ΒΙΤΑΜΙΝΗ D ΚΑΙ ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΜΑΙΑ Msc Γ.Ν.Καβαλας

Transcript

1 ΒΙΤΑΜΙΝΗ D ΚΑΙ ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ ΜΑΙΑ Msc Γ.Ν.Καβαλας

2 Η βιταμίνη D είναι μια λιποδιαλυτή βιταμίνη που απομονώθηκε το 1930 και ονομάστηκε Kαλσιφερόλη Βιταμίνη D2 (Eργοκαλσιφερόλη) Προστίθεται στα τρόφιμα Βιταμίνη D3 (Xοληκαλσιφερόλη) Οι δύο κύριες μορφές της είναι : Παράγεται στο δέρμα με την έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία και προσλαμβάνεται από τη διατροφή μέσω των ζωικών προϊόντων

3 90 % της βιταμίνη D παράγεται ενδογενώς στον ανθρώπινο οργανισμό υπό την επίδραση της Ηλιακής Ακτινοβολίας! Μόνο 10% περίπου μπορεί να προσληφθεί από τις τροφές και υπάρχει σε λίγα τρόφιμα!! Προστίθεται τεχνητά σε τρόφιμα Διατίθεται σε συμπληρώματα διατροφής

4 Οι κυριότερες διαιτητικές πηγές της βιταμίνης D Συκώτι ψαριού και τα Έλαια από αυτό (Μουρουνέλαιο) Λιπαρά ψάρια (σκουμπρί, σολομός, σαρδέλες, τόνος) Κρόκος αυγού Στα εμπλουτισμένα τρόφιμα τα εμπλουτισμένα δημητριακά, γάλα, βούτυρο και μαργαρίνη Scientific Committee on Food. (2002). Opinion of the Scientific Committee on Food on the Tolerable Upper Intake Level of Vitamin D Food Standards Agency (2002). McCance and Widdowsons s The Composition of Foods, 6th summary edition. Cambridge: Royal Society of Chemistry.

5 Μέχρι πριν λίγο καιρό το μόνο που γνωρίζαμε για την βιταμίνη D περιοριζόταν κυρίως στην δράση της στα οστά Τα τελευταία χρόνια, τα επιστημονικά περιοδικά επισημαίνουν την δράση της βιταμίνης D σε όλα τα συστήματα (πλειοτροπική δράση: δράση σε πολλαπλά επίπεδα) Η βιταμίνη D είναι στην πραγματικότητα μια ορμόνη η οποία δρα κατευθείαν πάνω στα Γονίδια μας!

6 Βιταμίνη D και DNA Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης δημοσίευσαν τον Οκτώβριο του 2010, μια έρευνα που πιστοποίησε την δράση της βιταμίνης D σε 3005 γονίδια. Αποδείχτηκε ότι το καθένα από αυτά τα γονίδια έχει έναν ειδικό υποδοχέα για την D3. Η βιταμίνη D συνδέεται σε αυτόν τον υποδοχέα και έτσι επηρεάζει κατευθείαν τη λειτουργία μεγάλου μέρους των γονιδίων μας. Ramagopalan SV et al. (2010) ChIP-seq defined genome-wide map of vitamin D receptor binding: associations with disease and evolution, Genome Res.20(10):

7 Σήμερα ο παγκόσμιος ιατρικός τύπος είναι γεμάτος από άρθρα που αναφέρονται στις ευεργετικές ιδιότητες της βιταμίνης D Η βιταμίνη D συνδέεται : Μειωμένη θνησιμότητα από οποιονδήποτε παράγοντα! Απαραίτητη για την ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού μας συστήματος!

8 Ευεργετικός ρόλος Βιταμίνης D «Μελέτη σε 10 χώρες της Ευρώπης με συμμετοχή ανθρώπων έδειξε ότι οι ασθενείς με υψηλότερη συγκέντρωση της βιταμίνης D διέτρεχαν 40% λιγότερο κίνδυνο για εμφάνιση καρκίνου του παχέος εντέρου σε σχέση με αυτούς που είχαν τη χαμηλότερη συγκέντρωση» «Στη Φινλανδία, όταν άρχισαν να χορηγούνται στα νεογέννητα διεθνείς μονάδες (ΙU) βιταμίνης D την ημέρα, η συχνότητα του διαβήτη τύπου 1 μειώθηκε κατά 88%» «Λήψη 2000 IU/d βιταμίνης D και μέτρια έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία, αύξησε τα επίπεδα του ορού 25(OH)D σε 52 ng/ml, ένα επίπεδο που συσχετίζεται με μείωση μέχρι και 50% του καρκίνου του μαστού» Association between pre-diagnostic circulating vitamin D concentration and risk of colorectal cancer in European populations:a nested case-control study. BMJ 2010; 340 Hyppönen E., et al. (2001) Intake of vitamin D and risk of type 1 diabetes: a birth-cohort study. Lancet 358: Garland CF, et al. (2007) Vitamin D and prevention of breast cancer: pooled analysis The Journal of Steroid Biochemistry and Molecular Biology 103(3-5):708-11

9 Άλλα πεδία, όπου η βιταμίνη D μπορεί να έχει ευεργετικό ρόλο: Αυτοάνοσα νοσήματα Υπέρταση και καρδιολογικά νοσήματα Κατάθλιψη Παχυσαρκία Λοιμώξεων του αναπνευστικού Γνωσιακή ύφεση στους ηλικιωμένους Σκλήρυνση κατά πλάκας Ρευματοειδής αρθρίτιδα Εγκυμοσύνη Ανάπτυξη των παιδιών και σε πολλά άλλα Holick MF (2004) Vitamin D : importance in the prevention of cancers, type 1 diabetes, heart disease, and osteoporosis. Am J Clin Nutr 79: Buell et al. (2009). Vitamin D Is Associated With Cognitive Function in Elders Receiving Home Health Services. Journal of Gerontology 664: Holick MF (2004). Sunlight and vitamin D for bone health and prevention of autoimmune diseases, cancers, and cardiovascular disease. American Journal of Clinical Nutrition 80 :

10 Η βιταμίνη D σε μεγάλες ποσότητες μπορεί να είναι τοξική! Η τοξικότητα δεν είναι συχνή, αλλά τα παιδιά είναι πιο ευπαθή στην υπερβιταμίνωση απ ότι οι ενήλικες Τα κλινικά συμπτώματα της υπερβολικής πρόσληψης βιταμίνης περιλαμβάνουν: Ανορεξία Απώλεια βάρους Αδυναμία Κόπωση Αποπροσανατολισμό Ναυτία και έμετο Δυσκοιλιότητα Η υπερβολική έκθεση στον ήλιο δεν μπορεί να προκαλέσει τοξικότητα από βιταμίνη D Συνεπώς, τοξικότητα επέρχεται μόνο με τη χρήση συμπληρωμάτων από το στόμα. Scientific Committee on Food. (2002). Opinion of the Scientific Committee on Food on the Tolerable Upper Intake Level of Vitamin D

11 Για να διαπιστωθεί η ανεπάρκεια ή η επάρκεια της βιταμίνης D μετριέται η 25 υδροξυβιταµίνη D ( 25(ΟΗ)D) στο αίμα Σύμφωνα με Αμερικάνικη Ενδοκρινολογική Εταιρεία, 2011 ιδεωδώς τα επίπεδα της βιταμίνης D στο αίμα πρέπει να είναι μεταξύ ng/ml Έλλειψη: < 10 ng/ml Ανεπάρκεια: ng/ml Επάρκεια: ng/ml Τοξικότητα: > 100 ng/ml Evaluation, Treatment, and Prevention of Vitamin D Deficiency: An Endocrine Society Clinical Practice Guideline. Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 2011,96 (7):

12 Πολλοί από εμάς πιστεύουν ότι το γεγονός ότι ζούμε σε μια χώρα με ηλιοφάνεια, αρκεί για να καλυφθούν οι ανάγκες μας σε βιταμίνη D Η πραγματικότητα όμως είναι διαφορετική Η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού στην Ελλάδα και στις Μεσογειακές χώρες έχει ανεπαρκή επίπεδα D στο αίμα

13 Οι περισσότεροι Ευρωπαίοι δεν εξασφαλίζουν τη συνιστώμενη ποσότητα για τη βιταμίνη D!! Μια ολλανδική έρευνα, που έγινε το 1995 και δημοσιεύτηκε στο «Lancet», έδειξε ότι οι Έλληνες, οι Ισπανοί και οι Ιταλοί που μετρήθηκαν είχαν πολύ λιγότερη βιταμίνη D σε σχέση με τους Νορβηγούς, Δανούς, Ελβετούς και Γάλλους που πήραν μέρος στην ίδια έρευνα. Νορβηγοί και οι Δανοί είχαν περίπου 45 ng/ml Γάλλοι και οι Ελβετοί είχαν περίπου 30 ng/ml Μεσογειακοί λαοί κάτω από 20 ng/ml R.P.J.Van der Wielen et al. (1995) Serum vitamin D concentrations among elderly people in Europe. The Lancet, Vol 346, issue 8969, Pages WHO. (2004). Vitamin and Mineral Requirements in Human Nutrition, 2nd Edition. Geneva, Switzerland. Ovesen et al. (2003). Geographical differences in vitamin D status, with particular reference to European countries. Proceedings of the Nutrition Society 62:

14 Σε έρευνα μέτρησης των επιπέδων της 25(ΟΗ) D3 επί 1006 εφήβων από 10 Ευρωπαϊκές πρωτεύουσες 470 ήταν αγόρια, ηλικίας 12,5-17,5 ετών βρέθηκε ότι: 80 % του δείγματος είχε υποκανονικά ή υποεπιθυμητά επίπεδα! 39% είχε ανεπαρκή 27% είχε ελλιπή 15% είχε σοβαρά ελλιπή επίπεδα Gonzalez-Gross M et al. (2011) Vitamin D status among adolescents in Europe: the Healthy Lifestyle in Europe by Nutrition in Adolescence study.br. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ J Nutr.17:1-10. ΜΑΡΙΑΝΝΑ

15 Έρευνες στην Ελλάδα έδειξαν ότι η έλλειψη βιταμίνης D είναι συχνή ειδικά στα παιδιά και στους υπερηλίκους Σε παλαιότερη μελέτη του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού βρέθηκε ότι στο τέλος του χειμώνα τα περισσότερα παιδιά του Δημοτικού Σχολείου είχαν επίπεδα βιταμίνης D πολύ χαμηλότερα από τα κατώτερα φυσιολογικά Μελέτη, σε 395 τροφίμους γηροκομείων τον χειμώνα, το 93,5% είχαν πλήρη έλλειψη βιταμίνης D, ενώ στο 66% εξακολουθούσαν η ίδια κατάσταση και το καλοκαίρι Πρόσφατη μελέτη 2011, σε δείγμα 397 παιδιών, ηλικίας έδειξε έλλειψη βιταμίνης D στο 27% και στατιστικά σημαντικά υψηλότερη το χειμώνα 41,9%. Διαφορά φάνηκε και μεταξύ των 2 φύλων, με τα κορίτσια να έχουν υψηλότερα ποσοστά ανεπαρκείας 31,9% σε σχέση με τα αγόρια 21,5% Αλεξάνδρα Κουμπίτσκη (2011). ΣΧΕΣΗ ΕΠΙΠΕΔΩΝ ΒΙΤΑΜΙΝΗΣ D, ΣΥΣΤΑΣΗ ΣΩΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ. ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΕΤΩΝ. Χαροκόπειο ΜΑΡΙΑΝΝΑ πανεπιστήμιο. Αθήνα

16 Έρευνα (2013) στην Β. Ελλάδα κατά τη διάρκεια του χειμώνα Μέθοδος Μέτρησε τις συγκεντρώσεις βιταμίνης D ορού της 25 υδροξυβιταµίνης D στο αίμα σε αποκλειστικώς θηλάζοντα βρέφη ηλικίας 1-6 μηνών που δεν λάμβαναν συμπλήρωμα βιταμίνης D από το στόμα Δείγμα 25 υγιή βρέφη (13 κορίτσια και 12 αγόρια) Ηλικίας 1-6 μηνών (διάμεση ηλικία 2,5 μήνες) Αποτελέσματα Συνολικά 5 στα 13 κορίτσια και 5 στα 12 αγόρια εμφάνιζαν έλλειψη 25(ΟΗ)D Επιπλέον, 2 κορίτσια και 4 αγόρια εμφάνιζαν ανεπάρκεια 25(ΟΗ)D Συμπέρασμα Η έλλειψη και η ανεπάρκειας βιταμίνης D είναι εξαιρετικά συχνή σε αποκλειστικώς θηλάζοντα βρέφη 1-6 μηνών στην Βόρεια Ελλάδα κατά τη διάρκεια του χειμώνα Προτείνουν όλα τα θηλάζοντα βρέφη, να λαμβάνουν συμπλήρωμα βιταμίνης D από το στόμα Μανταδάκης Ε., Πατσούρου Α., Χατζηϊωαννίδου Ε.Ποτονός Α., Γκιόκα Θ και Χατζημιχαήλ Α. (2013) Συγκεντρώσεις βιταμίνης D ορού σε αποκλειστικώς θηλάζοντα βρέφη ηλικίας 1-6 μηνών που δεν λάμβαναν συμπλήρωμα βιταμίνης D κατά τη διάρκεια του χειμώνα στην Βόρεια Ελλάδα. Παιδιατρική, τόμος 76, τεύχος 2.

17 Από στατιστικές μελέτες φαίνεται ότι το 50-80%του γενικού πληθυσμού έχουν ελαττωμένα επίπεδα βιταμίνης D Αυτό μπορεί να αποδοθεί: Σύγχρονο τρόπο ζωής Απομάκρυνση από τη φυσική έκθεση στο περιβάλλον Άλλους παράγοντες που επηρεάζουν την ενδογενή σύνθεση

18 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΝΔΟΓΕΝΗ ΣΥΝΘΕΣΗ Εποχή του έτους Ώρα Διάρκεια της ημέρας Νέφωση (Η πλήρης νέφωση μειώνει την υπεριώδη ακτινοβολία κατά 50%) Ύπαρξη ατμοσφαιρικών ρύπων (Σοβαρή ρύπανση του αέρα μειώνει την ακτινοβολία κατά 60%) WHO (2004) Vitamin and Mineral Requirements in Human Nutrition, 2nd Edition. Geneva, Switzerland. Holick MF (2007)Vitamin D deficiency. The New England Journal of Medicine (NEJM) 357:

19 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΝΔΟΓΕΝΗ ΣΥΝΘΕΣΗ Συγκέντρωση της μελανίνης στο δέρμα ο χρωματισμός του δέρματος εμποδίζει τη UV-B ακτινοβολία να φτάσει τα κύτταρα του δέρματος που παράγουν τη βιταμίνη D. Χρήση αντιηλιακών Ο δείκτης προστασίας SPF 8 θεωρείται ότι αποκλείει πλήρως την ακτινοβολία τύπου Β από το να φθάσει στο δέρμα. Επίσης, η υπεριώδης ακτινοβολία τύπου Β δεν διαπερνά το γυαλί και άρα η έκθεση στον ήλιο σε κλειστούς χώρους δεν οδηγεί σε σύνθεση βιταμίνης D. Matsuoka LY, Ide L, Wortsman J, MacLaughlin JA, Holick MF 1987 Sunscreens suppress cutaneous vitamin D3 synthesis. J Clin Endocrinol Metab 64: Hintzpeter B, et. Al. (2008) Higher prevalence of vitamin D deficiency is associated with immigrant background among children and adolescents in Germany. J Nutr 138: WHO Fact sheet N 305. Ultraviolet radiation and human health. December Norval M, Wulf HC. (2009). Does chronic sunscreen use reduce vitamin D production to insufficient levels? British Journal of Dermatology 161(4):

20 Χρήση Αντιηλιακών - Καρκίνος Ερευνητές από το πανεπιστήμιο της Καλιφορνίας αξιολόγησαν στοιχεία και έρευνες 40 ετών σχετικά με το αν η χρήση αντηλιακών μειώνει τον κίνδυνο για την ανάπτυξη μελανώματος. Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η χρήση αντηλιακών μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο ανάπτυξης μελανώματος γιατί εμποδίζει την ακτινοβολία τύπου Β, που είναι υπεύθυνη για την παραγωγή βιταμίνης D στο δέρμα μας. Gorham ED et al., (2007). Do sunscreens increase risk of melanoma in populations residing at higher latitudes? Ann Epidemiol. Dec;17(12):

21 Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας είναι τα Εγκαύματα που προκαλούν καρκίνο του δέρματος και όχι η απλή έκθεση στον ήλιο. Ο δε καρκίνος του δέρματος που μπορεί να προκύψει από επαναλαμβανόμενα εγκαύματα δεν αφορά το μελάνωμα όπως λανθασμένα πιστεύεται αλλά το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα, το οποίο όταν εντοπίζεται πρώιμα είναι σχεδόν πάντα θεραπεύσιμο. WHO (2000) DO SUNSCREENS PREVENT SKIN CANCER? International Agency for Research on Cancer N 132

22 Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) συστήνει την έκθεση του προσώπου και των χεριών στον ήλιο, αποφεύγοντας το έγκαυμα, για περίπου 30 λεπτά την ημέρα, προκειμένου να εξασφαλιστεί η επαρκής παραγωγή της βιταμίνης D. WHO (2004) Vitamin and Mineral Requirements in Human Nutrition, 2nd Edition. Geneva, Switzerland.

23 Η βιταμίνη D είναι απαραίτητη σε όλους Ωστόσο, μεγαλύτερες ανάγκες για βιταμίνη D έχουν: Τα βρέφη και ιδιαίτερα τα πρόωρα νεογνά Τα παιδιά που βρίσκονται στην ανάπτυξη Οι έγκυες Οι γυναίκες που θηλάζουν Οι ηλικιωμένοι (επειδή τη συνθέτουν δυσκολότερα) Τα άτομα με σκουρόχρωμο δέρμα Τα άτομα που δεν εκτίθενται συστηματικά και αρκετά στον ήλιο Evaluation, Treatment, and Prevention of Vitamin D Deficiency: An Endocrine Society Clinical Practice Guideline. Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, July 2011, 96 (7):

24 Η Αμερικάνικη ενδοκρινολογική εταιρεία κατατάσσει τις θηλάζουσες μητέρες και τα βρέφη που θηλάζουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου και συνιστούν έλεγχο για ανεπάρκεια βιταμίνης D με τον υπολογισμό επιπέδων ορού 25-hydrox D Evaluation, Treatment and Prevention of Vitamin D Deficiency: An Endocrine Society Clinical Practice Guideline. Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, July 2011, 96 (7):

25 Το μητρικό γάλα και το πρωτόγαλα περιέχουν μικρές ποσότητες βιταμίνης D, περίπου 15.9 ± 8.6 IU /liter Όταν ο παρατεταμένος αποκλειστικός θηλασμός δεν συνδυάζεται με συμπληρωματική χορήγηση βιταμίνης D, αποτελεί βασική αίτια εμφάνισης ραχίτιδας, ιδιαίτερα σε βρέφη με αυξημένη συγκέντρωση μελανίνης στο δέρμα τα οποία θηλάζουν μητέρες με μειωμένα επίπεδα βιταμίνης D Hollis BW, Wagner CL.(2004) Vitamin D requirements during lactation: high-dose maternal supplementation as therapy to prevent hypovitaminosis D for both the mother and the nursing infant. Am J Clin Nutr 80:

26 Tο αγελαδινό γάλα είναι τροφή επίσης εξαιρετικά πτωχή σε βιταμίνη D Ωστόσο, τα βρεφικά γάλατα 1ης, 2ης και 3ης ηλικίας είναι εμπλουτισμένα με βιταμίνη D σε ποσότητα ικανή να καλύψει τις ημερήσιες ανάγκες των βρεφών και των νηπίων (400IU ανά λίτρο).

27 Η Αμερικανική Παιδιατρική Ακαδημία έχει εκδώσει οδηγία πριν από χρόνια να χορηγείται βιταμίνη D των 400 ΙU σε όλα τα βρέφη που θηλάζουν αποκλειστικά, μέχρι να ξεκινήσουν διατροφή με εμπλουτισμένο γάλα American Academy of Pediatrics (2008). Updates Guidelines for Vitamin D Intake. Pediatrics.22:

28 Η Αμερικάνικη ενδοκρινολογική εταιρεία τονίζει ότι για να διατηρήσουν το επίπεδο ορού αίματος 25 (OH) D πάνω από 30 ng/l Βρέφη & παιδιά από 0-1 ετών απαιτούνται τουλάχιστον 400 IU βιταμίνης D Έγκυες χρειάζονται τουλάχιστον 600 IU/d βιταμίνης D Θηλάζουσες γυναίκες τουλάχιστον IU/d βιταμίνης D Evaluation, Treatment, and Prevention of Vitamin D Deficiency: An Endocrine Society Clinical Practice Guideline. Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, July 2011, 96 (7):

29 Υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ της λήψης βιταμίνης D και την ποσότητα βιταμίνης D που εκκρίνεται στο μητρικό γάλα Ακόμα και αν οι γυναίκες λαμβάνουν IU βιταμίνης D η ποσότητα της βιταμίνης που περιέχεται στο γάλα ήταν μόνο μεταξύ 5 και 136 IU /liter Προκαταρκτικά στοιχεία προτείνουν ότι μόνο όταν οι θηλάζουσες μητέρες λαμβάνουν IU βιταμίνης D μεταφέρεται επαρκή ποσότητα βιταμίνης στο μητρικό γάλα ώστε ικανοποιεί τις ανάγκες των νεογνών Standing Committee on the Scientific Evaluation of Dietary Reference Intakes Food and Nutrition Board Institute of Medicine 1999 Vitamin D. In: Dietary reference intakes for calcium, phosphorus, magnesium, vitamin D and fluoride. Washington, DC: National Academy Press; Hollis BW, Wagner CL(2004). Vitamin D requirements during lactation: high-dose maternal supplementation as therapy to prevent hypovitaminosis D for ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ both the mother and ΜΑΡΙΑΝΝΑ the nursing infant. Am J Clin Nutr 80:

30 Αμερικάνικη ενδοκρινολογική εταιρεία συστήνει τον προσδιορισμό των επιπέδων της βιταμίνης D στο αίμα και χορήγηση συμπληρωμάτων Τονίζει ότι: πάντα με ιατρική καθοδήγηση. οι γυναίκες που θηλάζουν χρειάζονται IU/d ώστε να διατηρήσουν τα επίπεδα της βιταμίνης D πάνω από 30ng/L. Με σκοπό να ικανοποιηθούν οι ανάγκες του νεογνού που σιτίζεται αποκλειστικά με μητρικό γάλα, η μητέρα χρειάζεται IU/d ώστε να μεταφέρει αρκετή βιταμίνης D στο γάλα της. Hollis BW, Wagner CL(2004)Vitamin D requirements during lactation: high-dose maternal supplementation as therapy to prevent hypovitaminosis D for both the mother and the nursing infant. Am J Clin Nutr 80:

31 Συμπεράσματα Η βιταμίνη D είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας για την διατήρηση και την ενίσχυση της καλής μας υγείας Η καλύτερη πηγή για την αύξηση της βιταμίνης D είναι ο Ήλιος Όλος ο πληθυσμός πρέπει να μετράει και να διατηρεί ιδανικά επίπεδα βιταμίνης D Προτείνετε όλα τα αποκλειστικώς θηλάζοντα βρέφη, να λαμβάνουν συμπλήρωμα βιταμίνης D από το στόμα

32 Ευχαριστώ