Αφανής αστερισμοί. Ταώς Pavo

Transcript

1 Αφανής αστερισμοί Ταώς Pavo Είναι αστερισμός που σημειώθηκε από τους Keyser και Houtman μεταξύ 1595 και 1597, και πρωτοεμφανίστηκε το 1603 στην Ουρανομετρία του Μπάγερ. Είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός, αόρατος από την Ελλάδα, και συνορεύει με τους εξής 5 αστερισμούς: Τηλεσκόπιον, Βωμός, Πτηνόν, Οκτάς και Ινδός. Το όνομα που του έδωσε ο Bayer είναι ταιριαστό για τους αστέρες, σώματα που ζουν για εκατομμύρια χρόνια, αφού ο ταώς, δηλαδή το πουλί παγώνι, υπήρξε από παλιά σύμβολο της αθανασίας, ίσως από το γεγονος ότι ήταν το ιερό πτηνό της θεάς Ήρας, της αθάνατης βασίλισσας των ουρανών. Κατά την ελληνική μυθολογία αρχικώς το πτηνό ήταν ο Άργος, ο μυθικός ναυπηγός του πλοίου «Αργώ», που μεταμορφώθηκε από την Ήρα σε παγώνι όταν το πλοίο του μεταφέρθηκε στον ουρανό, όπου από τότε το έχει ξανασυναντήσει. Κατά τον στίχο του Οβιδίου είναι το «πετούμενο της Ήρας που μετέφερε την ουρά του στ' άστρα» («Μεταμορφώσεις»). 93

2 Χαμαιλέων Chamaeleon Είναι αστερισμός, ένας από τους 12 που δημιούργησαν οι Pieter Dirkszoon Keyser και Frederick de Houtman μεταξύ των ετών 1595 και 1597, και πρωτοεμφανίσθηκε στην Ουρανομετρία του Johann Bayer το Είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός, αόρατος από την Ελλάδα, και συνορεύει με τους παρακάτω έξι αστερισμούς: Τρόπις, Ιπτάμενος Ιχθύς, Τράπεζα, Οκτάς, Πτηνόν και Μυία. Σχετικώς μικρός και ασήμαντος αστερισμός, είχε ενσωματωθεί από τον Pontanus στην Treatise του John Chilmead με την Μυία ως «ο χαμαιλέων με τη μύγα» (η μύγα είναι και στην πραγματικότητα τροφή αυτού του ζώου, του (χαμαιλέοντα). Αλλά ο Ιούλιος Σίλερ ο μετέβαλε εντελώς τον χαρακτήρα του αστερισμού ενώνοντάς τον με το Πτηνόν και την Μυία και σχηματίζοντας από το σύνολο τη βιβλική Εύα. Στην Κίνα ορισμένοι αστέρες του Χαμαιλέοντος συναποτελούσαν το Seaou Tow, μικρό μέτρο όγκου ή κουτάλα, που φαίνεται πράγματι να απεικονίζουν οι αστέρες α, θ, η, ι, ζ και μ στο δυτικό μισό του σημερινού μας αστερισμού. 94

3 Τράπεζα Mensa Είναι αστερισμός του νοτίου Ημισφαιρίου, που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1763 από τον Γάλλο αστρονόμο LaCaille που βρίσκεται εγγύτατα του Ν. Ουράνιου Πόλου. Είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Έχει τραπεζοειδές σχήμα εξου και η ονομασία του. Συνορεύει με τους αστερισμούς Δοράδα, Ύδρο, Οκτάδα, Χαμαιλέοντα και Ιπτάμενο Ιχθύ. Είναι ιδιαίτερα νότιος αστερισμός και συνεπώς τελείως αόρατος από την Ελλάδα. Η αρχική ονομασία του αστερισμού ήταν Mons Mensae, δηλαδή το Τραπεζοειδές Όρος. Ο LaCaille σκέφθηκε αυτή την ονομασία επειδή το Τραπεζοειδές Όρος πάνω από την Πόλη του Ακρωτηρίου (Κέιπ Τάουν) στη Νότιο Αφρική είναι συχνά στεφανωμένο από ένα σύννεφο, ακριβώς όπως και ο αστερισμός αυτός στεφανώνεται στο άνω (βόρειο) μέρος του από το Μέγα Νέφος του Μαγγελάνου. 95

4 Τουκάνα Tucana Είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1603, από τους Keyser και Houtman στην Ουρανομετρία τους, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός, αόρατος από την Ελλάδα, και συνορεύει με τους αστερισμούς Γερανό, Ινδό,Οκτάνα, Ύδρο, και Φοίνικα. Το όνομα προέρχεται από το τροπικό πουλί «τόκο» τουκάν (Ramphastos toco) της Νότιας Αμερικής με το τεράστιο (σε σχέση με το σώμα του) ράμφος.κατά τον 17ο αιώνα οι Βρετανοί αποκαλούσαν τον αστερισμό Brasilian Pye. O Caesius (Καίσιος) έδωσε το γεωγραφικώς ανακριβές όνομα Pica Indica (= Δρυοκολάπτης ο Ινδικός), ενώ οι Κέπλερ, Ριτσιόλι και μερικοί μεταγενέστεροι συγγραφείς προέκριναν την ονομασία Anser Americanus (= Αμερικανική Χήνα), που εμφανίζεται για τελευταία φορά στην πλανισφαίρα του Stieler το 1872 ως Amerikanische gans.η μορφή του πτηνού στον ουρανό απεικονίζεται να βλέπει προς τα δυτικά, με την ουρά του προς την πλευρά του φωτεινού αστέρα Achernar του Ηριδανού. Ο α Τουκάνας, ο φωτεινότερος αστέρας του αστερισμού, κατέχει βέβαια τη θέση του άκρου του εντυπωσιακού ράμφους. 96

5 Πτηνόν Apus Είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1603, από τους Keyser και Houtman στην Ουρανομετρία τους, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός, αόρατος από την Ελλάδα, και συνορεύει με τους εξής επτά αστερισμούς: Νότιον Τρίγωνον, Διαβήτης, Μυία, Χαμαιλέων, Οκτάς, Ταώς και Βομώς. Η μορφή Apous, που βρίσκεται στον Καίσιο, είναι πιστότερη στο ελληνικό πρωτότυπο. Η λέξη εννοεί το είδος πουλιού «άπους» της Νέας Γουινέας, γνωστότερο ως Παραδείσιο πτηνό (το πουλί του Παραδείσου), το Paradisaeus Ales του Καισίου. Ο Bayer το αναφέρει ως Apis Indica (= Ινδική Μέλισσα) στην πλανισφαίρα του των νέων νότιων αστερισμών, όπου όμως απεικονίζεται ως πουλί. Στη συντομευμένη γερμανική έκδοση του έργου του Bayer (1720) εμφανίζεται ως Apus Indica και στα γερμανικά Indischer Vogel. Στο παρελθόν εμφανιζόταν και η ονομασία Avis Indica, που επίσης σημαίνει «Το Πτηνόν των Ινδιών». Σε αγγλόφωνες πηγές, όπως στην πρώτη αγγλική έκδοση της «Λαϊκής Αστρονομίας» του Φλαμαριόν (19ος αι.), το Πτηνόν έχει αποδοθεί ως το οικιακό χελιδόνι, από το είδος Hirundo apus = το πετροχελίδονο. Στην Κίνα το Πτηνόν εμφανίζεται ως E Cho, δηλαδή το «Περίεργο σπουργίτι», καθώς επίσης και ως το «Μικρό Πτηνό-Θαύμα». Αλλά ο Ιούλιος Σίλερ μετέβαλε εντελώς τον χαρακτήρα του αστερισμού ενώνοντάς τον με τον Χαμαιλέοντα και την Μυία, και σχηματίζοντας από το σύνολο τη βιβλική Εύα. 97

6 Οκτάς Octan Είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1763 από τον LaCaille και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός, αόρατος από την Ελλάδα, και συνορεύει με τους παρακάτω επτά αστερισμούς: Τράπεζα, Ύδρος, Τουκάνα, Ινδός, Ταώς,Πτηνόν και Χαμαιλέων. Το αρχικό όνομα που είχε δώσει ο LaCaille ήταν Octans Hadleianus, προς τιμή του John Hadley που είχε εφεύρει το ομώνυμο αστρονομικό όργανο (βλ. οκτάντας) το Ο Οκτάς εμαφανίζεται εξάλλου στη γαλλική έκδοση του «Άτλαντος» του Τζον Φλάμστηντ ως l' Octans Reflexion Ινδός Indus Eίναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1603, από τους Keyser και Houtman, και δημοσιεύθηκε στην Ουρανομετρία του Bayer. Είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός και συνορεύει με τους αστερισμούς Μικροσκόπιον,Τηλεσκόπιον, Ταώς, Οκτάς, Τουκάνα και Γερανός. Μόνο ένα μικρό τμήμα του Ινδού είναι ορατό από την Ελλάδα, το οποίο περιλαμβάνει πάντως τον αστέρα α Ινδού. Η ονομασία εννοεί ό,τι αποκαλούμε σήμερα Ινδιάνο, δηλαδή ιθαγενή Αμερικανό («Αμερινδό»). Στην «Ουρανομετρία» του Bayer απεικονίζεται ως μάλλον ήρεμη μορφή, με βέλη στα δυο του χέρια αλλά όχι τόξο. Παρόμοια ήταν η απεικόνισή του στον άτλαντα του Flamsteed. Ο Λαλάντ έδωσε στον αστερισμό το παραλλαγμένο όνομα Triangle Indien (= το Ινδιάνικο Τρίγωνο), πιθανότατα από το γενικό περίγραμμα που σχηματίζουν οι φωτεινότεροι αστέρες του. Ο Ιούλιος Σίλερ ένωσε τον Ινδό με τον γειτονικό αστερισμό Ταώ και έπλασε τον πατριάρχη του Ισραήλ Ιώβ. Ο Ινδός ή ο αστέρας α Ινδού ήταν γνωστός στην Κίνα ως Pe Sze. 98

7 Οκρίβας Pictor Είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1763 από τον LaCaille και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός, ορατός κατά το ήμισυ περίπου από την Ελλάδα, και συνορεύει με τους εξής αστερισμούς: Περιστέρα, Γλυφείον, Δοράς, Ιπτάμενος Ιχθύς, Τρόπις και Πρύμνα. Ο LaCaille τον είχε ονομάσει αρχικώς Equuleus Pictoris, δηλαδή το τρίποδο υποστήριγμα ή «καβαλέτο» του ζωγράφου (pictor), όπου ο ζωγράφος στήνει τον πίνακα που ζωγραφίζει. Αυτό σημαίνει και η ελληνική λέξη οκρίβας ή οκρίβαντας (από το όκρις = άκρη, προεξοχή, και το ρήμα βαίνω). Επίσης, ο αστερισμός αποκλήθηκε και Pluteum Pictoris. Διαβήτης Circinus Είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1763 από τον LaCaille είναι και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Συνορεύει με τους αστερισμούς Λύκο, Κένταυρο, Μυία, Πτηνόν, Νότιον Τρίγωνον και Γνώμονα. Βρίσκεται ολόκληρος στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας και είναι αόρατος από την Ελλάδα. Δεν υπάρχει σε όλο τον αστερισμό αστέρας φωτεινότερος του τρίτου μεγέθους, και κανένας δεν έχει ιδιαίτερο όνομα. Ο Γκουλντ του απέδιδε 48 αστέρες μέχρι έβδομου μεγέθους. 99

8 Δίκτυον Reticulum Είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1763 από τον LaCaille και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός και συνορεύει με τους αστερισμούς Ωρολόγιον, Ύδρος και Δοράς. Είναι αόρατος από την Ελλάδα, εκτός από ένα ελάχιστο τμήμα του, που είναι ορατό από την Κρήτη. Παρότι γενικώς η πατρότητά του αποδίδεται στον LaCaille, στη μνήμη του πλέγματος που χρησιμοποίησε για τις παρατηρήσεις του του νότιου ουρανού, ο αστερισμός σημειώθηκε αρχικά από τον Isaak Habrecht του Αστεροσκοπείου του Στρασβούργου με το όνομα Ρόμβος (Rhombus) και πιθανότατα υιοθετήθηκε από τον LaCaille, ο οποίος απλώς του άλλαξε το όνομα σε Reticulum Rhomboidalis (Ρομβοειδές Δίκτυον), ονομασία που απλοποιήθηκε τελικώς σε Reticulum (Δίκτυον) από τη Διεθνή Αστρονομική `Ενωση. Στο Δίκτυο αποδίδονταν 34 αστέρες μέχρι το έβδομο μέγεθος. 100

9 Μυία Musca Είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1603, από τους Keyser και Houtman στην Ουρανομετρία τους, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Συνορεύει με τους αστερισμούς Νότιο Σταυρό, Κένταυρο, Τρόπιδα, Χαμαιλέοντα, Πτηνόν και Διαβήτη. Είναι πολύ νότιος αστερισμός και έτσι είναι τελείως αόρατος από την Ελλάδα. Η αρχική ονομασία του αστερισμού ήταν Musca Australis vel Indica, δηλαδή η Νότιος ή Ινδική Μυία, καθώς μέχρι και τα τέλη του 19ου αιώνα μ.χ. αναγνωριζόταν ο αστερισμός Musca Borealis (η Βόρειος Μυία) στην πλάτη του Κριού. Υποτίθεται ότι ο Lacaille τον δημιούργησε πρώτος από την Apis (Μέλισσα) του Bayer, αλλά ήδη από το 1679 ο Halley είχε αποκαλέσει τον αστερισμό Musca Apis, και ακόμα νωρίτερα ο Riccioli τον είχε καταλογογραφήσει ως Apis seu Musca. Από την άλλη, μέχρι το 1872 η πλανισφαίρα του Stieler έγραφε Biene (μέλισσα) και ένας εναλλακτικός τίτλος στη Γαλλία ήταν Abeille. Ο Ιούλιος Σίλερ είχε ενώσει τη Μυία με το Πτηνόν και τον Χαμαιλέοντα για να αναπαραστήσει την προμήτορα Εύα στους ουρανούς. 101

10 Ύδρος Hydrus Είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1603, από τους Keyser και Houtman στην Ουρανομετρία τους, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός, αόρατος από την Ελλάδα, και συνορεύει με τους εξής επτά αστερισμούς: Ωρολόγιον, Ηριδανό, Τουκάνα, Οκτάντα, Τράπεζα, Δοράδα και Δίκτυον. Ο αστερισμός δεν πρέπει να συγχέεται με τον αρχαίο αστερισμό Ύδρα, τον μεγαλύτερο σε έκταση από όλους τους αστερισμούς. Οι Γάλλοι αποκαλούν τον αστερισμό «η αρσενική Ύδρα», ενώ οι Γερμανοί der Kleine Wasserschlange, «το Μικρό Νερόφιδο». Η συντομογραφία Hyi προέρχεται από τη γενική πτώση, Hydri. Μαζί με την Τουκάνα και το Μικρό Νέφος του Μαγγελάνου, ο Ύδρος απεικόνιζε κατά τον Ιούλιο Σίλερ τον Αρχάγγελο Ραφαήλ. Στην Κίνα ο Ύδρος σχημάτιζε με γειτονικούς του αστέρες 4 διαφορετικές συναστρώσεις: Την Shay Sho, δηλαδή την Κεφαλή του Φιδιού (αστέρες ε, ζ), την Shay Fuh, την Κοιλιά του Φιδιού (προς την Τουκάνα), την Shay We, δηλαδή την Ουρά του Φιδιού, και τέλος την Foo Pih με τον γ και αστέρες κοντά του. Ιχθύς Ιπτάμενος Volans Είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1603, είναι από τους Keyser και Houtman στην Ουρανομετρία τους από τους, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός αόρατος από την Ελλάδα. Συνορεύει με τους αστερισμούς Τρόπιδα, Οκρίβαντα, Δοράδα, Τράπεζα και Χαμαιλεόντα. Η αρχική λατινική και διεθνής ονομασία ήταν Piscis Volans, δηλαδή το ιπτάμενο ψάρι, το χελιδονόψαρο. Οι Ροδόλφειοι Πίνακες ωστόσο τον ονομάζουν Passer (σπουργίτι), και ως τέτοιος μεταφράσθηκε στην Κίνα (Fe Yu). Ο Ιούλιος Σίλερ και ο Καίσιος συνδύασαν τους αστέρες της Δοράδος με εκείνους του Ιπταμένου Ιχθύος και σχημάτισαν τη μορφή του Άβελ από τη Γένεση. Κατά μία καταμέτρηση, ο Ιπτάμενος Ιχθύς έχει 46 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι. 102

11 Τηλεσκόπιων Telescopium Είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το είναι 1763 από τον LaCaille και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός, μερικώς ορατός από την Ελλάδα τα βράδια του Αυγούστου και του Σεπτεμβρίου, και συνορεύει με τους εξής 5 αστερισμούς: Νότιος Στέφανος και Τοξότης βόρεια, Ινδός ανατολικά, Ταώς νότια και Βωμός δυτικά. Ο LaCaille έδωσε και την εναλλακτική ονομασία Tubus Astronomicus (=Αστρονομικός Σωλήνας). Ο Γερμανός αστρονόμος Bode στο έργο του Gestirne (1805) το αποκαλεί Astronomische Fernrohr (Αστρονομικό Τηλεσκόπιο) και το σημειώνει σε διαφορετική, βορειότερη, θέση από τη σημερινή, στριμωγμένο ανάμεσα στον Τοξότη και τον Σκορπιό. Την οριστική του θέση, νοτιότερη μεν αλλά πιο εκτεταμένη, την οφείλουμε στον Βρετανό αστρονόμο Baily και στον Αμερικανό Γκουλντ. Ο αστερισμός Τηλεσκόπιον δεν πρέπει να συγχέεται με ένα μικρό βόρειο αστερισμό που δεν αναγνωρίζεται πλέον, τον Telescopium Herschelii, που δημιούργησε ο Αυστριακός αστρονόμος αβάς Μαξιμιλιανός Χελ το 1781 για να τιμήσει τον Οίλιαμ Χέρσελ, ανάμεσα στον Λύγκα και τους Διδύμος. Εμφανίζεται για πρώτη φορά από τον Bode το 1800 και μετά στον `Άτλαντα του Αμερικανού Elijah Burritt του Αλλά ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα έπαψε να εμφανίζεται σε ουράνιους χάρτες και καταλόγους. 103

12 Δοράς Dorado Είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1603, είναι από τους Keyser και Houtman στην Ουρανομετρία τους, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός και συνορεύει με επτά αστερισμούς, τους Ωρολόγιον, Δίκτυον, Ύδρο, Τράπεζα, Ιπτάμενο Ιχθύ, Οκρίβαντα και Γλυφείον. Μόνο ένα πολύ μικρό τμήμα της Δοράδος είναι ορατό από την Ελλάδα, το οποίο περιλαμβάνει πάντως (για μέρη νότια των Αθηνών) τον αστέρα γ Δοράδος. Η διεθνής ονομασία Dorado είναι ισπανική και όχι λατινική, και η λατινική γενική Doradus χρησιμοποιείται καταχρηστικώς. Δεν σημαίνει χρυσόψαρο, όπως πιστεύεται από πολλούς, αλλά το τροπικό/υποτροπικό ψάρι Coryphaena hippurus, αλλιώς δελφινόψαρο ή mahi-mahi, που αλλάζει χρώμα όταν πεθαίνει, αν και υπάρχει ομώνυμο γένος (Doras) των γλυκών νερών της τροπικής Αμερικής. Το εναλλακτικό όνομα Ξιφίας για τον αστερισμό εμφανίζεται στους Ροδόλφειους Πίνακες του 1627 και το παραθέτει ο Χάλεϊ μαζί με το Dorado στον κατάλογό του του 1679, το ίδιο και ο Φλάμστηντ, και μέχρι το 19ο αιώνα μία γερμανική πλανισφαίρα έγραφε "Schwertfisch". Η λέξη «ξιφίας» ωστόσο είχε άλλη έννοια στην Αστρονομία από την αρχαιότητα: ο Αριστοτέλης και (ακολουθώντας τον) ο Πλίνιος ονόμαζαν ξιφίες όσους κομήτες είχαν τη μορφή ξίφους. Ο Καίσιος συνδύαζε τους αστέρες της Δοράδος με εκείνους του Ιπταμένου Ιχθύος και σχημάτιζε τη μορφή του Άβελ από την Παλαιά Διαθήκη. Στην κεφαλή της Δοράδος βρίσκεται ο νότιος πόλος της εκλειπτικής και, σύμφωνα με τον Καίσιο, ο αστερισμός τού έδωσε το όνομα Polus Doradinalis. Ποτέ λοιπόν δεν θα δούμε από τη Γη να περνά κάποιος πλανήτης από αυτό τον αστερισμό, ούτε άλλο σώμα του Ηλιακού Συστήματος, παρά μόνο σπανιότατα κάποιος αστεροειδής, συνήθως από αυτούς που περνούν πολύ κοντά στη Γη, ή κάποιος κομήτης μακράς περιόδου. 104

13 Νότιος Σταυρός Crux Είναι πιο γνωστός ως «Σταυρός του Νότου», είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1603 στην Ουρανομετρία και διαχωρίστηκε έτσι από τον Κένταυρο. Είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Αποτελεί τον μικρότερο αστερισμό αλλά έναν από τους πιο ευδιάκριτους. Τρεις πλευρές του περιτριγυρίζονται από τον αστερισμό Κεντάυρου, ενώ προς τα νότια βρίσκεται ο αστερισμός Μυία. Ο Σταυρός του Νότου ήταν για τους αρχαίους Έλληνες τμήμα του Κενταύρου, αλλά ορίστηκε ως ξεχωριστή ομάδα αστέρων τον 16ο αιώνα μετά την εξερευνητική αποστολή του Αμέρικο Βεσπούτσι στη Νότια Αμερική το Ο Βεσπούτσι χαρτογράφησε τους δυο αστέρες, Άλφα του Κενταύρου και Βήτα του Κενταύρου, καθώς και τους αστέρες του Σταυρού του Νότου. Αν και αυτοί οι αστέρες ήταν γνωστοί στους αρχαίους Έλληνες, η σταδιακή μετάπτωση τους έχει φέρει χαμηλά κάτω από τον ορίζοντα της Ευρώπης μ' αποτέλεσμα να ξεχαστούν. 105

14 Βωμός Ara Είναι ένας νότιος αστερισμός, από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Συνορεύει με αρκετούς άλλους αστερισμούς, τους: Σκορπιό, Γνώμονα, Νότιον Τρίγωνον, Πτηνόν, Ταώ, Τηλεσκόπιον και Νότιο Στέφανο. Κείται, όπως γράφει ο Άρατος: «κάτω απ' τ' αστραφτερό κεντρί αυτού του πελώριου ζωδίου, του Σκορπιού, κοντά στο νότο κρέμεται» Και το νότιο και μεγαλύτερο μέρος του παραμένει αόρατο από την Ελλάδα, τώρα όπως και στην αρχαιότητα. Τα ονόματά του ήταν περισσότερα κατά την αρχαιότητα. Τόσο ο Άρατος όσο και ο Ερατοσθένης τον αποκαλούσαν Θυτήριον, ο δεύτερος και Νέκταρ, ενώ άλλοι Θυσιαστήριον και Εστία. Οι Πρόκλος και Πτολεμαίος τον ονόμαζαν Θυμιατήριον. Ο Bayer αναφέρει τα Ε(σ)χάρα, Πυράμνη και Λιβανωτ(ρ)ίς (θυμιατό όπου καιγόταν λιβάνι). Στους Ρωμαίους πάλι αναφέρεται ως Ara Centauri, Ara Thymiamatis, Altare, Apta Altaria, Altarium, Sacrarium, Sacris, Thymele (ο βωμός του Διονύσου) και κάποτε με το υποκοριστικό: Arula. Επίσης, ως Acerra (μικρός βωμός επί του οποίου καίγονταν αρώματα ενώπιον των νεκρών), Batillus («τηγάνι» θυμιαμάτων) και Prunarum Conceptaculum (μαγκάλι). Τα Focus, Lar και Ignitabulum αντιστοιχούν όλα στο ελληνικό «Εστία» που αναφέρθηκε. Τέλος, τα Thuribulum, Turribulum ή, ορθότερα, Turibulum αποτελούσαν συνηθισμένα ονόματα στους Ευρωπαίους συγγραφείς ως το 18ο αιώνα. Η ονομασία Φάρος απαντάται επίσης, καθώς οι βωμοί τοποθετούνταν συχνά στις κορυφές πύργων και χρησίμευαν ως φάροι. Ο Μανίλιος ανακαλεί την Τιτανομαχία, όταν οι Θεοί «χρειάζονταν ένα βωμό στα ουράνια για τους πολεμικούς τους όρκους». Οι Αλφόνσειοι Πίνακες προσθέτουν σε όλα τα παραπάνω τα: Puteus (λάκος), Sacrarius και Templum (ιερό μέρος), αλλά αναπαριστούν τον αστερισμό ως συνηθισμένο βωμό. Οι εικονογραφημένες εκδόσεις του Υγίνου του 1488 και 1535 απεικονίζουν βωμό που βγάζει φλόγες, με δαίμονες εκατέρωθεν. Οι φλόγες και ο καπνός φαίνονται να «ανεβαίνουν» προς τα βόρεια, ταιριάζοντας με τη λωρίδα του Γαλαξία. Ωστόσο, από την εποχή του Bayer μέχρι σήμερα ο βωμός σχεδιάζεται ανεστραμμένος, πράγμα λογικό για ένα νότιο αστερισμό. Η πληθώρα των κλασικών ονομάτων υποδεικνύει ασυμφωνία ως προς τη μορφή που σχηματίζουν οι κυριότεροι αστέρες του Βωμού, αλλά και μεγάλη εξοικείωση και ενδιαφέρον για τον αστερισμό αυτό, δεδομένου ότι οι αρχαίοι πίστευαν ότι προμήνυε μεταβολές στους ανέμους και τον καιρό. Ο Άρατος του αφιερώνει 28 ολόκληρους στίχους στα Φαινόμενα, ένα αναλογικώς μεγάλο τμήμα. Στην Αραβία ο Βωμός ήταν γνωστός ως Al Mijmarah (θυμιατό ή λιβανιστήρι), που φανερώνει ότι ο αστερισμός δεν προϋπήρχε εκεί, αλλά απετέλεσε ελληνικό «δάνειο». Η λέξη βρίσκεται παρεφθαρμένη ως Almegramith στον Riccioli και Almugamra στον Καίσιο. Ο δεύτερος θεωρούσε ότι αντιπροσώπευε ένα από τους βωμούς που έκτισε ο Μωυσής ή τον μόνιμο χρυσό βωμό του Ναού της Ιερουσαλήμ, ενώ άλλοι τον ταύτιζαν με το βωμό που ο Νώε ανήγειρε μετά τον Κατακλυσμό. Ο Γκουλντ μέτρησε στο Βωμό 85 αστέρες ως το έβδομο μέγεθος. 106

15 Τρόπις Carina Είναι αστερισμός του νοτίου ουράνιου ημισφαιρίου που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1763 από τονlacaille, και προήλθε ως μέρος (split) από τον αστερισμό της Αργούς της οποίας και κατείχε το νότιο μέρος. Ο αστερισμός αυτός είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Συνορεύει με επτά αστερισμούς, τους Πρύμνα, Οκρίβαντα, Ιπτάμενο Ιχθύ, Χαμαιλέοντα, Μυία, Κένταυρο, και Ιστία. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Ελάχιστο μόνο τμήμα της Τρόπιδος είναι ορατό από την Ελλάδα, το οποίο πάντως περιλαμβάνει για τη νότια Ελλάδα τον φωτεινότερο αστέρα της, τον περίφημο Κάνωπο. Η ονομασία Τρόπις σημαίνει την τρόπιδα («καρίνα» στη δημοτική, όπως και στη λατινική ονομασία) του πλοίου, της Αργούς (Argo Navis), του μεγάλου αρχαίου αστερισμού που τεμαχίσθηκε και έδωσε τους σημερινούς αστερισμούς Πρύμνα, Τρόπιδα, Ιστία και Πυξίδα. Για το λόγο αυτό, η ιστορία της ονοματοδοσίας περιορίζεται στο λήμμα Αργώ.. 107

16 Τρίγωνον Νότιον Triangulum Australe Είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1603, είναι από τους Keyser και Houtman στην Ουρανομετρία τους, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Συνορεύει με 4 αστερισμούς,τους Γνώμονα, Διαβήτη, Πτηνόν, και Βωμό.. Βρίσκεται ολόκληρος στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας και είναι αόρατος στο σύνολό του από την Ελλάδα, παρότι θα ήταν εμφανέστερος από τον βόρειο αστερισμό Τρίγωνον αν οι δύο αστερισμοί μπορούσαν να τοποθετηθούν ο ένας δίπλα στον άλλο. Ο Καίσιος παραθέτει ονόματα για τον αστερισμό που προέρχονται από το βόρειο Τρίγωνον, ανάμεσά τους το Almutabet algenubi «στους νεώτερους Άραβες», πράγμα που σημαίνει ότι είτε οι Άραβες είχαν προηγηθεί του Bayer, είτε ότι έμαθαν αμέσως για το έργο του. Επίσης, ο Καίσιος απεκάλεσε το Νότιον Τρίγωνον Τρεις Πατριάρχες (δηλαδή Αβραάμ, Ισαάκ και Ιακώβ) για τους τρεις φωτεινότερους αστέρες του. Ο Ιούλιος Σίλερ αντιθέτως κατέφυγε στην ασυνήθιστη για αστερισμό ονομασία Signum Tau, δηλαδή ο «Αστερισμός Ταυ», με κίνδυνο παρερμηνείας ως όνομα αστέρα.ο Βρετανός αστρονόμος Richard Anthony Proctor ( ) καταλογογράφησε τον αστερισμό ως απλώς Triangulum, καθώς στον βορρά αντί του σημερινού αστερισμού Τρίγωνον είχε τα «Μικρόν Τρίγωνον» και «Μέγα Τρίγωνον» (βλ. και Τρίγωνον), πράγμα που βέβαια θα δημιουργούσε σύγχυση. Οι Κινέζοι ανεγνώριζαν επίσης το Νότιον Τρίγωνον ως San Kio Hung. Οι ναυτικοί των προηγούμενων αιώνων εξάλλου ανεγνώριζαν τους αστέρες α, β και γ ως «τα Αστέρια του Τριγώνου». Ο Γκουλντ απέδιδε στον αστερισμό 46 αστέρες μέχρι έβδομου μεγέθους. 108

17 ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΣΤΡΟΝΟΜΟΙ 1 Αγλαονίκη 49 Ησίοδος ο Ασκραίος 2 Αγρίππας ο Βιθύνιος 50 Ηφαιστίων ο Θηβαίος 3 Άδραστος ο Αφροδισιεύς 51 Θαλής ο Μιλήσιος 4 Αέτιος ο Αντιοχεύς 52 Θεανώ η Θουρία 5 Αισχύλος ο Αστρονόμος 53 Θέων ο Αλεξανδρεύς 6 Αλέξανδρος ο Πλευρώνιος 54 Θέων ο Σμυρναίος 7 Αλκμαίων ο Κροτωνιάτης 55 Θράσυλλος ο Αλεξανδρεύς 8 Αναξαγόρας ο Κλαζομενεύς 56 Ιουλιανός ο Αυτοκράτωρ 9 Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος 57 Ιουλιανός ο Λαοκιδεύς 10 Αναξιμένης ο Μιλήσιος 58 Ίππαρχος ο Ρόδιος 11 Ανδρόνικος ο Κυρρήστης 59 Ιππίας ο Μηχανικός 12 Αντίπατρος ο Τύριος 60 Κάλλιππος ο Κυζικηνός 13 Απολλώνιος ο Μύνδιος 61 Κάρπος ο Αντιοχεύς 14 Απολλώνιος ο Περγαίος 62 Κλαύδιος Πτολεμαίος 15 Άρατος ο Σολεύς 63 Κλεομήδης ο Κοσμογράφος 16 Αρίσταρχος ο Σάμιος 64 Κλεόστρατος ο Τενέδιος 17 Αριστείδης ο Σάμιος 65 Κόνων ο Σάμιος 18 Αριστόθηρος ο Αλεξανδρεύς 66 Κριτόδημος ο Αλεξανδρεύς 19 Αριστοτέλης 67 Κρίτων ο Νάξιος 20 Αρίστυλλος ο Σάμιος 68 Λεπτίνης ο Αλεξανδρεύς 21 Άρπαλος ο Σάμιος 69 Λεωνίδας ο Αλεξανδρεύς 22 Αρριανός ο Μετεωρολόγος 70 Λύσις ο Ταραντίνος 23 Αρχέλαος ο Αθηναίος 71 Μενέλαος ο Αλεξανδρεύς 24 Αρχύτας ο Ταραντίνος 72 Μέτων ο Αθηναίος 25 Άτταλος ο Ρόδιος 73 Νίκων ο Περγαμεύς 26 Αυτόλυκος ο Πιταναίος 74 Ξέναρχος ο Σελέυκιος 27 Αχιλλεύς Τάτιος 75 Ξενοκράτης ο Χαλκηδόνιος 28 Βίων ο Αβδηρίτης 76 Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος 29 Βόηθος ο Σιδώνιος 77 Οινοπίδης ο Χίος 30 Γεμίνος ο Ρόδιος 78 Πορφύριος ο Τύριος 31 Δημόκριτος ο Αβδηρίτης 79 Ποσειδώνιος ο Απαμεύς 32 Δημόφιλος ο Αστρονόμος 80 Ποσειδώνιος ο Ρόδιος 33 Δικαίαρχος ο Μεσσήνιος 81 Πρόκλος ο Λύκιος 34 Δίων ο Νεαπολίτης 82 Πτολεμαίος Κλαύδιος 35 Έκφαντος ο Κροτωνιάτης 83 Πυθαγόρας ο Σάμιος 36 Ελικών ο Κυζικηνός 84 Πυθέας ο Μασσαλιώτης 37 Επιγένης ο Βυζάντιος 85 Σέλευκος ο Σελεύκειος 38 Επίκουρος ο Σάμιος 86 Σωσιγένης ο Αλεξανδρεύς 39 Επιμενίδης ο Κρης 87 Σωσιγένης ο Περιπατητικός 40 Ερατοσθένης ο Κυρηναίος 88 Τεύκρος ο Κυζηκηνός 41 Έρμιππος ο Καλλιμάχειος 89 Τίμαιος ο Λοκρός 42 Εύδημος ο Ρόδιος 90 Τιμοχάρης ο Αλεξανδρεύς 43 Εύδοξος ο Κνίδιος 91 Υπατία η Γεωμετρική 44 Ευκτήμων ο Αθηναίος 92 Υψικλής ο Αλεξανδρεύς 45 Εχεκράτης ο Φλιούντιος 93 Φερεκύδης ο Σύριος 46 Ηλιόδωρος ο Αλεξανδρεύς 94 Φίλιππος ο Οπούντιος 47 Ηρακλείδης ο Ποντικός 95 Φιλόλαος ο Ταραντίνος 48 Ηράκλειτος ο Εφέσιος 96 Χαλκίδιος ο Αστρονόμος 109

18 Θεανώ η Θουρία 6 ος αι. π.χ Η Θεανώ η Θουρία ήταν αρχαία Ελληνίδα μαθηματικός και αστρονόμος. Καταγόταν από τους Θούριος της Κάτω Ιταλίας και άκμασε περί τον 6 Ο αιώνα π.χ. Η Θεανώ ήταν κόρη του ιατρού Βροντίνου. Υπήρξε αρχικά μαθήτρια και στη συνέχεια σύζυγός του κατά 30 χρόνια μεγαλύτερού της Πυθαγόρα. Δίδαξε αστρονομία και μαθηματικά στις Σχολή του Πυθαγόρα στον Κρότωνα και μετά το θάνατο του συζύγου στη Σάμο. Επιμελήθηκε τη διάδοση της διδασκαλίας και του έργο του, τόσο στον κυρίως Ελλαδικό χώρο, όσο και στην Αίγυπτο, σε συνεργασία με τα παιδιά της την Δαμώ, την Μύια, την Αριγνώτη τον Μνήσαρχο και τον Τηλαύγη που ανέλαβαν με τη σειρά τους και τη διοίκηση των Πυθαγορείων σχολών. Δεύτερος σύζυγός της μετά το θάνατο του Πυθαγόρα έγινε ο επίσης στενός μαθητής του Αρίσταιος, ο οποίος και ανέλαβε για μια περίοδο το Ομακοείο και την Πυθαγόρεια κοινότητα. Την Θεανώ την Θουρία αναφέρουν ο Αθήναιος, ο Σούδα, ο Διογένης ο Λαέρτιος και ο Ιάμβλιχός. Θεωρείται η διασημότερη γυναίκα αστρονόμος και κοσμολόγος της αρχαιότητας. Αγλαονίκη 5 ος αι. π.χ. Η Αγλαονίκη, αναφερόμενη από τον Πλούραρχο ως Αγανίκη (5ος αι. π.χ.), ήταν μια αρχαία Ελληνίδα αστρονόμος (η πρώτη χρονολογικά γυναίκα αστρονόμος της αρχαίας Ελλάδας) από τη Θεσσαλία. Αναφέρεται πιο συγκεκριμένα ως Αγλαονίκη η Ηγήτορος επειδή ήταν κόρη του ηγέτη των Θεσσαλών. Δεν είναι γνωστό τίποτα από τη ζωή της Αγλαονίκης. Ωστόσο αναφέρεται ότι ήταν διάσημη για την ικανότητά της να προβλέπει τις εκλείψεις Ηλίου με ακρίβεια ώρας, κάτι παρόμοιο δηλαδή με τον περίπου σύγχρονό της Θαλή, πράγμα που προδίνει μια παραπέρα γνώση στη Μαθηματική Αστρονομία σε σχέση με τους Βαβυλώνιους αστρονόμους. Η ίδια, κατά την παράδοση, ισχυριζόταν ότι κατέβαζε από τον ουρανό τη Σελήνη, μία φράση που σχετίζεται με την πρόβλεψη των εκλείψεων Σελήνης, επίσης με ακρίβεια ώρας. Σχετικό σχόλιο υπάρχει στον Απολλόδωρο (Ρόδιον Δ 59). Υπάρχει και η άποψη ότι ήταν μάντιδα και αστρολόγος. 110

19 Αρίσταρχος ο Σάμιος Ο Αρίσταρχος ο Σάμιος (310 π.χ. - περίπου 230 π.χ.) ήταν Έλληνας αστρονόμος και μαθηματικός, που γεννήθηκε στη Σάμο. Είναι ο πρώτος καταγεγραμμένος άνθρωπος ο οποίος πρότεινε ηλιοκεντρικό μοντέλο του Ηλιακού Συστήματος, θέτοντας τον Ήλιο και όχι τη Γη, στο κέντρο του γνωστού Σύμπαντος (για το λόγο αυτό είναι συχνά γνωστός ως ο "Έλληνας Κοπέρνικος"). Οι ιδέες του περί Αστρονομίας δεν είχαν γίνει αρχικά αποδεκτές και θεωρήθηκαν κατώτερες από εκείνες του Αριστοτέλη και του Πτολεμαίου, έως ότου αναγεννήθηκαν επιτυχώς και αναπτύχθηκαν από τον Κοπέρνικο περίπου 2000 χρόνια μετά. Ο Αρίσταρχος παρατήρησε την κίνηση της Σελήνης διαμέσου της σκιάς της Γης κατά τη διάρκεια μιας έκλειψης Σελήνης. Εκτίμησε ότι η διάμετρος της Γης ήταν 3 φορές μεγαλύτερη από τη διάμετρο της Σελήνης. Ο Αρίσταρχος υποστήριζε ότι ο Ήλιος, η Σελήνη και η Γη σχηματίζουν σχεδόν μια ορθή γωνία τη στιγμή του πρώτου ή του τελευταίου τετάρτου της Σελήνης. Εκτίμησε ότι η γωνία ήταν 87. Χρησιμοποιώντας σωστά τη Γεωμετρία, αλλά με λανθασμένα στοιχεία παρατήρησης, ο Αρίσταρχος συμπέρανε ότι ο Ήλιος ήταν 20 φορές πιο μακριά από ότι η Σελήνη. Στην πραγματικότητα ο Ήλιος είναι περίπου 390 φορές πιο μακριά. Η εκτίμησή του όμως αυτή υποδεικνύει ότι ο Ήλιος είναι ξεκάθαρα μεγαλύτερος από τη Γη, κάτι που υποστηρίζει το ηλιοκεντρικό μοντέλο. Ερατοσθένης ο Κυρηναίος Ο Ερατοσθένης (Κυρήνη 276 π.χ. Αλεξάνδρεια 194 π.χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας μαθηματικός, γεωγράφος και αστρονόμος. Θεωρείται ο πρώτος που υπολόγισε το μέγεθος της Γης και κατασκεύασε ένα σύστημα συντεταγμένων με παράλληλους και μεσημβρινούς. Ακόμα κατασκεύασε ένα χάρτη του κόσμου όπως τον θεωρούσε. Γύρω στο 225 π.χ. εφηύρε τον σφαιρικό αστρολάβο, που τον χρησιμοποιούσαν ευρέως μέχρι την εφεύρεση του πλανηταρίου τον 18ο αιώνα. Ήταν ο πρώτος που υποστήριξε ότι η Γη είναι μια σφαίρα που βρίσκεται στο κέντρο του σύμπαντος, το οποίο περιστρέφεται με συχνότητα 24 ωρών. Επινόησε επίσης το σύστημα των γεωγραφικών παραλλήλων. Διατύπωσε δε την υπόθεση, ότι είναι δυνατόν να ταξιδέψουμε κατά μήκος μιας γεωγραφικής παράλληλου ξεκινώντας από την Ιβηρία και να φτάσουμε έως την Ινδία, διαπλέοντας τον Ατλαντικό ωκεανό. Ένα από τα πιο σημαντικά πειράματα που πραγματοποιήθηκε στην ιστορία της ανθρωπότητας ήταν η μέτρηση της περιφέρειας της γης από τον Ερατοσθένη τον 3ο π.χ. αιώνα. Ο Ερατοσθένης πληροφορήθηκε ότι στη Συήνη (σημερινό Ασουάν) ο ήλιος κατά το μεσημέρι του θερινού ηλιοστασίου ρίχνει τις ακτίνες του κάθετα στον ορίζοντα και φωτίζει τον πυθμένα ενός πηγαδιού. Την ίδια στιγμή στην Αλεξάνδρεια οι ακτίνες του ηλίου σχηματίζουν μια γωνία 7ο με την κατακόρυφο του τόπου. Στη συνέχεια μέτρησε την απόσταση Αλεξάνδρειας - Συήνης και υπολόγισε, όπως φαίνεται στο σχήμα που ακολουθεί, με αξιοζήλευτη ακρίβεια την περιφέρεια της γης. 111

20 Άρατος ο Σολεύς π.χ. Ο Άρατος ο Σολεύς ήταν Αλεξανδρινός ποιητής που έζησε στο διάστημα π.χ.καταγόταν από τους Σόλους της Κιλικίας ή σύμφωνα με άλλους από τη Ταρσό αλλά μάλλον ότι εκεί έζησε για λίγο. Πατέρας του ήταν ο διαπρεπής τότε πολιτικός και στρατιωτικός Αθηνόδωρος. Μαθήτευσε κοντά στον Μενεκράτη στην Έφεσο (292 π.χ.). Στη συνέχεια πήγε στη Κω και μαθήτευσε κοντά στον Φιλητά. Εκεί γνώρισε τον Θεόκριτο και άλλους ποιητές του καλούμενου βουκολικού κύκλου. Στη συνέχεια πήγε στην Αθήνα και έγινε μαθητής του περιπατητικού φιλόσοφου Πραξιφάνη, εκεί γνώρισε και τον Ζήνωνα τον στωικό φιλόσοφο και τον Μενέδημο τον ιδρυτή της Ερετριακής σχολής και τον Καλλίμαχο τον Κυρηναίο. Ο Άρατος ασχολήθηκε και με τα μαθηματικά και με την αστρονομία. Ο φιλόσοφος Ζήνων, όταν κλήθηκε ως διδάσκαλος από τον φιλότεχνο βασιλιά της Μακεδονίας Αντίγονο τον Γονατά αλλά λόγω γήρατος δεν μπορούσε να μεταβεί, έστειλε τον Άρατο με τους μαθητές του Περσαίη και Φιλονίδη (276 π.χ.). Τότε ο Άρατος έγραψε, για τους γάμους του Αντιγόνου, το ποίημα «Ύμνος στον Πάνα» όπου εξυμνεί τη νίκη του Αντιγόνου κατά των Γαλατών στη μάχη της Λυσιμαχείας (277 π.χ.) κατά την οποία ο Παν επέφερε στους Γαλάτες «πανικό». Επίσης, εκτελώντας επιθυμία του Μακεδόνα βασιλιά, ο Άρατος έγραψε τα «Φαινόμενα», αστρονομικό και μετεωρολογικό ποίημα που προκάλεσε το θαυμασμό των συγχρόνων του. Μετά την αιφνίδια εισβολή του Πύρρος το 274 π.χ. ο ποιητικός και φιλοσοφικός κύκλος της αυλής του Αντιγόνου διαλύθηκε και ο Άρατος πήγε στη Συρία στην αυλή του βασιλιά Αντίοχου Α του Σωτήρα. Εκεί ο Άρατος εξέδωσε τα διορθωτικά σχόλια στην Οδύσσεια του Ομήρου. Μετά την αποκατάσταση στη Μακεδονία ο Βασιλιάς Αντίγονος κάλεσε τον Άρατο και αυτός επέστρεψε όπου και αργότερα πέθανε (245 π.χ). Στα συγγράμματα του Αράτου περιλαμβάνονται: «Φαινόμενα»: Επικό ποίημα από 1154 εξάμετρους στίχους όπου περιγράφονται ποιητικά οι αστερισμοί και ουράνια φαινόμενα με κατεσπαρμένους στο έργο ύμνους, θρύλους και μύθους. Το ποιημα έχει τρία μέρη: τη «καταστερέωση» όπου εξυμνούνται οι αστερισμοί, τους «συνανατέλλοντες και συνδύοντες» και τις «διοσημείες», δηλαδή τις μετεωρολογικές προγνώσεις. Για αυτό το έργο ο Καλλίμαχος ο Κυρηναίος, προκειμένου να εξυμνήσει τη δύναμη και ενάργεια του Άρατου, αφιέρωσε σε αυτόν ιδιαίτερο επίγραμμα στο οποίο τον παρέβαλε με τον Ησίοδο τονίζοντας την «Αράτου σύντονος αγρυπνίην» και τη «μελιχρότητα των επέων». Αλλά και ο Κλαύδιος Πτολεμαίος και Οβίδιος εξύμνησαν το έργο αυτό του Αράτου λέγοντας πως «ο Άρατος θα μείνει αιώνιος όπως ο Ήλιος και η Σελήνη». «Διόρθωση και έκδοση Οδύσσειας» «Ύμνοι και παίγνια». «Συνθέσεις φαρμάκων». «Επικήδεια, επιστολές, επιγράμματα, ηθοποιίες». «Περί ανατολής ή ανατομής». «Αστρολογία». «Ιατρικές δυνάμεις». «Περί ορνέων». «Επικήδειος Κλεομβρότου» και ο περίφημος «Ύμνος εις Πάνα». Δύο επιγράμματα του Αράτου από τον Στέφανο του Μελέαγρου περιλαμβάνονται στην Παλατινή Ανθολογία (ΧΙ 437 και ΧΙΙ 129). Ο Άρατος εμπνευσμένος από επιστημονικές αναζητήσεις ιδίως σε αστρονομικές μελέτες βρήκε πλούσιο υλικό μυθοπλασίας στα ουράνια σώματα το οποίο και επαύξησε με την πολυμάθειά του και την εφευρετικότητά του, επαινούμενος ως «πολυμαθής και άριστος ποιητής». Την αναγνώριση της αξίας του Άρατου μέχρι των τελευταίων ρωμαϊκών χρόνων και την εξέχουσα θέση του ανάμεσα στους ποιητές, καταδεικνύουν οι τρεις βιογραφίες και τα σχόλια που έγιναν στα «Φαινόμενά» του και οι επαινετικοί και υμνητικοί χαρακτηρισμοί άλλων ποιητών, αλλά και οι μεταφράσεις των έργων του στη λατινική. Είναι πιθανό ότι ο Απόστολος Παύλος είχε μελετήσει τα «Φαινόμενα» και από την εισαγωγή του Άρατου είχε δανειστείτη φράση Τοῦ γὰρ καὶ γένος εἰμέν που χρησιμοποίησε στον Άρειο Πάγο στην προς Αθηναίους ομιλία του (Ἐν αὐτῷ γὰρ ζῶμεν καὶ κινούμεθα καὶ ἐσμέν, ὡς καί τινες τῶν καθ' ὑμᾶς ποιητῶν εἰρήκασιν τοῦ γὰρ καὶ γένος ἐσμέν) 112

21 ΙΠΠΑΡΧΟΣ Ο ΡΟΔΙΟΣ 190 π.χ π.χ. O πατέρας της αστρονομίας Ίππαρχος είναι ο εφευρέτης του Αστρολάβου, (όργανο με τη βοήθεια του οποίου μέτρησε τις συντεταγμένες των αστέρων). Τελειοποίησε τη Διόπτρα, (όργανο που του επέτρεψε την εκτίμηση της φαινόμενης διαμέτρου Ηλίου και Σελήνης, την απόσταση και το πραγματικό μέγεθός τους). Επίσης τελειοποίησε παλαιότερα όργανα όπως ήταν ο Γνώμων, το Ηλιοτρόπιο ή «Σκιάθηρον», το Ηλιωρολόγιο, το Καθετίον, την Κλεψύδρα, τους "Κρίκους", τη Στερεά σφαίρα και το Υδρολόγιο. Μελετώντας κανείς τους αρχαίους επιστήμονες μένει έκθαμβος από τις γνώσεις τους και συγχρόνως αναρωτιέται γιατί και πώς καταστράφηκαν τα έργα τους. Τα λιγοστά σπέρματα της σοφίας τους που γλύτωσαν από τους ζηλόφθονες βαρβάρους, μπήκαν σε νάρκωση για να ξυπνήσουν συνειδήσεις μόλις πριν δύο-τρεις αιώνες. Έτσι δόθηκε πάλι το εμπύρευμα για τη συνέχιση της Αναζήτησης του ανθρώπου. Διαβάζοντας για τα έργα του μεγάλου αστρονόμου Ίππαρχου του Ρόδιου που έζησε το δεύτερο αιώνα προ Χριστού, αναρωτιόμαστε που θα έφθανε σήμερα η επιστήμη αν υπήρχε αυτή η Συνέχεια. Ο Ίππαρχος θεωρείται ο πατέρας της αστρονομίας. Είναι ο πρώτος που διαίρεσε τους κύκλους των οργάνων σε 360 μοίρες. Διαπίστωσε και αυτός τη σφαιρικότητα της γης και κατασκεύασε την πρώτη υδρόγειο σφαίρα! Εφεύρε τον "αστρολάβο", όργανο για τη μέτρηση των συντεταγμένων των αστεριών. (Βιβλίο: «Περί της των απλανών συντάξεως»). Στον "Κατάλογο των αστεριών του Ιππάρχου" υπάρχουν στοιχεία για τους πιο λαμπρούς ορατούς αστέρες της εποχής του. Εξέδωσε χρονολογικό κατάλογο για τις εκλείψεις της Σελήνης και βάση των εκλείψεων αυτών υπολόγισε τη μέση απόσταση Σελήνης-Γης σε 33, 66 επί τη διάμετρο της γης, ενώ σήμερα γνωρίζουμε πως είναι 30, 20. (Βιβλίο: «Περί μεγεθών και αποστημάτων Ηλίου και Σελήνης»). Για να αντιληφθούμε τη σοφία του Ιππάρχου - αφού δεν γνωρίζουμε με τι επιστημονικά εργαλεία εργαζότανεαναφέρουμε πως προσδιόρισε τη διάρκεια του έτους σε 365, ενώ η πραγματική είναι 365, ημέρες! Η μεγάλη αυτή διάνοια της αρχαιότητας διατύπωσε την αρχή της έλξεως της γης. (Βιβλίο: «Περί των δια βάρους κάτω φερομένων»). Σε ηλικία 53 χρόνων ανακάλυψε αστέρι, που δεν υπήρχε πριν, στον αστερισμό του Σκορπιού και διατύπωσε την αρχή της αστρονομίας ότι "οι αστέρες δεν είναι αιώνιοι στον ουρανό"! Γνώσεις που θάφτηκαν και λησμονήθηκαν αιώνες και αιώνες μέσα στο σκοτάδι του θεοκρατικού μεσαίωνα. Ο Ίππαρχος έγραψε δεκάδες επιστημονικά βιβλία. Μόνον ένα διασώθηκε από τον εμπρησμό της Αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης. Είναι το τρίτομο έργο : "Περί των Αράτου και Ευδόξου φαινομένων». Μεγάλα όμως αποσπασματικά κείμενα από τα έργα του υπάρχουν σε βιβλία άλλων συγγραφέων που ευτυχώς διασώθηκαν και διαφυλάχθηκαν στη Ρώμη. Ο μεγάλος αυτός αστρονόμος της αρχαιότητας ασχολήθηκε και με την χαρτογράφηση. Είναι ο πρώτος που εφάρμοσε τη "Στερεογραφική προβολή της σφαίρας", πως δηλαδή να απεικονίζουμε μια σφαιρική επιφάνεια σε επίπεδο, όπως όταν δημιουργούμε το χάρτη μιας μεγάλης γεωγραφικής περιοχής της γήινης σφαίρας.προς τιμήν του ονομάστηκε 'Ίππαρχος' ένας κρατήρας της Σελήνης. 113

22 Ο Ίππαρχος ο Ρόδιος γεννήθηκε στη Νίκαια της Βιθυνίας (2 ο ς αιώνας πχ), αλλά πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη Ρόδο. Εν πολλοίς θεωρείται ως ένας από τους σημαντικότερους αστρονόμους της αρχαιότητας, ίσως ο σημαντικότερος, αν και πολύ λίγα γραπτά του έχουν διασωθεί. Στην πραγματικότητα, το μόνο σωζόμενο έργο του είναι το «Περί των Αράτου και Ευδόξου φαινομένων», ενώ τα υπόλοιπα έργα του καταστράφηκαν στη πυρκαγιά της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας. Σε αυτά περιλαμβάνονται ένα αστρονομικό ημερολόγιο, βιβλία πάνω στη οπτική και την αριθμητική, μια πραγματεία «Περί των διά βάρους κάτω φερομένων», γεωγραφικά και αστρολογικά κείμενα και ένας κατάλογος του ίδιου του έργου του. Οι περισσότερες γνώσεις μας προέρχονται από σχετικές αναφορές και εκτενή αποσπάσματα σε άλλους συγγραφείς, κυρίως τον Πτολεμαίο, ο οποίος τον θεωρούσε ως τον σπουδαιότερο προκάτοχό του. Ο Πτολεμαίος, που έκανε εκτεταμένη χρήση του έργου του Ιππάρχου, τον περιέγραφε ως «φιλόπονο» και μεγάλο «εραστή της αλήθειας». Η συνεισφορά του περιλαμβάνει τόσο πρακτικές όσο και θεωρητικές καινοτομίες. Δεν είναι λίγοι αυτοί που αποδίδουν στον Ίππαρχο τη γέννηση της τριγωνομετρίας, καθώς ήταν ο πρώτος που συνέταξε τριγωνομετρικό πίνακα. Για τις αστρονομικές παρατηρήσεις του χρησιμοποιούσε ένα όργανο που περιγράφεται από τον Πτολεμαίο ως διόπτρα και πιθανόν να ήταν αυτός που εφηύρε τον αστρολάβο. Η επισταμένη παρατήρηση του ουράνιου στερεώματος και των θέσεων των άστρων τον οδήγησε στην κατάρτιση του πρώτου γνωστού καταλόγου των άστρων. Έστρεψε την προσοχή του σε μία ευρεία γκάμα αστρονομικών προβλημάτων, συμπεριλαμβανομένων της διάρκειας του έτους (υπολόγισε πως το ηλιακό έτος είναι 365,242 ημέρες, γεγονός που επιβεβαιώνεται από τα σύγχρονα ρολόγια που το υπολογίζουν σε 365, ημέρες), του καθορισμού της απόστασης από τον Ήλιο και του υπολογισμού των ηλιακών και σεληνιακών εκλείψεων. Παράλληλα, δημιούργησε μαθηματικά μοντέλα για την κίνηση του Ηλίου και της Σελήνης. Ο Πτολεμαίος σημειώνει ότι ο Ίππαρχος δεν ανέπτυξε θεωρίες για τους πέντε πλανήτες, «τουλάχιστον όχι στα γραπτά του που έχουν φτάσει σε εμάς». Το πιο διάσημο επίτευγμα του Ιππάρχου είναι ίσως η ανακάλυψή του ότι τα σημεία του ηλιοστασίου και της ισημερίας μετατοπίζονται από την Ανατολή προς τη Δύση, το φαινόμενο, δηλαδή, της μετάπτωσης των ισημεριών. Ακόμη, υπολόγισε τη διάμετρο της Σελήνης και τη κυμαινόμενη απόστασή της από τη Γη, ενώ επινόησε την κλίμακα των μεγεθών των αστέρων ανάλογα με τη φωτεινότητά τους, που χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα. Η εκτίμηση που έτρεφαν οι επιστήμονες της εποχής για τον Ίππαρχο και τα επιτεύγματά του, καταδεικνύεται και από το γεγονός ότι η φιγούρα του απεικονίζεται στα εξώφυλλα ποικίλων αστρονομικών εκδόσεων, πολλούς αιώνες μετά τον θάνατό του. Ο Ίππαρχος ο Ρόδιος έγραψε τα παρακάτω βιβλία κατ αλφαβητική σειρά: «Εις τους Αρίστους» «Παραλλακτικά - βιβλία δύο». «Περί αστερισμών». «Περί εκλείψεων Ηλίου κατά τα επτά κλίματα». «Περί εμβολίμων μηνών τε και ημερών». «Περί μεγεθών και αποστημάτων Ηλίου και Σελήνης». «Περί μηνιαίου χρόνου». «Περί της κατά πλάτος μηνιαίας της Σελήνης κινήσεως». «Περί της πραγματείας των εν κύκλω ευθειών» (Βιβλία 12). «Περί της των απλανών συντάξεως». «Περί της των συναναστολών πραγματείας». «Περί της των δώδεκα ζωδίων αναφοράς». «Περί της μεταπτώσεως των τροπικών και εαρινών ισημεριών». «Περί του ενιαυσίου μεγέθους». «Περί των δια βάρους κάτω φερομένων». «Περί των Αράτου και Ευδόξου φαινομένων - βιβλία τρία» (διεσώθη). «Προς τον Ερατοσθένη και τα εν τη γεωγραφία αυτού λεχθέντα» (Κριτική) Εκτός του προ-τελευταίου όλα τα άλλα έργα του κάηκαν στον εμπρησμό της Αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης 114

23 Κλαύδιος Πτολεμαίος μχ. Ήταν ονομαστός Έλληνας φυσικός φιλόσοφος ο οποίος γεννήθηκε στη ρωμαϊκή Αίγυπτο και έζησε στην Αλεξάνδρεια κατά την περίοδο μ.χ. Το σπουδαιότερο έργο του, «Η Μεγίστη» (ή «Μαθηματική Σύνταξις»), σώθηκε στα αραβικά ως «Αλμαγέστη» και στηρίζεται στις παρατηρήσεις διάφορων προγενέστερων αστρονόμων και ιδίως του Ιππάρχου. Αποτέλεσε ένα από τα κείμενα που έδωσαν ώθηση στην αστρονομία των Αράβων. Επίσης ο Πτολεμαίος ασχολήθηκε με τη μουσική, την οπτική, τη μαντική αστρολογία και τη γεωγραφία. Ο Πτολεμαίος θεωρούσε τη Γη σφαιρική κι ακίνητη, και μεγαλύτερη απ' όλα τα ουράνια σώματα. Για να εξηγήσει την ανάδρομη κίνηση των πλανητών, εισήγαγε στο γεωκεντρικό μοντέλο των έκκεντρωνκύκλων και επικύκλων που είχε ήδη προταθεί από τον Απολλώνιο τον Περγαίο και τον Ίππαρχο, την έννοια του "εξισωτικού σημείου" ή "εξισωτή" (equant). Τοποθετώντας έναν παρατηρητή στο εξισωτικό σημείο, τότε αυτός θα βλέπει το σώμα που περιφέρεται γύρω του σε έναν επίκυκλο, να διανύει σε ίσους χρόνους ίσες γωνίες (κάτι που παραπέμπει στον νόμο των ίσων εμβαδών του Κέπλερ ). Το μοντέλο αυτό έδινε ικανοποιητικά αποτελέσματα, με σφάλμα της τάξης μόνο λίγων μοιρών, γι' αυτό και επικράτησε για 14 αιώνες.στη «Μεγίστη Σύναξιν» ο Πτολεμαίος καταγράφει μεν το γεωκεντρικό σύστημα του Ίππαρχου, αλλά το συστηματοποιεί και το συνδυάζει με δικές του παρατηρήσεις, με αποτέλεσμα μία πλήρη αστρονομική σύνθεση που περιελάμβανε κατάλογο αστέρων και αστερισμών, ένα προβλεπτικό μοντέλο για τις μελλοντικές θέσεις των ουράνιων σωμάτων και τις μελλοντικές εκλείψεις Ηλίου και Σελήνης, καθώς και μία προτεινόμενη αντίληψη του Σύμπαντος ως ένα σύνολο ομόκεντρων σφαιρών, όπου οι πλανήτες, ο Ήλιος και η Σελήνη κινούνται ο καθένας στην επιφάνεια της δικής του κοσμικής σφαίρας ενώ οι απλανείς αστέρες τοποθετούνται συλλήβδην στην εξώτερη σφαίρα. Στο έργο του «Γεωγραφία» συλλέγει το σύνολο των γεωγραφικών γνώσεων της εποχής του και το εμπλουτίζει με αναφορές ναυτικών, με αποτέλεσμα μία σχετικά ακριβή περιγραφή της Ευρώπης (με έμφαση βέβαια στην «πολιτισμένη» Μεσόγειο), της βόρειας Αφρικής, της Μέσης Ανατολής και της Αραβικής χερσονήσου. Στο μνημειώδες έργο του «Τετράβιβλος» ο Πτολεμαίος συνοψίζει τον κορμό γνώσης της ελληνιστικής μαντικής ωροσκοπικής αστρολογίας σε μία εκτενή, εκλογικευμένη και συστηματοποιημένη επιτομή που ταίριαζε με το γεωκεντρικό σύστημα της Μεγίστης Σύναξης. Ο Πτολεμαίος,ο οποίος θεωρούσε τη μαντική αστρολογία πιθανοκρατικό εργαλείο αλλά όχι αλάνθαστο οδηγό, απέρριπτε άλλους διαδεδομένους τύπους μαντείας όπως η αριθμολογία, ενώ παρέδωσε κι ένα εγχειρίδιο οπτικής και μία μελέτη επάνω στη θεωρία της μουσικής, όπου συμφωνούσε με τους πυθαγόρειους στην αντιστοίχιση μαθηματικών αναλογιών στα μουσικά χρονικά διαστήματα. 115

24 Υπατία μ.χ. Ελληνίδα νεοπλατωνικός φιλόσοφος, αστρονόμος και μαθηματικός. Έζησε και δίδαξε στην Αλεξάνδρεια όπου και δολοφονήθηκε από όχλο που αποτελούνταν από φανατικούς χριστιανούς.κόρη του μαθηματικού και αστρονόμου Θέωνα, έλαβε με τις φροντίδες του πατέρα της πολύ καλή εκπαίδευση και ταξίδεψε στην Αθήνα και στην Ιταλία. Στην Αθήνα παρακολούθησε μαθήματα στη νεοπλατωνική σχολή του Πλούταρχου του Νεότερου και της κόρης του Ασκληπιγένειας αλλά μαθήτευσε και κοντά στο Πρόκλο και τον Ιεροκλή. Επιστρέφοντας στην Αλεξάνδρεια, έγινε επικεφαλής της εκεί σχολής των Πλατωνιστών (400 μ.χ.), δίδαξε φιλοσοφία και Μαθηματικά και αποτέλεσε πόλο έλξης για τους διανοούμενους της εποχής ενώ έκανε και εκτενή και ουσιώδη σχόλια στα μαθηματικά έργα του Διόφαντου και του Απολλώνιου. Δυστυχώς παρότι η ίδια η Υπατία υπήρξε πολυγραφότατη κανένα από τα έργα της δεν σώζεται και έχουμε μόνο αναφορές για αυτά. Πολλοί από τους μαθητές της ανήκαν στους ανώτατους κύκλους της αριστοκρατίας της πόλης και έγιναν σημαντικές προσωπικότητες, όπως ο επίσκοπος Κυρήνης Συνέσιος και ο έπαρχος της Αλεξανδρείας Ορέστης. Η ίδια επηρεάστηκε φιλοσοφικά από τους νεοπλατωνικούς Πλωτίνο και Ιάμβλιχο.Αν και πολλοί πιστεύουν ότι η Υπατία ήταν καθαρά Ελληνίδα, υπάρχουν πολλοί που υποστηρίζουν ότι ήταν μισή Ελληνίδα και μισή Αιγύπτια. Και αυτό διότι α) ο πατέρας της ο Θέων έχει αναγνωριστεί ως Έλληνας και Αιγύπτιος και β) το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων της Αλεξάνδρειας ήταν Έλληνες και Αιγύπτιοι. Λόγω του γεωγραφικού της αποκλεισμού από την υπόλοιπη Αίγυπτο, η Αλεξάνδρεια ήταν ελεύθερη από μισογυνικές παραδόσεις που ήταν γνωστές στην υπόλοιπη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Αν και οι Ρωμαίοι ανάγκαζαν τις κατεκτημένες περιοχές να ακολουθούν τους δικούς τους νόμους, οι κατακτημένοι είχαν μια σχετική αυτονομία, με αποτέλεσμα το δίκαιο να είναι ένα μείγμα από τοπικούς και ρωμαϊκούς νόμους, και ειδικά στην Αλεξάνδρεια, όπου συγχέονταν ελληνικοί, ρωμαϊκοί και αιγυπτιακοί νόμοι. Η Υπατία, ως μια γυναίκα μεικτής εθνικότητος, μπορούσε να επιλέξει να ακολουθεί τους ελληνικούς ή τους αιγυπτιακούς χωρίς κάποια παρέμβαση των ρωμαϊκών. Γι αυτό μπορούσε να κατέχει γη και να έχει μία δική της επιχείρηση χωρίς κάποιον επιβλέποντα. Οι νόμοι μαζί με την εκπαίδευσή της συντέλεσαν στα δημόσια κηρύγματα της, στο να διδάσκει και να δίνει συμβουλές σε άνδρες, στο να μετακινείται στην πόλη χωρίς κάποιον να την επιβλέπει και να κατέχει το δικό της σπίτι. Το περίεργο είναι ότι με αυτές τις ενέργειες δεν προκαλούσε, αλλά αντίθετα οι κάτοικοι της Αλεξάνδρειας πρέπει να ήταν συνηθισμένοι σε τέτοιες καταστάσεις.η μαθηματικός και φιλόσοφος Υπατία έζησε στην Αλεξάνδρεια από τα μέσα του 4ου αι. μ.χ. μέχρι τον βίαιο θάνατό της από έναν χριστιανικό όχλο το 415. Η ημερομηνία γέννησής της δεν είναι επιβεβαιωμένη, αλλά πιστεύεται ότι γεννήθηκε το 370 μ.χ. Αυτό είναι γνωστό λόγω του της έκλειψης που μελετούσε ο πατέρας της το 364 μ.χ. Ήταν αγνή και άξια σεβασμού, καθηγήτρια μαθηματικών και της νεοπλατωνικής φιλοσοφίας στην Αλεξάνδρεια. Φορώντας την κλασική χλαμύδα των φιλόσοφων δίδασκε δημόσια σε κοινό αποτελούμενο από ειδωλολάτρες και χριστιανούς. Αποδείξεις για τη ζωή και το έργο της Υπατίας μπορούν να βρεθούν σε διάφορα ιστορικά κείμενα, όπως για παράδειγμα στα έργα του Σωκράτη του Σχολαστικού.Σύμφωνα με πηγές, εκτός από φιλόσοφος, μαθηματικός και αστρονόμος, κατείχε και την προεδρία της Νεοπλατωνικής Σχολής της Αλεξάνδρειας και ήταν ένα άτομο άξιο σεβασμού, που ασκούσε επιρροή στους σημαντικούς άρχοντες της Αλεξάνδρειας αλλά και της Μεσογείου. Ένας από αυτούς ήταν και ο Ορέστης, ο Ρωμαίος έπαρχος. Συναντιόντουσαν πολύ συχνά και μιλούσαν κυρίως για πολιτικά ζητήματα. Η Υπατία ασκούσε επιρροή όχι μόνο στην Αλεξάνδρεια, αλλά και στη Κωνσταντινούπολη, στη Συρία και στην Κυρήνη. Δυστυχώς, έργα της Υπατίας δεν έχουν διασωθεί. Μερικοί αναλυτές πιστεύουν ότι τα έργα της ήταν γραμμένα στα Αραβικά, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι η δουλειά της αποτελούνταν από μαθηματικές φόρμουλες που η ίδια είχε δημιουργήσει. Η Υπατία είναι σημαντική για τον ρητορικό κανόνα, γιατί αποδεικνύει ότι και οι γυναίκες συμμετείχαν στις κοινωνικές και πνευματικές δραστηριότητες του αρχαίου κόσμου. Η Υπατία δίδασκε δημόσια για τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, υποδεικνύοντας την εκπαίδευσή της στη φιλοσοφία και στη ρητορική. Υπάρχουν πολλά κείμενα που επικυρώνουν την ενασχόλησή της ως διδάσκουσα εκτός από τα μαθηματικά φιλοσοφία και ρητορεία. Η Υπατία μάλλον έκανε δύο είδη μαθημάτων. Ένα ιδιαίτερο, για την ελίτ των μαθητών της και τα δημόσια κηρύγματα της, στα οποία ασκούσε επιρροή στους Αλεξανδρινούς υπαλλήλους. Ήταν αγαπητή απ όλο τον κόσμο και οι διάφοροι επικεφαλής την συμβουλεύονταν πολύ συχνά. Η Υπατία σχολίασε την Αριθμητική του Διόφαντου, έγραψε τον Αστρονομικό Κανόνα και τελειοποίησε τον Κώνο του Απολλώνιου. Επίσης συνεργάστηκε με τον πατέρα της για τον σχολιασμό του 3ου τόμου της Αλμαγέστης και επίσης βοήθησε τον μαθητή της Συνέσιο στην κατασκευή ενός αστρολάβου και ενός υδρόμετρου. Βέβαια, αν και δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι ήταν μια σπουδαία μαθηματικός και φιλόσοφος της εποχής της, η Υπατία έμεινε γνωστή πιο πολύ για τη διδασκαλία της. Η Υπατία ήταν μια σεβαστή και επιφανής δασκάλα, αρκετά χαρισματική και αγαπητή στους μαθητές της. Πηγές αναφέρουν ότι είχε φυσική ομορφιά και φορούσε απλά ρούχα. Έδινε δημόσιες διαλέξεις και ίσως διατηρούσε κάποιου είδους δημόσιο γραφείο. Η Υπατία δίδασκε και έγινε γνωστή τόσο για την φιλοσοφία όσο και για τα μαθηματικά. Η φιλοσοφία που ανέπτυξε η Υπατία είναι γνωστή ως Νεοπλατωνική. Αν και υπήρχαν διάφορες εκδοχές του Νεοπλατωνισμού, λέγεται ότι η Υπατία κήρυξε ένα δικό της, διαφορετικό. Οι επιστολές και τα ποιήματα παρέχουν συμπεράσματα για τη Νεοπλατωνική φιλοσοφία της Υπατίας αλλά δεν παρέχουν σημαντικές πληροφορίες. Επιπλέον, ενώ τα γραπτά των φιλοσόφων διαδόχων της Υπατίας έρχονται για να ρίξουν φως σχετικά με τις συνεισφορές της στο Νεοπλατωνισμό, δεν υπάρχουν δικά της σωζόμενα μαθηματικά έργα. 116

25 Νικόλαος Κοπέρνικος Ο Nικόλαος Κοπέρνικος ήταν Πολωνός μαθηματικός και αστρονόμος της Αναγέννησης, ο οποίος διατύπωσε το ηλιοκεντρικό μοντέλο του σύμπαντος, τοποθετώντας τον Ήλιο και όχι τη Γη, στο κέντρο. Ο Κοπέρνικος γεννήθηκε στο Τορούν της Πολωνίας, και πέρασε μεγάλο μέρος της ενήλικης ζωής του στο Φρόμπορκ της Βάρμιας, επαρχίας της Πολωνίας όπου και πέθανε. Λίγο πριν το θάνατό του, εξέδωσε το βιβλίο «De Revolutionibus Orbium Coelestium Libri VI» («Έξι Βιβλία για τις Περιστροφές των Ουρανίων Σφαιρών»), το οποίο αποτέλεσε τη βάση για την εξέλιξη της σύγχρονης Αστεονομίας. Ο Κοπέρνικος υποστήριξε την ηλιοκεντρική θεωρία, την άποψη δηλαδή ότι η Γη και τα άλλα σώματα του Ηλιακού Συστήματος περιστρέφονται γύρω από τον Ήλιο, σε αντίθεση με την τότε επίσημη γεωκεντρική θεωρία, που ήθελε τη Γη ακίνητη και κέντρο του κόσμου. Άνοιξε έτσι το δρόμο για τους αστρονόμους της επόμενης γενιάς (ειδικά τονγιοχάνες Κέπλερ ) αλλά και την Επιστημονική επανάσταση του 17 ου αιώνα. Ο πατέρας του Νικόλαου Κοπέρνικου ήταν εύπορος έμπορος χαλκού και επιχειρηματίας, αλλά πέθανε όταν ο Νικόλαος ήταν μόλις δέκαδέ ετών. Έτσι ο Νικόλαος και τα τρία αδέλφια του ανατράφηκαν από το θείο τους Λουκά Βατζενρόντε, που ήταν επίσκοπος. Μάλιστα ο αδελφός του Κοπέρνικου Ανδρέας έγινε ιερέας όταν μεγάλωσε και η αδελφή του Βαρβάρα Βενεδικτίνα μοναχή. Το 1491 ο Νικόλαος εγγράφεται στο περίφημο Πανεπιστήμιο τηςκρακοβίας, το σημερινό Γιαγγελονιανό Πανεπιστήμιο, όπου σπουδάζει Ιατρική, Θεολόγία, Μαθηματικά και Αστρονομία, με την οποία και συναρπάζεται. Το 1496 ο Κοπέρνικος πήγε στην Ιταλία για να σπουδάσει Εκκλησιαστικό Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, με έξοδα του θείου του, που ήθελε να τον δει κι εκείνον επίσκοπο. Στη Φερράρα όμως ο νεαρός Νικόλαος γνωρίζει τον αστρονόμο Ντομένικο Νοβάρα ντα Φερράρα και γίνεται μαθητής και βοηθός του. Οι πρώτες αστρονομικές παρατηρήσεις που έκανε ο Κοπέρνικος με το Νοβάρα μνημονεύονται στο «De Revolutionibus». Το 1497 ο Νικόλαος διορίζεται από το θείο του ως ιερέας στον Καθεδρικό Ναό του Φρόμπορκ στην Πολωνία. Πριν όμως γυρίσει στην πατρίδα του, ο Κοπέρνικος πήγε στη Ρώμη, όπου παρατήρησε μία έκλειψη Σελήνης και έδωσε τις πρώτες του διαλέξεις πάνω σε διάφορα μαθηματικά και αστρονομικά ζητήματα. Το 1503 παίρνει το διδακτορικό του στο Κανονικό Δίκαιο από το Πανεπιστήμιο της Φερράρα. Φαίνεται ότι τότε ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με τις θεωρίες των αρχαίων περί κινήσεως της Γης, και απέκτησε τις πρώτες αμφιβολίες για το ότι η Γη ήταν ακίνητη στο κέντρο του Σύμπαντος. Το 1504 άρχισε να συγκεντρώνει παρατηρήσεις και ιδέες σχετικές με τις αμφιβολίες του αυτές.αφήνοντας την Ιταλία, ο Κοπέρνικος πήγε να ζήσει στο Φρόμπορκ. Επίσης είχε δεχθεί μία θέση στο ναό του Τιμίου Σταυρού, στο Μπρέσλαου της Σιλεσίας, από την οποία παραιτήθηκε μόλις λίγα χρόνια πριν από το θάνατό του. Στην Πολωνία ο Κοπέρνικος είχε πολλές δραστηριότητες. Συνεργάσθηκε επί χρόνια με τη Βασιλική Πρωσική Δίαιτα επί της νομισματικής μεταρρυθμίσεως και δημοσίευσε μελέτες για την αξία του χρήματος. Ως μέλος της κυβερνήσεως της Βάρμιας κατένεμε τους φόρους και απένεμε δικαιοσύνη. Επίσης έκανε πολλά κυβερνητικά ταξίδια και ως διπλωμάτης, εκπροσωπώντας το θείο του Λουκά, που είχε ανακηρυχθεί «Πρίγκηψ- Επίσκοπος» της Βάρμιας. Σαν γιατρός, ο Κοπέρνικος είχε για πελάτες τους πλουσιότερους ανθρώπους της πρωτεύουσας. Όμως έχανε πολλές ώρες με το να εξετάζει δωρεάν τους φτωχούς. Και στον ελεύθερο χρόνο του, μελετούσε αστρονομία που ήταν η προτίμησή του. Ο Κοπέρνικος μελέτησε προσεκτικά τα έργα του Πτολεμαίου, που ήταν ο πρώτος που πίστευε πως υπάρχει κίνηση πλανητών. Ως τότε η αστρονομία ήταν γεμάτη δεισιδαιμονίες. Οι αρχαίοι πίστευαν πως οι πλανήτες μένουν ακίνητοι, εκτός αν κινηθούν από τους θεούς. Ύστερα από μακριές και προσεκτικές μελέτες. ο Κοπέρνικος διαφώνησε με τη θεωρία του Πτολεμαίου πως η Γη είναι ακίνητη και πως ο Ήλιος, η Σελήνη και τα άστρα κινούνται γύρω της. Συμπεραίνοντας ότι η Γη κινείται περιστροφικά, ο Κοπέρνικος εξακολούθησε να μελετά τους πλανήτες και ύστερα από πολλή σκέψη διατύπωσε τη δική του θεωρία. Σύμφωνα με αυτήν ο ήλιος ήταν το κέντρο του ηλιακού συστήματος και η Γη, όπως και οι άλλοι πλανήτες, περιστρέφονταν περί τον άξονά τους και κινούνταν γύρω από τον ήλιο. Το έτος 1514 κυκλοφόρησε μεταξύ των φίλων του το Commentariolus («Μικρή Ερμηνευτική Πραγματεία»), εξασέλιδο χειρόγραφο κείμενο με τις ιδέες του για το Ηλιοκεντρικό Σύστημα που πρέπει να γράφτηκε μεταξύ 1507 και

26 Κατ' άλλους όμως το έγραψε και το διέθεσε μεταγενέστερα, ίσως και το Συνέχισε κατόπιν τη συλλογή στοιχείων για ένα λεπτομερέστερο έργο. Κατά τον πόλεμο μεταξύ του Τάγματος των Τευτόνων και του βασιλείου της Πολωνίας ( ) υπεράσπισε επιτυχώς το Όλστιν ως επικεφαλής των πολωνικών στρατευμάτων όταν αυτό πολιορκήθηκε από τις δυνάμεις του Αλβέρτου. Το 1533 ο Γιόχαν Άλμπρεχτ Βίντμανστετερ έδωσε μία σειρά διαλέξεων στη Ρώμη περιγράφοντας περιληπτικά την κοπερνίκειο θεωρία. Αυτές οι διαλέξεις προκάλεσαν το ενδιαφέρον αρκετών καρδιναλίων και του ίδιου του Πάπα Κλήμεντος Ζ. Το 1536 το έργο του Κοπέρνικου προσέγγιζε την οριστική μορφή του και διαδόσεις για τη θεωρία του είχαν φθάσει σε εγγράμματους ανθρώπους σε ολόκληρη την Ευρώπη. Με τη σειρά τους, οι διανοούμενοι από πολλές χώρες τον πίεζαν να δημοσιεύσει τις ιδέες του. Π.χ. σε ένα γράμμα με στοιχεία «Ρώμη, 1Νοεμβρίου 1536» ο αρχιεπίσκοπος Καπύης Καρδινάλιος Νικόλαος ζητά από τον Κοπέρνικο να δημοσιοποιήσει ευρύτερα τις ιδέες του με τα λόγια: «Ούτως, σοφολογιώτατε, χωρίς να επιθυμώ να είμαι άκαιρος, σας ικετεύω μετ' εμφάσεως να κοινωνήσετε την ανακάλυψή σας στον κόσμο των διανοουμένων, και να μου αποστείλετε το συντομότερο δυνατόν τις θεωρίες σας περί Σύμπαντος, μετά πινάκων και ό,τι άλλου έχετε σχετικού προς το αντικείμενο.» Παρά τις ποικίλες παροτρύνσεις, ο Κοπέρνικος καθυστερούσε τη δημοσίευση, μάλλον από το φόβο της κριτικής για τις επαναστατικές ιδέες του από το κατεστημένο, αλλά ίσως και επειδή δούλευε ακόμα πάνω στο κείμενο αυτού που θα γινόταν αργότερα το «De Revolutionibus». Τότε, στα 1539, ένας ξακουστός χαρτογράφος, ιατρός και μαθηματικός, ο Ραιτικός (Georg Joachim Rheticus), έφθασε στο Φρόμπορκ. Ο μεταρρυθμιστής θεολόγος Φίλιππος Μελάχθων είχε κανονίσει να επισκεφθεί ο Ραιτικός μερικούς αστρονόμους και να μελετήσει μαζί τους. Ο Ραιτικός έμεινε τελικά με τον Κοπέρνικο δύο χρόνια, κατά τα οποία συνέγραψε ένα βιβλίο, το Narratio prima, όπου σκιαγραφούσε την ουσία της κοπερνίκειας θεωρίας. Το 1542 ο Ραιτικός δημοσίευσε μία πραγματεία του Κοπέρνικου περί Τριγωνομετρίας, η οποία αργότερα συμπεριελήφθηκε στο δεύτερο βιβλίο του «De Revolutionibus». Υπό την ισχυρότατη πίεση του Ραιτικού, και έχοντας δει τη γενικώς ευνοϊκή πρώτη υποδοχή της δουλειάς του, ο Κοπέρνικος συμφώνησε τελικά να παραδώσει το βιβλίο στον πιστό του φίλο Τίντεμαν Γκίζε, επίσκοπο του Χέλμνο, για να το αφήσει στον Ραιτικό προκειμένου αυτός να το στείλει για εκτύπωση στον Johannes Petreius, στη Νυρεμβέργη. Σύμφωνα με το θρύλο, ένας ιππότης έτρεξε πάνω σε γρήγορο άλογο και παρέδωσε το πρώτο τυπωμένο αντίτυπο του βιβλίου στα χέρια του Κοπέρνικου λίγες ώρες πριν πεθάνει ο μεγάλος Πολωνός αστρονόμος (24 Μαϊου 1543). 118

27 Τύχο Μπράχε Γεννήθηκε στις 14 Δεκεμβρίου του Παρακολουθώντας νομικές σπουδές στη Λειψία επιδόθηκε με πάθος στις αστρονομικές μελέτες, στη συνέχεια μετά από επισκέψεις που πραγματοποίησε σε πολλά ξένα αστεροσκοπεία επέστρεψε το 1571 στη πατρίδα του και εγκαταστάθηκε στη Μονή του Χέρριντσβαντ. Τον επόμενο χρόνο αναγνώρισε και μελέτησε τον περίφημο καινοφανή αστέρα (nova) που περιέγραψε στο έργο του "Ο νέος αστέρας του 1572". Μετά από πρόσκληση του Βασιλέως Φρειδερίκου Β οργάνωσε το 1574 σειρά μαθημάτων αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης. Το 1575, αναχώρησε και πάλι από την Δανία όπου και επέστρεψε λαμβάνοντας ως δώρο από τον Βασιλέα της Δανίας εκτός μιας σοβαρής ετήσιας χορηγίας και τη μικρή νήσο Βαν (ΒΑ. της Κοπεγχάγης) όπου και έκτισε εκεί μεγαλοπρεπή πύργο την "Ουρανούπολη" στο οποίο και εγκατέστησε τυπογραφείο, εργοστάσιο χάρτου και βεβαίως αστεροσκοπείο που έδωσε το όνομα "Στέλμπουργκ" (Πύργος Αστέρων). Πολύ γρήγορα περιστοιχίστηκε με πλήθος μαθητών, σοφών αλλά και ευγενών. Η ανεξαρτησία του όπως στις θρησκευτικές πεποιθήσεις αλλά και η περιφρόνησή του προς τους άρχοντες της εποχής του τον κατέστησαν στόχο κάθε φύσεως συκοφαντιών τόσο που μετά τον θάνατο του Βασιλέως ο διαδεχθείς εκείνον Χριστιανός Δ αναγκάσθηκε να διακόψει τη χορηγία. Το 1597, ο Τύχων αναχώρησε στη Γερμανία, μέχρι που ο Ροδόλφος Β του παρέσχε άσυλο στη Πράγα, όπου και συνέχισε τις εργασίες του μέχρι το θάνατό του 24 Οκτωβρίου Για αρκετούς αιώνες, ο θάνατος του μεγάλου αστρονόμου αποδίδονταν σε λοίμωξη της ουροδόχου κύστης. Μια πρώτη εξέταση δείγματος των λειψάνων του, το 1996, κατέδειξε υψηλή συγκέντρωση υδραργύρου. Τον Νοέμβριο του 2010, πραγματοποιήθηκε εκταφή της σoρού του για λεπτομερέστερη εξέταση από ειδικευμένους επιστήμονες. Στον ακριβολόγο αυτόν επιστήμονα - παρατηρητή οφείλονται πολλές αξιόλογες βελτιώσεις στις θεωρίες περί Σελήνης, ήταν ο πρώτος που μελέτησε τη διάθλαση και που συνέταξε κατάλογο από 777 αστέρες. Βάσει δε των χειρογράφων σημειώσεων που άφησε ο Τύχων, ο μαθητής του και αργότερα μεγάλος αστρονόμος Κέπλερ κατάφερε να διατυπώσει τους περίφημους εκείνους νόμους περί της κινήσεως των πλανητών. Μεταξύ των έργων του Τύχωνα περιλαμβάνονται και τα "De mundi aetherei recentioribus phaenomenis", τα "Προγυμνάσματα", καθώς και άλλα που εκδόθηκαν μετά τον θάνατό του. Γιοχάνες Κέπλερ Γερμανός αστρονόμος και καταλυτική φυσιογνωμία στην επιστημονική επανάσταση των νεότερων χρόνων. Υπήρξε επίσης μαθηματικός και συγγραφέας, ενώ άσκησε κατά καιρούς και την αστρολογία για βιοποριστικούς λόγους. Είναι περισσότερο γνωστός ως ο «Νομοθέτης του ουρανού» από τους φερώνυμους Νόμους που αφορούν την κίνηση των πλανητών γύρω από τον Ήλιο και περιγράφονται στα έργα του Astronomia nova, Harmonices Mundi και Epitome of Copermican. Αυτά τα έργα αποτελούν θεμελίωση της Θεωρίας του Νεύτωνα για την παγκόσμια έλξη. Κατά τη διάρκεια της καριέρας του, ο Κέπλερ ήταν καθηγητής μαθηματικών σε ένα γυμνάσιο στο Γκρατς της Αυστρίας όπου και έγινε συνεργάτης του Πρίγκιπα Χανς Ούλριχ φον Έγκεμμπεργκ (Hans Ulrich von Eggenberg). Αργότερα έγινε βοηθός του αστρονόμου Τύχο Μπράχε και τελικά ο αυτοκρατορικός μαθηματικός του βασιλιά Ρούντολφ Β και των διαδόχων του, Ματίας και Φερδινάνδου Β. Ακόμη ήταν καθηγητής μαθηματικών στο Λιντς της Αυστρίας και σύμβουλος του στρατηγού Βαλενστάιν. Επιπλέον, η εργασία υπήρξε θεμελιώδης στον τομέα της οπτικής αφού εφηύρε μια βελτιωμένη έκδοση ενός τηλεσκοπίου διάθλασης (τηλεσκόπιο του Κέπλερ) και ανέφερε τις τηλεσκοπικές εφευρέσεις από τον σύγχρονό του Γαλιλαίο. Ο Κέπλερ έζησε σε μια περίοδο όπου δεν υπήρχε ένας σαφής διαχωρισμός μεταξύ της αστρονομίας και της αστρολογίας αλλά υπήρχε ένας μεγάλος διαχωρισμός μεταξύ της αστρονομίας (ένας κλάδος των μαθηματικών εντός των ελευθέρων τεχνών) και της φυσικής (ένας κλάδος της φυσικής φιλοσοφίας). Ο Κέπλερ ενσωμάτωσε θρησκευτικά και συλλογιστικά επιχειρήματα στο έργο του, υποκινούμενος από την θρησκευτική πεποίθηση και πίστη ότι ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο σύμφωνα με ένα κατανοητό σχέδιο που είναι προσβάσιμο μέσω του φυσικού φωτός της λογικής. Ο Κέπλερ περιγράφει την νέα αστρονομία του ως "ουράνια φυσική", σαν μια "εκδρομή στη Μεταφυσική του Αριστοτέλη " και ως "συμπλήρωμα του Αριστοτέλη του Ουρανού", μετατρέποντας την αρχαία παράδοση της κοσμολογίας με το να χειρίζεται την αστρονομία ως μέρος της καθολικής μαθηματικής φυσικής. 119

28 Σαρλ Μεσιέ Ο Σαρλ Μεσιέ (26 Ιουνίου Απριλίου 1817) ήταν επιφανής Γάλλος παρατηρησιακός αστρονόμος, γνωστός κυρίως από τη σύνταξη του πρώτου ομώνυμου αστρονομικού καταλόγου ουράνιων σωμάτων του «βαθέος ουρανού» (έξω από το Ηλιακό Σύστημα), όπως είναι νεφελώματα, γαλαξίες και αστρικά σμήνη. Η πρώτη εκδοχή του καταλόγου του Messier περιελάμβανε 45 ουράνια σώματα και δημοσιεύθηκε το 1774 στην περιοδική έκδοση της Γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών στο Παρίσι. Μέχρι το 1781, οπότε εκδόθηκε η τελική μορφή του καταλόγου, αυτά είχαν αυξηθεί σε 103. Σε ανεξάρτητες μεταξύ τους έρευνες μεταξύ 1921 και 1966, αστρονόμοι και ιστορικοί ανακάλυψαν ενδείξεις άλλων 7 μελών του καταλόγου, τα οποία είχαν παρατηρηθεί είτε από τον Μεσιέ. Αυτά τα 7 μέλη (τα περισσότερα είναι γαλαξίες), γίνονται δεκτά από πολλούς αστρονόμους ως «επίσημα αντικείμενα Μεσιέ», με περισσότερη αμφισβήτηση για το Μ110. Οι χαρακτηρισμοί-ονομασίες των σωμάτων αυτών με το αρχικό γράμμα Μ (από το Messier), ακολουθούμενο από τον αύξοντα αριθμό στον κατάλογο, χρησιμοποιούνται ακόμα, τόσο από επαγγελματίες, όσο και από ερασιτέχνες αστρονόμους, ξεκινώντας από το M1 στον αστερισμό Ταύρο και καταλήγοντας στον μικρό ελλειπτικό γαλαξία M110, στον αστερισμό Ανδρομέδα. Πτολεμαϊκή Μεγίστη Σύνταξις (Αλμαγέστη) Η Αλμαγέστη αποτελεί το μεγαλύτερο και σημαντικότερο αστρονομικό σύγγραμμα της Αρχαιότητας, η αυθεντία του οποίου διατηρήθηκε μέχρι τον δέκατο έκτο αιώνα. Αποτελεί την κύρια πηγή στην οποία ανατρέχουν οι αστρονόμοι μέχρι και σήμερα για ιστορικά δεδομένα, καθόσον υπήρξε ο βασικός αστρονομικός οδηγός για περίπου μιάμιση χιλιετία.ο αρχικός τίτλος του έργου αυτού ήταν «Μαθηματικὴ Σύνταξις» και γράφτηκε από τον Κλαύδιο Πτολεμαίο, έναν από τους σημαντικότερους αστρονόμους της ρωμαϊκης εποχής, περί το 140 μ.χ. Η μετονομασία του σε «Αλμαγέστη» οφείλεται στους αστρονόμους της Δύσης και προήλθε από το ακόλουθο γεγονός: μεταγενέστεροι αντιγραφείς πρόσθεσαν στον τίτλο το επίθετο «Μεγίστη» πιθανώς λόγω του μεγάλου όγκου του (13 βιβλία) αλλά και της μεγίστης σπουδαιότητάς του, όπως επίσης και για να το διακρίνουν από το μικρότερο βιβλίο του Πτολεμαίου, την «Τετράβιβλο». Οι Άραβες μετέφρασαν τη «Μαθηματική Σύνταξη» περί τον ένατο αιώνα και τον μεν αρχικό τίτλο τον απέδωσαν με τον όρο (λέξη) «κιτάπ» (=βίβλος), το δε «Μεγίστη» το άφησαν αμετάφραστο, προσθέτοντας όμως το αραβικό άρθρο «Αλ». Ο τίτλος λοιπόν έλαβε τη μορφή «Κιτάπ Αλ Μετζίστι». Όταν όμως οι Ευρωπαίοι μετέφρασαν το έργο εκ του αραβικού εξέλαβαν το «Αλ Μεγίστη» ως όνομα του συγγραφέα και μεταγλώττισαν τον τίτλο σε «Βίβλος του Μεγίστου». Αυτού αργότερα ακολούθησε σύντμηση ως «Αλμαγέστη».Όταν, κατά τον δέκατο πέμπτο αιώνα ο Ιωάννης Βησσαρίων έφερε στη Δύση τη «Μαθηματική Σύνταξη» και ανακαλύφθηκε τότε πως συγγραφέας του έργου ήταν ο αλεξανδρινός Κλαύδιος Πτολεμαίος, αυτό δεν μπορούσε πλέον να επιβληθεί. Ακόμα και σήμερα στην Ελλάδα αναφέρεται το σύγγραμμα αυτό άλλοτε ως «Αλμαγέστη» και άλλοτε ως «Μαθηματική Σύνταξη» Το έργο αυτό αποτελείται από 13 βιβλία που φέρουν ελληνική αρίθμηση με κεφαλαία γράμματα από Α μέχρι ΙΓ. Στο Α Βιβλίο αναπτύσσεται το «πτολεμαϊκό σύστημα του κόσμου», το οποίο και αναλύεται στα επόμενα δύο βιβλία Β και Γ. Τα Δ και Ε αναφέρονται στις κινήσεις της Σελήνης ενώ το Στ στις κινήσεις και τιςπαραλλάξεις Σελήνης και Ηλίου. Το Ζ αναφέρεται στο φαινόμενο της μεταπτώσης, όμως από το βιβλίο αυτό αρχίζει και ο θαυμαστός κατάλογος των αστέρων, σύμφωνα με τις παρατηρήσεις που έκαναν ο Ίππαρχος και ο Κλαύδιος Πτολεμαίος, ο οποίος κατάλογος τελειώνει στο πρώτο ήμισυ του Η Βιβλίου. Το υπόλοιπο του Η Βιβλίου αναφέρεται στα περί Γαλαξία και τα υπόλοιπα βιβλία από το Θ και μετά αναφέρονται στους πλανήτες. Επίσης στο σύγγραμμα αυτό περιλαμβάνονται επίπεδη και σφαιρική τριγωνομετρία, καθώς και περιγραφή αστρονομικών οργάνων της εποχής του Πτολεμαίου. 120

29 Αλφόνσειοι Πίνακες Αποτελούν το σημαντικότερο ίσως πρωτότυπο έργο για την Αστρονομία που εκπονήθηκε τον Μεσαίωνα σε ευρωπαϊκό έδαφος. Οι πίνακες αυτοί, που βελτιώνουν εκείνους του Πτολεμαίου, συντάχθηκαν κατόπιν εντολής του Αλφόνσου Ι, βασιλέα της Λεόν και Καστίλλης και υπό την εποπτεία του, από όπου και η ονομασία τους. Ο χρόνος συντάξεώς τους ανάγεται κάπου μεταξύ των ετών 1223 και1244. Ο τόπος ήταν το Τολέδο της Ισπανίας. Από τους προηγούμενους ήδη αιώνες είχε διαφανεί ότι οι πίνακες αστέρων που περιείχε η πτολεμαϊκή Μεγίστη Σύνταξις, η από την αραβική απόδοσή της Αλμαγέστη, περιείχαν σφάλματα και η ακρίβεια των θέσεων των αστέρων δεν ήταν η καλύτερη που μπορούσε να επιτευχθεί. Το σημαντικό αυτό έργο ανέλαβε ο Αλφόνσος ήδη προτού ανέλθει στον θρόνο, και για τον λόγο αυτό αποκλήθηκε με το προσωνύμιο «ο Σοφός» (El Sabio) ή ο βασιλιάς-αστρονόμος που «παρατούσε το στέμμα για τον αστρολάβο και ξεχνούσε τη Γη για τον ουρανό». Είναι ο ίδιος που έχει κατηγορηθεί συχνά ως ασεβής για το σχόλιό του «Αν ήμουν παρών κατά τη Δημιουργία (του Σύμπαντος), θα είχα κάνει ορισμένες χρήσιμες υποδείξεις στον Δημιουργό για την καλύτερη διάταξη του Σύμπαντος», αλλά προφανώς μιλούσε βασιζόμενος στις ανακρίβειες του γεωκεντρικού συστήματος για το οποίο διατηρούσε, ως φαίνεται, αμφιβολίες. Ο Αλφόνσος κατόρθωσε να συγκεντρώσει στο Τολέδο ορισμένους από τους σημαντικότερους αστρονόμους της εποχής του, και μάλιστα διαφορετικών θρησκειών (Χριστιανούς, Μουσουλμάνους και Ιουδαίους) παρά τις προκαταλήψεις της εποχής: Ιμπν Μουσά, Jacob Abuena, Ιωσήφ μπεν Αλί, υπό τη διεύθυνση του ραβίνου Ισαάκ μπεν Σαΐντ ("Χασάν") και του ιατρού Jehuda ben Mose Cohen. Οι Αλφόνσειοι Πίνακες, για τη σύνταξη των οποίων χρειάσθηκαν τουλάχιστο τέσσερα χρόνια και το μεγάλο για την εποχή εκείνη ποσό των δουκάτων, δημοσιεύθηκαν επισήμως στις 30 Μαΐου 1252, ημέρα της στέψεως του Αλφόνσου ως βασιλέως. Φέρουν ισχυρή την επίδραση της αραβικής ονοματολογίας, ακόμα και στις λατινικές μεταφράσεις τους, όπως γίνεται εμφανές από τα σημερινά ονόματα πολλών αστέρων, που αντλήθηκαν από αυτούς. Οι συντάκτες, ίσως επίτηδες, παραλείπουν να αναφέρουν ότι οι πίνακες έχουν ως βάση τονμεσημβρινό του Τολέδου. Το έργο δεν φέρει μεγάλες διορθώσεις ως προς την Αλμαγέστη, και οι σημαντικότερες αφορούν τις ίδιες κινήσεις, τις εποχές της μεταπτώσεως και τις «σταθερές», όπως είναι η διάρκεια του τροπικού έτους, στο οποίο δόθηκε η ακριβέστερη ως τότε τιμή, 365 ημέρες, 5 ώρες, 49 λεπτά και 16 δευτερόλεπτα, ακριβέστερη ακόμα και από αυτή του γρηγοριανού ημερολογίου που χρησιμοποιούμε σήμερα! Βέβαια στη μετάπτωση σφάλλουν, υιοθετώντας αρχικά διάρκεια του κύκλου της έτη, που διορθώθηκαν στο ορθό έτη σε μεταγενέστερες εκδόσεις. Υπέθεταν επίσης ότι η μετάθεση των ισημερινών σημείων πάνω στην εκλειπτική κατά την μετάπτωση δεν γινόταν με συνεχή κίνηση προς την ίδια κατεύθυνση, αλλά διαδοχικά προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση με περίοδο ταλαντώσεως έτη. Οι ολοκληρωμένοι Αλφόνσειοι Πίνακες περιλαμβάνουν και τον «Κώδικα της Αστρονομικής Επιστήμης» από την ίδια ομάδα ειδικών, επίσης στην ισπανική, και ο επίσημος ισπανικός τίτλος τους είναι Los Libros del Saber de Astronomia del Rey D. Alfonso X. de Castilla. Σε αυτή τη μορφή είναι μία ογκώδης εγκυκλοπαίδεια όλων των αστρονομικών γνώσεων της εποχής που χρησιμοποίησε αραβικές κυρίως πηγές. Περιέχει σειρά κεφαλαίων για τη Σφαιρική και τη Θεωρητική Αστρονομία. Πρέπει να έχουν συγκεντρωθεί από διάφορες πηγές, καθώς υπάρχουν πολλές επαναλήψεις ακόμα και για βασικά θέματα. Το πιο αξιοσημείωτο ίσως είναι ότι η τροχιά του Ερμή παριστάνεται ως έλλειψη (βέβαια με τη Γη στο κέντρο όπως επέβαλλε τότε το γεωκεντρικό σύστημα), πράγμα που αποτελεί την πρώτη νύξη ότι οι κινήσεις των ουράνιων σωμάτων μπορεί να διαγράφουν και άλλες καμπύλες εκτός από τον κύκλο. Οι Πίνακες διαδόθηκαν αμέσως μετά την αρχική έκδοσή τους σε ολόκληρη την Ευρώπη και η φήμη τους ως αρίστων διατηρήθηκε επί τρεις τουλάχιστον αιώνες, όσο και η χρήση τους. Ο αναγεννησιακός Βρετανός συγγραφέας Ρίτσαρντ Έντεν, γράφοντας το 1555 παραθέτει από το On the Maner of Fyndynge the Longitude («Επί της μεθόδου ευρέσεως του γεωγραφικού μήκους») του Gemma Phrysius το απόσπασμα: «Μετά, είτε εκ των Εφημερίδων, είτε εκ των πινάκων του Αλφόνσου...». ΟιΑλφόνσειοι Πίνακες τυπώθηκαν για πρώτη φορά το 1483 στη Βενετία, ένα έτος πριν συμπληρωθούν 200 χρόνια από τον θάνατο του Αλφόνσου, αλλά κυκλοφορούσαν ευρύτατα στο μεταξύ σε πολυάριθμα χειρόγραφα, πολλά από τα οποία σώζονται ακόμα. Ακολούθησαν οι εκδόσεις του 1492 και του 1521, αμφότερες στη Βενετία και στα λατινικά, του 1545 στο Παρίσι και του 1641 στη Μαδρίτη. Η τελευταία έκδοσή τους έγινε από την ισπανική κυβέρνηση το , σε 5 τόμους μεγάλου σχήματος, με βάση το αρχαιότερο προσβάσιμο ισπανικό χειρόγραφο, αλλά και εικονογράφηση, υποτίθεται αντίγραφο της πρωταρχικής. Η χρήση των Αλφόνσειων Πινάκων αντικαταστάθηκε βαθμιαία από τη χρήση των Πρωσσικών Πινάκων του Erasmus Reinhold, που βασίζονταν στο έργο του Κοπέρνικου De revolutionibus orbium coelestium και, μετά το 1627, από τη χρήση των Ροδόλφειων Πινάκων, που ήταν ουσιαστικά η έκδοση από τον Γιοχάνες Κέπλερ των διορθωτικών παρατηρήσεων του Τύχωνος. 121

30 Ροδόλφειοι Πίνακες Ονομάζεται μια σειρά πινάκων με τις κινήσεις των πλανητών και μια σειρά αστρικών καταλόγων που δημοσίευσε το 1627 ο μεγάλος Γερμανός αστρονόμος Γιοχάνες Κέπλερ. Ήταν βασισμένοι στις ακριβείς παρατηρήσεις του Τύχο Μπράχε. Παρέχουν με ακρίβεια μερικών πρώτων λεπτών της μοίρας τις θέσεις 1055 άστρων. Επίσης έχουν οδηγίες και πίνακες για τον εντοπισμό τον πλανητών του Ηλιακού Συστήματος. Είναι οι πρώτοι που περιέχουνδιορθωτικούς συντελεστές για την ατμοσφαιρική διάθλαση, καθώς και λογαριθμικούς-αντιλογαριθμικούς πίνακες επεξεργασμένους από τον ίδιο τον Κέπλερ.Το όνομά τους το οφείλουν στον αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαικής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους Ροδόλφο Β : ήταν ένας φόρος τιμής του Κέπλερ στον «προστάτη» του. Οι νέοι πίνακες ξεπερνούσαν τους παλαιότερους: τους «Πρωσικούς» ή «Προυτενικούς» Πίνακες του Ράινχολντ (1551) και τους Αλφόνσιους Πίνακες (13ος αιώνας μ.χ.). Σκοπός των Ροδόλφειων Πινάκων ήταν αρχικώς η παροχή ενός ακριβούς εργαλείου για την κατάρτιση ωροσκοπίων. Κατά την έκδοση των Ροδόλφειων Πινάκων ο Κέπλερ έπρεπε να αντιδικεί συνεχώς με τους πολυάριθμους συγγενείς του Τύχωνα, οι οποίοι προσπαθούσαν να αποκτήσουν τα δικαιώματα των παρατηρήσεων του νεκρού πλέον Δανού αστρονόμου για δικό τους όφελος, θεωρώντας τον Κέπλερ ανταγωνιστή του μάλλον, παρά συνεργάτη του. Ο Κέπλερ θεωρούσε την προσπάθεια αυτή πολύ άδικη, καθώς ο ίδιος και ο Τύχων είχαν συνεργασθεί πάνω στα δεδομένα αυτά επί πολλά χρόνια πριν τον θάνατο του δεύτερου, και επιπλέον ο Κέπλερ ήταν υπεύθυνος για τους περισσότερους υπολογισμούς και για την οργάνωση των δεδομένων. Τελικώς ο Κέπλερ κέρδισε τα πλήρη δικαιώματα επί όλων των πινάκων και τους εξέδωσε ο ίδιος Παγκόσμιος χάρτης των Ροδόλφειων Πινάκων Η χαρακτηριστική εικόνα της προμετωπίδας των Ροδόλφειων Πινάκων τιμά τους μεγάλους αστρονόμους του παρελθόντος: Τον Ίππαρχο, τον Πτολεμαίο, τον Κοπέρνικο και ιδίως τον Τύχωνα. 122