NïóèìåùôéëÜ ð é ó ô Ü í è Æ Þ í ï 2, Æ å à ø ï 1, ¹ á î ï ù À ò é ï -» À ò ô é ï

Transcript

1 E ì ì è î é ë Þ ð å ò é ï ä é ë Þ ô è NïóèìåùôéëÜ ð é ó ô Ü í è Æ Þ í ï 2, Æ å à ø ï 1, ¹ á î ï ù À ò é ï -» À ò ô é ï ISSN Tο Eπιστηµονικό Περιοδικό της Ένωσης Nοσηλευτών Eλλάδος

2 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟ ΙΚΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΩΝ ΕΛΛΑ ΟΣ (ΕΝΕ) ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ-ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ιευθυντής Σύνταξης: ρ. Κυριάκος Κουβελιώτης Υπεύθυνος Έκδοσης: ηµήτριος Σκουτέλης Υπεύθυνος Επικοινωνίας και ηµ. Σχέσεων: Αριστείδης άγλας Υπεύθυνος ιεθνών Σχέσεων: Νικόλαος Αντωνακόπουλος Επιµέλεια Ύλης: Ισµήνη Χατζηθεοφίλου Υπεύθυνος Ιστοσελίδας: Αντώνης Θεοδωρίδης ιοικητική Υποστήριξη: Ελένη Μπαλτζή ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΕΡΙΟ ΙΚΟΥ ρ. Σοφία Ζυγά, Επίκουρη Kαθηγήτρια Βασικής Νοσηλευτικής, Τµήµα Νοσηλευτικής, Πανεπιστηµίου Πελοποννήσου. ρ. Αθηνά Καλοκαιρινού, Επίκουρη Kαθηγήτρια Κοινοτικής Νοσηλευτικής, Τµήµα Νοσηλευτικής ΕΚΠΑ (Επικεφαλής Επιστηµονικής Επιτροπής) ρ. Ευµορφία Κούκια, Λέκτορας Ψυχιατρικής Νοσηλευτικής, Τµήµα Νοσηλευτικής ΕΚΠΑ. ρ. Παναγιώτα Μπέλλου, Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, Προϊσταµένη Τµήµατος Νοσηλευτικής Α ΑΤΕΙ Αθήνας. ρ. Φωτούλα Μπαµπάτσικου, Νοσηλεύτρια - Ιατρός ηµόσιας Υγείας, ιδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Πανεπιστηµίου Αθηνών. ΙΕΘΝΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΕΡΙΟ ΙΚΟΥ Dr. Mally Ehrenfeld, RN, PhD, Head of Nursing dep. Associate Professor Tel-Aviv University, Dep of Nursing, Israel. Dr. Irena Papadopoulos PhD, MA(Ed), BA, DipNEd, DipN, NDNCert, RGN, RM Professor of Transcultural Health and Nursing and Head of Research Centre for Transcultural Studies in Health Middlesex University, London UK. Dr. Evridiki Papastavrou Lecturer Department of Nursing School of Health Studies Cyprus University of Technology President of the Council of Nursing and Midwifery, Cyprus. ρ. Ανδρέας Παυλάκης, Καθηγητής Ανοικτό Πανεπιστήµιο Κύπρου. Dr. Elisabeth Rappold, RN, Mag. PhD Institut für Pflegewissenschaft University of Vienna, Austria Ms Cecilia Sironi RN, BSc, MSc Universita dégli Studi dellϊ Insubria Varese Italy. Dr. Lorraine N. Smith, BScN, MEd, PhD, Professor Nursing & Health Care, University of Glasgow, Scotland, UK. Dr. Edwin R. van Teijlingen, Υφηγητής ηµόσιας Υγείας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστηµίου Aberdeen. Dr. Steve Willcocks, Καθηγητής Σχολής Υγείας, Πανεπιστήµιο Central Lancashire. ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΙ ΙΚΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΩΝ Σπύρος Βρεττός, Συγγραφέας, ιδάκτωρ Φιλολογίας. Αθανάσιος Γιαννόπουλος, Αν. Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών Χρήστος Κίττας, Καθηγητής Ιατρικής Σχολής και Πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών Γεώργιος Μπαλτόπουλος, Πρόεδρος Τµήµατος Νοσηλευτικής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών Ιωάννης Μπράµης, Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών Κυριάκος Στριγγάρης, Οµότιµος Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών, Πρόεδρος Κεντρικού Συµβουλίου Υγείας Ιωάννης Υφαντόπουλος, Καθηγητής Κοινωνικής Πολιτικής, Νοµικής Σχολής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών Το Σ της ΕΝΕ, αποτελείται από τα παρακάτω 15 τακτικά µέλη: ηµήτριος Σκουτέλης, Πρόεδρος, Αριστείδης άγλας, Γενικός Γραµµατέας, ηµήτριος Πιστόλας, Ταµίας, Νικόλαος Ορφανός, Α Αντιπρόεδρος, Κωνσταντία Μπελαλή, Μέλος Σ, ηµοσθένης Σαληκίδης, Μέλος Σ, Λάµπρος Μπίζας, Αν. Γραµµατέας, Ελένη Αλµπάνη, Οργαν. Γραµµατέας, Ευτέρπη Βασιλειάδου, Μέλος Σ, Γεώργιος ραχτίδης, Μέλος Σ, Απόστολος Κωτσής, Μέλος Σ, Γεωργία Μπλάντα, Μέλος Σ Γεώργιος όντσιος, Μέλος Σ, Κων/νος Μπουµπάρης, Β Αντιπρόεδρος, Νικόλαος Σαββίδης, Μέλος Σ ΣΥΝΘΕΣΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΙΩΝ Ε.Ν.Ε. 1ο Περιφερειακό Συµβούλιο Πρόεδρος: Σοφία Κωσταδιού, Αντιπρόεδρος: Γεωργία Κουτσοβάϊου, Γ. Γραµµατέας: Μιχαήλ Κουράκος, Αν. Γραµµατέας: Κωνσταντία Μπελαλή, Ταµίας: Λάµπρος Μπίζας, Μέλη: ηµήτριος Σκουτέλης, Γεώργιος ραχτίδης, Γεωργία Μπλάντα, ηµήτριος Πιστόλας 2ο Περιφερειακό Συµβούλιο Πρόεδρος: Βασιλική Μούγια, Αντιπρόεδρος: Ελένη Πισιµίση Γ. Γραµµατέας: Ευαγγελία Τσιότσιου, Αν. Γραµµατέας: Παναγιώτης Ψας, Ταµίας: Ελένη Σπυριδοπούλου, Μέλη: Αριστείδης άγλας, Μαρία Μελετιάδου 3ο Περιφερειακό Συµβούλιο Πρόεδρος: Γεώργιος Μπαλιόζογλου, Αντιπρόεδρος: ηµήτριος Παλητζήκας, Γ. Γραµµατέας: Γεώργιος Χρυσοµαλλίδης, Αν. Γραµµατέας: Ιωάννης Κουτσονίκος, Ταµίας: Χρήστος Καργιώτης, Μέλη: Φίλιππος Κακάνης, Στέφανος Παπουτσάκης, Αντώνιος Θεοδωρίδης 4ο Περιφερειακό Συµβούλιο Πρόεδρος: Γεώργιος όντσιος, Αντιπρόεδρος: Ελένη Αβράµη Γ. Γραµµατέας: Φαίδρα Ιωαννίδου, Αν. Γραµµατέας: Κων/νος Μπουµπάρης, Ταµίας: Όλγα ηµητριάδου, Μέλη: Τριαντάφυλλος Παγκαλίδης, Μελανία Κοσµαδάκη 5ο Περιφερειακό Συµβούλιο Πρόεδρος: Απόστολος Κωτσής, Αντιπρόεδρος: Μαρία Σουλτούκη, Γ. Γραµµατέας: Μαγδαληνή Σελαµανίδου, Αν. Γραµµατέας: Μαρία Γκιτέρσου, Ταµίας: Κων/νος Νιανιόπουλος, Μέλη: Γεώργιος Ρότσας, Νικόλαος Κιούσης 6ο Περιφερειακό Συµβούλιο Πρόεδρος: Γεωργία Θεοδωρακοπούλου, Αντιπρόεδρος: Νικόλαος Ορφανός, Γ. Γραµµατέας: Γεώργιος Αρβανίτης Αν. Γραµµατέας: Γεώργιος Σιώχος, Ταµίας: Ελένη Αλµπάνη Μέλη: Κυριάκος Κούφαλης, ήµητρα Τσίλη, Γεώργιος Τζιτζίκος, Χρήστος Μαρνέρας 7ο Περιφερειακό Συµβούλιο Πρόεδρος: Νικόλαος Σαββίδης, Αντιπρόεδρος: Πηνελόπη Ντζιλέπη, Γ. Γραµµατέας: Γεώργιος Μεραµβελιωτάκης, Αν. Γραµµατέας: Εµµανουήλ Αστυρακάκης, Ταµίας: Μιχαήλ Ζωγραφάκης- Σφακιανάκης ISSN

3 περιεχόµενα Ερευνητικές Εργασίες ιερεύνηση Γνώσεων, Στάσεων και Αντιλήψεων Φοιτητών Σχολών Επαγγελµάτων Υγείας σε σχέση µε το AIDS σελ. 1 Η Σηµασία των εικτών Αξιολόγησης Θεραπευτικών Παρεµβάσεων, Λειτουργίας Υπηρεσιών Υγείας και Υγείας του Πληθυσµού, στο Σχεδιασµό Πολιτικής Υγείας σελ. 8 Κόστος Iατρονοσηλευτικών Πράξεων σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας σελ. 14 Ανασκοπήσεις ιερεύνηση του Άγχους και της Ικανοποίησης των Νοσηλευτών από την Εργασία τους. Η Περίπτωση των Νεφρολογικών Κέντρων. Σύντοµη Βιβλιογραφική Ανασκόπηση σελ. 20 Η ιαπολιτισµική Νοσηλευτική ως Θεωρητικό Πλαίσιο για τη Στήριξη της Νοσηλευτικής Μαζικών Καταστροφών σελ. 26 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟ ΙΚΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΩΝ ΕΛΛΑ ΟΣ (ΕΝΕ) Το Ελληνικό Περιοδικό της Νοσηλευτικής Επιστήµης είναι το επίσηµο περιοδικό της Ένωσης Νοσηλευτών Ελλάδος. Είναι ένα περιοδικό πολυδιάστατο µε κριτική επιτροπή που στοχεύει στην προώθηση της Νοσηλευτικής Επιστήµης στην Ελλάδα. Με το συγκεκριµένο επιστηµονικό έντυπο η Ένωση Νοσηλευτών Ελλάδος συµβάλλει στην προαγωγή της νοσηλευτικής επιστηµονικής γνώσης και ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στην σύγχρονη νοσηλευτική ιστορία της Ελλάδας. Σε αυτό το πλαίσιο το επιστηµονικό περιοδικό έχει τους εξής στόχους: Την προαγωγή της Νοσηλευτικής επιστήµης Την συµβολή στην ποιότητα φροντίδας ατόµων, οµάδων και του κοινωνικού συνόλου σε κάθε κατάσταση υγείας και αρρώστιας Την ανάδειξη και επιστηµονική διερεύνηση επιστηµονικών νοσηλευτικών θεµάτων Την παραγωγή νοσηλευτικής πολιτικής και Την ενίσχυση της νοσηλευτικής έρευνας Το Ελληνικό Περιοδικό της Νοσηλευτικής Επιστήµης αποτελεί ένα αξιόπιστο, σύγχρονο, τριµηνιαίο επιστηµονικό περιοδικό και είναι διαθέσιµο σε ηλεκτρονική και έντυπη µορφή µε συµβολική αµοιβή σε όλους τους ενδιαφερόµενους ερευνητές, πανεπιστηµιακούς δασκάλους, φοιτητές, σε όλη τη νοσηλευτική κοινότητα γενικότερα αλλά και στα ανώτερα και ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα της ηµεδαπής και της αλλοδαπής. Ταυτόχρονα αποτελεί ένα πολύτιµο εργαλείο επιστηµονικής γνώσης για τον έλληνα νοσηλευτή, για όσους σπουδάζουν τη νοσηλευτική, για τους επαγγελµατίες άλλων επιστηµών υγείας και συµπεριφοράς καθώς και για κάθε αναγνώστη που επιθυµεί επιστηµονική ενη- µέρωση και εκπαίδευση. Παράλληλα παρέχει τη δυνατότητα σε νέους επιστήµονες να έχουν εύκολη πρόσβαση στη γνώση και στην πρόοδο της νοσηλευτικής ενώ αποτελεί το επιστηµονικό βήµα για τους νοσηλευτές που απασχολούνται στην εκπαίδευση ή στην κλινική νοσηλευτική να δηµοσιεύσουν το έργο τους και να δεχθούν εποικοδοµητικές κριτικές. Σε ένα δεύτερο επίπεδο ευαισθητοποιεί άλλους επιστήµονες στα γνωστικά αντικείµενα της νοσηλευτικής και προάγει γενικότερα τη συνεργασία των υπηρεσιών υγείας. Στο περιοδικό δηµοσιεύονται ερευνητικές µελέτες, ανασκοπήσεις, πρωτότυπες πραγµατείες και βιβλιοκριτικές. Οι τοµείς που καλύπτει το περιοδικό είναι οι εξής: Η Νοσηλευτική Έρευνα Η ιοίκηση Υπηρεσιών Υγείας Η Νοσηλευτική Εκπαίδευση Η Κλινική Νοσηλευτική Η Κοινοτική Νοσηλευτική Η Ηθική και εοντολογία Νοσηλευτικής και Η Νοσηλευτική Νοµοθεσία Η Επιστηµονική Επιτροπή του Περιοδικού: 1. θεωρεί ότι η ανοικτή πρόσβαση στη έρευνα, στις ανασκοπήσεις και σε άλλα άρθρα συντελεί ευρύτερα στην πρόοδο και εξέλιξη της νοσηλευτικής µε τελικό στόχο την ποιότητα της παρεχόµενης νοσηλευτικής φροντίδας, 2. εσµεύεται να διατηρεί την ποιότητα του περιοδικού σε υψηλό επίπεδο και να προάγει την επιστηµονική γνώση, 3. Παρέχει τα απαραίτητα εργαλεία και τη γνώση για την ορθή οργάνωση και παρουσίαση των δηµοσιεύσεων, 4. Προωθεί την ελεύθερη και ανοιχτή πρόσβαση στην επιστηµονική γνώση για τους λειτουργούς της υγείας, 5. Αναγνωρίζει τις επιστηµονικής ανάγκες της νοσηλευτικής κοινότητας και µε τη δηµιουργία του περιοδικού συµβάλλει στην ικανοποίησή τους. Τόµος 02 Τεύχος 01

4 editorial ρ. Κυριάκος Κουβελιώτης ιευθυντής Σύνταξης Όλοι οι συντελεστές του Περιοδικού επιθυµούν να εκφράσουν τόσο την ικανοποίηση για την πρόοδο του εντύπου όσο και τις ευχαριστίες τους προς την ελληνική νοσηλευτική κοινότητα για την υποστήριξη της. Το Ελληνικό Περιοδικό της Νοσηλευτικής Επιστήµης, το επίσηµο επιστηµονικό περιοδικό της Ένωσης Νοσηλευτών Ελλάδος εισέρχεται στο δεύτερο χρόνο λειτουργίας του. Στα πλαίσια της συνεχούς του αναβάθµισης µε την ταυτόχρονη έκδοση του νέου Τεύχους (Τόµος ΙΙ, Τεύχος Ι, Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2009) δηµιουργήσαµε ένα πρότυπο ειδικό ιστοχώρο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: στον οποίο όλα τα τεύχη του επιστη- µονικού περιοδικού από την αρχή λειτουργίας του έως σήµερα θα είναι διαθέσιµα δωρεάν σε όλους τους νοσηλευτές της χώρας που είναι µέλη στην Ένωση Νοσηλευτών Ελλάδας. Σε αυτό το πλαίσιο και λόγω της διεθνούς του διάστασης θα υπάρχει και αντίστοιχη αγγλική έκδοση της ιστοσελίδας. Το Περιοδικό παραµένει πιστό στους πρωταρχικούς του στόχους: Την προαγωγή της Νοσηλευτικής επιστήµης Την συµβολή στην ποιότητα φροντίδας ατόµων, οµάδων και του κοινωνικού συνόλου σε κάθε κατάσταση υγείας και αρρώστιας Την ανάδειξη και επιστηµονική διερεύνηση επιστηµονικών νοσηλευτικών θεµάτων Την παραγωγή νοσηλευτικής πολιτικής και Την ενίσχυση της νοσηλευτικής έρευνας και δεσµεύεται σε µία συνεχή προσπάθεια ποιοτικής αναβάθµισης και προώθησης της Νοσηλευτικής Επιστήµης στην Ελλάδα. Eλληνικό Περιοδικό της Nοσηλευτικής Επιστήµης

5 ερευνητικές εργασίες ιερεύνηση Γνώσεων, Στάσεων και Αντιλήψεων Φοιτητών Σχολών Επαγγελµάτων Υγείας σε σχέση µε το AIDS Μαριάννα ιοµήδους, MD PhD λέκτορας Επιδηµιολογίας 1, ηµήτρης Ζήκος, RN PhD 1, Ευφροσύνη Τζιµογιάννη MSc 1 1. Εργαστήριο Επιδηµιολογίας, τµήµα Νοσηλευτικής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός: Η παρούσα µελέτη αποσκοπεί στη διερεύνηση του επιπέδου γνώσεων και αντιλήψεων των φοιτητών σχολών Επαγγελµάτων Υγείας του Πανεπιστηµίου Αθηνών αναφορικά µε παραµέτρους για τη νόσο του AIDS καθώς και τις απόψεις τους για τη στάση της πολιτείας. Η µελέτη αφορά σε πληθυσµό που απαρτίζεται από µελλοντικούς επιστήµονες υγείας, στοιχείο που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αφού τόσο οι γνώσεις που παρέχονται στις σπουδές, όσο και η εξοικείωση µε ασθενείς κατά την κλινική άσκηση των ενδέχεται να αποτελούν παράγοντες που συµβάλλουν στην ευαισθητοποίηση του δείγµατος απέναντι στη νόσο. Υλικό και µέθοδος: Η µελέτη πραγµατοποιήθηκε µε τη χρήση ερωτηµατολογίου που περιλαµβάνει 4 ενότητες σε σχέση µε τα δηµογραφικά χαρακτηριστικά του δείγµατος, την αυτοαξιολόγηση γνώσεων για διάφορες παραµέτρους της νόσου, τις σεξουαλικές συνήθειες και τις αντιλήψεις για τη νόσο του AIDS. Το δείγ- µα απαρτίζεται από 200 φοιτητές και φοιτήτριες Σχολών Επαγγελµάτων Υγείας του Πανεπιστηµίου Αθηνών. Αποτελέσµατα: Επιχειρώντας να σκιαγραφηθεί το προφίλ των γνώσεων, στάσεων και αντιλήψεων των φοιτητών σχολών επαγγελµάτων υγείας στην Ελλάδα φαίνεται ότι αυτοί έχουν ικανοποιητικές γνώσεις γύρω από τον τρόπο µετάδοσης της νόσου, την έκβαση και τις κοινωνικές συνέπειες αυτής, αλλά όχι όσον αφορά την αντιµετώπιση της νόσου και κυρίως τα κλινικά συµπτώµατα και τα εργαστηριακά ευρήµατα. Σχεδόν όλοι οι ερωτηθέντες ανέφεραν υγιή σεξουαλική συµπεριφορά και χρήση προφυλακτικών µέτρων. Οι µελλοντικοί τέλος επαγγελµατίες υγείας σε γενικές γραµµές θα αποδέχονταν τους φορείς HIV και νόσουντες µε AIDS τόσο στην οικογένειά τους όσο και στο ευρύτερο φιλικό τους περιβάλλον, ενώ αντίθετα, κατά την εργασία τους στο νοσοκοµείο θα ήταν διστακτικοί στο να περιθάλψουν ασθενή µε AIDS. Συµπεράσµατα: σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα της µελέτης καθώς και άλλων συναφών ερευνών, φαίνεται ότι υπάρχει ανάγκη κυρίως από την πλευρά της πολιτείας για λήψη µέτρων πρόληψης για τη νόσο και συστηµατικών µέτρων ενηµέρωσης, τόσο του γενικού πληθυσµού, αλλά και του νεανικού πληθυσµού, αλλά και ειδικών οµάδων πληθυσµούµ ιδιαίτερα των επαγγελµατιών υγείας, που είναι οι κατ εξοχίν αρµόδιοι για την αντιµετώπιση και αναχαίτιση της υπάρχουσας επιδηµίας του AIDS. Λέξεις-κλειδιά: AIDS, HIV, γνώσεις, στάσεις, αντιλήψεις, σπουδαστές επαγγελµάτων υγείας, #1# Τόµος 02 Τεύχος 01

6 ερευνητικές εργασίες Εισαγωγή Επιδηµιολογία Η λοίµωξη από τον ιό της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (ΗΙV) αποτελεί µία από τις µεγαλύτερες απειλές για τη ηµόσια Υγεία σε παγκόσµια κλίµακα. Με βάση τα πλέον πρόσφατα επιδηµιολογικά δεδοµένα για το 2006 ο συνολικός αριθµός φορέων ανέρχεται παγκοσµίως στα 39,5 εκατοµµύρια εκ των οποίων τα 37,2 εκατοµµύρια είναι ενήλικες και τα 2,3 εκατοµµύρια, παιδιά κάτω των 15 ετών (WHO, 2006). Στην Ελλάδα σηµειώνεται ανησυχητική έξαρση του ιού του AIDS τα τελευταία χρόνια. Συγκεκριµένα, στους πρώτους δέκα µήνες του 2008 δηλώθηκαν στο Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Λοιµωδών Νοσηµάτων (ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ.) ως HIV οροθετικά άτοµα 410 άνδρες και 82 γυναίκες. Κατά την ίδια περίοδο, ο αριθµός των δηλωθέντων κρουσµάτων της νόσου ήταν 48 και 7 αντίστοιχα (UNAIDS, 2006). Ο κυρίαρχος τρόπος µετάδοσης είναι η σεξουαλική επαφή µεταξύ αντρών (51,3%) και ακολουθεί η ετεροφυλοφιλική επαφή σε ποσοστό 13,3% µε κυρίαρχη ηλικιακά οµάδα τη στιγµή της δήλωσης για τους άρρενες τα έτη (19,9%) και για τις γυναίκες τα έτη (22,5%) (ΚΕΕΛΠΝΟ, 2006). Χαρακτηριστικό είναι ότι σύµφωνα µε το ΚΕΕΛΠΝΟ, 1 στα 3 περιστατικά στους άνδρες και 1 στα 2 στις γυναίκες αφορούν τους ακαθόριστους τρόπους µετάδοσης. Ο συνολικός αριθµός των ΗΙV οροθετικών ατόµων ξεπερνάει τις 8 χιλιάδες στην Ελλάδα, µε τους άρρενες να υπερτερούν από πλευράς ποσοστού (79,9%) και κυρίαρχο τρόπο µετάδοσης τη σεξουαλική επαφή µε άλλους άρρενες (46,3%). ιαχρονικά η τάση της επιδηµίας ήταν αυξητική τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες. Όµως από το 2000, ο αριθµός των δηλωθέντων νέων µολύνσεων µειώνεται, τάση που συνεχίζεται µέχρι το 2002 για να παρουσιάσει αύξηση τα επόµενα χρόνια (ΚΕΕΛΠΝΟ, 2006). Μετά τα µέσα του 90 η αναλογία των οµοφυλόφιλων στο σύνολο των οροθετικών παρουσίασε ελαφρά µείωση, ακολούθως σταθεροποιήθηκε αλλά παραµένει ο κύριος πληθυσµός µεταξύ των οροθετικών ατόµων. Απεναντίας, η ετεροφυλοφιλική επαφή αυξήθηκε σταθερά και αποτελεί µία συνήθη οδό για την εξάπλωση του HIV/AIDS στα πρόσφατα χρόνια ( αρδαβέσης, 2005), (Τσαντές, 2005). Οι µετανάστες από τις περιοχές της Υποσαχάριας Αφρικής και της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης είναι οι πιο συνηθισµένες περιπτώσεις σε αυτή την κατηγορία (Νικολόπουλος, 2005). Πάντως, το ποσοστό µετάδοσης µεταξύ χρηστών ενδοφλέβιων ναρκωτικών παραµένει διαχρονικά στην Ελλάδα αναλογικά χαµηλότερο σε σχέση µε τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης (ΚΕΕΛΠΝΟ, 2006). Οι επιστήµονες αναφέρουν ότι η ραγδαία αύξηση κρουσµάτων στη χώρα µας οφείλεται στην αλλαγή της σεξουαλικής συµπεριφοράς, µε περισσότερες εναλλαγές συντρόφων καθώς και στη µη χρήση προφύλαξης από πολλά ζευγάρια. Το πρόβληµα επιδεινώνεται από την εισροή µεταναστών από κράτη µε υποβαθµισµένα συστήµατα υγείας (UNAIDS, 2006) Σε παγκόσµια κλίµακα, οι εν ζωή οροθετικοι για το 2008 ανέρχονται στα 39,5 εκ των οποίων 70% ήταν άρρενες. Το 38,3% αφορούσε άρρενες που έχουν σεξουαλικές επαφές µε άλλους άρρενες ενώ στο 46,7% των περιπτώσεων η µετάδοση είχε γίνει µέσω της ετεροφυλοφιλικής σεξουαλικής επαφής. Η πλειονότητα των νέων περιπτώσεων αφορά ηλικίες µεγαλύτερες των 35 ετών κατά τη διάγνωση. Γνώσεις, στάσεις και αντιλήψεις για το AIDS στην Ελλάδα Αρκετές είναι οι µελέτες που διερευνούν τις στάσεις, γνώσεις και αντιλήψεις απέναντι στη νόσο του AIDS. Ως προς τις αντιλήψεις, τα πρώτα έτη εµφάνισης της νόσου στην Ελλάδα διαφαίνεται µία ρατσιστική διάθεση απέναντι στους φορείς και ασθενείς µε AIDS. Χαρακτηριστικά, κατά το ακαδηµαϊκό έτος πραγµατοποιήθηκε µελέτη από τους Γρηγοριάδου και συν µε στόχο τη διερεύνηση των αντιλήψεων των σπουδαστών απέναντι στη νόσο (Γρηγοριάδου, 1995). Υλικό της µελέτης αποτέλεσαν 720 σπουδαστές του ΟΑΕ, ηλικίας ετών. ιαπιστώθηκε ότι µεγάλο ποσοστό ανδρών και γυναικών έχουν ρατσιστικά αισθήµατα απέναντι στους φορείς και ασθενείς µε AIDS. Συγκεκριµένα, 24,8% δηλώνει αρνητικό στο µέτρο του απορρήτου για τους εξεταζόµενους, 27,1% πιστεύει ότι οι φορείς και οι πάσχοντες πρέπει να αποµονώνονται και το 15,13% αισθάνεται απέχθεια και αδιαφορία για αυτούς. Θετικό ωστόσο αποτελεί το γεγονός ότι το 94,5% θεωρεί ότι τα άτοµα αυτά αξίζουν τη συµπαράσταση της πολιτείας και ότι το 81% νιώθει συµπόνια για φορείς και νοσούντες. Αντίστοιχα ήταν και τα αποτελέσµατα µελέτης που πραγµατοποιήθηκε 3 χρόνια µετά από τους Μεράκου και συν (Μεράκου, 2002). Υλικό αυτής της µελέτης αποτέλεσαν 702 σπουδαστές, ηλικίας ετών, από 13 Τεχνολογικά Επαγγελµατικά Εκπαιδευτήρια στην ευρύτερη περιοχή των Αθηνών, το ,65% θεωρούν το AIDS ως απειλή για την κοινωνία και το 31,75% θα ένιωθε ντροπή αν διαπίστωνε ότι είναι φορέας. Ωστόσο το 76,55% θα συνέχιζε να συναναστρέφεται µε φορέα HIV. Σχετική µελέτη πραγµατοποιήθηκε αργότερα από την Σαπουντζή-Κρέπια και συν (2000). Υλικό της µελέτης αποτέλεσαν 320 σπουδαστές από δύο σχολές του ΤΕΙ Αθήνας, τη Σχολή Επαγγελµάτων Υγείας και Πρόνοιας (Σ.Ε.Υ.Π.) και τη Σχολή ιοίκησης και Οικονοµίας (Σ..Ο), ηλικίας ετών. ιαπιστώθηκε απροθυµία ως προς την παροχή φροντίδας σε φορείς και νοσούντες. Συγκεκριµένα, για την παροχή φροντίδας το 44,58% απάντησε καταφατικά, ενώ το 53,03% απάντησε «δεν ξέρω/ίσως». Καταφατική απάντηση έδωσε επίσης το 63,64% των ανδρών σπουδαστών της ΣΕΥΠ και µόνο το 47,48% των γυναικών της σχολής, γεγονός το οποίο προκαλεί προβληµατισµό. Όσον αφορά στη φοίτηση φορέα ΗΙV στο τµήµα, το 76,6% του δείγ- µατος προτείνει συνέχιση των σπουδών, ενώ το 21% προτείνει φοίτηση υπό όρους. Το 58,86% απάντησε ότι θα διέκοπτε τη σεξουαλική επαφή µε τον/τη σύντροφο εφόσον µάθαινε ότι αυτός/ή είναι φορέας της νόσου, ενώ το 34,12% δεν ξέρει πως θα ενεργούσε. Τέλος αναφορικά µε την παροχή βοήθειας σε φίλους, οι γυναίκες και των δύο σχολών δήλωσαν ότι θα την παρείχαν σε µεγαλύτερο ποσοστό από τους άντρες συµφοιτητές τους. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι απόψεις των µεταναστριών για τους φορείς και νοσούντες µε AIDS οι οποίες διερευνήθηκαν από τους Καµπούρα-Νιφλή και συν (2000). Πιο ειδικά, την περίοδο εκέµβρη Απρίλη 2000, διεξήχθη στη Λάρισα µελέτη µεταξύ 100 γυναικών αλβανικής και 100 βουλγαρικής υπηκοότητας, ηλικίας ετών. Το 59,5% δήλωσε αδιάφορο για τους φορείς και το 27% δήλωσε ότι θα εγκα- Eλληνικό Περιοδικό της Nοσηλευτικής Επιστήµης #2#

7 ερευνητικές εργασίες τέλειπε τον ερωτικό της σύντροφο σε περίπτωση που αυτός ήταν φορέας. Τέλος, σε πρόσφατη έρευνα σε αντιπροσωπευτικό δείγµα πληθυσµού ηλικίας 10 µε 65 ετών διαφαίνεται µια διαφοροποίηση των αντιλήψεων (Κατσιαρδάνης, 2006). Συγκεκριµένα, το 80% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι οι πάσχοντες θα πρέπει να είναι ενταγµένοι στην κοινωνία και όχι αποµονωµένοι. Εντούτοις, το 10% δηλώνει ότι υπήρχε συµµαθητής του παιδιού του που έπασχε από AIDS, θα άλλαζε στο παιδί του σχολείο ή τάξη, ενώ αντίστοιχο ποσοστό αδυνατεί να απαντήσει. Οι αντιλήψεις για τη νόσο ενδεχοµένως να επηρεάζονται από τις σχετικές γνώσεις. Το επίπεδο γνώσεων αναφορικά µε τη νόσο έχει απασχολήσει σε µεγάλο βαθµό την επιστηµονική κοινότητα. Στην προαναφερθείσα µελέτη που πραγµατοποιήθηκε σε 13 Τεχνολογικά Επαγγελµατικά Εκπαιδευτήρια των Αθηνών (Μεράκου, 2002) διαπίστωσαν ότι οι σχετικές µε τη νόσο γνώσεις ήταν επαρκείς καθώς το 72% των ερωτήσεων που αναφέρονται στο επίπεδο γνώσεων για το AIDS απαντήθηκαν σωστά, παρόλο που µόνο το 43,15% των σπουδαστών θεώρησε το επίπεδο γνώσεών του για το HIV/AIDS ικανοποιητικό. Ως προς τη σεξουαλική συµπεριφορά, ανησυχητικό ήταν το γεγονός ότι το 30% περίπου υποψιαζόταν ότι έχει µολυνθεί λόγω µη ασφαλούς ερωτικής συµπεριφοράς στο παρελθόν, κυρίως άρρενες και ότι το 41,9% των αγοριών διατηρούσαν σχέσεις µε περιστασιακούς συντρόφους. Στα ευρήµατα της έρευνας εντάσσονται η ευρεία χρήση προφυλακτικού µε ποσοστά 80,9% για τα αγόρια και 56,7% για τα κορίτσια όπως και τα υψηλό ποσοστό, (64,8%) των κοριτσιών που δεν είχαν ακόµα ξεκινήσει σεξουαλικές επαφές. Οι παράγοντες που ταυτοποιήθηκαν ως σηµαντικά συσχετιζόµενοι µε το επίπεδο γνώσεων για τη νόσο, ήταν η ηλικία, το φύλο, οι σχολικοί βαθµοί και η θρησκευτικότητα. Αναφορικά µε τις γνώσεις των µεταναστριών για το AIDS και τη σεξουαλική τους συµπεριφορα, στην προαναφερθείσα έρευνα (Καµπουρά-Νίφλη, 2000). η σεξουαλική ζωή της πλειοψηφίας χαρακτηρίστηκε έντονη, µονογαµική, από χρήση προφυλακτικού µόνο για την ανεπιθύµητη εγκυµοσύνη και από αδιαφορία για τον κίνδυνο νόσησης από τα σεξουαλικά νοσήµατα. Ανάλογες έρευνες διεξήχθησαν τα επόµενα χρόνια µε επίκεντρο το γενικό πληθυσµό όπως η έρευνα των Καµπουράκη και συν (2006). Υλικό αποτέλεσαν οι επισκέπτες της έκθεσης «HELEXPO ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ» το 2006 και οι οµάδες σχολείων για τα οποία οργανώθηκε σεµινάριο ενηµέρωσης για το HIV/AIDS. Μοιράστηκαν 171 ερωτηµατολόγια σε άτοµα ηλικίας ετών. Τα αποτελέσµατα δεν ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντικά καθώς το 19,23% δήλωσε ότι σπάνια χρησιµοποιεί προφυλακτικό κατά τη σεξουαλική επαφή. Ως αιτία µη χρήσης του προφυλακτικού, το 51,4% αναφέρει την ύπαρξη µόνιµου δεσµού. Πάντα δηλώνει ότι χρησιµοποιεί προφυλακτικό µόνο το 63,6% των αποφοίτων γυµνασίου. Στο δείγµα που εξετάστηκε αυτό αντιστοιχεί κυρίως σε µαθητές αφού το 71,4% των ατόµων ηλικίας µικρότερης των 18 ετών δηλώνει επίσης ότι χρησιµοποιεί πάντα προφυλακτικό. Εντυπωσιακή είναι η εκτίµηση γνώσεων για τα λοιµώδη αφού τα άτοµα ηλικίας 18 ετών αναγνωρίζουν σε µικρότερο ποσοστό βασικά Σ.Μ.Ν. ενώ το ποσοστό των ατόµων που έχουν αντίστοιχα καλύτερη γνώση είναι ηλικίας ετών. Παρόµοια αποτελέσµατα παρουσιάζει µελέτη σε αντιπροσωπευτικό δείγµα πληθυσµού ηλικίας µεταξύ 10 και 65 ετών (Κατσιαρδάνης, 2006) όπου διαπιστώνεται ελλιπής γνώση για τους τρόπους µετάδοσης. Ενδεικτικά, το 15% δε γνωρίζει ότι ο ιός µπορεί να µεταδοθεί από την πάσχουσα µητέρα στο παιδί ενώ 30% νοµίζει ότι ο ιός µπορεί να µεταδοθεί µε τα κουνούπια και αντίστοιχο ποσοστό δεν πιστεύει ότι ο ιός µεταδίδεται µέσω κοινής χρήσης οδοντόβουρτσας. Σε αντιστοιχία µε τις παραπάνω έρευνες είναι η έρευνα των ετοράκη και συν (2006). Η έρευνα διεξήχθη το 2006 όπου συµπληρώθηκαν 600 ανώνυµα ερωτηµατολόγια κλειστού τύπου (300 από ενήλικες ηλικίας ετών και 300 από σπουδαστές Α.Τ.Ε.Ι. ηλικίας ετών). Το µεγαλύτερο ποσοστό του δείγµατος ήταν σπουδαστές ετών (67,8%) ενώ οι ενήλικες ετών (30,5%). Περισσότεροι σπουδαστές απ ότι ενήλικες δηλώνουν ενήµεροι στο θέµα του AIDS (p<0β05). Οι σπουδαστές χρησιµοποιούν σε µεγαλύτερο ποσοστό (58,8%) έναντι των ενηλίκων (48,8%) προφυλακτικό σε κάθε σεξουαλική επαφή. Το σύνολο του δείγµατος απαντά ότι σε µεγάλο βαθµό δεν επιθυµεί να ενηµερωθεί για τους τρόπους µετάδοσης του AIDS, ούτε για τους τρόπους προφύλαξης (ενήλικες 89%, σπουδαστές 72%) ενώ λίγο περισσότεροι σπουδαστές απ ότι ενήλικες (45,2% µε 35,1%) θα ήθελαν να ενηµερωθούν για το τεστ. Η αίσθηση του κινδύνου σχετικά µε τη µόλυνση από τον ιό διαφέρει ανάλογα µε το εάν πρόκειται για ενήλικους ή σπουδαστές, µε τους πρώτους να πιστεύουν ότι ο κίνδυνος είναι γενικά χαµηλός και τους σπουδαστές πιο επιφυλακτικούς. Περισσότεροι σπουδαστές (72,5%) σε σχέση µε τους ενήλικες (64,1%) δήλωσαν ότι έχουν διαβάσει σχετικό διαφηµιστικό υλικό ενώ τόσο οι σπουδαστές όσο και οι ενήλικες χαρακτηρίζουν την πρόληψη του AIDS ανεπαρκή έως λίγο ικανοποιητική. Υψηλό ποσοστό αδιαφορίας για την ενη- µέρωση στο θέµα του AIDS παρατηρήθηκε τόσο από τους σπουδαστές όσο και από ενηλίκους κατοίκους της πόλης των Πατρών µε τους πρώτους ελαφρά ενηµερωµένους σε σχέση µε την δεύτερη οµάδα. Τα αποτελέσµατα θεωρούνται ότι είναι ενδεικτικά της πληµελούς ενηµέρωσης. Στο πνεύµα των παραπάνω ερευνών κινούνται και τα ευρήµατα άλλης µελέτης (Μπότση, 2006). σχετικά µε τους καλούντες, συνολικά 376, την τηλεφωνική γραµµή (hotline) του προγράµµατος «ΛΑΪΣ», από την περίοδο έναρξης της λειτουργίας της (καλοκαίρι του 2004) µέχρι την αντίστοιχη περίοδο του Όσον αφορά στο λόγο κλήσης αυτός κατανέµεται ισόποσα στην παροχή πληροφοριών (Ν=189) ή για να αναφέρουν πιθανή έκθεση σε ΣΜΝ (Ν=187). Και τα 187 άτοµα που κάλεσαν για να αναφέρουν για την πηγή έκθεσής τους, αυτή προήλθε από σεξουαλική επαφή. Το 37% δηλώνει ότι δεν έκανε χρήση προφυλακτικού. Ο συνδυασµός ηλικιακής κατηγορίας και πηγής έκθεσης παρουσιάζει υψηλά ποσοστά για το HIV/AIDS για άτοµα ηλικίας άνω των 29 ετών, ενώ το 8% αυτών που είχαν εν γνώσει τους επαφή µε οροθετικό άτοµο δεν χρησιµοποίησαν προφυλακτικό καθώς και το 37% όσων είχαν πρωκτική επαφή. Τέλος σχετική έρευνα πραγµατοποιήθηκε σε επαγγελµατίες υγείας από τους Αναστασίου και συν (2006). Μοιράστηκαν 100 ερωτηµατο- #3# Τόµος 02 Τεύχος 01

8 ερευνητικές εργασίες Σκοπός Η παρούσα µελέτη αποσκοπεί στη διερεύνηση του επιπέδου γνώσεων και αντιλήψεων των φοιτητών σχολών Επαγγελµάτων Υγείας του Πανεπιστηµίου Αθηνών αναφορικά µε παραµέτρους για τη νόσο του AIDS καθώς και τις απόψεις τους για τη στάση της πολιτείας. Η µελέτη αφορά σε πληθυσµό που απαρτίζεται από µελλοντικούς επιστή- Υλικό & Μέθοδος Η µελέτη πραγµατοποιήθηκε µε τη χρήση ερωτηµατολογίου. Το ερωτηµατολόγιο περιέχει 4 ενότητες ερωτηµάτων. Η πρώτη ενότητα αφορά στα δηµογραφικά στοιχεία. Συγκεκριµένα η ενότητα περιλαµβάνει ερωτήσεις σχετικά µε την ηλικία, το φύλο, τον τόπο καταγωγής, το µορφωτικό επίπεδο, το επάγγελ- µα των γονέων, την οικογενειακή κατάσταση των ιδίων και των γονέων και το µορφωτικό επίπεδο των γονέων. Η δεύτερη ενότητα αφορά ερωτήσεις στις οποίες οι συµµετέχοντες καλούνται να αυτοαξιολογήσουν το επίπεδο γνώσεων για τη νόσο. Η Τρίτη ενότητα αφορά τις σεξουαλικές συνήθειες των ερωτηθέντων. Αποτελέσµατα Η µέση ηλικία του δείγµατος είναι τα 22 έτη, µε ελάχιστη τιµή τα 18 έτη και µέγιστη τα 42 έτη (τυπική απόκλιση=4). Το 79% του δείγµατος (Ν=158) είναι γυναίκες και το 21% (Ν=42) άρρενες. Αναφορικά µε τον τόπο καταγωγής του δείγµατος, το 27,1% κατάγονται από την Αθήνα και τα προάστειά της (Ν=52), το 7,3% από τη Θεσσαλονίκη (Ν=14), το 3,1% από την Πάτρα (Ν=6), το 34,4% από άλλη µικρότερη πόλη (Ν=66), το 17,7% από επαρχιακή µη αστική περιοχή (Ν=34) και τέλος το 10,4% (Ν=20) εκτός Ελλάδας. Αναφορικά µε το επάγγελµα του πατέρα, το 15,5% είναι δηµόσιοι υπάλληλοι (Ν=30), 13,4% ιδιωτικοί υπάλληλοι (Ν=26), 29,9% ελεύθεροι επαγγελµατίες (Ν=58), 8,2% αγρότες (Ν=16), 6,2% είναι ιατροί/επαγγελµατίες υγείας (Ν=12), 9,3% εκπαιδευτικοί (Ν=18), 3,1% στρατιωτικοί (Ν=6), 4,1% εργάτες (Ν=8). Η πλειονότητα των µητέρων του δείγµατος ασχολούνται µε οικιακά (43,8%, Ν=84), επαγγέλλονται δηµόσιοι υπάλληλοι στο 8,3% των περιπτώσεων (Ν=16), ιδιωτικοί υπάλληλοι σε ποσοστό 13,5% (Ν=26), ελεύθεροι επαγγελµατίες σε ποσοστό 10,4% (Ν=20), ιατροί/επαγγελµατίες υγείας σε ποσοστό 8,3% (Ν=16), εκπαιδευτικοί σε ποσοστό 7,3% (Ν=14), εργάτριες σε ποσοστό 2,1% (Ν=4) και συνταξιούχοι λόγια σε ιατρονοσηλευτικό και λοιπό προσωπικό, καθώς επίσης και σε συνοδούς παιδιών νοσηλευόµενων ή προσκοµισθέντων στα Εξωτερικά Ιατρεία, ηλικίας ετών. ιαπιστώθηκε ότι υπάρχει ακόµη και σήµερα µεγάλο ποσοστό ατόµων που έχουν άγνοια για την επιδηµιολογία, τον επιπολασµό και τους τρόπους µετάδοσης του ιού καθώς και ότι η άγνοια σχετίζεται ισχυρά και στατιστικά σηµαντικά µε το χαµηλό µορφωτικό επίπεδο των ατόµων. Ένα υψηλό ποσοστό, 2 στους 3 συµµετέχοντες, συµπεριλαµβανοµένων και ατόµων µε υψηλό µορφωτικό επίπεδο, συγχέει την µολυσµατικότητα µε τη σοβαρότητα των επιπτώσεων της νόσου και θεωρεί τον HIV µολυσµατικότερο από τον ιό της Ηπατίτιδας Β (61%). Το 95% αναφέρει τη σεξουαλική µετάδοση ως κύριο τρόπο µετάδοσης, ενώ όσον αφορά την ανίχνευση του ιού στα βιολογικά υγρά απαντά σωστά µόνο το 94%. Εν κατακλείδι, στη µελέτη παρουσιάζεται ελλιπείς γνώσεις, γεγονός το οποίο αναδεικνύει τη µη αποτελεσµατική δραστηριοποίηση των αρµόδιων οργάνων στο θέµα της σεξουαλικής αγωγής και της ενηµέρωσης- πρόληψης για το AIDS. µονες υγείας, στοιχείο που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αφού τόσο οι γνώσεις που παρέχονται στις σπουδές, όσο και η εξοικείωση µε ασθενείς κατά την κλινική άσκηση των φοιτητών ενδέχεται να αποτελούν παράγοντες που συµβάλλουν στην ευαισθητοποίηση του δείγµατος απέναντι στη νόσο. Η τέταρτη ενότητα αναφέρεται στις αντιλήψεις για τη νόσο. Συγκεκριµένα διερευνάται ο βαθµός αποδοχής φορέων/νοσούντων µελών της οικογένειας, φιλικού περιβάλλοντος, καθώς και το αν ως επαγγελµατίες υγείας θα περιθάλπταν ασθενείς µε AIDS. Τέλος, η πέµπτη ενότητα αξιολογεί τις αντιλήψεις αναφορικά τη στάση και τις πρωτοβουλίες της πολιτείας. Το ερωτηµατολόγιο δόθηκε σε 200 προπτυχιακούς και µεταπτυχιακούς φοιτητές του Πανεπιστηµίου Αθηνών. Η στατιστική ανάλυση πραγµατοποιήθηκε µε το στατιστικό πακέτο SPSS, έκδοση 13. 6,3% (Ν=12). Αναφορικά µε την οικογενειακή κατάσταση του δείγµατος, το 98% είναι άγαµοι και µόλις 2% έγγαµοι, αναµενόµενο στοιχείο λόγω του νεαρού της ηλικίας του δείγµατος. Αναφορικά µε την οικογενειακή κατάσταση των γονέων του δείγµατος, το 89,8% (Ν=176) είναι έγγαµοι, 6,1% (Ν=12) διαζευγµένοι και 4,1% (Ν=8) χήρες/οι. Σχετικά µε το µορφωτικό επίπεδο του πατρός, το 21,4% είναι απόφοιτοι ηµοτικού (Ν=42), 7,1% απόφοιτοι Γυµνασίου (Ν=14), 27,6% απόφοιτοι Λυκείου/ΤΕΕ (Ν=54), 11,2% απόφοιτοι ΤΕΙ (Ν=22) και 32,7% (Ν=64) απόφοιτοι ΑΕΙ. Σχετικά τέλος µε το µορφωτικό επίπεδο της µητέρας, το 14,1% είναι απόφοιτοι ηµοτικού (Ν=28), 15,2% απόφοιτοι Γυµνασίου (Ν=30), 36,4% απόφοιτοι Λυκείου/ΤΕΕ (Ν=72), 13,1% απόφοιτοι ΤΕΙ (Ν=26) και 21,2% (Ν=42) απόφοιτοι ΑΕΙ. Ενηµέρωση για το AIDS Αναφορικά µε την αυτοαξιολόγηση του βαθµού ενηµέρωσης για τον τρόπο µετάδοσης της νόσου το 5,1% (Ν=20) δήλωσε ελάχιστα ενήµερο για τον τρόπο µετάδοσης της νόσου, το 52% (Ν=104) αρκετά ενήµερο και το 42,9% πλή- Eλληνικό Περιοδικό της Nοσηλευτικής Επιστήµης #4#

9 ερευνητικές εργασίες ρως ενήµερο ενώ κανένας φοιτητής δε δήλωσε πλήρη άγνοια για τον τρόπο µετάδοσης του AIDS. Αναφορικά µε το βαθµό ενηµέρωσης για τα κλινικά συµπτώµατα της νόσου, ένα σηµαντικό ποσοστό (30,3%, Ν=60) δήλωσε στο ερώτηµα αυτό ότι είναι ελάχιστα ενή- µερο, ενώ το 49,5% (Ν=98) και το 20,2% (Ν=40) δήλωσαν αρκετά και πλήρως ενήµεροι αντίστοιχα, ενώ για τα εργαστηριακά ευρήµατα της νόσου, τα αποτελέσµατα δείχνουν ότι περισσότεροι από τους µισούς φοιτητές είναι λίγο ή και καθόλου ενήµεροι. Συγκεκριµένα, 11,1% δήλωσαν καθόλου ενήµεροι (Ν=22), 46,5% ελάχιστα ενήµεροι (Ν=92), 37,4% αρκετά ενήµεροι (Ν=74), ενώ µόλις το 5,1% (Ν=10) δήλωσαν πλήρως ενήµεροι για τα εργαστηριακά ευρήµατα της νόσου. Αναφορικά µε το βαθµό ενηµέρωσής τους για τις κοινωνικές συνέπειες της νόσου, το 27% δήλωσε πλήρως ενήµερο (Ν=54), το 55% αρκετά ενήµερο (Ν=110) και τέλος το 18% (Ν=36) δήλωσε ελάχιστα ενήµερο. Όσον αφορά το βαθµό ενηµέρωσης τους για την αντι- µετώπιση της νόσου, το 5% (Ν=10) του δείγµατος δήλωσε καθόλου ενήµερο, το 34% (Ν=68) ελάχιστα ενήµερο, το 52% (Ν=104) αρκετά ενήµερο και τέλος το 9% (Ν=18) πλήρως ενήµερο. Η τελευταία ερώτηση της ενότητας αφορά στην αυτοαξιολόγηση των φοιτητών αναφορικά µε την ενηµέρωση που έχουν για την έκβαση της νόσου. Στην ερώτηση αυτή, το 22% των φοιτητών δήλωσαν ότι είναι ελάχιστα ενήµεροι (Ν=44), το 63% αρκετά ενήµεροι (Ν=126), το 15% πλήρως ενήµεροι (Ν=30) ενώ κανένας απολύτως δε δήλωσε πλήρη άγνοια. Πίνακας 1: Αυτοαξιολόγηση γνώσεων για το AIDS ΠΕ ΙΟ ΓΝΩΣΗΣ (αυτοαξιολόγηση ενηµέρωσης) Πληρως Ενήµερος Αρκετά Ενήµερος Ελάχιστα Ενήµερος Καθόλου Ενήµερος Μετάδοση νόσου Κλινικά συµτπώµατα Εργαστήριακά ευρήµατα Κοινωνικές συνέπειες Αντιµετώπιση νόσου Έκβαση νόσου 42,9% (Ν=76) 20,2% (Ν=40) 5,1% (Ν=10) 27% (Ν=54) 9% (Ν=18) 15% (Ν=30) 52% (Ν=104) 49,5% (Ν=98) 37,4% (Ν=74) 55% (Ν=110) 52% (Ν=104) 63% (Ν=126) 5,1% (Ν=20) 30,3% (Ν=60) 46,5% (Ν=92) 18% (Ν=36) 34% (Ν=68) 22% (Ν=44) - 1% (Ν=2) 11,1% (Ν=22) - 5% (Ν=10) - Σχήµα 1: αυτοαξιολόγηση γνώσεων για το AIDS Συνήθειες Αναφορικά µε τη χρήση προφυλακτικού κατά την ερωτική πράξη, το 74,2% δήλωσε ότι το χρησιµοποιεί πάντα (Ν=144), 21,6% µερικές φορές (Ν=42) και µόλις 4,2% σπάνια ή ποτέ (Ν=8). Μόλις 10 άτοµα δήλωσαν ότι κάνουν χρήση άλλων µέτρων προφύλαξης, εκ των οποίων οι 6 ανέφεραν χρήση αντισυλληπτικών και 4 αποµάκρυνση κατά την ερωτική πράξη. Σχετικά µε το αριθµό ερωτικών συντρόφων κατά το τελευταίο έτος, το 19,2% δήλωσε ότι δεν είχε κανέναν ερωτικό σύντροφο, 66,7% έναν µε δύο (Ν=132), 10,1% τρεις µε πέντε (Ν=20) και 4% πάνω από πέντε (Ν=8). #5# Τόµος 02 Τεύχος 01

10 ερευνητικές εργασίες Αντιλήψεις Στην ερώτηση αναφορικά µε το βαθµό αποδοχής φορέα του AIDS στην οικογένεια, το 41% (Ν=82) απάντησαν ότι σίγουρα θα αποδέχονταν ένα τέτοιο άτοµο, 49% (Ν=98) απάντησαν πως µάλλον θα τον αποδέχονταν, 8% (Ν=16) απάντησαν µάλλον όχι και µόλις 4 άτοµα σίγουρα όχι. Όσον αφορά στο βαθµό αποδοχής ασθενούς από AIDS στην οικογένεια, το 39,4% (Ν=78) απάντησε ότι σίγουρα θα αποδέχονταν ένα τέτοιο άτοµο, 41,4% (Ν=82) µάλλον θα τον αποδέχονταν, 14,1% (Ν=28) απάντησαν µάλλον όχι και 5,1% (Ν=10) σίγουρα όχι. Στην ερώτηση αναφορικά µε το βαθµό αποδοχής φορέα του AIDS στο φιλικό περιβάλλον, το 34% (Ν=68) απάντησε ότι σίγουρα θα αποδέχονταν ένα τέτοιο άτοµο, 55% (Ν=110) απάντησε πως µάλλον θα τον αποδέχονταν, 10% (Ν=20) ότι µάλλον όχι και µόλις 2 άτοµα σίγουρα όχι. Όσον αφορά στο βαθµό αποδοχής νοσούντα από AIDS στο φιλικό περιβάλλον, το 29,9% (Ν=58) απάντησαν ότι σίγουρα θα αποδέχονταν ένα τέτοιο άτοµο, 48,5% (Ν=94) απάντησαν πως µάλλον θα τον αποδέχονταν, 18,6% (Ν=36) απάντησαν µάλλον όχι και 3,1% (Ν=6) σίγουρα όχι. Ενδιαφέροντα είναι τα αποτελέσµατα της ερώτησης που διερευνά το αν ως εργαζόµενοι σε ένα νοσοκοµείο και εφόσον τους δίνονταν η δυνατότητα να επιλέξουν θα δέχονταν να περιθάλψουν έναν ασθενή µε AIDS. Το 33% µόνο (Ν=66) δήλωσε ότι σίγουρα θα τον περίθαλπτε, 47% (Ν=94) δήλωσαν πως µάλλον ναι, 16% (Ν=32) πως µάλλον όχι, ενώ 4% (Ν=8) των ερωτηθέντων ήταν απάντησαν όχι. Χαρακτηριστικά είναι τα αποτελέσµατα της ερώτησης που διερευνά τις απόψεις των φοιτητών αναφορικά µε τη Συµπεράσµατα - Συζήτηση Σχήµα 2: Συχνότητα χρήσης προφυλακτικού στάση της πολιτείας απέναντι στους φορείς/ ασθενείς µε AIDS. Περισσότεροι από το 80% έδωσαν ως απάντηση αρνητικές έννοιες. Συγκεκριµένα 20,4% δηλώσαν ότι η στάση της πολιτείας είναι αδιάφορη, 18,3% ότι περιθωριοποιεί τους ασθενείς/φορείς, 16,1% ότι η στάση της πολιτείας είναι ανεπαρκής ενώ ποσοστό 19,4% χαρακτήρισε τη στάση της πολιτείας ως αρνητική. Οι επαγγελµατίες υγείας της παρούσας µελέτης φαίνεται ότι γνωρίζουν σε ικανοποιητικό βαθµό τις παραµέτρους σε σχέση µε τον τρόπο µετάδοσης της νόσου του AIDS, ενώ ένα πολύ µικρό ποσοστό (5,1%) δηλώνει ελάχιστα ενήµερο. Αντίθετα, αναφορικά µε τις γνώσεις για τα κλινικά συµπτώµατα της νόσου, µόλις 1 στους 5 ερωτηθέντες δηλώνει πλήρως ενήµερο, µε την πλειοψηφία να εµφανίζεται ως αρκετά ενήµερο. 1 στους 3, µάλιστα από τους φοιτητές σχολών επαγγελµάτων υγείας αυτοαξιολογούν µε χαµηλό σκορ τις γνώσεις τους γύρω από τα κλινικά συµπτώµατα του AIDS. Ακόµα µεγαλύτερο είναι το ποσοστό που δηλώνει ότι είναι λίγο ή καθόλου ενήµερο για τα εργαστηριακά ευρήµατα υης νόσου, µε τους µισούς από τους ερωτηθέντες να κατατάσσονται σε αυτές τις κατηγορίες. Σε σχέση µε τις κοινωνικές συνέπειες του AIDS 4 στους 5 ερωτηθέντες δηλώνουν ότι είναι αρκετά η πλήρως ενήµεροι ενώ για την αντιµετώπιση της νόσου σηµαντικό ποσοστό των ερωτηθέντων (2 στους 5) αναφέρουν ότι είναι καθόλου ή ελάχιστα ενήµεροι. Το αντίστοιχο ποσοστό στην ερώτηση αυτοαξιολόγησης των γνώσεων για την έκβαση της νόσου είναι χαµηλότερο, αφού µόλις 1 στους 5 δηλώνει καθόλου ή ελάχιστα ενήµερος σχετικά. Όσον αφορά στις σεξουαλικές συνήθειες του δείγµατος, 3 στους 4 ερωτηθέντες χρησιµοποιούν πάντοτε προφυλακτικό κατά τη σεξουαλική επαφή, ενώ µόλις 4% δεν κάνει χρήση προφυλακτικού. Ελάχιστα (5%) είναι και τα άτοµα που κάνουν χρήση διαφορετικών µεθόδων αντισύλληψης. Τα ποσοστά χρήσης προφυλακτικού είναι ιδιαίτερα υψηλά στο δείγµα, σε σχέση µε άλλες µελέτες που διεξήχθησαν στον ελλαδικό χώρο. Συγκεκριµένα, σε σύγχρονη µελέτη του ετοράκη και συν20 οι σπουδαστές της µελέτης χρησιµοποιούν προφυλακτικό σε ποσοστό 58,8%. Οι αντιλήψεις των συµµετεχόντων στην έρευνα για τη δυνητική τους στάση απέναντι σε φορείς και νοσούντες καταγράφουν ότι σχεδόν το σύνολο των ερωτηθέντων (9 στους 10) θα δέχονταν φορέα του HIV στην οικογένειά τους. Μικρότερο είναι το ποσοστό αποδοχής ασθενή µε AIDS στην οικογένεια (80,8%). Πανοµοιότυπα είναι και τα αποτελέσµατα όταν το ερώτηµα αφορά το φιλικό περιβάλλον. Τα ευρήµατα της µελέτης είναι συναφή µε αντίστοιχη έρευνα στον ελλαδικό χώρο, η οποία όµως αφορά νεαρά άτοµα µικρότερης ηλικίας που ανήκουν σε µη ειδική επαγγελµατική οµάδα15 ενώ σε άλλη µελέτη18 αντίστοιχο ποσοστό γονέων (10%) θα άλλαζε το παιδί του τάξι/σχολείο αν υπήρχε σε αυτή µαθητής µε τη νόσο. Ανησυχία προκαλεί το εύρηµα ότι µόλος 1 στους 3 θα περιέθαλπτε Eλληνικό Περιοδικό της Nοσηλευτικής Επιστήµης #6#

11 ερευνητικές εργασίες σίγουρα ασθενή µε AIDS στο νοσοκοµείο, εφόσον είχε τη δυνατότητα να επιλέξει, γεγονός που αναδεικνύει υποβόσκουσα ύπαρξη κοινωνικού ρατσισµου για τα άτοµα αυτά. Ενδεχοµένως το χαµηλό αυτό ποσοστό να σχετίζεται µε το φόβο µετάδοσης του ιού µε τρύπηµα, αλλά θα ήταν χρήσιµο να διερευνηθεί περαιτέρω ο λόγος που οδηγεί σε τέτοιες δυνητικές συµπεριφορές. Σε σχέση µε τις απόψεις των φοιτητών για τη στάση της πολιτείας απέναντι στους φορείς/ ασθενείς µε AIDS, περισσότεροι από το 80% έδωσαν ως απάντηση αρνητικές έννοιες, µε κυρίαρχο τον χαρακτηρισµό της στάσης της πολιτείας ως αδιάφορή, ανεπαρκή έως αρνητική. Σηµαντικό ποσοστό χαρακτηρίζει µάλιστα τη στάση ως τέτοια που οδηγεί σε περιθωριοποίηση των ασθενών. Ως ανεπαρκής χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα ψηλό ποσοστό η στρατηγική πρόληψης της νόσου και σε δείγµα ενηλίκων και πσουδαστών στα ΤΕΙ Πατρών. Συνοψίζοντας, επιχειρώντας να σκιαγραφηθεί το προφίλ των γνώσεων, στάσεων και αντιλήψεων των φοιτητών σχολών επαγγελµάτων υγείας στην Ελλάδα θα µπορούσε να πει κανείς ότι αυτοί έχουν ικανοποιητικές γνώσεις γύρω από τον τρόπο µετάδοσης της νόσου, την έκβαση και τις κοινωνικές συνέπειες αυτής, αλλά όχι όσον αφορά την αντιµετώπιση της νόσου και κυρίως τα κλινικά συµπτώµατα και τα εργαστηριακά ευρήµατα. Σχεδόν όλοι οι ερωτηθέντες ανέφεραν υγιή σεξουαλική συµπεριφορά και χρήση προφυλακτικών µέτρων. Οι µελλοντικοί τέλος επαγγελµατίες υγείας σε γενικές γραµµές θα αποδέχονταν τους φορείς HIV και νόσουντες µε AIDS τόσο στην οικογένειά τους όσο και στο ευρύτερο φιλικό τους περιβάλλον, ενώ αντίθετα, κατά την εργασία τους στο νοσοκοµείο θα ήταν διστακτικοί στο να περιθάλψουν ασθενή µε AIDS. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αναστασίου Α, Κατσιαρδάνης Κ, Κατσιαρδάνη ΚΠ και συν. (2006) Γνώσεις για την Επιδηµιολογία-Μετάδοση Και Προφύλαξη Από Τον HIV, Σχολιασµός Απαντήσεων Αντιπροσωπευτικού είγµατος. 18ο Πανελλήνιο Συνέδριο AIDS, Αθήνα Νοεµβρίου 2006: 1. Γρηγοριάδου Α, Ντούτσος Ι, Τυροδήµος Η. και συν. (1995) Στάση σπουδαστών του ΟΑΕ απέναντι στους φορείς και πάσχοντες από AIDS. Ελληνικά αρχεία AIDS 3(2): αρδαβέσης Θ. (2005) Επιδηµιολογική Ανάλυση της HIV Λοίµωξης. εδοµένα από την Ελλάδα, τον Ευρωπαϊκό και το ιεθνή Χώρο. 17ο Πανελλήνιο Συνέδριο AIDS: 46 ετοράκης Ι, Βαψαβώλου Α, Γεωργιάδη Π και συν. (2006) Γνώσεις και συµπεριφορές ενηλίκων και σπουδαστών ΑΤΕΙ της πόλης των Πατρών απέναντι στο τεστ του ΑIDS. 18ο Πανελλήνιο Συνέδριο AIDS, Αθήνα Νοεµβρίου 2006: 106 Καµπουρα-Νίφλη Ε, Νίφλη ΑΦ, Φιλίππου-Κυβέλου Φ και συν. (2000) Μετανάστριες: Γνώσεις, στάσεις και συµπεριφορές ως προς το AIDS και τα άλλα σεξουαλικά νοσήµατα. Ελληνικά αρχεία AIDS 8 (4): Καµπουράκης Κ, Χωριανοπούλου Χ, Συργκάνη Χ και συν. (2006) Εκτίµηση στάσεων και γνώσεων γενικού πληθυσµού και µαθητών σε σχέση µε τα µεταδιδόµενα νοσήµατα & το ΗΙV/AIDS. 18ο Πανελλήνιο Συνέδριο AIDS, Αθήνα Νοεµβρίου 2006: 104 Κατσιαρδάνης Κ, Βλαχάκη-Ταβέλη Ε, Κατσιαρδάνη ΚΠ και συν. (2006) Γνώση - Συµπεριφορά και προκατάληψη απέναντι στο HIV. Αντιπροσωπευτικό δείγµα πληθυσµού απαντά σε ερωτήσεις. 18ο Πανελλήνιο Συνέδριο AIDS, Αθήνα Νοεµβρίου 2006: 106 Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσηµάτων, ελτίο Επιδηµιολογικής Επιτήρησης της HIV/AIDS Λοίµωξης στην Ελλάδα (2006) < Μπότση Χ, Κουτσούµπος Φ, Καµπουράκης Κ και συν. (2006) Τηλεφωνική γραµµή ΛΑΪΣ: εδοµένα του Προγράµµατος Παρέµβασης /Πρόληψης για τα Σεξουαλικώς Μεταδιδόµενα Νοσήµατα & Το ΗΙV/AIDS.18ο Πανελλήνιο Συνέδριο AIDS, Αθήνα Νοεµβρίου 2006: 58 Νικολόπουλος Γ, Τσιάρα Χ, Μακρή Ε και συν. (2005) Επιδηµιολογικά δεδοµένα της HIV λοίµωξης στην Ελλάδα σε άτοµα αλλοδαπής εθνικότητας ( ). 17ο Πανελλήνιο Συνέδριο AIDS: 67 Σαπουτζή-Κρέπια, Ρούπα- αριβάκη Ζ, ηµητριάδου Α και συν. (2000) Στάσεις και προθέσεις συµπεριφοράς απέναντι σε φορείς HIV και ασθενείς µε AIDS σπουδαστών του ΤΕΙ Αθήνας. Ελληνικά αρχεία AIDS 8(1): Joint United Nations Program on HIV/AIDS (2006). WHO Library Cataloguing-in-Publication Data. < data.unaids.org/ pub/epireport/2006/01-front_matter_2006_epiupdate_eng.pdf> Merakou K, Costopoulos Ch, Marcopoulou J et al. (2002) Knowledge, attitudes and behaviour after 15 years of HIV/AIDS prevention in schools. European Journal of Public Health 12: Tsantes A, Nikolopoulos G, Masgala A et al. (2005) HIV Assessing the secular trends in the transmission of HIV in Greece. Sex Transm Infect 81: #7# Τόµος 02 Τεύχος 01

12 ερευνητικές εργασίες Η Σηµασία των εικτών Αξιολόγησης Θεραπευτικών Παρεµβάσεων, Λειτουργίας Υπηρεσιών Υγείας και Υγείας του Πληθυσµού, στο Σχεδιασµό Πολιτικής Υγείας Μαρίνα Αντ. Ναούµ Νοσηλεύτρια ΤΕ, Φοιτήτρια (επί διατριβή) στο πρόγραµµα µεταπτυχιακών σπουδών «Θεσµοί και Πολιτικές Υγείας», της Σχολής Κοινωνικών Επιστηµών Τµήµα: Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής - Πανεπιστήµιο Πελοποννήσου ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η ανάγκη για αξιολόγηση στο χώρο της υγείας δηµιουργήθηκε κυρίως λόγω της αµφισβητούµενης αποτελεσµατικότητας πολλών θεραπευτικών παρεµβάσεων και υπηρεσιών υγείας, αλλά και οργανωτικών και διοικητικών ελλείψεων που οδηγούν σε απώλεια πόρων και σε διόγκωση των δαπανών για την υγεία. Με τον όρο «Αξιολόγηση», νοείται η εκτίµηση, µε συστηµατικό τρόπο, του βαθµού επίτευξης προσχεδιασµένων και προκαθορισµένων σκοπών και στόχων, σε συγκεκριµένο χρονικό διάστηµα, µε αντικειµενικό σκοπό την επιβεβαίωση της επίτευξης των στόχων αυτών, καθώς και των µέσων και των διεργασιών που χρησιµοποιούνται για την επίτευξη αυτή. Η αξιολόγηση θεωρείται αναπόσπαστο και σηµαντικό κοµµάτι του σχεδιασµού, της οργάνωσης και της διοίκησης κάθε υπηρεσίας ή συστήµατος υγείας. Στο άρθρο αυτό υπάρχει µία συνοπτική και συνθετική ανασκόπηση των δεικτών αξιολόγησης θεραπευτικών παρεµβάσεων, λειτουργίας υπηρεσιών υγείας και υγείας του πληθυσµού, στο σχεδιασµό πολιτικής υγείας, καθώς και ανάδειξη της κοινωνικής και πολιτικής διάστασης της αξιολόγησης. Τέλος διατυπώνονται προβληµατισµοί και προτάσεις. Λέξεις-κλειδιά: Αξιολόγηση, Αποδοτικότητα, Αποτελεσµατικότητα, Ισότητα, Υγεία Η αξιολόγηση στο Χώρο της Υγείας Η αξιολόγηση θεωρείται αναπόσπαστο και σηµαντικό κοµ- µάτι του σχεδιασµού, της οργάνωσης και της διοίκησης κάθε υπηρεσίας ή συστήµατος υγείας. Η αξιολόγηση στο χώρο της υγείας περιλαµβάνει δύο βασικούς τοµείς: την αξιολόγηση των ιατρικών και νοσηλευτικών παρεµβάσεων και προγραµµάτων υγείας και την αξιολόγηση των επιµέρους υπηρεσιών υγείας ή των ευρύτερων συστηµάτων υγείας( Τούντας Γ., 1999). Ως αξιολόγηση των υπηρεσιών και των συστηµάτων υγείας µπορεί να οριστεί η εκτίµηση της λειτουργίας ενός συστήµατος υγείας ή των επιµέρους υπηρεσιών υγείας µε βάση κάποια κριτήρια ως προς πρότυπα που διαµορφώνονται θεωρητικά ή εµπειρικά. Τα πρότυπα µπορεί να είναι είτε απόλυτα, είτε συγκριτικά. Στην πρώτη περίπτωση, η αξιολόγηση του συστήµατος υγείας ή των υπηρεσιών υγείας και των παραγόµενων αποτελεσµάτων γίνεται µε βάση τους προκαθορισµένους στόχους τους, ενώ στη δεύτερη περίπτωση η αξιολόγηση γίνεται ως προς ανάλογα συστήµατα ή υπηρεσίες υγείας που θεωρούνται σηµεία αναφοράς. Επίπεδα Αξιολόγησης Υπηρεσιών και Συστηµάτων Υγείας Οι υπηρεσίες και τα συστήµατα υγείας µπορούν να αναλυθούν και να αξιολογηθούν σε διαφορετικά επίπεδα. Έχουν προταθεί διάφορες ταξινοµήσεις για τα επίπεδα αυτά. Σύµφωνα µε τον Donabedian, υπάρχουν τέσσερα επίπεδα αξιολόγησης στο χώρο της υγείας (Donabedian 2004). Η αξιολόγηση των εισροών αποτιµά τους ανθρώπινους και υλικούς πόρους µιας υπηρεσίας υγείας. Αξιολογείται, δηλαδή, το προσωπικό, ο εξοπλισµός, οι εγκαταστάσεις, το κόστος, καθώς και οι άλλοι παράγοντες που καθορίζουν σε µεγάλο βαθµό τη δοµή και το περιε- Eλληνικό Περιοδικό της Nοσηλευτικής Επιστήµης #8#

13 ερευνητικές εργασίες χόµενο µιας υπηρεσίας υγείας. Η αξιολόγηση της διαδικασίας παροχής υπηρεσιών αναφέρεται στην αποτίµηση της οργάνωσης και της ποιότητας των «ενδιάµεσων» παρεχοµένων υπηρεσιών. Η αξιολόγηση της ποιότητας αποτελεί έναν ταχέως αναπτυσσόµενο τοµέα αξιολόγησης, που εντάσσεται στις διαδικασίες διασφάλισης και βελτίωσης της ποιότητας. Η αξιολόγηση των ενδιάµεσων εκροών εκτιµά τη χρήση των υπηρεσιών υγείας (π.χ. νοσοκοµειακών κρεβατιών, ιδιωτικών ή εξωτερικών ιατρείων) και τον όγκο του άµεσα παραγόµενου προϊόντος (π.χ. εργαστηριακών εξετάσεων, εµβολιασµών ή χειρουργικών επεµβάσεων). Οι ενδιάµεσες εκροές χρησιµοποιούνται ως µέτρο της αποτελεσµατικότητας µιας υπηρεσίας υγείας σε πολλές περιπτώσεις, όπου είναι δύσκολη ή χρονοβόρα η αξιολόγηση των αποτελεσµάτων της. Η σχέση εισροών προς εκροές αποτελεί το µέτρο της αποδοτικότητας µιας υπηρεσίας. Η αξιολόγηση των αποτελεσµάτων αποτελεί τον τελικό στόχο της αξιολόγησης και αναφέρεται στις επιπτώσεις στην υγεία του ατόµου ή του πληθυσµού. Η αξιολόγηση των αποτελεσµάτων µπορεί να πραγµατοποιηθεί κατά τη διάρκεια λειτουργίας της υπηρεσίας ή αναδροµικά µετά από την ολοκλήρωση µιας περιόδου λειτουργίας της, όταν θα είναι πλέον εµφανείς οι επιπτώσεις στην υγεία. Με τη χρήση δεικτών νοσηρότητας και θνησιµότητας που προκύπτουν από σύνθετες επιδηµιολογικές έρευνες πεδίου, τους δείκτες θνητότητας, τους πίνακες επιβίωσης, τις καµπύλες επιβίωσης, καθώς και µε τη χρήση σύγχρονων δεικτών που µετρούν τη διάσταση της σωµατικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας, όπως είναι τα ερωτηµατολόγια για τη µέτρηση της ποιότητας της ζωής που σχετίζεται µε την υγεία, είναι δυνατή η συνεχής και συστηµατική αξιολόγηση του επιπέδου υγείας. Ο συνδυασµός και των τεσσάρων επιπέδων αξιολόγησης µε τη χρήση κατάλληλων δεικτών, µπορεί να οδηγήσει στην ολοκληρωµένη αποτίµηση µιας υπηρεσίας υγείας ή ενός συστήµατος αλλά και στη εξαγωγή αξιόπιστων συµπερασµάτων. Κριτήρια Απόδοσης Υπηρεσιών και Συστηµάτων Υγείας Η αξιολόγηση των υπηρεσιών και συστηµάτων υγείας, συνήθως συνδυάζει τις οπτικές διαφορετικών οµάδων που εµπλέκονται µε την υγεία, όπως ασθενείς, προµηθευτές, ασφαλιστικοί οργανισµοί, κλπ. Κατά συνέπεια, η αξιολόγηση θα πρέπει να γίνεται όχι µόνο µε απλή ανάλυση εισροών, διαδικασιών, εκροών και αποτελεσµάτων, αλλά απαιτείται µια σωστή και ισορροπηµένη επιλογή κατάλληλων µέτρων ή κριτηρίων απόδοσης. Τα κριτήρια αποτελούν ποσοτικά προσδιορισµένες µεταβλητές, που αποτιµούν τοµείς της λειτουργίας των υπηρεσιών και συστηµάτων υγείας σε σχέση µε κάποια αποδεκτά πρότυπα. Τα κριτήρια απόδοσης θα πρέπει να αφορούν στις εισροές, τις διαδικασίες, τις εκροές και τα τελικά αποτελέσµατα και να εστιάζουν στους τοµείς που ενδιαφέρουν περισσότερο τους εµπλεκόµενους φορείς, Τα κριτήρια αυτά, στη συνέχεια, αντιστοιχούνται µε κατάλληλους δείκτες απόδοσης. Οι δείκτες µε βάση τους οποίους διαµορφώνονται τα κριτήρια είναι ένας καθαρός αριθµός, που ορίζεται ως µια ποσοστιαία αναλογία συχνότητας ενός συγκεκριµένου γεγονότος( Moullin M., 2004). Ο Cochrane υπήρξε ο πρώτος που ανέδειξε την ανάγκη αποτίµησης της κλινικής πρακτικής,µε βάση τα κριτήρια της Ισότητας, Αποτελεσµατικότητας, Αποδοτικότητας και της Ποιότητας (Cochrane, 1977). Σύµφωνα µε το Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας, ισότητα σηµαίνει ισότιµη πρόσβαση και χρήση υπηρεσιών υγείας και ίδια ποιότητα φροντίδας των ασθενών, ανεξαρτήτως κοινωνικών, οικονοµικών, φυλετικών, πολιτισµικών και άλλων παραγόντων. Η ισότητα αποτελεί Βασικό και κυρίως µέληµα της πολιτικής υγείας. Ως αποτελεσµατικότητα µιας υπηρεσίας ή ενός συστή- µατος υγείας ορίζεται ο βαθµός επίτευξης των στόχων που θέτει ο σχεδιασµός και ο προγραµµατισµός τους. Επειδή όµως οι στόχοι άπτονται πολλών πεδίων (π.χ. ποιότητας, ισότητας, προσβασιµότητας), συνήθως ο όρος αναφέρεται στην κλινική αποτελεσµατικότητα, δηλαδή στο βαθµό επίτευξης των στόχων των σχετικών µε τα αποτελέσµατα στην υγεία του πληθυσµού (νοσηρότητα, θνητότητα, κλπ). Η αποτελεσµατικότητα αποτελεί κυρίως µέληµα των άµεσων παραγωγών (Ιατρών και Νοσηλευτών). Η αποδοτικότητα αξιολογεί τα αποτελέσµατα µιας υπηρεσίας ή ενός συστήµατος υγείας σε σχέση µε τους πόρους -οικονοµικούς, υλικούς και ανθρώπινους- που χρησιµοποιούνται. Η αποδοτικότητα αποτελεί βασικό ζητούµενο των διοικούντων των υπηρεσιών υγείας, σε αντίθεση µε το βασικό στόχο των ασκούντων την φροντίδα υγείας, την αποτελεσµατικότητα. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι το υψηλό κόστος της περίθαλψης συνδέεται σε µεγάλο Βαθµό µε την έλλειψη αποδοτικότητας των υπηρεσιών υγείας. Η αποδοτικότητα θεωρείται γενικά ότι είναι µέγιστη όταν µια δεδοµένη ποσότητα προϊόντος παράγεται µε το ελάχιστο δυνατό κόστος και στην καλύτερη δυνατή ποιότητα ή όταν µε δεδοµένο το κόστος παράγεται η µέγιστη ποσότητα προϊόντος. Στενά συνυφασµένη µε την αποδοτικότητα είναι η παραγωγικότητα, που υπολογίζει το πηλίκο των αποτελεσµάτων προς τις εισροές, εκφραζόµενες σε ανθρωποώρες, δίνοντας δηλαδή έµφαση στην αξία της ανθρώπινης εργασίας ως συντελεστή παραγωγής. Σε επίπεδο υπηρεσίας ή συστήµατος υγείας, η αποδοτικότητα συνήθως προσδιορίζεται από το λόγο εκροών / εισροών, όπου οι εκροές είναι είτε ενδιάµεσες είτε τελικές και οι εισροές είτε µετρώνται σε φυσικές µονάδες, είτε µετατρέπονται σε χρηµατικές µονάδες και αναφέρονται ως κόστος. Παράδειγµα, κατά την αξιολόγηση ενός νοσοκοµείου, οι εισροές συχνά περιλαµβάνουν το άµεσο κόστος λειτουργίας, το ανθρώπινο δυναµικό, τις διαθέσιµες κλίνες, ενώ στις ενδιάµεσες εκροές συµπεριλαµβάνονται ο αριθµός χειρουργικών ή εργαστηριακών πράξεων και ο αριθµός νοσηλευθέντων και στις τελικές εκροές η Βελτίωση των δεικτών νοσηρότητας ή θνησιµότητας. Η έννοια της ποιότητας άλλοτε χρησιµοποιείται ως κριτήριο που εκφράζει το βαθµό ικανοποίησης των πελατώνασθενών- και άλλοτε ως ευρύτερο κριτήριο συνολικής από- #9# Τόµος 02 Τεύχος 01

14 ερευνητικές εργασίες δοσης, που περιλαµβάνει την αποτελεσµατικότητα, την αποδοτικότητα, την προσβασιµότητα των υπηρεσιών υγείας, την ικανοποίηση των ασθενών και την επιστηµονική αρτιότητα και ασφάλεια των διαδικασιών φροντίδας (Γ. Τούντας, Ν. Α Οικονόµου, 2007). Σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας (ΠΟΥ), ποιότητα αποτελεί η παροχή διαγνωστικών και θεραπευτικών πράξεων ικανών να διασφαλίσουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσµα στον τοµέα της υγείας, µέσα στο πλαίσιο των δυνατοτήτων της σύγχρονης ιατρικής επιστή- µης, η οποία πρέπει να στοχεύει στο καλύτερο δυνατό αποτέλεσµα µε τον ελάχιστο ιατρογενή κίνδυνο, καθώς και στη µέγιστη δυνατή ικανοποίηση του ασθενούς από πλευράς διαδικασιών, αποτελεσµάτων και ανθρώπινης επαφής. Το κριτήριο της ποιότητας, λόγω της ιδιαίτερης σηµασίας του στην εποχή µας, αποτελεί έναν ξεχωριστό πλέον τοµέα των υπηρεσιών υγείας, που µελετάται αυτόνοµα από τις υπόλοιπες διαστάσεις της αξιολόγησης. ευτερεύοντα κριτήρια αξιολόγησης Άλλα, δευτερεύοντα κριτήρια, που σχετίζονται µε τα κριτήρια που προαναφέρθηκαν και χρησιµοποιούνται για την πληρέστερη αξιολόγηση των υπηρεσιών υγείας, είναι: Η επάρκεια. Εκφράζει το βαθµό της ποσοτικής ανταπόκρισης των υπηρεσιών υγείας στις ανάγκες υγείας και στην παραγόµενη ζήτηση ενός καθορισµένου πληθυσµού. Υπολογίζεται κυρίως µε δείκτες κλινών ανά πληθυσµό, γιατρών ανά πληθυσµό κ.λπ. Η καταλληλότητα. Προσδιορίζει την αντιστοιχία των παρεχοµένων υπηρεσιών σε σχέση µε τις ανάγκες αλλά και τις επιθυµίες του πληθυσµού. Οι δείκτες καταλληλότητας αφορούν κυρίως στο βαθµό κάλυψης του πληθυσµού, τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά. Η διαθεσιµότητα. Εκφράζει τη δυνατότητα προσφοράς των υπηρεσιών υγείας χωρίς χρονικούς ή άλλους περιορισµούς (π.χ. 74ωρη λειτουργία ενός κέντρου υγείας). Η προσβασιµότητα ή προσπελασιµότητα. Προϋποθέτει την επάρκεια και τη διαθεσιµότητα των υπηρεσιών και εκφράζει την ισότιµη δυνατότητα χρήσης των προσφεροµένων υπηρεσιών υγείας από κάθε δικαιούχο, χωρίς γεωγραφικά, συγκοινωνιακά ή οικονοµικά εµπόδια. Προσδιορίζεται από τον αριθµό ατόµων ή το ποσοστό ενός συγκεκριµένου πληθυσµού που αναµένεται να χρησιµοποιήσουν κάποια υπηρεσία υγείας, καθώς και από το χρόνο µετάβασης στην υπηρεσία και το χρόνο αναµονής µέχρι τη χρήση. Η αποδοχή. Αποτιµά το βαθµό στον οποίο κοινωνικοί και πολιτιστικοί παράγοντες επηρεάζουν την αποδοχή των υπηρεσιών υγείας, επιτρέποντας ή αποτρέποντας την αρχική επαφή και χρήση της υπηρεσίας. Η δραστικότητα. Εκφράζει την κλινική αποτελεσµατικότητα των εφαρµοζόµενων από την υπηρεσία παρεµβάσεων υπό ιδανικές, πειραµατικές συνθήκες. Η συµµόρφωση. Προσδιορίζει το βαθµό στον οποίο εφαρµόζονται οι ιατρικές και οι νοσηλευτικές οδηγίες από τους ασθενείς µε συστηµατικό τρόπο. Η συνέχεια. Εκφράζει τη δυνατότητα προσφοράς ολοκληρωµένων υπηρεσιών υγείας στον πληθυσµό, προκειµένου να παρέχεται συνεχής και όχι αποσπασµατική περίθαλψη (π.χ. σύνδεση πρωτοβάθµιας και νοσηλευτικής περίθαλψης). Η λογοδοσία. Είναι η δυνατότητα των καταναλωτών υγείας και των αγοραστών να ελέγχουν και να επηρεάζουν µε διάφορους τρόπους τις κατευθύνσεις και τις πολιτικές των υπηρεσιών υγείας. Υπολογίζεται µε δείκτες συχνότητας συλλογής δεδοµένων, αξιοπιστίας δεδοµένων, συµµετοχής καταναλωτών στις αποφάσεις κ.λπ. Η ανταποκρισιµότητα. Πρόκειται για µια έννοια που αναπτύχθηκε από τον Π.Ο.Υ και ορίζεται ως ο βαθµός στον οποίο το σύστηµα υγείας ανταποκρίνεται στις θεµιτές προσδοκίες των πολιτών σε σχέση µε όλες τις µη ιατρικές πλευρές της συναλλαγής τους µε αυτό (π.χ. αξιοπρέπεια, εµπιστευτικότητα, δικαίωµα επιλογής κ.ά.). Συντίθεται από οκτώ επιµέρους τοµείς, οι οποίοι αξιολογούνται από τους πολίτες, και συνδέεται µε την ποιότητα της περίθαλψης. Άλλα δευτερεύοντα κριτήρια είναι: Υπάρχουν και άλλα, δευτερεύοντα κριτήρια, όπως: Επιστηµονική και Τεχνική Ποιότητα (Scientific and Technical Quality Level) Επάρκεια (adequacy) Επίδραση (aspect) Επίπτωση (impact) Οικονοµική ιάσταση ( Economic Proportion) Τα παραπάνω κριτήρια, αποτελούν παραµέτρους που λαµβάνονται υπ όψιν κατά την διεργασία της αξιολόγησης των Υπηρεσιών Υγείας. ( ) Η αξιολόγηση µιας υπηρεσίας υγείας εξετάζει συνήθως συγκεκριµένους στόχους της υπηρεσίας ή επιµέρους προγραµµάτων της, των οποίων ο βαθµός επίτευξης αξιολογείται µε τη χρήση αντίστοιχων κριτηρίων (π.χ. επάρκειας, αποδοτικότητας, αποτελεσµατικότητας, κλπ), που αντιστοιχίζονται µε κατάλληλους δείκτες. Η αξιολόγηση πραγµατώνεται µε την επιλογή και εφαρµογή των κατάλληλων µεθόδων. Μεθοδολογία Αξιολόγησης Τα βασικά στοιχεία τα οποία θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψη για τον καθορισµό του πλαισίου αξιολόγησης περιλαµβάνουν τον καθορισµό του πεδίου αξιολόγησης, δηλαδή το κύριο αντικείµενο αυτής, τους προσχεδιασµένους στόχους της αξιολόγησης, τον καθορισµό της µεθοδολογίας η οποία πρόκειται να ακολουθηθεί και τέλος τη συλλογή και ανάλυση των στοιχείων και των αποτελεσµάτων. Για να µπορούν να συλλεχθούν, να αναλυθούν και να προκύψουν αποτελέσµατα σχετικά µε την αξιολόγηση, όλοι οι στόχοι που θα έχουν τεθεί, πρέπει να είναι µετρήσιµοι, να εκφράζονται σε αριθµητική µορφή και να οριοθετείται η παρακολούθηση αυτών για συγκεκριµένο χρονικό διάστηµα. Eλληνικό Περιοδικό της Nοσηλευτικής Επιστήµης #10#

15 ερευνητικές εργασίες είκτες Αξιολόγησης Οι δείκτες µε βάση τους οποίους διαµορφώνονται τα κριτήρια αξιολόγησης είναι συνήθως ένας καθαρός αριθµός, που ορίζεται ως µια ποσοστιαία αναλογία συχνότητας ενός συγκεκριµένου γεγονότος. Οι είκτες Αξιολόγησης (.Α.) χρησιµοποιούνται ευρέως για τη µέτρηση και ανάλυση των στοιχείων και την εξαγωγή αποτελεσµάτων τα οποία προκύπτουν κατά την αξιολόγηση. Οι είκτες Αξιολόγησης θα πρέπει να χαρακτηρίζονται από εγκυρότητα, αξιοπιστία, ευαισθησία και εξειδίκευση. Υπάρχει µεγάλο πλήθος εικτών Αξιολόγησης, οι οποίοι µε βάση τον Π.Ο.Υ ταξινοµούνται σε πέντε βασικές κατηγορίες: είκτες υγειονοµικής πολιτικής Κοινωνικο-οικονοµικοί δείκτες είκτες επιπέδου υγείας πληθυσµού είκτες παροχής υπηρεσιών υγείας είκτες κάλυψης της πρωτοβάθµιας φροντίδας υγείας. Ανάλογα µε τις υπό αξιολόγηση υπηρεσίες υγείας, το είδος της επιδιωκόµενης αξιολόγησης και τις δυνατότητες που διατίθενται, επιλέγονται και οι αντίστοιχοι δείκτες από ένα µεγάλο αριθµό δεικτών που χρησιµοποιούνται στο χώρο της υγείας.( ) Οι κυριότεροι τύποι δεικτών είναι: είκτες εισροών (απλοί ποσοτικοί δείκτες, όπως ο αριθµός των ιατρών, των νοσηλευτών, δείκτες ποιότητας των εισροών, όπως η εκπαίδευση του προσωπικού, δείκτες επάρκειας, όπως ο αριθµός κλινών ανά κατοίκους ( ικτυακή πύλη της ΕΕ για την υγεία, 2008) γεωγραφικής προσπελασιµότητας, όπως το ποσοστό του πληθυσµού που βρίσκεται κοντά σε µια υπηρεσία υγείας, Απασχολούµενο νοσηλευτικό προσωπικό ( ικτυακή πύλη της ΕΕ για την υγεία, 2008) είκτες αξιολόγησης διαδικασιών (π.χ αξιοπιστίας διαγνωστικών εξετάσεων, ικανοποίησης ασθενών, αρτιότητας ιατρικών τεχνικών, χρόνου αναµονής) είκτες ενδιάµεσων εκροών (π.χ. απλοί δείκτες επαφών ή χρήσης υπηρεσιών, όπως ο αριθµός εισαγωγών, σύνθετοι δείκτες χρησιµοποίησης, όπως η µέση διάρκεια νοσηλείας, δείκτες εργαστηριακών εξετάσεων ή προϊόντων, όπως ο αριθµός χειρουργικών πράξεων ανά ειδικότητα το χρόνο, είκτες αποτελέσµατος και υγείας πληθυσµού (δείκτες νοσηρότητας, θνητότητας, θνησιµότητας και σύγχρονοι δείκτες ευεξίας, δείκτες αποτελεσµατικότητας, όπως η σχετική αποτελεσµατικότητα, και δείκτες ανεπιθύµητων ενεργειών, Ο δείκτης που αφορά στην Προσδοκώµενη ζωή χωρίς προβλήµατα υγείας υπολογίζει τον αριθµό ετών που προσδοκάται ότι θα ζήσουν κατά µέσο όρο χωρίς προβλήµατα υγείας, άτοµα ορισµένης ηλικίας (Γενική Γραµµατεία Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδος ελτίου Τύπου, 2004), ενώ ο δείκτης Προσδοκώµενης ζωής υπολογίζει τον αριθµό των ετών, που προσδοκάται ότι θα ζήσουν, κατά µέσο όρο, άτοµα ορισµένης ηλικίας, κ.ά. είκτες αποδοτικότητας (όπως η τεχνική αποδοτικότητα, δείκτες οικονοµικής αξιολόγησης, ο λόγος κόστους-αποτελεσµατικότητας κ.ά.) Σύνθετοι κοινωνικοοικονοµικοί δείκτες (π.χ. εισόδηµα, κατοικία, συνθήκες εργασίας) είκτες πολιτικής υγείας (πολιτικών επιλογών, κατανοµής πόρων, οργανωτικού πλαισίου κ.ά.) Παράλληλα µε τη θέσπιση της Στρατηγικής της Λισσαβόνας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε µια γενική στρατηγική προσέγγισης των δεικτών Υγείας για τα µέληκράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ( ικτυακή πύλη της ΕΕ για την υγεία, 2008). Σκοπός αυτής της στρατηγικής είναι η ανάπτυξη ενός συγκρίσιµου µεταξύ των κρατών µελών συστήµατος πληροφόρησης σχετικά µε το θέµατα υγείας. Αυτή η πληροφόρηση καλύπτει: Υγεία σχετικά µε τη συµπεριφορά του πληθυσµού (π.χ πληροφορίες σχετικά µε τον τρόπο ζωής, κάπνισµα, αλκοόλ, άσκηση, κλπ) Ασθένειες (πχ. χρόνιες, σπάνιες και σοβαρές ασθένειες, κλπ) Συστήµατα υγείας (π.χ δείκτες σχετικά µε την περίθαλψη, την ποιότητα της παρεχόµενης περίθαλψης, τους ανθρώπινους πόρους, την οικονοµική βιωσιµότητα των συστηµάτων υγείας, κλπ) Οι διαρθρωτικοί δείκτες έχουν επιλεχθεί βάσει των κάτωθι κριτηρίων: Να γίνονται εύκολα κατανοητοί Να είναι σχετικοί µε τις ασκούµενες πολιτικές Να υπάρχει αµοιβαία συνέπεια προς τους υπόλοιπους δείκτες Να παρατίθενται χρονικά και να ανανεώνονται τακτικά Να είναι προσβάσιµοι προς όλες της Χώρες µέλη Να είναι συγκρίσιµοι µεταξύ των Χωρών Μελών αλλά και συµβατοί µε Χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία Τα δεδοµένα να προέρχονται από αξιόπιστες πηγές Να µην επιβάλλουν υψηλό φόρτο στα στατιστικά ιδρύ- µατα και τους Οργανισµούς Ιεράρχηση των Βασικών Κριτηρίων Αξιολόγησης Η ιεράρχηση µεταξύ των βασικών κριτηρίων αξιολόγησης έχει αποτελέσει αντικείµενο εντόνου επιστηµονικού ενδιαφέροντος. Για τον Cochrane (1977), πρώτιστο ενδιαφέρον αποτελούσε η αποτελεσµατικότητα. Η επιλογή µιας αποτελεσµατικής ιατρικής µεθόδου συµβάλλει ταυτόχρονα στην αποδοτική χρήση των πόρων και έτσι διασφαλίζεται -σχεδόν αυτό- µατα- η αποδοτικότητα. Για τον Cochrane (1977), το ζήτηµα της ισότητας επιλύεται µε την παροχή κάθε αποτελεσµατικής θεραπείας δωρεάν, θεωρώντας ότι έτσι θα εξασφαλίζεται ίση πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας. Η εξίσωση την οποία χρησιµοποίησε ο Cochrane (1977) είναι: Αποτελεσµατικότητα > Αποδοτικότητα > Ισότητα Ο αντίλογος είναι ότι η αυτόµατη διασφάλιση της αποδοτικότητας δεν είναι πάντα δυνατή. Έτσι, όταν εδραιώνε- #11# Τόµος 02 Τεύχος 01

16 ερευνητικές εργασίες ται η αποτελεσµατικότητα µιας ιατρικής παρέµβασης, πρέπει να αξιολογείται το κόστος της και να καθορίζονται οι επωφελέστερες προϋποθέσεις για την εφαρµογή της, µε την εφαρµογή τεχνικών ανάλυσης κόστους-αποτελεσµατικότητας. Με βάση τα κριτήρια αποτελεσµατικότητας και αποδοτικότητας, µπορούν να καθοριστούν οι προτεραιότητες και οι ανάγκες σε ανθρώπινους, υλικούς και οικονοµικούς πόρους. Επιπρόσθετα, η εξίσωση αυτή υποβαθµίζει το θέµα της ισότητας, αφού προϋποθέτει την ελεύθερη θέση των χρηστών να εκµεταλλευθούν τις ευκαιρίες, οι οποίες προσφέρονται από ένα σύστηµα υγείας. Η εκµετάλλευση όµως των ίσων ευκαιριών συχνά δεν είναι εφικτή. Γι' αυτό και κρίθηκε σκόπιµη η επαναδιατύπωση της εξίσωσης, ώστε να δίνεται η έµφαση στη διασφάλιση της ισότητας στα επιθυµητά αποτελέσµατα υγείας και όχι µόνο στη δυνατότητα πρόσβασης, µε την εξής µορφή: Ισότητα > Αποτελεσµατικότητα > Αποδοτικότητα Σε µερικές περιπτώσεις, οι στόχοι της ισότητας και της αποδοτικότητας εξυπηρετούνται ταυτόχρονα. Η µετατόπιση πόρων υγείας από µια περιοχή µε µεγάλες υποδοµές υγείας και χαµηλούς δείκτες θνησιµότητας σε µια περιοχή µε ανεπαρκείς υποδοµές και µεγάλη θνησιµότητα αποτελεί ένα τέτοιο παράδειγµα. Συνήθως, όµως, η ισότητα και η αποδοτικότητα είναι ανταγωνιστικές έννοιες και δύσκολα επιτυγχάνεται η ταυτόχρονη µεγιστοποίηση και των δύο. Στις περιπτώσεις αυτές επιβάλλεται συµβιβασµός για την ανεύρεση της «άριστης ισορροπίας» ή ισοδύναµου αποδοτικότητας-ισότητας, δηλαδή του σηµείου πέρα από το οποίο η βελτίωση του ενός µεγέθους µπορεί να επιτευχθεί µόνο σε βάρος του άλλου. Σε µερικές περιπτώσεις, µάλιστα, η επιλογή του προγράµµατος υγείας µπορεί να γίνει πρωταρχικά µε βάση την κοινωνική προσφορά, σε συγκεκριµένα «αδύναµα» µέρη του πληθυσµού (π.χ. φτωχοί, ηλικιωµένοι, εργαζόµενες µητέρες), ακόµα και αν αυτό αποβαίνει σε βάρος της αποδοτικότητας. Από τα πιο πάνω συµπεραίνεται ότι πέρα από το επιστηµονικό ενδιαφέρον της ιεράρχησης των βασικών κριτηρίων αξιολόγησης, διαφαίνεται και το πολιτικό πλαίσιο µέσα στο οποίο θα γίνει η αξιολόγηση των υπηρεσιών και συστηµάτων υγείας. H Κοινωνική & Πολιτική ιάσταση της Αξιολόγησης Η ένταξη της ισότητας στα βασικά κριτήρια αξιολόγησης ενός συστήµατος υγείας προϋποθέτει την παραδοχή ότι η υγεία αποτελεί κοινωνικό αγαθό. Η άποψη αυτή αναπτύχθηκε από τη σχολή της ισοτιµίας. Σύµφωνα µε τη σχολή αυτή, η παραγωγή και η κατανοµή των υπηρεσιών υγείας πρέπει να γίνεται µε βάση τις πραγµατικές ανάγκες των ασθενών. Η ισότητα συνδέεται λοιπόν µε την έννοια της αποδοτικότητας διανοµής, που επιδιώκει τη δίκαιη κατανοµή των πόρων. Στον αντίποδα βρίσκεται η φιλελεύθερη άποψη, που θεωρεί ότι η κατανοµή αυτή πρέπει να γίνεται όπως σε όλα τα καταναλωτικά αγαθά, δηλαδή µε βάση τη λειτουργία της αγοράς. Η ισότητα έχει δύο διαστάσεις, την οριζόντια και την κάθετη (Γ. Τούντας, Ν. Α Οικονόµου, 2007). Η οριζόντια επιτυγχάνεται µε την ισότιµη κατανοµή πόρων και υπηρεσιών (π.χ. ίδιες αναλογίες ιατρών ανά 1000 κατοίκους), καθώς και µε την ισότιµη πρόσβαση (π.χ. ίδιες αποστάσεις από πρωτοβάθµιες υπηρεσίες υγείας) και χρησιµοποίηση των υπηρεσιών υγείας από το σύνολο του πληθυσµού. Τελικός στόχος είναι η µείωση των ανισοτήτων στην υγεία, µε τη σύγκλιση των δεικτών υγείας σε γεωγραφικό ή πληθυσµιακό επίπεδο. Η κάθετη ισότητα αναγνωρίζει την ανάγκη αντιµετώπισης του πληθυσµού µε βάση τις ιδιαίτερες ανάγκες που παρουσιάζει, γεγονός που οδηγεί σε διαφορετική κατανάλωση προϊόντων και υπηρεσιών υγείας ανάλογα µε τις επιµέρους ανάγκες. Ακόµα, η κάθετη ισότητα προβλέπει προοδευτική χρηµατοδότηση βασισµένη στην οικονοµική δυνατότητα του κάθε πολίτη. Σε όλες τις χώρες, ανάλογα µε την ιστορική και την πολιτική συγκυρία, παρατηρείται ότι η ισοτιµία στην πρόσβαση και την κατανάλωση των υπηρεσιών υγείας επιτυγχάνεται µε παρεµβάσεις -µικρότερες ή µεγαλύτερες- από την πλευρά του κράτους. Οι παρεµβάσεις είναι πολλές και διαφορετικές, εξαρτώνται από τη µορφή των συστηµάτων υγείας, το βαθµό άσκησης της κοινωνικής πολιτικής και από τη δοµή του πολιτικο-οικονοµικού συστήµατος, αλλά έχουν συχνά κοινό παρονοµαστή τον έλεγχο της πλευράς της προσφοράς υπηρεσιών υγείας και τη µεγιστοποίηση της χρησιµότητας / ωφελιµότητας του κοινωνικού συνόλου. Η κατανοµή των πόρων, µε στόχο την αύξηση της αποδοτικότητας και την απόδοση της µέγιστης χρησιµότητας / ωφελιµότητας στο κοινωνικό σύνολο, αποτελεί θεµελιώδη στόχο των συστηµάτων υγείας, αλλά δεν µπορεί πάντα να διασφαλίσει ότι η ολική χρησιµότητα κατανέµεται σύµφωνα µε τις πραγµατικές ανάγκες υγείας. Έτσι, έχει διαπιστωθεί ότι στα συστήµατα υγείας όπου επικρατούν οι µηχανισµοί της αγοράς (Φιλελεύθερες πολιτικές) υπάρχουν σηµαντικές ανισότητες στην κατανάλωση των υπηρεσιών υγείας, µε αποτέλεσµα το µεγαλύτερο µέρος της χρησιµότητας να κατανέµεται στις ανώτερες κοινωνικο-οικονοµικές τάξεις, ( Γ. Τούντας, Ν. Α Οικονόµου, 2007). Πρέπει πάντως να τονιστεί ότι η ουσιαστική αντιµετώπιση των κοινωνικοοικονοµικών ανισοτήτων στην υγεία προϋποθέτει, πέρα από τις υγειονοµικές, και ευρύτερες κοινωνικοοικονοµικές παρεµβάσεις (π.χ. καλύτερη εκπαίδευση, καταπολέµηση της ανεργίας). Μια άλλη ανισότητα που παρατηρείται σε πολλά συστή- µατα υγείας είναι ότι οι οµάδες πληθυσµού µε χαµηλά εισοδήµατα δαπανούν µεγαλύτερο ποσοστό από το ακαθάριστο εισόδηµα τους για την υγεία τους, σε σχέση µε τις οµάδες µε τα υψηλά εισοδήµατα, παρά το γεγονός ότι απολαµβάνουν λιγότερες παροχές υγείας. Το µίγµα, λοιπόν, των πηγών χρηµατοδότησης επιδρά σε σηµαντικό βαθµό στο κριτήριο της ισότητας στις υπηρεσίες υγείας και µε βάση αυτό γίνεται η διάκριση των συστηµάτων χρηµατοδότησης των υπηρεσιών υγείας σε προοδευτικά και µη προοδευτικά. Χώρες µε προοδευτικό σύστηµα είναι οι χώρες µε δηµόσιο ή κοινωνικοασφαλιστικό χαρακτήρα. Τα εθνικά συστήµατα υγείας, τα οποία χρηµατοδοτούνται µέσω της φορολογίας και στα Eλληνικό Περιοδικό της Nοσηλευτικής Επιστήµης #12#

17 ερευνητικές εργασίες οποία ισχύει η προοδευτικότητα του φορολογικού συντελεστή, αποβλέπουν στην επιβάρυνση των υψηλών εισοδηµάτων, µε στόχο την ισότητα και την κοινωνική αλληλεγγύη. Στα κοινωνικοασφαλιστικά συστήµατα επιχειρείται, µέσω της µεγαλύτερης επιβάρυνσης των εργοδοτικών εισφορών, µια ανακατανοµή των πόρων από τα υψηλά προς τα χαµηλά εισοδήµατα. Αντίθετα, σε χώρες στις οποίες δεν ισχύει η προοδευτικότητα στη χρηµατοδότηση των υπηρεσιών υγείας (π.χ. ΗΠΑ) υπάρχουν σηµαντικές ανισότητες στην πρόσβαση και στη χρησιµοποίηση των υπηρεσιών υγείας, ( Γ. Τούντας, Ν. Α Οικονόµου, 2007) Οι ανισότητες αυτές στην υγεία αποτελούν µια µείζονα πρόκληση για την πολιτική υγείας. Εποµένως, η µέτρηση και η επιτήρηση των µεταβολών στις ανισότητες αυτές είναι απαραίτητη για την αποτίµηση της αποτελεσµατικότητας των παρεµβάσεων της πολιτικής υγείας. Μία αντίληψη που έχει αναπτυχθεί τελευταία σε µερικούς τεχνοκράτες, είναι αυτή της κοινωνικής συνυπευθυνότητας του ατόµου, σύµφωνα µε την οποία το άτοµο έχει και αυτό ευθύνη απέναντι στο κοινωνικό σύνολο και δεν θα πρέπει να επιβαρύνει µε πρόσθετες δαπάνες το σύστηµα υγείας, παραµελώντας την υγεία του. Με βάση αυτή την αντίληψη σαν κύρια αρχή για τον σχεδιασµό συστηµάτων υγείας, ενδέχεται, να σχεδιασθούν πολιτικές Υγείας που να προσανατολίζονται κυρίως σε λύσεις προβληµάτων µερίδας του πληθυσµού, αντί να στοχεύουν στην επίλυση των γενικότερων προβληµάτων του, µε αποτέλεσµα αυτοί που αποφασίζουν, πολλές φορές, να θεωρούν τα άτοµα αποκλειστικά υπεύθυνα για την υγεία τους και να αποκλείουν κατηγορίες ατόµων (όπως: παχύσαρκοι, καπνιστές, αλκοολικοί και γενικότερα άτοµα εξαρτηµένα από ουσίες, κλπ) από υπηρεσίες υγείας. Αυτό οδηγεί στην εσφαλµένη εντύπωση ότι οι άνθρωποι έχουν τη δύναµη να σχεδιάζουν εξ' ολοκλήρου τη ζωή τους έτσι ώστε να µπορούν να αντιµετωπίζουν τους προλήψιµους κινδύνους και κατά συνέπεια, όταν αρρωσταίνουν, να θεωρούνται υπεύθυνοι και να στιγµατίζονται ανάλογα (victim blaming). Μία τέτοια αντίληψη αντανακλάται και στην επιχειρούµενη αναθεώρηση του Εθνικού Συστήµατος Υγείας (NHS) του Ην. Βασιλείου, σύµφωνα µε την οποία κατά το τρέχον έτος, δόθηκε η κυβερνητική έγκριση στο Leicester City Primary Care Trust για να εξαιρέσει τους καπνιστές από τις λίστες αναµονής για εγχειρίσεις όπως οι αντικαταστάσεις ισχίων και η χειρουργική επέµβαση καρδιάς ( 2008). Συµπεράσµατα Από τα παραπάνω στοιχεία, προκύπτει ότι η αξιολόγηση των Υπηρεσιών Υγείας αποτελεί µια ιδιαίτερα σύνθετη και εκτετα- µένη διεργασία, η οποία προϋποθέτει την ανάπτυξη συγκεκριµένου τύπου και µοντέλου αξιολόγησης, συγκεκριµένης µεθοδολογίας, καθώς και την κατάλληλη επιλογή και χρήση εικτών Αξιολόγησης, στα πλαίσια µιας γενικής κοινωνικής και οικονοµικής πολιτικής. Παρόλα αυτά, η διαδικασία της αξιολόγησης, αποτελεί ένα χρήσιµο εργαλείο για την διαχείριση των υπηρεσιών υγείας, γιατί διευκολύνει τον οικονοµικό έλεγχο, συντελεί στην εκτίµηση της επίδρασης των εφαρµοζόµενων πολιτικών, εντοπίζει τυχόν αδυναµίες και προωθεί την εφαρµογή διορθωτικών ενεργειών, παρέχει στοιχεία για την αποτελεσµατικότερη κατανοµή πόρων και τέλος καθοδηγεί τον σχεδιασµό µελλοντικών πολιτικών και τον καθορισµό των νέων στόχων. H αξιοποίηση των αποτελεσµάτων αξιολόγησης και των δεικτών, δεν πρέπει να γίνεται µόνο µέσα στα αυστηρά πλαίσια µιας στεγνής «τεχνοκρατικής» αντίληψης αλλά σε στενή και άµεση σχέση µε τις σταθερές αξίες και πεποιθήσεις της κοινωνίας. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Cochrane Al., Effectiveness and efficiency: Random reflections on health services. Nuffield Provincial Hospitals Trust, London. Donabedian A., Evaluating the quality of medical care. Milb Mem Fd Quart Moullin M., Eight essentials of performance measurement. Int. J Health Care Qual Assur. Γενική Γραµµατεία Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδος ελτίου Τύπου, Έρευνα Εισοδήµατος και Συνθηκών ιαβίωσης των Νοικοκυριών Προσδοκώµενη ζωή χωρίς προβλήµατα υγείας, Αθήνα. Τούντας Γ., Οικονόµου Ν. Α, Οικονοµικά της Υγείας, Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής 74. Τούντας Γ., Υπηρεσίες υγείας. ιδακτικές σηµειώσεις Πανεπιστήµιο Αθηνών, Αθήνα. ικτυακή πύλη για την Υγεία (2008): view&id=48&itemid=70 ικτυακή πύλη της ΕΕ για την υγεία, (2008): ικτυακή πύλη της ΕΕ για την υγεία, (2008): ph_information/documents/ev _rd09_en.pdf ικτυακή πύλη της telegraph.co.uk (2008): news/uknews/ /%27patients-to-lose-weight-before-nhstreatment%27.html #13# Τόµος 02 Τεύχος 01

18 ερευνητικές εργασίες Κόστος Ιατρονοσηλευτικών Πράξεων σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας Ίντας Γεώργιος Νοσηλευτής Π.Ε., MSc, Υποψήφιος διδάκτωρ πανεπιστηµίου Αθηνών. Πιτσόλη Μαρία Νοσηλεύτρια Π.Ε. Μυριανθεύς Παύλος Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστήµιο Αθηνών, Τµήµα Νοσηλευτικής, Αθήνα. Μπαλτόπουλος Γεώργιος Καθηγητής, Πανεπιστήµιο Αθηνών, Τµήµα Νοσηλευτικής, Αθήνα. ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΚΟΠΟΣ της παρούσης µελέτης ήταν ο υπολογισµός του κόστους διαφόρων ιατρονοσηλευτικών πράξεων ρουτίνας σε Μ.Ε.Θ. ΥΛΙΚΟ-ΜΕΘΟ ΟΣ: Μελετήθηκαν 60 ασθενείς ΜΕΘ για 166 ηµέρες νοσηλείας. Η µελέτη είχε διάρκεια 5 περίπου µηνών, ενώ η συλλογή των δεδοµένων ξεκίνησε στις 1/6/2005 και ολοκληρώθηκε στις 13/11/2005. Υπολογίσθηκε το κόστος για τη τοποθέτηση αρτηριακής και περιφερικής γραµµής, τη µεταφορά του ασθενούς εκτός µονάδας για αξονική τοµογραφία, τη βρογχοαναρρόφηση, τη λήψη καλλιέργειας αίµατος, ούρων και πτυέλων, την αλλαγή τραχειοστόµατος, την τοποθέτηση ρινογαστρικού σωλήνα και καθετήρα Swan Ganz. Η συλλογή των δεδοµένων έγινε µε ειδική φόρµα καταγραφής, ενώ η στατιστική ανάλυση των δεδοµένων έγινε µε το στατιστικό πακέτο SPSS 13 και χρησιµοποιήθηκε ο στατιστικός έλεγχος χ 2. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ: Η µέση ηλικία των ασθενών ήταν έτη. Το κόστος των πράξεων ήταν: τοποθέτηση κεντρικής γραµµής 67.03±29.18 ευρώ, τοποθέτηση αρτηριακής γραµµής 3.92±0.18 ευρώ, αλλαγή τραχειοστό- µατος 17.23±0.33 ευρώ, βρογχοαναρρόφηση 3.32±0.03 ευρώ, µεταφορά ασθενούς εκτός ΜΕΘ 0.49±0 ευρώ, λήψη αερίων αίµατος 1.6±0 ευρώ, λήψη βρογχικών εκκρίσεων 3.46±0.56 ευρώ, λήψη δειγµάτων ούρων 1.26±0.43 ευρώ, περιποίηση κατακλίσεων 8.48±0.28 ευρώ, τοποθέτηση περιφερικής φλεβικής γραµµής 1.71±0.28 ευρώ, τοποθέτηση ρινογαστρικού σωλήνα 5.81±0.62 ευρώ και τοποθέτηση Swan-Ganz ±0.86 ευρώ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: Η µελέτη έδειξε το κόστος των πιο κοινών ιατρονοσηλευτικών πράξεων σε ΜΕΘ και τη συσχέτισή του µε την εξειδίκευση των επαγγελµατιών υγείας. Λέξεις-κλειδιά: Κόστος, εξειδίκευση, Περιποίηση κατακλίσεων, Βρογχοαναρροφήσεις, Λήψη καλλιεργειών, Αρτηριακή γραµµή, Περιφερική γραµµή, Μεταφορά ασθενούς για αξονική τοµογραφία, ρινογαστρικός σωλήνας, καθετήρας Swan-Ganz. Εισαγωγή Το κόστος των Μονάδων Εντατικής Θεραπείας (Μ.Ε.Θ.) µπορεί να χωρισθεί σε άµεσες δαπάνες για τη λειτουργία τους και σε έµµεσες δαπάνες (Arthur, 1979, Health technology, 2003). Ο Sanders εκτίµησε ότι για το Massachusetts γενικό νοσοκοµείο της Βοστώνης οι άµεσες δαπάνες (εξοπλισµός κ.α.) αποτελούν τον 65%, ενώ το 35% αποτελούν οι έµµεσες δαπάνες (γενικά έξοδα, καθαριότητα κ.α.) (Sanders, 1983, Health technology, 2003). Οι άµεσες δαπάνες περιλαµβάνουν σταθερά και µεταβλητά έξοδα. Οι σταθερές δαπάνες δεν εξαρτώνται από τον αριθµό των νοσηλευόµενων ασθενών και περιλαµβάνουν τα έξοδα κατασκευής, ανακαίνισης, αγοράς και συντήρησης εξοπλισµού (Arthur, 1979, Health technology, 2003). Οι µεταβλητές δαπάνες εξαρτώνται από τον όγκο των παρεχόµενων Eλληνικό Περιοδικό της Nοσηλευτικής Επιστήµης #14#

19 ερευνητικές εργασίες υπηρεσιών. Μερικές µεταβλητές δαπάνες, όπως οι αµοιβές των επαγγελµατιών υγείας είναι σταθερές για ένα συγκεκρι- µένο όγκο ασθενών και αλλάζουν όταν ο αριθµός των ασθενών υπερβεί το αναµενόµενο. Άλλες µεταβλητές δαπάνες, όπως ο αναλώσιµος εξοπλισµός και το οξυγόνο, εξαρτώνται απευθείας από το αριθµό των βαρέως πασχόντων που νοσηλεύονται σε µία Μ.Ε.Θ. (Arthur, 1979, Health technology, 2003). εδοµένα από Μ.Ε.Θ. έδειξαν ότι το 50-80% των άµεσων δαπανών είναι έξοδα προσωπικού, κυρίως για νοσηλεία (Sanders, 1983, Civetta, 1973, Griner, 1971, McCleave, 1977). Κατά µέσο όρο, οι ασθενείς Μ.Ε.Θ. απαιτούν τρεις φορές περισσότερο χρόνο για νοσηλεία από τους ασθενείς εκείνους που νοσηλεύονται στα τµήµατα (Russell, 1979). Σκοπός Σκοπός της µελέτης ήταν να υπολογισθεί το κόστος (σε ευρώ) των πιο κοινών πράξεων που πραγµατοποιούνται σε καθηµερινή βάση στη Μ.Ε.Θ., αναφέροντας τόσο το απόλυτο κόστος µιας πράξης, όσο και το σχετιζόµενο µε διάφορους παραµέτρους όπως η εξειδίκευση των επαγγελµατιών υγείας και η βαρύτητα της κατάστασης του ασθενούς. Υλικό και Μέθοδος Το δείγµα της µελέτης αποτέλεσαν 60 ασθενείς, από τους οποίους 43 ήταν άντρες (71,67%) και 17 γυναίκες (28,33%), που εισήχθησαν για νοσηλεία στη πολυδύναµη Πανεπιστηµιακή ΜΕΘ του ΚΑΤ σε χρονικό διάστηµα 166 ηµερών (1 Ιουνίου Νοεµβρίου 2005). Κριτήρια αποκλεισµού ασθενών από τη µελέτη δεν υπήρχαν. Υπολογίσθηκε το κόστος στις κάτωθι πράξεις: τοποθέτηση κεντρικής φλεβικής γραµµής, τοποθέτηση αρτηριακής και περιφερικής γραµµής, αλλαγή τραχειοστόµατος, βρογχοαναρροφήσεις, µεταφορά για αξονική τοµογραφία, λήψη αερίων αίµατος, λήψη καλλιεργειών και περιποίησης κατακλίσεων. Για την συλλογή των δεδοµένων χρησιµοποιήθηκε φόρµα καταγραφής που περιελάµβανε τα δηµογραφικά στοιχεία του ασθενούς, τα συστήµατα µέτρησης της βαρύτητας της νόσου των ασθενών, τα υλικά που απαιτούνται προκειµένου να πραγ- µατοποιηθεί µία πράξη, τον αριθµό των προσπαθειών που έγιναν για να επιτευχθεί και ποιος επαγγελµατίας υγείας συµµετείχε στη διαδικασία. Σε όλους τους ασθενείς υπολογίστηκε η βαρύτητα της νόσου τους κατά τα συστήµατα APACHE II (Knaus, 1985) και SAPS II (Le Gall, 1993), µε βάση τα δεδοµένα που προέρχονταν από το φάκελό του και από τα ηλεκτρονικά συστήµατα συνεχής παρακολούθησής του, βάσει των οδηγιών που περιγράφονται στα άρθρα ανάπτυξης των πρωτότυπων συστηµάτων. Η καταγραφή των δεδοµένων γινόταν µόνο κατά τη διάρκεια της πρωινής βάρδιας. Το κόστος των πράξεων έχει υπολογισθεί µε βάσει τα τιµολόγια που δόθηκαν από το γραφείο προµηθειών του νοσοκοµείου και έχει συνυπολογισθεί ο φόρος προστιθέ- µενης αξίας 19%. Η στατιστική επεξεργασία των δεδοµένων της µελέτης πραγ- µατοποιήθηκε µε το στατιστικό πακέτο SPSS 13. Πιο συγκεκρι- µένα, χρησιµοποιήθηκε η περιγραφική στατιστική και ο στατιστικός έλεγχος του χ 2. Αποτελέσµατα Η µέση ηλικία των ασθενών ήταν 53.6±3.33 έτη (µέσος±τυπικό σφάλµα). Το 63,2% των ασθενών εισήχθη για ιατρικούς λόγους, δηλαδή χωρίς να προηγηθεί χειρουργείο, το 13,2% µετά από προγραµµατισµένο χειρουργείο και το 23,5% µετά από επείγουσα χειρουργική επέµβαση. Οι ασθενείς χωρίστηκαν ανάλογα µε τη διάγνωση κατά την εισαγωγή σε πέντε κατηγορίες: επιπλεγµένοι τραυµατισµοί (συνήθως µετά από τροχαία) µε ποσοστό 35%, ασθενείς για µετεγχειρητική παρακολούθηση ύστερα από επείγον χειρουργείο µε ποσοστό 40%, αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια µε ποσοστό 15%, συµφορητική καρδιακή ανεπάρκεια µε ποσοστό 6.67% και κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις σε ποσοστό 3.33%. Η βαρύτητα της νόσου των ασθενών βρέθηκε µε το APACHE II = 16.52±0.31 και µε το SAPS II = 46.37±0.73 Ο µέσος χρόνος καταγραφής των ασθενών ήταν 18,6±2.86 ηµέρες µε ελάχιστο µία (1) ηµέρα νοσηλείας και µέγιστο εξήντα τέσσερις (64). Στον Πίνακα Ι δίνεται το πλήθος των ιατρονοσηλευτικών πράξεων που καταγράφηκαν κατά τη διάρκεια της µελέτης. Τα υλικά που χρησιµοποιήθηκαν, καταγράφηκαν και κοστολογήθηκαν ανά πράξη είναι: Τοποθέτηση κεντρικής γραµµής: ένα flagon τοπικό αναισθητικό (xylocaine 2%), ένα ζευγάρι αποστειρωµένα γάντια, µία σύριγγα των 5ml, ένα σετ κεντρικής φλεβικής προσπέλασης απλό ή αργύρου αναλόγως τις ανάγκες του ασθενούς, δύο βελόνες για σύριγγα µεγέθους 18G και 25G, ένα νυστέρι Νο 11, ένα flagon ηπαρίνη, ράµµα δέρµατος (2-0 ή 3-0) µε βελονοκάτοχο, ένα σετ που περιλαµβάνει γάζες για επίδεση και διαφανές επικάλυµ- µα, µία αποστειρωµένη µπλούζα, µία µάσκα, ένα σκούφο και ένα αποστειρωµένο πεδίο. Τοποθέτηση αρτηριακής γραµµής: ένας αρτηριακός καθετήρας ή ενδοφλέβιος καθετήρας 18-20G, ένα Tesoplast (διαφανές αυτοκόλλητο επίθεµα σταθεροποίησης του καθετήρα), διάλυµα έκπλυσης 500ml (φυσιολογικός ορός), ένα ζευγάρι αποστειρωµένα γάντια και ένα flagon ηπαρίνης. #15# Τόµος 02 Τεύχος 01

20 ερευνητικές εργασίες Αλλαγή τραχειοστόµατος: ένα ζευγάρι αποστειρωµένα γάντια, µία µάσκα, δύο λεπίδες χειρουργικού µαχαιριού Νο 15 και Νο11, ένα flagon τοπικό αναισθητικό (xylocaine 2%), µία σύριγγα των 5 ml, ένα σετ διαδερµικής τραχειοστοµίας, ένα πακέτο αποστειρωµένων γαζών, ένας καθετήρας αναρρόφησης elaton, ράµµατα µετάξι 3-0 ή 4-0 και δύο βελόνες 18G και 27G. Βρογχοαναρρόφηση: ένα δοχείο ή σάκος αναρρόφησης, ένα συνδετικό σωλήνα αναρρόφησης, ένας αποστειρωµένος καθετήρας αναρρόφησης µε αντιστόµιο διακεκοµµένου ελέγχου της αναρρόφησης, ένα ζευγάρι αποστειρω- µένα γάντια και 10ml φυσιολογικού ορού N/S 0.9%. Μεταφορά ασθενούς εκτός Μ.Ε.Θ. για υπολογιστική αξονική τοµογραφία: το µόνο αναλώσιµο που χρειαζόταν σε κάθε περίπτωση ήταν µία φιάλη οξυγόνου. Λήψη αερίων αίµατος: µία σύριγγα 2.5 ή 5 ml, µία βελόνη 20G µε διαφανή θάλαµο στο άκρο της, µία σύριγγα 1-2 ml και 5000 units ηπαρίνης. Λήψη δειγµάτων για καλλιέργεια. Για βρογχικές εκκρίσεις χρειάστηκαν µία συσκευή συλλογής εκκρίσεων, ένας σωλήνας αναρρόφησης και ένα ζευγάρι αποστειρωµένα γάντια. Για συλλογή ούρων ήταν αναγκαία ένα δοχείο περισυλλογής ούρων, ένα ζευγάρι αποστειρωµένα γάντια και µία σύριγγα 20 ml. Περιποίηση κατακλίσεων: επιθέµατα διαφόρων τύπων αναλόγως µε την ανατοµική θέση της κατάκλισης, ένα Seasorb soft filler, ένα purilon gel, ένα πακέτο αποστειρω- µένων γαζών, ένα ζευγάρι αποστειρωµένα γάντια, φυσιολογικό ορό σε αµπούλες των 10 ml. Τοποθέτηση περιφερικής γραµµής: ένας φλεβοκαθετήρας και ένα επίθεµα κάλυψης σηµείου φλεβοκέντησης (Opsite). Τοποθέτηση ρινογαστρικού σωλήνα: µία σύριγγα 60ml, ένα gel ξυλοκαΐνης, ένα νεφροειδές µιας χρήσεως και ένας ρινογαστρικός σωλήνας. Τοποθέτηση καθετήρα Swan-Ganz: ένα ζευγάρι αποστειρωµένα γάντια, ένα αποστειρωµένο πεδίο, µία σύριγγα 20 ml, ένα σετ Swan-Ganz, ένα σετ διαδερµικής εισαγωγής και ένα 3-way stop cock. Στις ανωτέρω πράξεις δεν µπορούσε να υπολογισθεί το κόστος που απαιτήθηκε για αντισηπτικό διάλυµα γιατί κάθε φορά χρησιµοποιούταν µία συγκεκριµένη ποσότητα και όχι όλη η συσκευασία, τα γάντια µιας χρήσεως (µη αποστειρω- µένα) καθώς και οι γάζες που χρειάζονταν κάθε φορά για να πραγµατοποιηθεί µία πράξη. Το πλήθος των ιατρονοσηλευτικών πράξεων, το απόλυτο κόστος των πράξεων, δηλαδή το κόστος το οποίο προκύπτει βάσει των υλικών που προαναφέρθηκαν και το µέσο κόστος, δηλαδή το κόστος που προκύπτει από επιπλέον υλικά που χρησιµοποιήθηκαν αποτυπώνεται στον πίνακα Ι. Σε µερικές περιπτώσεις λόγω έλλειψης υλικών, χρησιµοποιήθηκαν λιγότερα µε αποτέλεσµα να υπάρχει µειωµένο κόστος. H τοποθέτηση της αρτηριακής γραµµής γινόταν κατά κόρον (96.83%) από γιατρό, ενώ σε ποσοστό 3.17% συµµετείχε και νοσηλευτής. Στη δεύτερη περίπτωση υπήρχε σηµαντική στατιστική διαφορά στο κόστος της διαδικασίας (Ρ<0.001). Η τοποθέτηση περιφερικής γραµµής πραγµατοποιούταν από γιατρό κατά 70%, ενώ µόνο στο 30% των περιπτώσεων από νοσηλευτή. Σε αυτή την περίπτωση δεν υπήρχε στατιστικά σηµαντική διαφορά στο κόστος (Ρ=0,12). Επιπλέον οι βρογχοαναρροφήσεις στο τµήµα γινόντουσαν κατά 28,15% από φυσιοθεραπευτή, 34,5% από νοσηλευτές και 37,35% από γιατρό. εν βρέθηκε στατιστικά σηµαντική διαφορά στο κόστος των βρογχοαναρροφήσεων ανάλογα µε το ποιος την έκανε. Η µεταφορά των ασθενών εκτός ΜΕΘ είτε για αξονική τοµογραφία, είτε για άλλες διαγνωστικές εξετάσεις γινόταν πάντα σε συνεργασία ιατρού και νοσηλευτή. Η λήψη δείγµατος το οποίο λαµβάνεται για καλλιέργειες πραγµατοποιείται κατά 85,47% από γιατρούς, 11,96% από φυσιοθεραπευτές και 2,57% από γιατρό και νοσηλευτή µαζί. εν παρατηρήθηκε σηµαντική στατιστική διαφορά (Ρ=0,02). Οι κατακλίσεις που δηµιουργούνται και αναπτύσσονται στους βαρέως πάσχοντες ασθενείς φροντίζονται αποκλειστικά από τους νοσηλευτές και κατά τη διάρκεια της πρωινής φροντίδας. Κατακλίσεις τετάρτου βαθµού που έχριζαν χειρουργική αντι- µετώπιση δεν υπήρξαν. Η τοποθέτηση κεντρικής γραµµής, ρινογαστρικού σωλήνα, η αλλαγή τραχειοστόµατος και η τοποθέτηση καθετήρα Swan-Ganz γινόταν αποκλειστικά σε συνεργασία γιατρού και νοσηλευτή. Όπως παρουσιάζεται στον Πίνακα ΙΙ για την επιτυχή ολοκλήρωση συγκεκριµένων πράξεων χρειάστηκαν περισσότερες από µία προσπάθειες, ενώ άλλες φορές µερικές πράξεις δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ. Αυτή είναι η κύρια αιτία που το κόστος των πράξεων αυτών δεν είναι σταθερό, αλλά ποικίλλει αναλόγως των επιπροσθέτων υλικών που χρησιµοποιήθηκαν. Σε επείγουσες και απειλητικές για τον βαρέως πάσχοντα καταστάσεις δεν παρατηρήθηκε σηµαντική στατιστική διαφορά στο κόστος των παρεµβατικών διαδικασιών που έγιναν. Σε προσπάθεια συνδυασµού κόστους πράξεων και βαρύτητας νόσου του ασθενούς, µετρούµενη µε τα Apache II score και Saps II score δεν βρέθηκε σηµαντική στατιστική διαφορά. Το φύλο και η ηλικία των ασθενών δεν έπαιξαν ρόλο στο κόστος των καταγραφόµενων ιατρονοσηλευτικών πράξεων. Συζήτηση Στην ανασκόπηση της βιβλιογραφίας για το ακριβές κόστος των προαναφερθέντων ιατρονοσηλευτικών διαδικασιών δεν βρέθηκαν αποτελέσµατα εκτός από την τοποθέτηση των κεντρικών φλεβικών γραµµών και τη διαδικασία της τραχειοστοµίας. Έχει γίνει διεθνής προτεραιότητα στις µέρες µας ο έλεγχος του κόστους της φροντίδας υγείας. Το κόστος που απαιτείται για τη λειτουργία µιας Μ.Ε.Θ. ανέρχεται στο 28% του συνολικού κόστους ενός νοσοκοµείου (Critical Care in the united states, 1992,American medical Association council, 1999). Ο Halpern et al (2004) σε µελέτη που έκανε και διήρκησε από κατέγραψε πως ο συνολικός αριθµός των Eλληνικό Περιοδικό της Nοσηλευτικής Επιστήµης #16#