, Cesare Brandi και Renato Bonelli. Αυτό σηµαίνει ότι διατηρούµε ένα χειροτέχνηµα όχι µόνο για λόγους ανάγκης, αλλά και για να το µεταφέρουµε ως καλλιτέχνηµα στις επόµενες γενιές. Εποµένως, διάφοροι τύποι Αποκατάστασης ως επέκταση των κανόνων αποκατάστασης των Καλών Τεχνών έχουν ακολουθηθεί στα ιστορικά κέντρα διακεκριµένων πόλεων της υτικής Ευρώπης, σ ευρύτερη κλίµακα µετά το Β Παγκόσµιο Πόλεµο.Παρατηρούνται διάφορες τάσεις σ αυτό τον τοµέα, στα ιστορικά κέντρα των ακόλουθων πόλεων: Αθήνας, Ρώµης, Βενετίας, Στρασβούργου, Βρυξελλών, κ.λπ., αλλά, δυστυχώς, ορισµένα από αυτά τα παραδείγµατα επανακατοίκησης µπορούν να θεωρηθούν µη ιστορικές προσεγγίσεις. Σήµερα δεν µπορούµε να αγνοήσουµε τη µαζική µετανάστευση του πληθυσµού, διεθνώς. Η εκκένωση των ιστορικών κέντρων, από τον τοπικό πληθυσµό έγινε ξανά πραγµατικότητα.τι συνέβη στην Αλβανία, τη Γιουγκοσλαβία, το Κόσοβο, ή αλλού, όπου ο ανεκτίµητος πόρος της ελάσσονος αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς είναι υποκείµενο κάθε είδους επανόρθωσης βίας; ιακρίνονται δύο τάσεις αποκατάστασης: Η πρώτη τείνει να εξοµοιώσει την αποκατάσταση µε την αµιγή συντήρηση και η δεύτερη επιτρέπει στον αποκαταστάτη την ελευθερία να εκφράσει τη δηµιουργικότητά του. Αν δεχθούµε ότι υπάρχει δηµιουργικότητα στη διαδικασία αποκατάστασης αρχιτεκτονικών µνηµείων ή αρχιτεκτονικών συνόλων (ιστορικά κέντρα), τότε η Αποκατάσταση εξοµοιούται µε την Αρχιτεκτονική. Η κατάλληλη διαχείριση οικονοµικών πόρων, όταν διατίθενται, θα παράγει διάφορους τύπους επανόρθωσης των ιστορικών κέντρων. Πάνω από όλα επιβάλλεται να δοθεί ιδιαίτερος σεβασµός στην αυθεντική φύση τέτοιων ιστορικών συνόλων. Σήµερα, το πρόβληµα της διατήρησης των ιστορικών κέντρων από τους κρατικούς φορείς τίθεται διαφορετικά, δηλαδή µε τους όρους της απόκτησης άµεσου κέρδους είτε αυτό ορίζεται σε τοπική, είτε σε εθνική, είτε σε διεθνή κλίµακα: ιεθνής κλίµακα 1.1. ράση πολυεθνικών εταιρειών χηµικών παραγωγής υλικών για την αναστήλωση ράση κερδοσκοπικών ή µη κερδοσκοπικών εταιρειών αποκατάστασης Εθνική κλίµακα 2.1. Αποτελέσµατα που πρέπει να εγγυώνται το άµεσο κέρδος σε βάρος της διατήρησης της αυθεντικότητας του περιβάλλοντος, π.χ. στα Χανιά, στο Ρέθυµνο, στη συνοικία Ψυρρή Αθηνών Χρήση τέτοιων επιλογών για την αποκατάσταση που αποσκοπούν στη διατήρηση της αυθεντικότητας του ιστορικού κέντρου σε βάρος άλλων τµηµάτων της πόλης, π.χ. στο Στρασβούργο και στη Ρώµη.

2 2.3. Χρήση τέτοιων κριτηρίων που αποβλέπουν στην διατήρηση ορισµένων µόνον νησίδων από το ιστορικό κέντρο, π.χ. στις Βρυξέλλες, έχει διατηρηθεί η Grand-Place και η Sablon ενώ άλλες περιοχές του ιστορικού κέντρου έχουν καταστραφεί συνολικά. Συµπεράσµατα: Εάν οι δρόµοι του πολιτισµού του παρελθόντος συµπίπτουν µε τους δρόµους του κέρδους του παρόντος, έχουµε, δυνητικά, τη µεγαλύτερη καταστροφή των ιστορικών κέντρων και το µέγιστο του κέρδους σε περίπτωση διατήρησής τους: 1. Η παγκοσµιοποίηση αποτελεί πλέον ένα από τα αξιώµατα της αναστήλωσης των ιστορικών κέντρων. 2. Όπως η παγκοσµιοποίηση µερικές φορές απειλεί την οικονοµία ορισµένων χωρών, µε αντίστοιχο τρόπο απειλεί και τα ιστορικά κέντρα. 3. Οι αρµόδιες περιφερειακές Αρχές µπορούν να δηµιουργήσουν ενδιαφέροντα αποτελέσµατα, όπως στις περιπτώσεις των ήµων του Στρασβούργου και της Βενετίας. Λύσεις µπορούν να αναζητηθούν σε µία σαφή στρατηγική, επιβεβληµένη από τις τοπικές Αρχές. Συγκεκριµένοι και ευέλικτοι στόχοι πρέπει να τεθούν από ιεθνείς Οργανισµούς (UNESCO, ICCROM, ICOMOS) προκειµένου ν αποφευχθεί η ολοκληρωτική εκκένωση όλων των προστατευµένων ιστορικών κέντρων των υφιστάµενων και των µελλοντικών κρατών ελών της Ε.Ε. Πάνω από όλα πρέπει να κατανοήσουµε τον ρόλο της Ιστορίας σε όλες τις περιπτώσεις. Είναι πιθανόν µία πρόταση ανάπλασης να προβλέπει την κατεδάφιση όλων των µιναρέδων. Σε αυτήν την περίπτωση αυτή δεν είναι απλά µία αρχιτεκτονική πρόταση, είναι µία ιστορική πράξη που θα καθορίσει την µελλοντική εικόνα αυτής της πόλης. Στην ιστορία των πόλεων υπάρχουν στιγµιαία γεγονότα που έχουν συνδεθεί µε τον λαϊκό πολιτισµό και δεν έχουν αποτυπωθεί σε µνηµειώδεις κατασκευές. Η ανασύνθεση αυτών των γεγονότων µπορεί να γίνει µέσα από τον λαϊκό πολιτισµό, από µαρτυρίες. Αλλά, η µνήµη των κατοίκων έχει µία περίεργη αίσθηση σύνδεσης µε τον τόπο και τον χώρο. Είναι αναγκαίο να επανεκτιµήσουµε πως συνδέεται η αρχιτεκτονική της πόλης µε τις µνήµες της, πως αυτές οι κατασκευές του παρελθόντος δηµιουργούν την εικόνα του µέλλοντος, όπως προδιαγράφονται ως απλοί τόποι κατανάλωσης. RESTORATION CONCEPTS AND RESTORATION REALITY: EXAMPLES OF RESTORATION OF MONUMENTS AND OF HISTORIC CENTRES NIKOLIA IOANNIDOU Architect, M.Sc. in Restoration of Monuments, PhD in History of Architecture Ministry of Culture Preservation as a human activity existed throughout centuries. The bad examples of restoration of monuments which followed the French revolution of 1789 gave the possibility to Restoration to do the first pass towards the current concept of maintaining a handicraft. The main representatives of the Restoration Critical Theory in the days before the Second World War were: Giulio Argan, A.Pica, Roberto Pane, Cesare Brandi e Renato Bonelli. This means that we preserve a handicraft not only for reasons of necessity but in order to transmit it as a piece of art to the future generations. Therefore various types of Restoration as an extension of restoration rules of Fine Arts have been followed by to the historical centres of distinct cities of Western Europe, in a larger scale after the Second World War. One can see the various tendencies in this field, in the

3 historical centres of the following cities: Athens, Rome, Venice, Strasbourg, Brussels etc., but unfortunately some of these rehabilitation examples can be considered as pure unhistorical approaches. Nowadays we cannot ignore the massive immigration of people all over the world. The evacuation of the historical centres, of their genuine inhabitants became again a reality.what happened in Albania, in Yugoslavia, in Kosovo or elsewhere where the priceless resource of minor architecture heritage is subject to every type of rehabilitation violence? There are two tendencies towards restoration: The first one tends to equalize restoration to pure conservation and the second gives the restorer the freedom to express his creativity. If we accept that there is creativity in the restoration process of architectural monuments or architectural complexes (historical centres) then Restoration is equal to Architecture. The appropriate management of the financial resources, when found, will produce several types of rehabilitation of the historical centers above all a special respect has to be given on the genuine nature of such historical complexes. Nowadays unfortunately the need for rehabilitation has to face the immediate profit request of the following institutions: 1. International scale: 1.1. International Companies of Production of Chemical Restoration Materials International Construction Companies etc Profit or Non-profit Preservation International Organizations 2. National scale 2.1. Rehabilitation that must guarantee the immediate profit. Such are the cases of the historical centres of Chanea- Rethymnon in Crete-Greece), the historical centre of Psiri in Athens, all the historical centre of Athens, the historical centre of Brussels Restoration that aims at preserving the core of the historical centre meanwhile aims at having immediate advantages from the other parts of the historical centre (cases : Strasbourg, Rome). Conclusions: If the cultural cross-roads of the past coincide with the cross-roads of nowadays profit we have the maximum of destruction of the historical centres and the maximum of profit if they get restored. 1. Globalization has appeared as a principle of restoration and preservation of historical centres. 2. As globalization is sometimes threatening the economies of each country it sometimes threatens also historical centres. 3. The appropriate regional authorities can generate interesting results as in the cases of the Municipality of Strasbourg and Venice. Solutions to this situation can be found in a clear strategy imposed by the local authorities. Precise and flexible goals have to be stated by the International Organizations (UNESCO, ICCROM, ICOMOS) in order to avoid the complete historical evacuation of the historical centres of all protected and members countries an future member countries. After all one can understand the role of history, in all cases. It is possible that with a rehabilitation project, we foresee the cancellation, or the damage of all the minarets of a city. This is not only an architectural proposal, or a rehabilitation proposal, but it is a historical act that will determine the future aspect of the city. In the history of all cities there are momentous events that are irrevocably associated with the popular imagination of that place. The remembrance of these events has been sustained through popular stories, pictures and testimonies and through the presentation of officially sanctioned histories. But the memories people hold of significant events are intimately connected with a specific sense of space and place. It is necessary to reconsider exactly how this constituting of the city s fabric and its attached memories has actually occurred, how these particular constructions of the past are creating the future meanings of cities as they are reconfigured as pure environment of consumption.

4 ΕΙΣΗΓΗΣΗ «Η πόλις υφίσταται µόνο µέσα από την διαδικασία του διχασµού της. Ανάµεσα σ εκείνους που την αλλάζουν, την ανανεώνουν και σ εκείνους που ισχυρίζονται πως ο νόµος της είναι απαρασάλευτος. Ανάµεσα σ εκείνους που διαφυλάσσουν τις παραδόσεις της ως γνήσιους αληθινούς λόγους και σ εκείνους που τις αναλύουν µε πνεύµα κριτικό και ελεύθερο, αποδίδοντας τελικά στον µύθο την έννοια του µύθου ή της µυθοπλασίας» 1. Η εισήγηση επιχειρεί την παρουσίαση της αποκατάστασης µνηµείων και ιστορικών κέντρων, στην θεωρία και στην πράξη. Χρησιµοποιεί παραδείγµατα επεµβάσεων αποκατάστασης και θεωρεί την ποιότητα του αρχιτεκτονικού έργου και της πόλης ως τουριστικό κίνητρο.τα βασικά ερωτήµατα που θέτω και αντικατοπτρίζουν, άλλωστε, τον "πολιτιστικό σκεπτικισµό" των ηµερών µας είναι τα εξής: Α) Ποιες τάσεις διαγράφηκαν σύµφωνα µε τις αρχές για την Αναστήλωση των µνηµείων, που είχαν ήδη διατυπωθεί στις Ευρωπαικές χώρες αρχικά στα χρόνια του µεσοπολέµου και αργότερα µετά τον Β Παγκόσµιο Πόλεµο; Β) Οι αναστηλώσεις που έγιναν την τελευταία 25ετία στο σύνολό τους α) συµµετείχαν στην απόδοση της ιστορικότητας των µνηµείων και των ιστορικών κέντρων των πόλεων β) ή αλλοίωσαν την ιστορικότητά τους µε την έννοια της µή έγγραφής σε αυτά του παρόντος ιστορικού χρόνου; Σύµφωνα να µε τον σηµαντικό ιστορικό Jacques Le Goff, της παρισινής Σχολής των Annales, είναι γεγονός ότι οι περισσότερες κοινωνίες θεωρούν το παρελθόν ως υπόδειγµα για το παρόν 2. Στην διάρκεια αυτής της αφοσίωσης για το παρελθόν διεισδύουν η επιθυµία για καινοτοµία και αλλαγή που εκφράζονται µε πολλούς διαφορετικούς τρόπους 3. Ξεδιπλώνοντας τις θεωρίες για την αναστήλωση θα αναφερθώ άµεσα στο ρόλο του αρχιτέκτονα στην διαµόρφωση και διατήρηση των πολιτιστικών αξιών που είναι το βασικό στοιχείο που χαρακτηρίζει τα ιστορικά κέντρα. Η αναγκαιότητα διατήρησης των ιστορικών κέντρων άρχισε να διατυπώνεται από τα τέλη του 19ου αιώνα και µετά ως επέκταση της αποκατάστασης των έργων τέχνης και των µνηµείων. Η διατύπωση των θεωριών για την διατήρηση των ιστορικών κέντρων έγινε αναγκαία στα χρόνια της Βιοµηχανικής Επανάστασης µέσα από τις επιπτώσεις που είχαν οι επεκτάσεις των ευρωπαϊκών πόλεων. Μετά την Γαλλική Επανάσταση του 1789 άρχισαν να διατυπώνονται στοιχεία της σύγχρονης αντίληψης για την αναστήλωση.από τα τέλη του 18ου αιώνα και µετά στα πλαίσια της γενικότερης πολιτιστικής στροφής που ολοκληρώθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, η αναστήλωση έγινε δραστηριότητα προορισµένη να εγγυηθεί την συντήρηση και την διαιώνιση των έργων του παρελθόντος στο µέλλον µε στόχο όχι την άµεση χρησιµότητα αλλά την ανάδειξη της καλλιτεχνικής τους αξίας. Μετά τον Β Παγκόσµιο Πόλεµο το πρόβληµα της αποκατάστασης των ιστορικών κέντρων τέθηκε έντονα. Παρατηρήθηκαν διάφορες τάσεις στην αποκατάσταση των ιστορικών κέντρων των ευρωπαϊκών πόλεων (Αθήνα, Ρώµη, Βενετία, Στρασβούργο, Βρυξέλλες). Το πρόβληµα της διατήρησης των ιστορικών κέντρων τέθηκε πολλές φορές µε τους όρους της απόκτησης άµεσου κέρδους είτε αυτό ορίζεται σε τοπική είτε σε εθνική είτε σε διεθνή κλίµακα. 1 Το απόσπασµα είναι από το βιβλίο του Massimo Cacciari φιλοσόφου και πρώην ηµάρχου Βενετίας, Καθηγητή στο Τµήµα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστηµίου Βενετίας, Το Αρχιπέλαγος, εκδοτικός οίκος Τραυλός, τίτλος πρωτοτύπου: L'arcipelago, Adelphi Edizioni S.P.A.Milano, 1997, µετάφραση από τα ιταλικά, Αθήνα 1997, σελ Jacques Le Goff, Ιστορία και Μνήµη, Εκδόσεις Νεφέλη, Τίτλος πρωτότυπου:histoire et Memoire, µετάφραση από τα γαλλικά, Αθήνα 1998, σελ ο. π. Jacques Le Goff,σελ.35.

5 Γενικά, υπάρχουν δύο αντιτιθέµενες τάσεις: Η µία τείνει να ταυτίσει την αναστήλωση µε την απλή συντήρηση και η άλλη τείνει να εκµεταλλευθεί τις δυνατότητες της καλλιτεχνικής δηµιουργίας του τρέχοντος ιστορικού χρόνου. Εάν δεχθούµε την συνεισφορά της δηµιουργικότητας του καλλιτέχνη στην αναστήλωση των µνηµείων και στην αποκατάσταση των ιστορικών κέντρων, τότε η αναστήλωση αρχιτεκτονικών έργων ισοδυναµεί µε την αρχιτεκτονική δηµιουργία. 1) Αναστηλώσεις µνηµείων κατά την Αναγέννηση Στην Αναγέννηση, ο αρχιτέκτονας θεωρούσε τον εαυτό του συνεχιστή του δηµουργού του έργου τέχνης. Το µνηµείο δεν εθεωρείτο έργο τέχνης ολοκληρωµένο σε συγκεκριµένο τόπο και χρόνο από τον συγκεκριµένο καλλιτέχνη, αλλά έργο ανοικτό να δεχθεί παραπέρα επεµβάσεις. Σε αυτήν την περίπτωση το αρχαίο χρησιµοποιήθηκε ως εργαλείο, ως ένα σύνολο από νόµους. Οι καλλιτέχνες της Αναγέννησης µπορούσαν να αναφέρονται στην κλασική αρχαιότητα χάρη στα αγάλµατα, στην διακοσµητική, γλυπτική, στα ζωγραφικά έργα τέχνης, που είχαν διασωθεί από τα οποία αντλούσαν στοιχεία έµπνευσης τα οποία εξέφραζαν µε ένα νέο λεξιλόγιο. Τα ευτυχέστερα παραδείγµατα αποτύπωσης του παρόντος ιστορικού χρόνου στην αναστήλωση των µνηµείων είναι ορισµένα έργα των µεγάλων αρχιτεκτόνων και δηµιουργών της Αναγέννησης. Οι αρχιτέκτονες της Αναγέννησης της ύσης δηµιούργησαν την επώνυµη Αρχιτεκτονική τους, συνδυάζοντας την Γνώση πολλών Γνωστικών πεδίων και Τεχνών, σηµαντική θέση στα οποία κατείχαν τα Μαθηµατικά. Η αντίληψη ότι η καταστροφή των µνηµείων ήταν έργο των βαρβάρων τείνει να απορριφθεί δεδοµένου ότι στην Αναγέννηση ο ίδιος ο Πάπας Λέων ο 10ος από την µια θέσπιζε ορισµένους κανόνες για την προστασία των µνηµείων ενώ συγχρόνως διέταζε την ανασκαφή κάτω από τον Άγιο Πέτρο της Ρώµης ψάχνοντας να βρει υλικό για να το χρησιµοποιήσει αλλού. Πολλοί µεγάλοι αρχιτέκτονες όπως ο Μιχαήλ Άγγελος και ο Raffaello συµµετείχαν σε παρόµοιες επεµβάσεις. Την ίδια εποχή, πολλοί αρχιτέκτονες, και αναφερόµαστε πάντα σε κτίρια δηµόσια, αντιµετώπισαν τα αποµεινάρια του παρελθόντος µε την σύγχρονη έννοια της αναστήλωσης. Παραδειγµατικά αναφέρουµε τις Θέρµες του ιοκλητιανού στην Ρώµη και την µετατροπή ενός τµήµατός τους από τον Μιχαήλ Άγγελο στην εκκλησία της Santa Maria Degli Angeli.Από τους µεγάλους δηµιουργούς της Αναγέννησης ο Μιχαήλ Άγγελος ( ) 4, ήταν γλύπτης, ζωγράφος, αρχιτέκτων, ενώ ο Leonardo da Vinci ( ) 5, ήταν γλύπτης, ζωγράφος, αρχιτέκτων, µηχανικός υδραυλικών έργων και εφευρέτης πολλών µηχανών. Γενικά όµως, µέχρι τα 1600, η αναστήλωση άξιζε εάν τα νέα τµήµατα δεν διέφεραν από τα παλιά, δηλαδή όσο περισσότερο ο καλλιτέχνης µιµείται το αρχαίο τόσο πιο πολύ εκτιµάται. Αυτή την εποχή είναι αξιοσηµείωτο να πούµε ότι όποια εκτίµηση υπήρχε, αυτή υπήρχε για τα κλασσικά µνηµεία δηλαδή για τα ρωµαϊκά και κατ επέκταση και για τα αρχαία ελληνικά ενώ υπήρχε αδιαφορία για τον Μεσαίωνα και τα ιστορικά κέντρα των πόλεων. Αυτό δεν σήµαινε ότι η αντιµετώπιση ως προς τα έργα του Μεσαίωνα και τα ιστορικά κέντρα πόλεων ήταν πάντα εχθρική, απλά οι αρχιτέκτονες ενεργώντας µε το γούστο της εποχής τους µπορούσαν για λόγους στυλιστικούς αν δεν τους συνέφεραν ορισµένα στοιχεία να τα εξαφανίσουν ή αντίθετα εάν τους συνέφεραν να τα τονίσουν. 2)Αναστηλώσεις κατά την εποχή του Μπαρόκ Ο Gian Lorenzo Bernini (Napoli 1598-Roma 1680) µαζί µε τον Francesco Borromini (Canton Ticino 1599-Roma 1667) είναι οι βασικοί εκπρόσωποι του Μπαρόκ στην Ρώµη. Ο Bernini ήταν συγχρόνως ζωγράφος, γλύπτης, αρχιτέκτων, συγγραφέας θεατρικών έργων, 4 Alexandra Gromling, Michel-Ange, Sa vie et son oeuvre, Editions Konemann, Cologne 1999, p LEONARDO E L'EUROPA, Parleransi li omini, Dal Disegno delle Idee alla Profezia Telematica, Catalogo di Mostra, a cura di Carlo Pedretti, σελ.49.

6 σκηνογράφος, εφευρέτης µηχανών. Συνέλαβε την γλυπtική σε σχέση µε το νερό και µε τα αναγκαία έργα συλλογής του νερού 6. Ο Gian Lorenzo Bernini από τους µεγάλους δηµιουργούς του Μπαρόκ, ήταν συγχρόνως ζωγράφος, γλύπτης, αρχιτέκτων, συγγραφέας θεατρικών έργων, σκηνογράφος, εφευρέτης µηχανών. Συνέλαβε την γλυπtική σε σχέση µε το νερό και µε τα αναγκαία έργα συλλογής του νερού. Ο 17ος αιώνας, κάτω από τις υπερβολές του µανιερισµού, του µπαρόκ και των άλλων κινηµάτων, προετοίµασε το έδαφος για την διακήρυξη της αυτονοµίας της Τέχνης, που συνέβη στο18ο αιώνα. Κατά τον 18ο αιώνα, η αυτονοµία της τέχνης αναγνωρίσθηκε από µια νέα επιστήµη, την Αισθητική. Για πρώτη φορά η Ιστορία της Τέχνης θεωρήθηκε επιστήµη ανεξάρτητη από την ζωή των καλλιτεχνών. Η αρχαιότητα δεν είχε πάψει ποτέ να ασκεί γοητεία στους µελετητές και στους Ευρωπαίους καλλιτέχνες. Το ενδιαφέρον αυτό ανανεώθηκε άλλωστε µε τον ιαφωτισµό, µε την µεγάλη διάδοση βιβλίων και η συνήθεια ενός ταξιδιού κυρίως στην Ιταλία ήταν όλο και πιο διαδεδοµένη. Στην Αρχιτεκτονική, πριν από το , οι αναφορές στο αρχαίο γίνονταν µε βάση αφηρηµένα και εξιδανικευµένα µοντέλα έτσι ώστε να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες της εποχής. Για παράδειγµα, οι αρχιτεκτονικοί ρυθµοί που είχαν χρησιµοποιηθεί (δωρικός, ιωνικός κ.ά.) δεν είχαν στηριχθεί σε κλασσικά µοντέλα αλλά ήταν ελεύθερες συνθέσεις. 3) Προς µία νέα αντίληψη για την αναστήλωση Η ειδοποιός διαφορά του Νεοκλασικισµού από την Αναγέννηση είναι ότι από το 1700 το αρχαίο αρχίζει να θεωρείται έργο του παρελθόντος ήδη ολοκληρωµένο στη εποχή του σε αντίθεση µε την Αναγέννηση που το θεωρούσε ανοικτό και έτοιµο να δεχθεί οποιαδήποτε επέµβαση. Αποτέλεσµα αυτής της θεωρίας του Νεοκλασικισµού ήταν ότι εφ όσον το αρχιτεκτονικό έργο ήταν ολοκληρωµένο στην εποχή του δεν µπορούσε να δεχθεί εύκολα επεµβάσεις για να εξυπητερήσει τις ανάγκες της εποχής του. Αυτό το θεωρητικό υπόβαθρο του νεοκλασικισµού, που περίπου ήταν σύγχρονο σε όλη την Ευρώπη, έδωσε τα πρώτα δείγµατα για την γέννηση της Αναστήλωσης µε την σύγχρονη έννοιά της. Στην διάρκεια αυτού του αιώνα υπήρξαν διάφορα γεγονότα που επιτάχυναν την ανάπτυξη του προβληµατισµού, και αυτά ήταν, τα κοινωνικά προβλήµατα που ξέσπασαν στην Γαλλία στην Γαλλική Επανάσταση, τα φιλοσοφικά προβλήµατα στην Γερµανία που ξέσπασαν στην ιδεαλιστική φιλοσοφία. Πολλοί ιστορικοί ανάγουν στην εποχή της Γαλλικής Επανάστασης τις πρώτες ενέργειες για την διατήρηση των µνηµείων. Πράγµατι στα 1794, 2ο χρόνο της ηµοκρατίας, η Εθνοσυνέλευση ( la Convenzione Nazionale) εξέδωσε ένα ενδιαφέρον ιάταγµα, πρός τους υπεύθυνους των επί µέρους ιευθύνσεων, το οποίο έλεγε : Είσθε αυτοί που πρέπει να διατηρήσετε ένα µεγάλο αγαθό. Οι βάρβαροι και σκλάβοι µισούν την επιστήµη και κατέστρεψαν τα µνηµεία της τέχνης, ενώ ο ελεύθεροι άνθρωποι τα αγαπούν και τα διατηρούν. Είναι εύκολο να καταλάβει κανείς ότι αυτές οι διακηρύξεις δεν ήταν µόνον µιά πράξη ωριµότητας αλλά και µία αναγκαιότητα µπροστά στο ότι είχε συµβεί κατά την διάρκεια της Επανάστασης. Ήταν πολλά τα έργα τέχνης που είχαν υποστεί την καταστροφική µανία τόσο των επαναστατών όσο και των αντίθετων στις ιδέες της επανάστασης. Οι επαναστάτες είχαν ταυτίσει την τυραννία και την µοναρχία µε τα παλάτια, τις βίλες, τα κάστρα όσο και µε τα εκκλησιαστικά µνηµεία ξεκινώντας από την κατάληψη της Βαστίλης στις 14 Ιουλίου του 1789 και τις καταστροφές που υπέστη ως αντιπροσωπευτικό µνηµείο της Μοναρχίας. Αλλά και όσα µνηµεία διασώθηκαν ξεγυµνώθηκαν από τις διακοσµήσεις και τα αγάλµατα. Μέχρι και το ανάκτορο των Βερσαλλιών βγήκε σε δηµοπρασία στα Η Ακρόπολη των Αθηνών ανακαλύφθηκε για τους υτικούς το 1764 από µια Αγγλική αποστολή. Η Ακρόπολη µετασχηµατισµένη πρώτα σε µεσαιωνικό φρούριο κατάφερε να αντέξει στους βοµβαρδισµούς των Ενετών του Morosini του MAURIZIO FAGIOLO, con la collaborazione di Angela Cipriani, BERNINI, Edizioni Scala, Firenze 1981, σελ.70.

7 Τα πρώτα βήµατα προς την κατεύθυνση της σύγχρονης αντίληψης για την αναστήλωση ξεκίνησαν από τον κακό τρόπο που αναστηλώνονταν τα µνηµεία που είχαν καταστραφεί κατά την διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης. Ο Victor Hugo στα 1830 µίλησε για τον βανδαλισµό όχι µόνον των επαναστατών αλλά και αυτών που αναστήλωναν τα µνηµεία. Η πρώτη Επιτροπή για τα µνηµεία έγινε στα 1834 και ανήκε στο Υπουργείο Εµπορίου, ενώ αµέσως µετά οι δικαιοδοσίες της πέρασαν στο Υπουργείο Εσωτερικών. Γύρω στα 1840 καθορίσθηκαν οι αρχές της στυλιστικής αναστήλωσης που είχε βασικό εκφραστή της τον Viollet-le-Duc. Σύµφωνα µε αυτές τις αρχές, µπορούµε να ανακατασκευάσουµε ένα µεσαιωνικό µνηµείο, όχι µόνον µε βάση τα στοιχεία που το ίδιο διατηρεί αλλά αντιγράφοντας στοιχεία από άλλα σύγχρονα µνηµεία. Στην Αγγλία το πρόβληµα της συντήρησης γεννήθηκε µε την µεγάλη ανάπτυξη της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής τον 19 ο και την απότοµη ανάπτυξη που πήραν οι πόλεις µε την βιοµηχανική επανάσταση. Κεντρική φυσιογνωµία ήταν ο John Ruskin ( ), κοινωνιολόγος, συγγραφέας και κριτικός τέχνης. Στην αρχή τοποθετήθηκε ροµαντικά στην υπεράσπιση του µεσαιωνικού στυλ σε αντίθεση µε τον νεοκλασσικισµό της εποχής του. Σύµφωνα µε την θεωρία του, κάθε δηµιούργηµα, το µνηµείο έχει τον κύκλο ζωής του, που ολοκληρώνεται µε την γέννησή του, την ανάπτυξη, την ωριµότητα, τα γηρατειά και τον θάνατο. Κατά τον ίδιο τρόπο, το έργο τέχνης είναι δηµιουργία που ανήκει µόνον στον δηµιουργό της και εµείς µπορούµε να επέµβουµε θαυµάζοντας τα ερείπια συνεισφέροντας στην παρακµή τους, αλλά δεν µπορούµε να τα αγγίξουµε γιατί δεν µας ανήκουν. Κατά τον John Ruskin η αρχιτεκτονική πρέπει να είναι ιστορική και ως τέτοια να διατηρείται. Εµείς έχουµε δύο υποχρεώσεις: Να κάνουµε ιστορική την σύγχρονή µας αρχιτεκτονική και η δεύτερη να διατηρούµε την αρχιτεκτονική ως πολύτιµη κληρονοµιά. Στα τέλη του 19 ου αιώνα, δηµιουργήθηκε στην Αγγλία, το Antirestoration movement, σε αντίθεση µε το στυλιστικό κίνηµα και τις τάσεις που έτειναν να υποκαταστήσουν ή να καταστρέψουν ολόκληρα τµήµατα µνηµείων. Κεντρικό πρόσωπο αυτού του κινήµατος εκτός από τον John Ruskin είναι ο William Morris ( ), αλλά εδώ θα πρέπει να αναφέρουµε ότι κανένας από τους δύο δεν είχαν ποτέ την ευκαιρία να κάνουν αναστηλώσεις. Το ιστορικό πλαίσιο της θεωρίας του William Morris και του κινήµατος που ονοµάσθηκε Antirestoration movement ήταν το Αγγλικό τοπίο το οποίο κατά την διάρκεια του 19 ου αιώνα µετασχηµατιζόταν ριζικά και οργανωνόταν γύρω από το δίπτυχο απόδοση εργασίας-κέρδος. Ο πυρήνας της βιοµηχανικής πόλης του 19 ου αιώνα έγινε το σταυροδρόµι των λαϊκών συνοικιών. Αυτή η ανάπτυξη βρήκε εµπόδιο το ιστορικό κέντρο της πόλης. `Ετσι γεννήθηκε το πρόβληµα της διατήρησης του ιστορικού κέντρου που ήταν µία από τις τόσες αντιφάσεις της βιοµηχανικής πόλης. Ο William Morris, τον Μάρτη του 1872, έγινε Πρόεδρος της Συνέλευσης για την ίδρυση της SPAB (Social protection of Ancient Buildings) στην οποία οφείλονται οι πρώτοι Νόµοι που βγήκαν στην Αγγλία στα 1882 και καθόριζαν τα µέτρα προστασίας 29 προϊστορικών κέντρων, που ήταν κηρυγµένοι ως εθνικά µνηµεία. Oι θεωρίες που αναπτύχθηκαν στο α µισό του 19 ου αιώνα στην Γαλλία και στην Αγγλία και είχαν βασικούς εκφραστές τον Viollet-le-Duc και τον John Ruskin αντίστοιχα είχαν µεγάλη απήχηση στο β µισό του ίδιου αιώνα. Στην Ιταλία οι αρχιτέκτονες βρέθηκαν να λειτουργούν αντιφατικά : από την µια µεριά για τις αναστηλώσεις των κλασσικών µνηµείων διακήρυσσαν τις πιο αυστηρές µεθόδους και από την άλλη για τις αναστηλώσεις των µεσαιωνικών και νεώτερων µνηµείων προχωρούσαν σε ανακατασκευές, σε στυλιστικές συµπληρώσεις, απελευθερώσεις (restauri di liberazione), σε κάθε είδους αποκαταστάσεις (ripristino). Στην Ιταλία, κάτω από την νεοαποκτηµένη εκτίµηση για τον Μεσαίωνα και για την αξιοποίησή του έχουµε κάθε είδους συµπληρώσεις και ολοκληρώσεις µισοτελειωµένων µνηµείων (reintegrazioni, compltetamenti in stile), χωρίς όµως ποτέ να φθάσει η Ιταλία τις υπερβολές της Γαλλίας όπου η ακτινοβολία του Viollet-le-Duc ήταν άµεση. Μέσα σε αυτό το πνεύµα, ως το πιο κτυπητό παράδειγµα αναφέρουµε την περίπτωση του Πάνθεον της Ρώµης. Τα δύο καµπαναριά προστέθηκαν κατά τον 17ο αιώνα όταν ο Πάπας Αλέξανδρος 7ος αναστήλωσε το µνηµείο κάνοντάς το εκκλησία και θεώρησε ότι χρειαζόταν καµπαναριά. Τον σχεδιασµό ανέλαβε ο γνωστός αρχιτέκτων Gian-Lorenzo

8 Bernini. εν µπορούµε να πούµε ότι ήταν έργα τέχνης, ούτε ότι έστεκαν καλά, έτσι ώστε οι κάτοικοι της Ρώµης τα είχαν ονοµάσει " αυτιά του γαϊδάρου ". Παρ' όλα αυτά χωρίς πολλές συζητήσεις κατεδαφίστηκαν στα Κατά το δεύτερο µισό του 19ου αιώνα, οι διάφορες αποκαταστάσεις που έγιναν, οι κριτικές που ακούστηκαν και η αργή διάδοση των ιδεών του John Ruskin, είχαν ως αποτέλεσµα την ανάγκη επαναπροσδιορισµού µιας άλλης αντίληψης για την Αναστήλωση, παρά το ότι οι ανακατασκευές σε διάφορα στύλ συνεχίζονταν. Ο Camillo Boito ( ) διακρίθηκε στον χώρο της Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής τα τελευταία χρόνια του 19 ου αιώνα. Υπήρξε Καθηγητής στο Πανεπιστήµιο της Βενετίας. Ως αρχιτέκτονας ήταν εκλεκτικός και ροµαντικός και έψαχνε στην Αρχιτεκτονική του Μεσαίωνα πιθανότητες προσαρµογής της στις µοντέρνες συνθήκες.στην αναστήλωση πήρε µια ενδιάµεση θέση ανάµεσα στον John Ruskin και στον Viollet-le-Duc. Ανάµεσα στις βασικές αρχές που διακήρυξε ήταν ο διαχωρισµός των ήδη κατεκτηµένων αρχών για την Αναστήλωση των κλασσικών µνηµείων από την Αναστήλωση των µεσαιωνικών µνηµείων την οποία ονόµασε γραφική Αναστήλωση ( restauro pittorico ). Οι αρχές του διατυπώθηκαν στο 3 ο Συνέδριο Μηχανικών και Αρχιτεκτόνων στα 1883 αποτελούν έναν πρώτο " Χάρτη της Αναστήλωσης ". Πρέπει να φθάσουµε στα 1909 για να έχουµε την πρώτη Νοµοθεσία για την κατοικία και την πολεοδοµική οργάνωση των πόλεων, στην οποία περιέχονταν άρθρα για την προστασία των πόλεων. Πρίν από αυτήν την Νοµοθεσία υπήρχαν οι τοπικοί Νόµοι για την κατοικία, οι οποίοι επειδή καθόριζαν µέτρα για την εξυγίανση των πόλεων έµµεσα έθεταν και κάποια µέτρα προστασίας Επιστηµονική-Φιλολογική Αναστήλωση O Gustavo Giovannoni ( ), Καθηγητής στο µάθηµα Αρχιτεκτονικής στην Σχολή Πολιτικών Μηχανικών του Πανεπιστηµίου της Ρώµης ήταν ανάµεσα στους ιδρυτές της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ίδιου Πανεπιστηµίου. Συµµετείχε στην ιάσκεψη των Αθηνών στα 1931 και υπήρξε κύριος εισηγητής του Χάρτη της Αναστήλωσης στην Ιταλία, που αναγνώρισε βασικά τις αρχές του Χάρτη των Αθηνών και συντάχθηκε τον ίδιο χρόνο. Η βασικότερη συνεισφορά του Giovannoni ήταν οι προσπάθειές του για την αναγνώριση της αξίας και της προστασίας της λαικής αρχιτεκτονικής (architettura minore). `Ηδη απο το 1913, είχε δηµοσιευθεί ένα άρθρο στο περιοδικό " Nuova Antologia", όπου έγραφε : "... τίποτα πιο παράλογο και αναποτελεσµατικό απο τις κατεδαφίσεις παλιών σπιτιών, που έγιναν της µόδας για λόγους υγιείας και για οφέλη εργολάβων...", "...η εξυγείανση των παλιών συνοικιών µπορεί να συµπεριλάβει εξίσου το εσωτερικό όσο και το εξωτερικό των σπιτιών, µπορεί να γίνει επαναφέροντας τα σπίτια και τα οικοδοµικά τετράγωνα σε συνθήκες ανάλογες µε τις αρχικές τους, γιατί το παλιό σπίτι είχε τους κανόνες του, την λογική του, την υγιεινή του.." Οι διακηρύξεις του Giovannoni είχαν µικρή πρακτική εφαρµογή αλλά µερικές φορές χρησίµευαν στο να αποφευχθούν χειρότερες καταστροφές, δεδοµένου ότι ο ανερχόµενος φασισµός αυτά τα χρόνια οδήγησε σε πολλές καταστροφές παλιών τµηµάτων πόλεων προκειµένου να διανοιγούν µεγάλες λεωφόροι. Είδαµε ότι τα τελευταία χρόνια του 19 ου αιώνα-αρχές 20 ου αιώνα, άρχισαν να ενσωµατώνονται στις υπάρχουσες Νοµοθεσίες των χωρών της υτικής Ευρώπης (Ιταλία, Αγγλία, Γαλλία) οι αρχές της επιστηµονικής Αναστήλωσης. Αυτές διατυπώθηκαν συµβουλευτικά για πρώτη φορά στον Χάρτη των Αθηνών στα 1933 και θα έπρεπε να τηρούνται τόσο στις επεµβάσεις στα µεµονωµένα µνηµεία όσο και στα ιστορικά σύνολα. Στην πράξη, στα κλασικά µνηµεία, οι αναστηλώσεις συνεχίζονται όπως πάντα γενικά σωστές µε αυστηρά φιλολογικά κριτήρια. Στα µεσαιωνικά και νεώτερα µνηµεία οι αναστηλώσεις κατά τον 19ο αιώνα χαρακτηρίζονταν, από αυθαίρετες προσθήκες σε κάποιο ρυθµό (στυλ), κατεδαφίζονταν όσες ιστορικές φάσεις δεν συνέφεραν τους αναστηλωτές, αποκαταστάσεις απελευθέρωσης, απογυµνώσεις µνηµείων από τον άµεσο περίγυρό τους. Ήδη πριν από τον Β Παγκόσµιο Πόλεµο, η φιλολογική αυστηρότητα που επικρατούσε ως απόρροια των αρχών της επιστηµονικής-ιστορικής Αναστήλωσης, άρχισε να αποδεικνύεται ανεπαρκής για να καλύψει το φάσµα των διάφορων περιπτώσεων στην

9 Αναστήλωση. Αφ' ετ ετέρου, εάν αυτές οι αρχές ήταν εφαρµόσιµες στα κλασικά µνηµεία, η πράξη έδειξε ότι δεν µπορούσαν να εφαρµοσθούν και στα υπόλοιπα µνηµεία Κριτική Αποκατάσταση Στα 1939, έχουµε µιά πρώτη διατύπωση της κριτικής θεωρίας για την Αναστήλωση από τον Giulio Argan 7. Η ανεπάρκεια των αρχών της επιστηµονικής-ιστορικής Αναστήλωσης, όπου το µνηµείο εθεωρείτο απλό τεκµήριο Ιστορίας, φάνηκε πιο έντονη µεταπολεµικά µε τις µεγάλες καταστροφές που υπέστησαν σηµαντικά µνηµεία και τα ιστορικά κέντρα πόλεων. Η πολυπλοκότητα των περιπτώσεων, οι µεγάλες καταστροφές που είχαν υποστεί τα µνηµεία από βοµβαρδισµούς, και η ανάγκη για ανασύνθεση µεγάλων τµηµάτων τους, δεν µπορούσε να αντιµετωπισθεί µε φιλολογική στενότητα που έβαζε σε δεύτερη θέση τις καλλιτεχνικές ανάγκες έκφρασης των µνηµείων. Οι ίδιες οι αναστηλωτικές ανάγκες προυπέθεταν µια πνευµατική διεργασία τέτοια που να αποβλέπει στην αποκατάσταση της ενότητας µορφής του µνηµείου, κάτω από ορισµένες αρχές οργάνωσης της αρχιτεκτονικής. ηλαδή οι ίδιοι οι αναστηλωτές, έπρεπε να κρίνουν κατά περίπτωση πως θα απέδιδαν στο ακρωτηριασµένο µνηµείο την ενότητα µορφής του, ούτως ώστε να το αποκαταστήσουν µορφολογικά και λειτουργικά. Αυτό προυπέθετε κάθε φορά µια συγκεκριµένη επιλογή, δηλαδή µια κριτική απόφαση καλλιτεχνικού χαρακτήρα που ξεπερνούσε κάθε στενή διδασκαλία και κανόνα. Η διατύπωση της Θεωρίας της κριτικής αποκατάστασης ήταν µεγάλη συνεισφορά του Cesare Brandi, που ήταν Καθηγητής της Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήµιο της Ρώµης και από το 1939 ιευθυντής του νεοϊδρυµένου Instituto Centrale di Restauro της Ιταλίας ηµιουργική αποκατάσταση Η θεωρία της δηµιουργικής αποκατάστασης, άρχισε να διατυπώνεται στα αµέσως µετά τον Πόλεµο χρόνια, από τον A.Pica 9 και τον Roberto Pane 10. Η θεωρία της δηµιουργικής αποκατάστασης θεωρείται συνέχεια της κριτικής αποκατάστασης "... εφ όσον η αποκατάσταση προϋποθέτει από τον αναστηλωτή µια πνευµατική-κριτική διεργασία, είναι δηµιουργική πράξη...". Αυτή η θεωρία εκτέθηκε συστηµατικά από τον Renato Bonelli 11 ο οποίος ασχολήθηκε συστηµατικά και µε τα ιστορικά κέντρα και έθεσε έναν νέο παράγοντα που τα χαρακτηρίζει, αυτόν του τυχαίου που χαρακτηρίζει την λαϊκή Αρχιτεκτονική, λέγοντας συγκεκριµένα ότι αυτό που µας προσελκύει στην λαϊκή αρχιτεκτονική είναι το τυχαίο που ωθεί τον επισκέπτη στην εξερεύνηση. Tόσο η κριτική αποκατάσταση όσο και η δηµιουργική διατυπώθηκαν συνολικά από τον Cesare Brandi στο βιβλίο του '' Teoria del Restauro'', που εκδόθηκε στην Ρώµη το 1963, που αποτελεί θεµελιώδες βιβλίο για την Αναστήλωση. 12 Με βάση την θεωρία του Cesare Brandi oνοµάζεται αναστήλωση οποιαδήποτε δραστηριότητα (είτε συνειδητή ενέργεια) που αποσκοπεί να δώσει µεγαλύτερη διάρκεια ζωής στα φυσικά στοιχεία (δηλαδή στα υλικά) τα οποία αποτελούν και µεταδίδουν την εικόνα του έργου τέχνης. Μετά τον Β Παγκόσµιο Πόλεµο το πρόβληµα της αναστήλωσης των µνηµείων και της αποκατάστασης των ιστορικών κέντρων τέθηκε έντονα. Μπορεί να παρατηρήσει κανείς διάφορες τάσεις: 1. Αναστήλωση ενός Μνηµείου- αποκατάσταση της αυθεντικής µορφής που είχε στο παρελθόν 7 Giulio Argan, Restauro delle opere d'arte. Progettata istituzione di un Gabinetto Centrale del Restauro, περιοδικό "Le Arti",σελ Cesare Brandi, '' Il fondamento Τeorico del Restauro '' Bollettino dell'istituto Centrale di Restauro'', 1950, σελ A.Pica, '' Attualita del Restauro, Rivista, '' Costruzioni-Casabella'', t.xvi, σελ Roberto Pane, Architettura e Arti Figurative, Venezia Renato Bonelli, Architettura e Restauro, Cesare Brandi, Teoria del Restauro, Roma 1963.

10 Είναι η περίπτωση της Αναστήλωσης ενός Μνηµείου που επιχειρεί την αποκατάσταση της αυθεντικής µορφής του στο παρελθόν, δηλαδή του "status quo ante". Όταν δεν γνωρίζουµε την αυθεντική µορφή του Μνηµείου την εποχή της ολοκλήρωσής του ως αρχιτεκτονικού έργου, συχνά την υποθέτουµε και δεν αναγνωρίζουµε ούτε σηµατοδοτούµε τις διαδοχικές επεµβάσεις. Αυτό µπορεί να οδηγεί σε εκφράσεις που δεν έχουν καµµία σχέση µε την Ιστορία του Μνηµείου και να αποδίδει µε αυτόν τον τρόπο µία ιστορική πραγµατικότητα που δέν υπήρξε ποτέ. Πολλές φορές η Αναστήλωση χρησιµοποιεί την απ'ευθείας αναπαραγωγή κάποιου υποθετικού µοντέλου του παρελθόντος. Για την χρησιµοποίηση αυτού του υποθετικού µοντέλου φέρονται ως δικαιολογίες: α)η εν γένει βαθειά γνώση του παρελθόντος και β) Η πληρότητα των στοιχείων για το συγκεκριµένο έργο. 2. Συµβολικές Παλινορθώσεις Η ειδική κατηγορία των "Συµβολικών Παλινορθώσεων" είναι η περίπτωση του ιστορικού κέντρου της Βαρσοβίας µεγάλης συναισθηµατικής και συµβολικής αξίας και την ιστορική Φωτογραφία µε τον στρατιωτικό που κρατάει την σηµαία του Κόκκινου Στρατου στην βοµβαρδισµένη Βαρσοβία του Β' Παγκοσµίου Πολέµου. Ο όρος "Συµβολική Παλινόρθωση" µπορεί να εφαρµοσθεί βέβαια µέχρι ένα σηµείο και στην βοµβαρδισµένη από τον Francesco Morosini στα 1664, Ακρόπολη των Αθηνών. Πολύ σηµαντικά είναι τα σχέδια του Καθηγητή Ιστορίας Αρχιτεκτονικής Μάνωλη Κορρέ, που αναπαριστούν την Ακρόπολη αµέσως µετά τον βοµβαρδισµό του Morosini. Ακραία παραδείγµατα ανακατασκευών είναι αυτή του καµπαναριού του Αγίου Μάρκου της Βενετίας στα 1902 και του ιστορικού κέντρου της Κρακοβίας µετά τον Β Παγκόσµιο Πόλεµο. 3. Αρχαϊσµός και παραδοσιοκρατία Εφ'όσον η Ιστορία ορίζεται ως η επιστήµη του παρελθόντος, η Ιστορία της Αρχιτεκτονικής είναι η Ιστορία του παρελθόντος των αρχιτεκτονικών έργων και οφείλει να καταφεύγει σε επιστηµονικές µεθόδους µελέτης του παρελθόντος. Γιατί "ως παρελθόν έχει ορισθεί η περίοδος που προηγείται των γεγονότων τα οποία ένα άτοµο θυµάται άµεσα" άρα δέν περιέχεται άµεσα στην Μνήµη του και πρέπει µε κάποιον τρόπο να τα γνωρίσει Αρχαϊσµός και παραδοσιοκρατία µε σαφείς πολιτικούς στόχους Άλλα παραδείγµατα διεκδίκησης της επιστροφής στο παρελθόν µέσω της αναστήλωσης ενός µνηµείου έχουµε από "τα εθνικιστικά κινήµατα αντίστοιχα" `Οπως γνωρίζουµε τα κινήµατα αυτά έχουν την τάση να εγκαθιδρύσουν µία τελείως "νέα τάξη" ενώ αυτοπαρουσιάζονται ως "αρχαιστικά", " παραδοσιοκρατικά". 14 Παραδείγµατα έχουµε πολλά από αναστηλώσεις µνηµείων. "Η επιστροφή στον "αρχαϊσµό" και στην "παραδοσιοκρατία" σηµαίνει την απόκρυψη σηµαντικού τµήµατος της Ιστορίας του µνηµείων και ίσως σηµαίνει µία µετάθεση της ιστορικής πραγµατικότητας." 15 Η επιστροφή στο παρελθόν και η επαναχρησιµοποίησή του δεν είναι πάντα δηµιουργική. Πολλές φορές, περιέχει έναν κίνδυνο, µπορεί να συγκαλύπτει καινούργια εγχειρήµατα και µε αυτόν τον τρόπο να µεταθέτει την Ιστορία από το ένα µέρος στο άλλο. Εφαρµόζοντας αυτήν την άποψη στις µέρες µας θα βρούµε ως κυριότερο παράδειγµα το έργο του κωπηλατοδροµίου για τους Ολυµπιακούς Αγώνες 2004 στον Μαραθώνα και τις διαφορετικές ιστορικές ερµηνείες σε ό,τι αφορά την θέση της αιγειαλίδας και την θέση του Τύµβου του Μαραθώνα. Με αυτόν τον τρόπο ένα µεγάλο ιστορικό πρόβληµα µετατίθεται πλέον σε πολιτικό. Μερικά από αυτά τα παραδείγµατα τα οποία χρησιµοποιήσαµε για να εξάγουµε τα συµπεράσµατα µας είχαν ως αποτέλεσµα την πρόσδοση µακροπρόθεσµης προστιθέµενης αξίας στα ιστορικά κέντρα που διατηρήθηκαν. 13 o.π., Jacques Le Goff, σελ o.π., Jacques Le Goff, σελ o.π., Jacques Le Goff, σελ.36.

11 Σήµερα, το πρόβληµα της διατήρησης των ιστορικών κέντρων από τους κρατικούς φορείς τίθεται διαφορετικά, τίθεται δηλαδή µε τους όρους της απόκτησης άµεσου κέρδους είτε αυτό ορίζεται σε τοπική είτε σε εθνική είτε σε διεθνή κλίµακα. 1. ιεθνής κλίµακα 1.1. ράση πολυεθνικών εταιρειών χηµικών παραγωγής υλικών για την αναστήλωση 1.2. ράση κερδοσκοπικών ή µη κερδοσκοπικών εταιρειών αποκατάστασης 2. Εθνική κλίµακα 2.1. Αποτελέσµατα που πρέπει να εγγυώνται το άµεσο κέρδος σε βάρος της διατήρησης της αυθεντικότητας του περιβάλλοντος π.χ.χανιά, Ρέθυµνο, συνοικία Ψυρρή Αθηνών Χρήση τέτοιων επιλογών για την αποκατάσταση που αποσκοπούν να διατηρήσουν της αυθεντικότητας του ιστορικού κέντρου σε βάρος άλλων τµηµάτων της πόλης π.χ. Στρασβούργο, Ρώµη Χρήση τέτοιων κριτηρίων που αποβλέπουν στην διατήρηση ορισµένων µόνον νησίδων από το ιστορικό κέντρο, π.χ.στις Βρυξέλλες, έχει διατηρηθεί η Grand-Place και η Sablon ενώ άλλες περιοχές του ιστορικού κέντρου έχουν καταστραφεί συνολικά Εάν οι δρόµοι του πολιτισµού του παρελθόντος συµπίπτουν µε τους δρόµους του κέρδους του παρόντος έχουµε δυνητικά την µεγαλύτερη καταστροφή των ιστορικών κέντρων και το µέγιστο του κέρδους σε περίπτωση διατήρησής τους Η παγκοσµιοποίηση αποτελεί πλέον ένα από τα αξιώµατα της αναστήλωσης και όπως η παγκοσµιοποίηση µερικές φορές απειλεί την οικονοµία ορισµένων χωρών µε αντίστοιχο τρόπο απειλεί και τα ιστορικά κέντρα. Λύσεις µπορούν να εξευρεθούν µέσα από µία συγκεκριµένη στρατηγική που θα επιβληθεί από τις τοπικές αρχές. Εναπόκειται στις τοπικές αρχές η εκλεκτική διαχείριση των πόρων που διατίθενται από ιεθνείς Οργανισµούς και µε αυτόν τον τρόπο θα µπορούσε να προσεγγίσει αξιόλογα παραδείγµατα π.χ. του Στρασβούργου ή της Βενετίας. Πάνω από όλα πρέπει να κατανοήσουµε τον ρόλο της Ιστορίας σε όλες τις περιπτώσεις. Είναι πιθανόν µία πρόταση ανάπλασης να προβλέπει την κατεδάφιση όλων των µιναρέδων. Σε αυτήν την περίπτωση αυτή δεν είναι απλά µία αρχιτεκτονική πρόταση, είναι µία ιστορική πράξη που θα καθορίσει την µελλοντική εικόνα αυτής της πόλης. Στην ιστορία των πόλεων υπάρχουν στιγµιαία γεγονότα που έχουν συνδεθεί µε τον λαϊκό πολιτισµό και δεν έχουν αποτυπωθεί σε µνηµειώδεις κατασκευές. Η ανασυγκόλληση αυτών των γεγονότων µπορεί να γίνει µέσα από τον λαϊκό πολιτισµό, από µαρτυρίες. Αλλά, η µνήµη των κατοίκων έχει µία περίεργη αίσθηση σύνδεσης µε τον τόπο και τον χώρο. 16 Είναι αναγκαίο να επανεκτιµήσουµε πως συνδέεται η αρχιτεκτονική της πόλης µε τις µνήµες της, πως αυτές οι κατασκευές του παρελθόντος δηµιουργούν την εικόνα του µέλλοντος όπως προδιαγράφονται ως απλοί τόποι κατανάλωσης. «H πολιτεία είναι πόλις και οίκος, στους κόλπους της οι δύο τούτοι πόλοι δεν µπορούν να ειρηνεύσουν. Το υπέρ-µετρον απειλεί φυσιολογικά την πόλη, απειλεί όµως και τον οίκο, όταν αυτός επιδιώκει να περιορίσει την φύση της πόλης στους δικούς του κόλπους. Βέβαια, η πολιτεία στηρίζεται πάνω στη συνθήκη που έχουν συνάψει οι δύο διαστάσεις, αλλά συνήθως σηµαίνει τέχνασµα, κατ ενάγκη εφήµερο. Πάντα οι αξίες του οίκου προκαλούν τις αξίες της πόλης, πάντα διακηρύσσουν την προτεραιότητα τους απέναντί τους» 17. Καταλήγοντας θα διατυπώσουµε µία άλλη άποψη. Ουσιαστικό στοιχείο είναι κάθε φορά η εµφάνιση της ουσίας του έργου. Η πολυµορφία είναι ουσιώδης για την ουσία."η πολλαπλότητα είναι ενδογενώς Λογική ". 18 "H Ευρωπαϊκή αρµονία είναι δια-λόγος και 16 Borden L., Rendell J., Pivaro A., The Unknown City, Joe Kerr, The MIT Press, Cambridge Massachusetts, London, England 2001, σελ o.π., Massimo Cacciari, Το Αρχιπέλαγος, σελ o.π., Massimo Cacciari, Το Αρχιπέλαγος, σελ. 22, " εν είναι άναρχη εµφάνιση ξεχωριστών οντοτήτων αλλά Σύνολο από κόσµους από δοµές που διαθέτουν τάξη και συνδιαλέγονται µεταξύ τους. Η "Γλώσσα" αυτής της "τάξης", δηλαδή της "συν-εννόησης" ανάµεσα στα "όντα", είναι ο "Λόγος".

12 πόλεµος: Είναι τραγική και διαλεκτική και συγχρόνως, σηµεία συνέρρευσης και διαχωρισµού, οι πόλεις της. "Αρχιπέλαγα οι θάλασσες της, οι τοποθεσίες, οι µορφές, τα αιτήµατα που αναφύονται από εποχή σε εποχή, από έθνος σε έθνος. Μέσω του "Αρχιπελάγους" συνδέονται οι χώροι και οι στιγµές της από την Αρχαιότητα ως τον Μεσαίωνα, από την κλασική έως την ροµαντική φιλολογία, και επικοινωνούν απροσδόκητα από συγγραφέα σε συγγραφέα διασχίζοντας τις πιό µακρινές αποστάσεις". Για αυτόν τον λόγο η πολυµορφία πρέπει να "σωθεί" αλλά για να τήν σώσουµε πρέπει να την κατηγοριοποιήσουµε και να την κατατάξουµε. Κατηγοριοποίηση σηµαίνει ένταξη σε ένα Network ή δίκτυο σχέσεων, δηλαδή επισήµανση ειδοποιών διαφορών των συνόλων όπου το έργο ανήκει, δηλαδή την εύρεση του "Κοινού Λόγου των πολλών", της "Λογικής" που τα ενώνει. Η πολυµορφία των µνηµείων µπορεί να είναι ως συνόλων και ως υποσυνόλων. Ως υποσύνολα µπορεί να υπάρξουν πολλά. Τέτοια υποσύνολα είναι και οι επάλληλες ιστορικές φάσεις (υποσύνολα) που οφείλουµε σε κάθε αναστήλωση να διασώσουµε. Προκειµένου να διασώσουµε την πολυµορφία των µνηµείων πρέπει να κάνουµε πρώτα των ανάλυση των διαδοχικών ιστορικών φάσεων µέσα στο ιστορικό τους πλαίσιο και να καταγράψουµε κάθε πληροφορία είτε βιβλιογραφική, είτε ιστορική είτε από την επί τόπου παρατήρηση.πρέπει να καταγράψουµε και να κατατάξουµε µε βάση ειδικά επιλεγµένα κριτήρια κάθε επί µέρους στοιχείο, ως στοιχείο και ως τµήµα ενός συνόλου. Αυτό προϋποθέτει την δηµιουργία ενός "Network" ή ικτύου σχέσεων. Σηµασία έχει η εύρεση του κοινού Λόγου δηλαδή της "Λογικής" των µερών του συνόλου και της "Λογικής" που τα ενώνει. Η εύρεση του κοινού λόγου των πολλών µπορεί να γίνει µε την Μέθοδο των πεπερασµένων στοιχείων χάρη στην Πληροφορική. Οι δυνατότητες που µας παρέχει η Πληροφορική δεν είναι άπειρες. Τα επί µέρους στοιχεία (ιστορικά, αρχειακά και από την in situ παρατήρηση) που καταγράψαµε είναι τα πεπερασµένα στοιχεία. H µέθοδος των πεπερασµένων στοιχείων (finite elements-elementi infiniti) σου επιτρέπει να έχεις πάντοτε τον έλεγχο µε πόσα κοµµάτια ασχολείσαι.