ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ"

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΚΑΡΚΙΝΟΓΕΝΕΣΗΣ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ «ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΔΙΑΓΟΝΙΔΙΑΚΗΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΣΤΗΝ ΥΠΕΖΩΚΟΤΙΚΗ ΚΟΙΛΟΤΗΤΑ» ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΑΡΙΑΝΘΗ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ ΙΑΤΡΟΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΙΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΠΑΤΡΑ

2 ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Σταθόπουλος Γεώργιος, Επίκουρος Καθηγητής (Επιβλέπων) Βουκελάτου Γεωργία, Επίκουρη Καθηγήτρια Καρδαμάκης Δημήτριος, Καθηγητής 2

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα διπλωματική εργασία με τίτλο «Λειτουργική Μελέτη της Διαγονιδιακής Μεταφοράς στην Υπεζωκοτική Κοιλότητα» εκπονήθηκε στο Εργαστήριο Μοριακής Καρκινογένεσης Αναπνευστικού, του Τμήματος Φυσιολογίας, της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών στα πλαίσια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών Εφαρμογές στις Βασικές Ιατρικές Επιστήμες. Επιβλέπων της παρούσας εργασίας ήταν ο επίκουρος καθηγητής της Φυσιολογίας Γ. Σταθόπουλος, τον οποίο θα ήθελα να ευχαριστήσω για την επιστημονική καθοδήγηση, τη συνεχή υποστήριξή του, τον ενθουσιασμό του και τις αστείρευτες ιδέες του. Ειδικότερα θα ήθελα να ευχαριστήσω: Τους καθηγητές κ. Δημήτριο Καρδαμάκη και κ. Γεωργία Βουκελάτου για το ενδιαφέρον τους και για την τιμή που μου έκαναν με το να συμμετάσχουν στην τριμελή επιτροπή της εργασίας μου. Τη μεταδιδακτορική ερευνήτρια Αντωνία Μαραζιώτη για την πειραματική καθοδήγηση, την εκπαίδευση μου σε in vitro και in vivo τεχνικές του εργαστηρίου καθώς και για την ανεξάντλητη και ουσιαστική συνεισφορά της καθ όλη τη διάρκεια της πειραματικής εργασίας και της συγγραφής της. Τις μεταδιδακτορικές ερευνήτριες Μάγδα Σπέλλα, Θεοδώρα Αγαλιώτη και Αρντιάννα Μουστάκη για τη βοήθεια τους με τεχνικές που χρησιμοποίησα στο πειραματικό μέρος της διατριβής μου. Τους υποψήφιους διδάκτορες και λοιπούς συνεργάτες στο εργαστήριο Αναστάσιο Γιάννου, Ιωάννα Γιοπάνου, Βασίλη Παπαλεωνιδόπουλο, Μαλαματή Βρέκα, Ιωάννη Ψαλλίδα και Αποστολοπούλου Χαρά που με χαρά στάθηκαν δίπλα μου και μου προσέφεραν γνώσεις και έμπνευση για ερευνητική εργασία. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή κ Κ.Κυπραίο και την μεταδιδακτορική ερευνήτρια Ε.Καραβία για την βοήθεια τους στην ανάπτυξη και τιτλοδότηση όλων των αδενοϊών που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα μελέτη. Η μεταπτυχιακή εργασία στηρίχθηκε οικονομικά από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (FP7-IDEAS-ERC-StG KRASHIMPE). 3

4 Περιεχόμενα ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΥΠΕΖΩΚΟΤΑ ΚΑΚΟΗΘΗΣ ΥΠΕΖΩΚΟΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ (ΚΥΣ) Ορισμός Επιδημιολογικά Στοιχεία Αιτιολογία Παθογένεια Διάγνωση Θεραπεία ΖΩΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΚΥΣ Μέθοδοι Εμφύτευσης Καρκινικών Κυττάρων ή Ιστών Φάσεις Σχηματισμού ΚΥΣ Σε Πειραματικό Πρότυπο ΚΥΣ Εκτίμηση Σχηματισμού ΚΥΣ Άλλα Ζωϊκά Πρότυπα ΚΥΣ ΓΟΝΙΔΙΑΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Ορισμός - Στατιστικά Στοιχεία Στρατηγικές Γονιδιακής Θεραπείας Οχήματα ή Φορείς Γονιδιακής Θεραπείας ΥΠΕΖΩΚΟΤΙΚΗ ΚΟΙΛΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΓΟΝΙΔΙΑΚΗ ΜΕΤΑΦΟΡΑ Κλινικές Δοκιμές Διαγονιδιακής Θεραπείας Σε Νεοπλάσματα Του Πνεύμονα Και Του Υπεζωκότα ΚΕΦΑΛΑΙΟ

5 ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΥΤΤΑΡΙΚΕΣ ΣΕΙΡΕΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΟΖΩΑ ΑΔΕΝΟΪΙΚΑ ΟΧΗΜΑΤΑ ΔΙΑΓΟΝΙΔΙΑΚΗΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΤΙΤΛΟΔΟΤΗΣΗ ΑΝΑΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΩΝ ΑΔΕΝΟΪΙΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΔΙΑΜΟΛΥΝΣΗ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΔΙΑΓΟΝΙΔΙΑΚΗΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΣΤΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΟ ΥΠΕΖΩΚΟΤΙΚΟ ΕΠΙΘΗΛΙΟ Προσδιορισμός βιοφωταύγειας σε mt-mg ποντίκια In situ φθορισμός Στερεοσκόπιο φθορισμού Μικροσκοπία συνεστίασης- Confocal microscopy ΖΩΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΥΣ Ενδοϋπεζωκοτική έγχυση καρκινικών κυττάρων LLC και AE Ενδοϋπεζωκοτική έγχυση Αd-Cre, Αd-Luc, Ad-GFP Συλλογή των βιολογικών υλικών Ιστολογία Κυτταροφυγοκεντρικά δείγματα Μικροσκοπία Φθορισμού ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ IN VIVO ΜΕΛΕΤΕΣ Μελέτη της χρονικής διαδρομής της παροδικής γονιδιακής έκφρασης στην υπεζωκοτική κοιλότητα

6 4.1.2 Μελέτη της διαγονιδιακής μεταφοράς στο φυσιολογικό υπεζωκοτικό επιθήλιο Μελέτη της διαγονιδιακής μεταφοράς στο παθολογικό υπεζωκοτικό επιθήλιο IN VITRO ΜΕΛΕΤΕΣ Μελέτες διαμόλυνσης κυτταρικών σειρών με τη μέθοδο της βιοφωταύγειας Μελέτες διαμόλυνσης κυτταρικών σειρών με τη βοήθεια της μικροσκοπίας φθορισμού ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΥΠΕΖΩΚΟΤΑ Ο υπεζωκότας είναι λεπτή, ελαστική και ορώδης μεμβράνη, η οποία περιβάλλει την εξωτερική επιφάνεια του πνευμονικού παρεγχύματος και την εσωτερική επιφάνεια του θωρακικού τοιχώματος. Αποτελείται από δύο πέταλα, περίτονο και περισπλάχνιο, μεταξύ των οποίων δημιουργείται η υπεζωκοτική κοιλότητα. Φυσιολογικά η υπεζωκοτική κοιλότητα περιέχει μικρή ποσότητα υγρού που ονομάζεται πλευριτικό υγρό 1. Ο όγκος και τα χαρακτηριστικά του πλευριτικού υγρού προσδιορίζονται από έναν συνδυασμό δυναμικών φαινομένων που περιλαμβάνουν τη συστηματική και πνευμονική κυκλοφορία, τη λεμφική απορροή και τη μηχανική κίνηση του θωρακικού τοιχώματος και της καρδιάς 2. Το λεπτό στρώμα του υγρού που υπάρχει μεταξύ των επιφανειών του υπεζωκότα πραγματοποιεί μια πολύ σημαντική λειτουργία κατά την αναπνοή παρέχοντας μηχανική σύζευξη μεταξύ του θωρακικού τοιχώματος και του πνεύμονα. Η λειτουργία αυτή επιτελείται με τη λίπανση των δύο πετάλων του υπεζωκότα κατά τη διάρκεια της αναπνοής. Ωστόσο, προκειμένου η μηχανική αυτή σύνδεση μεταξύ πνευμόνων και θωρακικού τοιχώματος να είναι αποτελεσματική, ο όγκος του πλευριτικού υγρού που απαιτείται οφείλει να διατηρείται στο ελάχιστο. Ο όγκος και η σύσταση του φυσιολογικού πλευριτικού υγρού ελέγχεται από έναν αριθμό ρυθμιστικών μηχανισμών 3,4. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, η υπεζωκοτική κοιλότητα περιέχει μικρή ποσότητα υγρού που στους ανθρώπους έχει υπολογιστεί ότι είναι 0,26 + ή 0,1 ml/kg σωματικού βάρους 2. Αυτή η μικρή ποσότητα υγρού χωρίζει το περίτονο από το περισπλάχνιο πέταλο που επαλείφει τους πνεύμονες 5. Το πλευριτικό υγρό, με τρόπο παρόμοιο με άλλα υγρά του οργανισμού, ρέει στον υπεζωκοτικό χώρο με διαδιήθηση από τα αγγεία της συστηματικής κυκλοφορίας και απορροφάται από τα λεμφαγγεία. Η μείζων πηγή φυσιολογικού πλευριτικού υγρού θεωρείται ότι είναι η συστηματική αιματική παροχή από τον τοιχωματικό υπεζωκότα. Τα τριχοειδή του τελευταίου είναι πολύ κοντά στον υπεζωκοτικό χώρο και έχουν υψηλή μικροαγγειακή πίεση εξαιτίας της παροχέτευσής τους στα συστηματικά φλεβίδια. Καθώς το υγρό φιλτράρεται κατά μήκος των συστηματικών 1

8 αγγείων μπορεί έπειτα να ρέει, εξαιτίας της κλίσης πίεσης, από τη στιβάδα των μεσοθηλιακών κυττάρων προς τον υπεζωκοτικό χώρο. Ο ρυθμός ροής του υπεζωκοτικού υγρού είναι περίπου 0,5 ml/ h στους ενήλικες 6,7. Η λεμφική απορρόφηση υγρού από τον υπεζωκοτικό χώρο πραγματοποιείται στον πλευρικό υπεζωκότα. Η επικοινωνία ανάμεσα στα λεμφαγγεία και στον υπεζωκοτικό χώρο συμβαίνει από οπές μικρής διαμέτρου που ονομάζονται στόματα. Τα στόματα σχηματίζονται ανάμεσα στα παρακείμενα μεσοθηλιακά κύτταρα και βρίσκονται μόνο στο κατώτερο θωρακικό τοίχωμα και διάφραγμα. Η διάνοιξη των στομάτων γίνεται μεγαλύτερη με την εισπνοή και την έκταση του θωρακικού τοιχώματος οδηγώντας έτσι σε μια αύξηση της απορρόφησης υγρού από τον υπεζωκοτικό χώρο και της λεμφικής ροής διαμέσου του πλευρικού, του μεσοθωρακικού και διαφραγματικού υπεζωκότα 4,8,9. Η υπεζωκοτική κοιλότητα προσβάλλεται τόσο από καλοήθεις όσο και από κακοήθεις παθήσεις. Μια συνήθης καλοήθης πάθηση είναι ο πνευμοθώρακας. Ως πνευμοθώρακας ορίζεται η είσοδος αέρα στην υπεζωκοτική κοιλότητα. Αυτός μπορεί να είναι αυτόματος, ο οποίος προκύπτει χωρίς να προϋπάρχει προφανής αιτία, ή τραυματικός. Άλλη πάθηση της υπεζωκοτικής κοιλότητας είναι ο χυλοθώρακας που δημιουργείται λόγω συλλογής λέμφου στην υπεζωκοτική κοιλότητα. Και αυτός δύναται να είναι τραυματικός ή μη. Τέλος, ένα μεγάλο μέρος των παθήσεων του υπεζωκότα χαρακτηρίζονται από συλλογή υγρού. Τα αίτια συλλογής υγρού μπορεί να είναι καλοήθη όπως υπεζωκοτική συλλογή οφειλόμενη σε καρδιακή ανεπάρκεια, σε προσβολή από το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης, σε μύκητες, νοκάρδιες και παράσιτα (πχ εχινόκοκο). Άλλες καλοήθεις παθήσεις που προκαλούν συλλογή υγρού είναι διάφορα κολλαγονικά νοσήματα πχ. η ρευματοειδής αρθρίτιδα. Όμως, όπως έχει ήδη αναφερθεί, η συλλογή υγρού μπορεί να οφείλεται και σε νεοπλασματικά αίτια και τότε χαρακτηρίζεται ως κακοήθης (ΚΥΣ). 1.2 ΚΑΚΟΗΘΗΣ ΥΠΕΖΩΚΟΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ (ΚΥΣ) Ορισμός Επιδημιολογικά Στοιχεία Η κακοήθης υπεζωκοτική συλλογή (ΚΥΣ) αποτελεί μείζον πρόβλημα για τη δημόσια υγεία καθώς η επίπτωσή της αγγίζει σχεδόν εκείνη του καρκίνου του πνεύμονα (

9 περιστατικά ανά κατοίκους / ανά έτος) 10. Μόνο στην Ελλάδα προσβάλλονται κάθε χρόνο 7000 άτομα κυρίως λόγω μετάστασης καρκινωμάτων που εξορμούνται από άλλες περιοχές. Για το λόγο αυτό η ΚΥΣ κατατάσσεται στη 2 η θέση ως αίτιο υπεζωκοτικής συλλογής μετά από την παραπνευμονική 11. Επίσης, αποτελεί το 40%-80% των εξιδρωματικών υπεζωκοτικών συλλογών 12, Αιτιολογία H ΚΥΣ αποτελεί ως επί το πλείστον μεταστατική νόσο 14. Προκαλείται από πρωτοπαθείς ή μεταστατικούς όγκους που εξορμούνται από άλλες περιοχές. Συγκεκριμένα η ΚΥΣ προκύπτει λόγω μετάστασης αδενοκαρκινώματος πνεύμονα στην υπεζωκοτική κοιλότητα σε ένα ποσοστό 37,5% 11. Ακολουθεί ο καρκίνος του μαστού σε ποσοστό 17% και αιματολογικές κακοήθειες, π.χ. λεμφώματα σε ποσοστό 11,5%. Νεοπλάσματα του γαστρεντερικού και του ουροποιητικού συστήματος έπονται σε ποσοστά που ανέρχονται στο 7% και 9,5% αντίστοιχα ενώ η πρωτοπαθής εστία δεν ανευρίσκεται σε ένα ποσοστό 11% Παθογένεια Κάθε υπεζωκοτική συλλογή, έτσι και η κακοήθης, σχηματίζεται όταν ο ρυθμός με τον οποίο παράγεται το υπεζωκοτικό υγρό είναι μεγαλύτερος από τον ρυθμό με τον οποίο απομακρύνεται. Βασική μάλιστα προϋπόθεση δημιουργίας της ΚΥΣ είναι να διηθηθεί ο υπεζωκότας με απότοκο την τοπική παραγωγή μεσολαβητών καθώς και τη δημιουργία νέων εμφυτεύσεων 16. Μέχρι πρόσφατα θεωρούσαν ότι η δημιουργία κακοήθους υπεζωκοτικής συλλογής οφειλόταν αποκλειστικά σε μείωση της παροχέτευσης του υπεζωκοτικού υγρού λόγω απόφραξης από νεοπλασματικά κύτταρα ή νεοπλασματικό ιστό της οδού παροχέτευσης, λόγου χάριν επί επινέμεσης των στομάτων του τοιχωματικού υπεζωκότα 17,18. Ωστόσο, νεότερα δεδομένα υποδεικνύουν ότι βασική προϋπόθεση δημιουργίας της ΚΥΣ είναι η αλληλεπίδραση όγκου ξενιστή, δηλαδή των καρκινικών κυττάρων με τα μεσοθηλιακά και φλεγμονώδη κύτταρα του υπεζωκότα, με αποτέλεσμα την τοπική παραγωγή φλεγμονωδών και αγγειογενετικών μεσολαβητών που προάγουν τρεις σημαντικές διαδικασίες: τη φλεγμονή, την αγγειογένεση και την αύξηση της αγγειακής διαπερατότητας στην υπεζωκοτική κοιλότητα. Επακόλουθο αυτών των διαδικασιών είναι η αυξημένη παραγωγή υγρού 19. 3

10 Ας αναφερθούμε λίγο πιο αναλυτικά στις παραπάνω διαδικασίες: -Αγγειογένεση : Bασικό στοιχείο της ογκογένεσης είναι ο σχηματισμός νεοαγγείων. Στη διαδικασία αυτή εμπλέκονται πολλοί μεσολαβητές όπως ο VEGF(vascular endothelial growth factor), ο TNF (tumor necrosis factor) καθώς και η MCP-1 (ή CCL-2) και άλλες αγγειοποιητίνες Έχει βρεθεί ότι ο VEGF είναι αυξημένος σε εξιδρωματικές υπεζωκοτικές συλλογές 23, ότι σχετίζεται με αιματηρή υπεζωκοτική συλλογή 14 και ότι τα μεσοθηλιακά κύτταρα εκφράζουν VEGFR 23. -Φλεγμονή : Η φλεγμονώδης αντίδραση παίζει σημαντικό ρόλο στην παθογένεια της ΚΥΣ. Οι παρατηρούμενοι κυτταρικοί πληθυσμοί είναι τα μονοπύρηνα, τα λεμφοκύτταρα, τα ουδετερόφιλα πολυμορφοπύρηνα και τα ηωσινόφιλα καθώς και τα μακροφάγα που εισέρχονται στην υπεζωκοτική κοιλότητα 27. Μελέτες δείχνουν ότι το περιβάλλον του ξενιστή προκαλεί την παραγωγή φλεγμονωδών κυτταροκινών από τα νεοπλασματικά κύτταρα και έλκονται οι παραπάνω κυτταρικοί πληθυσμοί. -Αύξηση της αγγειακής διαπερατότητας : Η αύξηση της αγγειακής διαπερατότητας λειτουργεί ως συνεργικός μηχανισμός στη δημιουργία ΚΥΣ 25. Ειδικότερα, οι διάφοροι φλεγμονώδεις παράγοντες όπως ο VEGF και η MCP-1 προάγουν την υπεζωκοτική αγγειακή διαπερατότητα. Έτσι, εξιδρώνεται υγρό από τον ενδαγγειακό στο διάμεσο χώρο και στη συνέχεια στην υπεζωκοτική κοιλότητα. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι η αυξημένη παραγωγή υγρού μέσω της εισόδου των νεοπλασματικών κυττάρων στην υπεζωκοτική κοιλότητα (κατά συνέχεια ιστού, λεμφογενώς, αιματογενώς), η αλληλεπίδραση αυτών με τα μεσοθηλιακά κύτταρα, η τοπική παραγωγή φλεγμονωδών μεσολαβητών καθώς και οι διαδικασίες της νεοαγγειογένεσης και αύξησης της αγγειακής διαπερατότητας οδηγεί σε ΚΥΣ. Ωστόσο σε ΚΥΣ δεν παρατηρείται μόνο αυξημένη παραγωγή αλλά και μειωμένη παροχέτευση του υπεζωκοτικού υγρού. Ειδικότερα, η μείωση της παροχέτευσης του υπεζωκοτικού υγρού δύναται να συμβεί όταν νεοπλασματικά κύτταρα ή νεοπλασματικός ιστός ή λεμφαδενικές ομάδες αποφράξουν την οδό παροχέτευσης λόγου χάριν επί επινέμεσης των στομάτων του τοιχωματικού υπεζωκότα. Ο παθογενετικός αυτός 4

11 μηχανισμός της απόφραξης φαίνεται ότι δρα συνεργικά στον μηχανισμό της αυξημένης παραγωγής και εξαγγείωσης όπως δείχνουν μελέτες σε νεκροτομικό υλικό Διάγνωση Η διάγνωση της ΚΥΣ ισοδυναμεί με προχωρημένη συστηματική νόσο και χαμηλό προσδόκιμο επιβίωσης. Η μέση επιβίωση κυμαίνεται στις 89 ημέρες 10 ενώ σε μαζική ΚΥΣ η επιβίωση μειώνεται από τους 8 στους 5 μήνες 29. Επίσης, ισοδυναμεί με πτωχή ποιότητα ζωής αφού ο ασθενής υποφέρει από προοδευτικά επιδεινούμενη δύσπνοια (>50%) 30, βήχα και πόνο στο στέρνο, ενώ παρουσιάζει απώλεια βάρους, ανορεξία και έντονη κόπωση Θεραπεία Σήμερα, η θεραπευτική προσέγγιση της ΚΥΣ είναι κυρίως ανακουφιστική και υποστηρικτική. Στόχο έχει τον περιορισμό της δύσπνοιας που οφείλεται στη συλλογή είτε μέσω παροχέτευσης του πλευριτικού υγρού είτε μέσω αποφυγής της συσσώρευσής του. Η παροχέτευση του υγρού πραγματοποιείται είτε με επανειλημμένες παρακεντήσεις με κίνδυνο εμπυήματος, πνευμοθώρακα και συμφύσεων, είτε με μόνιμους ενδοϋπεζωκοτικούς καθετήρες, είτε με πλευροπεριτοναϊκή παράκαμψη 32. Η αποφυγή της συσσώρευσης του υγρού πραγματοποιείται είτε μέσω πλευρεκτομής είτε μέσω χημικής πλευρόδεσης (εγχύονται στον υπεζωκοτικό χώρο σκληρυντικά μέσα πχ. τάλκη, παράγωγα τετρακυκλίνης, μπλεομυκίνη) 33. Από τα παραπάνω συμπεραίνεται ότι είναι επιβεβλημένος ο επαναπροσδιορισμός των θεραπευτικών προσεγγίσεων ώστε μελλοντικά να στοχεύουν στην πρόληψη συσσώρευσης του πλευριτικού υγρού. Η αντιμετώπιση δηλαδή να έχει κατεύθυνση περισσότερο αιτιολογική έτσι ώστε να περιορίζονται οι κίνδυνοι και το άλγος των ασθενών καθώς και το κόστος ιατρικής περίθαλψης. 1.3 ΖΩΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΚΥΣ Την περασμένη δεκαετία, η έρευνα στη ΚΥΣ παρουσίασε σημαντική πρόοδο χωρίς όμως αντίκτυπο στην κλινική έκβαση της νόσου. Η επιλογή ενός απλού και εφικτού πειραματικού ζωικού προτύπου αποτελεί έναν απλό τρόπο μελέτης της παθογένειας και της θεραπευτικής της ΚΥΣ. Πράγματι, αναπτύχθηκαν ζωικά πρότυπα τα οποία παρείχαν νέα δεδομένα για τους μηχανισμούς δημιουργίας της ΚΥΣ. 5

12 Οι περισσότερες από αυτές τις μελέτες αναπτύχθηκαν σε εργαστηριακά ποντίκια, τα οποία προσφέρουν σημαντικά πλεονεκτήματα περιλαμβανομένων το ότι διακρίνονται από 90% ομολογία στο γονιδίωμα τους με τον άνθρωπο, έχουν μικρό μέγεθος σώματος, γρήγορη ανάπτυξη νεοπλασμάτων, υπάρχουν πολλά καθαρά αλλά και γενετικώς τροποποιημένα στελέχη και έχει αλληλουχηθεί ολόκληρο το γονιδίωμά τους. Περιστασιακά, έχουν χρησιμοποιηθεί μεγαλύτερα ζώα, όπως τα κουνέλια και οι αρουραίοι, τα οποία λόγω μεγέθους προσφέρουν ευκολότερους πειραματικούς χειρισμούς και επαρκές βιολογικό υλικό για περαιτέρω εξέταση Μέθοδοι Εμφύτευσης Καρκινικών Κυττάρων ή Ιστών Έχουν χρησιμοποιηθεί διάφορες μέθοδοι για την εγκατάσταση των καρκινικών κυττάρων ή ιστών στον υπεζωκοτικό χώρο όπως η ενδοϋπεζωκοτική έγχυση, η ενδοφλέβια έγχυση και η έγχυση μέσω θωρακοτομής. Α) Ενδοϋπεζωκοτική έγχυση Αυτός ο τρόπος ορθοτοπικής εμφύτευσης καρκινικών κυττάρων φαίνεται ότι υπερισχύει στη μελέτη της ΚΥΣ για διάφορους λόγους. Είναι ελάχιστα επεμβατική μέθοδος και σχετίζεται με μικρή θνητότητα αφού τα καρκινικά κύτταρα που βρίσκονται σε καλλιέργεια εμφυτεύονται στον υπεζωκοτικό χώρο από μια μικρή τομή στην αριστερή, προσθιοπλάγια, θωρακική χώρα. Επίσης, οι καρκινικές σειρές εμφυτεύονται στο μεσοθωράκιο, στους πνεύμονες, στο θωρακικό τοίχωμα και στο διάφραγμα και υπάρχει η δυνατότητα της επιτόπιας επιβεβαίωσης της ορθοτοπικής έγχυσης αυτών. Τέλος, υπάρχει η δυνατότητα πλήρους αναπαραγωγής του φαινομένου και οι υπεζωκοτικές συλλογές που δημιουργούνται μοιάζουν πολύ με τις ανθρώπινες τελικού σταδίου (συνήθως είναι αιμορραγικές). Β) Ενδοφλέβια έγχυση Αυτός ο τρόπος χορήγησης παρέχει το πλεονέκτημα της προσομοίωσης της μετάστασης στον υπεζωκότα αφού η μεταφορά των καρκινικών σειρών που βρίσκονται σε καλλιέργεια επιτυγχάνεται διαμέσου της συστηματικής κυκλοφορίας στα πνευμονικά αγγεία και μετά στην υπεζωκοτική κοιλότητα. Έτσι προκαλούνται πολλές βλάβες στο πνευμονικό παρέγχυμα καθώς και μεταστατικές εστίες στον υπεζωκότα και πλευριτικές συλλογές Μια επιτυχής αναπαραγωγή της ΚΥΣ με αυτή τη μέθοδο είναι εφικτή μόνο όταν χρησιμοποιούνται συγκεκριμένες κυτταρικές σειρές αδενοκαρκινωμάτων πνεύμονα. 6

13 Γ) Θωρακοτομή Η θωρακοτομή αποτελεί μια προσέγγιση αρκετά επεμβατική και επίπονη για τα πειραματόζωα. Αν και προσφέρει γρήγορη ανάπτυξη κακοήθειας επηρεάζει πολύ το αναπνευστικό σύστημα 37,38. Επιπλέον, ο νεοπλασματικός ιστός που εμφυτεύεται πρέπει να είναι πρόσφατα απομονωμένος. Στις παρούσες μελέτες, χρησιμοποιήθηκαν ανοσοεπαρκείς ποντικοί στους οποίους έγινε ορθοτοπική έγχυση συγγενών καρκινικών κυττάρων στην υπεζωκοτική κοιλότητα. Το συγκεκριμένο πειραματικό πρότυπο ΚΥΣ αναπτύχθηκε από τον Stathopoulos και τους συνεργάτες του 39. Αποτελεί ένα 100% αναπαραγόμενο ζωικό πρότυπο που περιλαμβάνει την ενδοϋπεζωκοτική έγχυση κυττάρων αδενοκαρκινώματος πνεύμονα (LLC) σε συγγενικού αγρίου τύπου ποντικούς C57BL/6. Βιβλιογραφικά υποστηρίζεται ότι ζωικά πρότυπα ΚΥΣ που χρησιμοποιούν ανοσοεπαρκείς ξενιστές στους οποίους γίνεται έγχυση συγγενών νεοπλασμάτων δύναται να προσομοιάσουν καλύτερα το πολυδιάστατο φαινόμενο της ΚΥΣ 22,24,40. Πιο συγκεκριμένα, το παραπάνω μοντέλο μιμείται σε μεγάλο βαθμό την ανθρώπινη ΚΥΣ και όλοι οι ποντικοί αναπτύσσουν ΚΥΣ 24. Αυτό το μοντέλο έχει το πλεονέκτημα ότι το ανοσοποιητικό σύστημα του ξενιστή είναι άθικτο, με αποτέλεσμα το μικροπεριβάλλον του όγκου να αναπαράγεται όσο το δυνατόν καλύτερα καθιστώντας εφικτή τη μελέτη του ρόλου συγκεκριμένων μορίων και γονιδίων στην ανάπτυξη και την εξέλιξη του όγκου σε όλα τα στάδια της ασθένειας. Ένα μειονέκτημα είναι ότι χρησιμοποιούνται νεοπλάσματα ποντικού τα οποία ίσως αντιδρούν διαφορετικά από τα αντίστοιχα ανθρώπινα στους πιθανούς θεραπευτικούς χειρισμούς. Η έγχυση των καρκινικών κυττάρων γίνεται με ενδοϋπεζωκοτική ένεση αυτών στον υπεζωκοτικό χώρο. Οι ποντικοί αναπτύσσουν πλευριτικές συλλογές, συνήθως αιμορραγικές, λίγες εβδομάδες μετά την ορθοτοπική έγχυση Φάσεις Σχηματισμού ΚΥΣ Σε Πειραματικό Πρότυπο ΚΥΣ Όπως ήδη αναφέρθηκε, οι ποντικοί αναπτύσσουν ΚΥΣ βαθμιαία 2 εβδομάδες μετά την ενδοϋπεζωκοτική έγχυση. Η διαδικασία αυτή χωρίζεται σε 4 διακριτές φάσεις: ΦΑΣΗ Α (ημέρες 0-4): Λαμβάνει χώρα από την ημέρα 0 έως την ημέρα 4. Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης πραγματοποιείται η εμφύτευση του όγκου. Ως μέρα 0 ορίζεται η ημέρα της 7

14 ενδοϋπεζωκοτικής έγχυσης των καρκινικών κυττάρων στους ποντικούς. Τις επόμενες ημέρες τα καρκινικά κύτταρα αρχίζουν να πολλαπλασιάζονται και να σχηματίζουν μικρές νεοπλασματικές εστίες στην επιφάνεια του περίτονου και περισπλάχνιου πετάλου του υπεζωκότα. ΦΑΣΗ Β (ημέρες 5-8): Αποτελεί το φλεγμονώδες στάδιο της ΚΥΣ όπου τα νεοπλάσματα αναπτύσσονται και εκκρίνουν φλεγμονώδεις μεσολαβητές προσελκύοντας ένα μικτό, φλεγμονώδη, κυτταρικό πληθυσμό. Στο τέλος της φάσης αυτής, ο όγκος του εξιδρώματος είναι μικρός και το χρώμα αυτού υποκίτρινο όπως στα άτομα με ΚΥΣ. Αυτό οφείλεται στην υψηλή συγκέντρωση φλεγμονωδών μεσολαβητών και ανοσοποιητικών κυττάρων. ΦΑΣΗ Γ (ημέρες 9-12): Λαμβάνει χώρα τις ημέρες 9 με 12. Κατά τη διάρκεια της φάσης αυτής παρατηρείται αύξηση της αγγειακής διαπερατότητας. Οι υπεζωκοτικές νεοπλασματικές εστίες εκκρίνουν αγγειογενετικές κυτταροκίνες που καθιστούν τα αγγεία υπερδιαπερατά. Πλάσμα και πρωτεϊνες διηθούνται μέσα στην υπεζωκοτική κοιλότητα. Το πλευριτικό υγρό συσσωρεύεται με εκθετικό ρυθμό και αρχίζει να γίνεται αιμορραγικό όπως συμβαίνει και στα άτομα με προχωρημένη ΚΥΣ. ΦΑΣΗ Δ (ημέρες 13-θάνατος ζώου): Οι νεοπλασματικές εστίες αναπτύσσονται ταχύτατα και μεθίστανται σε γειτονικές δομές όπως τον πνεύμονα, το θωρακικό τοίχωμα και το διάφραγμα. Το άφθονο πλευριτικό υγρό και το μεγάλο νεοπλασματικό φορτίο πιέζει τον πνεύμονα του ποντικού με αποτέλεσμα ο τελευταίος να εμφανίζει επιδεινούμενη δύσπνοια και τελικά να οδηγείται στον θάνατο Εκτίμηση Σχηματισμού ΚΥΣ Μετά την έγχυση των καρκινικών σειρών στα πειραματόζωα είναι επιβεβλημένη η καθημερινή παρακολούθηση αυτών διότι σταδιακά καθώς αναπτύσσεται η ΚΥΣ η γενική κατάσταση αυτών επιδεινώνεται. Πιο συγκεκριμένα, αρχίζουν να εμφανίζουν σημεία καχεξίας όπως απώλεια βάρους και μείωση φυσικής δραστηριότητας καθώς και δύσπνοια λόγω πιεστικών φαινομένων από το πλευριτικό υγρό. Η νεοπλασματική πρόοδος και ο 8

15 σχηματισμός συλλογής υγρού δύναται να παρακολουθηθεί σε αυτή τη φάση με μη επεμβατικές τεχνικές όπως η in vivo βιοφωταύγεια, η αξονική τομογραφία, η μαγνητική τομογραφία κτλ Ο όγκος του πλευριτικού υγρού αποτελεί το κύριο τελικό σημείο έκβασης πειραματικής ΚΥΣ. Η ΚΥΣ είναι πλευριτικό εξίδρωμα, συνήθως αιμορραγικό που δεν πήζει με όγκο που κυμαίνεται από 200 έως 1500 μl. O όγκος μετριέται με χρήση πιπέτας ακριβείας ή με σύριγγα. Εκτός από τη συλλογή του πλευριτικού υγρού κατά τη θυσία των ζώων συλλέγονται και οι όγκοι και ο γειτονικός ιστός καθότι το πλήθος των υπεζωκοτικών όγκων και το μέγεθός τους αποτελούν επιπρόσθετα σημαντικά τελικά σημεία έκβασης. Οι νεοπλασματικές εμφυτεύσεις τόσο στο περίτονο όσο και στο περισπλάχνιο πέταλο του υπεζωκότα μετρώνται με τη βοήθεια του στερεοσκοπίου ή για μεγαλύτερη ακρίβεια με τη μέθοδο της στερεολογίας 44,45. Επιπρόσθετα, τελικά σημεία έκβασης που προσδιορίζονται είναι η επαγόμενη από τον όγκο φλεγμονή, η αγγειογένεση και η αύξηση της αγγειακής διαπερατότητας στην υπεζωκοτική κοιλότητα των πειραματικών ποντικών. Τα περισσότερα εμπύρηνα κύτταρα στο πλευριτικό υγρό, εκτός από τα καρκινικά, είναι τα μονοκύτταρα, τα ουδετερόφιλα και τα λεμφοκύτταρα. Φλεγμονώδη κύτταρα καθώς και φλεγμονώδεις και αγγειογενετικοί μεσολαβητές μετρώνται στο πλευριτικό υγρό, στον όγκο και στο περιφερικό αίμα πειραματοζώων με ΚΥΣ. Ακόμη, η αυξημένη αγγειογένεση οδηγεί στην πιο γρήγορη αύξησή του όγκου. Επομένως, ο υπεζωκοτικός νεοπλασματικός ιστός δύναται επίσης να εξεταστεί για δείκτες κυτταρικού πολλαπλασιασμού και απόπτωσης. Η διήθηση του πλάσματος από τα υπεζωκοτικά αγγεία σε πειραματική ΚΥΣ συνήθως ποσοτικοποιείται με χρήση διαφόρων μεθόδων, όπως με την χρώση Evan s Blue, την τροποποιημένη μέθοδο Miles ή μέσω σύγκρισης της ολικής πρωτεϊνης ανάμεσα στο υπεζωκοτικό υγρό και τον ορό του αίματος Άλλα Ζωϊκά Πρότυπα ΚΥΣ Σε άλλα ζωικά πρότυπα ΚΥΣ που έχουν περιγραφεί γίνεται έγχυση ανθρώπινων καρκινικών κυττάρων σε ανοσοανεπαρκείς ποντικούς (SCID-severe combined immunodefficient mice), αθυμικούς ποντικούς (nude) 20,34-36 και αρουραίους 21. 9

16 Ο Yano και η ερευνητική του ομάδα ανέπτυξαν ένα ζωικό πρότυπο ΚΥΣ σε αθυμικούς ποντικούς στους οποίους εγχύονται ενδοφλέβια ανθρώπινα κύτταρα αδενοκαρκινώματος πνεύμονα. Έτσι, αναπτύσσονται βλάβες στο πνευμονικό παρέγχυμα και μετέπειτα αναπτύσσεται η ΚΥΣ. Ωστόσο, εκτός του ότι η φλεγμονώδης απόκριση του ξενιστή είναι κατασταλμένη (όπως σε όλα τα πρότυπα που χρησιμοποιούν ανοσοανεπαρκή πειραματόζωα) λείπει και ο πρωτοπαθής όγκος ως πηγή μετάστασης 34. Επίσης, έχει δημιουργηθεί και ένα μοντέλο ορθοτοπικής μεταμόσχευσης καρκίνου πνεύμονα ανθρώπου με επακόλουθη δημιουργία ΚΥΣ από τον Boehle και τους συνεργάτες του. Σε αυτό, χορηγήθηκαν ενδοϋπεζωκοτικά και ενδοπνευμονικά καρκινικές σειρές ανθρώπινου αδενοκαρκινώματος σε ανοσοανεπαρκείς ποντικούς με % ποσοστό επιτυχούς μεταμόσχευσης 46. Σε ένα άλλο πρότυπο ΚΥΣ που εγκαθιδρύθηκε χρησιμοποιήθηκαν ανοσοανεπαρκείς αρουραίοι στους οποίους εγχύθηκε απευθείας στη θωρακική κοιλότητα ανθρώπινη κυτταρική σειρά αδενοκαρκινώματος πνεύμονα 21. Η χρησιμοποίηση ανοσοανεπαρκών ποντικών για την εμφύτευση ανθρώπινων καρκινικών κυττάρων στην υπεζωκοτική κοιλότητα έχει συνεισφέρει σημαντικά στην κατανόηση των βασικών πτυχών της ΚΥΣ. Ωστόσο, πρόσφατα δεδομένα που υποδεικνύουν τη σημαντική επιρροή του μικροπεριβάλλοντος του όγκου στην νεοπλασματική ανάπτυξη και εξέλιξη οδήγησε στην χρήση ανοσοεπαρκών προτύπων. Σε ένα τέτοιο ζωικό πρότυπο, εμφυτεύτηκε στην υπεζωκοτική κοιλότητα Balb/c ποντικών metha ινοσάρκωμα 22. Σε ένα άλλο μοντέλο ΚΥΣ, εμφυτεύτηκε ενδοϋπεζωκοτικά σάρκωμα VX2 σε νεοζηλανδέζικα, λευκά κουνέλια 40,47,48. Ο Stathopoulos και οι συνεργάτες του έχουν αναπτύξει παρόμοιο ζωικό πρότυπο το οποίο έχει ήδη αναφερθεί και χρησιμοποιήθηκε στη συγκεκριμένη εργασία Πρόσφατα μάλιστα, αναπτύχθηκαν από την ίδια ερευνητική ομάδα και νέα πρότυπα ΚΥΣ με τη χρήση διαφορετικών καρκινικών κυτταρικών σειρών όπως αδενοκαρκινώματος παχέως εντέρου και μεσοθηλιώματος 49,50. Τέλος, μόνο ένα γενετικό ζωικό πρότυπο αυθόρμητης δημιουργίας ΚΥΣ υπάρχει προς το παρόν 53. Πιο συγκεκριμένα, οι ερευνητές δημιούργησαν ένα υπό όρους διαγονιδιακό ποντίκι με μεσοθηλιακά κύτταρα υπεζωκότα που είναι ανεπαρκή σε συγκεκριμένα γονίδια που βρίσκονται συχνά μεταλλαγμένα στο ανθρώπινο μεσοθηλίωμα (NF2;Ink 4a /Arf; 53). Το 10

17 πειραματικό πρότυπο που προκύπτει αποτελεί ένα υπό όρους μοντέλο κακοήθους μεσοθηλιώματος συνοδευόμενο από σχηματισμό ΚΥΣ. 1.4 ΓΟΝΙΔΙΑΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Ορισμός - Στατιστικά Στοιχεία Η γονιδιακή θεραπεία μπορεί να οριστεί γενικώς ως η μεταφορά γενετικού υλικού για τη θεραπεία μιας ασθένειας ή τουλάχιστον για τη βελτίωση της κλινικής κατάστασης του ασθενούς. Είναι μια προσέγγιση της Μοριακής Ιατρικής που έχει ως στόχο την επιδιόρθωση γονιδίων που ευθύνονται για την ανάπτυξη μιας συγκεκριμένης νόσου 54. Σήμερα, πάνω από 1800 κλινικές δοκιμές διαγονιδιακής θεραπείας έχουν ολοκληρωθεί, είναι σε εξέλιξη ή έχουν πάρει έγκριση ανά τον κόσμο. Σε αυτές έχουν συμμετάσχει 31 χώρες με αντιπροσώπους και των 5 ηπείρων. Μόνο στις ΗΠΑ πραγματοποιείται το 63,7% του συνόλου των κλινικών δοκιμών. Η Ευρώπη ακολουθεί με ένα ποσοστό γύρω στο 20% 55. Όσον αφορά τις ασθένειες για τις οποίες δίνεται έγκριση για κλινικές μελέτες γονιδιακής θεραπείας παρατηρείται ότι ο καρκίνος καταλαμβάνει το 64,4%. Ακολουθούν μονογονιδιακές ασθένειες και καρδιαγγειακά νοσήματα με ποσοστά 8,7% και 8,4% ενώ πολύ μικρότερα ποσοστά συγκεντρώνουν λοιμώδη νοσήματα, νευρολογικές και φλεγμονώδεις παθήσεις 55. Ένας μεγάλος αριθμός διαφορετικού τύπου γονιδίων έχει χρησιμοποιηθεί για διαγονιδιακή θεραπεία στον άνθρωπο. Γονίδια στόχοι της διαγονιδιακής θεραπείας αποτελούν πιο συχνά διάφορα αντιγόνα, κυτταροκίνες ή ογκοκατασταλτικά γονίδια 55. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι περισσότερο από τα ¾ των κλινικών δοκιμών γονιδιακής θεραπείας σήμερα βρίσκονται σε φάση 1 και σε φάση 2. Οι δύο αυτές φάσεις μαζί συγκεντρώνουν το 78,6% όλων των δοκιμών. Μάλιστα, σε φάση 2 βρίσκονται μόνο 16,7% του συνόλου και σε φάση 2 και 3 μαζί μόνο το 4,5%. Οι κλινικές δοκιμές δηλαδή αυξάνονται ανά τον χρόνο (21,2% από 19,1% το 2007 και 15% το 2004) υποδεικνύοντας την πρόοδο που έχει γίνει προς την κατεύθυνση να έρθει πιο κοντά η γονιδιακή θεραπεία στην κλινική εφαρμογή

18 1.4.2 Στρατηγικές Γονιδιακής Θεραπείας Οι ερευνητές μπορούν να χρησιμοποιήσουν μία από τις παρακάτω στρατηγικές 49,56 : 1)Μεταφορά του φυσιολογικού γονιδίου: Κυρίως για ασθένειες που οφείλονται σε ελάττωση ή έλλειψη μιας πρωτεϊνης. 2)Επιλεκτική θανάτωση των κυττάρων της ασθένειας: Κυρίως εφαρμόζεται σε καρκίνο με τη μεταφορά γονιδίου που εκφράζει κάποια τοξίνη ή προφάρμακο. Επί παραδείγματι, η μεταφορά του γονιδίου αυτοκτονίας HSV-tk (Herpes simplex virusthymidine kinase), του οποίου η έκφραση καθιστά τα κύτταρα ευαίσθητα στη δράση του προφαρμάκου ganciclovir. 3)Αναστολή της έκφρασης γονιδίου: Κυρίως σε καρκίνο με χρήση πχ. RNAi τεχνολογίας. 4)Eπίδραση στον γονότυπο με τεχνητά μόρια ZFP: Σε κληρονομικές ασθένειες με μεταφορά του τεχντητού μορίου ZFP, το οποίο επάγει θραύση, ο διορθωτικός μηχανισμός του κυττάρου δρα και διορθώνει με βάση τη σωστή αλληλουχία Οχήματα ή Φορείς Γονιδιακής Θεραπείας Προκειμένου να επιτευχθεί η μεταφορά του γενετικού υλικού (διαγονιδιακή μεταφορά) είναι επιβεβλημένη η χρήση οχημάτων ή φορέων μεταφοράς 47,48. Ο ιδανικός φορέας διαγονιδιακής μεταφοράς οφείλει να στοχεύει στα κατάλληλα κύτταρα, να χαρακτηρίζεται από μεγάλη ικανότητα διαμόλυνσης τόσο για διαιρούμενα όσο και για μη διαιρούμενα κύτταρα και να επιτυγχάνει τη συνεχή και ρυθμιζόμενη έκφραση του διαγονιδίου. Η μαζική παραγωγή του θα πρέπει να γίνεται εύκολα και επαναλήψιμα, να μην επάγει ή να επάγει ελάχιστα την ανοσολογική αντίδραση του ξενιστή και να μην ενσωματώνεται στο ενδογενές DNA προκαλώντας μεταλλάξεις. Οι φορείς που έχουν αναφερθεί βιβλιογραφικά για διαγονιδιακή μεταφορά χωρίζονται σε 2 μεγάλες κατηγορίες: τους ιϊκούς φορείς στους οποίους ανήκουν οι ρετροϊικοί φορείς, οι αδενοιϊκοί φορείς και οι αδενοσχετιζόμενοι ιϊκοί φορείς και στους μη ιϊκούς φορείς στους οποίους ανήκουν τα διάφορα πλασμίδια και επισώματα. Καθένας από αυτούς διαφέρει ως προς τα κύτταρα που μπορεί να στοχεύσει, από την ικανότητά του να μεταφέρει γενετικό υλικό, από την αποτελεσματικότητα της μεταφοράς και τη φλεγμονώδη απόκριση που 12

19 επάγει. Κανένας φορέας δεν είναι κατάλληλος για όλες τις ασθένειες απλά ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της εκάστοτε ασθένειας επιλέγεται ο πιο κατάλληλος φορέας. Α) Αδενοιϊκά οχήματα Ο πιο ευρέως χρησιμοποιούμενος φορέας είναι ο ανασυνδυασμένος αδενοϊός. Πολλά χαρακτηριστικά αυτού τον καθιστούν ελκυστικό για γονιδιακή θεραπεία στον καρκίνο αλλά όχι για γενετικές ασθένειες. Μπορεί να διαμολύνει ένα πλήθος διαφορετικών κυτταρικών τόπων, ακόμη και μη διαιρούμενα κύτταρα με υψηλή αποτελεσματικότητα. Επιτυγχάνει όμως παροδική διαμόλυνση 49. Η διαγονιδιακή μεταφορά μέσω αδενοϊών χαρακτηρίζεται και από σημαντική συστηματική φλεγμονώδη απάντηση. Αυτή είναι δοσοεξαρτώμενη, συμβαίνει σε φάσεις, σχετίζεται με την οδό χορήγησης, εξαρτάται από τα κύτταρα στόχους και ποικίλει ανάμεσα στα είδη 48.Φαίνεται ότι καθώς ο αδενοϊικός φορέας διανέμεται στο αίμα, αλληλεπιδρά με κύτταρα του δικτυοενδοθηλιακού συστήματος και επάγει την απελευθέρωση και / ή την παραγωγή αρκετών προφλεγμονωδών κυτταροκινών περιλαμβανομένων των: IL-6, TNF-a, IL-8, GM- CSF και MIP-2. Η αντίδραση κορυφώνεται γύρω στις 6 ώρες με κύριους τελεστές τα μακροφάγα και τα δενδριτικά κύτταρα. Για το λόγο αυτό, τα τελευταία χρόνια γίνονται σημαντικές προσπάθειες να γίνει ανακατεύθυνση των αδενοϊών μακρυά από τον βασικό υποδοχέα τους (coxsakie adenovirus receptor-car) προς ένα ιστοειδικό ή κυτταροειδικό υποδοχέα. Μια άλλη προσέγγιση στοχεύει στο να επικαλύψει τους αδενοϊικούς φορείς ώστε να μειώσει τη φλεγμονώδη αντίδραση. Τέτοια μόρια είναι πολυμερή πολυαιθυλεν-γλυκόλης και υδροφιλικά πολυμερή που μπορούν να ενσωματώσουν στόχους συνδέτες (εκτός από το να επικαλύψουν τους αδενοϊικούς φορείς) και κατιονικά λιποσώματα. Αυτές οι μέθοδοι χαρακτηρίζονται από μια μεγάλη δυναμική όμως παραμένει άγνωστος ο χαρακτηρισμός τους ως προς την τοξικότητα που ίσως προκαλούν 48. Β) Ρετροϊικά οχήματα Το βασικό πλεονέκτημα των ρετροϊικών φορέων προέρχεται από την ικανότητά τους να επιτυγχάνουν επαρκή γονιδιακή μεταφορά in vitro σε ένα μεγάλο εύρος κυττάρων στόχων, με ικανότητα ενσωμάτωσης στο γονιδίωμα του ξενιστή και μακροπρόθεσμη έκφραση. Ωστόσο, οι ρετροϊικοί φορείς μπορούν να επιτύχουν γονιδιακή μεταφορά μόνο σε 13

20 διαιρούμενα κύτταρα και είναι ασταθή in vivo μέχρι το συμπλήρωμα και άλλα συστατικά να απενεργοποιήσουν τα ιικά σωματίδια 49. Γ) Λεντιιϊκά οχήματα Για να παρακαμφθεί η ανικανότητα των ρετροϊών να διαμολύνουν μη διαιρούμενα κύτταρα, αναπτύχθηκαν οχήματα βασιζόμενα στο γονιδίωμα του γένους των λεντιϊών των ρετροϊών, το οποίο περιλαμβάνει τον ανθρώπινο ιό της ανοσοανεπάρκειας (HIV). Επειδή αυτοί οι ιοί είναι πιο πολύπλοκοι από ότι οι άλλοι ρετροϊοί και επειδή η ασφάλεια είναι σημαντική, οι ερευνητές βαδίζουν με αργούς και προσεκτικούς ρυθμούς. Δεν είναι γνωστές πολλές πτυχές της χρήσης των λεντιϊών για τις κακοήθειες του θώρακα ακόμη 49. Δ) Αδενοσχετιζόμενα ιϊκά οχήματα Ένας άλλος ιϊκός φορέας που έχει συγκεντρώσει αρκετό ενδιαφέρον είναι ο αδενοσχετιζόμενος ιίκός φορέας, ένας αποτελεσματικός παρβοϊός με μονή έλικα DNA και ένα γυμνό περίβλημα πρωτεϊνης. Αυτοί οι ιοί δεν έχουν συσχετιστεί με κάποια γνωστή ανθρώπινη νόσο με αποτέλεσμα η προτεινόμενη ασφάλεια που προσφέρουν να είναι σημαντική. Ε) Μη ιϊκοί φορείς Εκτός από τους ιϊκούς φορείς έχει αναπτυχθεί και ένα πλήθος μη ιϊκών φορέων για in vivo και in vitro γονιδιακή μεταφορά. Αρκετές στρατηγικές έχουν αναπτυχθεί περιλαμβανομένων των λιποσωμάτων, των πολυμερών και των μοριακών συζευγμάτων. Αυτές οι στρατηγικές φαίνεται να είναι λιγότερο αποτελεσματικές από τους ιϊκούς φορείς που περιγράφηκαν πιο πάνω και δεν προσφέρονται για παρατεταμένη γονιδιακή έκφραση. ΣΤ) Γονιδιακή αποσιώπηση Βασίζεται στην αναστολή της γονιδιακής έκφρασης η οποία επιτυγχάνεται με ένα στοχευμένο ολιγονουκλεοτίδιο που χορηγείται είτε ενδοφλέβια είτε ενδοογκικά οδηγώντας σε μειωμένη μεταγραφή του συμπληρωματικού mrna. Το ολιγονουκλεοτίδιο συνήθως τροποποιείται για να ενισχυθεί η σταθερότητά του. Πιο πρόσφατα, τεχνολογία sirna χρησιμοποιήθηκε σε προκλινικά μοντέλα αλλά δεν έχει μεταφερθεί σε κλινικές μελέτες ΥΠΕΖΩΚΟΤΙΚΗ ΚΟΙΛΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΓΟΝΙΔΙΑΚΗ ΜΕΤΑΦΟΡΑ 14

21 Όπως έχει ήδη αναφερθεί, η υπεζωκοτική κοιλότητα είναι ο χώρος μεταξύ των δύο πετάλων του υπεζωκότα. Η υπεζωκοτική επιφάνεια είναι ομαλή και υγρή και αποτελείται από 5 στρώματα: Α) στρώμα μεσοθηλιακών κυττάρων Β) υπομεσοθηλιακός συνδετικός ιστός-βασικός υμένας Γ) ελαστικό στρώμα Δ) στρώμα συνδετικού στού Ε) βαθύ ινοελαστικό στρώμα Η υπεζωκοτική κοιλότητα είναι μια κλειστή κοιλότητα αφού δεν επικοινωνεί με το εξωτερικό περιβάλλον παρά μόνο στις πύλες των πνευμόνων και έχει αρκετά μεγάλη έκταση (0,2-0,3 mm 2 /ημιθωράκιο). Αυτή είναι μια στείρα κοιλότητα σε αντίθεση με άλλες δομές πχ εντερικός αυλός. Για τα παραπάνω χαρακτηριστικά του, ο υπεζωκοτικός χώρος θεωρείται σήμερα ότι θα μπορούσε να αποτελέσει πρόσφορο έδαφος για διαγονιδιακή μεταφορά τόσο για πρωτοπαθή νοσήματα του υπεζωκότα (πχ. μεσοθηλίωμα πρωτοπαθής καρκίνος υπεζωκότα) όσο και για συστηματικά νοσήματα (πχ. μεταστατικός καρκίνος, ΚΥΣ) 49. Ωστόσο, οι μέχρι τώρα μελέτες για τον χαρακτηρισμό της διαγονιδιακής μεταφοράς στην υπεζωκοτική κοιλότητα υπήρξαν αποσπασματικές όσον αφορά την έκταση, τη διάρκεια, την αποτελεσματικότητα και τη λειτουργικότητα αυτής 50,53. O Jongsma και οι συνεργάτες του προχώρησαν σε ενδοϋπεζωκοτική έγχυση adeno-cre ιών στη θωρακική κοιλότητα Rosa26 LacZ (R26R) ποντικών ιχνηλατών. Στους τελευταίους παρατηρήθηκε ανασυνδυασμός στο μεσοθήλιο και όχι στο πνευμονικό παρέγχυμα δείχνοντας έτσι ότι ο ιός adeno-cre μπορεί αποτελεσματικά να διαμολύνει τα μεσοθηλιακά κύτταρα 53. Σε μια άλλη μελέτη, αδενοϊοί που έφεραν την α1-αντιθρυψίνη χορηγήθηκαν ενδοϋπεζωκοτικά και ενδομυικά σε C57/Bl6 ποντικούς. Τα παρατηρούμενα επίπεδα της α1- αντιθρυψίνης τόσο στον ορό όσο και στον πνεύμονα ήταν 10 φορές μεγαλύτερα με την ενδοϋπεζωκοτική χορήγηση σε σχέση με την ενδομυική γεγονός πολύ σημαντικό για τα άτομα που πάσχουν από ανεπάρκεια αυτής

22 1.5.1 Κλινικές Δοκιμές Διαγονιδιακής Θεραπείας Σε Νεοπλάσματα Του Πνεύμονα Και Του Υπεζωκότα Πολλές στρατηγικές γονιδιακής θεραπείας έχουν προταθεί, αρκετές από αυτές έχουν δοκιμαστεί σε προκλινικό επίπεδο αλλά περισσότερες έχουν δοκιμαστεί σε κλινικό επίπεδο. Αρκετές ερευνητικές ομάδες στοχεύουν στην υπεζωκοτική μεταφορά ιντερφερόνης με τη βοήθεια αδενοϊών. Πρόκειται για κλινικές μελέτες στη φάση 1 στις οποίες ο πληθυσμός πάσχει από ΚΥΣ και μεσοθηλίωμα 51,52. Σε μία από αυτές τις μελέτες έγινε ενδοϋπεζωκοτική έγχυση ιντερφερόνης α2b με αδενοϊούς σε 9 άτομα με κακόηθες μεσοθηλίωμα (4 από αυτούς με προχωρημένη νόσο). Έγιναν 2 δόσεις με 2 διαφορετκά επίπεδα ιντερφερόνης. Οι τέσσερις από αυτούς δεν παρουσίασαν κλινική ανταπόκριση και οι υπόλοιποι 5 παρέμειναν σταθεροί. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η ιντερφερόνη α2b φαίνεται να πυροδοτεί φλεγμονώδεις αντιδράσεις ενάντια στον όγκο, που ίσως επάγουν ανατομικές ή /και μεταβολικές αλλαγές σε αυτόν 51. Πολλές ακόμη κλινικές μελέτες έχουν γίνει σε μια προσπάθεια να αντικατασταθεί το μεταλλαγμένο ογκοκατασταλτικό γονίδιο p53 ώστε να επαχθεί ο κυτταρικός θάνατος σε νεοπλάσματα του πνεύμονα και του υπεζωκότα. Μελέτες φάσης 1 στις οποίες αποκαθιστούσαν το p53 με τη βοήθεια αδενοϊικών φορέων έδειξαν κλινικό όφελος σε μια μικρή μερίδα ασθενών και σταθεροποίηση της νόσου σε αρκετούς ασθενείς Μια μεγάλη μελέτη φάσης 1 στην οποία η έγχυση των αδενοϊών γινόταν ενδοογκικά και σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία έδειξε ασφάλεια και αυξημένη απόπτωση στους όγκους που είχαν διαμολυνθεί με αδενοϊό όταν εξετάστηκαν ιστολογικά 61. Ωστόσο, σε μια μελέτη φάσης 2 με πληθυσμό ασθενείς με 2 τουλάχιστον μετρήσιμες βλάβες, δεν υπήρχε διαφορά στα ποσοστά ανταπόκρισης για βλάβες που θεραπεύτηκαν με Αd.p53 και χημειοθεραπεία συγκρινόμενες με εκείνες που θεραπεύτηκαν μόνο με χημειοθεραπεία, υποδεικνύοντας ότι η χρήση Αd.p53 ίσως παρέχει κάποιο επιπρόσθετο όφελος από ότι μόνο η χημειοθεραπεία 62. Ο Keedly τέλος και οι συνεργάτες του χρησιμοποίησαν επαναλαμβανόμενη χορήγηση Αd.p53 με το βρογχοκυψελιδικό έκπλυμα (ΒΑL) σε ασθενείς με βρογχοκυψελιδικό καρκίνωμα (BAC) 63. Η χορήγηση μέσω BAL είχε ως αποτέλεσμα την παροδική έκφραση του p53 σε 19% ασθενών (3 στους 16 ασθενείς) σε 2 από τους οποίους η νόσος σταθεροποιήθηκε. Τα αποτελέσματα αυτά δείχνουν ότι ίσως το βρογχοκυψελιδικό έκπλυμα 16

23 να μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη μεταφορά των αδενοϊών, ωστόσο υπάρχει σημαντική τοξικότητα σε αυτή την προσέγγιση. Αρκετές ακόμη κλινικές δοκιμές διαγονιδιακής μεταφοράς στην υπεζωκοτική κοιλότητα βρίσκονται υπό εξέλιξη. Για παράδειγμα, σε μια από αυτές γίνεται ενδοϋπεζωκοτική χορήγηση ενός γενετικώς τροποποιημένου στελέχους ιλαράς ικανού να παραγάγει ανθρώπινο θυρεοειδικό συμμεταφορέα νατρίου-ιωδίου σε ασθενείς με κακόηθες μεσοθηλίωμα. Ωστόσο, ο καρκίνος του πνεύμονα είναι συνήθως μεταστατικός τη στιγμή της διάγνωσης και έτσι απαιτεί μάλλον συστηματική περισσότερο παρά τοπική θεραπεία. Η συστηματική θεραπεία με χρήση στρατηγικών γονιδιακής θεραπείας απαιτεί ακόμη πολύ προσπάθεια αφού βρίσκεται σε πολύ πρώιμο στάδιο

24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η ενδοϋπεζωκοτική γονιδιακή θεραπεία μπορεί να αποτελέσει σήμερα σημαντικό ερευνητικό και κλινικό εργαλείο. Η υπεζωκοτική κοιλότητα θεωρείται προνομιακός χώρος για διαγονιδιακή μεταφορά τόσο για πρωτοπαθή νοσήματα του υπεζωκότα (πχ. μεσοθηλίωμα) όσο και για μεταστατικά (πχ. μεταστατικό αδενοκαρκίνωμα). Παρόλο που τα χαρακτηριστικά αυτής (κλειστή, στείρα, μεγάλη κοιλότητα) την καθιστούν πολλά υποσχόμενη, οι μέχρι τώρα μελέτες για τον χαρακτηρισμό της διαγονιδιακής μεταφοράς σε αυτή υπήρξαν αποσπασματικές σε προκλινικό επίπεδο. Η υπόθεση της παρούσας μεταπτυχιακής εργασίας ήταν κατά πόσο είναι εφικτή η διαγονιδιακή μεταφορά τόσο στο υπεζωκοτικό επιθήλιο (μεσοθήλιο) όσο και σε νεοπλασματικά κύτταρα υπεζωκοτικών όγκων. Πιο συγκεκριμένα, στόχος της παρούσας μελέτης ήταν: Ο έλεγχος της έκτασης, της επάρκειας και της λειτουργικότητας της διαγονιδιακής μεταφοράς με τη χρήση αδενοϊικών οχημάτων στο φυσιολογικό υπεζωκοτικό επιθήλιο ποντικών C57/Bl6 και ποντικών ιχνηλατών mt.mg. H διερεύνηση της αποτελεσματικότητας της διαγονιδιακής μεταφοράς σε πρωτοπαθείς όγκους υπεζωκότα (μεσοθηλίωμα) και μεταστατικούς από αδενοκαρκίνωμα πνεύμονα σε ποντικούς ιχνηλάτες mt.mg. H in vitro μελέτη του βαθμού διαμόλυνσης με αδενοϊό ανθρώπινων και ποντικίσιων καρκινικών κυτταρικών σειρών καθώς και φυσιολογικών ανθρώπινων μεσοθηλιακών κυττάρων και μακροφάγων. 18

25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 3.1 ΚΥΤΤΑΡΙΚΕΣ ΣΕΙΡΕΣ Χρησιμοποιήθηκαν οι ακόλουθες κυτταρικές σειρές: Ανθρώπινη κυτταρική σειρά μεσοθηλιώματος ZL34 Ανθρώπινη κυτταρική σειρά αδενοκαρκινώματος πνεύμονα A549 Ανθρώπινη κυτταρική σειρά μελανώματος SKMEL2 Μη κακοήθη ανθρώπινα μεσοθηλιακά κύτταρα Met5A Ποντικίσιες κυτταρικές σειρές μεσοθηλιώματος AB1, AB2, AE17 Ποντικίσια κυτταρική σειρά αδενοκαρκινώματος πνεύμονα LLC Ποντικίσια κυτταρική σειρά αδενοκαρκινώματος παχέως εντέρου MC38 Ποντικίσια κυτταρική σειρά αδενοκαρκινώματος παγκρέατος PANO2 Ποντικίσια κυτταρική σειρά μακροφάγων Raw Οι κυτταρικές σειρές αποκτήθηκαν από την πρότυπη συλλογή κυτταρικών σειρών ATCC (AmericanType Culture Collection, Manassas VA). Ειδικά, η καρκινική σειρά MC38 είναι μια ευγενική προσφορά του καθηγητή T. Blackwell (Division of Allergy, Pulmonary & Critical Care, School of Medicine, Vanderbilt University). 3.2 ΠΕΙΡΑΜΑΤΟΖΩΑ Α) C57/BL6 ποντικοί Οι C57BL/6 ποντικοί είναι ένα κοινό αμιγές στέλεχος εργαστηριακών ποντικών. Αποτελούν το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο γενετικό υπόβαθρο δημιουργίας γενετικώς τροποποιημένων ποντικών για χρήση τους ως μοντέλα ανθρώπινων νόσων. Χρησιμοποιούνται ευρέως λόγω της διαθεσιμότητας συγγενών στελεχών, της εύκολης αναπαραγωγής και ευρωστίας αυτών. Β) Διαγονιδιακοί mt.mg 19

26 Οι διαγονιδιακοί ποντικοί mt.mg είναι ποντικοί-ιχνηλάτες. Είναι ομόζυγοι και αναπαράγονται εύκολα. Εκφράζουν μια Tomato (διμερές dsred,mt) κασέτα εκατέρωθεν της οποίας υπάρχουν lox P περιοχές. Ο κόκκινος φθορισμός εκφράζεται σε όλους τους ιστούς και κυτταρικούς τύπους που εξετάζονται. Ο επιφθορισμός της ουράς ή ολόκληρου του σώματος είναι επαρκής για να αναγνωρίσουμε τους ομοζυγώτες. Όταν η Cre ρεκομπινάση εισαχθεί στα κύτταρα αυτών των ζώων με τη βοήθεια της τεχνολογίας των ανασυνδυασμένων αδενοϊών προκαλεί απαλοιφή της κασέτας mt και έκφραση της κασέτας mg (egfp). Έτσι, σε όσα κύτταρα του ποντικού έχει επιτευχθεί ο ανασυνδυασμός έχουμε απαλοιφή του κόκκινου φθορίζοντος σήματος και αντικατάστασή του με πράσινο. O χειρισμός των πειραματόζωων εγκρίθηκε και πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες της Διεύθυνσης Κτηνιατρικής της Νομαρχίας Αχαΐας. Οι ποντικοί που χρησιμοποιήθηκαν σταθμίστηκαν ως προς το φύλο, βάρος (20-25 γραμμάρια) και ηλικίας (8-12 εβδομάδες). 3.3 ΑΔΕΝΟΪΙΚΑ ΟΧΗΜΑΤΑ ΔΙΑΓΟΝΙΔΙΑΚΗΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ Χρησιμοποιήθηκαν ως οχήματα διαγονιδιακής μεταφοράς οι αδενοϊοί τύπου 5 που κωδικοποιούν τα γονίδια της λουσιφεράσης, της Cre ρεκομπινάσης και του GFP. Οι αδενοϊοί αυτοί προέκυψαν με ομόλογο ανασυνδυασμό. Η Cre ρεκομπινάση, στο Cre/loxP σύστημα, πραγματοποιεί ιστοειδικό ανασυνδυασμό μεταξύ 2 lox P περιοχών οι οποίες είναι αλληλουχίες 34 βάσεων που αναγνωρίζονται από την Cre ρεκομπινάση με αποτέλεσμα να ανασυνδυαστεί το τμήμα του DNA που βρίσκεται μεταξύ τους. Η κατασκευή ανασυνδυασμένων αδενοϊών που εκφράζουν τα γονίδια της λουσιφεράσης, της Cre ρεκομπινάσης και του GFP έχουν περιγραφεί στη βιβλιογραφία. Αποκτήθηκαν από το Vector Development Laboratory, Baylor College of Medicine, Huston, USA και αναπτύχθηκαν στο εργαστήριο του κ. Κυπραίου (Εργαστήριο Φαρμακολογίας, Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Πατρών). 3.4 ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΤΙΤΛΟΔΟΤΗΣΗ ΑΝΑΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΩΝ ΑΔΕΝΟΪΙΩΝ Καλλιέργεια τριπλών φλασκών: Χρησιμοποιούνται τριπλές φλάσκες στις οποίες πρσοτίθενται 90ml θρεπτικού υλικού DMEM με 10% FBS. Τα κύτταρα ΗΕΚ-293 αφήνονται να μεγαλώσουν 20

27 έως ότου όλη η επιφάνεια των τριπλών φλασκών επικαλυφθεί με αυτά. Τότε γίνεται η αλλαγή θρεπτικού. Επιμόλυνση τριπλών φλασκών με Adeno-Cre, Adeno-Luc, Adeno-GFP: Προκειμένου ο ιός να επανακτήσει τη μολυσματικότητά του (διότι βρισκόταν στους C), πραγματοποιείται πριν την επιμόλυνση των τριπλών φλασκών, επιμόλυνση HEK 293 κυττάρων σε Τ-175 φλάσκες. Στις τελευταίες που ήταν και πλήρεις από HEK293 κύτταρα, προστίθενται 30 ml θρεπτικό υλικό DMEM και 100μl από το stock του ιού που βρισκόταν στη βαθειά κατάψυξη. Χρειάζονται 4 φλάσκες για κάθε ιό. Σε 360 ml DMEM προστίθενται 2,5 ml από το περιεχόμενο των φλασκών Τ- 175 και στη συνέχεια το μείγμα ισομοιράζεται στις 4 τριπλές φλάσκες. Η περίοδος αναμονής είναι περίπου 4 ημέρες ώστε να παραχθούν μεγάλες ποσότητες αδενοϊού, μέχρις ότου δηλαδή να ξεκινήσει η κηλιδωτή αποκόλληση των κυττάρων από τις φλάσκες. Με ανακίνηση των φλασκών και χωρίς χρήση τρυψίνης συλλέγονται ιοί και κύτταρα σε σωλήνες των 50 ml. Συλλογή των μολυσμένων με τους ιούς κυττάρων ΗΕΚ293: Το υπερκείμενο των τριπλών φλασκών λοιπόν συλλέγεται σε σωλήνες των 50ml οι οποίοι φυγοκεντρούνται για 10 λεπτά στα 1500 rpm. Το υπεκείμενο απομακρύνεται και το ίζημα επαναδιαλύεται σε 1 ml θρεπτικό υλικό DMEM χωρίς ορό. Σε αυτό προστίθεται άλλο 1 ml από το ξέπλυμα των σωλήνων με θρεπτικό. Σε αυτή τη χρονική στιγμή, κύτταρα και ιοί μπορούν να διατηρηθούν στους C και η απομόνωση των τελευταίων να γίνει σε δεύτερο χρόνο. Καθαρισμός των αδενοϊών: Οι σωλήνες με την κυτταρική πελέτα μεταφέρονται από τη βαθειά κατάψυξη στους 37 o C ώστε να επέλθει η λύση των κυττάρων και η απελευθέρωση των ιών. Η διαδικασία των κύκλων ψύξης απόψυξης πραγματοποιείται 3 φορές. Έπειτα, οι σωλήνες φυγοκεντρούνται για 10 λεπτά στους 4 o C, στα 3000 rpm ώστε να μείνουν οι ιοί στο υπερκείμενο και να απομακρυνθούν τα κυτταρικά υπολείμματα. Ακολουθεί η διαδικασία βαθμίδωσης πυκνότητας στην οποία χρησιμοποιούνται 2 ειδικά διαυγή σωληνάρια φυγοκέντρησης για κάθε ιό. Αυτά εφαρμόζουν στην κεφαλή SW-41 της υπερφυγόκεντρου Beckman. Σε αυτά προστίθεται 2 ml CsCl Solution 1 το οποίο ξεχωρίζει τον ιό από τα κύτταρα και 4 ml CsCl solution 2 το οποίο επειδή μάλιστα είναι ελαφρύτερο προστίθεται στάγδην ώστε να διατηρηθεί ο διαχωρισμός των φάσεων. Τέλος, προστίθεται 1,5 ml από το υπερκείμενο στο οποίο περιέχονται οι ιοί. Ακολουθεί φυγοκέντρηση στα rpm για 2 ώρες, στους 15 βαθμούς Κελσίου ώστε να καθαριστούν οι αδενοϊοί από τα διάφορα υπολείμματα των κυττάρων. Το γενετικό υλικό τόσο των ιών όσο και των κυττάρων βρίσκεται στη λευκή, νεφελώδη ζώνη που διαχωρίζει τα 2 διαλύματα CsCl. Προκειμένου τώρα να πραγματοποιηθεί ο διαχωρισμός του ζωντανού από το νεκρό ιό, η λευκή ζώνη μεταφέρεται σε νέο ειδικό σωληνάριο (Quick Sealtubes) στο οποίο προστίθεται διάλυμα CsCl Solution 3. Ακολουθεί φυγοκέντρηση για 16 ώρες στους 15 o C στα rpm με 21

28 την κεφαλή Ti-75. Την επόμενη ημέρα, αφού έχει ολοκληρωθεί η φυγοκέντρηση παρατηρείται ο σχηματισμός 2 ζωνών: η ανώτερη ζώνη συνίσταται από την άδεια ιϊκή κάψα που δεν πρέπει να αναμιχθεί με το γενετικό υλικό του αδενοϊού και η κατώτερη νεφελώδης ζώνη που αποτελεί το γενετικό υλικό του ιού. Η τελευταία αναρροφάται και μεταφέρεται στην ειδική κασσέτα διαπίδυσης η οποία τοποθετείται σε ρυθμιστικό διάλυμα 1x ΤD με Ca 2+ και Mg 2+ στους 4 ο C να αναδεύεται ώστε να δημιουργηθεί υπότονο περιβάλλον ως προς το CsCl και να απομακρυνθεί από την ημιπερατή μεμβράνη. Πραγματοποιείται ανανέωση του ισότονου διαλύματος τουλάχιστον 3 φορές και μετά το πέρας 16 ωρών αντικαθίσταται με ισότονο διάλυμα σουκρόζης (sucrose buffer 1x) για 3 ώρες. Τέλος, συλλέγεται το περιεχόμενο της κασέτας σε κρυοφυαλίδια (100μl /ανά φυαλίδιο ) τα οποία και μεταφέρονται στους -80 o C. ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ CsCl ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΦΥΓΟΚΕΝΤΡΗΣΗ ocscl διάλυμα-1 (Adenovirus purification solution 1): 610 g/l σε ΤΕ, ph 8.0 ocscl διάλυμα-2 (Αdenovirus purification solution 2): 277 g/l σε ΤΕ, ph 8.0 ocscl διάλυμα-3 (Αdenovirus purification solution 3): 450 g/l σε ΤΕ, ph 8.0 ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ ΔΙΑΛΥΜΑ Tris-EDTA 1X (TE buffer 1X) Συστατικά 1M Tris, ph 7.4 1mL 0,5M EDTA ph 8 ddh 2 O Ποσότητες 5mL 1mL 494 ml Τιτλοδότηση αδενοϊών: H τιτλοδότηση των αδενοϊών έγινε με τις μεθόδους της καταμέτρησης ιϊκών πλακών και με τη φασματοφωτομετρία υπεριώδους φωτός. Α) Για την μέθοδο της καταμέτρησης των πλακών απαιτείται ένα πιάτο με τρία πηγάδια για κάθε ιό. Για την τιτλοδότηση λοιπόν των 3 ιών απαιτούνται 9 πηγάδια. Κάθε πηγάδι του πιάτου πρέπει να είναι % πλήρες με HEK293 κύτταρα, γι αυτό και απαιτείται μεγάλη ακρίβεια στο στρώσιμο των κυττάρων. Προτιμώνται τα HEK293 κύτταρα για την τιτλοδότηση καθώς σχηματίζουν μονοστιβάδες και έτσι είναι πιο εύκολη και ακριβής η καταμέτρηση των πλακών. Επιπλέον, απαιτούνται 6 σωληνάκια των 15mL θρεπτικού υλικού DMEM με 2% DHS. Τα σωληνάκια ονομάζονται κατάλληλα με τους αριθμούς 2,4,6,8,9,10 οι οποίοι υποδηλώνουν την τάξη του ιού στη συγκεκριμένη αραίωση (πχ. αν προκύψουν 5 πλάκες από το υλικό του σωλήνα 9, τότε ο ιός έχει μολυσματικότητα της τάξης των 5x10 9 pfu/ml). 22

29 Aρχικά, στο σωλήνα με τον αριθμό 2 προστίθενται 20mL από τον ιό και γίνεται καλή ανάδευση. Στη συνέχεια, λαμβάνονται 10μl από το μίγμα του σωλήνα 2 και μεταφέρονται στο σωλήνα 4. Ακολουθεί και πάλι καλή ανάδευση και λαμβάνονται άλλα 10μl τα οποία μεταφέρονται στον σωλήνα 6 και με την ίδια διαδικασία μεταφέρονται στη συνέχεια 10μl από το σωλήνα 6 στον σωλήνα 8. Σε αυτό το σημείο ο όγκος μεταφοράς από τον σωλήνα 8 στον σωλήνα 9 και από τον σωλήνα 9 στον σωλήνα 10 γίνεται 100μl. Πρέπει να δοθεί μεγάλη σημασία στην αλλαγή του tip ανάμεσα στις διαδοχικές αραιώσεις, ώστε να υπάρχει μεγάλη ακρίβεια. Όταν ετοιμαστούν οι αραιώσεις του ιού ακολουθεί αφαίρεση του θρεπτικού από τα HEK293 κύτταρα και 2 πλύσεις με PBS 1X. Για την τιτλοδότηση του κάθε ιού χρησιμοποιούνται τελικά μόνο οι τρεις τελευταίες αραιώσεις (8,9,10). Σε κάθε πηγάδι προστίθενται 500μL από τον αντίστοιχο σωλήνα. Γίνεται ανάδευση με κυκλικές κινήσεις ώστε να γίνει καλή διασπορά του ιού και στη συνέχεια τα πιάτα τοποθετούνται στον επωαστήρα στους 37 o C. Ακολουθεί επώαση 20 λεπτών, με ανάδευση των πιάτων κάθε δύο λεπτά. Κατόπιν, ετοιμάζεται το θρεπτικό υλικό της επικάλυψης. Για κάθε πηγαδάκι απαιτούνται 2 ml από αυτό. ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ 2X DMEM DHS NEAA L-Glut 2Χ Agar ΠΟΣΟΤΗΤΕΣ 13mL 5mL 1mL 1mL 20mL Μετά το πέρας των 20 λεπτών της επώασης, απομακρύνονται τα 500μL μολυσματικού θρεπτικού υλικού που είχαν τοποθετηθεί σε κάθε πηγαδάκι και προστίθενται στάγδην και με μεγάλη προσοχή 2mL θρεπτικού επικάλυψης. Το άγαρ αφήνεται να πήξει για 3 με 5 λεπτά μέσα στην απαγωγό εστία, η οποία πρέπει να είναι απενεργοποιημένη ώστε να μην αναταραχθεί η επιφάνεια του σχηματιζόμενου τζελ. Μόλις το τζελ πήξει, τα πιάτα τοποθετούνται στον επωαστήρα. Μετά από περίοδο 2 εβδομάδων, τα πιάτα παρατηρούνται στο μικροσκόπιο φθορισμού για την ύπαρξη πλακών. Τα κύτταρα που είχαν μολυνθεί από τον ιό είχαν μολύνει και τα γειτονικά τους 23

30 με αποτέλεσμα το ομοιογενές στρώμα των κυττάρων να διακόπτεται από κουκίδες κενών περιοχών που αντιστοιχούν σε νεκρά από τον ιό κύτταρα. Κάθε τέτοια κουκίδα θεωρείται μια πλάκα και ο συνολικός αριθμός των πλακών εκφράζει και τη μολυσματικότητα του ιού όπως πρωτοαναφέρθηκε. Β) Για τη μέθοδο της φασματοφωτομετρίας, διαλύθηκαν 25μl από το διάλυμα που προήλθε από τη διαπίδυση σε 475μl sucrose buffer 1X και μετρήθηκε η οπτική απορρόφηση στα 260nm (OD 260 ). H συγκέντρωση υπολογίζεται ως εξής: Σύνολο ιϊκών σωματιδίων = OD 260 x 20 x5 x10 11 O αριθμός 20 αντιστοιχεί στην αραίωση του ιϊκού διαλύματος (Dilution Factor) και 5 x είναι το πλήθος των ιϊκών σωματιδίων που αντιστοιχεί στην απορρόφηση OD 260 =1. Μόνο 1% των σωματιδίων αυτών αντιστοιχεί σε μολυσματικό ιό άρα ο πραγματικός τίτλος του ιού είναι: Τίτλος ιού (σε pfu/ml) = (OD 260 x20 x 5 x 10 9 ) 3.5 ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΚΥΤΤΑΡΩΝ Η καλλιέργεια των κυττάρων έγινε με θρεπτικό υλικό DMEM (Dulbecco Modified Eagle s Medium) εμπλουτισμένο με 10% ορό νεογέννητου βοός (FBS). Υλικά και διαλύματα Θρεπτικό μέσο DMEM: DMEM Πενικιλλίνη-στρεπτομυκίνη Ορός νεογέννητου βοός (fetal bovine serum, FBS) Απόψυξη κυττάρων 500 ml 100 U / ml 50 ml Με τη διαδικασία αυτή είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί η επανακαλλιέργεια κυττάρων που είναι παγωμένα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Πραγματοποιείται υπό άσηπτες συνθήκες και όσο το δυνατόν ταχύτερα προκειμένου τα κύτταρα να μην εκτεθούν στο DMSO το οποίο ίσως δράσει τοξικά σε αυτά. Ξεπαγώθηκαν οι φυσιολογικές και οι καρκινικές σειρές, ανθρώπινες και ποντικίσιες που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα εργασία. Η διαδικασία που ακολουθήθηκε ήταν η εξής: 24

31 1. Σε αποστειρωµένο σωληνάκι των 15 ml προστίθενται 5 ml πλήρους θρεπτικού µέσου. 2. Αφαίρεση των κυττάρων από τον καταψύκτη των -80 ο C. 3. Ξεπάγωµα των κυττάρων όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, µε ανακίνηση σε υδατόλουτρο 37 ο C. 4. Μεταφορά των κυττάρων στα 5 ml του θρεπτικού µέσου που είναι ήδη έτοιµο και ανάµιξη µε γρήγορες κινήσεις. Το στάδιο αυτό αποσκοπεί στην αραίωση του DMSO στο οποίο βρίσκονται τα κύτταρα, που σε θερµοκρασία δωµατίου είναι πολύ τοξικό για αυτά. 5. Φυγοκέντρηση για 4 λεπτά στα 300 g σε θερµοκρασία δωµατίου. 6. Αφαίρεση του υπερκείµενου µε πιπέτα Pasteur υπό κενό. 7. Επαναιώρηση του ιζήµατος των κυττάρων σε 1 ml πλήρους θρεπτικού μέσου. 8. Προσθήκη επιπλέον πλήρους θρεπτικού µέσου µέχρι τελικού όγκου 10 ml. 9. Μεταφορά των κυττάρων σε τρυβλίο καλλιέργειας. 10. Παρατήρηση των κυττάρων στο µικροσκόπιο. 11. Καλλιέργεια των κυττάρων, ανανεώνοντας το θρεπτικό µέσο κάθε 2 ηµέρες, µέχρι να φτάσουν σε ένα βαθµό 80-90% κάλυψης του τρυβλίου. Ανακαλλιέργεια κυττάρων Μετά την απόψυξη των κυτταρικών σειρών που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα εργασία έγινε η ανακαλλιέργεια αυτών ακολουθώντας την παρακάτω πειραματική διαδικασία: 1. Για την καλλιέργεια των κυττάρων δεν απαιτείται να έχει προηγηθεί επίστρωση των τρυβλίων με κάποιο υλικό. 2. Η ανακαλλιέργεια πραγματοποιείται όταν τα κύτταρα έχουν καλύψει κατά 80-90% την επιφάνεια του τρυβλίου στο οποίο καλλιεργούνται. Ο προσδιορισμός του βαθμού κάλυψης γίνεται με παρατήρηση του τρυβλίου στο μικροσκόπιο. Κύτταρα υγιή θεωρούνται αυτά τα οποία είναι προσκολλημένα στο δάπεδο του τρυβλίου. 3. Μεταφορά του τρυβλίου με τα κύτταρα σε θάλαμο νηματικής ροής, όπου είναι δυνατή η εργασία υπο άσηπτες συνθήκες. 4. Αναρρόφηση υπο κενό του θρεπτικού μέσου της καλλιέργειας και ξέπλυμα των κυττάρων δύο φορές με PBS (1X). Με την διαδικασία αυτή απομακρύνονται τυχόν εναπομείναντα ίχνη 25

32 ορού, τα οποία περιέχουν αναστολείς της τρυψίνης. 5. Προσθήκη 1ml τρυψίνης ανα τρυβλίο 100mm. Η πορεία αποκόλλησης των κυττάρων παρακολουθείται στο μικροσκόπιο. Η επιβίωση των κυττάρων κινδυνεύει σε περίπτωση παραμονής τους πλέον των 10 λεπτών στην τρυψίνη. 6. Με την ολοκλήρωση της αποκόλλησης των κυττάρων, η τρυψίνη αναστέλλεται με την προσθήκη 3ml πλήρους θρεπτικού μέσου που περιέχει 10% ορό. 7. Μεταφορά του εναιωρήματος των κυττάρων σε αποστειρωμένο σωλήνα των 15ml. 8. Προσθήκη PBS και συλλογή των κυττάρων που έχουν εναπομείνει μέσα σε τρυβλίο. Φυγοκέντρηση για 4 λεπτά στους 26 ο C στα 300 g. 9. Απομάκρυνση του υπερκείμενου θρεπτικού μέσου και προσθήκη πλήρους θρεπτικού μέσου μέχρι τελικού όγκου 4ml. Επαναιώρηση των κυττάρων με την βοήθεια πιπέτας. 10. Προσθήκη 10μl από το εναιώρημα των κυττάρων στην ειδική υποδοχή του αιματοκυτταρόμετρου και μέτρηση του αριθμού των κυττάρων στο μικροσκόπιο. 11. Για κάθε ανακαλλιέργεια κυττάρων χρησιμοποιούνταν περίπου 10 6 κύτταρα/ml. 3.6 ΔΙΑΜΟΛΥΝΣΗ ΚΥΤΤΑΡΩΝ Διαμολύνθηκαν οι εξής κυτταρικές σειρές: ZL34, A549, AB1, AB2, AE17, LLC,MC38, PANO2, Raw 264.7, SKMEL2, Met5A με πλασμίδιο cag-luc, με Αd-Cre και Αd-GFP. Χρησιμοποιήθηκαν 96 well plates (2 κυτταρικές σειρές /πιάτο). Η διαδικασία που ακολουθήθηκε ήταν η εξής: Ακολουθούνται όλα τα βήματα της ανακαλλιέργειας των κυττάρων μέχρι και τη μέτρηση του αριθμού αυτών στο μικροσκόπιο με τη βοήθεια του αιματοκυτταρομέτρου. Μέτρηση κυττάρων σε αιματοκυτταρόμετρο Neubauer: Το αιμοκυτταρόμετρο αποτελεί μια τροποποιημένη και διαβαθμισμένη αντικειμενοφόρο πλάκα που διαθέτει δύο κατάλληλες, επεξεργασμένες, λείες επιφάνειες. Η κάθε μία από αυτές διαθέτει μια διαγράμμιση σε μορφή τετραγωνισμένου πλέγματος, το οποίο συνίσταται από 9 βασικά τετράγωνα που το καθένα έχει μήκος πλευράς 1mm (άρα εμβαδόν 1mm 2 ). O όγκος από το κυτταρικό εναιώρημα που καλύπτει ένα από τα 9 τετράγωνα είναι 0,1mm 3 ή 10-4 ml. Προσδιορίζοντας τον αριθμό των κυττάρων που βρίσκονται σε ένα από τα 9 τετράγωνα του αιμοκυτταρόμετρου βρίσκουμε τον αριθμό των κυττάρων στα10-4 ml. Ανάγουμε στο ml συνυπολογίζοντας και τον βαθμό της αραίωσης που ενδεχομένως έχει υποστεί το κυτταρικό διάλυμα (κύτταρα/ml). Στρώσιμο κυττάρων σε τρυβλία 96 θέσεων: To τρυβλίο 96 θέσεων χωρίστηκε στη μέση ώστε να στρωθούν 2 κυτταρικές σειρές σε αυτό. Οι στήλες 6 και 7 δεν καλύφθηκαν με κύτταρα. 26

33 Δεδομένου ότι κάθε θέση χωράει όγκο 100μl και ότι για κάθε κυτταρική σειρά χρειάζονται 40 θέσεις (5x8), ο τελικός όγκος καλλιέργειας είναι 100x40= 4000μl ή 4ml. Επίσης, η επιθυμητή συγκέντρωση κυττάρων είναι κύτταρα/θέση. Χρησιμοποιώντας τον νόμο της αραίωσης προκύπτει ο τελικός όγκος από το κυτταρικό εναιώρημα που θα επαναδιαλυθεί σε καινούριο σωλήνα ο οποίος περιέχει 4 ml θρεπτικό υλικό DMEM. O σωλήνας αναδεύεται καλά και στρώνεται 100μl/well από αυτόν σε 96 well plate. Διαμόλυνση κυτταρικών σειρών με cag-luc πλασμίδιο, ad-luc, ad-gfp: Οι αρχικές συγκεντρώσεις του πλασμιδίου και των αδενοϊών που χρησιμοποιήθηκαν είναι: [cag-luc] = 1,9μg/μl [Αd-Luc]=3,23x10 11 pfu /ml [Ad-GFP]=2,1x10 11 pfu/ml H τελική συγκέντρωση του καθενός εξ αυτών είναι 10ng/μl και ο τελικός όγκος 100μl/well x 3 wells x 2 κυτταρικές σειρές = 600μl. Ακολουθώντας το νόμο της αραίωσης προκύπτει ο όγκος των πλασμιδίων και των αδενοϊών που θα πρέπει να επαναδιαλυθεί σε θρεπτικό υλικό DMEM. Ακολουθεί η διαμόλυνση των wells όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα αφού πρωτίστως έχει αναρροφηθεί το προηγούμενο θρεπτικό υλικό. Στα wells που δεν διαμολύνονται απλά αναρροφάται το παλιό θρεπτικό και προστίθεται νέο. cag-luc cag-luc cag-luc cag-luc cag-luc cag-luc Ad-Luc Ad-Luc Ad-Luc Ad-Luc Ad-Luc Ad-Luc Ad-GFP Ad-GFP Ad-GFP Ad-GFP Ad-GFP Ad-GFP 27

34 Προσδιορισμός διαγονιδιακής μεταφοράς in vitro Τρυβλία 96 θέσεων στρωμένα με τις κυτταρικές σειρές ZL34, A549, AB1, AB2, AE17, LLC, MC38, PANO2, Raw 264.7, SKMEL2 και Met5A διαμολύνθηκαν με πλασμίδια cag-luc, Ad-GFP, Ad-Luc. Τα πιάτα αυτά παρατηρήθηκαν στο μικροσκόπιο φθορισμού στον πράσινο φθορισμό (488nm) στις 0, 24, 48, 72 ώρες μετά τη διαμόλυνσή τους προκειμένου να μελετηθεί ο βαθμός με τον οποίο διαμολύνεται από τους αδενοϊούς η κάθε κυτταρική σειρά. Επίσης, έγινε προσδιορισμός της ενζυματικής δράστηριότητας λουσιφεράσης για κάθε μία από τις παραπάνω κυτταρικές σειρές που διαμολύνθηκαν με πλασμίδια cag-luc, Ad-Luc και Ad-GFP. Αμέσως μετά τη διαμόλυνση, προστέθηκε λουσιφερίνη (2μl/ τρυβλίο) σε όλα τα δείγματα και σε σκέτο θρεπτικό DMEM για να προσδιοριστεί η βιοφωταύγεια και ενός τουλάχιστο δείγματος αρνητικού μάρτυρα. Στη συνέχεια στα κατάλληλα χρονικά σημεία, τα τρυβλία τοποθετήθηκαν στη συσκευή βιοφωταύγειας και μετρήθηκαν στις 24, 48, 72 ώρες. Τα δεδομένα συλλέχθηκαν και αναλύθηκαν χρησιμοποιώντας το λογισμικό Living Image. 3.7 ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΔΙΑΓΟΝΙΔΙΑΚΗΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΣΤΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΟ ΥΠΕΖΩΚΟΤΙΚΟ ΕΠΙΘΗΛΙΟ Προσδιορισμός βιοφωταύγειας σε mt-mg ποντίκια Για τη μελέτη της χρονικής διαδρομής της παροδικής γονιδιακής έκφρασης στον υπεζωκότα καθώς και της έκτασης και του βαθμού της διαγονιδιακής μεταφοράς χρησιμοποιήθηκαν ανασυνδυασμένοι αδενοϊοί τύπου 5 που κωδικοποιούν το γονίδιο της λουσιφεράσης (Ad-Luc). Η μέτρηση των επιπέδων του ανασυνδυασμού έγινε έμμεσα μέσω της μέτρησης της ενεργότητας της λουσιφεράσης. Για την in vivo αυτή απεικόνιση λοιπόν, οι ποντικοί αναισθητοποιήθηκαν με εισπνεόμενη αναισθησία με ισοφλουράνιο μέσω ειδικής συσκευής αναισθησίας μικρών τρωκτικών. Έγινε έγχυση 100 μl (από 10 mg/ml solution D-luciferin) οπισθοβολβικά. Τα ζώα τοποθετήθηκαν στη συσκευή ανίχνευσης βιοφωταύγειας Xenogen IVIS cooled CCD υπό συνεχή αναισθησία και πάρθηκε φωτογραφία αυτών σε ύπτια θέση με binning 8. Τα δεδομένα συλλέχθηκαν και αναλύθηκαν χρησιμοποιώντας το λογισμικό Living Image. 28

35 3.7.2 In situ φθορισμός Στερεοσκόπιο φθορισμού Προκειμένου να εκτιμηθεί ο βαθμός στον οποίο επετεύχθη ο ανασυνδυασμός στο υπεζωκοτικό μεσοθήλιο mt.mg ποντικών μετά από έγχυση αδενοϊών που κωδικοποιούν τα γονίδια της Cre ρεκομπινάσης και της λουσιφεράσης έγινε απεικόνιση των πνευμόνων στο στερεοσκόπιο φθορισμού (Zeiss). Πιο συγκεκριμένα, μετά τη θανάτωση των ζώων και την εκτομή των πνευμόνων, τοποθετήθηκαν οι πνεύμονες σε τρυβλία έξι θέσεων που περιείχαν PBS. Στη συνέχεια, μεταφέρθηκαν για in vivo παρατήρηση στο στερεοσκόπιο φθορισμού (Zeiss) όπου λήφθησαν εικόνες με κατάλληλη κάμερα και το λογισμικό Axio Vision Μικροσκοπία συνεστίασης- Confocal microscopy Σε ποντικούς mt.mg που είχαν λάβει Ad-GFP και Ad-Luc ενδοϋπεζωκοτικά κατά τη θυσία τους αφαιρέθηκε τμήμα του διαφραγματικού υπεζωκότα και τοποθετήθηκε σε αντικειμενοφόρο πλάκα. Μετά τη μονιμοποίησή του για 24 ώρες σε PFA 4% στους 4 o C, έγινε εκ νέου ξέπλυμα με PBS και χρώση με draq-5 (3μΜ) και κάλυψη με καλυπτρίδες. Τα παρασκευάσματα παρατηρήθηκαν στο συνεστιακό μικροσκόπιο (Leica) και λήφθησαν 20 τομές ανά 2 μm με προσανατολισμό από το θωρακικό τοίχωμα προς τους πνεύμονες σε 2 μήκη κύματος (GFP 488nm και κόκκινο 568nm). 3.8 ΖΩΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΥΣ Ενδοϋπεζωκοτική έγχυση καρκινικών κυττάρων LLC και AE17 Για ενδοϋπεζωκοτικές ενέσεις τα πειραματόζωα αναισθητοποιήθηκαν με εισπνεόμενη αναισθησία με ισοφλουράνιο μέσω ειδικής συσκευής αναισθησίας μικρών τρωκτικών. Το δέρμα του αριστερού προσθιοπλάγιου θωρακικού τοιχώματος αποστειρώθηκε και διενεργήθηκε τομή 5mm. Ακολούθως απομακρύνθηκαν οι περιτονίες και οι μύες και εγχύθηκαν κύτταρα των καρκινικών σειρών LLC και AE17 σε διάλυμα 50μl PBS στην υπεζωκοτική κοιλότητα. Τα πειραματόζωα βρίσκονταν υπό συνεχή παρακολούθηση μέχρι και την πλήρη ανάνηψή τους. 29

36 3.8.2 Ενδοϋπεζωκοτική έγχυση Αd-Cre, Αd-Luc, Ad-GFP Για τις ενδοϋπεζωκοτικές αυτές ενέσεις, ακολουθήθηκε η διαδικασία όπως ακριβώς στις ενδοϋπεζωκοτικές ενέσεις των καρκινικών σειρών. Εγχύθηκαν 50μl αδενοϊών που κωδικοποιούν τα γονίδια της Cre ρεκομπινάσης και της λουσιφεράσης 5x10 8 pfu την ημέρα 0 και αδενοϊών που κωδικοποιούν το GFP και το γονίδιο της λουσιφεράσης, 3 ημέρες μετά την ενδοϋπεζωκοτική έγχυση των καρκινικών σειρών LLC και AE17, σε ποντικούς mt.mg Συλλογή των βιολογικών υλικών Μετά από 14 ημέρες τα πειραματόζωα θανατώθηκαν με υπερδοσολογία ισοφλουρανίου και πραγματοποιήθηκε η λήψη των πνευμόνων. Τα στάδια ήταν τα ακόλουθα: -αποστείρωση με αιθανόλη του χειρουργικού πεδίου -διάνοιξη της κοιλιακής χώρας -προσπέλαση διαφράγματος -συλλογή πλευριτικού υγρού (αν υπάρχει) ή λήψη πλευριτικού εκπλύματος μέσω έγχυσης φυσιολογικού ορού και αναρρόφησης αυτού -ενδοκαρδιακή έγχυση φυσιολογικού ορού προκειμένου να αφαιρεθεί το αίμα από τους πνεύμονες -έκπτυξη πνευμόνων μέσω ενδοτραχειακής έγχυσης διαλύματος OCT/PFA (1:2) και αφαίρεση αυτών με μονιμοποίηση στο ίδιο υλικό - κατάψυξη πνευμόνων σε υγρό άζωτο Ιστολογία Α) Μονιμοποίηση και κρυοσυντήρηση Αμέσως μετά τη θανάτωση των ζώων απομονώθηκαν οι πνεύμονες και τοποθετήθηκαν σε δοχεία πλήρως καλυμμένα με OCT. Στη συνέχεια, με λαβίδα παγώθηκαν σε υγρό άζωτο για τόσο χρονικό διάστημα ώστε να στερεοποιηθούν και τοποθετήθηκαν για συντήρηση στους

37 ο C. Επειδή μάλιστα το πάγωμα των ιστών είναι άμεσο αποτελεί ουσιαστικά μέθοδο μονιμοποίησης. Στους -80 ο C, οι πνεύμονες μπορούν να συντηρηθούν για όσο χρονικό διάστημα εμείς επιθυμούμε. Λήψη κρυοτομών: Ρυθμίζουμε τη θερμοκρασία της κρυοτόμου (Leitz cryostat, Leica, Nussloch, Germany) στους 20 ο C. Φέρνουμε τα ιστολογικά παρασκευάσματα από τους -80 ο C και τους τοποθετούμε μέσα στην κρυοτόμο. Τους αφήνουμε εκεί μια ώρα. Βάζουμε μια σταγόνα OCT στις ειδικές βάσεις της κρυοτόμου και τοποθετούμε πάνω στον ιστό. Συμπληρώνουμε με OCT και γύρω-γύρω από τον ιστό. Αφήνουμε τους ιστούς στις βάσεις 20 λεπτά να στερεοποιηθούν. Ρυθμίζουμε την κρυοτόμο ώστε να πάρουμε τομές στα 10 nm. Για να βρούμε σε τι επίπεδο βρισκόμαστε στον ιστό παίρνουμε δοκιμαστικές τομές και τις παρατηρούμε στο μικροσκόπιο. Πριν τις βάψουμε τις αφήνουμε να στεγνώσουν 20 λεπτά ή τις τοποθετούμε στους 20 ο C για μελλοντική χρώση. Β) Χρώση Hoechst Αφού αφέθηκαν οι κρυοτομές να στεγνώσουν για 20 λεπτά μετά την κρυοτόμο βάφτηκαν ακολουθώντας τα κάτωθι βήματα: 10 λεπτά PFA 4% (περίπου 300μl ανά τομή). 5 λεπτά ξέπλυμα σε 1xPBS 5 λεπτά Hoecsht (1/10000 αραίωση, υπολογίζουμε 500 μl ανά τομή, η αραίωση γίνεται με 1x PBS) και καλύπτονται οι τομές με αλουμινόχαρτο γιατί το Hoecsht είναι φωτοευαίσθητο Απομακρύνεται σε χαρτί το υπόλοιπο Hoecsht από τις τομές και αφήνονται να στεγνώνουν σκεπασμένες με αλουμινόχαρτο. Τοποθετούνται καλυπτρίδες στις τομές κολλώντας τες με Mowiol (60 μl ανά τομή) Οι τομές είναι έτοιμες για παρατήρηση στο μικροσκόπιο. Η χρώση Hoecsht ανήκει σε μια οικογένεια μπλε φθορίζοντων χρωστικών ( βενζαμιδίνες) που βάφουν το DNA. Αναπτύχθηκαν από τον Hoecsht ο οποίος και τα αρίθμησε. Υπάρχουν δηλαδή 3 χρώσεις Hoecsht με τους αριθμούς 33258, 33342, Τα δύο πρώτα είναι τα πιο συχνά 31

38 χρησιμοποιούμενα και έχουν παρόμοια φάσματα εκπομπής (εκπέμπουν στο υπεριώδες γύρω στα 350 nm). H χρώση Hoecsht πλεονεκτεί σε σχέση με τη χρώση DAPI στο ότι είναι λιγότερο τοξική και στο ότι διαθέτει μια επιπλέον αιθυλομάδα που την καθιστά πιο διαπερατή Κυτταροφυγοκεντρικά δείγματα Παρασκευάστηκαν κυτταροφυγοκεντρικά δείγματα (cytospins) από κύτταρα/50μl πλευριτικού εκπλύματος (pleural lavage) ποντικών ως εξής: Φυγοκέντρηση στα 300g για 5 min του πλευριτικού εκπλύματος Το ίζημα επαναδιαλύεται σε 3 ml red blood cell lysis buffer και μεταφέρεται σε falcons. Όταν πραγματοποιηθεί η λύση των ερυθρών αιμοσφαιρίων συμπληρώνονται τα falcons με 1x PBS μέχρι τα 15 ml και φυγοκεντρούνται στα 300g για 5 min. Μετά τη φυγοκέντρηση, απομακρύνεται το υπερκείμενο και το ίζημα επαναδιαλύεται σε 1ml buffer (PBS με 2% FBS) Ακολουθεί η μέτρηση του αριθμού των κυττάρων στο αιμοκυττόμετρο και η αραίωσή τους ώστε να έχουμε 10 6 κύτταρα/ml. Από τα κύτταρα αυτά, φορτώνονται στη συσκευή παρασκευής κυτταροφυγοκεντρικών δειγμάτων 50 μl. Τα κυτταροφυγοκεντρικά δείγματα στη συνέχεια αποξηραίνονται σε θερμοκρασία δωματίου για 5 min και βάφονται με Hoecsht με το ίδιο προτόκολλο όπως εκείνο της χρώσης των κρυοτομών. Τέλος, καλύπτονται με καλυπτρίδες οι οποίες κολλώνται με Mowiol Μικροσκοπία Φθορισμού Μετά τη χρώση των κρυοτομών με Hoecsht, αυτές μεταφέρθηκαν στο μικροσκόπιο φθορισμού (Zeiss) προκειμένου να εκτιμηθεί η έκταση και ο βαθμός της διαγονιδιακής μεταφοράς επιπλέον της στερεοσκοπικής απεικόνισης. Σε κάθε οπτικό πεδίο λαμβάνονταν 3 εικόνες σε 3 διαφορετικά μήκη κύματος. Αυτά ήταν: Για κόκκινο φθορισμό (568nm) όπου απεικονιζόταν το πνευμονικό παρέγχυμα και το μεσοθήλιο κόκκινο όπως αναμενόταν για ποντικούς ιχνηλάτες mt.mg. 32

39 Για πράσινο φθορισμό (GFP 488nm ) όπου απεικονίζονταν πράσινα τα σημεία όπου είχε επιτευχθεί ο ανασυνδυασμός μέσω Cre ρεκομπινάσης. Για μπλε φθορισμό (UV) όπου απεικονίζονταν μπλε οι πυρήνες των κυττάρων μέσω χρώσης Hoecsht ώστε να ταυτοποιηθούν ευκολότερα τα μεμονωμένα κύτταρα. 33

40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 4.1 IN VIVO ΜΕΛΕΤΕΣ Μελέτη της χρονικής διαδρομής της παροδικής γονιδιακής έκφρασης στην υπεζωκοτική κοιλότητα Προκειμένου να μελετήσουμε τη χρονική διαδρομή της παροδικής γονιδιακής έκφρασης στον υπεζωκότα, υγιείς ποντικοί φυσικού τύπου C57/BL6 έλαβαν ενδοϋπεζωκοτική έγχυση 5x10 8 μολυσματικών μονάδων (pfu) αδενοϊού τύπου 5 που κωδικοποιεί το γονίδιο της λουσιφεράσης (Αd-Luc). Οι ποντικοί ξυρίστηκαν στην περιοχή του θώρακα και της κοιλιακής χώρας ώστε να μην εξασθενήσει το σήμα. Ακολούθησαν οπισθοβολβικές ενέσεις 100μl λουσιφερίνης (προκειμένου να εισέλθει η λουσιφερίνη στη φλεβική κυκλοφορία και να κατανεμηθεί με τη βοήθεια αυτής στο σώμα των ζώων) που είναι το υπόστρωμα της αντίδρασης D-luciferin oxyluciferin + PPi + AMP +CO 2 τις ημέρες 0, 3, 7, 10, 14 από την έγχυση του αδενοϊού στους ποντικούς αφού αναισθητοποιήθηκαν πρώτα με μέθη ισοφλουρανίου (Σχήμα 4.1). H κατανομή της λουσιφερίνης στο σώμα των ποντικών απεικονίστηκε με τη χρήση της συσκευής της βιοφωταύγειας. Η αντίδραση αυτή της λουσιφερίνης έχει κορύφωση σε μήκος κύματος 490 nm. Όπως φαίνεται στο σχήμα 4.2, η θωρακική φωτεινή εκπομπή ποντικών C57/BL6 κορυφώθηκε την πρώτη εβδομάδα και υποχώρησε τη δεύτερη μετά από την ενδοϋπεζωκοτική έγχυση του Ad-Luc. Στην παραπάνω πειραματική διαδικασία ως μάρτυρες χρησιμοποιήθηκαν υγιείς ποντικοί φυσικού τύπου C57/BL6 που έλαβαν ενδοϋπεζωκοτικές εγχύσεις 5x10 8 pfu αδενοϊού τύπου 5 που κωδικοποιεί την Cre ρεκομπινάση (Ad-Cre). Και σε αυτούς τους ποντικούς έγινε απεικόνιση βιοφωταύγειας στα ίδια χρονικά σημεία με τους ποντικούς C57/BL6 που είχαν λάβει Ad-Luc. Όπως φαίνεται στα σχήματα 4.1 και 4.2 δεν παρατηρήθηκε θωρακική φωτεινή εκπομπή μετά από ενδοϋπεζωκοτική έγχυση Ad-Cre. 34

41 Σχήμα 4.1. Απεικόνιση C57BL/6 ποντικών με τη μέθοδο της βιοφωταύγειας πριν και μετά από 7 ημέρες από την έγχυση Ad-Luc και Ad-Cre. Σχήμα 4.2. Διάγραμμα απεικόνισης της χρονικής διαδρομής της παροδικής γονιδιακής έκφρασης της λουσιφερίνης στην υπεζωκοτική κοιλότητα ποντικών C57BL/ Μελέτη της διαγονιδιακής μεταφοράς στο φυσιολογικό υπεζωκοτικό επιθήλιο Προκειμένου να μελετηθεί η έκταση και ο βαθμός της διαγονιδιακής μεταφοράς στο φυσιολογικό υπεζωκοτικό επιθήλιο διαγονιδιακοί ποντικοί ιχνηλάτες mt.mg έλαβαν ενδούπεζωκοτικές εγχύσεις 5x10 8 pfu Ad-Cre και Ad-Luc. Δύο εβδομάδες μετά τις ενδοϋπεζωκοτικές εγχύσεις στους ποντικούς ακολούθησε θανάτωση αυτών με υπερδοσολογία ισοφλουρανίου. Στη συνέχεια αφαιρέθηκαν οι πνεύμονες και παρατηρήθηκαν στο στερεοσκόπιο φθορισμού όπου, όπως φαίνεται στο Σχήμα 4.3, είχαμε πράσινο φθορισμό στα κύτταρα εκείνα του υπεζωκότα που είχε γίνει ο ανασυνδυασμός. B/W 35

42 B/W GFP Ad-luc Ad-Cre Σχήμα 4.3. Στερεοσκοπική απεικόνιση πνευμόνων mt.mg ποντικών 2 εβδομάδες μετά από την έγχυση Ad-Luc και Ad-Cre. Ακολούθησε κρυοσυντήρηση των πνευμόνων και λήψη κρυοτομών από διάφορα επίπεδα αυτών. Στη συνέχεια, οι τομές βάφτηκαν με χρώση Hoechst που βάφει αποκλειστικά τους πυρήνες των κυττάρων. Στο Σχήμα 4.4, παρουσιάζονται οι κρυοτομές των πνευμόνων όπως παρατηρήθηκαν στο μικροσκόπιο φθορισμού σε τρία μήκη κύματος (μπλε UV για Hoechst 33258, ερυθρό 568nm για Tm.eGFP και πράσινο 488 nm για GFP) καθώς και οι εικόνες συνεντοπισμού όπως προέκυψαν με τη χρήση του προγράμματος photoshop. Παρατηρούμε λοιπόν αποκλειστικά ερυθρό φθορισμό σε όλες τις υπεζωκοτικές επιφάνειες και τα υποκείμενα πνευμονικό παρέγχυμα και θωρακικό τοίχωμα δύο εβδομάδες μετά από ενδοϋπεζωκοτική έγχυση μάρτυρα Ad-Luc σε ποντικούς mt.mg. Αντίθετα, χορήγηση Ad-Cre στους ίδιους ποντικούς προκάλεσε διάχυτη εξάλειψη του ερυθρού και εμφάνιση πράσινου φθορίζοντος σήματος σε όλες τις υπεζωκοτικές επιφάνειες, το οποίο εντοπιζόταν κατ αποκλειστικότητα στα υπεζωκοτικά μεσοθηλιακά κύτταρα. Μάλιστα, ενώ η έγχυση των αδενοϊών είχε γίνει στο αριστερό ήμισι της υπεζωκοτικής κοιλότητας παρατηρώντας τη μεσολόβιο στην εικόνα και γνωρίζοντας ότι ο δεξιός πνεύμονας στον ποντικό είναι τρίλοβος ενώ ο αριστερός μονόλοβος συμπεραίνουμε ότι η διαγονιδιακή μεταφορά επιτεύχθηκε σε όλο το μήκος της υπεζωκοτικής κοιλότητας. 36

43 Σχήμα 4.4. Απεικόνιση υπεζωκοτικών επιφανειών C57BL/6 ποντικών με τη βοήθεια της μικροσκοπίας φθορισμού 2 εβδομάδες μετά την έγχυση Αd-Luc και Ad-Cre. Προχωρήσαμε όμως και σε ποσοτικοποίηση του φαινομένου του ανασυνδυασμού των μεσοθηλιακών κυττάρων. Μετρήσαμε τα GFP + κύτταρα σε περισσότερα του ενός οπτικά πεδία και υπολογίσαμε τον μέσο όρο αυτών. Έπειτα, υπολογίσαμε την εκατοστιαία αναλογία αυτών στο σύνολο των μεσοθηλιακών κυττάρων. Η παραπάνω διαδικασία έγινε σε ιστούς από ποντικούς mt.mg που είχαν λάβει τόσο Ad-Cre όσο και Ad-Luc. Παρατηρούμε λοιπόν στo Σχήμα 4.5 ότι σε ποντικούς mt.mg που έλαβαν Ad-Cre το ποσοστό των GFP + μεσοθηλιακών κυττάρων, κυττάρων δηλαδή που έγινε ο ανασυνδυασμός, αγγίζει σχεδόν το 100%. Αντίθετα, σε ποντικούς mt.mg που έλαβαν Ad- Luc, το ποσοστό των ανασυνδυασμένων κυττάρων είναι σχεδόν μηδενικό. 37

44 Σχήμα 4.5. Διάγραμμα απεικόνισης του ποσοστού των κυττάρων στα οποία έγινε ανασυνδυασμός μετά από έγχυση Ad-Luc και Ad-Cre. Προχωρώντας σε μεγαλύτερη μεγέθυνση και εξετάζοντας τις κρυοτομές των mt.mg που είχαν λάβει Ad-Cre, παρατηρούμε ότι η ενδοϋπεζωκοτική έγχυση Ad-Cre δεν προκάλεσε τη διαμόλυνση βαθύτερων στρωμάτων των πνευμόνων όπως απεικονίζεται και στο Σχήμα 4.6. Σχήμα 4.6. Απεικόνιση υπεζωκοτικών επιφανειών mt.mg ποντικών, με τη βοήθεια της μικροσκοπίας φθορισμού, που έλαβαν Αd-Cre σε μεγαλύτερη μεγέθυνση Μελέτη της διαγονιδιακής μεταφοράς στο παθολογικό υπεζωκοτικό επιθήλιο Προκειμένου να μελετηθεί η σύσταση και ο βαθμός της διαγονιδιακής μεταφοράς και σε παθολογικό υπεζωκοτικό επιθήλιο, διαγονιδιακοί ποντικοί ιχνηλάτες mt.mg έλαβαν την ημέρα 0 ενδοϋπεζωκοτικές εγχύσεις με καρκινικές σειρές αδενοκαρκινώματος πνεύμονα 38

45 (LLC) και μεσοθηλιώματος (ΑΕ17) (3 x 10 6 κύτταρα/ml) και την ημέρα 10 έγινε ενδοϋπεζωκοτική έγχυση 5x10 8 Ad-Luc και Ad-GFP. Τα πειραματόζωα θυσιάστηκαν με υπερδοσολογία ισοφλουρανίου και λήφθησαν οι πνεύμονες για κρυοτομές και παρατήρηση στο μικροσκόπιο φθορισμού καθώς και τμήματα του διαφραγματικού υπεζωκότα για παρατήρηση στο συνεστιακό μικροσκόπιο. Προκειμένου να παρατηρηθούν τα ιστολογικά παρασκευάσματα στο συνεστιακό μικροσκόπιο βάφτηκαν με draq-5 σε αραίωση 1:1500. Στη συνέχεια, λήφθησαν 20 τομές από κάθε παρασκεύασμα με βήμα 20μm. Όπως φαίνεται στο Σχήμα 4.7 o Ad-GFP έχει διαμολύνει ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των μεσοθηλιακών κυττάρων του διαφραγματικού υπεζωκότα (GFP + κύτταρα). Σχήμα 4.7. Εικόνες συνεστιακής μικροσκοπίας παθολογικού υπεζωκότα mt.mg ποντικών 2 εβδομάδες μετά από έγχυση Αd-GFP και Αd-Luc. Στο Σχήμα 4.8, παρουσιάζονται οι κρυοτομές των πνευμόνων όπως παρατηρήθηκαν στο μικροσκόπιο φθορισμού σε τρία μήκη κύματος (μπλε UV για Hoechst 33258, ερυθρό 568nm για Tm.eGFP και πράσινο 488nm για GFP) καθώς και οι εικόνες συνεντοπισμού όπως προέκυψαν με τη χρήση του προγράμματος photoshop. 39

46 Σχήμα 4.8. Απεικόνιση παθολογικών υπεζωκοτικών επιφανειών mt.mg ποντικών με τη βοήθεια της μικροσκοπίας φθορισμού 2 εβδομάδες μετά την έγχυση Αd-Cre και Αd-Luc. Παρατηρούμε λοιπόν ερυθρό φθορισμό σε όλες τις υπεζωκοτικές επιφάνειες και το πνευμονικό παρέγχυμα καθώς και στα αιμοποιητικά στοιχεία του όγκου (νεοαγγεία) μετά από την ενδοϋπεζωκοτική έγχυση μάρτυρα Ad-Luc σε ποντικούς mt.mg που έχουν αναπτύξει όγκους και ΚΥΣ, 2 εβδομάδες μετά από έγχυση καρκινικών κυττάρων LLC και ΑΕ17. 40

47 Αντίθετα, χορήγηση Ad-GFP στους ίδιους ποντικούς προκάλεσε διάχυτη εμφάνιση πράσινου φθορισμού μαζί με τον κόκκινο φθορισμό μέσα στους όγκους. Παρατηρούμε δηλαδή ότι και κύτταρα του όγκου διαμολύνθηκαν μετά από ενδοϋπεζωκοτική έγχυση Ad- GFP. Μάλιστα, το ποσοστό διαμόλυνσης είναι μεγαλύτερο σε όγκους που αναπτύχθηκαν από την καρκινική σειρά μεσοθηλιώματος (ΑΕ17) σε σχέση με εκείνη του αδενοκαρκινώματος πνεύμονα (LLC). Eκτός όμως από τα ιστολογικά παρασκευάσματα, στο μικροσκόπιο φθορισμού εξετάστηκε και το υπεζωκοτικό έκπλυμα των ίδιων ποντικών που είχαν λάβει Ad-GFP. Στο Σχήμα 4.9 παρατηρούμε διάσπαρτο φθορισμό GFP + κυττάρων δηλαδή κυττάρων που έχουν διαμολυνθεί από τον αδενοϊό. Επίσης, παρατηρείται και κόκκινος φθορισμός που προέρχεται από τα κύτταρα του ξενιστή. Σχήμα 4.9. Απεικόνιση υπεζωκοτικού εκπλύματος mt.mg ποντικών στους οποίους είχε προκληθεί νεοπλασία, με τη βοήθεια της μικροσκοπίας φθορισμού, 2 εβδομάδες μετά από έγχυση Αd-Cre και Αd-Luc. 4.2 IN VITRO ΜΕΛΕΤΕΣ Μελέτες διαμόλυνσης κυτταρικών σειρών με τη μέθοδο της βιοφωταύγειας Προκειμένου να μελετήσουμε αν οι αδενοϊοί μπορούν να διαμολύνουν και σε ποιο βαθμό καρκινικά κύτταρα in vitro, προχωρήσαμε στη διαμόλυνση ανθρώπινων και ποντικίσιων καρκινικών κυτταρικών σειρών καθώς και φυσιολογικών ανθρώπινων κυττάρων μεσοθηλιώματος με Ad-Luc και Αd-GFP. Ως αρνητικός μάρτυρας χρησιμοποιήθηκε το πλασμίδιο cag-luc. 41

48 Προχωρήσαμε σε προσδιορισμό της λουσιφερίνης για κάθε μια από τις κυτταρικές σειρές που διαμολύνθηκαν στα χρονικά σημεία 0, 24, 48, 72 ώρες. Τα αποτελέσματα απεικονίζονται στο Σχήμα 4.10 όπου και παρατηρούμε ότι πιο έντονο σήμα δίνουν τα φυσιολογικά ανθρώπινα μεσοθηλιακά κύτταρα (Met5A), οι ποντικίσιες κυτταρικές σειρές μεσοθηλιώματος (ΑΒ1, ΑΒ2 και ΑΕ17) και η καρκινική σειρά αδενοκαρκινώματος παγκρέατος ποντικού (ΡΑΝΟ2). Αd- GFP pcagluc Ad- Luc Ad- GFP Ad- Luc Ad- GFP pcagluc pcagluc Ad- Luc Σχήμα Απεικόνιση φυσιολογικών και καρκινικών σειρών με τη μέθοδο της βιοφωταύγειας στις 0,24,48,72 ώρες, μετά από διαμόλυνσή τους με Αd-Luc, Ad-GFP και cag-luc πλασμίδιο. Προχωρήσαμε όμως και σε περαιτέρω ποσοτικοποίηση του φαινομένου της διαμόλυνσης των κυτταρικών σειρών. Τα δεδομένα από τη συσκευή βιοφωταύγειας συλλέχθηκαν και αναλύθηκαν με το living image λογισμικό ενώ η στατιστική τους ανάλυση έγινε με το πρόγραμμα Prism. Όπως φαίνεται στο Σχήμα 4.11, στατιστικώς σημαντική διαμόλυνση δίνεται στα εξής: Φυσιολογικά μεσοθηλιακά κύτταρα (Met5A) Κύτταρα αδενοκαρκινώματος παγκρέατος ( PANO2) Κύτταρα μεσοθηλιώματος ποντικού (AB1, AB2, AE17) Κύτταρα ανθρώπινου μεσοθηλιώματος (ZL34) Κύτταρα αδενοκαρκινώματος πνεύμονα (LLC, Α549) 42

49 Λιγότερο στατιστικώς σημαντική διαφορά δίνουν η ανθρώπινη κυτταρική σειρά μελανώματος (SKMEL2) ενώ μη στατιστικώς σημαντική διαφορά δίνουν η ποντικίσια κυτταρική σειρά μακροφάγων Raw264.7 και η ποντικίσια κυτταρική σειρά αδενοκαρκινώματος παχέως εντέρου MC38. Σχήμα Διάγραμμα απεικόνισης του φαινομένου της διαμόλυνσης των κυτταρικών σειρών βάσει των δεδομένων της συσκευής βιοφωταύγειας Μελέτες διαμόλυνσης κυτταρικών σειρών με τη βοήθεια της μικροσκοπίας φθορισμού Οι παραπάνω κυτταρικές σειρές απεικονίστηκαν και με τη βοήθεια της μικροσκοπίας φθορισμού στις 0, 24, 48, 72 ώρες. Στο Σχήμα 4.12 απεικονίζεται ένα χαρακτηριστικό οπτικό πεδίο από κάθε κυτταρική σειρά στις 72 ώρες. Και εδώ παρατηρείται ο έντονος φθορισμός από τη διαμόλυνση των Met5A, PANO2, AB1, AB2 και ΑΕ17 από τον Ad-GFP. Επίσης, απεικονίζεται και ο αρνητικός μάρτυρας Ad-Luc o oποίος δεν δίνει σήμα στο μικροσκόπιο φθορισμού. 43

50 Σχήμα Απεικόνιση με τη βοήθεια της μικροσκοπίας φθορισμού των κυτταρικών σειρών στις 0,24, 48, 72 ώρες μετά τη διαμόλυνσή τους τους με Ad-Luc και Ad-GFP. Τέλος, προχωρήσαμε και εδώ στην ποσοτικοποίηση του φαινομένου της διαμόλυνσης των κυτταρικών σειρών από τον Ad-GFP και Ad-Luc. Μετρήσαμε τα τα GFP + κύτταρα σε περισσότερα του ενός οπτικά πεδία και υπολογίσαμε τον μέσο όρο αυτών. Έπειτα, υπολογίσαμε την εκατοστιαία αναλογία αυτών στο σύνολο των κυττάρων. Παρατηρούμε λοιπόν στο Σχήμα 4.13 ότι το ποσοστό των GFP + κυττάρων είναι στατιστικώς σημαντικό για τις κυτταρικές σειρές Met5A, PANO2, AB2 και ΑΕ17. Οι υπόλοιπες κυτταρικές σειρές δίνουν μικρότερα ποσοστά GFP + κυττάρων. Τέλος, το ποσοστό των GFP + κυττάρων που διαμολύνθηκαν με Αd-Luc είναι μηδενικό όπως αναμενόταν (αρνητικός μάρτυρας). 44

51 Σχήμα Διάγραμμα απεικόνισης του ποσοστού των κυττάρων που διαμολύνθηκαν μετά από έγχυση Αd-Luc (αρνητικός μάρτυρας) και Αd-GFP. 45

Ζωικά πρότυπα κακόηθους υπεζωκοτικής συλλογής

Ζωικά πρότυπα κακόηθους υπεζωκοτικής συλλογής Ανασκόπηση Ζωικά πρότυπα κακόηθους υπεζωκοτικής συλλογής Μαριάνθη Ηλιοπούλου, MD, 1 Αντωνία Μαραζιώτη, PhD, 2 Γεώργιος Σταθόπουλος, MD, PhD 3 1 Ιατρός, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ Καθώς η επιστημονική γνώση και κατανόηση αναπτύσσονται, ο μελλοντικός σχεδιασμός βιοτεχνολογικών προϊόντων περιορίζεται μόνο από τη φαντασία μας Βιοτεχνολογία

Διαβάστε περισσότερα

94 95 96 97 98 Ο ρόλος της αγγειογένεσης στη μετάσταση Η νεοαγγείωση αποτελεί ένα απαραίτητο τμήμα της ογκογόνου διεργασίας που διασφαλίζει τη γρηγορότερη και ανεμπόδιστη ανάπτυξη του όγκου. Η λειτουργική

Διαβάστε περισσότερα

Ψαλλίδας Ιωάννης, Μαγκούτα Σοφία, Παππάς Απόστολος, Μόσχος Χαράλαµπος, Βαζακίδου Μαρία Ελένη, Χαράλαµπος Ρούσσος, Σταθόπουλος Γέωργιος, Καλοµενίδης

Ψαλλίδας Ιωάννης, Μαγκούτα Σοφία, Παππάς Απόστολος, Μόσχος Χαράλαµπος, Βαζακίδου Μαρία Ελένη, Χαράλαµπος Ρούσσος, Σταθόπουλος Γέωργιος, Καλοµενίδης Ψαλλίδας Ιωάννης, Μαγκούτα Σοφία, Παππάς Απόστολος, Μόσχος Χαράλαµπος, Βαζακίδου Μαρία Ελένη, Χαράλαµπος Ρούσσος, Σταθόπουλος Γέωργιος, Καλοµενίδης Ιωάννης µορφή κακοήθειας που αναπτύσεται από

Διαβάστε περισσότερα

2) Ανάπτυξη βασικών αρχών της in vivo μεταφοράς γονιδίων με την βοήθεια ειδικών συστημάτων μεταφοράς (πλασμίδια, αδενοϊοί)

2) Ανάπτυξη βασικών αρχών της in vivo μεταφοράς γονιδίων με την βοήθεια ειδικών συστημάτων μεταφοράς (πλασμίδια, αδενοϊοί) ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΖΩΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ 4 η Ενότητα: 1) Ανάπτυξη βασικών αρχών πειραματικών in vivo μεθόδων για την δημιουργία διαγονιδιακών ζώων (knock-out / knock-in) 2) Ανάπτυξη βασικών αρχών της in

Διαβάστε περισσότερα

Γυμνάσιο Κερατέας ΚΑΡΚΙΝΟΣ & ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ. Αναστασία Σουλαχάκη Κωνσταντίνα Πρίφτη

Γυμνάσιο Κερατέας ΚΑΡΚΙΝΟΣ & ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ. Αναστασία Σουλαχάκη Κωνσταντίνα Πρίφτη Γυμνάσιο Κερατέας ΚΑΡΚΙΝΟΣ & ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ Αναστασία Σουλαχάκη Κωνσταντίνα Πρίφτη 2013 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ : Ορολογία και λίγα λόγια για τον καρκίνο Χαρακτηριστικά του καρκίνου Μεταλλάξεις Μεταλλάξεις και καρκίνος

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ. Σχηµατική απεικόνιση της µεγάλης και της µικρής κυκλοφορίας

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ. Σχηµατική απεικόνιση της µεγάλης και της µικρής κυκλοφορίας ΤΕΙ ΠΑΤΡΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΑΝΑΤΟΜΙΑ Ι ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : Γεράσιµος Π. Βανδώρος ΑΙΜΟΦΟΡΑ ΑΓΓΕΙΑ ΑΡΤΗΡΙΕΣ - ΦΛΕΒΕΣ - ΤΡΙΧΟΕΙ Η 1 ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ Μεγάλη και µικρή κυκλοφορία Σχηµατική

Διαβάστε περισσότερα

Υπεζωκοτικές συλλογές σε παθήσεις κάτω του διαφράγματος

Υπεζωκοτικές συλλογές σε παθήσεις κάτω του διαφράγματος Υπεζωκοτικές συλλογές σε παθήσεις κάτω του διαφράγματος Γιάννης Καλομενίδης 2η Πνευμονολογική Κλινική Ιατρικής Σχολής Αθηνών ΔΙΙΔΡΩΜΑΤΑ Κίρρωση Περιτοναϊκή κάθαρση Ουροθώρακας Γλυκινοθώρακας ΕΞΙΔΡΩΜΑΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 4 Ο, 7 Ο, 8 Ο, 9 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 4 Ο, 7 Ο, 8 Ο, 9 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 4 Ο, 7 Ο, 8 Ο, 9 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ 1. Η μεταφορά ανθρώπινου γονιδίου σε βακτήριο δίνει διαφορετικό προϊόν μεταγραφής και μετάφρασης, ενώ σε μύκητες μεταγράφεται κανονικά αλλά το προϊόν μετάφρασης εμφανίζει

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΟΝΟΜΑ:ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΕΠΙΘΕΤΟ:ΠΡΙΦΤΗ ΤΑΞΗ:Γ ΤΜΗΜΑ:4

ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΟΝΟΜΑ:ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΕΠΙΘΕΤΟ:ΠΡΙΦΤΗ ΤΑΞΗ:Γ ΤΜΗΜΑ:4 ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΟΝΟΜΑ:ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΕΠΙΘΕΤΟ:ΠΡΙΦΤΗ ΤΑΞΗ:Γ ΤΜΗΜΑ:4 Τι εννοούμε με τον όρο μεταλλάξεις; Το γενετικό υλικό μπορεί να υποστεί αλλαγές με πολλούς διαφορετικούς

Διαβάστε περισσότερα

Δεκαπεντάλεπτη προετοιμασία του φοιτητή ιατρικής για το μάθημα του καρκίνου του όρχη βασικές γνώσεις :

Δεκαπεντάλεπτη προετοιμασία του φοιτητή ιατρικής για το μάθημα του καρκίνου του όρχη βασικές γνώσεις : Δεκαπεντάλεπτη προετοιμασία του φοιτητή ιατρικής για το μάθημα του καρκίνου του όρχη βασικές γνώσεις : Οι όρχεις αποτελούν κομμάτι του αναπαραγωγικού συστήματος (παραγωγή σπερματοζωάριων) του άνδρα αλλά

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΕΡΑΤΕΑΣ ΕΤΟΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΕΡΑΤΕΑΣ ΕΤΟΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΕΡΑΤΕΑΣ ΕΤΟΣ 2012-2013 ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ Τι είναι ο καρκίνος ; Ο Καρκίνος είναι ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα υγείας που παρατηρούνται σήμερα στις αναπτυγμένες χώρες. Οι στατιστικές

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο...2 I. Εφαρµογές της βιοτεχνολογίας στην ιατρική...2 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ...7 ΝΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΤΕ ΤΑ ΚΕΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΛΕΞΗ...

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο...2 I. Εφαρµογές της βιοτεχνολογίας στην ιατρική...2 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ...7 ΝΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΤΕ ΤΑ ΚΕΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΛΕΞΗ... ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο...2 I. Εφαρµογές της βιοτεχνολογίας στην ιατρική...2 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ...7 ΝΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΤΕ ΤΑ ΚΕΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΛΕΞΗ...10 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο I. Εφαρµογές της βιοτεχνολογίας

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΙΩΑΝΝΑ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΚΠΑ ΤΟ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΕ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ STRESS ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΜΕΓΑΛΟΥ ΥΨΟΜΕΤΡΟΥ Η ατμοσφαιρική

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ MEDICAL THORACOSCOPY ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ. Πιλιλίτσης Λεωνίδας Ειδικός πνευμονολόγος Γ.Ν.Λαμίας

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ MEDICAL THORACOSCOPY ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ. Πιλιλίτσης Λεωνίδας Ειδικός πνευμονολόγος Γ.Ν.Λαμίας Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ MEDICAL THORACOSCOPY ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Πιλιλίτσης Λεωνίδας Ειδικός πνευμονολόγος Γ.Ν.Λαμίας ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Ο όρος θωρακοσκόπηση εισήχθη από τον Hans Christian Jacobaeus περίπου πριν

Διαβάστε περισσότερα

Μήπως έχω Σκληρόδερµα;

Μήπως έχω Σκληρόδερµα; Μήπως έχω Σκληρόδερµα; Για να πληροφορηθώ µýëïò ôçò Σπάνιος ναι... Μόνος όχι Η Πανελλήνια Ένωση Σπανίων Παθήσεων (Π.Ε.Σ.ΠΑ) είναι ο μόνος φορέας, μη κερδοσκοπικό σωματείο, συλλόγων ασθενών σπανίων παθήσεων

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμοσμένη Διατροφική Ιατρική

Εφαρμοσμένη Διατροφική Ιατρική Γλωσσάρι για το Μάθημα της Διατροφικής Ιατρικής Λιπαρά οξέα: περιέχουν μακριές αλυσίδες μορίων που αποτελούν σχεδόν όλο το σύμπλεγμα λιπιδίων τόσο για τα ζωικά όσο και για τα φυτικά λίπη. Αν αποκοπούν

Διαβάστε περισσότερα

Μικροοργανισμοί. Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς

Μικροοργανισμοί. Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς Μικροοργανισμοί Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς Παθογόνοι μικροοργανισμοί Παθογόνοι μικροοργανισμοί ονομάζονται οι μικροοργανισμοί που χρησιμοποιούν τον άνθρωπο ως ξενιστή

Διαβάστε περισσότερα

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ Απαντήσεις του κριτηρίου αξιολόγησης στη βιολογία γενικής παιδείας 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΘΕΜΑ 1 ο Να γράψετε τον αριθμό καθεμίας από τις ημιτελείς προτάσεις 1 έως και 5, και δίπλα σε αυτόν το γράμμα που αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΘΕΜΑ 1 ο 1. γ 2. δ 3. δ 4. β 5. γ ΘΕΜΑ 2 ο 1. Η συχνότητα των ετερόζυγων ατόμων με δρεπανοκυτταρική αναιμία ή β-θαλασσαιμία είναι αυξημένη

Διαβάστε περισσότερα

ΙΪΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ & Γενετικά Τροποποιημένα Κύτταρα

ΙΪΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ & Γενετικά Τροποποιημένα Κύτταρα ΙΪΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ & Γενετικά Τροποποιημένα Κύτταρα ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΙΩΝ 1. Οι ιοί είναι μικροοργανισμοί που προκαλούν ασθένειες σε ένα οργανισμό, μετά από μόλυνση των κυττάρων του 2. Είναι παρασιτικοί οργανισμοί

Διαβάστε περισσότερα

ΟΞΕIΕΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΚΑΤΩΤΕΡΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟU ΣΥΣΤHΜΑΤΟΣ

ΟΞΕIΕΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΚΑΤΩΤΕΡΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟU ΣΥΣΤHΜΑΤΟΣ ΟΞΕIΕΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΚΑΤΩΤΕΡΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟU ΣΥΣΤHΜΑΤΟΣ (Σύντομη ενημέρωση από ERS - ELF) Οι οξείες λοιμώξεις κατώτερου αναπνευστικού συστήματος περιλαμβάνουν την πνευμονία (λοίμωξη της κυψελίδας του πνεύμονα),

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΠΑΘΟΓΟΝΩΝ ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΜΕ ΕΜΒΟΛΙΑ ΚΑΙ ΟΡΟΥΣ

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΠΑΘΟΓΟΝΩΝ ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΜΕ ΕΜΒΟΛΙΑ ΚΑΙ ΟΡΟΥΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΠΑΘΟΓΟΝΩΝ ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΜΕ ΕΜΒΟΛΙΑ ΚΑΙ ΟΡΟΥΣ ΟΝΟΜΑ:ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΕΠΙΘΕΤΟ:ΠΡΙΦΤΗ ΤΑΞΗ:Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΤΜΗΜΑ: 4 ΗΜ/ΝΙΑ: 11/10/2013 ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΑΘΟΓΟΝΟΥΣ ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ Ένας μικροοργανισμός

Διαβάστε περισσότερα

VATS VATS ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΤΟΜΟΣ ΒΧ ΛΑΙΚΟ V=VINTEO A=ASSISTED T=THORACIC S=SURGERY ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ VATS ΕΠΙΚ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΧΕΙΡ. ΘΩΡΑΚΟΣ ΘΩΡΑΚΟΣΚΟΠΗΣΗ ΘΩΡΑΚΟΣΚΟΠΗΣΗ

VATS VATS ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΤΟΜΟΣ ΒΧ ΛΑΙΚΟ V=VINTEO A=ASSISTED T=THORACIC S=SURGERY ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ VATS ΕΠΙΚ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΧΕΙΡ. ΘΩΡΑΚΟΣ ΘΩΡΑΚΟΣΚΟΠΗΣΗ ΘΩΡΑΚΟΣΚΟΠΗΣΗ VATS ΘΩΡΑΚΟΣΚΟΠΗΣΗ ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΤΟΜΟΣ ΕΠΙΚ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΧΕΙΡ. ΘΩΡΑΚΟΣ ΒΧ ΛΑΙΚΟ 1 VATS ΘΩΡΑΚΟΣΚΟΠΗΣΗ V=VINTEO A=ASSISTED T=THORACIC S=SURGERY ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ VATS 1 1922 CHRISTIAN JACOBEOUS χρησιμοποιώντας τοπική αναισθησία

Διαβάστε περισσότερα

4. ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. περιλαμβάνονται ο σπλήνας και ο θύμος αδένας (εικ.4.1). Το λεμφικό σύστημα είναι πολύ σημαντικό γιατί:

4. ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. περιλαμβάνονται ο σπλήνας και ο θύμος αδένας (εικ.4.1). Το λεμφικό σύστημα είναι πολύ σημαντικό γιατί: ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 4. ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Το λεμφικό σύστημα αποτελείται από τα λεμφαγγεία, τη λέμφο και τους λεμφαδένες. Οι λεμφαδένες είναι δομές που αποτελούνται από εξειδικευμένη μορφή συνδετικού ιστού, το λεμφικό

Διαβάστε περισσότερα

Ανατομία - Φυσιολογία

Ανατομία - Φυσιολογία ΦΥΣΙΟ ΠΝΕΥΜΩΝ Ανατομία - Φυσιολογία Φυσιολογική α/α Ακτινοανατομία Ακτινοανατομία Αγγειογραφία πνευμονικών αρτηριών Β ρ ο γ χ ο γ ρ α φ ί α Πύκνωση Αντικατάσταση του αέρα των κυψελίδων από υλικό, συνήθως

Διαβάστε περισσότερα

ιαγονιδιακή τεχνολογία G. Patrinos

ιαγονιδιακή τεχνολογία G. Patrinos ιαγονιδιακή τεχνολογία Αντίστροφη γενετική Οργανισμός Γονιδίωμα ιαγονίδιο Γονίδιο Forward genetics Επαγόμενη Οργανισμός μεταλλαξογένεση Μεταλλαγμένος οργανισμός Εύρεση και μελέτη του υπεύθυνου γονιδίου

Διαβάστε περισσότερα

igenetics Mια Μεντελική προσέγγιση

igenetics Mια Μεντελική προσέγγιση igenetics Mια Μεντελική προσέγγιση Κεφάλαιο 22 (+κεφ. 17 Hartwell) Γενετική του καρκίνου Η πρωτεΐνη p53 προσδένεται στο DNA. 2 ΕΙΚΟΝΑ 22.1 Μαστογραφία που απεικονίζει έναν όγκο. Όγκος 3 Κύρια σημεία: Καρκίνος

Διαβάστε περισσότερα

Το λεμφικό σύστημα είναι ένα σύστημα παροχέτευσης

Το λεμφικό σύστημα είναι ένα σύστημα παροχέτευσης ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Το λεμφικό σύστημα είναι ένα σύστημα παροχέτευσης Αποτελείται από: Λεμφικά αγγεία (περιέχουν τη λέμφο) Λεμφαδένες (αποτελούν σταθμούς διήθησης της απαγόμενης λέμφου) Λεμφικά όργανα (σπλήνας,

Διαβάστε περισσότερα

Όταν χρειάζεται ρύθμιση της ποσότητας των χορηγούμενων υγρών του ασθενή. Όταν θέλουμε να προλάβουμε την υπερφόρτωση του κυκλοφορικού συστήματος

Όταν χρειάζεται ρύθμιση της ποσότητας των χορηγούμενων υγρών του ασθενή. Όταν θέλουμε να προλάβουμε την υπερφόρτωση του κυκλοφορικού συστήματος Ερωτήσεις Αξιολόγησης Εργαστηριακού Μαθήματος Θέμα: «Κεντρική Φλεβική Πίεση» 1. Τι είναι η Κεντρική Φλεβική Πίεση (ΚΦΠ); Είναι η υδροστατική πίεση των μεγάλων φλεβών που είναι πλησιέστερα στην καρδιά,

Διαβάστε περισσότερα

Υποψήφιος διδάκτορας: Καββαδάς Παναγιώτης. Έτος ολοκλήρωσης διδακτορικής διατριβής: 2010

Υποψήφιος διδάκτορας: Καββαδάς Παναγιώτης. Έτος ολοκλήρωσης διδακτορικής διατριβής: 2010 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Υποψήφιος διδάκτορας: Καββαδάς Παναγιώτης Έτος ολοκλήρωσης διδακτορικής διατριβής: 2010 Μελέτη τοπ ρόλοπ της ιντεγκρινοσπνδεόμενης κινάσης στην πνεπμονική ίνσση, Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ ΛΕΜΦΟΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΕ ΦΙΚΟΛΗ

ΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ ΛΕΜΦΟΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΕ ΦΙΚΟΛΗ 1 2η ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΑΝΟΣΟΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Επ. Καθ. Αικατερίνη Χλίχλια ΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ ΛΕΜΦΟΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΕ ΦΙΚΟΛΗ Μονοπύρηνα κύτταρα του περιφερικού αίµατος µπορούν να αποµονωθούν από ολικό αίµα µε φυγοκέντρηση στο

Διαβάστε περισσότερα

Φλεγμονή. Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ

Φλεγμονή. Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Φλεγμονή Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Μη ειδική ανοσολογική άμυνα ΑΝΑΤΟΜΙΚΟΙ ΦΡΑΓΜΟΙ Φυσικοί: δέρμα, βλεννογόνοι, βλέννα, βήχας Χημικοί: λυσοζύμη, αντιμικροβιακά

Διαβάστε περισσότερα

Γενετική απαλοιφή. G. Patrinos

Γενετική απαλοιφή. G. Patrinos Γενετική απαλοιφή Γιατί το ποντίκι είναι το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο είδος στη βιοτεχνολογία Χαμηλό κόστος Ευκολία χειρισμών Μικρός χρόνος αναπαραγωγής (19 ημέρες) Μεγάλος αριθμός ομόμικτων (inbred)

Διαβάστε περισσότερα

Περικαρδιοκέντηση, υποξιφοειδικό περικαρδιακό παράθυρο ή περικαρδιο-πλευρικό παράθυρο. Ποιο είναι καταλληλότερο και σε ποιες περιπτώσεις;

Περικαρδιοκέντηση, υποξιφοειδικό περικαρδιακό παράθυρο ή περικαρδιο-πλευρικό παράθυρο. Ποιο είναι καταλληλότερο και σε ποιες περιπτώσεις; Περικαρδιοκέντηση, υποξιφοειδικό περικαρδιακό παράθυρο ή περικαρδιο-πλευρικό παράθυρο. Ποιο είναι καταλληλότερο και σε ποιες περιπτώσεις; ΔΟΥΝΤΣΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Δ/ΝΤΗΣ ΘΩΡΑΚΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ Γ.Α.Ο.Ν.Α.

Διαβάστε περισσότερα

να ταράξουν την λειτουργία των ιστών και των οργάνων του; α. τη θέση τους στο ανθρώπινο σώμα β. την γενικευμένη ή εξειδικευμένη δράση

να ταράξουν την λειτουργία των ιστών και των οργάνων του; α. τη θέση τους στο ανθρώπινο σώμα β. την γενικευμένη ή εξειδικευμένη δράση Ερωτήσεις κατανόησης της θεωρίας του 1 ο κεφαλαίου (συνέχεια) 1. Από τι εξαρτάται η επιβίωση του ανθρώπου και ποιοι εξωτερικοί παράγοντες θα μπορούσαν να ταράξουν την λειτουργία των ιστών και των οργάνων

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΜΥΟΚΑΡ ΙΑΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΕΤΑ ΤΟ ΕΜΦΡΑΓΜΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑ Α

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΜΥΟΚΑΡ ΙΑΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΕΤΑ ΤΟ ΕΜΦΡΑΓΜΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑ Α ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΜΥΟΚΑΡ ΙΑΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΕΤΑ ΤΟ ΕΜΦΡΑΓΜΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑ Α ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΚΩΛΕΤΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΠΑΛΟΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠΑΛΤΟΓΙΑΝΝΗΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙ ΗΣ ΜΑΡΙΑ ΑΓΓΕΛΑΚΗ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΒΛΑΧΟΣ ΑΓΑΘΟΚΛΕΙΑ ΜΗΤΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ. Λειτουργία των νεφρών. Συμπτώματα της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ. Λειτουργία των νεφρών. Συμπτώματα της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ Η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια είναι η προοδευτική, μη αναστρέψιμη μείωση της νεφρικής λειτουργίας, η οποία προκαλείται από βλάβη του νεφρού ποικίλης αιτιολογίας. Η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

Λόγοι έκδοσης γνώμης για τον χαρακτηρισμό φαρμακευτικού προϊόντος ως ορφανού

Λόγοι έκδοσης γνώμης για τον χαρακτηρισμό φαρμακευτικού προϊόντος ως ορφανού Παράρτημα 1 Λόγοι έκδοσης γνώμης για τον χαρακτηρισμό φαρμακευτικού προϊόντος ως ορφανού Η Επιτροπή Ορφανών Φαρμάκων (COMP), έχοντας εξετάσει την αίτηση, κατέληξε στα ακόλουθα: Σύμφωνα με το άρθρο 3 παράγραφος

Διαβάστε περισσότερα

Ινοθώρακας. Γιάννης Καλομενίδης. 2η Πνευμονολογική Κλινική Ιατρική Σχολή Αθηνών Νοσοκομείο «Αττικόν»

Ινοθώρακας. Γιάννης Καλομενίδης. 2η Πνευμονολογική Κλινική Ιατρική Σχολή Αθηνών Νοσοκομείο «Αττικόν» Ινοθώρακας Γιάννης Καλομενίδης 2η Πνευμονολογική Κλινική Ιατρική Σχολή Αθηνών Νοσοκομείο «Αττικόν» Μηχανισμοί ίνωσης Σύνθεση κολλαγόνου Ανισορροπία πήξης και ινοδώλυσης Οι μηχανισμοί αυτοί κινητοποιούνται

Διαβάστε περισσότερα

Ιοί & HPV. Ευστάθιος Α. Ράλλης. Επικ. Καθηγητής Δερματολογίας - Αφροδισιολογίας

Ιοί & HPV. Ευστάθιος Α. Ράλλης. Επικ. Καθηγητής Δερματολογίας - Αφροδισιολογίας Ιοί & HPV Ευστάθιος Α. Ράλλης Επικ. Καθηγητής Δερματολογίας - Αφροδισιολογίας Περί ΙΩΝ Ορισμός Οι ιοί είναι ατελείς, λοιμώδεις οργανισμοί μικρότεροι σε μέγεθος από τα μικρόβια και ορατοί μόνο με το ηλεκτρονικό

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 16 ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 16 ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 16 ΙΟΥΝΙΟΥ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΘΕΜΑ Α Α1. δ Α2. δ Α3. β Α4. γ Α5. α ΘΕΜΑ B B1. I Α II Ε III

Διαβάστε περισσότερα

Καρκίνος. Note: Σήμερα όμως πάνω από το 50% των διαφόρων καρκινικών τύπων είναι θεραπεύσιμοι

Καρκίνος. Note: Σήμερα όμως πάνω από το 50% των διαφόρων καρκινικών τύπων είναι θεραπεύσιμοι Ο πιο απλός ορισμός είναι ότι ο καρκίνος είναι μια ομάδα ασθενειών που χαρακτηρίζεται από ανεξέλεγκτη ανάπτυξη και διασπορά ανώμαλων κυττάρων. Αν η εξάπλωση δεν ελεγχθεί θα οδηγήσει στο θάνατο. Ποσοστό

Διαβάστε περισσότερα

Στην περισσότερο επιτυχημένη αντιμετώπιση του καρκίνου έχει συμβάλλει σημαντικά η ανακά-λυψη και εφαρμογή των καρκινι-κών δεικτών.

Στην περισσότερο επιτυχημένη αντιμετώπιση του καρκίνου έχει συμβάλλει σημαντικά η ανακά-λυψη και εφαρμογή των καρκινι-κών δεικτών. Όλες μαζί οι μορφές καρκίνου αποτελούν, παγκοσμίως τη δεύτερη αιτία θανάτου μετά από τα καρδιαγγειακά νοσήματα. Τα κρούσματα συνεχώς αυξάνονται και σε πολλές αναπτυγμένες χώρες αποτελεί την πρώτη αιτία

Διαβάστε περισσότερα

8 η Παρουσίαση Εισαγωγή στο Αίμα

8 η Παρουσίαση Εισαγωγή στο Αίμα ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ 8 η Παρουσίαση Εισαγωγή στο Αίμα ΠΗΓΕΣ :ADAM,AMERICAN SOCIETY OF HEMATOLOGY, www.blood.co.uk Συστατικά του κυκλοφορικού

Διαβάστε περισσότερα

Συχνότητα. Άντρες Γυναίκες 5 1. Νεαρής και μέσης ηλικίας

Συχνότητα. Άντρες Γυναίκες 5 1. Νεαρής και μέσης ηλικίας Η αιτιολογία της πάθησης είναι άγνωστη, αν και έχει μεγάλη σχέση με το κάπνισμα καθώς το 90% των ασθενών είναι ενεργείς καπνιστές Συχνότητα Άντρες Γυναίκες 5 1 Νεαρής και μέσης ηλικίας Στο 60% των περιπτώσεων

Διαβάστε περισσότερα

Ιολογία Διαγονιδιακοί ποντικοί. Ιωάννης Καρακασιλιώτης

Ιολογία Διαγονιδιακοί ποντικοί. Ιωάννης Καρακασιλιώτης Ιολογία Διαγονιδιακοί ποντικοί Ιωάννης Καρακασιλιώτης Η ιστορία των ποντικών εργαστηρίου 1100 BC- αναγνώριση διαφόρων χρωμάτων στους ποντικούς (Κίνα) 1909- Τα πρώτα ενδογαμικά στελέχη 1962- Γυμνοί ποντικοί

Διαβάστε περισσότερα

Β. ΚΑΜΙΝΕΛΛΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ. Είναι η επιστήμη που μελετά τους ζωντανούς οργανισμούς. (Αποτελούνται από ένα ή περισσότερα κύτταρα).

Β. ΚΑΜΙΝΕΛΛΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ. Είναι η επιστήμη που μελετά τους ζωντανούς οργανισμούς. (Αποτελούνται από ένα ή περισσότερα κύτταρα). ΒΙΟΛΟΓΙΑ Είναι η επιστήμη που μελετά τους ζωντανούς οργανισμούς. (Αποτελούνται από ένα ή περισσότερα κύτταρα). Είδη οργανισμών Υπάρχουν δύο είδη οργανισμών: 1. Οι μονοκύτταροι, που ονομάζονται μικροοργανισμοί

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Τ.Ε.Ι. Αθήνας

ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Τ.Ε.Ι. Αθήνας ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Τ.Ε.Ι. Αθήνας Μάθημα 15 ο Νανοσωματίδια για γονιδιακή μεταφορά Διδάσκων Δρ. Ιωάννης Δρίκος Απόφοιτος Ιατρικής Σχολής Ιωαννίνων (ΠΙ) Απόφοιτος Βιολογίας,

Διαβάστε περισσότερα

Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ÏÅÖÅ

Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ÏÅÖÅ 1 Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΜΑ 1 ο Α. 1 - Γ 2 - Β 3-4 - Γ 5 - Β. 1 - Σ 2 - Λ 3 - Λ 4 - Λ 5 - Σ ΘΕΜΑ 2 ο ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1. Κάθε είδος αντισώµατος που αναγνωρίζει έναν αντιγονικό καθοριστή παράγεται

Διαβάστε περισσότερα

Ο μαγικός κόσμος της έρευνας στη Βιολογία και Βιοϊατρική

Ο μαγικός κόσμος της έρευνας στη Βιολογία και Βιοϊατρική Ο μαγικός κόσμος της έρευνας στη Βιολογία και Βιοϊατρική Χρυσούλα Πιτσούλη, Ph.D. Τμήμα Βιολογικών Επιστημών Πανεπιστήμιο Κύπρου (pitsouli@ucy.ac.cy) Η Βιολογία μελετά τη ζωή Η Βιοϊατρική αποτελεί εφαρμογή

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Τ.Ε.Ι. Αθήνας

ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Τ.Ε.Ι. Αθήνας ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Τ.Ε.Ι. Αθήνας Μάθημα 12 ο Κυτταρική Βιολογία (νανομετρικό μέγεθος) - Βιοδείκτες Διδάσκων Δρ. Ιωάννης Δρίκος Απόφοιτος Ιατρικής Σχολής Ιωαννίνων (ΠΙ)

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΓΕΝΕΤΙΚΩΝ ΠΟΛΥΜΟΡΦΙΣΜΩΝ ΣΤΟ ΓΟΝΙ Ι0 MYD88 ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΦΥΜΑΤΙΩΣΗΣ

ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΓΕΝΕΤΙΚΩΝ ΠΟΛΥΜΟΡΦΙΣΜΩΝ ΣΤΟ ΓΟΝΙ Ι0 MYD88 ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΦΥΜΑΤΙΩΣΗΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΓΕΝΕΤΙΚΩΝ ΠΟΛΥΜΟΡΦΙΣΜΩΝ ΣΤΟ ΓΟΝΙ Ι MYD88 ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΦΥΜΑΤΙΩΣΗΣ Φωτεινή Μάλλη 1, Ειρήνη Γερογιάννη 1 Καλλιόπη Αγγέλου 1, Βίκυ Μολλάκη 2, Φωτεινή Μπαρδάκα 1, Κωνσταντίνος Ι. Γουργουλιάνης

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 16 IOYNIOY 2017 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 16 IOYNIOY 2017 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 16 IOYNIOY 2017 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α Α1. δ Α2. δ Α3. β Α4. γ Α5. α ΘΕΜΑ Β Β1. Α I Β IV Γ VI

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Επιλέξτε τη σωστή απάντηση: Το τρυπανόσωμα προκαλεί α. δυσεντερία β. ελονοσία γ. ασθένεια του ύπνου δ. χολέρα Τα ενδοσπόρια σχηματίζονται από β. φυτά γ. ιούς δ. πρωτόζωα Η σύφιλη

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 23-10-11 ΘΕΡΙΝΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Όλα τα βακτήρια: Α. διαθέτουν κυτταρικό

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 4: Ανασυνδυασμένο DNA

Κεφάλαιο 4: Ανασυνδυασμένο DNA Κεφάλαιο 4: Ανασυνδυασμένο DNA 1. Η ανάπτυξη της γενετικής μηχανικής επέτρεψε: α. την κατανόηση των μηχανισμών αντιγραφής του γενετικού υλικού β. την απομόνωση των πλασμιδίων από τα βακτήρια γ. την πραγματοποίηση

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑ 1ο Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις 1 έως 5 και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη λέξη ή στη φράση, η οποία

Διαβάστε περισσότερα

3. Με ποιο άλλο σύστημα είναι συνδεδεμένο το κυκλοφορικό σύστημα;

3. Με ποιο άλλο σύστημα είναι συνδεδεμένο το κυκλοφορικό σύστημα; ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΟ 3 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ «ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ» ΕΙΣΑΓΩΓΗ Α. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ 1. Ποιος είναι ο ρόλος του κυκλοφορικού συστήματος;...... 2. Το κυκλοφορικό σύστημα αποτελείται από: i 3.

Διαβάστε περισσότερα

Απόσπασμα από το βιβλίο «Πως να ζήσετε 150 χρόνια» του Dr. Δημήτρη Τσουκαλά

Απόσπασμα από το βιβλίο «Πως να ζήσετε 150 χρόνια» του Dr. Δημήτρη Τσουκαλά Απόσπασμα από το βιβλίο «Πως να ζήσετε 150 χρόνια» του Dr. Δημήτρη Τσουκαλά 10 ο Κεφάλαι ο Όλοι ευχόμαστε να υπήρχε ένα μαγικό χάπι που να μας έλυνε όλα τα προβλήματα. Έπειτα από 25 χρόνια έρευνας, οι

Διαβάστε περισσότερα

Γ. Χ. Μπομπότης 1, Ι. Π. Λαζαρίδης 2, Η. Ι. Καπιτσίνης 1, Α. Θ. Παπαδόπουλος 1, Π. Γ. Δοκόπουλος 1, Α. Ι. Καρακάνας 1, Ι.Γ. Στυλιάδης 1 1.

Γ. Χ. Μπομπότης 1, Ι. Π. Λαζαρίδης 2, Η. Ι. Καπιτσίνης 1, Α. Θ. Παπαδόπουλος 1, Π. Γ. Δοκόπουλος 1, Α. Ι. Καρακάνας 1, Ι.Γ. Στυλιάδης 1 1. Γ. Χ. Μπομπότης 1, Ι. Π. Λαζαρίδης 2, Η. Ι. Καπιτσίνης 1, Α. Θ. Παπαδόπουλος 1, Π. Γ. Δοκόπουλος 1, Α. Ι. Καρακάνας 1, Ι.Γ. Στυλιάδης 1 1. Β ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ Γ.Ν. «ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ» 2. Α Πανεπιστημιακή

Διαβάστε περισσότερα

ΙΖΗΜΑΤΙΝΟΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ

ΙΖΗΜΑΤΙΝΟΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΙΖΗΜΑΤΙΝΟΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ Ιζηματινο-αντίδραση ονομάζουμε την ένωση ενός διαλυτού αντιγόνου με το ομόλογο αντίσωμα του και το σχηματισμό ιζήματος. Στην πρώτη φάση γίνεται η ταχεία ένωση του αντιγόνου με το αντίσωμα

Διαβάστε περισσότερα

Απομόνωση των κυτταρικών συστατικών του αίματος

Απομόνωση των κυτταρικών συστατικών του αίματος Απομόνωση των κυτταρικών συστατικών του αίματος 6 ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ ΚΑΙ ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΚΥΤΤΑΡΙΚΩΝ ΣΥΣΤΑΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ Σκοπός της άσκησης : η εξοικείωση του φοιτητή με φυγοκεντρικές μεθόδους διαχωρισμού

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΟΒΡΟΓΧΙΚΗ ΒΡΑΧΥΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΠΝΕΥΜΟΝΟΣ. 2,Β.Αναστασάκος2,

ΕΝΔΟΒΡΟΓΧΙΚΗ ΒΡΑΧΥΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΠΝΕΥΜΟΝΟΣ. 2,Β.Αναστασάκος2, ΕΝΔΟΒΡΟΓΧΙΚΗ ΒΡΑΧΥΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΠΝΕΥΜΟΝΟΣ. Κ. Παπαλλά 1, Δ. Μπισιρτζόγλου2, Αθ. Ζέτος 2,Β.Αναστασάκος2, 2Γ. Ιωαννίδου 1, 2Δ. Ξεσφύγγη 1, Μ.Πλόχωρου1,Μ.Καραβαλλάκης 1 Ι.Τσαλαφουτας 1 Γ. Πολίτης

Διαβάστε περισσότερα

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Φ.Ν. Σκοπούλη Καθηγήτρια τον Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών συστηματικός ερυθηματώδης λύκος θεωρείται η κορωνίδα των αυτοάνοσων

Διαβάστε περισσότερα

Χριστόφορος Ν. Φορούλης Επίκουρος Καθηγητής Θωρακοχειρουργικής Α.Π.Θ.

Χριστόφορος Ν. Φορούλης Επίκουρος Καθηγητής Θωρακοχειρουργικής Α.Π.Θ. Εκτεταμένη εκτομή για καρκίνο του πνεύμονα: Πλακώδες καρκίνωμα του κάτω λοβού του δεξιού πνεύμονα με διήθηση του θωρακικού τοιχώματος, του διαφράγματος και του θόλου του ήπατος Χριστόφορος Ν. Φορούλης

Διαβάστε περισσότερα

Αρχές μοριακής παθολογίας. Α. Αρμακόλας Αν. Καθηγητής Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ

Αρχές μοριακής παθολογίας. Α. Αρμακόλας Αν. Καθηγητής Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ Αρχές μοριακής παθολογίας Α. Αρμακόλας Αν. Καθηγητής Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ Μοριακή Παθολογία Ανερχόμενος κλάδος της Παθολογίας Επικεντρώνεται στην μελέτη και τη διάγνωση νοσημάτων Στον καθορισμό και την πιστοποίηση

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ 1 Ο ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 10/11/2013

ΘΕΜΑ 1 Ο ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 10/11/2013 ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 10/11/2013 ΘΕΜΑ 1 Ο Να επιλέξετε την φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Οι αποικοδομητές είναι:

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗΣ ΤΩΝ ΟΓΚΩΝ

ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗΣ ΤΩΝ ΟΓΚΩΝ 2. ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗΣ ΤΩΝ ΟΓΚΩΝ Οι όγκοι χαρακτηρίζονται από πολλαπλές αλλαγές του μεταβολισμού. Η χαρακτηριστική μεταβολική λειτουργία μπορεί να μετρηθεί in vivo με τη βοήθεια ενός ραδιοσημασμένου

Διαβάστε περισσότερα

Επιστημονικά Δεδομένα για τη βιοχημική δράση της αντιοξειδωτικής Βιταμίνης C.

Επιστημονικά Δεδομένα για τη βιοχημική δράση της αντιοξειδωτικής Βιταμίνης C. Βιταμίνη C - Ενισχύει το ανοσοποιητικό με 20 διαφορετικούς τρόπους - ΚΑΛΑΜΠΑΚΑ CITY KALAMP Επιστημονικά Δεδομένα για τη βιοχημική δράση της αντιοξειδωτικής Βιταμίνης C. Η βιταμίνη C, γνωστή και ως ασκορβικό

Διαβάστε περισσότερα

ΥΔΡΟΚΕΦΑΛΟΣ ΣΕ ΕΝΗΛΙΚΕΣ

ΥΔΡΟΚΕΦΑΛΟΣ ΣΕ ΕΝΗΛΙΚΕΣ ΥΔΡΟΚΕΦΑΛΟΣ ΣΕ ΕΝΗΛΙΚΕΣ Τι είναι ο υδροκέφαλος παθολογική αύξηση της ποσότητας εγκεφαλονωτιαίου υγρού εντός της κρανιακής κοιλότητας που αντανακλά σε αύξηση των διαστάσεων των κοιλιών του εγκεφάλου. Η

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 13 (Ιατρική Γενετική) Η θεραπεία των γενετικών νοσημάτων

Κεφάλαιο 13 (Ιατρική Γενετική) Η θεραπεία των γενετικών νοσημάτων Κεφάλαιο 13 (Ιατρική Γενετική) Η θεραπεία των γενετικών νοσημάτων Πολυπαραγοντικά γενετικά νοσήματα: -ασαφείς γενετικές και περιβαλλοντικές παράμετροι αλλά μια περιβαλλοντική συνιστώσα μπορεί να είναι

Διαβάστε περισσότερα

Μια ενημέρωση για ασθενείς και παρόχους φροντίδας

Μια ενημέρωση για ασθενείς και παρόχους φροντίδας Μια ενημέρωση για ασθενείς και παρόχους φροντίδας Τι είναι το FoundationOne ; Το FoundationOne είναι μια εξέταση που ανιχνεύει γενωμικές μεταβολές (π.χ. μεταλλάξεις) που είναι γνωστό ότι σχετίζονται με

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ

ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ Προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες σε τροφή του αυξανόμενου ανθρώπινου πληθυσμού, πρέπει να αυξηθεί η φυτική και ζωική παραγωγή Ελεγχόμενες διασταυρώσεις

Διαβάστε περισσότερα

Πανελλήνιες Εξετάσεις Ημερήσιων Γενικών Λυκείων. Εξεταζόμενο Μάθημα: Βιολογία Θετικής Κατεύθυνσης, Ημ/νία: 04 Ιουνίου 2014. Απαντήσεις Θεμάτων

Πανελλήνιες Εξετάσεις Ημερήσιων Γενικών Λυκείων. Εξεταζόμενο Μάθημα: Βιολογία Θετικής Κατεύθυνσης, Ημ/νία: 04 Ιουνίου 2014. Απαντήσεις Θεμάτων Πανελλήνιες Εξετάσεις Ημερήσιων Γενικών Λυκείων Εξεταζόμενο Μάθημα: Βιολογία Θετικής Κατεύθυνσης, Ημ/νία: 04 Ιουνίου 2014 Απαντήσεις Θεμάτων ΘΕΜΑ Α A1. Τα πλασμίδια είναι: δ. κυκλικά δίκλωνα μόρια DNA

Διαβάστε περισσότερα

Κεφ.3. Τεχνολογία ανασυνδυασμένου DNA. 1. Τι ονομάζεται ανασυνδυασμένο DNA και τι τεχνολογία ανασυνδυασμένου DNA. Ποιά η σημασία της.

Κεφ.3. Τεχνολογία ανασυνδυασμένου DNA. 1. Τι ονομάζεται ανασυνδυασμένο DNA και τι τεχνολογία ανασυνδυασμένου DNA. Ποιά η σημασία της. 1 Κεφ.3. Τεχνολογία ανασυνδυασμένου DNA 1. Τι ονομάζεται ανασυνδυασμένο DNA και τι τεχνολογία ανασυνδυασμένου DNA. Ποιά η σημασία της. Ανασυνδυασμένο DNA: είναι αυτό που προκύπτει από την συνένωση 2 τμημάτων

Διαβάστε περισσότερα

Β1. Β2. ΘΕΜΑ 2ο 1. 2.

Β1. Β2. ΘΕΜΑ 2ο 1. 2. 1 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΤΕΚΝΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΕΚΝΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 20 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2002 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: BΙΟΛΟΓΙΑ (ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1ο Α1.

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος και η σημασία των μοριακών τεχνικών στον έλεγχο των. μικροβιολογικών παραμέτρων σε περιβαλλοντικά δείγματα για την προστασία

Ο ρόλος και η σημασία των μοριακών τεχνικών στον έλεγχο των. μικροβιολογικών παραμέτρων σε περιβαλλοντικά δείγματα για την προστασία Ο ρόλος και η σημασία των μοριακών τεχνικών στον έλεγχο των μικροβιολογικών παραμέτρων σε περιβαλλοντικά δείγματα για την προστασία της Δημόσιας Υγείας Α. Βανταράκης Εργαστήριο Υγιεινής, Ιατρική Σχολή,

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 8 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ 5ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΙΛΙΟΥ 1 8. Εφαρμογές της Βιοτεχνολογίας στην Ιατρική Φαρμακευτικές πρωτεΐνες Τι είναι οι φαρμακευτικές

Διαβάστε περισσότερα

γραπτή εξέταση στo μάθημα ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ' ΛΥΚΕΙΟΥ

γραπτή εξέταση στo μάθημα ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ' ΛΥΚΕΙΟΥ γραπτή εξέταση στo μάθημα ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ' ΛΥΚΕΙΟΥ Τάξη: Γ Λυκείου Τμήμα: Βαθμός: Ονοματεπώνυμο: Καθηγητής: Θ Ε Μ Α A 1. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση: Α1. Ευκαρυωτικοί μικροοργανισμοί; α.

Διαβάστε περισσότερα

2 Ο ΜΑΘΗΜΑ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

2 Ο ΜΑΘΗΜΑ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 2 Ο ΜΑΘΗΜΑ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΜΗ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΝΟΣΙΑΣ 1. Ανατομικοί φραγμοί - Δέρμα - Βλεννώδεις μεμβράνες 2. Φυσιολογικοί φραγμοί

Διαβάστε περισσότερα

Σύντομη Περιγραφή Συνολικής Προόδου Φυσικού Αντικειμένου από την έναρξη του έργου μέχρι τις 30/06/2015

Σύντομη Περιγραφή Συνολικής Προόδου Φυσικού Αντικειμένου από την έναρξη του έργου μέχρι τις 30/06/2015 Σύντομη Περιγραφή Συνολικής Προόδου Φυσικού Αντικειμένου από την έναρξη του έργου μέχρι τις 30/06/2015 Δ1: Συντονισμός του έργου. Προκηρύξεις και επιλογή εξωτερικών επιστημονικών συνεργατών. Ολοκλήρωση

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1(ΥΓΕΙΑ-ΑΝΘΡΩΠΟΣ)

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1(ΥΓΕΙΑ-ΑΝΘΡΩΠΟΣ) ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΤΜΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1(ΥΓΕΙΑ-ΑΝΘΡΩΠΟΣ) Να βάλετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση ή στη φράση που συμπληρώνει σωστά την πρόταση: 1. Οι ιοί αποτελούνται

Διαβάστε περισσότερα

ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ - ΡΑΔΙΟΒΙΟΛΟΓΙΑ

ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ - ΡΑΔΙΟΒΙΟΛΟΓΙΑ ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ - ΡΑΔΙΟΒΙΟΛΟΓΙΑ Βασικές γνώσεις I SBN 960-372-069-0 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΑΡΙΣ Α. ΚΟΣΜΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ Μ Ε Ρ Ο Σ Ι ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ Κεφάλαιο 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ... 3 Το καρκινικό κύτταρο... 3 Κυτταρικός

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ

ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μία από τις ασθένειες που ταλαιπωρεί μεγάλο αριθμό ατόμων σε όλο τον κόσμο. Οι διαβητικοί αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα υγείας, επειδή

Διαβάστε περισσότερα

Χατζηαντωνίου Χρήστος Επιμελητής Α Χειρουργικής Θώρακος Νοσοκομείο ΚΑΤ

Χατζηαντωνίου Χρήστος Επιμελητής Α Χειρουργικής Θώρακος Νοσοκομείο ΚΑΤ Χατζηαντωνίου Χρήστος Επιμελητής Α Χειρουργικής Θώρακος Νοσοκομείο ΚΑΤ Ασταθής θώρακας (flail chest) Με τον όρο αυτόν περιγράφεται η τραυματική κατάσταση κατά την οποία ένα τμήμα του θωρακικού τοιχώματος

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2010

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2010 ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2010 ΘΕΜΑ Α 1. δ 2. β 3. α 4. β 5. γ ΘΕΜΑ Β 1. Σελ. 17 σχολ. Βιβλίου: Το γενετικό υλικό ενός κυττάρου αποτελεί το γονιδίωμά του όπως είναι τα

Διαβάστε περισσότερα

ΩΣΜΩΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΝΕΦΡΟΙ

ΩΣΜΩΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΝΕΦΡΟΙ ΩΣΜΩΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΝΕΦΡΟΙ ΠΩΣ ΜΕΤΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΟΙ ΟΥΣΙΕΣ ΣΤΑ ΥΓΡΑ Μεταφορά τροφών και αποβολή μη χρήσιμων ουσιών: Διάχυση (π.χ. το CO 2 που παράγεται κατά τον μεταβολισμό των κυττάρων, διαχέεται από τα κύτταρα

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 9: ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ

Κεφάλαιο 9: ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ Κεφάλαιο 9: ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ -ΘΕΩΡΙΑ- Βασικοί τρόποι βελτίωσης φυτικής και ζωϊκής παραγωγής: Ελεγχόμενες διασταυρώσεις. Δημιουργία διαγονιδιακών ή γενετικά τροποποιημένων

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑ 1ο Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις 1 έως 5 και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη λέξη ή τη φράση, η οποία

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 8ο ΜΕΡΟΣ Α ΑΙΜΑΤΟ-ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΡΑΓΜΟΣ

ΜΑΘΗΜΑ 8ο ΜΕΡΟΣ Α ΑΙΜΑΤΟ-ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΡΑΓΜΟΣ ΜΑΘΗΜΑ 8ο ΜΕΡΟΣ Α ΑΙΜΑΤΟ-ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΡΑΓΜΟΣ ΑΙΜΑΤΟ-ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΡΑΓΜΟΣ ΚΑΙ ΦΡΑΓΜΟΣ ΑΙΜΑΤΟΣΕΓΚΕΦΑΛΟΝΩΤΙΑΙΟΥ ΥΓΡΟΥ Το ΚΝΣ για να λειτουργεί φυσιολογικά χρειάζεται πολύ σταθερό περιβάλλον Η σταθερότητα αυτή

Διαβάστε περισσότερα

Περιγραφική Ανατοµική ΙI. Χειµερινού Εξαµήνου. Εαρινού Εξαµήνου

Περιγραφική Ανατοµική ΙI. Χειµερινού Εξαµήνου. Εαρινού Εξαµήνου Περιγραφική Ανατοµική Περιγραφή / Περιεχόµενο Μαθήµατος Μαθησιακοί Στόχοι Χειµερινού Εξαµήνου Περιγραφική Ανατοµική ΙI (Μυοσκελετικό Άσκηση στο Πτώµα & Νευροανατοµία) Εαρινού Εξαµήνου Ανατοµία Περιγραφική

Διαβάστε περισσότερα

www.cirse.org Επεμβατική Ογκολογία Ενημέρωση Ασθενών Επεμβατική Ακτινολογία: Η εναλλακτική σου στη χειρουργική

www.cirse.org Επεμβατική Ογκολογία Ενημέρωση Ασθενών Επεμβατική Ακτινολογία: Η εναλλακτική σου στη χειρουργική Επεμβατική Ογκολογία Ενημέρωση Ασθενών Επεμβατική Ακτινολογία: Η εναλλακτική σου στη χειρουργική www.cirse.org Cardiovascular and Interventional Radiological Society of Europe Cardiovascular and Interventional

Διαβάστε περισσότερα

-Ανοσονεφελομετρική μέθοδος ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

-Ανοσονεφελομετρική μέθοδος ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ -Ανοσονεφελομετρική μέθοδος ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΡΟΟΡΙΖΟΜΕΝΗ ΧΡΗΣΗ Διαγνωστική ανοσονεφελομετρική εξέταση για τον ποσοτικό προσδιορισμό του Συμπληρώματος C4 ( C4 ) σε ανθρώπινο ορό ή πλάσμα με το σύστημα

Διαβάστε περισσότερα

ΣΑΒΒΙΔΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑ Α ΤΜΗΜΑ ΑΞΟΝΙΚΟΥ- ΜΑΓΝΗΤΙΚΟΥ ΤΟΜΟΓΡΑΦΟΥ ΚΑΙ PET-CT ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΥΓΕΙΑ

ΣΑΒΒΙΔΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑ Α ΤΜΗΜΑ ΑΞΟΝΙΚΟΥ- ΜΑΓΝΗΤΙΚΟΥ ΤΟΜΟΓΡΑΦΟΥ ΚΑΙ PET-CT ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΥΓΕΙΑ ΣΑΒΒΙΔΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑ Α ΤΜΗΜΑ ΑΞΟΝΙΚΟΥ- ΜΑΓΝΗΤΙΚΟΥ ΤΟΜΟΓΡΑΦΟΥ ΚΑΙ PET-CT ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΥΓΕΙΑ Αρχική διερεύνηση των ασθενών με αιμόπτυση με ακτινογραφία θώρακος, βρογχοσκόπηση και αξονική τομογραφία

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΤΡΟΠΟΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΕΙΔΟΣ ΜΕΤΑΛΛΑΞΗΣ Οικογενή υπερχοληστερολαιμία Αυτοσωμική επικρατής κληρονομικότητα Σχετίζεται με αυξημένο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 2012 (ΟΜΑΔΑ Α)

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 2012 (ΟΜΑΔΑ Α) ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 2012 (ΟΜΑΔΑ Α) ΘΕΜΑ Α (Μονάδες 25) Να βάλετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση ή στη φράση που συμπληρώνει σωστά την πρόταση: Α1. Ένα

Διαβάστε περισσότερα

Μοριακή κυτταρική βιοχημεία Ανοσοποιητικό σύστημα

Μοριακή κυτταρική βιοχημεία Ανοσοποιητικό σύστημα Μοριακή κυτταρική βιοχημεία Ανοσοποιητικό σύστημα κωδικός μαθήματος: ETY-335 Χειμερινό εξάμηνο 2014 / 2015 Μαρία Χατζηνικολαΐδου mchatzin@materials.uoc.gr Έμφυτο και προσαρμοστικό ανοσοποιητικό σύστημα

Διαβάστε περισσότερα

ΨΕΥ ΟΛΥΣΣΑ (AUJESZKY DISEASE)

ΨΕΥ ΟΛΥΣΣΑ (AUJESZKY DISEASE) econteplusproject Organic.Edunet ΨΕΥ ΟΛΥΣΣΑ (AUJESZKY DISEASE) Δρ. Ευτυχία Ξυλούρη Φραγκιαδάκη Κτηνίατρος Υγιεινολόγος, Αναπλ. Καθηγήτρια Υγιεινής Αγρ. Ζώων, Τμήμα Επιστήμης Ζωικής Παραγωγής και Υδατοκαλλιεργειών,

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΟΓΚΩΝ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ. Β. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ Λέκτορας Νευροχειρουργικής Π.Γ.Ν.Π.

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΟΓΚΩΝ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ. Β. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ Λέκτορας Νευροχειρουργικής Π.Γ.Ν.Π. ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΟΓΚΩΝ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ Β. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ Λέκτορας Νευροχειρουργικής Π.Γ.Ν.Π. ΓΛΟΙΩΜΑΤΑ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΓΛΟΙΩΜΑΤΑ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΠΙΛΟΚΥΤΤΑΡΙΚΟ ΑΣΤΡΟΚΥΤΩΜΑ (WHO I) ΑΣΤΡΟΚΥΤΩΜΑ (WHO II) ΑΝΑΠΛΑΣΤΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα