«Δξγαζηαθό πεξηβάιινλ, εμηζνξξόπεζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο θαη ζηάζεηο ησλ εξγαδνκέλσλ»

Transcript

1 ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΣΜΖΜΑ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΩΝ ΔΠΗΣΖΜΩΝ Π.Μ.. «ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΚΑΗ ΓΗΟΗΚΖΖ» ΚΑΣΔΤΘΤΝΖ: ΓΗΟΗΚΖΖ ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΩΝ «Δξγαζηαθό πεξηβάιινλ, εμηζνξξόπεζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο θαη ζηάζεηο ησλ εξγαδνκέλσλ» Γηπισκαηηθή εξγαζία ηεο Γαβξηειίδνπ Εσήο (Α.M. 2064) Δμεηαζηηθή επηηξνπή Δπηβιέπνπζα: θ. Νίθε Γιαβέιε, Δ.Δ.ΓΙ.Π. Μέιε: θ. Υξηζηίλα Μπνπηζνχθε, Δπίθνπξε Καζεγήηξηα θ. Δκκαλνπέια Πιαθνγηαλλάθε, Αλαπιεξψηξηα Καζεγήηξηα Θεζζαινλίθε Ηνύιηνο 2014

2 Πεξίιεςε θνπφο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη ε δηακφξθσζε ελφο ζεσξεηηθνχ πιαηζίνπ γηα ηε δηεξεχλεζε ηεο ζρέζεο κεηαμχ κηαο ππνζηεξηθηηθήο πξνο ηελ νηθνγέλεηα εξγαζηαθήο θνπιηνχξαο κε ηε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο (WFC), ηελ ζχγθξνπζε νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο θαη ηηο ζηάζεηο ησλ εξγαδνκέλσλ (ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία, ηθαλνπνίεζε απφ ηελ νηθνγέλεηα θαη ηθαλνπνίεζε απφ ηε δσή ζπλνιηθά). Σα δεδνκέλα ζπιιέρζεθαλ κέζσ κηα έξεπλαο κε εξσηεκαηνιφγηα απφ 106 εξγαδφκελνπο ζε ηδησηηθέο επηρεηξήζεηο ζηελ Διιάδα. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο επηβεβαίσζαλ φηη ππάξρεη αξλεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ηεο νξγαλσζηαθήο θνπιηνχξαο πνπ είλαη θηιηθή πξνο ηελ νηθνγέλεηα κε ηε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Γειαδή, φζν πεξηζζφηεξν ε θνπιηνχξα ελφο νξγαληζκνχ ππνζηεξίδεη ηηο νηθνγελεηαθέο αλάγθεο ησλ εξγαδνκέλσλ ηεο ηφζν κεηψλεηαη ε ζχγθξνπζε κεηαμχ ηεο εξγαζηαθήο θαη ηεο νηθνγελεηαθήο δσήο ησλ εξγαδνκέλσλ. Απηή ε κείσζε ηεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο ζχγθξνπζεο νδεγεί κε ηε ζεηξά ηεο ζε αχμεζε ηεο εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο θαη ηειηθά ζε αχμεζε ηεο ηθαλνπνίεζεο απφ ηε δσή ζπλνιηθά θαζψο νη δχν απηέο κεηαβιεηέο έρνπλ ζεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ηνπο. Οη ζρέζεηο απηέο, απφ ηελ άιιε, δελ επηβεβαηψζεθαλ γηα ηελ ζχγθξνπζε νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο πνπ είλαη ε δεχηεξε θαηεχζπλζε ηεο κεηαβιεηήο WFC. Σέινο, παξνπζηάδεηαη ε ζπκβνιή ηεο παξνχζαο κειέηεο θαη γίλνληαη πξνηάζεηο γηα κειινληηθή έξεπλα Abstract The purpose of the present study is to create a theoretical framework related to work family culture, and its relationships to work family conflict (WFC), family work conflict (FWC), job satisfaction, family satisfaction and life satisfaction in general. Data were collected through a questionnaire survey from 106 employees in Greece. The results indicate that Work-Family Culture was negatively related to Work-Family Conflict and Work Family Conflict was negatively related to job satisfaction. Job Satisfaction and Life Satisfaction had a positive relationship. Finally, the implications for practice and future research are discussed. 2

3 Δπραξηζηίεο Η παξνχζα εξγαζία είλαη απνηέιεζκα ζπλεξγαζίαο θαη αιιειεπίδξαζεο πνιιψλ αηφκσλ. Πξψηα απφ φινπο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ εηιηθξηλά ηελ επηβιέπνπζα θαζεγήηξηα κνπ θ. Νίθε Γιαβέιε γηα ηελ νπζηαζηηθή βνήζεηα ηεο. Αθηέξσζε ρξφλν γηα κέλα ζε θάζε βήκα απηήο ηεο εξγαζίαο θαη ρσξίο ηελ δηθή ηεο ππνκνλή θαη επηκνλή θαη ρσξίο ηελ ζπκβνιή ησλ γλψζεψλ ηεο ηίπνηα δελ ζα ήηαλ ην ίδην. ηε ζπλέρεηα ζα ήζεια λα πσ έλα κεγάιν επραξηζηψ ζε φινπο ηνπο θαινχο κνπ θίινπο γηα ηελ εζηθή ππνζηήξημή ηνπο αιιά θαη γηα ηελ βνήζεηα ηνπο ζηελ νινθιήξσζε θαη ηε ζπιινγή ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ ηεο έξεπλαο. Σέινο, ην κεγαιχηεξν επραξηζηψ ην ρξσζηάσ ζηελ νηθνγέλεηα κνπ πνπ ρσξίο απηνχο δελ ζα είρα θαηαθέξεη λα θηάζσ σο εδψ. Δίλαη φηη πνιπηηκφηεξν έρσ θαη ηνπο επραξηζηψ απφ θαξδηάο γηα ηελ ζηήξημε ηνπο θαηά ηελ δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ κνπ θαη φρη κφλν. 3

4 Πεξηερόκελα Πεξίιεςε...2 Abstract...2 Δπραξηζηίεο...3 Πεξηερόκελα...4 Δηζαγσγή Ι. Πξνβιεκαηηζκφο...7 ΙΙ. ηφρνη θαη δνκή ηεο εξγαζίαο...9 ΜΔΡΟ Α: ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΚΖ ΔΠΗΚΟΠΖΖ Κεθάιαην 1: ύγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο 1.1 Οξηζκόο ζύγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο Δίδε ζύγθξνπζεο H ζχγθξνπζε ιφγσ ρξφλνπ (time based conflict) Η ζχγθξνπζε ιφγσ πίεζεο (strain based conflict) Η ζχγθξνπζε ιφγσ ζπκπεξηθνξάο (behavior based conflict) Πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο ηεο ζύγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο Byron, Michel et al, πλέπεηεο ζύγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο Η κεηα αλάιπζε ησλ Amstad et al, Κεθάιαην 2: Κνπιηνύξα ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο 2.1 Πνιηηηθέο θηιηθέο πξνο ηελ νηθνγέλεηα Απνηειέζκαηα ρξεζηκνπνίεζεο θηιηθώλ πξνο ηελ νηθνγέλεηα πξνγξακκάησλ Τπνζηεξηθηηθό πξνο ηελ νηθνγέλεηα πεξηβάιινλ εξγαζίαο : Τπνζηεξηθηηθή πξνο ηελ νηθνγέλεηα θνπιηνύξα ελόο νξγαληζκνύ Οξγαλσζηαθέο απαηηήζεηο ρξφλνπ Αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ζηελ θαξηέξα.40 4

5 2.4.3 Γηεπζπληηθή ππνζηήξημε.41 Κεθάιαην 3: Αλάπηπμε Θεσξεηηθνύ Πιαηζίνπ γηα ηε κειέηε ηεο ζρέζεο κεηαμύ ηεο ππνζηεξηθηηθήο πξνο ηελ νηθνγέλεηα θνπιηνύξαο ηεο επηρείξεζεο, ηελ ζύγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο θαη ζηάζεσλ ησλ εξγαδνκέλσλ (ηθαλνπνίεζε από ηελ εξγαζία, ηελ νηθνγέλεηα θαη ηε δσή) 3.1 Θεσξεηηθή Βάζε Αλάπηπμε Θεσξεηηθνύ πιαηζίνπ Τπνζηήξημε απφ ηε δηνίθεζε χγθξνπζε εξγαζηαθήο - νηθνγελεηαθήο δσή Τπνζηήξημε απφ ηε δηνίθεζε χγθξνπζε νηθνγελεηαθήο - εξγαζηαθήο δσήο πλέπεηεο ζηελ θαξηέξα χγθξνπζε εξγαζηαθήο - νηθνγελεηαθήο δσήο πλέπεηεο ζηελ θαξηέξα χγθξνπζε νηθνγελεηαθήο - εξγαζηαθήο δσήο Οξγαλσζηαθέο απαηηήζεηο ρξφλνπ χγθξνπζε εξγαζηαθήο - νηθνγελεηαθήο δσήο Οξγαλσζηαθέο απαηηήζεηο ρξφλνπ χγθξνπζε νηθνγελεηαθήο - εξγαζηαθήο δσήο χγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο - Ιθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία χγθξνπζε νηθνγελεηαθήο - εξγαζηαθήο δσήο - Ιθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία χγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο - Ιθαλνπνίεζε απφ ηελ νηθνγέλεηα χγθξνπζε νηθνγελεηαθήο - εξγαζηαθήο δσήο - Ιθαλνπνίεζε απφ ηελ νηθνγέλεηα Ιθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία - Ιθαλνπνίεζε απφ ηε δσή Ιθαλνπνίεζε απφ ηελ νηθνγέλεηα - Ιθαλνπνίεζε απφ ηε δσή...50 ΜΔΡΟ Β: ΔΜΠΔΗΡΗΚΖ ΜΔΛΔΣΖ Κεθάιαην 4: Δξεπλεηηθή Μεζνδνινγία 4.1 Δξεπλεηηθόο ζηόρνο Δξεπλεηηθή ζηξαηεγηθή.53 5

6 4.3 Πεξηγξαθή Δξεπλεηηθνύ Δξγαιείνπ Κιίκαθεο κέηξεζεο ησλ ππό εμέηαζε κεηαβιεηώλ Πηινηηθή έξεπλα Αλάιπζε δεδνκέλσλ 56 Κεθάιαην 5: Απνηειέζκαηα 5.1 Πεξηγξαθή ραξαθηεξηζηηθώλ ηνπ δείγκαηνο Έιεγρνο εγθπξόηεηαο θαη αμηνπηζηίαο ησλ θιηκάθσλ κέηξεζεο ησλ κεηαβιεηώλ Γηεξεπλεηηθή Αλάιπζε Παξαγφλησλ Κνπιηνχξα ππνζηεξηθηηθή πξνο ηελ νηθνγέλεηα (Work Family Culture) χγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο Job Satisfaction - Family Satisfaction Life Satisfaction Πεξηγξαθηθή ζηαηηζηηθή Μέζνη φξνη Κνπιηνχξα ππνζηεξηθηηθή πξνο ηελ νηθνγέλεηα (Work Family Culture) χγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο Ιθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία, ηελ νηθνγέλεηα, ηελ δσή Έιεγρνο αμηνπηζηίαο ησλ θιηκάθσλ κέηξεζεο ησλ κεηαβιεηώλ πζρεηίζεηο 75 Κεθάιαην 6: πκπεξάζκαηα, ζπκβνιή ηεο έξεπλαο, πεξηνξηζκνί θαη πξνηάζεηο γηα κειινληηθή έξεπλα 6.1 πκπεξάζκαηα Πεξηνξηζκνί Πξνηάζεηο γηα κειινληηθέο έξεπλεο...81 Βηβιηνγξαθία..83 Παξαξηήκαηα Παξάξηεκα Η: Δξσηεκαηνιόγην

7 ΔΗΑΓΩΓΖ Η. Πξνβιεκαηηζκόο Η εξγαζία θαη ε νηθνγέλεηα είλαη νη δχν πην θεληξηθνί ζεζκνί γηα ηνπο αλζξψπνπο. Δπεηδή νη επαγγεικαηηθέο θαη νη νηθνγελεηαθέο δξαζηεξηφηεηεο ιακβάλνπλ ρψξα ζε δηαθνξεηηθνχο ρξφλνπο θαη ζεκεία, θαη επεηδή νη άλδξεο ζεσξνχληαλ φηη έρνπλ θχξηα επζχλε ζηελ εξγαζία θαη νη γπλαίθεο θχξηα επζχλε ζην ζπίηη, νη εξεπλεηέο θαη νη εξγνδφηεο ζπρλά κεηαρεηξίδνληαλ ηελ εξγαζία θαη ηελ νηθνγέλεηα σο μερσξηζηά, αλεμάξηεηα ζπζηήκαηα. Αξρηθά, δειαδή, ζεσξνχληαλ πσο ε εξγαζηαθή δσή ήηαλ αλεμάξηεηε απφ ηελ νηθνγελεηαθή δσή. Απηή ε πεπνίζεζε νλνκαδφηαλ σο «ν κχζνο ησλ μερσξηζηψλ θφζκσλ» (Kanter, 1977). χκθσλα κε απηήλ ηελ πεπνίζεζε, ν θάζε ηνκέαο ιεηηνπξγεί κε ηνπο δηθνχο ηνπ θαλφλεο θαη έηζη κπνξεί λα κειεηεζεί μερσξηζηά. Απηφο ν ηζρπξηζκφο ηνπ μερσξηζηνχ θφζκνπ έρεη ηψξα αληηθαηαζηαζεί κε ηελ ηδέα φηη ε ζρέζε κεηαμχ εξγαζίαο θαη νηθνγέλεηαο είλαη δπλακηθή θαη ακνηβαία. Όρη κφλν νη παξάγνληεο ζηελ ζθαίξα ηεο εξγαζίαο επεξεάδνπλ ηελ νηθνγελεηαθή δσή αιιά θαη ηα γεγνλφηα ζηελ νηθνγέλεηα έρνπλ ηζρπξή επίδξαζε ζηελ εξγαζηαθή δσή. Ωο εθ ηνχηνπ, νη αιιαγέο ζηελ νηθνγέλεηα πξέπεη λα εμεηάδνληαη ζε ζχλδεζε κε ηα γεγνλφηα ζηελ δνπιεηά θαη αληίζηξνθα. Οη εξεπλεηέο, δειαδή, έρνπλ αξρίζεη λα ζπλεηδεηνπνηνχλ φηη νη δηάθνξνη ηνκείο ηεο δσήο ηνπ αηφκνπ αιιειεπηδξνχλ θαη πξέπεη λα κειεηψληαη κε έλαλ εληαίν ηξφπν θαη κέζα ζε έλα θνηλφ πιαίζην. Γχν επξείο ηνκείο πνπ έρνπλ πξνζειθχζεη ην ελδηαθέξνλ ησλ εξεπλψλ είλαη ε εξγαζία θαη ε νηθνγέλεηα (Carlson, 2000) θαζψο απνηεινχλ ηα δχν θεληξηθά ζπζηήκαηα ζηελ δσή ελφο ελήιηθα θαη ην θάζε έλα απφ απηά πξνζθέξεη έλα ζεκαληηθφ ζεκείν απφ ην νπνίν κπνξεί θαλείο λα κειεηήζεη ηα ζεκαληηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζπκπεξηθνξάο ελφο αηφκνπ. (Huang, 2004). Έλαο ιφγνο γηα ηνλ νπνίν έρεη δηαθνξνπνηεζεί ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν κειεηψληαη απηνί νη δχν ηνκείο είλαη φηη νη ηειεπηαίεο ηξεηο δεθαεηίεο έρνπλ θέξεη κηα δξακαηηθή αχμεζε ζηνλ αξηζκφ ησλ αηφκσλ κε ζεκαληηθέο επζχλεο ηφζν ζηελ εξγαζία φζν θαη ζηελ νηθνγέλεηα. Γηα παξάδεηγκα, ππάξρεη έλαο απμαλφκελνο αξηζκφο κνλνγνλετθψλ νηθνγελεηψλ, εξγαδφκελσλ γπλαηθψλ, δεπγαξηψλ πνπ δνπιεχεη θαη ν άληξαο θαη ε γπλαίθα θαη παηέξσλ πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηελ θξνληίδα ησλ παηδηψλ. Οη κεηαβαιιφκελνη ξφινη ησλ δχν θχισλ ζέινπλ ηηο γπλαίθεο λα ζπλδπάδνπλ ηηο 7

8 δνπιεηέο ηνπ ζπηηηνχ κε ηελ ακεηβφκελε εξγαζία εθηφο ζπηηηνχ. Η δνκή ηεο νηθνγέλεηαο πνπ πεξηιάκβαλε ηνλ «θνπβαιεηή» ζχδπγν θαη ηελ ζχδπγν λνηθνθπξά έδσζε πιένλ ηε ζέζε ηεο ζηελ νηθνγέλεηα δηπιήο θαξηέξαο (Stevens et al. 2007). Η εξγαζία θαη ε νηθνγέλεηα είλαη δχν άπιεζηνη ζεζκνί πνπ ζπλαγσλίδνληαη γηα ην ρξφλν ηνπ αηφκνπ. Καζψο απμάλεηαη ν αξηζκφο ησλ αηφκσλ πνπ αλήθνπλ ζηηο παξαπάλσ θαηεγνξίεο, ν αξηζκφο ησλ αηφκσλ πνπ πξνζπαζνχλ λα εμηζνξξνπήζνπλ ηηο απαηηήζεηο ηεο εξγαζίαο θαη ηεο νηθνγέλεηαο είλαη πην κεγάινο απφ πνηέ ζηηο κέξεο καο (Ruppanner, 2013). Γηα απηά ηα άηνκα θαη γηα άιινπο πνπ ελδηαθέξνληαη θαη γηα ηελ εξγαζία θαη γηα ηελ νηθνγέλεηα ε εμηζνξξφπεζε απηψλ ησλ δχν ζθαηξψλ έρεη γίλεη έλα πνιχ ζεκαληηθφ ζέκα δσήο (Clark, 2001). Σα ηειεπηαία ρξφληα, άιισζηε, ε θχζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ αιιάδεη ζπλερψο σο πξνο ην γέλνο, ηε θπιή θαη ηελ ειηθία. Όζν ε ζπκκεηνρή ησλ γπλαηθψλ ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ ζπλερίδεη λα απμάλεη ηφζν απμάλεηαη ν αξηζκφο ησλ δεπγαξηψλ πνπ δνπιεχνπλ. Έλα απνηέιεζκα ηεο ζπκκεηνρήο ζηνπο ξφινπο ηεο εξγαζίαο θαη ηεο νηθνγέλεηαο πνπ ζπλδέεηαη κε ηα δεπγάξηα πνπ εξγάδνληαη είλαη ε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο (Hammer et al, 1997). Ωο εθ ηνχηνπ, έρεη απμεζεί ε πξνζνρή πνπ δίλεηαη ζηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο (work family conflict, WFC) θαη ζηελ ζχγθξνπζε νηθνγελεηαθήο θαη εξγαζηαθήο δσήο (family work conflict, FWC). Απηή ε απμεκέλε πξνζνρή, ηνπιάρηζηνλ ζε έλα κέξνο ηεο, πξνθχπηεη απφ ηελ αληίιεςε φηη ε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο - νηθνγελεηαθήο δσήο θαη ε ζχγθξνπζε νηθνγελεηαθήο - εξγαζηαθήο δσήο κπνξεί λα νδεγήζνπλ ζε κε επηζπκεηά απνηειέζκαηα ηφζν εληφο φζν θαη εθηφο δνπιεηάο (Frye and Breaugh, 2004). Η ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο είλαη ην αληηθείκελν πνιιψλ εξεπλψλ ηνπ αληηθεηκέλνπ ηεο δηνίθεζεο. Έρεη εδξαησζεί ζε πνιιέο κειέηεο φηη είλαη έλα θαηαζθεχαζκα δηπιήο θαηεχζπλζεο πνπ αληηπξνζσπεχεη δχν δηαθνξεηηθνχο ηχπνπο ζχγθξνπζεο: ε εξγαζία λα παξεκβαίλεη ζηελ νηθνγέλεηα (ζύγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δωήο) θαη ε νηθνγέλεηα λα παξεκβαίλεη ζηελ εξγαζία (ζύγθξνπζε νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δωήο). Έλα παξάδεηγκα παξεκβνιήο ηεο εξγαζίαο ζηελ νηθνγέλεηα είλαη έλαο γνληφο πνπ ράλεη ηνλ αγψλα πνδνζθαίξνπ ηνπ παηδηνχ ηνπ εμαηηίαο κηαο θαζπζηεξεκέλεο επαγγεικαηηθήο ζπλάληεζεο ελψ έλα παξάδεηγκα παξεκβνιήο ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ εξγαζία είλαη έλαο γνληφο λα κελ πεγαίλεη ζηελ εξγαζία ηνπ επηθαινχκελνο αζζέλεηα επεηδή ε κπέηκπη ζίηεξ δελ εκθαλίζηεθε. 8

9 Όζν απμάλεηαη ε αλάγθε ησλ εξγαδνκέλσλ λα ηζνξξνπήζνπλ ηελ εξγαζία κε ηελ νηθνγέλεηα, νη επαγγεικαηίεο θαη νη νξγαληζκνί βξίζθνληαη αληηκέησπνη κε ηελ πηνζέηεζε επζπλψλ θξνληίδαο ησλ παηδηψλ ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ησλ ειηθησκέλσλ πνπ κπνξεί λα έρνπλ ζηελ επίβιεςή ηνπο ελψ ηελ ίδηα ζηηγκή πξέπεη λα εμαζθαιίζνπλ έλα παξαγσγηθφ θαη απνδνηηθφ πεξηβάιινλ εξγαζίαο. Γπζηπρψο, θαίλεηαη πσο πνιινί νξγαληζκνί έρνπλ δπζθνιία λα αληαπεμέιζνπλ ζε απηήλ ηελ πξφθιεζε. Αθφκα θαη αλ έλαο νξγαληζκφο έρεη πξννδεπηηθέο πνιηηηθέο, απηφ δελ εμαζθαιίδεη ηελ επηηπρία. Πνιιέο κειέηεο έρνπλ δείμεη φηη εηαηξηθέο πνιηηηθέο πνπ έρνπλ ζρεδηαζηεί γηα λα βνεζήζνπλ ηνπο ππαιιήινπο λα ελνπνηήζνπλ ηνλ εξγαζηαθφ θαη ηνλ νηθνγελεηαθφ ξφιν δελ κεηψλνπλ απαξαίηεηα ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο (Marchese 2002). Γεδνκέλνπ φηη ε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο είλαη αξλεηηθά ζπλδεδεκέλε κε απνηειέζκαηα φπσο ε πξνζνρή, ε απφδνζε θαη ε πγεία ηνπ εξγαδνκέλνπ, νη εξγνδφηεο έρνπλ ζηξέςεη ηελ πξνζνρή ηνπο ζηελ εχξεζε ηξφπσλ γηα ηελ κείσζε ηεο. Γηα λα κεηψζνπλ απηήλ ηελ ζχγθξνπζε, πνιινί εξγνδφηεο πξνζθέξνπλ ζηνπο εξγαδνκέλνπο ηνπο θηιηθέο πξνο ηελ νηθνγέλεηα πξαθηηθέο, φπσο είλαη ην επέιηθην σξάξην (Breaugh, 2008). Η ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο έρεη αλαγλσξηζζεί σο έλα κείδνλ ζέκα πνπ επεξεάδεη θαη ηνπο εξγαδνκέλνπο θαη ηνπο εξγνδφηεο ηνπο. Πξνεγνχκελε έξεπλα δείρλεη φηη φζν πεξηζζφηεξν νη εξγαδφκελνη αληηιακβάλνληαη φηη ην εξγαζηαθφ ηνπο πεξηβάιινλ είλαη ππνζηεξηθηηθφ πξνο ηελ νηθνγέλεηα ηφζν ιηγφηεξε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο αληηκεησπίδνπλ. Δπηπιένλ, ππάξρνπλ ζεσξεηηθνί θαη εκπεηξηθνί ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο κπνξνχκε λα πεξηκέλνπκε φηη κεηψλνληαο ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο, έλα ππνζηεξηθηηθφ πξνο ηελ νηθνγέλεηα πεξηβάιινλ εξγαζίαο ζα βειηίσλε ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ εξγαδνκέλσλ κε ηελ εξγαζία ηνπο, ηελ νηθνγέλεηά ηνπο θαη ηελ δσή ηνπο γεληθά. (Lapierre et al, 2008). ΗΗ. ηόρνη θαη δνκή ηεο εξγαζίαο Όπσο πξνθχπηεη απφ ηελ παξαπάλσ αλάιπζε, είλαη πνιχ ζεκαληηθή ηφζν γηα ηηο επηρεηξήζεηο φζν θαη γηα ηνπο εξγαδφκελνπο ε ζπκθηιίσζε κεηαμχ ησλ δχν απηψλ ζεκαληηθψλ ηνκέσλ ζηε δσή ελφο αηφκνπ, ηεο εξγαζίαο θαη ηεο νηθνγέλεηαο. ην πιαίζην απηνχ ηνπ πξνβιεκαηηζκνχ, ζθνπφο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη ε 9

10 δηεξεχλεζε ηεο ζρέζεο κεηαμχ κηαο ππνζηεξηθηηθήο πξνο ηελ νηθνγέλεηα εξγαζηαθήο θνπιηνχξαο κε ηε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο θαη ηηο ζηάζεηο ησλ εξγαδνκέλσλ. Πην ζπγθεθξηκέλα ζηφρνο ηεο κειέηεο απηήο είλαη ε δηακφξθσζε ελφο ζεσξεηηθνχ πιαηζίνπ γηα ηε δηεξεχλεζε ηεο ζρέζεο κεηαμχ κηαο ππνζηεξηθηηθήο πξνο ηελ νηθνγέλεηα εξγαζηαθήο θνπιηνχξαο κε ηε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο θαη ηηο ζηάζεηο ησλ εξγαδνκέλσλ (ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία, ηθαλνπνίεζε απφ ηελ νηθνγέλεηα θαη ηθαλνπνίεζε απφ ηε δσή ζπλνιηθά). Η παξνχζα κειέηε απνηειείηαη απφ δχν κέξε, ην «ΜΔΡΟ Α» θαη ην «ΜΔΡΟ Β». Σν ΜΔΡΟ Α έρεη ηίηιν «Βηβιηνγξαθηθή Δπηζθφπεζε» θαη απνηειείηαη απφ ηα εμήο θεθάιαηα: Κεθάιαην 1: «χγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο», φπνπ δίλεηαη ν νξηζκφο ηεο έλλνηαο ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο θαη αλαιχνληαη ηα ηξία είδε ζπγθξνχζεσλ, ε ζχγθξνπζε ιφγσ ρξφλνπ, ε ζχγθξνπζε ιφγσ πίεζεο θαη ε ζχγθξνπζε ιφγσ ζπκπεξηθνξάο. ην ίδην θεθάιαην πεξηγξάθνληαη νη πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο (αantecedents) θαη ηα απνηειέζκαηα (consequences) ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο θαη ηεο ζχγθξνπζεο νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο (δχν θαηεπζχλζεηο ηεο κεηαβιεηήο). Κεθάιαην 2: «Κνπιηνχξα ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο», φπνπ πεξηγξάθνληαη νη δηάθνξεο πξαθηηθέο εμηζνξξφπεζεο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο πνπ εθαξκφδνπλ νη επηρεηξήζεηο. ην θεθάιαην απηφ, γίλεηαη ε παξαδνρή φηη νη πξαθηηθέο απηέο πξνθεηκέλνπ έρνπλ ηα επηζπκεηά απνηειέζκαηα ζα πξέπεη λα εθαξκφδνληαη ζε έλα ππνζηεξηθηηθφ πξνο ηελ νηθνγέλεηα πεξηβάιινλ εξγαζίαο. Έλα ζπζηαηηθφ απηνχ ηνπ πεξηβάιινληνο είλαη ε θνπιηνχξα ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο ηεο νπνίαο ε έλλνηα θαη ηα ζπζηαηηθά αλαιχνληαη ζην πιαίζην απηνχ ηνπ θεθαιαίνπ. Κεθάιαην 3: «Αλάπηπμε Θεσξεηηθνχ Πιαηζίνπ γηα ηε κειέηε ηεο ζρέζεο κεηαμχ ηεο ππνζηεξηθηηθήο πξνο ηελ νηθνγέλεηα θνπιηνχξαο ηεο επηρείξεζεο, ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο θαη ζηάζεσλ ησλ εξγαδνκέλσλ (ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία, ηελ νηθνγέλεηα θαη ηε δσή)», φπνπ δίλεηαη ε ζεσξεηηθή βάζε ηεο παξνχζαο κειέηεο θαη αλαπηχζζεηαη ην ζεσξεηηθφ πιαίζην απφ ην νπνίν πξνθχπηεη ην ηειηθφ ππφ εμέηαζε κνληέιν. 10

11 Σν ΜΔΡΟ Β έρεη ηίηιν «Δκπεηξηθή Μειέηε» θαη απνηειείηαη απφ ηα εμήο θεθάιαηα: Κεθάιαην 4: «Δξεπλεηηθή Μεζνδνινγία» ζην νπνίν πξνζδηνξίδεηαη ν ζηφρνο ηεο έξεπλαο απηήο θαζψο δίλεηαη θαη ε πεξηγξαθή ηεο εξεπλεηηθήο ζηξαηεγηθήο πνπ αθνινπζήζεθε. Γίλεηαη παξνπζίαζε ηνπ εξεπλεηηθνχ εξγαιείνπ θαη ησλ θιηκάθσλ κέηξεζεο ησλ ππφ εμέηαζε κεηαβιεηψλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηελ ζχληαμε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ ηεο έξεπλαο. ηε ζπλέρεηα, αλαιχεηαη ε δηαδηθαζία ζπιινγήο ησλ δεδνκέλσλ ηνπ δείγκαηνο θαη γίλεηαη ιεπηνκεξήο πεξηγξαθή ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ δείγκαηνο πνπ εμεηάζακε. Κεθάιαην 5: «Απνηειέζκαηα», ζην νπνίν αλαιχνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο παξνχζαο κειέηεο θαη δηακνξθψλεηαη ην ηειηθφ κνληέιν κε ηηο ζπζρεηίζεηο πνπ επηβεβαηψζεθαλ. Κεθάιαην 6: «πκπεξάζκαηα, ζπκβνιή ηεο έξεπλαο, πεξηνξηζκνί θαη πξνηάζεηο γηα κειινληηθή έξεπλα», ην ηειεπηαίν θεθάιαην ηεο εξγαζίαο, φπνπ θαηαγξάθνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο κειέηεο απηήο θαη πξνηείλνληαη ηξφπνη γηα λα επεθηαζεί ην αληηθείκελν ηεο ζε κειινληηθέο έξεπλεο. 11

12 ΜΔΡΟ Α ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΚΖ ΔΠΗΚΟΠΖΖ 12

13 Κεθάιαην 1 ύγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο 1.1 Οξηζκόο ζύγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο ηελ βηβιηνγξαθία έρνπλ δνζεί πνιινί θαη δηαθνξεηηθνί νξηζκνί ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο. Ο επηθξαηέζηεξνο νξηζκφο, πνπ ζπλαληάηαη ζηηο πεξηζζφηεξεο κειέηεο, είλαη απηφο πνπ έρεη απνδνζεί απφ ηνπο Greenhaus θαη Beutell ην 1985, ν νπνίνο νξίδεη ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο (work family conflict) σο «κηα κνξθή ζχγθξνπζεο ξφισλ πνπ πξνθχπηεη απφ ηε ζπκκεηνρή θαη ζηνλ εξγαζηαθφ αιιά θαη ζηνλ νηθνγελεηαθφ ξφιν θαη ζηελ νπνία νη πηέζεηο ηνπ ξφινπ ηεο εξγαζίαο θαη ηνπ ξφινπ ηεο νηθνγέλεηαο είλαη θνηλψο αζπκβίβαζηεο ζε θάπνην βαζκφ». Η ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο είλαη, δειαδή, κηα θαηάζηαζε ζηελ νπνία ε ζπκκεηνρή ζε έλαλ ξφιν γίλεηαη πην δχζθνιε εμαηηίαο ηεο ζπκκεηνρήο ζηνλ άιινλ ξφιν. Θεσξείηαη, επίζεο, κηα πεγή άγρνπο κε ηελ νπνία έξρνληαη αληηκέησπνη πνιινί άλζξσπνη (Carlson et al, 2000). Η ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο (WFC) έρεη νξηζηεί θαη σο ε παξέκβαζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηεο δνπιεηάο (νηθνγέλεηαο) ζηα νηθνγελεηαθά (εξγαζηαθά) δεηήκαηα (Frye and Breaugh, 2004) φπνπ νη απαηηήζεηο ησλ ξφισλ εξγαζίαο θαη νηθνγέλεηαο ζπγθξνχνληαη (Byron, 2005). Η θαηαλφεζε απηήο ηεο δηαζχλδεζεο κεηαμχ εξγαζηαθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο έρεη νδεγήζεη ζε κηα κείσζε ηεο παξαδνζηαθήο πεπνίζεζεο φηη ε εξγαζία θαη ε νηθνγέλεηα είλαη μερσξηζηέο ζθαίξεο θαη ζηελ αλαγλψξηζε ηεο αλάγθεο γηα ηνπο νξγαληζκνχο λα δεκηνπξγήζνπλ θαηλνχξηεο ή λα ηξνπνπνηήζνπλ ηηο ήδε ππάξρνπζεο πνιηηηθέο θαη πξνγξάκκαηα αλζξψπηλσλ πφξσλ γηα λα βνεζήζνπλ ηνπο εξγαδνκέλνπο ηνπο λα ηζνξξνπήζνπλ ηελ εξγαζηαθή θαη ηελ νηθνγελεηαθή δσή ηνπο. Πξνθεηκέλνπ λα δηαηεξεζεί ε πγεία θαη ε επηηπρία ησλ αηφκσλ θαη ησλ εηαηξηψλ είλαη ζεκαληηθή ε θαιχηεξε θαηαλφεζε ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Αλ θαη αξρηθά ζεσξνχληαλ πσο ε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο ήηαλ έλα κνλνδηάζηαην θαηαζθεχαζκα, νη πην ζχγρξνλνη νξηζκνί δίλνπλ κηα έλλνηα δηπιήο θαηεύζπλζεο κε ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο λα έρεη δχν ζπζηαηηθά: ε εξγαζία λα παξεκβαίλεη ζηελ νηθνγέλεηα (ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο) θαη ε νηθνγέλεηα λα παξεκβαίλεη ζηελ εξγαζία (ζχγθξνπζε 13

14 νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο). Όπσο πξνηείλεη ε πξφζθαηε βηβιηνγξαθία, ε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο θαη ε ζχγθξνπζε νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο είλαη μερσξηζηέο, αλ θαη ζπζρεηίδνληαη, κνξθέο ζχγθξνπζεο κεηαμχ ξφισλ. Οη πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο απνηεινχληαη απφ πηέζεηο θαη ραξαθηεξηζηηθά ηνπ εξγαζηαθνχ ξφινπ φπσο ε έιιεηςε ππνζηήξημεο απφ ηνλ πξντζηάκελν ή νη πνιιέο ψξεο εξγαζίαο ελψ νη πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο ηεο ζχγθξνπζε νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο είλαη πηέζεηο θαη ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ξφινπ ηεο νηθνγέλεηαο φπσο ε χπαξμε κηθξψλ παηδηψλ ζην ζπίηη. Οκνίσο ηα απνηειέζκαηα ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο πεξηιακβάλνπλ δπζηπρία θαη ζπκπεξηθνξέο ζπζρεηηζκέλεο κε ηελ νηθνγέλεηα φπσο είλαη ε κείσζε ηεο ηθαλνπνίεζεο απφ ηελ νηθνγέλεηα ελψ ηα απνηειέζκαηα ηεο ζχγθξνπζεο νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο πεξηιακβάλνπλ δπζηπρία θαη ζπκπεξηθνξέο ζπζρεηηζκέλεο κε ηελ εξγαζία φπσο είλαη ε κείσζε ηεο ηθαλνπνίεζεο απφ ηελ εξγαζία, ε θαη εμαθνινχζεζε αδηθαηνιφγεηε απνπζία, ε αξγνπνξία ζηελ εξγαζία θαη ε ηάζε γηα παξαίηεζε απφ ηελ εξγαζία. Πξφζθαηε έξεπλα έδεημε φηη ην πην ζηαζεξφ νηθνγελεηαθφ ραξαθηεξηζηηθφ πνπ πξνθαιεί αληζνξξνπία κεηαμχ εξγαζίαο θαη νηθνγέλεηαο είλαη ην λα είζαη γνληφο ελψ ην πην ζηαζεξφ εξγαζηαθφ ραξαθηεξηζηηθφ πνπ πξνθαιεί αληζνξξνπία κεηαμχ εξγαζίαο θαη νηθνγέλεηαο είλαη νη ψξεο εξγαζίαο (Huang 2004). 1.2 Δίδε ζύγθξνπζεο Τπάξρνπλ ηξία θχξηα είδε ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο: α) ε ζχγθξνπζε ιφγσ ρξφλνπ (time based conflict), β) ε ζχγθξνπζε ιφγσ πίεζεο (strain based conflict) θαη γ) ε ζχγθξνπζε ιφγσ ζπκπεξηθνξάο (behavior based conflict) H ζύγθξνπζε ιόγσ ρξόλνπ (time based conflict) Πνιινί ξφινη κπνξεί λα ζπγθξνχνληαη γηα λα θεξδίζνπλ ην ρξφλν ελφο αηφκνπ. Ο ρξφλνο πνπ αθηεξψλεηαη ζε έλα ξφιν, γεληθά δελ κπνξεί λα αθηεξσζεί ζε δξαζηεξηφηεηεο ελφο άιινπ ξφινπ. Η ζχγθξνπζε ιφγσ ρξφλνπ ζρεηίδεηαη κε ηηο δηαζηάζεηο ηεο ζχγθξνπζεο ιφγσ ππεξβνιηθψλ σξψλ εξγαζίαο θαη πξνγξάκκαηνο πνπ πξνζδηφξηζε ν Pleck et al. (1980) θαη κε ηνλ ππεξβνιηθφ θφξην ελφο ξφινπ απφ ηνλ Kahn et al. (1964). Η ζχγθξνπζε ιφγσ ρξφλνπ κπνξεί λα πάξεη δχν κνξθέο: 1) νη 14

15 πηέζεηο ηνπ ρξφλνπ πνπ πξνέξρνληαη απφ ηελ ζπκκεηνρή ζε έλαλ ξφιν κπνξεί λα θαηαζηήζνπλ θπζηθά αδχλαην λα ζπκβαδίζεηο κε ηηο πξνζδνθίεο πνπ πξνθχπηνπλ απφ έλαλ άιιν ξφιν θαη 2) νη πηέζεηο κπνξεί λα δεκηνπξγήζνπλ απνθιεηζηηθή ελαζρφιεζε κε έλαλ ξφιν αθφκα θαη αλ θάπνηνο θπζηθά πξνζπαζεί λα θαιχςεη ηηο απαηηήζεηο ηνπ άιινπ ξφινπ. Η ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο ζρεηίδεηαη ζεηηθά κε ηηο ψξεο εξγαζίαο αλά εβδνκάδα θαζψο θαη κε ην κέγεζνο θαη ηε ζπρλφηεηα ησλ ππεξσξηψλ θαη κε ηελ παξνπζία θαη ηελ αλσκαιία ηεο εξγαζίαο κε βάξδηεο. Δθηφο απφ ηηο ψξεο εξγαζίαο, θαη ε κε επειημία ηνπ πξνγξάκκαηνο εξγαζίαο κπνξεί λα πξνθαιέζεη ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Πξαγκαηηθά, ν έιεγρνο ηνπ πξνγξάκκαηνο εξγαζίαο ρξεζηκνπνηήζεθε απφ ηνπο Herman θαη Gyllstrom (1977) πξνθεηκέλνπ λα εμεγήζεη γηαηί ην εμεηδηθεπκέλν πξνζσπηθφ ελφο παλεπηζηεκίνπ αληηκεησπίδεη κεγαιχηεξε έληαζε κεηαμχ εξγαζίαο θαη νηθνγέλεηαο απφ φηη ηα κέιε ΓΔΠ. Σα κέιε ΓΔΠ δνχιεπαλ πεξηζζφηεξεο ψξεο απφ φηη ην πξνζσπηθφ ηνπ παλεπηζηεκίνπ αιιά είραλ θαιχηεξν έιεγρν ηνπ πξνγξάκκαηνο ηνπο. Παξ φια απηά δελ κπνξνχκε λα ζπκπεξάλνπκε φηη νη επέιηθηεο ψξεο εξγαζίαο ζα κεηψζνπλ αλαπφθεπθηα ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο ζε φινπο ηνπο εξγαδνκέλνπο. ηελ ιεπηνκεξή ηνπο έξεπλα γηα έλα επέιηθην πξφγξακκα ζε έλαλ θπβεξλεηηθφ νξγαληζκφ, νη Bohen θαη Viveros-Long (1981) ζπκπέξαλαλ φηη αθφκε θαη ε πην «κέηξηα» επειημία πξνγξάκκαηνο ζηνλ νξγαληζκφ ήηαλ αλεπαξθήο λα κεηψζεη ηε ζχγθξνπζε ζε φζνπο είραλ ηελ επζχλε κηθξψλ παηδηψλ, φπσο είλαη νη εξγαδφκελεο κεηέξεο. Έηζη, ν βαζκφο επειημίαο θαη νη αλάγθεο ησλ εξγαδνκέλσλ καδί επεξεάδνπλ ηελ επηθξάηεζε ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Πνιιέο κειέηεο έρνπλ απνθαιχςεη ζεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ηεο ζπκπεξηθνξάο ελφο εξγαδφκελνπ ηχπνπ Α θαη ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Απηέο νη ζπζρεηίδεηο κπνξεί λα απεηθνλίδνπλ ηελ ηάζε ηνπ εξγαδνκέλνπ ηχπνπ Α λα δνπιεχεη φζεο πεξηζζφηεξεο ψξεο κπνξεί θαη λα ηαμηδεχεη ζπλερψο. Έηζη, ν πξνζσπηθφο πξνζαλαηνιηζκφο ελφο εξγαδνκέλνπ κπνξεί λα επεξεάζεη ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο εμαηηίαο ηεο επηξξνήο ηνπ ζηε ρξνληθή δέζκεπζε ηνπ ξφινπ ηεο εξγαζίαο. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ νηθνγελεηαθνχ ξφινπ πνπ απνθηά έλα άηνκν γηα λα πεξάζεη πνιχ ρξφλν ζηηο νηθνγελεηαθέο δξαζηεξηφηεηεο κπνξεί λα νδεγήζεη ζε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο - νηθνγελεηαθήο δσήο. Ωο επηβεβαίσζε ζε απηήλ ηελ ζέζε, νη Herman θαη Gyllstrom βξήθαλ φηη νη παληξεκέλνη αληηκεησπίδνπλ πεξηζζφηεξε ζχγθξνπζε 15

16 εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο απφ φηη νη αλχπαληξνη. Οκνίσο, αλακέλεηαη νη γνλείο λα αληηκεησπίδνπλ πεξηζζφηεξε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο απφ φηη νη εξγαδφκελνη πνπ δελ έρνπλ παηδηά. Αλ θαη ε ππνζηήξημε απηήο ηεο ζέζεο είλαη κπεξδεκέλε, ε επζχλεο ηεο αλαηξνθήο ελφο παηδηνχ ίζσο είλαη ν πην ζεκαληηθφο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Πνιιέο κειέηεο βξήθαλ πσο νη γνλείο κηθξψλ παηδηψλ (πνπ απαηηνχλ πεξηζζφηεξν απφ ην ρξφλν ησλ γνληψλ ηνπο) αληηκεησπίδνπλ κεγαιχηεξε ζχγθξνπζε απφ φηη νη γνλείο κεγαιχηεξσλ παηδηψλ. Δπίζεο, νη κεγάιεο νηθνγέλεηεο, πνπ κπνξεί λα είλαη πην απαηηεηηθέο απφ φηη νη κηθξέο νηθνγέλεηεο, έρνπλ ζπλδεζεί κε πςειά επίπεδα ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Δπηπιένλ, νη Beutell θαη Greenhaus (1982) δήισζαλ φηη νη κεγάιεο νηθνγέλεηεο δεκηνπξγνχλ ζχγθξνπζε θπξίσο γηα ηηο γπλαίθεο ησλ νπνίσλ νη ζχδπγνη είλαη ηδηαίηεξα αθνζησκέλνη ζηελ θαξηέξα ηνπο. Δίλαη εχινγν φηη έλαο άλδξαο πνπ ελδηαθέξεηαη πνιχ γηα ηελ θαξηέξα ηνπ αθηεξψλεη ιίγν ρξφλν ζηελ νηθνγέλεηά ηνπ θαη έηζη απμάλεη ηελ ήδε κεγάιε αλάγθε γηα ρξφλν πνπ έρεη κηα κεγάιε νηθνγέλεηα ζηελ ζχδπγφ ηνπ. ε ζπκθσλία κε απηήλ ηελ ζέζε, νη Keith θαη Schafer (1980) δήισζαλ φηη ην επίπεδν ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο κηαο γπλαίθαο είλαη άκεζα ζπζρεηηζκέλν κε ηηο ψξεο εξγαζίαο αλά βδνκάδα ηνπ ζπδχγνπ ηεο. Οη πηέζεηο ηνπ ξφινπ ηεο νηθνγέλεηαο πνπ πξνζθξνχνπλ ζηηο γπλαίθεο είλαη ζπλάξηεζε ησλ σξψλ εξγαζίαο εθηφο ζπηηηνχ. Γηα παξάδεηγκα, νη Hall θαη Gordon (1973) βξήθαλ φηη νη παληξεκέλεο γπλαίθεο πνπ εξγάδνληαη κε θαζεζηψο κεξηθήο απαζρφιεζεο είλαη πην πηζαλφ λα αληηκεησπίζνπλ νηθνγελεηαθή ζχγθξνπζε απφ φηη νη γπλαίθεο πνπ εξγάδνληαη κε θαζεζηψο πιήξνπο απαζρφιεζεο. Οη Hall θαη Gordon παξαηήξεζαλ φηη νη γπλαίθεο πνπ εξγάδνληαη κε θαζεζηψο κεξηθήο απαζρφιεζεο αληηκεησπίδνπλ ππεξθφξησζε ξφισλ γηαηί φρη κφλν δνπιεχνπλ εθηφο ζπηηηνχ αιιά είλαη θαη λνηθνθπξέο πιήξνπο απαζρφιεζεο. Ίζσο είλαη φηη ε κεξηθή απαζρφιεζε (γηα ηηο γπλαίθεο ηνπιάρηζηνλ) δελ ειαθξχλεη απαξαίηεηα ηηο νηθνγελεηαθέο απαηηήζεηο ρξφλνπ θαη ίζσο αθφκε απμάλεη ηελ νιηθή ζεηξά πηέζεσλ πνπ δέρεηαη ην άηνκν. Απφ ηελ άιιε, νη επηπηψζεηο ηνπ κνηίβνπ εξγαζίαο κηαο γπλαίθαο ζηελ ζχγθξνπζε ηνπ άλδξα είλαη ιηγφηεξν ζαθείο. Σν επίπεδν ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο θαίλεηαη πσο δελ επεξεάδεηαη απφ ην αλ ε ζχδπγνο ηνπ εξγάδεηαη εθηφο ζπηηηνχ. Παξ φια απηά νη ζχδπγνη πνπ έρνπλ γπλαίθεο επαγγεικαηίεο ή δηεπζχληξηεο θαίλεηαη πσο αληηκεησπίδνπλ πεξηζζφηεξε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο 16

17 νηθνγελεηαθήο δσήο απφ φηη νη ζχδπγνη πνπ νη γπλαίθεο ηνπο δελ είλαη επαγγεικαηίεο ή δελ έρνπλ δηεπζπληηθή ζέζε. Δίλαη πηζαλφ φηη νη γπλαίθεο πνπ πξνζιακβάλνληαη ζε δηεπζπληηθέο ζέζεηο δνπιεχνπλ πεξηζζφηεξεο ψξεο θαη γηα απηφ δεκηνπξγνχλ πηέζεηο ζηνλ ζχδπγφ ηνπο λα ζπκκεηέρεη πεξηζζφηεξν ζηηο δνπιεηέο ηνπ ζπηηηνχ ην νπνίν κε ηελ ζεηξά ηνπ δεκηνπξγεί ζχγθξνπζε κε ηηο επαγγεικαηηθέο ηνπ επζχλεο. Σα επξήκαηα ησλ εκπεηξηθψλ εξεπλψλ είλαη ζπλεπή κεηαμχ ηνπο ζρεηηθά κε ηε ζχγθξνπζε ιφγσ ρξφλνπ. Σα πξνγξάκκαηα εξγαζίαο, ν πξνζαλαηνιηζκφο ηεο εξγαζίαο, ν γάκνο, ηα παηδηά θαη ην είδνο απαζρφιεζεο ησλ ζπδχγσλ κπνξνχλ φια λα δεκηνπξγήζνπλ πηέζεηο γηα ηελ ζπκκεηνρή ζην ξφιν ηεο εξγαζίαο ή ηεο νηθνγέλεηαο. Η ζχγθξνπζε δεκηνπξγείηαη φηαλ απηέο νη ρξνληθέο πηέζεηο γίλνληαη αζπκβίβαζηεο κε ηελ απαηηήζεηο ηνπ ξφινπ ηνπ άιινπ ηνκέα Ζ ζύγθξνπζε ιόγσ πίεζεο (strain based conflict) Η δεχηεξε κνξθή ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο πεξηιακβάλεη ηελ πίεζε πνπ δεκηνπξγνχλ νη ξφινη. Τπάξρνπλ ελδείμεηο φηη νη εξγαζηαθέο πηέζεηο κπνξνχλ λα δεκηνπξγήζνπλ ζπκπηψκαηα πίεζεο φπσο ππεξέληαζε, αλεζπρία, θνχξαζε, θαηάζιηςε, απάζεηα θαη επεξεζηζηηθφηεηα. Η ζχγθξνπζε ιφγσ πίεζεο ππάξρεη φηαλ ε πίεζε απφ έλαλ ξφιν επεξεάδεη ηελ απφδνζε ηνπ αηφκνπ ζηνλ άιιν ξφιν. Οη ξφινη είλαη αζπκβίβαζηνη κε ηελ έλλνηα φηη ε πίεζε πνπ δεκηνπξγείηαη απφ ηνλ έλα ξφιν δπζθνιεχεη ηελ ζπκκφξθσζε κε ηηο απαηηήζεηο ηνπ άιινπ ξφινπ. Έηζη, θάζε ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ εξγαζηαθνχ ή νηθνγελεηαθνχ ξφινπ πνπ δεκηνπξγεί πίεζε κπνξεί λα νδεγήζεη ζε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Η αζάθεηα θαη ε ζχγθξνπζε ζηνλ εξγαζηαθφ ξφιν έρεη βξεζεί πσο ζπλδένληαη ζεηηθά κε ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Δπηπιένλ, ηα ρακειά επίπεδα ππνζηήξημεο θαη δηεπθφιπλζεο ηεο αιιειεπίδξαζεο απφ ηνλ εγέηε θαίλεηαη πσο δεκηνπξγνχλ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Οη Pleck et al. (1980) αλέθεξαλ φηη νη θπζηθέο θαη νη ςπρνινγηθέο απαηηήζεηο ηεο δνπιεηάο είλαη ζεηηθά ζπζρεηηζκέλεο κε δηάθνξεο κνξθέο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Δπηπιένλ, νη Bruke et al. (1980) βξήθαλ φηη νη παξαθάησ εξγαζηαθνί παξάγνληεο άγρνπο ζπζρεηίδνληαη κε ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο: ν ξπζκφο ησλ αιιαγψλ ζην πεξηβάιινλ εξγαζίαο, ε ζπκκεηνρή ζε δξαζηεξηφηεηεο πέξαλ ηνπ θαλνληθνχ σξαξίνπ, ην άγρνο ζηηο επηθνηλσλίεο θαη ε ςπρηθή ζπγθέληξσζε πνπ απαηηείηαη ζηελ εξγαζία. 17

18 Δπηπξφζζεηα, νη Jones θαη Butler (1980) βξήθαλ φηη ε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο είλαη αξλεηηθά ζπλδεδεκέλε κε ηελ πξφθιεζε ηεο δνπιεηάο, ηελ πνηθηιία θαη ηελ ζεκαληηθφηεηα θαη ζεηηθά ζπλδεδεκέλε κε ηελ απηνλνκία ηεο εξγαζίαο. Απφ ηελ άιιε, νη Bruke et al. (1980) δελ βξήθαλ θακία ζρέζε κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ ηνπ πεδίνπ εξγαζίαο θαη ηεο ζχγθξνπζεο. Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη νη παξαηεξήζεηο ησλ Bartolome θαη Evans (1980) είλαη ζπλεπείο κε ηελ έλλνηα ηεο ζχγθξνπζεο ιφγσ πίεζεο. Αλαθεξφκελνη ζηελ αξλεηηθή ζπλαηζζεκαηηθή δηάρπζε (spillover) απφ ηελ εξγαζία ζηελ νηθνγέλεηα, νη Bartolome θαη Evans πξνηείλνπλ φηη ζπγθεθξηκέλα αγρσηηθά γεγνλφηα ζηελ εξγαζία παξάγνπλ έληαζε, αλεζπρία, κπέξδεκα πνπ θαζηζηνχλ δχζθνιν ην θπλήγη κηα ηθαλνπνηεηηθήο δσήο εθηφο δνπιεηάο. Δπηπιένλ έκκεζεο ελδείμεηο πξνθχπηνπλ απφ πνξίζκαηα φηη ε εξγαζηαθή εμνπζέλσζε κπνξεί λα έρεη αξλεηηθή επίπησζε ζηελ πνηφηεηα δσήο ζηελ νηθνγελεηαθή δσή ελφο εξγαδφκελνπ. Οκνίσο, ν Kanter (1977) έρεη παξαηεξήζεη φηη νη εξγαδφκελνη πνπ αληηκεησπίδνπλ θφπσζε αιιειεπίδξαζεο ζηελ εξγαζία κπνξεί λα απνζπξζνχλ απφ ηελ πξνζσπηθή επηθνηλσλία ζην ζπίηη. πλνπηηθά, πνιινί εξγαζηαθνί παξάγνληεο άγρνπο κπνξνχλ λα ζπλδεζνχλ κε ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Παξ φια απηά, είλαη ζεκαληηθφ λα ζεκεησζεί φηη ε εθηεηακέλε ζπκκεηνρή ρξφλνπ ζε έλα ξφιν κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη ζπκπηψκαηα πίεζεο. Έηζη, νη πνιιέο θαη κε επέιηθηεο ψξεο εξγαζίαο, ηα πνιιά ηαμίδηα θαη νη ππεξσξίεο κπνξεί έκκεζα λα δεκηνπξγήζνπλ ζχγθξνπζε ιφγσ πίεζεο θαζψο θαη ζχγθξνπζε ιφγσ ρξφλνπ. Αλ θαη δηαθέξνπλ, απηά ηα δχν είδε ζχγθξνπζεο κπνξεί λα έρνπλ ηηο ίδηεο πεγέο ζηνλ εξγαζηαθφ ηνκέα. Απηή ε παξαδνρή επηβεβαηψλεηαη θαη κε ηελ παξνχζα έξεπλα φπσο ζα δνχκε ζηελ ζπλέρεηα. Η ζχγθξνπζε ζηε νηθνγέλεηα ζπλδέεηαη κε πςειά επίπεδα ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο, ελψ νη ππνζηεξηθηηθνί ζχληξνθνη κπνξεί λα πξνζηαηεχνπλ ν έλαο ηνλ άιιν απφ ηελ αληηκεηψπηζε πςεινχ επηπέδνπ ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Δπηπιένλ νη Beutell θαη Greenhaus βξήθαλ φηη νη γπλαίθεο ησλ νπνίσλ ν πξνζαλαηνιηζκφο θαξηέξαο δελ είλαη φκνηνο κε απηφλ ηνπ ζπδχγνπ ηνπο αληηκεησπίδνπλ ζπρλά έληνλε ζχγθξνπζε κεηαμχ ησλ νηθνγελεηαθψλ θαη κε νηθνγελεηαθψλ ξφισλ. Η δηαθσλία κεηαμχ ησλ ζπδχγσλ ζρεηηθά κε ηνπο νηθνγελεηαθνχο ξφινπο θαη ε αλνκνηνκνξθία ζηηο ζηάζεηο ηνπο πξνο ην θαζεζηψο εξγαζίαο ηεο ζπδχγνπ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε νηθνγελεηαθή έληαζε. Οκνίσο, ε 18

19 δηαθνξά ησλ ζπδχγσλ ζε ζεκειηψδε ζέκαηα κπνξεί λα απνδπλακψζεη ην θνηλφ ζχζηεκα ππνζηήξημεο θαη λα δεκηνπξγήζεη άγρνο. πλνιηθά, απηά ηα επξήκαηα πξνηείλνπλ φηη ε πίεζε, ε ζχγθξνπζε ή ε απνπζία ππνζηήξημεο ζηελ νηθνγέλεηα κπνξεί λα ζπλεηζθέξεη ζηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Όζνλ αθνξά ηνλ ηνκέα ηεο εξγαζίαο, ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ξφινπ ηεο νηθνγέλεηαο πνπ παξάγνπλ εθηεηακέλε αθνζίσζε ρξφλνπ κπνξνχλ έκκεζα ή άκεζα λα δεκηνπξγήζνπλ πίεζε (π.ρ. ε παξνπζία κηθξψλ παηδηψλ) Ζ ζύγθξνπζε ιόγσ ζπκπεξηθνξάο (behavior based conflict) Σν ηξίην είδνο ζχγθξνπζεο, ζχκθσλα κε ηελ βηβιηνγξαθία, είλαη ε ζχγθξνπζε ιφγσ ζπκπεξηθνξάο. Σα ζπγθεθξηκέλα κνηίβα ζπκπεξηθνξάο ζηνλ έλα ξφιν κπνξεί λα είλαη αζπκβίβαζηα κε ηηο πξνζδνθίεο γηα ηελ ζπκπεξηθνξά ζηνλ άιιν ξφιν. Πξνηείλεηαη, γηα παξάδεηγκα, φηη ην αλδξηθφ, δηεπζπληηθφ ζηεξεφηππν δίλεη έκθαζε ζηελ απηνδπλακία, ζπλαηζζεκαηηθή ζηαζεξφηεηα, επηζεηηθφηεηα θαη αληηθεηκεληθφηεηα. Σα κέιε ηεο νηθνγέλεηαο, απφ ηελ άιιε, ζπλήζσο πεξηκέλνπλ έλα δεζηφ, ζπλαηζζεκαηηθφ θαη ήπην ζηηο αληηδξάζεηο ηνπ απέλαληί ηνπο. Αλ έλα άηνκν δελ κπνξεί λα πξνζαξκφζεη ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπ ψζηε λα ζπκβαδίζεη κε ηηο απαηηήζεηο ησλ δηαθνξεηηθψλ ξφισλ είλαη πηζαλφ λα αληηκεησπίζεη ζχγθξνπζε ξφισλ (Greenhaus et al, 1985). Η ζχγθξνπζε ιφγσ ζπκπεξηθνξάο, δειαδή, ππνδειψλεη φηη ζπκπεξηθνξέο πνπ εθαξκφδνληαη ζηελ εξγαζία δεκηνπξγνχλ πξνβιήκαηα αλ εθαξκνζηνχλ ζηελ νηθνγέλεηα θαη ην αληίζηξνθν. Απηνχ ηνπ είδνπο ε ζχγθξνπζε πξνθχπηεη θπξίσο φηαλ ν εξγαζηαθφο θαη ν νηθνγελεηαθφο ξφινο δηαθέξνπλ ζεκαληηθά κεηαμχ ηνπο σο πξνο ηηο πξνζδνθίεο θαη ηνπο θαλφλεο ηεο ζπκπεξηθνξάο πνπ απαηηνχλ. Απφ ηελ άιιε, αλ νη απαηηήζεηο ζπκπεξηθνξάο ζηελ εξγαζία είλαη παξφκνηεο ζηε θχζε ηνπο κε απηέο ηεο νηθνγέλεηαο, ηφηε είλαη ιηγφηεξν πηζαλφ λα παξνπζηαζηεί απηφ ην είδνο ηεο ζχγθξνπζεο (Lapierre et al, 2008). 19

20 1.3 Πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο ζύγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο ηελ παξνχζα κειέηε ζα αλαθέξνπκε ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο φπσο απηνί πξνθχπηνπλ απφ ηηο κεηα αλαιχζεηο ηεο Byron ην 2005 θαη ησλ Michel et al ην Καη νη δχν απηέο κεηα αλαιχζεηο πηνζεηνχλ ηε ζχγρξνλε πξνζέγγηζε πνπ ζέιεη ηελ κεηαβιεηή ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο λα έρεη δχν θαηεπζχλζεηο: ηελ παξεκβνιή ηεο εξγαζίαο ζηελ νηθνγέλεηα θαη ηελ παξεκβνιή ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ εξγαζία Byron, 2005 ηε κεηα αλαιπηηθή έξεπλα ηεο ε Byron, ην 2005, ζπλδχαζε ηα απνηειέζκαηα 60 κειεηψλ πξνθεηκέλνπ λα πξνζδηνξίζεη ηηο ζρεηηθέο επηδξάζεηο ησλ εξγαζηαθώλ, ησλ κε εξγαζηαθώλ θαη ηωλ δεκνγξαθηθώλ θαη αηνκηθώλ κεηαβιεηψλ ζηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο θαη ζηελ ζχγθξνπζε νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο. Οη εξγαζηαθέο κεηαβιεηέο αθνξνχλ ηα απνηειέζκαηα ησλ παξαγφλησλ ηεο εξγαζίαο θαη ηνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο φπσο είλαη ε επειημία ηνπ πξνγξάκκαηνο εξγαζίαο ή ην εξγαζηαθφ άγρνο. Οη κε εξγαζηαθέο κεηαβιεηέο αθνξνχλ νηθνγελεηαθέο απαηηήζεηο ή άιινπο κε εξγαζηαθνχο παξάγνληεο φπσο είλαη ε ζπδπγηθή ζχγθξνπζε, νη ψξεο πνπ αθηεξψλεη θάπνηνο γηα ηηο δνπιεηέο ηνπ ζπηηηνχ ή ηελ θξνληίδα ησλ παηδηψλ θαη ε ειηθία ησλ κηθξφηεξσλ παηδηψλ. Οη δεκνγξαθηθέο ή αηνκηθέο κεηαβιεηέο αθνξνχλ ηελ πξνζσπηθφηεηα, ηηο ζπκπεξηθνξέο θαη άιιεο αηνκηθέο δηαθνξέο φπσο ην θχιν, ην εηζφδεκα θαη ν ηξφπνο αληηκεηψπηζεο ησλ ζπγθξνχζεσλ. Όπσο αλαθέξεη ζηελ κειέηε ηεο, νη πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε δηαθνξεηηθνχο ηνκείο πξέπεη λα έρνπλ δηαθνξεηηθέο επηδξάζεηο ζηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο θαη ζηελ ζχγθξνπζε νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο. Οη παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εξγαζία ηνπ αηφκνπ (εξγαζηαθέο κεηαβιεηέο) αλακέλεηαη λα ζρεηίδνληαη πεξηζζφηεξν κε ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο παξά κε ηελ ζχγθξνπζε νηθνγελεηαθήο δσήο. Γηα παξάδεηγκα, φζεο πεξηζζφηεξεο ψξεο αθηεξψλεη θάπνηνο ζηελ εξγαζία ηνπ ηφζν πην πηζαλφ είλαη λα παξέκβεη ε εξγαζηαθή ηνπ δσή ζηελ νηθνγελεηαθή. Οκνίσο, νη παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ νηθνγελεηαθή θαη ηελ κε εξγαζηαθή δσή (κε εξγαζηαθέο 20

21 κεηαβιεηέο) αλακέλεηαη λα ζρεηίδνληαη πεξηζζφηεξν κε ηελ ζχγθξνπζε νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο παξά κε ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Γηα παξάδεηγκα, ηα άηνκα πνπ έρνπλ πην ππνζηεξηθηηθέο νηθνγέλεηεο αλακέλεηαη λα αληηκεησπίζνπλ ιηγφηεξε ζχγθξνπζε νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο αιιά φρη απαξαίηεηα ιηγφηεξε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. ε αληίζεζε κε ηα παξαπάλσ, νη αηνκηθέο θαη νη δεκνγξαθηθέο κεηαβιεηέο, φπσο ην θχιν ή ην εηζφδεκα, αλακέλεηαη λα έρνπλ ηζνδχλακα απνηειέζκαηα ζηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο θαη ζηε ζχγθξνπζε νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο επεηδή ηαπηφρξνλα επεξεάδνπλ θαη ηνπο δχν ηνκείο. Με βάζε ηα παξαπάλσ, νη ηξεηο βαζηθέο ππνζέζεηο ηεο Byron ήηαλ: Η1: Οη κεηαβιεηέο ηνπ εξγαζηαθνχ ηνκέα ζρεηίδνληαη πεξηζζφηεξν κε ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο παξά κε ηε ζχγθξνπζε νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο. Η2: Οη κεηαβιεηέο ηνπ κε εξγαζηαθνχ ηνκέα ζρεηίδνληαη πεξηζζφηεξν κε ηελ ζχγθξνπζε νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο παξά κε ηε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Η3: Οη δεκνγξαθηθέο θαη αηνκηθέο κεηαβιεηέο έρνπλ ηζνδχλακε επίδξαζε ζηηο δχν θαηεπζχλζεηο ζχγθξνπζεο. 21

22 Πίλαθαο 1: Οη ζρέζεηο πνπ εμεηαζηήθαλ ζηελ κεηα - αλάιπζε ηεο Byron Δξγαζηαθέο κεηαβιεηέο - Δκπινθή ζηελ εξγαζία - Ώξεο πνπ αθηεξψλνληαη ζηελ εξγαζία - Δξγαζηαθή ππνζηήξημε - Δπειημία σξαξίνπ - Δξγαζηαθφ άγρνο χγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο Με Δξγαζηαθέο κεηαβιεηέο - Δκπινθή ζηελ νηθνγέλεηα - Ώξεο πνπ αθηεξψλνληαη ζε κε εξγαζία - Οηθνγελεηαθή ππνζηήξημε - Οηθνγελεηαθφ άγρνο - Οηθνγελεηαθή ζχγθξνπζε - Αξηζκφο παηδηψλ - Ηιηθία κηθξφηεξνπ παηδηνχ - Απαζρφιεζε ζπδχγνπ - Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε χγθξνπζε νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο Γεκνγξαθηθέο/αηνκηθέο κεηαβιεηέο - Φχιν - Δηζφδεκα - ηπι δηαρείξηζεο θαη δεμηφηεηεο Μεηαβιεηέο ειέγρνπ - Πνζνζηφ γπλαηθψλ ζην δείγκα - Πνζνζηφ γνλέσλ ζην δείγκα - Κσδηθνπνίεζε πξνζδηνξηζηηθψλ παξαγφλησλ Σα απνηειέζκαηα ηεο κεηα αλάιπζεο ηεο Byron έρνπλ σο εμήο: Όιεο νη εξγαζηαθέο κεηαβιεηέο είραλ κεγαιχηεξε επίδξαζε ζηε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο απφ φηη ζηε ζχγθξνπζε νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο πξνο ηελ αλακελφκελε θαηεχζπλζε (Η1). Οη εξγαδφκελνη πνπ είραλ κεγαιχηεξε εκπινθή ζηελ εξγαζία ή κεγαιχηεξν εξγαζηαθφ άγρνο ή ιηγφηεξν ππνζηεξηθηηθνχο ζπλαδέιθνπο/ πξντζηακέλνπο ή ιηγφηεξν επέιηθην σξάξην εξγαζίαο είραλ κεγαιχηεξε ζχγθξνπζε ηεο εξγαζίαο κε ηελ νηθνγέλεηα απφ φηη ηεο νηθνγέλεηαο κε ηελ εξγαζία. Αλάκεζα ζηηο εξγαζηαθέο κεηαβιεηέο, απηέο πνπ είραλ πην ηζρπξή 22

23 ζπζρέηηζε κε ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο ήηαλ ην εξγαζηαθφ άγρνο θαη ε επειημία ηνπ πξνγξάκκαηνο εξγαζίαο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη κε εξγαζηαθέο κεηαβιεηέο αλ θαη απνδείρζεθε πσο ζπλδένληαη πεξηζζφηεξν κε ηε ζχγθξνπζε νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο, νη δηαθνξέο ζε ζρέζε κε ηε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο δελ είλαη πάληα ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο (Η2). Οη ηέζζεξηο κε εξγαζηαθέο κεηαβιεηέο πνπ ήηαλ πην θνληά ζηα αλακελφκελα απνηειέζκαηα είλαη νη ψξεο πνπ αθηεξψλνληαη ζε κε εξγαζηαθέο δξαζηεξηφηεηεο, ην νηθνγελεηαθφ άγρνο, ν αξηζκφο ησλ παηδηψλ θαη ε νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε. Απφ ηνπο δεκνγξαθηθνχο θαη αηνκηθνχο παξάγνληεο, κφλν έλαο, ην ζηπι θαη νη δεμηφηεηεο δηαρείξηζεο, είρε φκνηα ζρέζε θαη κε ηηο δχν θαηεπζχλζεηο ηεο ζχγθξνπζεο (Η3). Γειαδή, νη εξγαδφκελνη πνπ έρνπλ θαιχηεξεο δεμηφηεηεο δηαρείξηζεο ρξφλνπ πξνζηαηεχνληαη θαη απφ ηηο δχν θαηεπζχλζεηο ηεο ζχγθξνπζεο. Οη άιιεο δχν κεηαβιεηέο, ην θχιν θαη ην εηζφδεκα είραλ δηαθνξεηηθέο επηδξάζεηο ζηε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο θαη ζηε ζχγθξνπζε νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο. πλνιηθά, ε αλάιπζε ηεο Byron ππνζηεξίδεη ηελ ππφζεζε φηη ε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο θαη ε ζχγθξνπζε νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο έρνπλ μερσξηζηνχο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο θαη επνκέλσο κπνξεί λα απαηηνχλ δηαθνξεηηθέο παξεκβάζεηο ή ιχζεηο γηα λα εκπνδίζνπλ ή λα κεηψζνπλ ηελ χπαξμή ηνπο (Byron, 2005). Αλ θαη ππάξρνπλ άιιεο ζεσξίεο γηα ηελ ηηκή ηεο εξγαζίαο θαη ηεο νηθνγέλεηαο, ηα ζεκέιηα ηεο παξεκβνιήο ηεο εξγαζίαο ζηελ νηθνγέλεηα θαη ηεο παξεκβνιήο ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ εξγαζία έρνπλ ηηο ξίδεο ηνπο ζηελ ζεσξία ηεο ζχγθξνπζεο (conflict theory). Η ζεσξία ηεο ζχγθξνπζεο πξνηείλεη φηη νη ηνκείο ηεο εξγαζίαο θαη ηεο νηθνγέλεηαο είλαη αζπκβίβαζηεο εμαηηίαο ησλ δηαθνξεηηθψλ ηνπο θαλφλσλ θαη επζπλψλ (Greenhaus & Beutell, 1985). Οη δηαθνξεηηθνί θαλφλεο θαη νη δηαθνξεηηθέο επζχλεο ηεο δνπιεηάο θαη ηεο νηθνγέλεηαο πξνθαινχλ εηζβνιή θαη αξλεηηθή δηάρπζε (negative spillover) ηνπ ελφο ηνκέα ζηνλ άιιν (Byron, 2005). 23

24 1.3.2 Michel et al, 2011 Ο ζθνπφο ηεο κεηα αλάιπζεο ησλ Michel et al, είλαη λα παξνπζηάζεη κηα πνζνηηθή επηζθφπεζε ησλ πξνζδηνξηζηηθψλ παξαγφλησλ ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο ε νπνία λα παξέρεη έλα ηζρπξφ ζεσξεηηθά κνληέιν ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο θαη ησλ πξνζδηνξηζηηθψλ ηεο παξαγφλησλ θαη ε νπνία λα νκαδνπνηεί ηηο κεηαβιεηέο ηνπ εξγαζηαθνύ ηνκέα, ηνπ κε εξγαζηαθνύ ηνκέα θαη ηεο πξνζωπηθόηεηαο. Η δηαθνξνπνίεζε ηεο δηθήο ηνπο κεηα αλάιπζεο κε εθείλε ηεο Byron έγθεηηαη ζε πνιιά ζεκεία. Πξψηνλ, ελψ ε Byron εζηηάδεη ζηνλ επξχ φξν ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζίαο θαη δσήο γεληθά, νη Michel et al εζηηάδνπλ ζηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Γεχηεξνλ, ζηελ κειέηε ησλ Michel et al δίλνληαη κε κεγαιχηεξε ζαθήλεηα νη φξνη ησλ κεηαβιεηψλ θαη δελ πξνζδηνξίδνληαη απιψο ζε έλα γεληθφ πιαίζην. Σξίηνλ, ελψ ηα ρξνληθά φξηα ηεο κειέηεο ηεο Byron είλαη κέρξη ην 2002, νη Michel et al ηα δηεπξχλνπλ σο ην 2008 θαη ζπκπεξηιακβάλνπλ πην ζχγρξνλεο θαη εμεηδηθεπκέλεο έξεπλεο. Σέινο, νη Michel et al εμεηάδνπλ ηα άκεζα απνηειέζκαηα ηεο πξνζσπηθφηεηαο, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ θαη ηνπ εζσηεξηθνχ ζεκείνπ ειέγρνπ θαη ηεο αξλεηηθήο επηξξνήο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν, ε αλάιπζε ηνπο παξέρεη ηνλ πξψην κεηα αλαιπηηθφ έιεγρν ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο πξνζσπηθφηεηαο ζηελ βηβιηνγξαθία ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο. Οη πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο, ζηελ κειέηε ηνπο, αλαιχνληαη ζε 4 θαηεγνξίεο. 1) Οη πεγέο άγρνπο ηνπ ξόινπ. Οη πεγέο άγρνπο ηεο εξγαζίαο θαη ηεο νηθνγέλεηαο πξνέξρνληαη απφ πηέζεηο πνπ αζθεί ν θάζε ξφινο ζην άηνκν. Οη θπξηφηεξεο πεγέο άγρνπο είλαη ε ζχγθξνπζε ζην πιαίζην ηνπ ξφινπ, ε αζάθεηα ξφινπ θαη ε ππεξθφξησζε ξφινπ. Η ζχγθξνπζε ζην πιαίζην ηνπ ξφινπ αλαθέξεηαη ζην βαζκφ ζηνλ νπνίν έλα άηνκν αληηκεησπίδεη αζπκβίβαζηεο πηέζεηο ξφινπ. Η αζάθεηα ξφινπ αλαθέξεηαη ζηελ έιιεηςε πιεξνθνξηψλ ζρεηηθά κε ηηο επζχλεο, ηηο ππνρξεψζεηο θαη ηνπο αληηθεηκεληθνχο ζθνπνχο ελφο ζπγθεθξηκέλνπ ξφινπ ή ζηελ έιιεηςε δηαχγεηαο ξφινπ. Σέινο, ε ππεξθφξησζε ξφινπ αλαθέξεηαη ζηελ αληίιεςε φηη έρεηο λα δηεθπεξαηψζεηο πνιιέο εξγαζίεο αιιά δελ έρεηο αξθεηφ ρξφλν λα ην θάλεηο. Η ζχλδεζε κεηαμχ ησλ πεγψλ άγρνπο θαη ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο κπνξεί λα εξκελεπηεί κέζα απφ ηε Θεσξία ξφισλ θαη ηε Θεσξία 24

25 απνζηξάγγηζεο. Η Θεσξία ησλ ξφισλ ππνζηεξίδεη φηη, πξψηνλ, νη ξφινη ηεο εξγαζίαο θαη ηεο νηθνγέλεηαο πξνθχπηνπλ απφ ηηο πξνζδνθίεο ησλ άιισλ θαη απφ ην ηη ζεσξείηαη πσο είλαη ε θαηάιιειε ζπκπεξηθνξά γηα κία ζπγθεθξηκέλε ζέζε θαη δεχηεξνλ, φηη θαη ν ηνκέαο ηεο εξγαζίαο θαη ν ηνκέαο ηεο νηθνγέλεηαο δεκηνπξγνχλ πνιιαπινχο ξφινπο πνπ δεκηνπξγνχλ πνιιέο ππνρξεψζεηο ζην άηνκν. ε κηα πξνζπάζεηα λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο πξνζδνθίεο θαη ζηνπο δχν ξφινπο, πνιιά άηνκα ππνθχπηνπλ ζε πηέζεηο ξφινπ. Όηαλ δεκηνπξγνχληαη νη πηέζεηο ξφινπ ζην πιαίζην ησλ πεγψλ άγρνπο (ζχγθξνπζε, αζάθεηα, ππεξθφξησζε θαη απαηηήζεηο ρξφλνπ), είλαη πηζαλή ε απνζηξάγγηζε πφξσλ. Η ζεσξία ηεο απνζηξάγγηζεο ξφισλ ζεσξεί φηη νη πφξνη φπσο ν ρξφλνο, ε πξνζνρή θαη ε ελέξγεηα (θπζηθνχο θαη ςπρνινγηθνχο) είλαη πεπεξαζκέλνη. Έηζη νη πεγέο άγρνπο πνπ δεκηνπξγνχληαη ζηνλ έλα ηνκέα απνξξνθνχλ ηνπο πεξηνξηζκέλνπο πφξνπο πνπ είλαη δηαζέζηκνη ζην άηνκν. Καη νη δχν ζεσξίεο ππνζέηνπλ κηα ζεηηθή ζρέζε κεηαμχ ησλ πεγψλ άγρνπο ηνπ ξφινπ θαη ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. 2) Ο βαζκόο εκπινθήο ζην ξόιν. Ο βαζκφο εκπινθήο ζηελ εξγαζία θαη ηελ νηθνγέλεηα αλαθέξεηαη ζην επίπεδν ζπλαηζζεκαηηθήο αθνζίσζεο ή ζχλδεζεο κε ηνλ εξγαζηαθφ θαη ηνλ νηθνγελεηαθφ ξφιν. Σα άηνκα κε πςειφ βαζκφ εκπινθήο ζε έλα ξφιν έρνπλ γλσζηηθή ελαζρφιεζε κε ηνλ ζπγθεθξηκέλν ξφιν. Η ζχλδεζε κεηαμχ ηνπ βαζκνχ εκπινθήο θαη ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο κπνξεί λα εξκελεπηεί κέζα απφ ηε Θεσξία ξφισλ, ηε Θεσξία απνζηξάγγηζεο ησλ πφξσλ θαη ηε Θεσξία απνδεκίσζεο. χκθσλα κε ηε ζεσξία ξφισλ, ηα άηνκα κπνξεί λα εκπιέθνληαη ςπρνινγηθά ζηνπο εξγαζηαθνχο θαη νηθνγελεηαθνχο ηνπο ξφινπο ελψ ηαπηφρξνλα πξνζπαζνχλ λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο πξνζδνθίεο ηνπ θάζε ηνκέα. Παξφια απηά, αλ παξαηεξεζεί κε ηθαλνπνίεζε ζηνλ έλαλ ξφιν, ηα άηνκα πξέπεη λα πξνζαξκφζνπλ ην ρξφλν, ηελ πξνζνρή θαη ηελ ελέξγεηα ηνπο. Η ζεσξία ηεο απνδεκίσζεο ζέηεη κία αληίζηξνθε ζρέζε κεηαμχ ηνπ ηνκέα ηεο εξγαζίαο θαη ηεο νηθνγέλεηαο φπνπ ε κε ηθαλνπνίεζε απφ ηνλ έλα ηνκέα αληηζηαζκίδεηαη κε ηελ ηθαλνπνίεζε ζηνλ άιιν ηνκέα. Με άιια ιφγηα, ε κε ηθαλνπνίεζε ζηνλ έλα ηνκέα, π.ρ. ζηελ νηθνγέλεηα, αληηζηαζκίδεηαη κε κεγαιχηεξε ζπκκεηνρή ζηνλ άιιν ηνκέα, π.ρ. ζηελ εξγαζία. Η Θεσξία ξφισλ, ε Θεσξία απνζηξάγγηζεο ησλ πφξσλ θαη ε Θεσξία απνδεκίσζεο φιεο ππνζέηνπλ κηα 25

26 ζεηηθή ζρέζε κεηαμχ ηεο ζπκκεηνρήο ζε έλα ξφιν θαη ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. 3) Η θνηλωληθή ζηήξημε. Η θνηλσληθή ζηήξημε αλαθέξεηαη ζηελ πιηθή βνήζεηα, ην ζπλαηζζεκαηηθφ ελδηαθέξνλ θαη ζηηο ιεηηνπξγίεο πιεξνθφξεζεο θαη αμηνιφγεζεο πνπ ελδπλακψλνπλ ην άηνκν θαη ην βνεζνχλ λα πηζηέςεη φηη νη ιεηηνπξγίεο πνπ θάλεη είλαη ζεκαληηθέο. Η θνηλσληθή ζηήξημε ζηνλ ηνκέα ηεο εξγαζίαο πξνέξρεηαη απφ ηνπο ζπλαδέξθνπο, ηνπο πξντζηακέλνπο θαη ηνλ ίδην ηνλ νξγαληζκφ θαη ζηνλ ηνκέα ηεο νηθνγέλεηαο πξνέξρεηαη απφ ηνλ ζχληξνθν ή ηελ νηθνγέλεηα ζπλνιηθά. Η ζχλδεζε κεηαμχ ηεο θνηλσληθήο ζηήξημεο θαη ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο κπνξεί λα εξκελεπηεί κέζα απφ ηε ζεσξία ξφισλ θαη ηελ ζεσξία απνζηξάγγηζεο ησλ πφξσλ. χκθσλα κε ηε ζεσξία ξφισλ, ην άηνκν έρεη πνιιέο απαηηήζεηο θαη πξνζδνθίεο απφ ηνλ ηνκέα ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηνλ ηνκέα ηεο εξγαζίαο. Η θνηλσληθή ζηήξημε πνπ ππάξρεη ζηνλ θάζε ηνκέα κπνξεί λα νδεγήζεη ζε κείσζε ηεο πξνζνρήο, ηνπ ρξφλνπ θαη ηεο ελέξγεηαο πνπ ρξεηάδεηαη γηα λα θέξεηο εηο πέξαο ηνλ ξφιν απηφ. Σφζν ε ζεσξία ξφισλ φζν θαη ε ζεσξία απνζηξάγγηζεο ησλ πφξσλ νδεγνχλ ζηελ πηνζέηεζε ηεο ππφζεζεο φηη ππάξρεη αληίζηξνθε ζρέζε κεηαμχ ηεο θνηλσληθήο ζηήξημεο θαη ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. 4) Χαξαθηεξηζηηθά ηνπ ηνκέα ηεο εξγαζίαο θαη ηεο νηθνγέλεηαο. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ηνκέα ηεο εξγαζίαο θαη ηηο νηθνγέλεηαο είλαη εθείλεο νη ηδηφηεηεο ηνπ θάζε ηνκέα πνπ έρνπλ αληίθηππν ζηελ δηεθπεξαίσζε ησλ ξφισλ. Η πξνζωπηθόηεηα αλαθέξεηαη ζηηο δπλακηθέο λνεηηθέο δνκέο θαη ζηηο ζπληνληζκέλεο ςπρηθέο δηεξγαζίεο πνπ θαζνξίδνπλ ηηο ζπλαηζζεκαηηθέο θαη ηηο ζπκπεξηθνξηθέο πξνζαξκνγέο ησλ αηφκσλ ζην πεξηβάιινλ ηνπο. ηελ κεηα - αλάιπζε ηνπο νη Michel et al ρξεζηκνπνίεζαλ κφλν δχν ζπζηαηηθά ηεο πξνζσπηθφηεηαο: ηνλ εζσηεξηθφ έιεγρν θαη ηελ αξλεηηθή ζηάζε/ λεχξσζε. Η άκεζε επίδξαζε ησλ δχν ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο πξνζσπηθφηεηαο πνπ πεξηιακβάλνληαη ζην ππφδεηγκα θαη ησλ δχν θαηεπζχλζεσλ ηεο ζχγθξνπζεο (αξλεηηθή ζρέζε κε ην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ εζσηεξηθνχ ειέγρνπ θαη ζεηηθή κε ηελ αξλεηηθή ζηάζε/ λεχξσζε) εξκελεχεηαη κε βάζε ην κεραληζκφ ηεο επζπγξάκκηζεο ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν ε ζρέζε κεηαμχ ησλ δχν ζθαηξψλ θαζνξίδεηαη απφ κηα ηξίηε κεηαβιεηή. Δπηπιένλ, ε πξνζσπηθφηεηα επεξεάδεηαη έκκεζα απφ δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά φπσο ην νηθνγελεηαθφ θαζεζηψο, ην αλ ην άηνκν είλαη γνλέαο ή φρη θαη ην θχιν. 26

27 Σα απνηειέζκαηα ηεο κειέηεο απέδεημαλ φηη νη πεγέο άγρνπο ηνπ ξφινπ ηεο εξγαζίαο (ε αζάθεηα ξφινπ, ε ππεξθφξησζε ξφινπ, νη απαηηήζεηο ρξφλνπ), ν βαζκφο εκπινθήο ζην ξφιν ηεο εξγαζίαο (ην εξγαζηαθφ ελδηαθέξνλ), ε θνηλσληθή ζηήξημε ηεο εξγαζίαο (ε ππνζηήξημε απφ ηνλ νξγαληζκφ, ηνπο πξντζηακέλνπο θαη ηνπο ζπλεξγάηεο) θαη ηα εξγαζηαθά ραξαθηεξηζηηθά (ε πνηθηιία εξγαζηψλ, ν θηιηθφο πξνο ηελ νηθνγέλεηα νξγαληζκφο) θαη ε πξνζσπηθφηεηα ( ην εζσηεξηθφ ζεκείν ειέγρνπ, ε αξλεηηθή ζηάζε/ λεχξσζε) είλαη φια πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Απφ ηελ άιιε, νη πεγέο άγρνπο ηνπ ξφινπ ηεο νηθνγέλεηαο (ε αζάθεηα ξφινπ, ε ππεξθφξησζε ξφινπ, νη απαηηήζεηο ρξφλνπ, νη νηθνγελεηαθέο απαηηήζεηο, ν αξηζκφο παηδηψλ), ε θνηλσληθή ζηήξημε ηεο νηθνγέλεηαο (ε ζπδπγηθή ππνζηήξημε, ε νηθνγελεηαθή ππνζηήξημε, ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο νηθνγέλεηαο (ην νηθνγελεηαθφ θιίκα) θαη ε πξνζσπηθφηεηα είλαη φια πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο ηεο ζχγθξνπζεο νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο. 1.4 πλέπεηεο ζύγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο Έρνπλ γξαθηεί πνιιά άξζξα πνπ πξνζδηνξίδνπλ ηηο αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Αξρηθά, πνιιέο κειέηεο έρνπλ εμεηάζεη ηνλ θπζηθφ αληίθηππν ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Γηα παξάδεηγκα, ε θαθή θπζηθή θαηάζηαζε θαίλεηαη πσο ζπλδέεηαη κε ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Δπηπιένλ, νη Frone et al. (1997) βξήθαλ φηη ε ζχγθξνπζε νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο, ζε βάζνο ρξφλνπ, ζπλδέεηαη κε πςειά επίπεδα θαηάζιηςεο θαη ζπκπηψκαηα ππέξηαζεο. Δπίζεο, νη Thomas θαη Ganster (1995) αλέθεξαλ φηη ε παξεκβνιή ηεο εξγαζίαο ζηελ νηθνγέλεηα είλαη ζεηηθά ζπζρεηηζκέλε κε ηελ θαηάζιηςε θαη παξάπνλα γηα ηελ πγεία απφ ηνπο εξγαδνκέλνπο ζηνλ ηνκέα ηεο πγείαο. Δπηπιένλ, νη Haynes et al. (1984) ζεκείσζαλ φηη ε πίεζε ηεο εμηζνξξφπεζεο ησλ επζπλψλ ηεο εξγαζίαο θαη ηεο νηθνγέλεηαο κπνξεί λα νδεγήζεη ζε ζηεθαληαία λφζν. Σέινο, πνιιέο κειέηεο έδεημαλ φηη κεηαμχ ησλ παληξεκέλσλ αληξψλ πνπ είλαη ζηειέρε ζε επηρεηξήζεηο ε ζπρλφηεηα ησλ ζσκαηηθψλ αζζελεηψλ ήηαλ ζεηηθά ζπλδεδεκέλε κε ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Έρεη γίλεη φκσο θαη ζεκαληηθή έξεπλα γηα ηηο επηπηψζεηο ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο ζηελ ζπκπεξηθνξά. Πνιιέο κειέηεο έρνπλ 27

28 απνθαιχςεη κηα ζρέζε κεηαμχ ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο θαη ηεο ππεξβνιηθήο ρξήζεο ηνπ αιθνφι. Δπηπιένλ, ν Cascio (1991) απέδεημε φηη ε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο είλαη αξλεηηθά ζπζρεηηζκέλε κε ηελ παξαγσγηθφηεηα ζηελ εξγαζία. Οη ζπρλέο απνπζίεο απφ ηελ δνπιεηά έρνπλ ζπλδεζεί επίζεο κε ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Σέινο, νη έξεπλεο έρνπλ πξνζδηνξίζεη πνιιέο αξλεηηθέο ζηάζεηο πνπ ζπλδένληαη κε ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Αξρηθά, ε ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία θαίλεηαη πσο ζπλδέεηαη κε ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Δπηπιένλ, άιιεο κειέηεο έρνπλ βξεη ζρέζεηο κεηαμχ ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο θαη ηεο αλεζπρίαο, ηεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο, ηεο ρακειήο αθνζίσζεο ζηνλ νξγαληζκφ θαη ηνπ εξγαζηαθνχ άγρνπο. Δπίζεο, πνιινί εξεπλεηέο έρνπλ εμεηάζεη ηα απνηειέζκαηα δηάρπζεο ησλ απαηηήζεσλ ηεο εξγαζίαο θαη ηεο νηθνγέλεηαο. Βξήθαλ φηη νη αξλεηηθέο ζηάζεηο απφ ηνλ έλα ηνκέα κεηαθέξνληαη ζηνλ άιιν ηνκέα. Γηα παξάδεηγκα, πνιιέο κειέηεο βξήθαλ κηα αξλεηηθή ζρέζε κεηαμχ ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο θαη ηεο ηθαλνπνίεζεο απφ ηε δσή. Δπίζεο, ε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο έρεη ζπλδεζεί κε ην ςπρνινγηθφ άγρνο. Η ζπδπγηθή πίεζε, επίζεο, ζπλδέεηαη κε ηε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Δίλαη μεθάζαξν, ινηπφλ, φηη ε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο κπνξεί λα έρεη πνηθίιεο ζπλέπεηεο γηα ηνπο εξγαδφκελνπο, ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο θαη ηνπο νξγαληζκνχο (Marchese 2002) Ζ κεηα αλάιπζε ησλ Amstad et al, 2011 Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε κεηα αλάιπζε ησλ Amstad et al (2011) ζηελ νπνία ε ζπλέπεηεο ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο θαη νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο ρσξίδνληαη ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: απνηειέζκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εξγαζία, απνηειέζκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ νηθνγέλεηα θαη απνηειέζκαηα πνπ δελ ζρεηίδνληαη κε ζπγθεθξηκέλν ηνκέα. Καη νη δχν θαηεπζχλζεηο ηεο ζχγθξνπζεο, φπσο πξνθχπηεη απφ ηελ βηβιηνγξαθηθή ηνπο επηζθφπεζε, ζπλδένληαη κε επηπηψζεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εξγαζία φπσο είλαη ε εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε, ε νξγαλσζηαθή αθνζίσζε, ε ηάζε γηα παξαίηεζε, ε εμνπζέλσζε, νη πνιιέο απνπζίεο απφ ηελ εξγαζία θαη ε εξγαζηαθή πίεζε, κε επηπηψζεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ νηθνγέλεηα φπσο είλαη ε ηθαλνπνίεζε απφ ηελ νηθνγέλεηα, ε ηθαλνπνίεζε απφ ηελ ζπδπγηθή δσή θαη ην νηθνγελεηαθφ ζηξεο αιιά θαη 28

29 κε επηπηψζεηο πνπ αλήθνπλ ζηελ ηξίηε θαηεγνξία φπσο είλαη ε ηθαλνπνίεζε απφ ηε δσή, ε ςπρνινγηθή πίεζε, ε θαηάζιηςε θαη άιια. Γεδνκέλνπ φηη νη πηζαλέο επηπηψζεηο ηηο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο κπνξεί λα εκθαληζηνχλ ζηνλ ηνκέα ηεο εξγαζίαο, ηεο νηθνγέλεηαο ή εθηφο ησλ δχν ηνκέσλ, ην εξψηεκα πνπ πξνθχπηεη είλαη θαηά πφζν ν ηνκέαο πξνέιεπζεο ηεο ζχγθξνπζεο ζπλδέεηαη κε ηηο επηπηψζεηο ηεο, κε ζπγθεθξηκέλν ηξφπν. Γηα λα ην ζέζνπκε δηαθνξεηηθά, ε παξέκβαζε ηεο εξγαζίαο ζηελ νηθνγέλεηα επεξεάδεη πεξηζζφηεξν ηα απνηειέζκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εξγαζία απφ φηη ηα απνηειέζκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ νηθνγέλεηα θαη αληίζηξνθα ή ηα απνηειέζκαηα γίλνληαη πην αηζζεηά ζηελ άιιε ζθαίξα δειαδή ε ζχγθξνπζε ηεο νηθνγελεηαθήο κε ηελ εξγαζηαθή δσή επεξεάδεη ζε κεγαιχηεξν βαζκφ ηα απνηειέζκαηα ζηελ ζθαίξα ηεο εξγαζίαο θαη αληίζηξνθα; Οη Frone, Russel θαη Cooper (1992) ηζρπξίζηεθαλ φηη ππάξρεη κηα «δηαζηαπξσηηθή» ζρέζε, ππνλνψληαο φηη ε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο επεξεάδεη ηνλ ηνκέα ηεο νηθνγέλεηαο ελψ ε ζχγθξνπζε νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο επεξεάδεη θπξίσο ηνλ ηνκέα ηεο εξγαζίαο. Η ινγηθή απηνχ ηνπ ζπκπεξάζκαηνο είλαη φηη ε ζχγθξνπζε, παξ φιν πνπ πξνέξρεηαη απφ έλαλ ηνκέα, δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα ζηνλ άιιν ηνκέα. πλεπψο, πιήηηεηαη ε επεκεξία πνπ ζρεηίδεηαη κε απηφλ ηνλ άιιν ηνκέα ηεο δσήο. Γηα παξάδεηγκα, ηα άηνκα πνπ αληηκεησπίδνπλ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο δελ κπνξνχλ λα αθηεξψζνπλ φζν ρξφλν ζα ήζειαλ ζηελ νηθνγέλεηα ηνπο εμαηηίαο ησλ επζπλψλ ηεο εξγαζίαο ηνπο. Καηά ζπλέπεηα, πιήηηεηαη ε πνηφηεηα ηεο νηθνγελεηαθήο δσήο θαη κεηψλνληαη ηα απνηειέζκαηα πνπ ζπλδένληαη κε ηελ νηθνγέλεηα (π.ρ. ε ηθαλνπνίεζε απφ ηελ νηθνγέλεηα). Παξ φια απηά, ε ππφζεζε φηη ην θχξην απνηέιεζκα ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο εκθαλίδεηαη ζηνλ ηνκέα απφ ηνλ νπνίν πξνέξρεηαη, είλαη ινγηθή. χκθσλα κε απηήλ ηελ ππφζεζε, ε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο ζα πξέπεη λα επεξεάδεη πεξηζζφηεξν ηα απνηειέζκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εξγαζία θαη ε ζχγθξνπζε νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο ζα πξέπεη λα επεξεάδεη πεξηζζφηεξν ηα απνηειέζκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ νηθνγέλεηα. Γηα παξάδεηγκα, ν ππεξβνιηθφο θφξηνο εξγαζίαο γηα έλα άηνκν ζεσξείηαη ππεχζπλνο γηα ηνλ ιίγν ρξφλν πνπ κέλεη δηαζέζηκνο γηα ηελ νηθνγέλεηα θαη δεκηνπξγεί ζην άηνκν ζπκφ θαη δπζαξέζθεηα πξνο ηνλ νξγαληζκφ ζηνλ νπνίν εξγάδεηαη ή πξνο ηνλ πξντζηάκελν ηνπ. 29

30 Καη ηα δχν είδε απνηειεζκάησλ, παξ φια απηά κπνξνχλ λα γεληθεπηνχλ. Η ηθαλνπνίεζε απφ ηε δσή θαίλεηαη πσο πξνζδηνξίδεηαη θαη απφ ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία θαη απφ ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ νηθνγέλεηα. Όζνλ αθνξά ηα απνηειέζκαηα ηεο κεηα αλάιπζεο ηνπο, ζρεηηθά κε ηε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο ε πην ηζρπξή ζρέζε είλαη απηή πνπ αθνξά ζηηο επηπηψζεηο πνπ δελ ζπλδένληαη κε θάπνην ζπγθεθξηκέλν ηνκέα (θπξίσο ην ζηξεο), αθνινπζνχλ νη επηπηψζεηο πνπ ζπλδένληαη κε ηνλ ηνκέα ηεο εξγαζίαο (θπξίσο ε ζπκπεξηθνξά ηνπ θαινχ πνιίηε) θαη ηέινο νη επηπηψζεηο πνπ ζπλδένληαη κε ηνλ ηνκέα ηεο νηθνγέλεηαο (θπξίσο ην ζηξεο). Η ζχγθξνπζε ηεο νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο ζρεηίδεηαη επίζεο ηζρπξφηεξα κε ηηο επηπηψζεηο πνπ δελ ζπλδένληαη κε θάπνην ζπγθεθξηκέλν ηνκέα, αθνινπζνχλ νη επηπηψζεηο πνπ ζπλδένληαη κε ηνλ ηνκέα ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηέινο νη επηπηψζεηο πνπ ζπλδένληαη κε ηνλ ηνκέα ηεο εξγαζίαο. Μπνξνχκε ινηπφλ λα ζπκπεξάλνπκε φηη θαη νη δχν θαηεπζχλζεηο ηεο ζχγθξνπζεο ζρεηίδνληαη πεξηζζφηεξν κε κεηαβιεηέο πνπ δελ ζπλδένληαη κε θαλέλαλ ηνκέα θαη ηειηθά νη επηπηψζεηο ηεο θάζε θαηεχζπλζεο γίλνληαη πεξηζζφηεξν αηζζεηέο ζηνλ ηνκέα απφ ηνλ νπνίν πξνέξρεηαη ε ζχγθξνπζε θαη ιηγφηεξν ζηνλ άιιν ηνκέα. Οη εξεπλεηέο κειέηεζαλ δχν κεηαβιεηέο ηνπ δείγκαηνο πνπ ζεσξνχληαλ πσο κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ηε ζρέζε κεηαμχ ηεο ζχγθξνπζεο θαη ησλ απνηειεζκάησλ ηεο. Η πξψηε κεηαβιεηή είλαη ε κεηξφηεηα/παηξφηεηα ε νπνία απνδείρζεθε πσο δελ επεξεάδεη θακία απφ ηηο ζρέζεηο. Η δεχηεξε κεηαβιεηή είλαη νη ψξεο εξγαζίαο πνπ απνδείρζεθε πσο επεξεάδνπλ ηε ζρέζε κεηαμχ ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο κε ηηο επηπηψζεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ νηθνγέλεηα θαη ηε ζρέζε κεηαμχ ηεο νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο κε ηηο επηπηψζεηο πνπ δελ ζρεηίδνληαη κε έλαλ ζπγθεθξηκέλν ηνκέα. 30

31 Κεθάιαην 2: Κνπιηνύξα ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο - νηθνγέλεηαο 2.1 Πνιηηηθέο θηιηθέο πξνο ηελ νηθνγέλεηα Ωο απάληεζε ζηελ αληίιεςε ηεο απμεκέλεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο θαη ηεο απμεκέλεο ζχγθξνπζεο νηθνγελεηαθήο θαη εξγαζηαθήο δσήο, νη εξγνδφηεο έρνπλ πηνζεηήζεη πνιιέο πνιηηηθέο θηιηθέο πξνο ηελ νηθνγέλεηα (π.ρ. παηδηθή κέξηκλα ζην ρψξν εξγαζίαο, επηκεξηζκφο εξγαζίαο θ.α.) πνπ ζεσξνχληαη πσο κεηψλνπλ απηήλ ηελ ζχγθξνπζε (Fredrisken-Goldsen & Scharlach, 2001). Αλ θαη δελ ππάξρεη έλαο απνδεθηφο νξηζκφο γηα ην ηη απνηειεί κηα πξαθηηθή ηζνξξνπίαο εξγαζίαο θαη δσήο, ν φξνο ζπρλά αλαθέξεηαη ζε έλα απφ ηα αθφινπζα: νξγαλσζηαθή ππνζηήξημε γηα εμαξηεκέλε θξνληίδα, επέιηθηεο επηινγέο εξγαζίαο θαη νηθνγελεηαθέο ή πξνζσπηθέο άδεηεο. Σα πξνγξάκκαηα θαη νη πνιηηηθέο πνπ είλαη θηιηθέο πξνο ηελ νηθνγέλεηα ή ππνζηεξηθηηθέο ηεο νηθνγέλεηαο είλαη ππεξεζίεο πνπ δίλνπλ ηελ ηθαλφηεηα ζηνπο εξγαδνκέλνπο λα δηαρεηξίδνληαη θαιχηεξα ηελ δηαζχλδεζε εξγαζίαο θαη νηθνγέλεηαο. Παξαδείγκαηα θηιηθψλ πξνο ηελ νηθνγέλεηα πξαθηηθψλ είλαη: νη πξνζσξηλέο ξπζκίζεηο πνπ επηηξέπνπλ ζηνπο εξγαδνκέλνπο λα κεηψλνπλ ηνλ αξηζκφ ησλ σξψλ πνπ εξγάδνληαη (π.ρ. δχν εξγαδφκελνη λα κνηξάδνληαη ηελ ίδηα δνπιεηά (job sharing), ή ην θαζεζηψο ηεο κεξηθήο απαζρφιεζεο), ην επέιηθην σξάξην εξγαζίαο φπνπ νη εξγαδφκελνη δνπιεχνπλ ζπγθεθξηκέλν αξηζκφ σξψλ θάζε κέξα αιιά επηιέγνπλ νη ίδηνη ηελ ψξα έλαξμεο θαη ιήμεο αλάινγα κε ηηο πξνζσπηθέο ηνπο αλάγθεο, ε ηειεξγαζία, ε εξγαζία απφ ην ζπίηη, ε εξγαζία κέζσ ππνινγηζηή φπνπ νη εξγαδφκελνη έρνπλ επειημία ρψξνπ γηα λα νινθιεξψζνπλ ηελ εξγαζία ηνπο, ε γνληθή άδεηα, νη νκάδεο ππνζηήξημεο γηα ηνπο εξγαδφκελνπο γνλείο θαη ηέινο ε θξνληίδα ησλ παηδηψλ ησλ εξγαδνκέλσλ ζην ρψξν εξγαζίαο ή έθηνο ηνπ ρψξνπ εξγαζίαο κε ηελ παξνρή ρξεκαηηθήο δηεπθφιπλζεο (Darcy et al,2012) Απνηειέζκαηα ρξεζηκνπνίεζεο θηιηθώλ πξνο ηελ νηθνγέλεηα πξνγξακκάησλ Οη εξγαζηαθέο πξαθηηθέο πνπ είλαη θηιηθέο πξνο ηελ νηθνγέλεηα ζηνρεχνπλ ζηελ δηεπθφιπλζε ησλ πξνζπαζεηψλ ησλ εξγαδνκέλσλ λα εθπιεξψζνπλ θαη ηηο εξγαζηαθέο θαη ηηο νηθνγελεηαθέο ηνπο επζχλεο. Σηο ηειεπηαίεο δπν δεθαεηίεο, ηα απνηειέζκαηα 31

32 απφ απηέο ηηο πξαθηηθέο εμηζνξξφπεζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο έρνπλ ζπδεηεζεί ζε δεκνζηεχζεηο αληηπξνζσπεχνληαο έλαλ αξηζκφ δηαθνξεηηθψλ αθαδεκατθψλ αξρψλ - νηθνλνκηθά, νηθνγελεηαθέο κειέηεο, κειέηεο γέλνπο, βηνκεραληθέο ζρέζεηο, πιεξνθνξηαθά ζπζηήκαηα, δηνίθεζε, θνηλσληθή ςπρνινγία θαη θνηλσληνινγία. Η πην ζπλεζηζκέλε πξνζέγγηζε είλαη ε κειέηε ησλ πξαθηηθψλ εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο ηζνξξνπίαο κέζα απφ ηελ νπηηθή γσλία ησλ επηρεηξήζεσλ. Γειαδή, πξνζθέξνληαο απηέο ηηο πξαθηηθέο, νη επηρεηξήζεηο πξνζειθχνπλ λέα κέιε θαη κεηψλνπλ ηα επίπεδα ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο ζηα ππάξρνληα κέιε θαη απηή ε βειηησκέλε ζηειέρσζε θαη ε κεησκέλε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο βειηηψλεη ηελ νξγαλσζηαθή απνηειεζκαηηθφηεηα. Η πηνζέηεζε απηψλ ησλ πξαθηηθψλ έρεη ζπλδεζεί θαη κε άιια ζεηηθά απνηειέζκαηα γηα ηνπο εξγαδνκέλνπο θαη ηνπο εξγνδφηεο. Σα απνηειέζκαηα απφ κηα κεηα αλάιπζε απφ ηνπο Baltes, Briggs, Huff, Wright and Neuman (1999) έδεημαλ φηη ηα επέιηθηα πξνγξάκκαηα εξγαζίαο είλαη ζπλδεδεκέλα κε ιηγφηεξεο αδηθαηνιφγεηεο απνπζίεο απφ ηελ εξγαζία θαη κε κεγαιχηεξε εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε. Μηα αλαζθφπεζε ηεο βηβιηνγξαθίαο, παξ φια απηά, ακθηζβεηεί απηήλ ηελ ππνηηζέκελε ζχλδεζε κεηαμχ ησλ πξαθηηθψλ εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο ηζνξξνπίαο θαη ηεο νξγαλσζηαθήο απνηειεζκαηηθφηεηαο. Η πιεηνςεθία ησλ κειεηψλ πνπ εξεπλνχλ ηα απνηειέζκαηα ησλ πξαθηηθψλ εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο ηζνξξνπίαο δελ κεηξάεη ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο - νηθνγελεηαθήο δσήο θαη έηζη δελ κπνξεί λα ππνζηεξίμεη απηήλ ηελ πξνηεηλφκελε ζρέζε. Οη κεραληζκνί απφ ηνπο νπνίνπο ε παξνρή πξαθηηθψλ εξγαζίαο νηθνγέλεηάο επεξεάδεη θαη ηελ ζπκπεξηθνξά ησλ ππαιιήισλ θαη ηελ νξγαλσζηαθή απνηειεζκαηηθφηεηα παξακέλεη αζαθήο θαη ππφ κειέηε. Σα απνηειέζκαηα πνιιψλ κειεηψλ θαίλεηαη λα πξνηείλνπλ φηη νη πξαθηηθέο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο ηζνξξνπίαο δελ επεξεάδνπλ απαξαίηεηα ηα επίπεδα ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο ησλ εξγαδνκέλσλ αιιά αληηζέησο βειηηψλνπλ ηελ νξγαλσζηαθή απνηειεζκαηηθφηεηα κέζα απφ άιιεο νδνχο φπσο είλαη ην κεησκέλν θφζηνο ζηελ πεξίπησζε πνπ ν εξγαδφκελνο εξγάδεηαη απφ ην ζπίηη, βειηησκέλε παξαγσγηθφηεηα κεηαμχ ησλ εξγαδνκέλσλ φηαλ δνπιεχνπλ ζηηο ψξεο αηρκήο ή δηαδηθαζίεο θνηλσληθήο αληαιιαγήο πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ αληίιεςε ηεο νξγαλσζηαθήο ππνζηήξημεο (Beauregard, 2009). Αλ θαη δελ δειψλεηαη πάληα θαζαξά, νη πεξηζζφηεξνη εξεπλεηέο θαίλεηαη πσο έρνπλ απνδερζεί έλα απιφ ελλνηνινγηθφ κνληέιν ζχκθσλα κε ην νπνίν ε ρξήζε θηιηθψλ 32

33 πξνο ηελ νηθνγέλεηα πνιηηηθψλ κεηψλεη ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο, θαη απηή ε κεησκέλε ζχγθξνπζε θαηαιήγεη ζε επηζπκεηά απνηειέζκαηα. Πξφζθαηα, πνιιέο κειέηεο έρνπλ εξεπλήζεη πηπρέο απηνχ ηνπ κνληέινπ. Λίγεο κειέηεο φκσο έρνπλ εξεπλήζεη νιφθιεξν ην ππνζεηηθφ κνληέιν. Παξ φιν πνπ ππάξρεη ππνζηήξημε γηα απηφ ην ζπκβαηηθφ κνληέιν, ηα απνηειέζκαηα ησλ εξεπλψλ δελ είλαη ζπλεπή. Γηα παξάδεηγκα, φζνλ αθνξά ηε ζρέζε αλάκεζα ζηε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο κε ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία, νη ζπζρεηίζεηο πνπ πξνέθπςαλ απφ ηελ κεηα-αλάιπζε ησλ Kossek θαη Ozeki εθηείλνληαλ θνληά ζην 0 θαη ην 0,5. Έρνληαο κειεηήζεη ηελ ζρεηηθή έξεπλα νη Kossek θαη Ozeki θαηέιεμαλ φηη «παξά ηελ επξεία δηάδνζε, νη νξγαλσζηαθέο πνιηηηθέο πνπ ζρεδηάζηεθαλ γηα λα βνεζήζνπλ ηνπο εξγαδνκέλνπο λα ελζσκαηψζνπλ ηνλ εξγαζηαθφ θαη ηνλ νηθνγελεηαθφ ξφιν δελ κεηψλνπλ απαξαίηεηα ηελ αηνκηθή ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο θαη είλαη νξηαθά απνηειεζκαηηθέο ζηελ θαιχηεξε πεξίπησζε» (Frye and Breaugh, 2004). Δπεηδή νη γπλαίθεο είλαη αθφκε ππεχζπλεο γηα ηελ πιεηνςεθία ησλ εξγαζηψλ πνπ αθνξνχλ ην λνηθνθπξηφ θαη ηελ θξνληίδα ησλ παηδηψλ θαη ζπρλά αληηκεησπίδνπλ κεγαιχηεξε ζχγθξνπζε κεηαμχ ησλ επζπλψλ ηεο εξγαζίαο θαη ηεο νηθνγέλεηαο, νη γπλαίθεο είλαη πην πηζαλφ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηα ππνζηεξηθηηθά γηα ηελ νηθνγέλεηα πιενλεθηήκαηα απφ φηη νη άλδξεο. Απηφ ππνζηεξίδεηαη απφ έξεπλεο πνπ δείρλνπλ φηη νη γπλαίθεο βαζκνιφγεζαλ πςειφηεξα απφ φηη νη άλδξεο ηελ ζεκαζία ησλ δηαθφξσλ πιενλεθηεκάησλ εξγαζίαο νηθνγέλεηαο. Αλ θαη νη άληξεο πνπ έρνπλ γίλεη παηέξεο ζπκκεηέρνπλ νινέλα θαη πεξηζζφηεξν ζηελ θξνληίδα ησλ παηδηψλ θαη εθθξάδνπλ ηηο αλεζπρίεο ηνπο γηα ηζνξξνπία, είλαη αθφκα δηζηαθηηθνί ζηελ ηξνπνπνίεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο ηνπο γηα λα πεηχρνπλ απηήλ ηελ ηζνξξνπία. Τπάξρνπλ ελδείμεηο φηη νη γπλαίθεο ρξεζηκνπνίεζαλ πεξηζζφηεξν ηα επίζεκα πιενλεθηήκαηα απφ φηη νη άλδξεο θαη νη γπλαίθεο δηεπζχληξηεο ήηαλ πην πηζαλφ λα πάξνπλ άδεηα απφ ηελ εξγαζία ηνπο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θαξηέξαο ηνπο απφ φηη νη άλδξεο δηεπζπληέο (Lyness & Thompson, 1997) (Thompson et al, 1999). Δλψ, ινηπφλ, απηέο νη πνιηηηθέο θαίλεηαη πσο ελζαξξχλνπλ ηε ζπλερφκελε ζπκκεηνρή ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ πνπ απνηειείηαη απφ κεηέξεο, ε ζρέζε κεηαμχ ησλ πνιηηηθψλ ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο θαη νηθνγέλεηαο θαη ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο είλαη ιηγφηεξν μεθάζαξε. Δηδηθφηεξα, νη πνιηηηθέο ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο θαη νηθνγέλεηαο ζεσξείηαη πσο κεηψλνπλ ηελ ζχγθξνπζε κεηαμχ εξγαζίαο θαη νηθνγέλεηαο ελ κέξεη κεηξηάδνληαο ηηο αληαγσληζηηθέο απαηηήζεηο ηεο εξγαζίαο θαη ηεο νηθνγέλεηαο. Πξάγκαηη, νη Ruppanner θαη Pixley 33

34 βξήθαλ φηη νη κεηέξεο πνπ δνπλ ζε ρψξεο κε εθηεηακέλεο πνιηηηθέο θξνληίδαο παηδηψλ αληηκεησπίδνπλ ιηγφηεξε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο (Ruppanner, 2013). 2.3 Τπνζηεξηθηηθό πξνο ηελ νηθνγέλεηα πεξηβάιινλ εξγαζίαο Αλ θαη νη έξεπλεο δειψλνπλ φηη απηά ηα πιενλεθηήκαηα κπνξνχλ λα κεηψζνπλ ην άγρνο πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ εμηζνξξφπεζε πνιιαπιψλ ξφισλ, ππάξρνπλ ελδείμεηο φηη πνιινί εξγαδφκελνη δελ επσθεινχληαη απφ απηά ηα πιενλεθηήκαηα. Μηα κειέηε ζε 80 εηαηξείεο ζηηο Η.Π.Α. έδεημε φηη ιηγφηεξν απφ ην 2% ησλ ππαιιήισλ ιάκβαλε κέξνο ζηα πξνγξάκκαηα ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο. Δπίζεο, κηα έξεπλα ζε θαζεγήηξηεο παλεπηζηεκίνπ απνθάιπςε φηη ην 77% πίζηεπε φηη αλ έπαηξλε άδεηα κεηξφηεηαο ζα βάιινληαλ επαγγεικαηηθά θαη κφλν ην 30% φζσλ γέλλεζαλ δήισζαλ φηη πήξαλ νιφθιεξε ηελ άδεηα πνπ ηνπο παξείρε ην παλεπηζηήκην. Δπηπξφζζεηα, νη κεραληθνί ζε κηα εηαηξία ήηαλ δηζηαθηηθνί λα επσθειεζνχλ απφ ηα πιενλεθηήκαηα ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο εμαηηίαο θφβσλ γηα αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ζηελ θαξηέξα ηνπο. ελψ κεξηθνί εξγνδφηεο δελ θαηαιαβαίλνπλ φηη απηή ε έιιεηςε ζπκκεηνρήο είλαη έλα πξφβιεκα, ην απμεκέλν άγρνο, ε θνχξαζε θαη ε αζζέλεηα πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ αληζνξξνπία επεξεάδνπλ ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα θαη ηελ επεκεξία θαη ηνπ αηφκνπ θαη ηνπ νξγαληζκνχ. Με ην λα κελ δεκηνπξγνχλ κηα πην ηζνξξνπεκέλε εξγαζηαθή νηθνγελεηαθή δσή γηα ηνπο εξγαδνκέλνπο, νη νξγαληζκνί ζπλεηζθέξνπλ ζε εληάζεηο ζηελ πξνζσπηθή δσή ησλ εξγαδνκέλσλ, νη επηπηψζεηο ησλ νπνίσλ επεξεάδνπλ ηελ ηθαλφηεηα ηνπο λα ζπγθεληξψλνληαη θαη λα είλαη παξαγσγηθνί θαη δεκηνπξγηθνί ζηε δνπιεηά. Έπεηηα απφ αλαζθφπεζε ζηηο έξεπλεο γηα ηελ πνιηηηθή ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο - νηθνγέλεηαο ζην πεξηβάιινλ εξγαζίαο, ν Starrels (1992) ζπκπέξαλε φηη «ε εηαηξηθή θνπιηνχξα κπνξεί είηε λα πξνάγεη είηε λα εκπνδίζεη ηελ αλάπηπμε θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ πξνγξακκάησλ εξγαζίαο νηθνγέλεηαο». Γηα παξάδεηγκα, αθφκα θαη φηαλ νη επίζεκεο πνιηηηθέο θαη ηα πξνγξάκκαηα εξγαζίαο νηθνγέλεηαο ιακβάλνπλ ρψξα, νη δηεπζπληέο κπνξεί λα ηα αλαηξέςνπλ είηε κε ην λα αξλεζνχλ λα επηηξέςνπλ ζηνπο εξγαδνκέλνπο ηνπο λα ζπκκεηάζρνπλ είηε κε ην λα εθαξκφζνπλ ηηο πνιηηηθέο άληζα. Αλεπίζεκεο ελδείμεηο αλαθέξνπλ φηη πνιινί εξγαδφκελνη είλαη δηζηαθηηθνί λα ζπκκεηάζρνπλ ζε πξνγξάκκαηα εξγαζίαο νηθνγέλεηαο φπσο γηα παξάδεηγκα ηα επέιηθηα σξάξηα εξγαζίαο, επεηδή θνβνχληαη φηη ζα πιεγεί ε θαξηέξα 34

35 ηνπο. Δπίζεο, ζε θάπνηεο νξγαλσζηαθέο θνπιηνχξεο ν ρξφλνο πνπ δαπαλάηαη ζηελ δνπιεηά κεηαθξάδεηαη σο έλδεημε ηεο ζπλεηζθνξάο θαη ηεο αθνζίσζεο ζηελ θαξηέξα ησλ ππαιιήισλ θαη απηά ηα πξφηππα κπνξεί λα θάλνπλ ηνπο εξγαδνκέλνπο δηζηαθηηθνχο λα πάξνπλ άδεηα ή λα κεηψζνπλ ηηο ψξεο εξγαζίαο ηνπο γηα λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο νηθνγελεηαθέο επζχλεο. Έηζη, παξά ηηο επίζεκεο πνιηηηθέο θαη πξνγξάκκαηα πνπ ζρεδηάδνληαη γηα λα βνεζήζνπλ ηνπο εξγαδνκέλνπο λα ηζνξξνπήζνπλ ηελ εξγαζία θαη ηελ νηθνγέλεηα, νη κε ππνζηεξηθηηθέο θνπιηνχξεο κπνξεί λα ππνβαζκίζνπλ ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ πξνγξακκάησλ. Πξνζπαζψληαο λα εμεγήζνπλ γηαηί ηα απνηειέζκαηα δελ είλαη ζπλεπή θαη είλαη ζπρλά κέηξηα ζε κέγεζνο, νη εξεπλεηέο έρνπλ αλαπηχμεη κεζνδνινγηθά θαη νπζηαζηηθά ζέκαηα. Αλάκεζα ζηνπο κεζνδνινγηθνχο πεξηνξηζκνχο είλαη: ε ρξεζηκνπνίεζε νκνηνγελψλ δεηγκάησλ, ε κέηξεζε ηεο ζπλνιηθήο ζχγθξνπζεο αληί ηνπ δηαρσξηζκνχ κεηαμχ εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο θαη νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο ζχγθξνπζεο, θαη ε βαξηά εμάξηεζε ζε αηνκηθά δεδνκέλα κηαο ζπγθεθξηκέλεο ζηηγκήο. Όζνλ αθνξά ηα νπζηαζηηθά δεηήκαηα, φπσο αλέθεξε ν Allen (2001), πιενλεθηήκαηα φπσο ε ηειεπηθνηλσλία θαη ην επέιηθην σξάξην εξγαζίαο πνπ πξνζθέξνληαη απφ έλαλ εξγνδφηε κπνξεί λα κελ είλαη επαξθή. Γηα παξάδεηγκα, νη Thomson, Baeauvais θαη Lyness (1999) έθαλαλ κηα κειέηε ζε 80 κεγάιεο εηαηξείεο ζηηο Ηλσκέλεο Πνιηηείεο φπνπ «ιηγφηεξνη απφ ην 2 % ησλ εξγαδνκέλσλ ζπκκεηείραλ ζε πξνγξάκκαηα ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο». Έρεη δηαηππσζεί φηη νη εξγαδφκελνη κπνξεί λα κελ επσθεινχληαη απφ ηηο θηιηθέο πξνο ηελ νηθνγέλεηα πνιηηηθέο επεηδή αληηιακβάλνληαη πσο αλ ην θάλνπλ ζα έρνπλ αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ζηελ θαξηέξα ηνπο. Mηα κειέηε ησλ Judiesch θαη Lyness (1999) ππνζηεξίδεη απηήλ ηελ αληίιεςε. Οη ζπγγξαθείο βξήθαλ φηη νη εξγαδφκελνη πνπ είραλ πάξεη άδεηα εξγαζίαο έιαβαλ ιηγφηεξεο πξναγσγέο θαη κηθξφηεξεο απμήζεηο κηζζψλ ζηα επφκελα ρξφληα. Πεξηιεπηηθά, θαίλεηαη φηη δελ είλαη αξθεηφ γηα έλαλ νξγαληζκφ λα πξνζθέξεη θηιηθά πξνο ηελ νηθνγέλεηα πιενλεθηήκαηα. Σν εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ ηνπ εξγαδφκελνπ πξέπεη λα ππνζηεξίδεη ηελ ρξεζηκνπνίεζή ηνπο. Πξφζθαηα, ηξεηο κειέηεο εμέηαζαλ ηα απνηειέζκαηα ηεο εξγαζίαο ζε έλα ππνζηεξηθηηθφ πεξηβάιινλ. Απηά δίλνληαη πεξηιεπηηθά παξαθάησ. Οη Thomas θαη Ganster (1995) δηεμήγαγαλ κία απφ ηηο πξψηεο έξεπλεο γηα λα εμεηάζνπλ ηα απνηειέζκαηα ηεο παξνρήο θηιηθψλ πξνο ηελ νηθνγέλεηα πιενλεθηεκάησλ (π.ρ. επέιηθηα πξνγξάκκαηα, εμαξηεκέλε θξνληίδα, πιεξνθφξεζε θαη ππεξεζίεο πξνζθπγήο) θαη ηεο αλαθνξάο ζε έλαλ ππνζηεξηθηηθφ πξντζηάκελν 35

36 (έλα άηνκν πνπ άιιαμε ην πξφγξακκα εξγαζίαο γηα λα δηεπθνιχλεη ηηο νηθνγελεηαθέο επζχλεο) ζηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο. Γηα ην δείγκα ηνπο κε ηνπο επαγγεικαηίεο ζηνλ ηνκέα ηεο πγείαο, νη Thomas θαη Ganster βξήθαλ φηη ε παξνρή πιενλεθηεκάησλ θηιηθψλ πξνο ηελ νηθνγέλεηα δελ ήηαλ ζπλδεδεκέλε κε αλαθνξέο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο. Παξ φια απηά, βξήθαλ φηη ε αλαθνξά ζε έλαλ ππνζηεξηθηηθφ πξντζηάκελν ήηαλ ζπλδεδεκέλε κε ιηγφηεξε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο, πνπ κε ηε ζεηξά ηνπ ζπλδεφηαλ κε απνηειέζκαηα φπσο ε ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία. Γεδνκέλεο ηεο πεπνίζεζεο φηη ε απιή πξνζθνξά θηιηθψλ πξνο ηελ νηθνγέλεηα πιενλεθηεκάησλ είλαη αλεπαξθήο, νη Thompson et al εμέηαζαλ θαηά πφζν ε ρξήζε ησλ πιενλεθηεκάησλ ήηαλ ζπλδεδεκέλε κε ηξεηο πηπρέο ηεο επαγγεικαηηθήο νηθνγελεηαθήο θνπιηνχξαο. Οη ηξεηο πηπρέο ήηαλ ε ππνζηήξημε ηνπ κάλαηδεξ (δειαδή ε πξνζπκία ηνπ λα δηεπθνιχλεη ηηο νηθνγελεηαθέο αλάγθεο ησλ εξγαδνκέλσλ), νη ζπλέπεηεο ζηελ θαξηέξα (δειαδή θαηά πφζν ε ρξεζηκνπνίεζε ησλ πιενλεθηεκάησλ γηα ηελ ζρέζε εξγαζίαο νηθνγέλεηαο ζεσξείηαη πσο επεξεάδεη αξλεηηθά ηελ θαξηέξα θάπνηνπ), θαη νη νξγαλσζηαθέο αλάγθεο ζε ρξφλν (θαηά πφζν ε δνπιεηά απαηηεί πνιιέο ψξεο). Γηα ην δείγκα ηνπο κε ηνπο απφθνηηνπο πξνγξακκάησλ δηνίθεζεο επηρεηξήζεσλ, νη Thomas θαη Ganster βξήθαλ φηη θαη νη ηξεηο πηπρέο ηεο θνπιηνχξαο ζπζρεηίδνληαλ κεηαμχ ηνπο θαη ήηαλ αξλεηηθά ζπλδεδεκέλεο κε αλαθνξέο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Μηα κειέηε ηεο Allen (2001) βειηίσζε ηελ θαηαλφεζε ηεο ζεκαζίαο ελφο ππνζηεξηθηηθνχ πξνο ηελ νηθνγέλεηα πεξηβάιινληνο. Υξεζηκνπνηψληαο έλα δείγκα εξγαδνκέλσλ κε δηάθνξεο ξπζκίζεηο, δηαρψξηζε ηελ αληίιεςε ελφο εξγαδνκέλνπ φηη ν επηβιέπσλ ηνπ είλαη ππνζηεξηθηηθφο θαη ηελ αληίιεςε φηη ν νξγαληζκφο γεληθά είλαη ππνζηεξηθηηθφο. Η Allen επίζεο εμέηαζε ηηο ζρέζεηο αλάκεζα ζηα δηάθνξα ζπζηαηηθά ελφο αηηηψδνπο κνληέινπ (π.ρ. ηα πιενλεθηήκαηα πνπ πξνζθέξνληαη, ηα πιενλεθηήκαηα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη, ππνζηήξημε ηνπ επηβιέπνληα θαη ηνπ νξγαληζκνχ γηα ηελ ρξεζηκνπνίεζή ηνπο, ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο, ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία). ε απηήλ ηελ κειέηε, νη αλαθνξέο ππνζηήξημεο ηνπ επηβιέπνληα θαη ηνπ νξγαληζκνχ ήηαλ πςειά ζπζρεηηζκέλεο. Η Allen βξήθε φηη νη αλαθνξέο ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο ήηαλ ζπλδεδεκέλεο κε αλαθνξέο ππνζηήξημεο ηνπ επηβιέπνληα θαη ηνπ νξγαληζκνχ. Πεξηιεπηηθά, έξεπλεο έρνπλ δείμεη φηη α) νη ππάιιεινη είλαη πην πηζαλφλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηα δηαζέζηκα πιενλεθηήκαηα φηαλ εξγάδνληαη ζε έλα 36

37 ππνζηεξηθηηθφ πξνο ηελ νηθνγέλεηα πεξηβάιινλ, β) έλα ππνζηεξηθηηθφ πξνο ηελ νηθνγέλεηα πεξηβάιινλ ζπλδέεηαη κε κεησκέλε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο, γ) ε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο ζπλδέεηαη κε δηάθνξα κε επηζπκεηά εξγαζηαθά απνηειέζκαηα. Έρεη ππάξμεη απμαλφκελε αλαγλψξηζε απφ ηνπο ζπγγξαθείο φηη ε δηάζεζε θηιηθψλ πξνο ηελ νηθνγέλεηα πιενλεθηεκάησλ (π.ρ. επέιηθην σξάξην, εκη-απαζρφιεζε, θαζεκεξηλή θξνληίδα ζην ρψξν εξγαζίαο) ζηνπο εξγαδνκέλνπο ή ε επίβιεςε πνπ είλαη ππνζηεξηθηηθή πξνο ηελ νηθνγέλεηα είλαη αλεπαξθήο γηα λα κεηψζεη ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Απηφ πνπ ρξεηάδεηαη, ζχκθσλα κε απηνχο ηνπο ζπγγξαθείο είλαη έλα ππνζηεξηθηηθφ πξνο ηελ νηθνγέλεηα εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ έλα πνπ αλνηρηά αλαγλσξίδεη ηηο νηθνγελεηαθέο θαη πξνζσπηθέο θαηαζηάζεηο ησλ εξγαδνκέλσλ πξνσζψληαο ηελ επειημία, ηελ αλνρή θαη ηελ ππνζηήξημε γηα ηηο νηθνγελεηαθέο αλάγθεο θαη ππνρξεψζεηο. Η θηινζνθία πνπ αθνινπζνχλ απηέο νη επηρεηξήζεηο πνπ πξνζθέξνπλ έλα ηέηνην πεξηβάιινλ εξγαζίαο είλαη φηη ε επηηπρία δελ εμαξηάηαη απφ ην λα έρνπλ νη εξγαδφκελνη πξψηε πξνηεξαηφηεηα ζηελ δσή ηνπο ηελ εξγαζία. Έηζη, ζε έλα ηέηνην πεξηβάιινλ, ε θπζηθή παξνπζία ζηελ δνπιεηά θαη νη πνιιέο ψξεο εξγαζίαο δελ ζεσξνχληαη σο νη κνλαδηθνί δείθηεο ηεο νξγαλσζηαθήο αθνζίσζεο θαη αμίαο ησλ εξγαδφκελσλ ζηελ εηαηξία. Απηή ε θηινζνθία ζεσξεηηθά ζα βνεζνχζε λα κεησζεί ε αζπκβαηφηεηα κεηαμχ ησλ απαηηήζεσλ ηεο εξγαζίαο θαη ηεο νηθνγέλεηαο ησλ εξγαδνκέλσλ. Γηα παξάδεηγκα, νη εξγαδφκελνη πνπ δνπιεχνπλ ζε έλα ηέηνην πεξηβάιινλ ζα αηζζάλνληαη πην άλεηα λα αθηεξψλνπλ ρξφλν θαη ελέξγεηα ζηελ νηθνγέλεηά ηνπο ρσξίο ηνλ θφβν φηη απηφ ζα έρεη αξλεηηθφ αληίθηππν ζηελ θαξηέξα ηνπο θαη ζα αηζζάλνληαη ιηγφηεξν πηεζκέλνη λα δίλνπλ πξνηεξαηφηεηα ζηελ εξγαζία εηο βάξνο ηεο νηθνγέλεηαο ηνπο. ε κηα πξνζπάζεηα λα θαηαζηήζεη ιεηηνπξγηθή ηελ θαηαζθεπή ηνπ ππνζηεξηθηηθνχ πξνο ηελ νηθνγέλεηα πεξηβάιινληνο εξγαζίαο, ε Allen (2001) αλέπηπμε έλα κέηξν κε ηελ νλνκαζία αληηιήςεηο ππνζηεξηθηηθνχ πξνο ηελ νηθνγέλεηα νξγαληζκνχ (family supportive organizational perceptions FSOP). Οη Thompson et al. (1999) είραλ πξνεγνπκέλσο αλαπηχμεη έλα παξφκνην κνληέιν, αλ θαη ην δηθφ ηνπο ζπλδχαδε ηελ δηεπζπληηθή ππνζηήξημε (ηελ ππνζηήξημε πνπ παξέρεηαη απφ ηνπο δηεπζπληέο θαη ηνπο επηβιέπνληεο) κε ηηο παγθφζκηεο αληηιήςεηο ηνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο ηνπ νξγαληζκνχ. ε κηα πξνζπάζεηα λα μεκπεξδέςεη απηέο ηηο δχν θαηαζθεπέο, ε Allen ζρεδίαζε ην κέηξν ηεο γηα λα ζπιιάβεη εκθαλψο ηηο παγθφζκηεο αληηιήςεηο ησλ 37

38 εξγαδνκέλσλ ζρεηηθά κε ην αλ ην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ ηνπ νξγαληζκνχ ηνπο είλαη ππνζηεξηθηηθφ πξνο ηηο νηθνγελεηαθέο ηνπο αλάγθεο. Θεσξεηηθά, απηέο νη αληηιήςεηο ζα πξνκήζεπαλ πεξηζζφηεξν ηηο ζπκπεξηθνξέο θαη ηηο ζηάζεηο ηνπο απφ φηη νη αληηθεηκεληθέο πηπρέο ηνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο, φπσο είλαη ε δηαζεζηκφηεηα ησλ νξγαλσζηαθψλ πιενλεθηεκάησλ θηιηθψλ πξνο ηελ νηθνγέλεηα. χκθσλα κε ηα επξήκαηα ηεο Allen, νη εξγαδφκελνη πνπ δνπιεχνπλ ζε έλα πεξηβάιινλ πνπ ην αληηιακβάλνληαη σο πην θηιηθφ πξνο ηελ νηθνγέλεηα παξνπζίαζαλ ιηγφηεξε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο αθφκα θαη αθφηνπ ειέγμνπλ ηελ δηαζεζηκφηεηα θηιηθψλ πξνο ηελ νηθνγέλεηα πιενλεθηεκάησλ θαη ηελ ιήςε ππνζηεξηθηηθήο πξνο ηελ νηθνγέλεηα επίβιεςεο. Απηφ ππνζηεξίδεη ηελ άπνςε φηη νη αληηιήςεηο ηνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο παίδνπλ έλα κνλαδηθφ ξφιν ζηελ εμήγεζε ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Δπηπιένλ, ηα απνηειέζκαηά ηεο πξνηείλνπλ φηη νη αληηιήςεηο ησλ εξγαδνκέλσλ γηα έλαλ ππνζηεξηθηηθφ πξνο ηελ νηθνγέλεηα νξγαληζκφ επεξεάδνληαη κεξηθψο απφ ηελ ππνζηεξηθηηθή πξνο ηελ νηθνγέλεηα επίβιεςε πνπ ιακβάλνπλ θαη ηελ δηαζεζηκφηεηα ησλ θηιηθψλ πξνο ηελ νηθνγέλεηα πιενλεθηεκάησλ. Σειηθά, ε Allen βξήθε, φπσο θαη νη Thompson et al (1999), φηη νη αληηιήςεηο ελφο ππνζηεξηθηηθνχ πξνο ηελ νηθνγέλεηα νξγαληζκνχ ζρεηίδνληαλ ζεηηθά κε ηελ πξαγκαηηθή ρξεζηκνπνίεζε ησλ θηιηθψλ πξνο ηελ νηθνγέλεηα πιενλεθηεκάησλ απφ ηνπο εξγαδφκελνπο, θπξίσο απηά πνπ παξέρνπλ επέιηθηε εξγαζία (π.ρ. επέιηθην σξάξην, ηειεξγαζία θηι.). Απηφ ελίζρπζε ηελ ηδέα φηη ην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ πνπ ζεσξείηαη σο πην ππνζηεξηθηηθφ πξνο ηελ νηθνγέλεηα ζα κπνξνχζε λα κεηψζεη ηνλ θφβν ησλ εξγαδνκέλσλ φηη ην λα αθηεξψζνπλ ρξφλν θαη ελέξγεηα ζηελ νηθνγέλεηα ηνπο (ρξεζηκνπνηψληαο απηά ηα πιενλεθηήκαηα) ζα κπνξνχζε λα βιάςεη ηελ θαξηέξα ηνπο. Έηζη, νη αληηιήςεηο ελφο ππνζηεξηθηηθνχ πξνο ηελ νηθνγέλεηα πεξηβάιινληνο κπνξεί λα είλαη έλαο δείθηεο θιεηδί ηνπ αλ ην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ ελφο εξγαδνκέλνπ ζπληειεί ζηελ κείσζε ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο (Lapierre et al, 2008). Παξ φια απηά, νη Galinsky θαη Stein (1990) ζεκείσζαλ φηη νη πην πξννδεπηηθνί νξγαληζκνί ππεξβαίλνπλ ηελ απιή ζέζπηζε πξνγξακκάησλ θαη αιιάδνπλ ηελ θνπιηνχξα ηνπ νξγαληζκνχ ψζηε λα γίλεη πην «θηιηθή» πξνο ηελ νηθνγέλεηα. Ο Bailyn (1997) πξνζδηφξηζε ηξία ραξαθηεξηζηηθά κηαο θηιηθήο πξνο ηελ νηθνγέλεηα εξγαζηαθήο θνπιηνχξαο: ρξνληθή επειημία (επέιηθην σξάξην εξγαζίαο), ιεηηνπξγηθή επειημία (επέιηθηεο δηαδηθαζίεο εξγαζίαο) θαη ε θαηαλφεζε ηεο εγεζίαο ηνπ 38

39 νξγαληζκνχ φηη νη νηθνγελεηαθέο αλάγθεο είλαη πνιχ ζεκαληηθέο. Οη εηδηθνί ηζρπξίδνληαη φηη νη αιιαγέο ζηελ θνπιηνχξα ζα εμαζθαιίζνπλ φηη νη εξγαδφκελνη κπνξνχλ λα θάλνπλ επηινγέο πνπ ζα πεξηιακβάλνπλ ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο ρσξίο λα βιάπηνπλ ηελ θαξηέξα ηνπο θαη ηελ πξναγσγή ζηνλ νξγαληζκφ (Clark 2001). 2.4 Τπνζηεξηθηηθή πξνο ηελ νηθνγέλεηα θνπιηνύξα ελόο νξγαληζκνύ Η ππνζηεξηθηηθή πξνο ηελ νηθνγέλεηα θνπιηνχξα ελφο νξγαληζκνχ, πνπ είλαη έλα ζπζηαηηθφ ηνπ ππνζηεξηθηηθνχ πξνο ηελ νηθνγέλεηα πεξηβάιινληνο εξγαζίαο, νξίδεηαη σο νη θνηλέο ππνζέζεηο, πεπνηζήζεηο θαη αμίεο αλαθνξηθά κε ηελ έθηαζε ζηελ νπνία έλαο νξγαληζκφο ππνζηεξίδεη θαη αμηνινγεί ηελ ελζσκάησζε ηεο νηθνγελεηαθήο θαη ηεο εξγαζηαθήο δσήο ησλ εξγαδνκέλσλ ηνπ. Απηφο ν νξηζκφο είλαη ζπλεπήο κε ηηο αληηιήςεηο ηεο νξγαλσζηαθήο θνπιηνχξαο απφ ηνπο Schein θαη Denison σο κηα «βαζηά δνκή ησλ νξγαληζκψλ πνπ βαζίδεηαη ζηηο αμίεο, ηηο πεπνηζήζεηο, θαη ηηο ππνζέζεηο πνπ έρνπλ ηα νξγαλσζηαθά κέιε». Όπσο άιιεο πηπρέο ηεο θνπιηνχξαο ελφο νξγαληζκνχ επεξεάδνπλ ηηο ζπκπεξηθνξέο θαη ηηο ζηάζεηο ησλ εξγαδνκέλσλ, έηζη θαη νη αληηιήςεηο ησλ εξγαδνκέλσλ γηα ηελ εξγαζηαθή νηθνγελεηαθή θνπιηνχξα ζηνλ νξγαληζκφ πνπ εξγάδνληαη αλακέλεηαη λα επεξεάζεη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο πξνο ηνλ νξγαληζκφ θαζψο θαη ηηο απνθάζεηο ηνπο γηα ην αλ ζα έπξεπε ή φρη λα θάλνπλ ρξήζε ησλ εξγαζηαθψλ νηθνγελεηαθψλ πιενλεθηεκάησλ. Η βηβιηνγξαθία πξνηείλεη πσο ππάξρνπλ ηνπιάρηζηνλ ηξία πηζαλά ζπζηαηηθά ηεο νξγαλσζηαθήο θνπιηνχξαο πνπ είλαη θηιηθή πξνο ηελ νηθνγέλεηα Οξγαλσζηαθέο απαηηήζεηο ρξόλνπ Σν πξψην ζπζηαηηθφ αθνξά ηηο νξγαλσζηαθέο απαηηήζεηο ή πξνζδνθίεο ρξφλνπ φπνπ νη εξγαδφκελνη δίλνπλ πξνηεξαηφηεηα ζηελ εξγαζία αληί ηεο νηθνγέλεηαο. Οη θαλφλεο ζρεηηθά κε ηνλ αξηζκφ ησλ σξψλ πνπ νη εξγαδφκελνη αλακέλεηαη λα εξγαζηνχλ θαη νη θαλφλεο ζρεηηθά κε ηελ ρξήζε ηνπ ρξφλνπ απφ ηνπο ππαιιήινπο (π.ρ. αλ νη εξγαδφκελνη αλακέλεηαη λα πάξνπλ εξγαζία γηα ην ζπίηη ή φρη) είλαη ζεκαληηθέο πηπρέο ηεο νξγαλσζηαθήο θνπιηνχξαο πνπ κπνξεί λα επεξεάδνπλ ηελ ζπκπεξηθνξά ησλ εξγαδνκέλσλ. Όπσο ζεκείσζε ν Bailyn (1993), ην λα δνπιεχεηο πνιιέο ψξεο είλαη ζπρλά έλαο θχξηνο δείθηεο αθνζίσζεο θαη παξαγσγηθφηεηαο αιιά εκπνδίδεη ηελ ηθαλφηεηα ησλ εξγαδνκέλσλ λα αληαπνθξηζνχλ ζε αληηθξνπφκελεο 39

40 επζχλεο. ην ζεσξεηηθφ κνληέιν ηνπο γηα ην εξγαζηαθφ κε εξγαζηαθφ άγρνο, νη Greenhaus θαη Beutell (1985) πξνζδηνξίδνπλ ηελ ζχγθξνπζε ιφγσ ρξφλνπ σο κηα ζεκαληηθά πεγή ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Η ζχγθξνπζε ιφγσ ρξφλνπ ππάξρεη φηαλ νη πηέζεηο ηνπ ρξφλνπ ζηνλ έλαλ ξφιν (π.ρ. ζηελ δνπιεηά) ην θάλνπλ δχζθνιν λα ζπκβαδίζεηο κε ηηο πξνζδνθίεο ζηνλ άιιν ξφιν (π.ρ. νηθνγέλεηα). Οη Frone, Yardley θαη Markel (1997) επίζεο πξφηεηλαλ φηη ε εξγαζηαθή δέζκεπζε ρξφλνπ είλαη έλαο πξνγλσζηηθφο δείθηεο ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο ζην νινθιεξσκέλν ηνπο κνληέιν ηνπ πιαηζίνπ εξγαζίαο νηθνγέλεηαο. Δκπεηξηθή ππνζηήξημε γηα απηέο ηηο ηδέεο παξέρεηαη απφ ηνπο Frone et al. (1997) θαη απφ ηνπο Parasuraman, Purohit, Godshalk θαη Beutell (1996), νη νπνίνη πξνηείλνπλ φηη νη νξγαλσζηαθέο πξνζδνθίεο γηα πνιιέο ψξεο εξγαζίαο γηα ηνπο εξγαδνκέλνπο είλαη πηζαλφ λα παξέκβνπλ ζηηο νηθνγελεηαθέο επζχλεο Αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ζηελ θαξηέξα Έλα άιιν ζπζηαηηθφ ηεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο θνπιηνχξαο πνπ πξνηείλεηαη ζηελ βηβιηνγξαθία είλαη νη αληηιακβαλφκελεο αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ζηελ θαξηέξα θάπνηνπ πνπ κπνξεί λα πξνθχςνπλ απφ ηε ρξεζηκνπνίεζε εξγαζηαθψλ νηθνγελεηαθψλ πιενλεθηεκάησλ ή απφ ηελ αθηέξσζε ρξφλνπ ζηηο νηθνγελεηαθέο επζχλεο. Σα κνληέια ηεο αξλεηηθήο δηάρπζεο (negative spillover) ζην πιαίζην ηεο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο ππνζέηνπλ φηη νη νηθνγελεηαθέο απαηηήζεηο, επζχλεο, ζπκπεξηθνξέο θαη ζπλαηζζήκαηα κπνξεί λα «εμαπισζνχλ» ζηνλ εξγαζηαθφ ρψξν, δεκηνπξγψληαο δπζθνιίεο ζηελ εξγαζία. Ο Bailyn (1993) ηζρπξίζηεθε φηη εμαηηίαο ησλ νξγαλσζηαθψλ πξνηχπσλ γηα πξνβνιή, νη εξγαδφκελνη ξηζθάξνπλ ηελ θαξηέξα ηνπο φηαλ ζπκκεηέρνπλ ζε πξνγξάκκαηα εξγαζίαο νηθνγέλεηαο πνπ ηνπο θάλνπλ ιηγφηεξν νξαηνχο ζηελ δνπιεηά (π.ρ. ηειεπηθνηλσλία). Η ππνθείκελε παξαδνρή θνπιηνχξαο, ζχκθσλα κε ηνλ Perlow (1995), είλαη φηη ε παξνπζία ελφο εξγαδνκέλνπ ζηελ δνπιεηά, ή αιιηψο απηφ πνπ νλνκάδεηαη «ρξφλνο πξνζψπνπ» (face time) είλαη έλαο άκεζνο δείθηεο ηεο ζπλεηζθνξάο ηνπ θαη ηεο αθνζίσζεο ηνπ ζηελ εξγαζία. Η ζπκκεηνρή ζε πξνγξάκκαηα εξγαζίαο νηθνγέλεηαο κπνξεί λα κεηψζεη ηελ ηθαλφηεηα ηνπ εξγαδνκέλνπ λα δείμεη νινθιεξσηηθή αθνζίσζε ζηνλ νξγαληζκφ, θαηαιήγνληαο ζε αξλεηηθέο εθηηκήζεηο ηεο απφδνζεο θαη δπζθνιεχνληαο ηελ κειινληηθή αχμεζε ησλ κηζζψλ θαη ηηο πξναγσγέο. 40

41 Η εκπεηξηθή βηβιηνγξαθία ππνζηεξίδεη ηελ ηδέα φηη κπνξεί λα ππάξρνπλ αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ζηελ θαξηέξα θάπνηνπ ιφγσ ηεο ρξήζεο ησλ πιενλεθηεκάησλ εξγαζίαο νηθνγέλεηαο. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ε δηεπζπληηθή πξναγσγή θαίλεηαη πσο ζπλδέεηαη κε ηηο πνιιέο ψξεο εξγαζίαο, θαη ε ιήςε άδεηαο γηα νηθνγελεηαθά ζέκαηα είλαη αξλεηηθά ζπζρεηηζκέλε κε κεηαγελέζηεξεο πξναγσγέο θαη κε απμήζεηο κηζζψλ γηα ηηο γπλαίθεο δηεπζχληξηεο. Όπσο εμεγεί ν Perlow (1995), νη πνιηηηθέο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο κπνξεί λα δεκηνπξγήζνπλ λένπο ηξφπνπο εξγαζίαο, αιιά νη εξγαδφκελνη πνπ ρξεζηκνπνηνχλ απηά ηα πξνγξάκκαηα κπνξεί λα επεξεαζηνχλ αξλεηηθά αλ ε θνπιηνχξα ηεο επηρείξεζεο εμαθνινπζεί λα επηβξαβεχεη ηνπο παιηνχο ηξφπνπο εξγαζίαο Γηεπζπληηθή ππνζηήξημε Έλα ηξίην ζπζηαηηθφ ηεο θνπιηνχξαο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο αθνξά ηελ δηεπζπληηθή ππνζηήξημε θαη επαηζζεζία ζηηο νηθνγελεηαθέο επζχλεο ησλ εξγαδνκέλσλ. Οη εξεπλεηέο ηνπ εξγαζηαθνχ άγρνπο έρνπλ αλαγλσξίζεη φηη ε ρξεζηκνπνίεζε ηεο θνηλσληθήο ππνζηήξημεο σο κεραληζκφ αληηκεηψπηζεο είλαη έλαο ζεκαληηθφο ηξφπνο λα δηαρεηξηζηείο ηνπο δηάθνξνπο αγρσηηθνχο παξάγνληεο ηεο δσήο. Έξεπλα έρεη δείμεη φηη νη εξγαδφκελνη πνπ είραλ ηελ ππνζηήξημε ησλ εξγνδνηψλ ηνπο ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα εμηζνξξνπήζνπλ ηελ εξγαζία θαη ηελ νηθνγέλεηα ήηαλ ιηγφηεξν πηζαλφ λα αληηκεησπίζνπλ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Οη επηβιέπνληεο παίδνπλ έλα ξφιν θιεηδί ζηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ πξνγξακκάησλ θαη πνιηηηθψλ εξγαζίαο νηθνγέλεηαο επεηδή κπνξεί λα ελζαξξχλνπλ ή λα απνζαξξχλνπλ ηνπο εξγαδφκελνπο λα ζπκκεηέρνπλ ζε απηά ηα πξνγξάκκαηα ή επεηδή κπνξεί λα εληζρχζνπλ ηνπο θαλφλεο ηεο θνπιηνχξαο πνπ ππνλνκεχνπλ ηηο πξνζπάζεηεο ησλ εξγαδνκέλσλ λα ελζσκαηψζνπλ ηελ εξγαζηαθή θαη ηελ νηθνγελεηαθή ηνπο δσή. Έηζη, ζηε βηβιηνγξαθία αλαθέξνληαη ηνπιάρηζηνλ ηξία δηαθνξεηηθά ζπζηαηηθά ηεο θνπιηνχξαο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο: νη απαηηήζεηο ρξφλνπ ηνπ νξγαληζκνχ ή νη πξνζδνθίεο φηη νη εξγαδφκελνη ζα δψζνπλ πξνηεξαηφηεηα ζηελ εξγαζία αληί ηεο νηθνγέλεηαο, νη αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ζηελ θαξηέξα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ ρξεζηκνπνίεζε πιενλεθηεκάησλ εξγαζίαο νηθνγέλεηαο θαη ε δηεπζπληηθή ππνζηήξημε θαη επαηζζεζία ζηηο νηθνγελεηαθέο επζχλεο ησλ εξγαδνκέλσλ. Δίλαη πηζαλφ, παξ φια απηά, φηη απηά ηα ζπζηαηηθά είλαη αιιειεμαξηψκελα ζε θάπνην βαζκφ, αθνχ ην θαζέλα αληηθαηνπηξίδεη κηα πηπρή ηεο ζπλνιηθήο ππνζηήξημεο ηεο 41

42 θνπιηνχξαο γηα ηελ ελζσκάησζε ηεο εξγαζηαθήο θαη ηεο νηθνγελεηαθήο δσήο (Thompson et al, 1999). Η ππάξρνπζα βηβιηνγξαθία πξνηείλεη φηη κηα ππνζηεξηθηηθή θνπιηνχξα ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο επεξεάδεη ζεηηθά ηνλ ηνκέα ηεο νηθνγέλεηαο θαζψο νδεγεί ζε πςειφηεξα επίπεδα νηθνγελεηαθήο ζπλνρήο θαη ζε ρακειφηεξα επίπεδα ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο - νηθνγελεηαθήο δσήο ή παξεκβνιήο ηεο εξγαζίαο ζηελ νηθνγέλεηα. Η ππνζηεξηθηηθή θνπιηνχξα ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο κπνξεί λα νδεγήζεη θαη ζε ζεηηθά απνηειέζκαηα ζηνλ ηνκέα ηεο εξγαζίαο, κεηψλνληαο ηελ ζχγθξνπζε νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο ή παξεκβνιήο ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ εξγαζία θαη κεησκέλε ηάζε αιιαγήο εξγαζίαο. Η αλεπίζεκε νξγαλσζηαθή ππνζηήξημε είλαη δηαθξηηή απφ ηηο απφςεηο ησλ πξντζηακέλσλ θαη ησλ ζπλεξγαηψλ. Αθφκα θαη αλ νη πξντζηάκελνη, γηα παξάδεηγκα, είλαη ππνζηεξηθηηθνί, κηα κε ππνζηεξηθηηθή θνπιηνχξα εξγαζίαο νηθνγέλεηαο ζην ζχλνιν ηνπ νξγαληζκνχ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε ιηγφηεξν απνδνηηθά απνηειέζκαηα γηα ηελ επηρείξεζε θαη ηελ νηθνγέλεηα. Πνιινί ζπγγξαθείο, φπσο νη Premeaux et al. (2007), έρνπλ ππνζηεξίμεη φηη κηα ππνζηεξηθηηθή θνπιηνχξα εξγαζίαο νηθνγέλεηαο είλαη πην απνηειεζκαηηθή απφ ηηο επίζεκεο πνιηηηθέο πνπ είλαη ππνζηεξηθηηθέο πξνο ηελ νηθνγέλεηα. Η Allen (2001) βξήθε φηη ε ππνζηήξημε ηεο νηθνγέλεηαο απφ ην ζχλνιν ηνπ νξγαλσζηαθνχ πεξηβάιινληνο κεζνιαβεί ζηε ζρέζε κεηαμχ επίζεκσλ πιενλεθηεκάησλ ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο θαη απνηειεζκάησλ ζηε ζρέζε εξγαζίαο νηθνγέλεηαο. Οη Kossek et al (2001) ππνζηήξημαλ φηη ην θιίκα ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο κεζνιαβεί ζηε ζρέζε ππεπζπλφηεηαο ειηθησκέλσλ θαη απνηειεζκάησλ φπσο ε επεκεξία θαη ε απφδνζε ζηελ εξγαζία (McNamara et al, 2013). Με άιια ιφγηα, νη εξγαδφκελνη κπνξεί λα έρνπλ πξφζβαζε ζε πνιηηηθέο ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο αιιά αλ ε νξγαλσζηαθή θνπιηνχξα δελ είλαη ππνζηεξηθηηθή ή είλαη ερζξηθή πξνο ηνπο εξγαδνκέλνπο πνπ ηηο ρξεζηκνπνηνχλ, νη πνιηηηθέο απηέο δελ ζα έρνπλ ηα αλακελφκελα απνηειέζκαηα. Οη πξντζηάκελνη θαη νη ζπλεξγάηεο πξέπεη λα πηζηεχνπλ φηη ν νξγαληζκφο αμηνινγεί ηελ εμηζνξξφπεζε εξγαζίαο νηθνγέλεηαο θαη φηη ππνζηεξίδνληαη νη κε εξγαζηαθνί ξφινη. Έλα ππνζηεξηθηηθφ πξνο ηελ νηθνγέλεηα εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ θάλεη ηνλ εξγαδφκελν λα ληψζεη πσο εθηηκάηαη ζαλ πξνζσπηθφηεηα, παξέρνληαο απηνεθηίκεζε θαη πφξνπο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ νηθνγέλεηα φπσο ρξφλν, επειημία θαη ζπκβνπιέο. Οη αληηιήςεηο φηη έλα εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ είλαη ππνζηεξηθηηθφ κεηψλνπλ ηελ αξλεηηθή δηάρπζε απφ 42

43 ηελ εξγαζία ζηελ νηθνγέλεηα θαη απμάλνπλ ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία απμάλνληαο ηνπο πφξνπο φπσο ε ελέξγεηα θαη ε δηάζεζε. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, νη αληηιήςεηο φηη έλα εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ είλαη ππνζηεξηθηηθφ πξνο ηελ νηθνγέλεηα έρεη απνδεηρηεί φηη έρνπλ ζπλδεζεί αξλεηηθά κε ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο θαη κε ηελ κε ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία (Grandey et al, 2007). Φαίλεηαη, ινηπφλ, πσο ε αληίιεςε ησλ εξγαδνκέλσλ γηα ηελ θνπιηνχξα ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο είλαη νπζηψδεο γηα ηελ απνηειεζκαηηθή κείσζε ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Έμαιινπ πνην ζα ήηαλ ην φθεινο απφ ηε ρξεζηκνπνίεζε πιενλεθηεκάησλ (πνπ πνιιέο θνξέο θνζηίδνπλ αξθεηά) γηα ηελ επηρείξεζε αλ νη εξγαδφκελνί ηνπο αηζζάλνληαλ άβνια φηαλ ηα ρξεζηκνπνηνχλ (Frone, 2003); Η θνπιηνχξα ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο έρεη ζπλδεζεί κε ζεηηθά νξγαλσζηαθά απνηειέζκαηα φπσο ε αθνζίσζε ζηνλ νξγαληζκφ, ε ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία θαη ε κείσζε ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Παξ φια απηά, φπσο αλαθέξακε θαη παξαπάλσ, νη επηρεηξήζεηο πνπ παξέρνπλ πιενλεθηήκαηα εμηζνξξφπεζεο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο ρσξίο λα είλαη κέξνο ηεο θνπιηνχξαο ηνπο αληηκεησπίδνπλ απμεκέλεο απνρσξήζεηο πξνζσπηθνχ, κεησκέλε ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία θαη πςειφ βαζκφ ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο (Magnus et al, 2006). 43

44 Κεθάιαην 3: Αλάπηπμε Θεσξεηηθνύ Πιαηζίνπ γηα ηε κειέηε ηεο ζρέζεο κεηαμύ ηεο ππνζηεξηθηηθήο πξνο ηελ νηθνγέλεηα θνπιηνύξαο ηεο επηρείξεζεο, ηελ ζύγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο θαη ζηάζεσλ ησλ εξγαδνκέλσλ (ηθαλνπνίεζε από ηελ εξγαζία, ηελ νηθνγέλεηα θαη ηε δσή) 3.1 Θεσξεηηθή Βάζε Η ζεσξεηηθή βάζε ηεο παξνχζαο κειέηεο είλαη ην άξζξν ησλ Lapierre et al πνπ δεκνζηεχζεθε ην 2008 ζηελ Journal of Vocational Behavior κε ηίηιν «Family supportive organization perceptions, multiple dimensions of work family conflict, and employee satisfaction: A test of model across five samples». ην άξζξν απηφ νη εξεπλεηέο εμέηαζαλ έλα ζεσξεηηθφ κνληέιν πνπ ζπλδέεη ηηο αληηιήςεηο ησλ εξγαδνκέλσλ γηα ηελ ππνζηεξηθηηθφηεηα ηνπ εξγαζηαθνχ ηνπο πεξηβάιινληνο πξνο ηελ νηθνγέλεηα κε ηηο έμη δηαθνξεηηθέο δηαζηάζεηο ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο θαη κε ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε, ηελ νηθνγελεηαθή ηθαλνπνίεζε θαη ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηε δσή. Πξνθεηκέλνπ λα είλαη πην γεληθφ ην κνληέιν ηνπο, ζπλέιεμαλ δεδνκέλα απφ δείγκαηα δηεπζπληψλ ζε πέληε ρψξεο θαη εμέηαζαλ ηελ ακεηαβιεηφηεηα θαη ηνπ κνληέινπ κέηξεζεο θαη ηνπ ζεσξεηηθνχ κνληέινπ. Με ιίγα ιφγηα, ην πξνηεηλφκελν ζεσξεηηθφ κνληέιν ηνπο είρε σο εμήο: νη αληηιήςεηο φηη έλα εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ είλαη ππνζηεξηθηηθφ πξνο ηελ νηθνγέλεηα βνεζνχλ λα κεησζνχλ νη πνιιαπιέο δηαζηάζεηο ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Απηφ κε ηε ζεηξά ηνπ νδεγεί ζε αχμεζε ηεο ηθαλνπνίεζεο απφ ηελ νηθνγέλεηα θαη ηελ εξγαζία ην νπνίν θαηαιήγεη ζε αχμεζε ηεο ηθαλνπνίεζεο απφ ηε δσή. Η εκπεηξηθή ππνζηήξημε γηα απηφ ην κνληέιν πξνηείλεη φηη ε αληίιεςε ησλ εξγαδνκέλσλ γηα ην εξγαζηαθφ ηνπο πεξηβάιινλ κπνξεί λα παίμεη πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν ζην λα ηνπο βνεζήζεη λα απνθχγνπλ ηελ εηζβνιή ηεο εξγαζίαο ζηελ νηθνγέλεηα θαζψο επίζεο θαη ηηο ςπρνινγηθέο πηέζεηο πνπ κπνξεί λα δεκηνπξγήζνπλ. Η έξεπλα ηνπο δηεμήρζε ζε πέληε ρψξεο κε παξφκνηα θνπιηνχξα θαη λννηξνπία. Σα απνηειέζκαηα πνπ πξνέθπςαλ επηβεβαίσζαλ ηηο αξρηθέο ηνπο ππνζέζεηο φηη ε εξγαζία ζε έλα πεξηβάιινλ πνπ είλαη ππνζηεξηθηηθφ πξνο ηελ νηθνγέλεηα κεηψλεη ηηο πνιιαπιέο δηαζηάζεηο ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο ην νπνίν 44

45 βειηηψλεη ηελ εξγαζηαθή θαη νηθνγελεηαθή ηθαλνπνίεζε νδεγψληαο ζε αχμεζε ηεο ηθαλνπνίεζεο απφ ηε δσή. Δπηπιένλ, ε έξεπλα ηνπο επηβεβαίσζε ην δηαρσξηζκφ κεηαμχ ησλ έμη δηαζηάζεσλ ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο ησλ Greenhaus and Beutell (1985). Δπηπιένλ, έλα αθφκε άξζξν πνπ απνηειεί ηε ζεσξεηηθή βάζε ηεο παξνχζαο έξεπλαο είλαη ησλ Thompson et al πνπ δεκνζηεχζεθε ην 1999 ζηελ Journal of Vocational Behavior κε ηίηιν «When Work Family Benefits are not enough: The influence of Work Family Culture on benefit utilization, organizational attachment and work family conflict». Οη Thompson et al αλέπηπμαλ έλα κέηξν ηεο ππνζηεξηθηηθήο πξνο ηελ νηθνγέλεηα θνπιηνχξαο θαη εμέηαζαλ ηελ ζρέζεο ηεο κε ηελ ρξεζηκνπνίεζε πιενλεθηεκάησλ, ηελ νξγαλσζηαθή δέζκεπζε θαη ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη νη εξγαδφκελνη ησλ νπνίσλ νη νξγαληζκνί παξείραλ πιενλεθηήκαηα ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο είραλ κεγαιχηεξε ζπλαηζζεκαηηθή αθνζίσζε ζηνλ νξγαληζκφ, κηθξφηεξε ηάζε λα θχγνπλ απφ ηελ επηρείξεζε θαη κεησκέλε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Απηφ πνπ πξνέθπςε θαη είλαη πςίζηεο ζεκαζίαο ζηελ έξεπλά ηνπο είλαη φηη ε αληίιεςε κηαο ππνζηεξηθηηθήο πξνο ηελ νηθνγέλεηα θνπιηνχξαο είλαη πην ζεκαληηθά ζπλδεδεκέλε κε ηηο εξγαζηαθέο ζηάζεηο, πάλσ θαη πέξα απφ ηελ δηαζεζηκφηεηα πιενλεθηεκάησλ ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο. πγθεθξηκέλα, θαηέιεμαλ ζην ζπκπέξαζκα φηη αλ είλαη κέξνο ηεο θνπιηνχξαο ηεο επηρείξεζεο ε ππνζηήξημε ησλ αλαγθψλ ηεο νηθνγέλεηαο νη εξγαδφκελνη είλαη πην πηζαλφ λα θάλνπλ ρξήζε ησλ δηαζέζηκσλ πξνγξακκάησλ θαη σο απνηέιεζκα λα βηψζνπλ ιηγφηεξε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Η παξνχζα έξεπλα ζηεξίδεηαη ζηηο παξαπάλσ κειέηεο κε θάπνηεο βαζηθέο δηαθνξνπνηήζεηο. Αξρηθά, γίλεηαη πξνζπάζεηα ζχλδεζεο ησλ δχν εξεπλψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε παξνχζα έξεπλα αθνινπζεί ζαλ βάζε ην κνληέιν ησλ Lapierre et al αιιά δηαθνξνπνηεί ηελ πξψηε κεηαβιεηή. Δλψ, δειαδή, εθείλνη εμέηαζαλ ηελ επίδξαζε ηεο κεηαβιεηήο FSOP, πνπ είλαη νη αληηιήςεηο φηη έλα εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ είλαη ππνζηεξηθηηθφ πξνο ηελ νηθνγέλεηα, ζηηο ππφινηπεο κεηαβιεηέο, ε παξνχζα εξγαζία εμεηάδεη ηελ επίδξαζε ηεο κεηαβιεηήο work family culture ζηελ ππφινηπεο κεηαβιεηέο. Γηα ηελ κέηξεζε ηεο κεηαβιεηήο απηήο ρξεζηκνπνηήζεθε ε θιίκαθα ησλ Thompson et al θαη ζην ζεκείν απηφ γίλεηαη ε ζχλδεζε ησλ δχν κειεηψλ. 45

46 Δπηπξφζζεηα, ε έξεπλα απηή εζηηάδεη ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν θαη πξνζπαζεί λα εμεηάζεη θαηά πφζν ηα απνηειέζκαηα πνπ πξνέθπςαλ ζηηο ππφινηπεο ρψξεο πνπ έγηλε ε αξρηθή έξεπλα ησλ Lapierre et al ζα εκθαληζηνχλ θαη ζηε ρψξα καο. 3.2 Αλάπηπμε Θεσξεηηθνύ πιαηζίνπ Γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ ζεσξεηηθνχ πιαηζίνπ αθνινπζήζακε ζπγθεθξηκέλα βήκαηα. Αξρηθά, πξαγκαηνπνηήζακε κηα αλαζθφπεζε ηεο ζεσξεηηθήο θαη εκπεηξηθήο βηβιηνγξαθίαο θαη αξζξνγξαθίαο πξνθεηκέλνπ λα πξνζδηνξίζνπκε ηηο κεηαβιεηέο ηνπ ππφ εμέηαζε κνληέινπ. Απηέο νη κεηαβιεηέο είλαη: ε θνπιηνχξα ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο - νηθνγέλεηαο (work - family culture) ζηηο 3 δηαζηάζεηο ηεο (managerial support, career consequences, organizational time demands), ε ζχγθξνπζε ηεο εξγαζηαθήο κε ηελ νηθνγελεηαθή δσή (work family conflict, WFC), ε ζχγθξνπζε ηεο νηθνγελεηαθήο κε ηελ εξγαζηαθή δσή (family work conflict, FWC) θαη νη ηξεηο κνξθέο ηθαλνπνίεζεο δειαδή ε ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία (job satisfaction), ε ηθαλνπνίεζε απφ ηελ νηθνγέλεηα (family satisfaction) θαη ηειηθά ε ηθαλνπνίεζε απφ ηε δσή (life satisfaction). Οη έλλνηεο θαη νη νξηζκνί ησλ κεηαβιεηψλ απηψλ αλαιχζεθαλ παξαπάλσ. θνπφο ηεο έξεπλαο είλαη λα κειεηήζεη ηηο ζπζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ έμη κεηαβιεηψλ. Οη ππνζέζεηο ηεο έξεπλαο, νη νπνίεο παξνπζηάδνληαη αλαιπηηθά παξαθάησ, είλαη νη εμήο: Η1: Η ππνζηήξημε απφ ηε δηνίθεζε (managerial support) ζα ζρεηίδεηαη αξλεηηθά (κείσζε) κε ηε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Η2: Η ππνζηήξημε απφ ηε δηνίθεζε (managerial support) ζα ζρεηίδεηαη αξλεηηθά (κείσζε) κε ηε ζχγθξνπζε νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο. Η3: Η κε χπαξμε αξλεηηθψλ ζπλεπεηψλ ζηελ θαξηέξα ηνπ εξγαδνκέλνπ φηαλ αζρνιείηαη κε νηθνγελεηαθά δεηήκαηα (career consequences), έλα ζπζηαηηθφ ηεο θηιηθήο πξνο ηελ νηθνγέλεηα νξγαλσζηαθήο θνπιηνχξαο, νδεγεί ζε κείσζε ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Η4: Η κε χπαξμε αξλεηηθψλ ζπλεπεηψλ ζηελ θαξηέξα ηνπ εξγαδνκέλνπ φηαλ αζρνιείηαη κε νηθνγελεηαθά δεηήκαηα (career consequences), έλα ζπζηαηηθφ ηεο θηιηθήο πξνο ηελ νηθνγέλεηα νξγαλσζηαθήο θνπιηνχξαο, νδεγεί ζε κείσζε ηεο ζχγθξνπζεο νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο. 46

47 Η5: Οη κεησκέλεο νξγαλσζηαθέο απαηηήζεηο ρξφλνπ (organizational time demands), έλα ζπζηαηηθφ ηεο θηιηθήο πξνο ηελ νηθνγέλεηα νξγαλσζηαθήο θνπιηνχξαο, νδεγεί ζε κείσζε ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Η6: Οη κεησκέλεο νξγαλσζηαθέο απαηηήζεηο ρξφλνπ (organizational time demands), έλα ζπζηαηηθφ ηεο θηιηθήο πξνο ηελ νηθνγέλεηα νξγαλσζηαθήο θνπιηνχξαο, νδεγεί ζε κείσζε ηεο ζχγθξνπζεο νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο. Η7: Η κείσζε ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο απμάλεη ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία. Η8: Η κείσζε ηεο ζχγθξνπζεο νηθνγελεηαθήο - εξγαζηαθήο δσήο απμάλεη ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία. Η9: Η κείσζε ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο απμάλεη ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ νηθνγέλεηα. Η10: Η κείσζε ηεο ζχγθξνπζεο νηθνγελεηαθήο - εξγαζηαθήο δσήο απμάλεη ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ νηθνγέλεηα. Η11: Η αχμεζε ηεο ηθαλνπνίεζεο απφ ηελ εξγαζία απμάλεη ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηε δσή. Η12: Η αχμεζε ηεο ηθαλνπνίεζεο απφ ηελ νηθνγέλεηα απμάλεη ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηε δσή Τπνζηήξημε από ηε δηνίθεζε ύγθξνπζε εξγαζηαθήο - νηθνγελεηαθήο δσήο Η πξψηε ππφζεζε (Η1) βαζίδεηαη ζηελ έξεπλα ησλ Thompson et al νη νπνίνη θαηέιεμαλ ζην ζπκπέξαζκα φηη ε θνπιηνχξα ελφο νξγαληζκνχ πνπ είλαη ππνζηεξηθηηθή πξνο ηελ νηθνγέλεηα κεηψλεη ηελ ζχγθξνπζε πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ παξέκβαζε ηεο εξγαζίαο ζηελ νηθνγέλεηα. Δπνκέλσο, ε ππνζηήξημε απφ ηε δηνίθεζε, πνπ είλαη έλα ζπζηαηηθφ ηεο θηιηθήο πξνο ηελ νηθνγέλεηα θνπιηνχξαο, αλακέλεηαη λα ζρεηίδεηαη αξλεηηθά κε ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Γειαδή φζν πην ππνζηεξηθηηθνί είλαη νη πξντζηάκελνη ελφο νξγαληζκνχ σο πξνο ηηο πξνζσπηθέο θαη νηθνγελεηαθέο αλάγθεο ησλ εξγαδνκέλσλ, ηφζν πην πνιχ ζα κεηψλεηαη ε ζχγθξνπζε εξγαζίαο νηθνγέλεηαο πνπ ληψζεη ν εξγαδφκελνο. 47

48 3.2.2 Τπνζηήξημε από ηε δηνίθεζε ύγθξνπζε νηθνγελεηαθήο - εξγαζηαθήο δσήο Η δεχηεξε ππφζεζε (Η2) νξίδεη πσο αλακέλεηαη ε ππνζηήξημε απφ ηελ δηνίθεζε λα επεξεάζεη αξλεηηθά θαη ηελ άιιε θαηεχζπλζε ηεο ζχγθξνπζεο πνπ αθνξά ηελ εηζρψξεζε ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ εξγαζία. πλνιηθά, κπνξνχκε λα πνχκε πσο φηαλ ζε κηα επηρείξεζε ηα αλψηαηα δηνηθεηηθά ζηειέρε ζπκπάζρνπλ κε ηηο νηθνγελεηαθέο επζχλεο θαη αλάγθεο ησλ εξγαδνκέλσλ απηνί πξνζδνθάηαη λα ληψζνπλ πσο κεηψλεηαη ε ζχγθξνπζε κεηαμχ ηνπ νηθνγελεηαθνχ θαη ηνπ εξγαζηαθνχ ηνκέα πλέπεηεο ζηελ θαξηέξα ύγθξνπζε εξγαζηαθήο - νηθνγελεηαθήο δσήο Οη ζπλέπεηεο πνπ ζα έρεη ζηελ θαξηέξα ησλ εξγαδνκέλσλ ε ρξεζηκνπνίεζε θηιηθψλ πξνο ηελ νηθνγέλεηα πξαθηηθψλ θαη ε ελαζρφιεζε ηνπο κε νηθνγελεηαθά δεηήκαηα είλαη έλα αθφκε ζπζηαηηθφ ηεο θνπιηνχξαο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο ζχκθσλα κε ηνπο Thompson et al. Δπνκέλσο, φπσο θαη ζηελ πξψηε ππφζεζε έηζη θαη ζηελ ηξίηε αλακέλεηαη αξλεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ηεο κε χπαξμεο αξλεηηθψλ ζπλεπεηψλ ζηελ θαξηέξα κε ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο πλέπεηεο ζηελ θαξηέξα ύγθξνπζε νηθνγελεηαθήο - εξγαζηαθήο δσήο Αλ ε ελαζρφιεζε ηνπ εξγαδνκέλνπ θαη κε νηθνγελεηαθά δεηήκαηα δελ έρεη αξλεηηθέο ζπλέπεηεο γηα ηε κεηέπεηηα εμέιημε ηνπ ζηνλ νξγαληζκνχ πξνζδνθάηαη πσο ν εξγαδφκελνο ζα ληψζεη ιηγφηεξε ζχγθξνπζε κεηαμχ ηεο νηθνγελεηαθήο θαη ηεο εξγαζηαθήο ηνπ δσήο θαζψο ζα είλαη πην ειεχζεξνο λα θάλεη πξάγκαηα πνπ ηνλ επραξηζηνχλ. Αλακέλεηαη, ινηπφλ, αξλεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ησλ δχν κεηαβιεηψλ Οξγαλσζηαθέο απαηηήζεηο ρξόλνπ ύγθξνπζε εξγαζηαθήο - νηθνγελεηαθήο δσήο Σν ηξίην ζπζηαηηθφ ηεο νξγαλσζηαθήο θνπιηνχξαο πνπ είλαη θηιηθή πξνο ηελ νηθνγέλεηα είλαη νη απαηηήζεηο πνπ έρεη ν νξγαληζκφο σο πξνο ην ρξφλν πνπ πξέπεη λα αθηεξψζεη ν εξγαδφκελνο ζηελ εξγαζία ηνπ. Δπνκέλσο αλακέλεηαη φζν πην κεησκέλεο είλαη απηέο νη απαηηήζεηο ρξφλνπ ηφζν πην πνιχ λα κεηψλεηαη θαη ε ζχγθξνπζε 48

49 εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Δπεηδή νη εξσηήζεηο έρνπλ εμεηαζηεί έηζη ψζηε νη νξγαλσζηαθέο απαηηήζεηο ρξφλνπ λα έρνπλ ζεηηθή θαηεχζπλζε δειαδή λα ζεκαίλνπλ κεησκέλεο απαηηήζεηο ρξφλνπ ε ζπζρέηηζε πνπ πεξηκέλνπκε λα ππάξρεη κεηαμχ ησλ δχν κεηαβιεηψλ είλαη αξλεηηθή Οξγαλσζηαθέο απαηηήζεηο ρξόλνπ ύγθξνπζε νηθνγελεηαθήο - εξγαζηαθήο δσήο Οη κεησκέλεο απαηηήζεηο ρξφλνπ αλακέλεηαη λα έρνπλ ηελ ίδηα επηξξνή ζηελ ζχγθξνπζε νηθνγέλεηαο εξγαζίαο φπσο θαη ζηελ ζχγθξνπζε εξγαζίαο νηθνγέλεηαο. Όζν πεξηζζφηεξν κεηψλνληαη νη απαηηήζεηο ρξφλνπ ζηνλ νξγαληζκφ ηφζν ιηγφηεξε αλακέλεηαη λα είλαη ε ζχγθξνπζε πνπ πξνθαιείηαη απφ ηελ παξέκβαζε ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ εξγαζία ύγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο - Ηθαλνπνίεζε από ηελ εξγαζία Η ζπζρέηηζε κεηαμχ ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο κε ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε αλακέλεηαη λα είλαη αξλεηηθή θαη κία αχμεζε ηεο ζχγθξνπζεο κεηαμχ εξγαζίαο θαη νηθνγέλεηαο ζα νδεγήζεη ζε κείσζε ηεο ηθαλνπνίεζεο πνπ ληψζεη ν εξγαδφκελνο απφ ηελ δνπιεηά ηνπ. Όηαλ θάπνηνο εμηζνξξνπεί ηελ εξγαζηαθή κε ηελ νηθνγελεηαθή ηνπ δσή πξνζδνθάηαη πσο ζα ληψζεη πην ηθαλνπνηεκέλνο απφ ηελ εξγαζία ηνπ ύγθξνπζε νηθνγελεηαθήο - εξγαζηαθήο δσήο - Ηθαλνπνίεζε από ηελ εξγαζία Η ζπζρέηηζε κεηαμχ ησλ δχν κεηαβιεηψλ πεξηκέλνπκε λα είλαη αξλεηηθή θαη φηαλ κεησζεί ε ζχγθξνπζε ηνπ εξγαδφκελνπ πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ εηζρψξεζε ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ εξγαζία ζα απμεζεί ν βαζκφο ηθαλνπνίεζεο πνπ ληψζεη απφ ηελ εξγαζία. 49

50 3.2.9 ύγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο - Ηθαλνπνίεζε από ηελ νηθνγέλεηα Δθηφο απφ ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία, ν βαζκφο ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο αλακέλεηαη λα επεξεάζεη θαη ηελ ηθαλνπνίεζε πνπ ληψζεη θάπνηνο απφ ηελ νηθνγέλεηα ηνπ. Η ζπζρέηηζε κεηαμχ ησλ δχν κεηαβιεηψλ αλακέλεηαη θαη πάιη λα είλαη αξλεηηθή θαη πηζαλή αχμεζε ηεο ζχγθξνπζεο κεηαμχ εξγαζίαο νηθνγέλεηαο λα νδεγήζεη ζε κείσζε ηεο νηθνγελεηαθήο ηθαλνπνίεζεο ύγθξνπζε νηθνγελεηαθήο - εξγαζηαθήο δσήο - Ηθαλνπνίεζε από ηελ νηθνγέλεηα Η ζχγθξνπζε νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο θαη ε νηθνγελεηαθή ηθαλνπνίεζε είλαη δχν κεηαβιεηέο ηνπ ππφ εμέηαζε κνληέινπ πνπ αλακέλεηαη λα ζρεηίδνληαη αξλεηηθά. Όζν κεηψλεηαη ε ζχγθξνπζε κεηαμχ ηνπ ηνκέα ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηεο εξγαζίαο ηφζν αλακέλεηαη λα απμάλεηαη ε ηθαλνπνίεζε πνπ ληψζεη θάπνηνο απφ ηελ νηθνγελεηαθή ηνπ δσή Ηθαλνπνίεζε από ηελ εξγαζία - Ηθαλνπνίεζε από ηε δσή Όζν πην ηθαλνπνηεκέλνο ληψζεη θάπνηνο απφ ην εξγαζηαθφ ηνπ πεξηβάιινλ, ηφζν πην ηθαλνπνηεκέλνο αλακέλεηαη λα είλαη θαη απφ ηε δσή ηνπ αθνχ ε εξγαζία είλαη έλα κεγάιν θεθάιαην ζηε δσή ελφο αηφκνπ. Η ζπζρέηηζε κεηαμχ ησλ δχν εηδψλ ηθαλνπνίεζεο αλακέλεηαη λα είλαη ζεηηθή Ηθαλνπνίεζε από ηελ νηθνγέλεηα - Ηθαλνπνίεζε από ηε δσή Θεηηθή αλακέλεηαη λα είλαη θαη ε ζρέζε κεηαμχ ηθαλνπνίεζεο απφ ηελ νηθνγέλεηα θαη ηθαλνπνίεζεο απφ ηε δσή αθνχ ε νηθνγέλεηα είλαη άιινο έλαο πνιχ ζεκαληηθφο παξάγνληαο ζηε δσή ελφο αηφκνπ. Δπνκέλσο φζν πην κεγάιε είλαη ε νηθνγελεηαθή ηθαλνπνίεζε ηφζν κεγαιχηεξε αλακέλεηαη λα είλαη θαη ε ζπλνιηθή ηθαλνπνίεζε ελφο αηφκνπ απφ ηε δσή ηνπ γεληθφηεξα. 50

51 Δπνκέλσο ην ηειηθφ κνληέιν δηακνξθψλεηαη φπσο ζηνλ πίλαθα 2. Πίλαθαο 2: Σν πξνηεηλόκελν κνληέιν ηεο έξεπλαο Managerial Support Career Consequences Organizational Time Demands Work family Conflict Family Work Conflict Job Satisfaction Family Satisfaction Life Satisfaction 51

52 ΜΔΡΟ Β: ΔΜΠΔΗΡΗΚΖ ΜΔΛΔΣΖ 52

53 Κεθάιαην 4: Δξεπλεηηθή Μεζνδνινγία 4.1 Δξεπλεηηθόο ζηόρνο Η παξνχζα δηπισκαηηθή εξγαζία ζηνρεχεη ζηελ εκπεηξηθή δηεξεχλεζε ηεο ζπζρέηηζεο κεηαμχ ηεο ππνζηεξηθηηθήο πξνο ηελ νηθνγέλεηα θνπιηνχξαο ελφο νξγαληζκνχ (work family culture), ηεο ζχγθξνπζεο πνπ ληψζεη έλαο εξγαδφκελνο κεηαμχ ηνπ ηνκέα ηεο εξγαζίαο θαη ηεο νηθνγέλεηαο (work family conflict) θαη ηεο εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο, νηθνγελεηαθήο ηθαλνπνίεζεο θαη ζπλνιηθήο ηθαλνπνίεζήο ηνπ απφ ηε δσή. Δηδηθφηεξα ε έξεπλα επηθεληξψλεηαη ζηελ άληιεζε ζηνηρείσλ αλαθνξηθά κε ηα ηξία ζπζηαηηθά ηεο ππνζηεξηθηηθήο, πξνο ηηο νηθνγελεηαθέο ππνρξεψζεηο θαη αλάγθεο ησλ εξγαδνκέλσλ, θνπιηνχξαο ελφο νξγαληζκνχ πνπ είλαη ε ππνζηήξημε απφ ηελ δηνίθεζε (managerial support), νη ζπλέπεηεο ζηελ θαξηέξα ηνπ εξγαδφκελνπ απφ ηε ρξεζηκνπνίεζε πξαθηηθψλ ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο θαη νηθνγέλεηαο (career consequences) θαη νη νξγαλσζηαθέο απαηηήζεηο ρξφλνπ (organisational time demands). ηφρνο ηεο έξεπλαο είλαη λα πξνζδηνξίζεη ην βαζκφ ζηνλ νπνίν απηή ε θνπιηνχξα, φηαλ ππάξρεη, κεηψλεη ηελ ζχγθξνπζε κεηαμχ ηεο εξγαζηαθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο ηνπ εξγαδνκέλνπ φπσο απηή πξνθχπηεη θαη πξνο ηηο δχν θαηεπζχλζεηο (εξγαζίαο νηθνγέλεηαο θαη νηθνγέλεηαο εξγαζίαο) θαη πψο ε κείσζε απηή κεηαθξάδεηαη ηειηθά ζε αχμεζε ηεο ηθαλνπνίεζήο πνπ ληψζεη απφ ηελ εξγαζία ηνπ, ηελ νηθνγέλεηα ηνπ θαη ηειηθά απφ ηε δσή ζπλνιηθά. Η κεζνδνινγία πεξηιακβάλεη δεηήκαηα ζεσξεηηθήο ππνζηήξημεο ηεο έξεπλαο, ζπιινγήο πξσηνγελψλ δεδνκέλσλ, αλάιπζεο θαη εμαγσγήο ζπκπεξαζκάησλ. 4.2 Δξεπλεηηθή ζηξαηεγηθή Γηα ηελ δηεξεχλεζε ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ ππφ κειέηε κεηαβιεηψλ, νη νπνίεο απνηππψλνληαη ζην Θεσξεηηθφ Πιαίζην ηεο έξεπλαο, πξαγκαηνπνηήζεθε πνζνηηθή έξεπλα θαζψο είλαη ν πην αμηφπηζηνο ηξφπνο κέηξεζεο ηέηνηνπ είδνπο κνληέισλ. Η έξεπλα απηή ρξεζηκνπνηείηαη φηαλ νη πιεξνθνξίεο πνπ αλαδεηνχληαη είλαη αθξηβείο θαη ζπγθεθξηκέλεο. Σα πνζνηηθά δεδνκέλα κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα ζηαηηζηηθέο αλαιχζεηο νδεγψληαο ζε αμηφπηζηα απνηειέζκαηα, αιιά γηα λα ζπκβεί απηφ ρξεηάδεηαη ην δείγκα πνπ ζα επηιερζεί λα είλαη αληηπξνζσπεπηηθφ. Η πνζνηηθή 53

54 έξεπλα βαζίδεηαη ζην ζρεδηαζκφ ελφο ζπγθεθξηκέλνπ εξσηεκαηνινγίνπ, δειαδή κηαο νκάδαο ηππνπνηεκέλσλ εξσηήζεσλ γηα ηε ζπιινγή ζπγθεθξηκέλσλ πιεξνθνξηψλ. Σα εξσηεκαηνιφγηα δηαλέκνληαη ζηνπο εξσηψκελνπο κε ηηο εμήο κεζφδνπο: πξνζσπηθή, ηειεθσληθή, ηαρπδξνκηθή θαη έξεπλα κέζσ δηαδηθηχνπ. ηελ παξνχζα κειέηε ε κέζνδνο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε ήηαλ κέζσ δηαδηθηχνπ. 4.3 Πεξηγξαθή Δξεπλεηηθνύ Δξγαιείνπ Σν εξεπλεηηθφ εξγαιείν γηα ηελ ζπιινγή ησλ δεδνκέλσλ κέζσ δηαδηθηχνπ, ην εξσηεκαηνιφγην, απεπζπλφηαλ απνθιεηζηηθά ζε εξγαδνκέλνπο ζηελ Διιάδα. Ο ηφπνο παξνρήο εξγαζίαο ησλ εξσηεζέλησλ ήηαλ ν κνλαδηθφο πεξηνξηζκφο ηνπ. Παξάγνληεο φπσο ην θχιν, ε ειηθία ε νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε θαη άιια δελ απνηεινχζαλ θξηηήξην γηα ηελ επηινγή ηνπ δείγκαηνο. Η δεκηνπξγία ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ έγηλε ζε αλαινγία κε ην αληίζηνηρν εξσηεκαηνιφγην πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε απφ ηνπο Lapierre et al. ην 2008 ζην άξζξν ηνπο κε ηίηιν «Family supportive organization perceptions, multiple dimensions of work family conflict, an employee satisfaction: A test of model across five samples» πνπ δεκνζηεχζεθε ζηελ Journal of Vocational Behavior. Η δηαθνξνπνίεζε ηεο παξνχζαο κειέηεο κε απηή ησλ Lapierre et al. έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη εμεηάδεη ηελ επίδξαζε κηαο ππνζηεξηθηηθήο πξνο ηελ νηθνγέλεηα νξγαλσζηαθήο θνπιηνχξαο (work family culture) ζηηο ππφινηπεο κεηαβιεηέο θαη ηηο κεηαμχ ηνπο ζπζρεηίζεηο θαη φρη ηελ επίδξαζε ησλ νξγαλσζηαθψλ αληηιήςεσλ φηη έλα πεξηβάιινλ είλαη ππνζηεξηθηηθφ πξνο ηελ νηθνγέλεηα (family supportive organizational perceptions). 4.4 Κιίκαθεο κέηξεζεο ησλ ππό εμέηαζε κεηαβιεηώλ Σν εξσηεκαηνιφγην απνηεινχληαλ απφ ηέζζεξα κέξε. ην πξψην κέξνο, νη εξσηήζεηο αθνξνχζαλ ηα αηνκηθά ζηνηρεία ηνπ θάζε εξσηψκελνπ εξγαδφκελνπ πξνθεηκέλνπ λα ζθηαγξαθεζεί ην πξνθίι ηνπ κε βάζε θάπνηα δεκνγξαθηθά θαη κε ζηνηρεία φπσο ε ειηθία, ην επίπεδν ζπνπδψλ, ην είδνο εξγαζίαο πνπ παξάγεη, ε νηθνγελεηαθή ηνπ θαηάζηαζε θαη άιια. Η ζχληαμε ηνπ πξψηνπ κέξνπο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ έγηλε απζαίξεηα εζηηάδνληαο ζε πξνζσπηθά ζηνηρεία ηνπ δείγκαηνο ηα νπνία έρνπλ ζεκαζία γηα ηελ παξνχζα κειέηε. Δπηπιένλ, ππήξραλ εξσηήζεηο πνπ αθνξνχζαλ ηηο δηάθνξεο πξαθηηθέο εμηζνξξφπεζεο εξγαζίαο 54

55 θαη νηθνγέλεηαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ππήξραλ εξσηήζεηο πνπ εμέηαδαλ θαηά πφζν ππάξρνπλ πξαθηηθέο ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο θαη νηθνγέλεηαο ζηηο ειιεληθέο επηρεηξήζεηο θαη ζε πνην βαζκφ ρξεζηκνπνηνχληαη απφ ηνπο εξγαδνκέλνπο. Σν δεχηεξν κέξνο απνηεινχληαλ απφ εξσηήζεηο ζρεηηθέο κε ηελ θνπιηνχξα ηεο επηρείξεζεο λα ππνζηεξίδεη ηηο νηθνγελεηαθέο θαη πξνζσπηθέο αλάγθεο ησλ εξγαδνκέλσλ (work family culture) φπσο απηή (ε θνπιηνχξα) πξνθχπηεη απφ ηελ ππνζηήξημε ησλ νηθνγελεηαθψλ αλαγθψλ ησλ εξγαδνκέλσλ απφ ηα αλψηεξα δηνηθεηηθά ζηειέρε, ηηο απαηηήζεηο ρξφλνπ ηεο εξγαζίαο θαη ηελ επίδξαζε απηψλ ησλ αλαγθψλ ζηελ θαξηέξα ησλ εξγαδνκέλσλ. Γηα ηελ κέηξεζε απηήο ηεο κεηαβιεηήο θαη ησλ ηξηψλ δηαζηάζεψλ ηεο ρξεζηκνπνηήζεθε ε θιίκαθα κε ηηο 20 εξσηήζεηο πνπ ρξεζηκνπνίεζαλ νη Thompson et al. ην Οη απαληήζεηο θπκαίλνληαλ κεηαμχ 1 θαη 7 φπνπ ην 1 εμέθξαδε ηελ απφιπηε δηαθσλία ζηελ δηαηππσκέλε θξάζε θαη ην 7 ηελ απφιπηε ζπκθσλία (Likert Scale). Σν ηξίην κέξνο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ πεξηειάκβαλε εξσηήζεηο ζρεηηθέο κε ην είδνο ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο ή νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο πνπ αληηκεησπίδνπλ νη εξγαδφκελνη θαη βαζίζηεθε θιίκαθα κέηξεζεο ησλ Carlson et al. (2000) ε νπνίν είρε επίζεο εχξνο απαληήζεσλ απφ ην 1 (δηαθσλψ απφιπηα) έσο ην 7 (ζπκθσλψ απφιπηα). Η θιίκαθα απηή εμέηαδε ηελ θαηεχζπλζε ηεο ζχγθξνπζεο ησλ εξγαδνκέλσλ (εξγαζίαο νηθνγέλεηαο, νηθνγέλεηαο εξγαζίαο) θαη ην είδνο ηεο ζχγθξνπζεο πνπ κπνξεί λα πξνέξρεηαη απφ ηελ έιιεηςε ρξφλνπ, ηελ ζπκπεξηθνξά θαη ηελ πίεζε. Σν ηέηαξην θαη ηειεπηαίν κέξνο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ αθνξνχζε ην βαζκφ ηθαλνπνίεζεο ησλ εξγαδνκέλσλ απφ ηελ εξγαζία, ηελ νηθνγέλεηα θαη ηειηθά απφ ηε δσή. ηελ κέηξεζε ηεο εξγαζηαθήο θαη ηεο νηθνγελεηαθήο ηθαλνπνίεζεο ε θιίκαθα ήηαλ κεηαμχ ηνπ 1 (Γηαθσλψ πάξα πνιχ) θαη ηνπ 6 (πκθσλψ πάξα πνιχ) φπσο ρξεζηκνπνηήζεθε αληίζηνηρα απφ ηνπο Camman et al. (1979) θαη ηνπο Edwards et al. (1999). Αληίζεηα, νη εξσηήζεηο πνπ αθνξνχζαλ ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηε δσή ζπλνιηθά είραλ εχξνο απφ ην 1 έσο ην 7 κε ηελ κεγαιχηεξε ηηκή λα εθθξάδεη ηελ απφιπηε ηθαλνπνίεζε. 55

56 4.5 Πηινηηθή έξεπλα Αθνχ κεηαθξάζηεθαλ θαη ζπληάρζεθαλ φια ηα κέξε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, θξίζεθε αλαγθαίν λα δνθηκαζηεί ε ζαθήλεηά ηνπ πξηλ ηελ νξηζηηθή δηαλνκή. Γηα ην ιφγν απηφ δφζεθε πξνο ζπκπιήξσζε πηινηηθά ζε 6 άηνκα πξνθεηκέλνπ λα δηαπηζησζνχλ πηζαλέο αζηνρίεο, αληηθαηηθέο εξσηήζεηο ή εξσηήζεηο δχζθνιεο λα θαηαλνεζνχλ θαη λα απαληεζνχλ ψζηε λα ειεγρζεί ε ιεηηνπξγηθφηεηα θαη ε εγθπξφηεηα ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Οη απαληήζεηο απηέο δελ ζπλππνινγίζηεθαλ ζηελ ηειηθά κέηξεζε. Έπεηηα απφ θάπνηεο δηνξζσηηθέο ελέξγεηεο έγηλε ε ηειηθή δηακφξθσζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ θαη μεθίλεζε ε ζπιινγή ηνπ δείγκαηνο. Η δεηγκαηνιεςία πνπ έγηλε ήηαλ δεηγκαηνιεςία επθνιίαο. πλνιηθά ζπγθεληξψζεθαλ 106 εξσηεκαηνιφγηα. 4.6 Αλάιπζε δεδνκέλσλ Η κέζνδνο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ ηεο έξεπλαο είλαη ε Γηεξεπλεηηθή Αλάιπζε παξαγφλησλ (Exploratory Factor Analysis) ε νπνία γίλεηαη ζπλήζσο φπσο έρεη παξαηεξεζεί απφ ηελ ππάξρνπζα βηβιηνγξαθία, φηαλ κία νκάδα κεηαβιεηψλ κπνξεί λα ζπκπηπρζεί ζε κία κηθξφηεξε. θνπφο ηεο αλάιπζεο παξαγφλησλ είλαη λα παξνπζηάζεη πεξηιεπηηθά ηηο ζρέζεηο πνπ ππάξρνπλ αλάκεζα ζε έλα κεγάιν αξηζκφ κεηαβιεηψλ, κε έλαλ ηξφπν ζχληνκν θαη αθξηβή έρνληαο σο ηειηθφ απνηέιεζκα λα γίλεη νξαηή κία έλλνηα, έλα ραξαθηεξηζηηθφ ή κία ηδηφηεηα. Γηα ην ζθνπφ απηφ, ρξεζηκνπνηήζεθε ην ζηαηηζηηθφ ινγηζκηθφ SPSS Statistics 20. Σα δεδνκέλα ηεο έξεπλαο αθνχ αλαιχζεθαλ, πεξηζηξάθεθαλ κε ηε κέζνδν Varimax. Η αλάιπζε απηή εμάγεη δηάθνξνπο πίλαθεο αιιά ζηε ζπγθεθξηκέλε έξεπλα ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ κφλν νξηζκέλνη απφ απηνχο. Ο πξψηνο πίλαθαο είλαη ν Total Variance Explained φπνπ εκθαλίδνληαη νη ηδηνηηκέο (eigenvalues), δειαδή ηα πνζνζηά ηεο δηαθχκαλζεο ηεο θάζε κεηαβιεηήο πνπ αθνξνχλ ηνπο αληίζηνηρνπο παξάγνληεο. Όζν κεγαιχηεξεο νη ηδηνηηκέο ηφζν κεγαιχηεξν θαη ην πνζνζηφ ηεο δηαθχκαλζεο πνπ εμεγεί έλαο παξάγνληαο. Απφ απηφ ην πίλαθα θξαηνχληαη κφλν φζνη παξάγνληεο έρνπλ eigenvalues > 1 (Yeomans Κ. A. and Golder, P. A., 1982). Ο ζπγθεθξηκέλνο πίλαθαο βνεζάεη ζηε ιήςε ηεο ηειηθήο απφθαζεο ζρεηηθά κε ην πφζνη παξάγνληεο ηειηθά ζα επηιεγνχλ γηα ηελ πεξαηηέξσ αλάιπζε. 56

57 Ο δεχηεξνο πίλαθαο είλαη ν Rotated Component Matrix θαη πεξηζηξέθεη ηνπο παξάγνληεο έηζη ψζηε λα αλαθαηεπζνχλ ηα factor loadings θαη ε εμήγεζε ησλ παξαγφλησλ λα είλαη πην εχθνιε. Η κέζνδνο απηή δελ αιιάδεη θαλέλα απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ κνληέινπ (ηελ θαιή πξνζαξκνζηηθφηεηα θαη ην πνζφ δηαθχκαλζεο - ζπλδηαθχκαλζεο πνπ εξκελεχεηαη απφ ην κνληέιν) εθηφο απφ ηηο ηηκέο ησλ επηβαξχλζεσλ. Μέζσ ηεο πεξηζηξνθήο επηδηψθεηαη φηη νη επηβαξχλζεηο κφλν νξηζκέλσλ παξαγφλησλ ζα είλαη κεγάιεο ζε απφιπηε θιίκαθα θαη κφλν γηα θάπνηεο απφ ηηο κεηαβιεηέο ψζηε ε πεξαηηέξσ εξκελεία λα πεξηνξηζηεί ζε απηνχο ηνπο παξάγνληεο. Μέζσ ηνπ πίλαθα Rotated Component Matrix κπνξνχλ λα θαηαηαρηνχλ φιεο νη κεηαβιεηέο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ ζηνπο παξάγνληεο πνπ πξνέθπςαλ. Σν SPSS δηαζέηεη πέληε (5) δηαθνξεηηθέο κεζφδνπο γηα ηελ πεξηζηξνθή ησλ παξαγφλησλ. Γηα ηε ζπγθεθξηκέλε κειέηε επηιέρζεθε ε κέζνδνο Varimax, ε νπνία πξνζπαζεί λα ειαρηζηνπνηήζεη ησλ αξηζκφ ησλ κεηαβιεηψλ πνπ έρνπλ κεγάιεο επηβαξχλζεηο γηα θάζε παξάγνληα. εκαληηθφ είλαη λα ηνληζηεί φηη πξηλ ηελ Factor Analysis έρεη γίλεη έιεγρνο φηη φιεο νη κεηαβιεηέο βξίζθνληαη πξνο ηελ ίδηα θαηεχζπλζε, δειαδή φιεο νη κεηαβιεηέο θηλνχληαη απφ ηελ αξλεηηθφηεξε ζηελ ζεηηθφηεξε ζηάζε. Γηα παξάδεηγκα ζηελ παξνχζα κειέηε νη απαληήζεηο πνπ κπνξεί λα δψζεη ν εξσηψκελνο είλαη απφ ην έλα (1) έσο ην επηά (7) άξα ζχκθσλα κε ην παξαπάλσ ρξεηάδεηαη ην έλα λα αθνξά ηελ αξλεηηθφηεξε ζηάζε ηνπ αηφκνπ θαη ην επηά ηε ζεηηθφηεξε. ε αληίζεηε πεξίπησζε ρξεηάδεηαη λα γίλεη θσδηθνπνίεζε απφ ηελ αξρή ζηηο ζπγθεθξηκέλεο κεηαβιεηέο. Γηα ην ιφγν απηφ θάλακε αληηζηξνθή ησλ εξσηήζεσλ πνπ είραλ αξλεηηθή δηαηχπσζε ψζηε λα ππάξρεη ζπλέπεηα. Οη απαληήζεηο πνπ αληηζηξάθεθαλ ζην SPSS πξηλ μεθηλήζεη ε αλάιπζε ηνπο αθνξνχζαλ ζε εξσηήζεηο νη νπνίεο ζην εξσηεκαηνιφγην πνπ ππάξρεη ζην παξάξηεκα ηεο κειέηεο καο έρνπλ ην ζχκβνιν R. Δπηπξφζζεηα, έγηλε ν έιεγρνο αμηνπηζηίαο ησλ απαληήζεσλ. Έλαο απφ ηνπο επξέσο ρξεζηκνπνηνχκελνπο δείθηεο αμηνπηζηίαο είλαη απηφο πνπ ππνινγίζηεθε απφ ηνλ Cronbach (1951) θαη νλνκάδεηαη Cronbach s α (alpha), ή δείθηεο εζσηεξηθήο ζπλάθεηαο (internal consistency coefficient). Μέζσ ηνπ SPSS, ππνινγίζηεθε απηφο ν δείθηεο γηα θάζε παξάγνληα μερσξηζηά. Όζν κεγαιχηεξε είλαη ε ηηκή ηνπ ζπληειεζηή Cronbach s alpha ηφζν κεγαιχηεξε είλαη ε αμηνπηζηία εζσηεξηθήο ζπλνρήο. Με ηε ρξήζε ηνπ ινγηζκηθνχ έγηλε ε αλάιπζε παξαγφλησλ (factor analysis) γηα θάζε κεηαβιεηή μερσξηζηά ψζηε λα δνχκε πφζν έγθπξε (validity) είλαη ε θιίκαθα πνπ ρξεζηκνπνηήζακε θαη ζηελ ζπλέρεηα έγηλε ν ππνινγηζκφο ηνπ ζπληειεζηή a 57

58 Cronbach αλά παξάγνληα, πνπ πξνζδηνξίδεη ηελ αμηνπηζηία (reliability) ηνπ εξγαιείνπ φηαλ ε ηηκή ηνπ μεπεξλάεη ην 0,7. Η αλάιπζε αμηνπηζηίαο ρξεζηκνπνηείηαη πξνθεηκέλνπ λα ειεγρζεί θαηά πφζν νη κεηαβιεηέο πνπ απαξηίδνπλ ηηο ζπληζηψζεο είλαη ηθαλέο γηα λα δεκηνπξγεζεί έλα αμηφπηζην κνληέιν ή εάλ ζα πξέπεη λα γίλεη δηαγξαθή ή ηξνπνπνίεζή ηνπο. Έπεηηα απφ θάπνηεο επαλαιήςεηο θαη απνξξίπηνληαο φζεο εξσηήζεηο θαζηζηνχζαλ αλαμηφπηζηε ηελ θιίκαθα κέηξεζεο θαηαιήμακε ζηα ηειηθά απνηειέζκαηα. ηε ζπλέρεηα, αθνινπζεί ιεπηνκεξήο αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ σο πξνο ηελ αμηνπηζηία θαη ηελ εγθπξφηεηά ηνπο. Δπηπιένλ, αλαιχνληαη νη κέζνη φξνη ησλ απαληήζεσλ, νη δηαθπκάλζεηο θαη δίλεηαη ν ηειηθφο πίλαθαο πνπ επηβεβαηψλεη ή απνξξίπηεη ηηο αξρηθέο καο ζπζρεηίζεηο. 58

59 Κεθάιαην 5. Απνηειέζκαηα 5.1 Πεξηγξαθή ραξαθηεξηζηηθώλ ηνπ δείγκαηνο Σν δείγκα ηεο έξεπλαο απνηειείηαη απφ 106 άηνκα, δηαθνξεηηθνχ θχινπ, ειηθίαο, εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ θαη νηθνγελεηαθήο θαηάζηαζεο. Μεηξψληαο ηηο ζπρλφηεηεο κέζσ ηεο πεξηγξαθηθήο ζηαηηζηηθήο κε ην πξφγξακκα SPSS, πξνζδηνξίζακε πσο ην 35% ηνπ δείγκαηνο καο απνηειείηαη απφ άλδξεο θαη ην ππφινηπν 65% απφ γπλαίθεο. Οη κηζνί ζρεδφλ απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο ζηελ έξεπλα είλαη ειηθίαο κεηαμχ 18 θαη 25 εηψλ (49%) θαη ην 36,8% ηνπ δείγκαηνο είλαη κεηαμχ 26 θαη 40 εηψλ (βι. Πίλαθαο 3). Πίλαθαο 3: Καηαλνκή δείγκαηνο σο πξνο ηελ ειηθία Η πιεηνςεθία ησλ εξσηψκελσλ είλαη απφθνηηνη αλψηεξεο ή αλψηαηεο ζρνιήο κε κφιηο ην 12,3% λα είλαη απφθνηηνη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Δπηπιένλ, ην 55% ηνπ δείγκαηνο πνπ εμεηάζακε έρνπλ ζχληξνθν (έγγακνη ή δεζκεπκέλνη) ελψ ην ππφινηπν 45% είλαη αδέζκεπηνη φπσο θαίλεηαη δηαγξακκαηηθά ζηνλ πίλαθα 4. Σν γεγνλφο φηη ππάξρεη νκνηφκνξθε θαηαλνκή ζε δεζκεπκέλνπο θαη κε, καο βνεζάεη λα εξεπλήζνπκε πνηα νκάδα ληψζεη κεγαιχηεξε ζχγθξνπζε κεηαμχ εξγαζίαο θαη νηθνγέλεηαο ρσξίο ην δείγκα λα είλαη κεξνιεπηηθφ πξνο ηελ κία θαηεχζπλζε. Απφ ηνπο εξσηψκελνπο πνπ δήισζαλ πσο έρνπλ ζχληξνθν, ζρεδφλ ηα δχν ηξίηα δήισζαλ πσο ν ζχληξνθφο ηνπο εξγάδεηαη. Δπηπξφζζεηα, ην 80% ηνπ δείγκαηφο καο δελ έρεη παηδηά, επνκέλσο ζην ζχλνιν ηεο κειέηεο φηαλ αλαθεξφκαζηε ζηνλ φξν «νηθνγέλεηα» ελλννχκε θπξίσο ην δεπγάξη. 59

60 Πίλαθαο 4: Καηαλνκή δείγκαηνο σο πξνο ηελ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε Όζνλ αθνξά ηελ επαγγεικαηηθή πνξεία ησλ εξσηεζέλησλ, ην 65% απηψλ εξγάδεηαη ζηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ, ην 15% ζην ιηαλεκπφξην θαη ην ππφινηπν 20% κνηξάδεηαη ζε άιινπο ηνκείο. Σν 40,6% ηνπ δείγκαηνο εξγάδεηαη ζε κηθξέο επηρεηξήζεηο πνπ έρνπλ έσο 9 εξγαδφκελνπο, ην 25,5% ζε κηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο απφ εξγαδνκέλνπο θαη νη ππφινηπνη εξγάδνληαη ζε κεγάιεο θαη πνιχ κεγάιεο επηρεηξήζεηο. Απηφ ην απνηέιεζκα είλαη εχινγν θαη αλακελφκελν αλ αλαινγηζηεί θαλείο πσο νη πεξηζζφηεξεο επηρεηξήζεηο ζηελ Διιάδα είλαη κηθξνχ κεγέζνπο. Όζνλ αθνξά ηε ζέζε εξγαζίαο ηνπ ππφ κειέηε δείγκαηνο, ην 79,2% είλαη ππάιιεινη, ην 1,9% είλαη εξγάηεο θαη νη ππφινηπνη θαηέρνπλ πςειφηεξεο ηεξαξρηθά ζέζεηο. πλεπψο, ε έξεπλα καο εζηηάδεη θπξίσο ζην ππαιιειηθφ πξνζσπηθφ ελφο νξγαληζκνχ θαη φρη ζην δηνηθεηηθφ πξνζσπηθφ. Σν 80,2% ησλ ζπκκεηερφλησλ ζηελ έξεπλα εξγάδνληαη κε θαζεζηψο πιήξνπο απαζρφιεζεο (είηε νξηζκέλνπ, είηε ανξίζηνπ ρξφλνπ) θαη ην ππφινηπν 19,8% κε θαζεζηψο κεξηθήο απαζρφιεζεο. Σν 77,4% ηνπ δείγκαηνο έρεη ην πνιχ έσο 4 έηε πξνυπεξεζίαο ζηελ εηαηξία πνπ εξγάδεηαη θαη ην 11,3% εξγάδεηαη απφ 5 έσο 10 ρξφληα ζηνλ ίδην εξγνδφηε. Αμίδεη λα ζεκεησζεί πσο ζρεδφλ έλαο ζηνπο ηξεηο εξγαδνκέλνπο δήισζε πσο εξγάδεηαη ππεξσξίεο (πάλσ απφ 40 ψξεο ηελ εβδνκάδα). Η θαηαλνκή ησλ σξψλ εξγαζίαο αλά εβδνκάδα απεηθνλίδεηαη δηαγξακκαηηθά ζηνλ πίλαθα 5. 60

61 Πίλαθαο 5: Ώξεο εξγαζίαο αλά εβδνκάδα ηνπ δείγκαηνο Σν 36,8% ησλ εξσηεζέλησλ εξγάδεηαη ζε Δ.Δ. ή Α.Δ. ελψ ην 33% ζε αηνκηθέο επηρεηξήζεηο θαη ε πιεηνςεθία δήισζε πσο έρεη ζηαζεξφ έσο πνιχ ζηαζεξφ σξάξην. Σν 79,2% ηνπ δείγκαηνο δήισζαλ πσο ηνπο απαζρνινχλ εξγαζηαθά ζέκαηα ελψ δελ βξίζθνληαη ζην ρψξν εξγαζίαο απφ κέηξηα έσο πάξα πνιχ, ελψ αληηζέησο 60,1%. δήισζαλ πσο δελ ηνπο απαζρνινχλ ζρεδφλ θαζφινπ πξνζσπηθά ζέκαηα ελψ βξίζθνληαη ζην ρψξν εξγαζίαο. Απφ ηελ απάληεζε απηή πξέπεη λα αλακέλνπκε πσο ην δείγκα καο αληηκεησπίδεη πην ζπρλά ζχγθξνπζε απφ ηελ παξέκβαζε ηεο εξγαζίαο ζηελ νηθνγέλεηα απφ φηη ζχγθξνπζε απφ ηελ παξέκβαζε ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ εξγαζία. ηνλ πίλαθα 6 απνηππψλνληαη δηαγξακκαηηθά νη απαληήζεηο απηέο γηα ηελ θαιχηεξε ζχγθξηζε ησλ απνηειεζκάησλ. 61

62 Πίλαθαο 6 Με κηα κηθξή δηαθνξά ηεο ηάμεσο ηνπ 1% ππεξηζρχνπλ νη εξγαδφκελνη πνπ δήισζαλ πσο δελ ππάξρνπλ επίζεκεο πξαθηηθέο ζπκθηιίσζεο ηεο εξγαζηαθήο κε ηελ νηθνγελεηαθή δσή απηή φκσο ε δηαθνξά είλαη ακειεηέα. Δπνκέλσο, ζπκπεξαίλνπκε φηη νη κηζέο επηρεηξήζεηο έρνπλ πξαθηηθέο δηεπθφιπλζεο εμηζνξξφπεζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο ελψ νη κηζέο δελ έρνπλ. Η γνληθή άδεηα είλαη ε πξαθηηθή πνπ θαίλεηαη πσο ζπλαληάηαη ζηηο πεξηζζφηεξεο εηαηξίεο θαη αθνινπζεί ην επέιηθην σξάξην εξγαζίαο, ελψ απηή πνπ θαίλεηαη πσο δελ απνηειεί ζπλήζε πξαθηηθή ζηε ρψξα καο ζε αληίζεζε κε άιιεο ρψξεο είλαη ε θξνληίδα ησλ παηδηψλ ζηελ επηρείξεζε. πλνιηθά, θαίλεηαη πσο αθφκα θαη φηαλ ζε κηα επηρείξεζε ππάξρνπλ δηαζέζηκεο πξαθηηθέο ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο, νη εξγαδφκελνη δελ ηηο ρξεζηκνπνηνχλ ζε κεγάιν βαζκφ. 5.2 Έιεγρνο εγθπξόηεηαο θαη αμηνπηζηίαο ησλ θιηκάθσλ κέηξεζεο ησλ κεηαβιεηώλ Γηεξεπλεηηθή Αλάιπζε Παξαγόλησλ Κοσιηούρα σποζηερηθηηθή προς ηελ οηθογέλεηα (Work Family Culture) Γηα ηελ κέηξεζε ηεο νξγαλσζηαθήο θνπιηνχξαο πνπ είλαη ππνζηεξηθηηθή πξνο ηελ νηθνγέλεηα αλαιχζακε ηα απνηειέζκαηα αλά δηάζηαζε. Οη δηαζηάζεηο απηέο, φπσο 62

63 αλαθέξακε θαη ζην ζεσξεηηθφ κέξνο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, είλαη ε ππνζηήξημε απφ ηε δηνίθεζε θαη ε επαηζζεζία ηεο ζηηο νηθνγελεηαθέο επζχλεο ησλ εξγαδνκέλσλ (managerial support), νη αληηιακβαλφκελεο αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ζηελ θαξηέξα ηνπ εξγαδνκέλνπ πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηε δηάζεζε ρξφλνπ ζε νηθνγελεηαθέο ππνρξεψζεηο (career consequences), θαη νη απαηηήζεηο ή πξνζδνθίεο ρξφλνπ ηνπ νξγαληζκνχ φηη νη εξγαδφκελνη ζα δίλνπλ πξνηεξαηφηεηα ζηελ εξγαζία ζε ζρέζε κε ηελ νηθνγέλεηα (organization time demands). Γηα ηελ αλάιπζε παξαγφλησλ νξίζακε πξνο εμαγσγή 3 παξάγνληεο φζεο θαη νη δηαζηάζεηο ηεο κεηαβιεηήο work family culture. Σν πνζφ ηεο ζπλνιηθήο δηαθχκαλζεο πνπ κεηξήζεθε κε απηφλ ηνλ ηξφπν, φπσο πξνέθπςε απφ ηνλ πίλαθα επεμήγεζεο ηεο δηαθχκαλζεο ηνπ κνληέινπ (Total Variance Explained), ηζνχηαη κε 55,79% επνκέλσο πξνζδηνξίδεηαη θαηά 56% πεξίπνπ ε έλλνηα ηεο κεηαβιεηήο work family culture. Με ρξήζε ηνπ νξζνγψληνπ πίλαθα πεξηζηξνθήο Varimax πήξακε ηνπο λένπο ζπληειεζηέο ησλ παξαγφλησλ (Loadings). Όπσο παξαηεξνχκε ζηελ αξρηθή απηή αλάιπζε παξαγφλησλ ε εξψηεζε 19 («Οη εξγαδφκελνη πνπ πξνηηκνχλ επέιηθην σξάξην είλαη ιηγφηεξν πηζαλφ λα εμειηρζνχλ απφ φηη απηνί πνπ δελ ην ρξεζηκνπνηνχλ») δελ ζεκεηψλεη loading κεγαιχηεξν ηνπ 0,4 ζε θαλέλαλ παξάγνληα επνκέλσο πξέπεη λα αθαηξεζεί απφ ηελ κέηξεζε ηεο θιίκαθα καο. Αθνχ αθαηξέζεθε ε εξψηεζε 19, επαλαιήθζεθε ε αλάιπζε παξαγφλησλ γηα ηηο ππφινηπεο εξσηήζεηο θαη πξνέθπςαλ 3 παξάγνληεο. Η ζπλνιηθή δηαθχκαλζε πνπ κεηξήζεθε είλαη 57,4%, δειαδή γλσξίδνπκε ηη ζεκαίλεη θνπιηνχξα ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο θαη νηθνγέλεηαο θαηά 57% πεξίπνπ. Με ρξήζε ηνπ νξζνγψληνπ πίλαθα πεξηζηξνθήο Varimax πήξακε ηνπο λένπο ζπληειεζηέο ησλ παξαγφλησλ (Loadings). Σα Loadings φπσο πξνέθπςαλ κεηά ηελ πεξηζηξνθή δίλνληαη ζηνλ πίλαθα πνπ αθνινπζεί. Κάζε ζηήιε αθνξά θαη έλαλ παξάγνληα θαη πξνζδηνξίδεη ζε πνηα δηάζηαζε «θνξηψλεη» ν θάζε παξάγνληαο. Ο πίλαθαο 7 πνπ αθνινπζεί αθνξά ηελ κεηαβιεηή Work Family Culture. 63

64 Πίλαθαο 7: Γηεξεπλεηηθή Αλάιπζε Παξαγφλησλ ηεο κεηαβιεηήο Κνπιηνύξα ππνζηεξηθηηθή πξνο ηελ Οηθνγέλεηα Rotated Component Matrix a Component Ι. Υποζηήπιξη από ηη διοίκηζη 8. Γεληθά, νη πξντζηάκελνη δείρλνπλ θαηαλόεζε ζε ζέκαηα πνπ απαζρνινύλ ηνπο εξγαδόκελνπο θαη,791 αθνξνύλ ηηο αλάγθεο ηεο νηθνγέλεηαο. 2. Σε πεξίπησζε ζύγθξνπζεο ηεο νηθνγελεηαθήο κε ηελ εξγαζηαθή δσή, νη δηεπζπληέο/πξντζηάκελνη δείρλνπλ θαηαλόεζε όηαλ νη εξγαδόκελνη ρξεηάδεηαη λα δώζνπλ πξνηεξαηόηεηα ζηελ νηθνγέλεηά ηνπο., Τα κεζαία θαη ηα αλώηεξα δηεπζπληηθά ζηειέρε δείρλνπλ θαηαλόεζε πξνο ηνπο εξγαδνκέλνπο πνπ πξέπεη λα θξνληίζνπλ ειηθησκέλνπο ζπγγελείο., Τα κεζαία θαη ηα αλώηεξα δηεπζπληηθά ζηειέρε δείρλνπλ θαηαλόεζε πξνο ηνπο εξγαδόκελνπο πνπ έρνπλ ππνρξεώζεηο ιόγσ παηδηώλ., Η αλώηαηε δηνίθεζε ελζαξξύλεη ηνπο πξντζηακέλνπο λα δείρλνπλ επαηζζεζία ζηηο νηθνγελεηαθέο θαη πξνζσπηθέο αλεζπρίεο ησλ εξγαδνκέλσλ., Υπνζηεξίδνληαη νη εξγαδόκελνη πνπ, γηα νηθνγελεηαθνύο ιόγνπο, πξνηηκνύλ λα δηεθπεξαηώλνπλ ιηγόηεξν απαηηεηηθέο δνπιεηέο., Οη εξγαδόκελνη κπνξνύλ εύθνια λα εμηζνξξνπήζνπλ ηελ εξγαζηαθή κε ηελ νηθνγελεηαθή ηνπο δσή., Είλαη απνδεθηό λα ζπδεηά θαλείο γηα ηελ νηθνγέλεηά ηνπ., Είλαη δύζθνιν λα πάξεηο άδεηα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εκέξαο γηα λα θξνληίζεηο πξνζσπηθά ή/ θαη νηθνγελεηαθά δεηήκαηα.,505 ΙΙ. Επιπηώζειρ ζηην καπιέπα 13. Πνιινί εξγαδόκελνη δπζαλαζρεηνύλ εάλ έλαο άληξαο εξγαδόκελνο δεηήζεη παξαηεηακέλεο άδεηεο,695 γηα λα θξνληίζεη λενγέλλεηα ή κηθξά παηδηά. 15. Οη εξγαδόκελνη ελζαξξύλνληαη λα δηαρσξίζνπλ ηελ εξγαζηαθή από ηελ νηθνγελεηαθή ηνπο δσή. -, Πνιινί εξγαδόκελνη δπζαλαζρεηνύλ όηαλ θάπνηα γπλαίθα παίξλεη παξαηεηακέλεο άδεηεο γηα λα θξνληίζεη λενγέλλεηα ή κηθξά παηδηά., Αλ θάπνηνο/α απνξξίςεη κηα πξναγσγή ή κηα κεηάζεζε γηα νηθνγελεηαθνύο ιόγνπο, απηό ζα βιάςεη ζνβαξά ηελ θαξηέξα ηνπ/ηεο., Πξνθεηκέλνπ λα αλαδεηρζνύλ νη εξγαδόκελνη, αλακέλεηαη λα εξγάδνληαη πεξηζζόηεξν από 50 ώξεο ηελ εβδνκάδα είηε ζην ρώξν εξγαζίαο είηε ζην ζπίηη., Οη εξγαδόκελνη ζπλήζσο αλακέλεηαη λα δίλνπλ πξνηεξαηόηεηα ζηελ εξγαζία ηνπο ζε ζρέζε κε ηελ νηθνγέλεηα., Οη εξγαδόκελνη πνπ ρξεζηκνπνηνύλ ηα δηαζέζηκα πξνγξάκκαηα ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο (π.ρ. κεξηθή απαζρόιεζε) ζεσξείηαη όηη ελδηαθέξνληαη ιηγόηεξν γηα ηελ θαξηέξα ηνπο από,515 απηνύο πνπ δελ ηα ρξεζηκνπνηνύλ. ΙΙΙ. Απαιηήζειρ ζε χπόνο, Οη εξγαδόκελνη ελζαξξύλνληαη λα εμηζνξξνπήζνπλ ηελ εξγαζηαθή κε ηελ νηθνγελεηαθή ηνπο δσή. 4. Οη εξγαδόκελνη ζπρλά ρξεηάδεηαη λα πάξνπλ δνπιεηά ζην ζπίηη ηόζν ζε θαζεκεξηλή βάζε όζν θαη ην Σαββαηνθύξηαθν., Γηα λα «βιέπεη» επλντθά ε αλώηαηε δηνίθεζε έλαλ εξγαδόκελν, απηόο/ή πξέπεη ζηαζεξά λα δίλεη πξνηεξαηόηεηα ζηε δνπιεηά ζε ζρέζε κε ηελ νηθνγελεηαθή πξνζσπηθή ηνπ δσή.,637 64

65 Ο πξψηνο παξάγνληαο (component) πεξηιακβάλεη πνιιά απφ ηα ζηνηρεία ηεο ππνζηήξημεο από ηε δηνίθεζε (managerial support) ησλ Thompson et al. (1999). πγθεθξηκέλα, νη εξσηήζεηο πνπ «θνξηψλνπλ» ζηνλ πξψην παξάγνληα είλαη νη 1, 2, 3, 5, 8, 14, 16, 17 θαη 18 ζε απφιπηε ζπκθσλία κε ηνπο Thompson et al. Αληίζηνηρα, ζηνλ πξψην παξάγνληα δελ ελζσκαηψλνληαη νη εξσηήζεηο 15 θαη 20 νη νπνίεο «θνξηψλνπλ» ζηνλ δεχηεξν θαη ηνλ ηξίην παξάγνληα αληίζηνηρα. Μία εξκελεία πνπ ζα κπνξνχζε λα δνζεί είλαη φηη ην γεγνλφο πσο «Οη εξγαδφκελνη ελζαξξχλνληαη λα δηαρσξίζνπλ ηελ εξγαζηαθή απφ ηελ νηθνγελεηαθή ηνπο δσή» (εξ. 15) δελ ζπλδέεηαη απφιπηα κε ηελ ππνζηήξημε απφ ηελ δηνίθεζε αιιά ζα κπνξνχζε λα αθνξά θαη ηηο ζπλέπεηεο ζηελ θαξηέξα ηνπ εξγαδφκελνπ (career consequences) πνπ πξνθχπηνπλ αλ δελ γίλεη απηφο ν δηαρσξηζκφο κεηαμχ εξγαζίαο θαη νηθνγέλεηαο θαη ν έλαο ηνκέαο εηζρσξήζεη ζηνλ άιιν. Όζνλ αθνξά ηελ εξψηεζε 20, «Οη εξγαδφκελνη ελζαξξχλνληαη λα εμηζνξξνπήζνπλ ηελ εξγαζηαθή κε ηελ νηθνγελεηαθή ηνπο δσή», κπνξνχκε λα ζεσξήζνπκε φηη ηαηξηάδεη ελλνηνινγηθά κε ηελ εξψηεζε 11, «Γηα λα «βιέπεη» επλντθά ε αλψηαηε δηνίθεζε έλαλ εξγαδφκελν, απηφο/ή πξέπεη ζηαζεξά λα δίλεη πξνηεξαηφηεηα ζηε δνπιεηά ζε ζρέζε κε ηελ νηθνγελεηαθή πξνζσπηθή ηνπ δσή», ε νπνία έρεη πξνηαζεί απφ ηνπο Thompson et al. (2008) σο πξνζδηνξηζηηθή κεηαβιεηή (εξψηεζε/item) ηνπ ηξίηνπ παξάγνληα, απαηηήζεηο ζε ζρέζε κε ην ρξφλν (organizational time demands), γηαηί ε εμηζνξξφπεζε κεηαμχ ησλ δχν ηνκέσλ απαηηεί ζσζηή δηαρείξηζε ηνπ ρξφλνπ πνπ θαηαλέκεηαη ζηνλ θάζε ηνκέα. Ο δεχηεξνο παξάγνληαο (component) είλαη νη ζπλέπεηεο ζηελ θαξηέξα (career consequences). Οη εξσηήζεηο πνπ «θνξηψλνπλ» ζε απηφλ ηνλ παξάγνληα φπσο θαίλεηαη ζηνλ νξζνγψλην πίλαθα πεξηζηξνθήο Varimax είλαη νη 7, 9, 12 θαη 13 φπσο αθξηβψο είραλ νξίζεη νη Thompson et al. κε ηελ δηαθνξά φηη ζηελ δηθή καο κέηξεζε έρνπλ «θνξηψζεη» θαη νη εξσηήζεηο 6, 10, 15. Η εμήγεζε γηα απηήλ ηελ δηαθνξνπνίεζε αθνξά ην ελλνηνινγηθφ πεξηερφκελν ησλ εξσηήζεσλ. πγθεθξηκέλα, ε εξψηεζε 6 («Οη εξγαδφκελνη ζπλήζσο αλακέλεηαη λα δίλνπλ πξνηεξαηφηεηα ζηελ εξγαζία ηνπο ζε ζρέζε κε ηελ νηθνγέλεηα.») νξίδεηαη απφ ηνπο Thompson et al. σο εξψηεζε πνπ αθνξά ηηο απαηηήζεηο ρξφλνπ ηνπ νξγαληζκνχ φκσο ζα κπνξνχζε θάπνηνο εχθνια λα ζεσξήζεη πσο ε πξνηεξαηφηεηα πνπ ζα δψζεη θάπνηνο αλάκεζα ζηελ εξγαζία θαη ηελ νηθνγέλεηα ζα νξίζεη θαη ηελ πνξεία θαη θαξηέξα ηνπ ζηνλ νξγαληζκφ. Όζνλ αθνξά ηελ εξψηεζε 10 («Πξνθεηκέλνπ λα αλαδεηρζνχλ νη εξγαδφκελνη, αλακέλεηαη λα εξγάδνληαη πεξηζζφηεξν απφ 50 ψξεο ηελ εβδνκάδα είηε ζην ρψξν εξγαζίαο είηε ζην ζπίηη.») παξά ην γεγνλφο φηη ζηελ πξψηε αλάγλσζε 65

66 θαίλεηαη πσο αθνξά ηνλ παξάγνληα ρξφλν, αλ θάπνηνο ηελ δηαβάζεη πην πξνζεθηηθά ζα θαηαιάβεη πσο αθνξά εμίζνπ θαη ηελ θαξηέξα ηνπ εξγαδφκελνπ θαζψο αλαθέξεη ηελ ιέμε «αλαδεηρζνχλ» ή πην απιά λα εμειηρζνχλ ζηελ επηρείξεζε. Γηα ηελ εξψηεζε 15 αλαθεξζήθακε αλαιπηηθά παξαπάλσ. Ο ηξίηνο θαη ηειεπηαίνο παξάγνληαο (component) είλαη νη απαηηήζεηο ηνπ νξγαληζκνύ γηα ηνλ ρξόλν ηωλ εξγαδνκέλωλ. Ο αληεζηξακκέλνο πίλαθαο πνπ πξνέθπςε απφ ηελ αλάιπζε παξαγφλησλ καο δείρλεη ηα loadings ζηηο εξσηήζεηο 4, 11 θαη 20, επηβεβαηψλνληαο ηηο αξρηθέο ππνζέζεηο πιελ ηεο εξψηεζεο 20 ζηελ νπνία αλαθεξζήθακε παξαπάλσ. Μέζα απφ ηελ παξαγνληηθή αλάιπζε γηα ηελ κεηαβιεηή work family culture, θαηαιήμακε ζην ζπκπέξαζκα πσο ε κέηξεζε καο είλαη έγθπξε θαη ρξεζηκνπνηήζακε ζσζηφ εξγαιείν κέηξεζεο αθνχ νη εξσηήζεηο καο θνξηψλνπλ ζε έλαλ απφ ηνπο ηξεηο παξάγνληεο πνπ νξίζακε αξρηθά ύγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο Αξρηθά, πξαγκαηνπνηήζακε αλάιπζε παξαγφλησλ γηα ην ζχλνιν ηεο κεηαβιεηήο WFC (ε νπνία έρεη δχν θαηεπζχλζεηο: work family conflict, family work conflict, θαη 3 δηαζηάζεηο αλά θαηεχζπλζε: time-based, strain-based, behavior-based). Ο πίλαθαο Total Variance Explained φξηζε πσο ε ζπλνιηθή δηαθχκαλζε πνπ κεηξήζεθε είλαη 69%, δειαδή γλσξίδνπκε ηη ζεκαίλεη ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο θαηά 69% πεξίπνπ, πνζνζηφ πνιχ ηθαλνπνηεηηθφ. Απφ ηελ εμαγσγή ησλ παξαγφλησλ παξαηεξήζακε φηη νη εξσηήζεηο πνπ αθνξνχζαλ ηελ ζχγθξνπζε ιφγσ ρξφλνπ θαη ηελ ζχγθξνπζεο ιφγσ πίεζεο «θνξηψλνπλ» ζηνλ ίδην παξάγνληα. Σν απνηέιεζκα επηβεβαηψλεη ηα επξήκαηα άιισλ εξεπλψλ πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζηελ Διιάδα θαη ρξεζηκνπνίεζαλ ηελ ίδηα θιίκαθα κέηξεζεο (Niki Glaveli et al, 2013). Απηφ ζεκαίλεη πσο ζηε ρψξα καο ε ζχγθξνπζε ιφγσ ρξφλνπ θαη ε ζχγθξνπζε ιφγσ πίεζεο είλαη δπν έλλνηεο πνπ ηαπηίδνληαη κηαο θαη ε ζχγθξνπζεο ιφγσ πίεζεο πξνθχπηεη απφ ηελ έιιεηςε ρξφλνπ. Γηα λα επηβεβαηψζνπκε πσο ζε απηέο ηηο δχν κνξθέο ζχγθξνπζεο πνπ ζεσξνχκε πιένλ ηαπηφζεκεο ππάξρεη ν δηαρσξηζκφο ηεο θαηεχζπλζεο (εξγαζία νηθνγέλεηα θαη νηθνγέλεηα εξγαζία), επαλαιάβακε ηελ αλάιπζε παξαγφλησλ εμεηάδνληαο κφλν ηηο εξσηήζεηο 1-12 πνπ αλαθέξνληαλ ζε απηέο. Ο Rotated Component Matrix πνπ πξνέθπςε απεηθνλίδεηαη ζηνλ πίλαθα 8. 66

67 Πίλαθαο 8: Γηεξεπλεηηθή Αλάιπζε Παξαγφλησλ πνπ αθνξνχλ ηελ ζύγθξνπζε ιόγσ πίεζεο θαη ηε ζύγθξνπζε ιόγσ ρξόλνπ. Rotated Component Matrix a Ι. Work family conflict 5. Εμαηηίαο ηνπ ρξόλνπ πνπ αθηεξώλσ ζηηο νηθνγελεηαθέο κνπ ππνρξεώζεηο ζπρλά δελ έρσ ηελ δπλαηόηεηα λα ζπκκεηάζρσ ζε δξαζηεξηόηεηεο ζηε δνπιεηά πνπ ζα βνεζνύζαλ ηελ θαξηέξα κνπ. 4. Ο ρξόλνο πνπ αθηεξώλσ ζηηο νηθνγελεηαθέο κνπ ππνρξεώζεηο, επεξεάδεη αξλεηηθά ηελ αληαπόθξηζή κνπ ζηηο ππνρξεώζεηο ηεο δνπιεηάο κνπ. 6. Ο ρξόλνο πνπ αθηεξώλσ ζηηο νηθνγελεηαθέο κνπ ππνρξεώζεηο ζπρλά δελ κνπ επηηξέπεη λα ζπκκεηέρσ ζε δξαζηεξηόηεηεο ζηε δνπιεηά κνπ (π.ρ. ζπλαληήζεηο εθηόο σξαξίνπ, κεηαθηλήζεηο). 11. Τν άγρνο πνπ κνπ δεκηνπξγνύλ νη νηθνγελεηαθέο κνπ ππνρξεώζεηο ζπρλά κε δπζθνιεύεη λα ζπγθεληξσζώ ζηε δνπιεηά κνπ. 12. Οη εληάζεηο θαη ν θόξηνο ησλ νηθνγελεηαθώλ ππνρξεώζεσλ κνπ, ζπλήζσο κεηώλνπλ ηελ ηθαλόηεηά κνπ λα αληαπνθξηζώ ζηηο απαηηήζεηο ηεο δνπιεηάο κνπ. 10. Εμαηηίαο ηνπ άγρνπο πνπ έρσ ζην ζπίηη, ζπρλά νηθνγελεηαθέο έγλνηεο κε απαζρνινύλ όηαλ βξίζθνκαη ζηε δνπιεηά κνπ. Ι. Family - Work conflict 8. Σπρλά είκαη ηόζν εμαληιεκέλνο/ ε ζπλαηζζεκαηηθά όηαλ επηζηξέθσ ζην ζπίηη από ηε δνπιεηά, πνπ δελ κπνξώ λα ζπκβάιισ ζηελ νηθνγέλεηα κνπ. 2. Ο ρξόλνο πνπ πξέπεη λα αθηεξώλσ ζηε δνπιεηά κνπ δελ κνπ επηηξέπεη λα αληαπνθξηζώ ζηηο νηθνγελεηαθέο κνπ επζύλεο θαη ππνρξεώζεηο. 9. Μεξηθέο θνξέο εμαηηίαο όισλ ησλ πηέζεσλ πνπ έρσ ζηε δνπιεηά κνπ, όηαλ επηζηξέθσ ζην ζπίηη είκαη πνιύ αγρσκέλνο/ε γηα λα θάλσ πξάγκαηα πνπ ζα κε επραξηζηνύζαλ. 7. Σπρλά όηαλ επηζηξέθσ ζην ζπίηη από ηε δνπιεηά είκαη ηόζν θνπξαζκέλνο/ε (ζσκαηηθά) πνπ δελ κπνξώ λα πάξσ κέξνο ζε δξαζηεξηόηεηεο ηεο νηθνγέλεηαο νύηε λα αλαιάβσ επζύλεο. 1. Ο ρξόλνο πνπ απαηηεί ε δνπιεηά κνπ πεξηνξίδεη, πεξηζζόηεξν από όζν ζα ήζεια, ηελ ελαζρόιεζε κνπ κε δξαζηεξηόηεηεο ηεο νηθνγέλεηαο. 3. Εμαηηίαο ηνπ ρξόλνπ πνπ πξέπεη λα αθηεξώλσ ζηε δνπιεηά, ράλσ δξαζηεξηόηεηεο ηεο νηθνγέλεηαο κνπ (π.ρ. ζρνιηθέο γηνξηέο, γελέζιηα). Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. a. Rotation converged in 3 iterations. Component 1 2,866,852,828,828,796,776,884,879,852,801,762,747 67

68 Παξαηεξνχκε φηη πξνέθπςαλ δχν παξάγνληεο (components) φπσο ήηαλ αλακελφκελν, φπνπ ν πξψηνο νξίδεη ηελ ζχγθξνπζε πνπ πξνθαιείηαη απφ ηελ παξέκβαζε ηεο εξγαζίαο ζηελ νηθνγέλεηα θαη ν δεχηεξνο νξίδεη ηελ ζχγθξνπζε πνπ πξνθαιείηαη απφ ηελ παξέκβαζε ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ εξγαζία. Οη εξσηήζεηο 1, 2, 3, 7, 8, 9 «θνξηψλνπλ» ζηνλ πξψην παξάγνληα θαη νη ππφινηπεο ζηνλ δεχηεξν, φπσο είρε πξνθχςεη απφ ην δηαρσξηζκφ ησλ εξσηήζεσλ απφ ηνπο Carslon et al (2000). Η θιίκαθα καο ινηπφλ επηβεβαηψλεηαη. Γηα λα ειέγμνπκε φηη θαη νη εξσηήζεηο πνπ αθνξνχλ ηελ ζχγθξνπζε ιφγσ ζπκπεξηθνξάο δηαρσξίδνληαη ζε δχν παξάγνληεο πνπ αθνξνχλ ηηο θαηεπζχλζεηο ηεο ζχγθξνπζεο (work to family, family to work) πξαγκαηνπνηήζακε αλάιπζε παξαγφλησλ θαη γηα απηφ ην είδνο ζχγθξνπζεο. Ο πίλαθαο 9 πνπ πξνέθπςε επηβεβαηψλεη ησλ δηαρσξηζκφ ησλ δχν θαηεπζχλζεσλ θαη ζε απηφ ην είδνο ζχγθξνπζεο θαη επηβεβαηψλεη ηελ θιίκαθα καο. Δπνκέλσο, φπσο πξνθχπηεη απφ ηα παξαπάλσ ε κέηξεζε καο γηα ηελ κεηαβιεηή WFC ζπλνιηθά είλαη έγθπξε. Πίλαθαο 9: Γηεξεπλεηηθή Αλάιπζε Παξαγφλησλ πνπ αθνξνχλ ηελ ζύγθξνπζε ιόγσ ζπκπεξηθνξάο. Rotated Component Matrix a Component 1 2 Ι. Work family conflict 18. Η ζπκπεξηθνξά πνπ αθνινπζώ γηα λα επηιύζσ πξνβιήκαηα ζην ζπίηη δελ είλαη ε,881 θαηάιιειε γηα λα ιύλσ ηα πξνβιήκαηα ζηε δνπιεηά. 16. Σπκπεξηθνξέο πνπ είλαη απνδνηηθέο ζην ζπίηη δε κε βνεζνύλ λα γίλσ πην,867 απνηειεζκαηηθόο/ απνδνηηθόο ζηε δνπιεηά κνπ. 17. Οη ζπκπεξηθνξέο πνπ ζην ζπίηη είλαη απνηειεζκαηηθέο δελ ζα απέδηδαλ ζηε δνπιεηά.,786 Ι. Family - Work conflict 15. Σπκπεξηθνξέο πνπ είλαη απνδνηηθέο ζηε δνπιεηά κνπ δε κε βνεζνύλ λα γίλσ θαιύηεξνο γνληόο/ ζύληξνθνο. 14. Σπκπεξηθνξέο πνπ ζηε δνπιεηά κνπ είλαη απνηειεζκαηηθέο θαη αλαγθαίεο δελ απνδίδνπλ ζην ζπίηη. 13. Η ζπκπεξηθνξά πνπ αθνινπζώ γηα λα επηιύζσ πξνβιήκαηα ζηε δνπιεηά δελ είλαη ε θαηάιιειε γηα λα ιύλσ ηα πξνβιήκαηα ζην ζπίηη. Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. a. Rotation converged in 3 iterations.,913,836,710 68

69 Job Satisfaction - Family Satisfaction Ο πίλαθαο δηαθχκαλζεο ηνπ κνληέινπ καο δείρλεη πσο ην πνζνζηφ ηεο δηαθχκαλζεο ηεο κεηαβιεηήο πνπ κεηξήζεθε είλαη 84,7%, πνζνζηφ πνιχ πςειφ απφ ην νπνίν πξνθχπηεη φηη ε έλλνηα ηεο ηθαλνπνίεζεο (απφ ηελ εξγαζία θαη απφ ηελ νηθνγέλεηα) κεηξήζεθε ζσζηά θαη ε κέηξεζε απηή είλαη ζε πνιχ κεγάιν βαζκφ έγθπξε. Οη παξάγνληεο πνπ είραλ eigenvalue κεγαιχηεξε ηεο κνλάδαο ήηαλ δχν φπσο αλακέλακε θαζψο νη κνξθέο ηθαλνπνίεζεο πνπ ζπκπεξηιακβάλνληαλ ζηηο εξσηήζεηο ήηαλ δχν: ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία θαη ηθαλνπνίεζε απφ ηε δσή. Οη εξσηήζεηο πνπ «θνξηψλνπλ» ζηνλ πξψην παξάγνληα δειαδή έρνπλ ηηκή κεγαιχηεξε ηνπ 0,5 ζηνλ πίλαθα rotated component matrix (πίλαθαο 10) είλαη φλησο απηέο πνπ αθνξνχλ ηελ νηθνγελεηαθή δσή θαη νη εξσηήζεηο πνπ «θνξηψλνπλ» ζηνλ δεχηεξν παξάγνληα είλαη απηέο πνπ αθνξνχλ ηελ εξγαζία. Δπνκέλσο ηνλ εξγαιείν γηα ηελ κέηξεζε ησλ δχν κεηαβιεηψλ είλαη έγθπξν. Πίλαθαο 10: Γηεξεπλεηηθή Αλάιπζε Παξαγφλησλ πνπ αθνξνχλ ηελ ηθαλνπνίεζε από ηελ εξγαζία θαη ηελ ηθαλνπνίεζε από ηελ νηθνγέλεηα. Rotated Component Matrix a Ι. Οικογενειακή ικανοποίηζη 1. Μηιώληαο γεληθά, κπνξώ λα πσ όηη ε νηθνγελεηαθή κνπ δσή είλαη ππέξνρε. Component 1 2, Η νηθνγελεηαθή κνπ δσή είλαη απνιαπζηηθή., Γεληθά, είκαη ηθαλνπνηεκέλνο από ηελ νηθνγελεηαθή κνπ δσή. Ι. Επγαζιακή ικανοποίηζη 3. Μπνξώ λα πσ όηη κνπ αξέζεη λα δνπιεύσ εδώ (ζηελ επηρείξεζε πνπ εξγάδνκαη ζήκεξα).,949, Σπλνιηθά είκαη ηθαλνπνηεκέλνο από ηελ εξγαζία κνπ., Γεληθά δε κνπ αξέζεη ε δνπιεηά κνπ.,842 Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. a. Rotation converged in 3 iterations. 69

70 Life Satisfaction Ο πίλαθαο δηαθχκαλζεο ηνπ κνληέινπ καο (πίλαθαο 11) δείρλεη πσο ην πνζνζηφ ηεο δηαθχκαλζεο ηεο κεηαβιεηήο ηθαλνπνίεζε από ηε δωή πνπ κεηξήζεθε είλαη 74,4%. Όπσο ήηαλ αλακελφκελν, πξνέθπςε έλαο παξάγνληαο κε ηδηνηηκή κεγαιχηεξε ηηο κνλάδαο θαη επνκέλσο έλαο παξάγνληαο. Σα δεδνκέλα δελ κπνξνχζαλ λα αληηζηξαθνχλ αθνχ εμεηάδακε έλαλ κφλν παξάγνληα, επνκέλσο δελ ππάξρεη rotated component matrix. πλνιηθά, ε κέηξεζε απηήο ηεο κεηαβιεηήο είλαη έγθπξε θαη γλσξίδνπκε θαηά 75% ηη νξίδεη ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηε δσή. Πίλαθαο 11: Πίλαθαο Γηαθχκαλζεο ηεο κεηαβιεηήο Ηθαλνπνίεζε από ηε δσή. Total Variance Explained Component Initial Eigenvalues Extraction Sums of Squared Loadings Total % of Variance Cumulative % Total % of Variance Cumulative % 1 3,720 74,399 74,399 3,720 74,399 74,399 2,533 10,667 85,066 3,370 7,394 92,460 4,227 4,542 97,002 5,150 2, ,000 Extraction Method: Principal Component Analysis. 5.3 Πεξηγξαθηθή ζηαηηζηηθή Μέζνη όξνη Αθνχ νινθιεξψζεθε ε αλάιπζε παξαγφλησλ γηα φιεο ηηο κεηαβιεηέο θαη θαζνξίζηεθε πνηεο εξσηήζεηο αθνξνχλ ηνλ θάζε παξάγνληα, είλαη ζθφπηκν λα ππνινγηζηνχλ νη κέζνη φξνη ησλ απαληήζεσλ ηνπ δείγκαηνο πξνθεηκέλνπ λα πξνζδηνξίζνπκε πνηα είλαη ε ζηάζε ησλ εξσηεζέλησλ ζε θάζε κεηαβιεηή. 70

71 Κοσιηούρα σποζηερηθηηθή προς ηελ οηθογέλεηα (Work Family Culture) Αξρηθά, ππνινγίζακε ηνλ κέζν φξν θαη ηελ ηππηθή απφθιηζε ησλ απαληήζεσλ ζηηο εξσηήζεηο πνπ αθνξνχλ θάζε κηα δηάζηαζε ηεο ππνζηεξηθηηθήο πξνο ηελ νηθνγέλεηα θνπιηνχξαο μερσξηζηά. Οη εξσηήζεηο πνπ αλαθέξνληαη ζηελ πξψηε δηάζηαζε, ηελ ππνζηήξημε απφ ηε δηνίθεζε, έιαβαλ απαληήζεηο θαηά κέζν φξν ζην 4,15 πνπ ζεκαίλεη φηη νη εξγαδφκελνη ζεσξνχλ πσο νη πξντζηάκελνί ηνπο ππνζηεξίδνπλ ηελ αλάγθε ηνπο λα αζρνινχληαη θαη κε ηηο νηθνγελεηαθέο ηνπο ππνρξεψζεηο θαη δείρλνπλ επαηζζεζία ζηηο πξνζσπηθέο ηνπο αλεζπρίεο ζε κηθξφ αιιά ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ. Με άιια ιφγηα, απφ ηηο απαληήζεηο ηνπο πξνθχπηεη πσο νη εξγαδφκελνη αληηιακβάλνληαη φηη ε αλψηαηε δηνίθεζε θαηαλνεί ηηο νηθνγελεηαθέο θαη πξνζσπηθέο ηνπο αλάγθεο θαη ζπκπάζρεη καδί ηνπο. Η πξφηαζε πνπ έιαβε θαηά κέζν φξν ηνλ πςειφηεξν βαζκφ ζπκθσλίαο (5,2 / 7) είλαη ε εξψηεζε 3 («Δίλαη απνδεθηφ λα ζπδεηά θαλείο γηα ηελ νηθνγέλεηα ηνπ») πνπ δείρλεη πσο δελ είλαη ηακπνχ γηα ηηο πεξηζζφηεξεο ειιεληθέο επηρεηξήζεηο λα ζπδεηνχλ νη εξγαδφκελνη γηα ηηο νηθνγέλεηεο ηνπο ζην ρψξν εξγαζίαο. Οη εξσηήζεηο πνπ κεηξνχλ ηελ δεχηεξε δηάζηαζε, ηηο ζπλέπεηεο ζηελ θαξηέξα, έιαβαλ απαληήζεηο θαηά κέζν φξν ζην 4,04. ην ζεκείν απηφ ζα πξέπεη λα ζεκεησζεί πσο φιεο νη εξσηήζεηο πνπ είραλ αξλεηηθή ρξνηά (R) αληηζηξάθεθαλ γηα λα έρνπλ ζεηηθή δηάζηαζε, επνκέλσο φζν κεγαιχηεξνο είλαη ν βαζκφο ζε κηα αξλεηηθά δηαηππσκέλε πξφηαζε ηφζν κεγαιχηεξνο ζα είλαη ν βαζκφο δηαθσλίαο. πκπεξαζκαηηθά, αθνχ νη απαληήζεηο γηα ηελ δηάζηαζε απηή είλαη κεγαιχηεξεο ηνπ 4 ζεκαίλεη πσο νη εξγαδφκελνη ζεσξνχλ πσο ε ελαζρφιεζε κε νηθνγελεηαθά δεηήκαηα κάιινλ δελ ζα έρεη αξλεηηθέο επηδξάζεηο ζηελ θαξηέξα ηνπο. Η εξψηεζε 6, πνπ έρεη αληηζηξαθεί έιαβε θαηά κέζν φξν ην ρακειφηεξν βαζκφ ζπκθσλίαο 3,44 πνπ θαλεξψλεη πσο νη εξγνδφηεο αλακέλνπλ νη εξγαδφκελνη ηνπο λα δίλνπλ πξνηεξαηφηεηα ζηελ εξγαζία ζε ζρέζε κε ηελ νηθνγέλεηα παξά ην γεγνλφο φηη ζπλνιηθά ε θαξηέξα ηνπο δελ επεξεάδεηαη απφ απηφ. Σέινο, νη εξσηήζεηο πνπ αθνξνχλ ηελ ηξίηε δηάζηαζε, ηηο νξγαλσζηαθέο απαηηήζεηο ρξφλνπ, έιαβαλ απαληήζεηο θαηά κέζν φξν ζην 4,26 πνπ ζεκαίλεη πσο νη εξγαδφκελνη δελ ζεσξνχλ φηη νη νξγαλσζηαθέο απαηηήζεηο θαη πξνζδνθίεο ζε ρξφλν παξεκβαίλνπλ ζηηο νηθνγελεηαθέο ηνπο επζχλεο. Απφ ηηο απαληήζεη πξνθχπηεηο φηη θαηά κέζν φξν νη εξγαδφκελνη ζηηο Διιεληθέο επηρεηξήζεηο αληηιακβάλνληαη πσο ν ρξφλνο πνπ 71

72 απαηηείηαη λα αθηεξψζνπλ ζηελ εξγαζία ηνπο δελ εηζρσξεί ζηηο πξνζσπηθέο ηνπο αλάγθεο λα αθηεξψζνπλ ρξφλν ζηηο νηθνγέλεηέο ηνπο. πλνπηηθά, νη εξγαδφκελνη αληηιακβάλνληαη ην εξγαζηαθφ ηνπο πεξηβάιινλ σο ππνζηεξηθηηθφ πξνο ηελ νηθνγέλεηα θαη ζεσξνχλ πσο είλαη κέξνο ηεο νξγαλσζηαθήο θνπιηνχξαο ηεο επηρείξεζεο πνπ εξγάδνληαη λα ππνζηεξίδνληαη νη πξνζσπηθέο ηνπο αλάγθεο Σύγθροσζε εργαζηαθής οηθογελεηαθής δωής Όπσο γηα ην δεχηεξν κέξνο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ έηζη θαη γηα ην ηξίην ππνινγίζακε ηνλ κέζν φξν γηα θάζε θαηεχζπλζε ζχγθξνπζεο, δειαδή γηα ηελ ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο θαη γηα ηελ ζχγθξνπζε νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο. Ο κέζνο φξνο ησλ απαληήζεσλ πνπ αθνξνχζαλ ηε ζχγθξνπζε πνπ δεκηνπξγείηαη απφ ηελ παξέκβαζε ηεο εξγαζίαο ζηελ νηθνγέλεηα ήηαλ 4,55. Απηφ ζεκαίλεη πσο νη εξγαδφκελνη πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα αληηκεησπίδνπλ θάπνηα κνξθή ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο ζε ζεκαληηθφ βαζκφ. Απφ ηελ άιιε, ν κέζνο φξνο ησλ απαληήζεσλ πνπ δεκηνπξγείηαη απφ ηελ παξέκβαζε ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ εξγαζία ήηαλ 3,62. Ο κέζνο φξνο απηφο καο δείρλεη πσο γηα ηνπο εξγαδφκελνπο δελ είλαη ζπρλφ ην θαηλφκελν αληηκεηψπηζεο ζχγθξνπζεο νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δσήο Ιθαλοποίεζε από ηελ εργαζία, ηελ οηθογέλεηα, ηελ δωή Ο κέζνο φξνο ησλ απαληήζεσλ γηα ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία ηζνχηαη κε 4,32 πνπ ζεκαίλεη πσο ζηνπο εξγαδνκέλνπο ηνπ δείγκαηνο παξνπζηάδεηαη απμεκέλνο βαζκφο εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο. Όζνλ αθνξά ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ νηθνγελεηαθή δσή, ν κέζνο φξνο ησλ απαληήζεσλ είλαη ίζνο κε 4,35 ην νπνίν καο δείρλεη πσο ζην δείγκα πνπ εμεηάδνπκε παξαηεξείηαη απμεκέλε ηθαλνπνίεζε απφ ηελ νηθνγέλεηα ε νπνία ζρεδφλ ηαπηίδεηαη κε ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία. Οη απνθιίζεηο κεηαμχ ησλ απαληήζεσλ γηα ηα δχν απηά είδε ηθαλνπνίεζεο είλαη πνιχ κηθξέο. Σέινο, ν κέζνο φξνο ησλ απαληήζεσλ γηα ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ δσή αγγίδεη ην 4,57 πνπ εξκελεχεη αξθεηά πςειφ βαζκφ ηθαλνπνίεζεο ηνπ δείγκαηνο απφ ηελ δσή ηνπο. 72

73 5.4 Έιεγρνο αμηνπηζηίαο ησλ θιηκάθσλ κέηξεζεο ησλ κεηαβιεηώλ Πξνθεηκέλνπ λα ειέγμνπκε αλ ην εξγαιείν πνπ ρξεζηκνπνηήζακε εθηφο απφ έγθπξν, φπσο απνδείρζεθε απφ ηελ παξαγνληηθή αλάιπζε, ζεσξείηαη θαη αμηφπηζην κεηξήζακε ηνλ ζπληειεζηή a Cronbach. Δμεηάδνληαο θάζε δηάζηαζε μερσξηζηά γηα ηελ κεηαβιεηή work family culture πήξακε ηηο ηηκέο ηνπ ζπληειεζηή φπσο θαίλνληαη ζηνλ πίλαθα 12. Οη ηηκέο απηέο ηθαλνπνηνχλ ηνλ πεξηνξηζκφ λα είλαη κεγαιχηεξεο ηνπ 0,7 επνκέλσο ε κέηξεζε καο γηα θάζε δηάζηαζε ηεο ππνζηεξηθηηθήο πξνο ηελ νηθνγέλεηα θνπιηνχξαο είλαη αμηφπηζηε. Απηφ επηβεβαηψλεηαη θαη απφ ηελ ηηκή ηνπ ζπληειεζηή a Cronbach γηα ηελ κεηαβιεηή work family culture ζπλνιηθά αθνχ απηφο ηζνχηαη κε 0,884 ηηκή κεγαιχηεξε ηνπ 0,7 άξα ε κέηξεζε καο ζπλνιηθά είλαη αμηφπηζηε. Πίλαθαο 12: Έιεγρνο αμηνπηζηίαο work family culture Reliability Statistics Cronbach's Alpha N of Items 1 st component, nd component, rd component,723 3 Total, Όπσο θαη γηα ηελ κεηαβιεηή work family culture, έηζη θαη γηα ηελ κεηαβιεηή WFC ππνινγίζακε ηνλ ζπληειεζηή a Cronbach. Γηα ηηο δχν θαηεπζχλζεηο ζπλνιηθά ηζνχηαη κε 0,913. Γηα ηελ θαηεχζπλζε ζχγθξνπζεο εξγαζία πξνο νηθνγέλεηα ν ζπληειεζηήο απηφο ηζνχηαη κε 0,834 θαη γηα ηελ θαηεχζπλζε ζχγθξνπζεο νηθνγέλεηα πξνο εξγαζία ηζνχηαη κε 0,896 (βι. Πίλαθαο 13). Μπνξνχκε ινηπφλ λα ζπκπεξάλνπκε πσο ε κέηξεζε καο γηα ηελ κεηαβιεηή απηή θαη ηηο θαηεπζχλζεηο ηεο είλαη πνιχ αμηφπηζηε αθνχ ν ζπληειεζηήο a Cronbach είλαη κεγαιχηεξνο ηνπ 0,7. Πίλαθαο 13: Έιεγρνο αμηνπηζηίαο work family conflict Reliability Statistics Cronbach's Alpha N of Items 1 st component, nd component,896 9 Total,

74 Οκνίσο, ππνινγίζακε ηελ ηηκή ηνπ ζπληειεζηή a Cronbach θαη γηα ηηο ηξεηο κνξθέο ηθαλνπνίεζεο φπσο θαίλνληαη ζηνλ πίλαθα 14. H κέηξεζε ηεο εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο θαίλεηαη πσο είλαη αμηφπηζηε θαζψο ν ζπληειεζηήο ηζνχηαη κε 0,84 ηηκή πνιχ ηθαλνπνηεηηθή. Η ηηκή ηνπ ζπληειεζηή a Cronbach γηα ηε κέηξεζε ηεο ηθαλνπνίεζεο απφ ηελ νηθνγέλεηα είλαη ίζνο κε 0,957 πνπ επηβεβαηψλεη φηη ε κέηξεζε καο γηα ηελ κεηαβιεηή απηή εθηφο απφ έγθπξε είλαη θαη πνιχ αμηφπηζηε. ην ζχλνιν ησλ εξσηήζεσλ ν ζπληειεζηήο απηφο ηζνχηαη κε 0,797. Δπηβεβαηψλεηαη, ινηπφλ, θαη πάιη ε αμηνπηζηία ηεο κέηξεζεο καο. Πίλαθαο 14: Έιεγρνο αμηνπηζηίαο job satisfaction θαη family satisfaction Reliability Statistics Cronbach's Alpha N of Items 1 st component, nd component,957 3 Total,797 6 Ο ζπληειεζηήο a Cronbach γηα ηε κέηξεζε ηεο ηθαλνπνίεζεο απφ ηελ δσή είλαη ίζνο κε 0,911 πνπ επηβεβαηψλεη πνπ ε κέηξεζε καο γηα ηελ κεηαβιεηή απηή εθηφο απφ έγθπξε είλαη θαη πνιχ αμηφπηζηε. Πίλαθαο 15: Έιεγρνο αμηνπηζηίαο life satisfaction Reliability Statistics Cronbach's Alpha N of Items,911 5 πλνιηθά, ε κέηξεζε καο ζεσξείηαη πσο έγηλε κε αμηφπηζην ηξφπν θαη ζεσξείηαη ζε κεγάιν βαζκφ έγθπξε θαζψο ν ζπληειεζηήο a Cronbach είλαη κεγαιχηεξνο απφ 0,7 γηα θάζε καο κεηαβιεηή θαη ε παξαγνληηθή αλάιπζε επηβεβαίσζε ηελ αμηνπηζηία ηεο θιίκαθαο. Οη δείθηεο, δειαδή, επηβεβαίσζαλ ηελ απφθαζε καο λα δηαηεξήζνπκε ηελ πξνηεηλφκελε δνκή ηεο δηεξεπλεηηθήο αλάιπζεο παξαγφλησλ. 74

75 5.5 πζρεηίζεηο Αθνχ επηβεβαηψζακε πσο νη θιίκαθεο πνπ ρξεζηκνπνηήζακε γηα ηελ κέηξεζε ησλ κεηαβιεηψλ καο είλαη έγθπξεο θαη αμηφπηζηεο δεκηνπξγήζακε ηηο κεηαβιεηέο πνπ κειεηάκε ππνινγίδνληαο απηέο σο ηνλ κέζν φξν ησλ απαληήζεσλ ζηηο εξσηήζεηο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα λα ηηο κεηξήζνπλ. Έπεηηα, ζην πξφγξακκα SPSS, ππνινγίζακε ηηο ζπζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ γηα λα ειέγμνπκε θαηά πφζν ηζρχνπλ νη αξρηθέο ππνζέζεηο πνπ θάλακε. Ο πίλαθαο ζπζρεηίζεσλ πνπ πξνέθπςε δίλεηαη παξαθάησ. Πίλαθαο 16: πζρεηίζεηο κεηαβιεηψλ Correlations managerial support (MS) career consequences (CC) organisational time demands (OTD) Work - Family Conflict (WFC) Family - Work Conflict (FWC) Job satisfaction (JS) Family satisfaction (FS) Pearson Correlation Pearson Correlation Pearson Correlation Pearson Correlation Pearson Correlation Pearson Correlation Pearson Correlation MS CC OTD WFC FWC JS FS LS 1,569 ** 1,442 **,567 ** 1 -,611 ** -,548 ** -,315 ** 1 -,176 -,197 * -,126,417 ** 1,603 **,361 **,231 * -,456 ** -,145 1,123,271 **,010 -,104,110,206 * 1 Life Pearson satisfaction Correlation,224 *,256 **,042 -,227 * -,013,397 **,636 ** 1 (LS) N **. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). *. Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed). 75

76 Η1: Η ππνζηήξημε από ηε δηνίθεζε (managerial support) ζα ζρεηίδεηαη αξλεηηθά (κείωζε) κε ηε ζύγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δωήο. Ο πίλαθαο ζπζρεηίζεσλ φπσο πξνέθπςε επηβεβαηψλεη ηελ αξρηθή καο ππφζεζε πσο ε ζρέζε κεηαμχ ηεο κεηαβιεηήο Managerial Support θαη ηεο κεηαβιεηήο WFC είλαη αξλεηηθή. Όπσο βιέπνπκε ν ζπληειεζηήο ζπζρέηηζεο κεηαμχ ησλ δχν κεηαβιεηψλ ηζνχηαη κε -0,611 γηα επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 0,01. Η ζπζρέηηζε είλαη ηζρπξή αθνχ ν ζπληειεζηήο θαηά Pearson είλαη κεγαιχηεξνο ηνπ 0,4. Δπνκέλσο, κηα αχμεζε ηνπ βαζκνχ ζηνλ νπνίν ε δηνίθεζε κηαο εηαηξίαο ππνζηεξίδεη ηεο νηθνγελεηαθέο αλάγθεο ησλ εξγαδνκέλσλ ηεο ζα νδεγήζεη ζε κείσζε ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Πην ζπγθεθξηκέλα, αλ έλαο εξγαδφκελνο έρεη ηελ ππνζηήξημε ησλ αλψηεξσλ δηνηθεηηθψλ ζηειερψλ φηαλ πξέπεη λα δηεπζεηήζεη νηθνγελεηαθέο επζχλεο θαη ππνρξεψζεηο, ε ζχγθξνπζε κεηαμχ εξγαζίαο θαη νηθνγέλεηαο πνπ αηζζάλεηαη ζα κεησζεί. Η2: Η ππνζηήξημε από ηε δηνίθεζε (managerial support) ζα ζρεηίδεηαη αξλεηηθά (κείωζε) κε ηε ζύγθξνπζε νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δωήο. Η ζπζρέηηζε κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ Managerial Support θαη FWC, φπσο πξνέθπςε απφ ηνλ πίλαθα ζπζρεηίζεσλ ηνπ SPSS δελ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή. Δπνκέλσο απνξξίπηεηαη ε δεχηεξε ππφζεζε ηνπ κνληέινπ. Με άιια ιφγηα, ε ζχγθξνπζε πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ παξεκβνιή ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ εξγαζία δελ επεξεάδεηαη απφ ηελ δηάζεζε ησλ δηνηθεηηθψλ ζηειερψλ λα δείμνπλ θαηαλφεζε ζηα νηθνγελεηαθά πξνβιήκαηα ησλ εξγαδνκέλσλ. Η3: Η κε ύπαξμε αξλεηηθώλ ζπλεπεηώλ ζηελ θαξηέξα ηνπ εξγαδνκέλνπ όηαλ αζρνιείηαη κε νηθνγελεηαθά δεηήκαηα (career consequences), έλα ζπζηαηηθό ηεο θηιηθήο πξνο ηελ νηθνγέλεηα νξγαλωζηαθήο θνπιηνύξαο, νδεγεί ζε κείωζε ηεο ζύγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δωήο. Παξά ην γεγνλφο φηη ζηε δηαηχπσζε θαίλεηαη πσο αλακέλνπκε ζεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ career consequences θαη WFC, ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ε ζπζρέηηζε πνπ πεξηκέλνπκε είλαη αξλεηηθή ιφγσ ηνπ φηη ε κεηαβιεηή career consequences ζηελ παξνχζα εξγαζία έρεη κειεηεζεί θαη αλαιπζεί σο ζεηηθή έλλνηα. Γειαδή αληηκεησπίδεηαη σο «κε χπαξμε αξλεηηθψλ ζπλεπεηψλ ζηελ θαξηέξα» αθνχ κειεηάηαη ε θνπιηνχξα ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο θαη νηθνγέλεηαο. Όπσο βιέπνπκε ζηνλ πίλαθα ζπζρεηίζεσλ επηβεβαηψλεηαη ε ππφζεζε καο. Η ζπζρέηηζε κεηαμχ ησλ 76

77 κεηαβιεηψλ είλαη ηζρπξά αξλεηηθή θαη ηζνχηαη κε -0,548 γηα δηάζηεκα εκπηζηνζχλεο 99%. Δπνκέλσο επηβεβαηψλεηαη ε ζεσξία πνπ αλαθέξεη πσο φηαλ ν εξγαδφκελνο ζεσξεί πσο ε δηάζεζε ρξφλνπ ζηηο νηθνγελεηαθέο ηνπ ππνρξεψζεηο δελ ζα βιάςεη ηελ θαξηέξα ηνπ, αληηκεησπίδεη κεησκέλε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο. Η4: Η κε ύπαξμε αξλεηηθώλ ζπλεπεηώλ ζηελ θαξηέξα ηνπ εξγαδνκέλνπ όηαλ αζρνιείηαη κε νηθνγελεηαθά δεηήκαηα (career consequences), έλα ζπζηαηηθό ηεο θηιηθήο πξνο ηελ νηθνγέλεηα νξγαλωζηαθήο θνπιηνύξαο, νδεγεί ζε κείωζε ηεο ζύγθξνπζεο νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δωήο. Όπσο θαη ζηελ ππφζεζε 3 έηζη θαη ηψξα, αλακέλνπκε αξλεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ career consequences θαη FWC, ε νπνία θαη επηβεβαηψλεηαη. Παξαηεξνχκε φηη ε ζπζρέηηζε αλ θαη αζζελήο (κηθξφηεξε ηνπ 0,4) είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή (θαη ηζνχηαη κε -0,197) γηα δηάζηεκα εκπηζηνζχλεο 95%. πλνιηθά, κπνξνχκε λα θαηαιήμνπκε ζην ζπκπέξαζκα πσο ε κε χπαξμε αξλεηηθψλ ζπλεπεηψλ ζηελ θαξηέξα ελφο εξγαδφκελνπ φηαλ δηαζέηεη ρξφλν θαη ζηελ νηθνγέλεηα ηνπ νδεγεί ζε κείσζε θαη ησλ δχν θαηεπζχλζεσλ ηεο ζχγθξνπζεο. Η5: Οη κεηωκέλεο νξγαλωζηαθέο απαηηήζεηο ρξόλνπ (organizational time demands), έλα ζπζηαηηθό ηεο θηιηθήο πξνο ηελ νηθνγέλεηα νξγαλωζηαθήο θνπιηνύξαο, νδεγεί ζε κείωζε ηεο ζύγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δωήο. Η κεηαβιεηή organizational time demands αληηκεησπίδεηαη σο «κεησκέλεο νξγαλσζηαθέο απαηηήζεηο ρξφλνπ», δειαδή έρεη ζεηηθή ρξνηά επνκέλσο αλακέλνπκε αξλεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ απηήο ηεο κεηαβιεηήο θαη ηεο κεηαβιεηήο WFC. Ο πίλαθαο ζπζρεηίζεσλ επηβεβαηψλεη θαη απηήλ ηελ ππφζεζε αθνχ ν ζπληειεζηήο πνπ πξνθχπηεη ηζνχηαη κε -0,315 γηα επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 0,01. Δπνκέλσο, φζν πεξηζζφηεξν κεησκέλεο είλαη νη νξγαλσζηαθέο απαηηήζεηο ρξφλνπ ζε κηα επηρείξεζε ηφζν ιηγφηεξε ζχγθξνπζε εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο αληηκεησπίδνπλ νη εξγαδφκελνη. Η6: Οη κεηωκέλεο νξγαλωζηαθέο απαηηήζεηο ρξόλνπ (organizational time demands), έλα ζπζηαηηθό ηεο θηιηθήο πξνο ηελ νηθνγέλεηα νξγαλωζηαθήο θνπιηνύξαο, νδεγεί ζε κείωζε ηεο ζύγθξνπζεο νηθνγελεηαθήο εξγαζηαθήο δωήο. Η ζπζρέηηζε πνπ πξνέθπςε απφ ηελ αλάιπζή καο γηα απηέο ηηο δχν κεηαβιεηέο είλαη ζηαηηζηηθά κε ζεκαληηθή επνκέλσο απνξξίπηεηαη ε αξρηθή καο ππφζεζε. 77

78 Καηαιήγνπκε, ινηπφλ, πσο ε ζχγθξνπζε πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ παξεκβνιή ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ εξγαζία δελ επεξεάδεηαη απφ ηηο νξγαλσζηαθέο απαηηήζεηο ρξφλνπ. Η7: Η κείωζε ηεο ζύγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δωήο απμάλεη ηελ ηθαλνπνίεζε από ηελ εξγαζία. Ο πίλαθαο ησλ ζπζρεηίζεσλ επηβεβαηψλεη ηελ αξλεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ WFC θαη Job satisfaction πνπ είρακε ππνζέζεη. Ο ζπληειεζηήο ζπζρέηηζεο ησλ κεηαβιεηψλ απηψλ ηζνχηαη κε -0,456 γηα επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 0,01. πκπεξαίλνπκε, ινηπφλ, πσο φηαλ έλαο εξγαδφκελνο αηζζάλεηαη κεησκέλε ζχγθξνπζε κεηαμχ ηεο εξγαζίαο θαη ηεο νηθνγέλεηαο, ζα παξνπζηάζεη αχμεζε ηνπ βαζκνχ ηθαλνπνίεζήο ηνπ απφ ηελ εξγαζία. Η8: Η κείωζε ηεο ζύγθξνπζεο νηθνγελεηαθήο - εξγαζηαθήο δωήο απμάλεη ηελ ηθαλνπνίεζε από ηελ εξγαζία. Η ζπζρέηηζε πνπ πξνέθπςε κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ FWC θαη Job satisfaction δελ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή. Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα θάλεη ζαθέο πσο δελ ππάξρεη ζπζρέηηζε κεηαμχ ησλ 2 κεηαβιεηψλ. Η ππφζεζή καο, επνκέλσο, δελ επηβεβαηψλεηαη. Η9: Η κείωζε ηεο ζύγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δωήο απμάλεη ηελ ηθαλνπνίεζε από ηελ νηθνγέλεηα. Η ζπζρέηηζε πνπ πξνέθπςε κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ WFC θαη Family satisfaction δελ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή. Δπνκέλσο, ε ζρέζε κεηαμχ ησλ δχν κεηαβιεηψλ πνπ ππνζέζακε αξρηθά δελ επηβεβαηψλεηαη. Η10: Η κείωζε ηεο ζύγθξνπζεο νηθνγελεηαθήο - εξγαζηαθήο δωήο απμάλεη ηελ ηθαλνπνίεζε από ηελ νηθνγέλεηα. Η παξαπάλσ ππφζεζε δελ επηβεβαηψζεθε απφ ηνλ πίλαθα ζπζρεηίζεσλ. χκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα, ε ζπζρέηηζε δελ είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή θαη απνξξίπηεηαη ε αξρηθή ππφζεζε. 78

79 Η11: Η αύμεζε ηεο ηθαλνπνίεζεο από ηελ εξγαζία απμάλεη ηελ ηθαλνπνίεζε από ηε δωή. Ο βαζκφο ζπζρέηηζεο φπσο πξνέθπςε κέζα απφ ηνλ παξαπάλσ πίλαθα ηζνχηαη κε 0,397 κε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 0,01. Καηά ζπλέπεηα, φλησο ππάξρεη ζεηηθή ζρέζε κεηαμχ ησλ δχν κεηαβιεηψλ θαη κηα αχμεζε ζηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία γηα έλαλ εξγαδφκελν ζα νδεγήζεη ζε αχμεζε ηνπ βαζκνχ ηθαλνπνίεζεο ηνπ απφ ηε δσή γεληθά. Καηαλννχκε, επνκέλσο, πσο ν ηνκέαο ηεο εξγαζίαο παίδεη πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δσή ηνπ αηφκνπ θαη αλ είλαη ηθαλνπνηεκέλνο απφ ηελ δνπιεηά ηνπ ηφηε είλαη θαη ηθαλνπνηεκέλνο θαη απφ ηε δσή ηνπ. Η12: Η αύμεζε ηεο ηθαλνπνίεζεο από ηελ νηθνγέλεηα απμάλεη ηελ ηθαλνπνίεζε από ηε δωή. Ο πίλαθαο ζπζρεηίζεσλ επηβεβαηψλεη ηε ζεηηθή ζρέζε κεηαμχ ηεο ηθαλνπνίεζεο απφ ηελ νηθνγέλεηα κε ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηε δσή πνπ δηαηππψζακε ζηελ ππφζεζε 12. Γειαδή, πξνθχπηεη φηη φζν πεξηζζφηεξν απμάλεηαη ε ηθαλνπνίεζε πνπ ληψζεη ν εξγαδφκελνο απφ ηελ πξνζσπηθή ηνπ δσή ηφζν απμάλεηαη θαη ε ηθαλνπνίεζε ηνπ απφ ηελ δσή ηνπ ζπλνιηθά. Ο βαζκφο ζπζρέηηζεο ησλ δχν κεηαβιεηψλ ηζνχηαη κε 0,636, ζπζρέηηζε ηζρπξή, κε δηάζηεκα εκπηζηνζχλεο 99%. Μεηά ηνλ έιεγρν ησλ ππνζέζεσλ κε βάζε ηα απνηειέζκαηα ησλ ζπζρεηίζεσλ ην πξνηεηλφκελν κνληέιν πνπ εμεηάζακε δηακνξθψλεηαη σο εμήο Managerial Support Career Consequences Organizational Time Demands Work family Conflict Family Work Conflict Job Satisfaction Family Satisfaction Life Satisfaction Σεκείωζε: Οη ζρέζεηο κε ηα δηαθεθνκκέλα βέιε δελ επηβεβαηώζεθαλ ζηελ αλάιπζε καο. 79

80 Κεθάιαην 6: πκπεξάζκαηα, ζπκβνιή ηεο έξεπλαο, πεξηνξηζκνί θαη πξνηάζεηο γηα κειινληηθή έξεπλα 6.1 πκπεξάζκαηα πκπεξαζκαηηθά, νη νξγαληζκνί ρξεηάδεηαη λα αληηκεησπίζνπλ πην απνηειεζκαηηθά ην ζπλερψο κεηαβαιιφκελν εξγαηηθφ δπλακηθφ πξνζπαζψληαο λα θαηαιάβνπλ θαη λα πξνβιέπνπλ ηηο ξπζκίζεηο θαη ηηο πξνζαξκνγέο πνπ απαηηνχληαη ζηνπο εξγαζηαθνχο ξφινπο, ζηνπο νηθνγελεηαθνχο ξφινπο θαη ζηηο νξγαλσζηαθέο δνκέο πνπ ππνζηεξίδνπλ ηηο ηθαλφηεηεο ησλ εξγαδνκέλσλ λα πξνζαξκφδνληαη ζε απηέο ηηο αιιαγέο. Δθείλεο νη εηαηξίεο πνπ πξνζαξκφδνπλ ηηο πνιηηηθέο ηνπο θαη παξέρνπλ ζηνπο εξγαδνκέλνπο ηνπο πεξηζζφηεξε επειημία ζηνπο εξγαζηαθνχο θαη νηθνγελεηαθνχο ηνπο ξφινπο κπνξεί λα βνεζήζνπλ κηα θνπιηνχξα λα αλαπηπρζεί θαη λα ππνζηεξίμεη ηελ πιεηνςεθία ησλ εξγαδνκέλσλ πνπ είλαη ζε ζρέζεηο πνπ εξγάδνληαη θαη νη δχν (Hammer et al, 1997). Η χπαξμε θνπιηνχξαο πνπ είλαη ππνζηεξηθηηθή πξνο ηελ νηθνγέλεηα είλαη πνιχ ζεκαληηθή γηα έλαλ νξγαληζκφ. Αλ κηα επηρείξεζε έρεη πηνζεηήζεη ηελ λννηξνπία φηη νη εξγαδφκελνη ηεο έρνπλ, πέξα απφ ηηο επαγγεικαηηθέο, θαη πξνζσπηθέο αλάγθεο θαη ππνρξεψζεηο θαη ηνπο βνεζήζεη λα εμηζνξξνπήζνπλ ηνπο δχν ηνκείο ηεο εξγαζίαο θαη ηεο νηθνγέλεηαο απηφ ζα έρεη ζεηηθφ αληίθηππν θαη ζηελ ίδηα ηελ εηαηξία. Γελ αξθεί απιά θαη κφλν ε δηαζεζηκφηεηα θηιηθψλ πξνο ηελ νηθνγέλεηα πξαθηηθψλ θαη πξνγξακκάησλ αλ ε ζπλνιηθή θνπιηνχξα ηεο επηρείξεζεο δελ ππνζηεξίδεη ηε ρξεζηκνπνίεζε ηνπο. Σα απνηειέζκαηα πνπ κπνξεί λα απνθέξεη ε θνπιηνχξα ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο θαη νηθνγέλεηαο μεθηλνχλ απφ ηελ κείσζε ηεο ζχγθξνπζεο εξγαζηαθήο νηθνγελεηαθήο δσήο, φπσο επηβεβαηψζεθε ζηελ παξνχζα έξεπλα. Όηαλ ν εξγαδφκελνο ληψζεη πσο κπνξεί λα θαηαθέξεη λα εμηζνξξνπήζεη ηελ εξγαζηαθή θαη ηελ νηθνγελεηαθή ηνπ δσή βηψλεη κηθξφηεξε ζχγθξνπζε εξγαζίαο νηθνγέλεηαο. Απηή ε κείσζε ηεο ζχγθξνπζεο νδεγεί ζηελ αχμεζε ηεο ηθαλνπνίεζεο ηνπ απφ ηελ εξγαζία, θαη αθνινχζσο κπνξεί λα κεησζεί ε ηάζε ηνπ εξγαδφκελνπ λα απνρσξήζεη απφ ηνλ νξγαληζκφ, λα απμεζεί ε απφδνζε θαη ε αθνζίσζε ηνπ θαη ηειηθά επσθειείηαη θαη ν ίδηνο ν νξγαληζκφο. Δπηπιένλ, φηαλ απμάλεηαη ε ηθαλνπνίεζε ηνπ εξγαδφκελνπ απφ ηελ εξγαζία ηνπ κέζσ ηεο κείσζεο ηεο ζχγθξνπζεο πνπ ληψζεη απφ ηελ εηζρψξεζε ηνπ ηνκέα ηεο 80

81 εξγαζίαο ζηνλ ηνκέα ηεο νηθνγέλεηαο απμάλεηαη θαη ε ηθαλνπνίεζε ηνπ απφ ηελ νηθνγέλεηα αθνχ έρεη θαηαθέξεη λα ηα ζπλδπάζεη απνηειεζκαηηθά. Απηφ νδεγεί ζε αχμεζε ηεο ζπλνιηθήο ηθαλνπνίεζεο πνπ ληψζεη ν εξγαδφκελνο απφ ηε δσή ηνπ. Σν απνηέιεζκα είλαη εληππσζηαθφ αλ αλαινγηζηεί θαλείο πσο κηα επηρείξεζε απιά θαη κφλν κε αιιαγή ηεο θνπιηνχξαο θαη ηεο θηινζνθίαο ηεο κπνξεί λα νδεγήζεη έλαλ άλζξσπν λα ληψζεη πιήξσο ηθαλνπνηεκέλνο απφ ηε δσή ηνπ ζπλνιηθά. Έλα αθφκε ζπκπέξαζκα απηήο ηεο έξεπλαο είλαη φηη ζηελ Διιάδα δελ ππάξρνπλ ζε κεγάιν βαζκφ ζηηο επηρεηξήζεηο πξνγξάκκαηα ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο θαη φηαλ ππάξρνπλ νη εξγαδφκελνη δηζηάδνπλ λα ηα ρξεζηκνπνηήζνπλ. Έλα πξφγξακκα πνπ ζπλαληάηαη πην ζπρλά είλαη ε γνληθή άδεηα θαη απηφ είλαη ινγηθφ θαζψο ε ρνξήγεζε αδείαο είλαη ππνρξεσηηθή απφ ηελ εξγαηηθή λνκνζεζία. Δπνκέλσο, πξνθχπηεη φηη νη επηρεηξήζεηο ζηελ Διιάδα δελ εθαξκφδνπλ απηφβνπια πξαθηηθέο θηιηθέο πξνο ηελ νηθνγέλεηα. Όπσο πξνέθπςε επίζεο απφ ηελ αλάιπζε παξαγφλησλ γηα ηελ κεηαβιεηή work family conflict ε έλλνηα ηεο ζχγθξνπζεο ιφγσ πίεζεο θαη ηεο ζχγθξνπζεο ιφγσ ρξφλνπ θαίλεηαη πσο ηαπηίδνληαη ζηε ρψξα καο ζε αληίζεζε κε άιιεο ρψξεο πνπ έρνπλ γίλεη παξφκνηεο έξεπλεο θαη νη δχν απηέο κνξθέο ζχγθξνπζεο δηαρσξίδνληαλ. Φαίλεηαη, ινηπφλ, πσο ε πίεζε πνπ δεκηνπξγείηαη ζηνπο εξγαδνκέλνπο ζηε ρψξα καο πξνέξρεηαη θπξίσο απφ ηελ έιιεηςε ή ηελ κε επάξθεηα ρξφλνπ λα ηθαλνπνηήζνπλ θαη ηηο νηθνγελεηαθέο θαη ηηο επαγγεικαηηθέο ηνπο αλάγθεο. 6.2 Πεξηνξηζκνί Πξνηάζεηο γηα κειινληηθέο έξεπλεο ηελ παξνχζα έξεπλα ππάξρνπλ θάπνηνη πεξηνξηζκνί πνπ πξέπεη λα αλαθεξζνχλ. Έλαο απφ απηνχο ηνπο πεξηνξηζκνχο είλαη ην κέγεζνο ηνπ δείγκαηνο. Η έξεπλα πξαγκαηνπνηήζεθε κε ηελ ζπιινγή 106 εξσηεκαηνινγίσλ, αξηζκφο αξθεηά κηθξφο γηα λα κπνξέζεη λα γεληθεχζεη ηα απνηειέζκαηα. Γηα ην ιφγν απηφ, πξνηείλεηαη, φηαλ ην κνληέιν απηφ μαλαρξεζηκνπνηεζεί λα εμεηαζηεί κεγαιχηεξν πιήζνο δείγκαηνο. Δπηπιένλ, ε πιεηνςεθία ησλ ζπκκεηερφλησλ ζηελ έξεπλα δελ είρε παηδηά, ν νπνίνο είλαη έλαο παξάγνληαο πνπ κπνξεί λα επεξεάζεη ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο θαζψο ε ζχγθξνπζε πνπ αληηκεησπίδνπλ ηα δεπγάξηα πνπ έρνπλ νηθνγέλεηα είλαη ζαθψο κεγαιχηεξε απφ απηήλ πνπ αληηκεησπίδεη έλα άηνκν πνπ δεη κφλν ηνπ ή κε ζχληξνθν θαη δελ έρεη ππνρξεψζεηο παηδηψλ θαη επνκέλσο νη απαληήζεηο κπνξεί λα δηέθεξαλ. Έλαο αθφκε πεξηνξηζκφο είλαη φηη δελ εμεηάζηεθε ε ζρέζε αηηίαο απνηειέζκαηνο 81

82 κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ αιιά κφλν ε ζπζρέηηζε ηνπο. Θα κπνξνχζε επνκέλσο ζε κειινληηθή έξεπλα λα γίλεη παιηλδξφκεζε ησλ παξαγφλησλ πξνθεηκέλνπ λα θαλεί ε αθξηβήο ζρέζε κεηαμχ ηνπο. 82

83 Βηβιηνγξαθία Allen D. Tammy, (2001), Family Supportive Work Environments: The Role of Organisational Perceptions, Journal of Vocational Behavior, 58, Amstad F. T., Meier L.L., Fasel U., Elfering A. & Semmer N. K., A Meta- Analysis of Work Family Conflict and Various Outcomes With a Special Emphasis on Cross-Domain Versus Matching-Domain Relations, Journal of Occupational Health Psychology, Vol.16,2, Bailyn, L. (1993). Breaking the mold: Women, men, and time in the new corporate world, New York: Free Press. Bailyn, L. (1997). The impact of corporate culture on work-family integration, In S. Parasuraman & J. H. Greenhaus (Eds.), Integrating work and family: Challenges and choices for a changing world, pp ). Westport, CT: Quorum Books. Baltes, B. B., Briggs, T. E., Huff, J. W., Wright, J. A., & Neuman, G. A. (1999). Flexible and compressed workweek schedules: A meta-analysis of their effects on work-related criteria. Journal of Applied Psychology, 84, Bartolome, F., & Evans, P. A. L. (1980), Must success cost so much? Harvard Business Review, 58(2), Beauregard T.A. & Henry L.C, (2009), Making the link between work life balance practices and organizational performance, Human Resource Management Review, 19, Beutell, N. J., & Greenhaus, J. H, (1982), Interrole conflict among married women: The influence of husband and wife characteristics on conflict and coping behavior, Journal of Vocational Behavior, 21, Bohen, H. C., & Viveros-Long A., (1981), Balancing jobs and family life: Do flexible work schedules help? Philadelphia: Temple University Press. Breaugh J. A. & Frye N.K, (2008), Work Family Conflict: The Importance of Family Friendly Employment Practices and Family Supportive Supervisors, Journal of Business and Psychology, 22:

84 Burke, R. J., Weir, T., & Duwors, R. E. (1980), Perceived type A behavior of husbands and wives' satisfaction and well-being, Journal of Occupational Behavior, Byron Kristin, (2005), A meta analytic review of work family conflict and its antecedents, Journal of Vocational Behavior, 67, Cammann, C., Fichman, M., Jenkins, D., & Klesh, J. (1979). The Michigan Organizational Assessment Questionnaire. Unpublished manuscript. Ann Arbor: University of Michigan. Carlson D.S. & Kacmar K.M, (2000), Work Family Conflict in the Organisation: Do Life Role Values make a Difference? Journal of Management, Vol.26, No.5, Carlson D.S, Kacmar K.M & Williams L.J., (2000), Construction and Initial Validation of a Multidimensional Measure of Work Family Conflict, Journal of Vocational Behavior, 56, Cascio, W., (1991), Costing Human Resource: The Financial Impact of Behavioral Organizations, Wiley, New York. Clark S.C., (2001), Work Cultures and Work/ Family Balance, Journal of Vocational Behavior, 58, Darcy C., MacCarthy A., Hill J. & Grady G., (2012), Work life balance: One size fits all? An exploratory analysis of the differential effects of career stage, European Managemenent Journal 30, Duxbury, L. E., & Higgins, C. A. (1991). Gender differences in work family conflict. Journal of Applied Psychology, 76, Edwards J.R. & Rothbard N.P., (1999), Work and Family Stress and Well- Being: An Examination of Person Environment Fit in the Work and Family Domains, Organizational Behavior and Human Decision Processes, Vol. 77, No. 2,, pp Fredriksen-Goldsen, K. I., & Scharlach, A. E. (2001). Families and Work: New Directions in the Twenty-first Century. New York: Oxford University Press. Frone M., (2003), Work family Balance, In James Quick and Lois Tetrick, eds, Handbook of Occupational Health Psychology. Washighton DC: American Psychological Association. 84

85 Frone M.R., Yardley J.K. & Markel K.S., (1997), Developing and Testing an Integrative Model of the Work Family Interface, Journal of Vocational Behavior, 50, Frye N.K & Breaugh J.A, (2004), Family Friendly Policies, Supervisor Support, Work Family Conflict, and Satisfaction: A test of a conceptual model, Journal of Business and Psychology, Vol.19, No 2. Galinsky, E., & Stein, P. J. (1990). The impact of human resource policies on employees: Balancing work/family life. Journal of Family Issues, 8, Glaveli Niki, Karassavidou Eleonora & Zafiropoulos Kostas, (2013), Relationships among three facets of family-supportive work environments, work family conflict and job satisfaction: a research in Greece, The International Journal of Human Resource Management Goff, S. J., Mount, M. K., & Jamison, R. L. (1990), Employer supported child care, work/family conflict, and absenteeism: A field study, Personnel Psychology, 43, Grandey A.A, Cordeiro B.L. & Michael J.H., (2007), Work family supportiveness organizational perceptions: Important for the well being of male blue collar hourly workers? Journal of Vocational Behavior, 71, Greenhaus J.H. & Beutell N.J., (1985), Sources of Conflict between Work and Family Roles, The Academy of Management Review, Vol.10, No1, pp Greenhaus, J. H., Parasuraman, S., Granrose, C. S., Rabinowitz, S., & Beutell, N. J. (1989), Sources of work family conflict among two-career couples. Journal of Vocational Behavior, 34, Greenhaus J.H., Collins K.M & Shaw J.D., (2003), The relation between work family balance and quality of life, Journal of Vocational Behavior, 63, Greenhaus J. H, Ziegert J.C & Allen T.D., (2012), When family supportive supervision matters: Relations between multiple sources of support and work family balance, Journal of Vocational Behavior, 80, Greenhaus, J. H., & Kopelman, R. E., (1981), Conflict between work and nonwork roles: Implications for the career planning process. Human Resource Planning, 4,

86 Gupta, N., & Jenkins, G. D. (1985). Dual-career couples: Stress, stressors, strain, and strategies. In T. A. Beehr & R. S. Bhagat (Eds.), Human stress and cognition in organizations: An integrated perspective (pp ). New York: Wiley Interscience Hall, D. T., & Gordon, F. E, (1973), Career choices of married women: Effects on conflict, role behavior, and satisfaction, Journal of Applied Psychology, 58, Hammer L.B, Allen E. & Grigsby T.D. (1997), Work Family Conflict in Dual Earner Couples: Within Individual and Crossover Effects of Work and Family, Journal of Vocational Behavior, 50, Herman, J. B., & CGyllstrom, K. K. (1977), Working men and women: Interand intra-role conflict, Psychology of Women Quarterly, Huang Y.H., Hammer L.B & Perrin N. A., (2004), The Relationship Between Work - to Family Conflict and Family to Work Conflict: A Longitudinal Study, Journal of Family and Economic Issues, Vol 25 (1) Jones, A. P., & Butler, M. C. (1980), A role transition approach to the stresses of organizationally-induced family role disruption, Journal of Marriage and the Family, 42, Kahn R.L., Wolfe D.M., Quinn R.P., Snoek J. D., & Rosenthal, R. A. (1964), Organizational stress: Studies in role conflict and ambiguity, New York: Wiley. Kanter, R. M., (1977), Work and family in the United States: A critical review and agenda of research and policy, New York: Russell Sage Foundation. Karambayya R., & Reilly A. H. (1992), Dual earner couples: Attitudes and actions in restructuring work for family, Journal of Organizational Behavior, 13, Keith, P. M., & Schafer, R. B. (1980), Role strain and depression in two job families, Family Relations, 29, Kossek, E.E., Colquitt, J.A., Noe, R.A., (2001), Caregiving decisions, wellbeing, and performance: the effects of place and providers as a function of dependent type and work-family climates, Academy of Management Journal 44, Lapierre L.M., Spector P.E., Allen T.D., Poelmans S., Cooper C.L., O Driscoll M.P., Sanchez J.I., Brough P. & Kinnunen U., (2008). Family supportive organization perceptions, multiple dimensions of work-family conflict, and 86

87 employee satisfaction: A test of model across five samples. Journal of Vocational Behavior, 73, Mesmer - Magnus J.R. & Viswesvaran C., (2006), How Family Friendly Work Environments Affect Work/ Family Conflict: A Meta-analytic Examination, Journal of Labor Research, Volume XXVII, No 4. Marchese M.C., Bassham G. & Ryan J., (2002), Work Family Conflict: A Virtue Ethics analysis, Journal of Business Ethics, 40, McNamara T.K., Pitt Catsouphes M., Matz Costa C., Brown M. & Valcour M., (2013), Across the continuum of satisfaction with work family balance: Work hours, flexibility-fit, and work family culture, Social Science Research 42, Mederer, H. J., (1993), Division of labor in two-earner homes: Task accomplishment versus household management as critical variables in perceptions about family work, Journal of Marriage and the Family, 55, Μichel J.S, Kotrba L.M, Mitchelson J.K. Clark M.A & Baltes B.B. (2011), Antecedents of work family conflict: A meta-analytic review, Journal of Organizational Behavior, 32, Parasuraman S., Purohit Y.S., Godshalk V.M., & Beutell, N.J., (1996), Work and family variables, entrepreneurial career success, and psychological wellbeing, Journal of Vocational Behavior, 48, Perlow, L.A., (1995), Putting the work back into work/family, Group and Organization Management, 20, Pleck, J. H., Staines, G. L., & Lang, L. (1980), Conflicts between work and family life, Monthly Labor Review, 103(3), Premeaux, S.F., Adkins, C.K., Mossholder, K.W., (2007), Balancing work and family: a field study of multi-dimensional, multi-role work-family conflict, Journal of Organizational Behavior 28, ,. Ruppanner Leah, (2013), Conflict Between Work and Family: An Investigation of Four Policy Measures, Soc Indic Res, 110: Sekaran, U. (1986), Dual-career families, San Francisco: Jossey-Bass. Starrels, M. E. (1992). The evolution of workplace family policy research, Journal of Family Issues, 13,

88 Thomas L.T & Ganster D.C., (1995), Impact of Family Supportive Work Variables on Work Family Conflict and Strain: a Control Perspective, Journal of Applied Psychology, Vol. 80, No1, 6-15 Thomson C. A, Baeauvais L.L & Lyness K.S., (1999), When Work Family Benefits are not Enough: The Influence of Work Family Culture on Benefit Utilization, Organizational attachment, and Work Family Conflict, Journal of Vocational Behavior, 54, Yogev, S., & Brett, J. (1985). Patterns of work and family involvement among single- and dualearner couples. Journal of Applied Psychology, 70,

89 Παξάξηεκα Η: Δξσηεκαηνιόγην 89

90 ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΣΜΖΜΑ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΩΝ ΔΠΗΣΖΜΩΝ Π.Μ.. «ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΚΑΗ ΓΗΟΗΚΖΖ» ΚΑΣΔΤΘΤΝΖ: ΓΗΟΗΚΖΖ ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΩΝ 90

91 Πληροφορίες για την Έρευνα Η ςυγκεκριμζνθ ζρευνα πραγματοποιείται ςτο πλαίςιο του μεταπτυχιακοφ προγράμματοσ «Διοίκθςθ επιχειριςεων» του Αριςτοτελείου Πανεπιςτθμίου Θεςςαλονίκθσ και ζχει ωσ ςτόχο να διερευνιςει τα χαρακτθριςτικά μίασ υποςτθρικτικισ προσ τθν οικογζνεια οργανωςιακισ κουλτοφρασ ςε μια επιχείρθςθ και το βακμό που αυτι επιδρά ςτθ ςφγκρουςθ εργαςιακισ οικογενειακισ ηωισ των εργαηομζνων και ςτθν ικανοποίθςθ τουσ από τθν εργαςία, τθν οικογζνεια και τελικά από τθ ηωι. Η ςυμπλιρωςθ του ερωτθματολογίου δεν απαιτεί πάνω από 15 λεπτά. Το κφροσ και θ αξιοπιςτία του Αριςτοτζλειου Πανεπιςτθμίου Θεςςαλονίκθσ εξαςφαλίηουν απόλυτθ εμπιςτευτικότθτα και εχεμφκεια ςχετικά με τα δεδομζνα που κα ςυγκεντρωκοφν από τθν ζρευνα αυτι. Σασ ευχαριςτοφμε για τθ ςυνεργαςία ςασ και τον χρόνο ςασ. Με εκτίμηση, Γαβριηλίδου Ζωή Μεταπτυχιακι φοιτιτρια ΠΜΣ «Οικονομία και Διοίκθςθ» Αριςτοτζλειο Πανεπιςτιμιο Θεςςαλονίκθσ 91

92 Παξαθαιψ ζπκπιεξψζηε ηα πξνζσπηθά ζαο ζηνηρεία βάδνληαο έλα Υ ζην αληίζηνηρν ηεηξαγσλάθη. 1. Φύιο Άλδξαο 10. Θέζε εργαζίας ζηελ επητείρεζε ποσ εργάδεζηε : Γπλαίθα Τπάιιεινο Δξγάηεο 2. Ηιηθία Πξντζηάκελνο Γηεπζπληήο 50+ Άιιν, ηη; 3. Επίπεδο εθπαίδεσζες 11. Καζεζηώς εργαζίας Απφθνηηνο/ε Γπκλαζίνπ/Λπθείνπ Πιήξεο ανξίζηνπ ρξφλνπ Απφθνηηνο/ε ΑΣΔΙ/ΑΔΙ Πιήξεο νξηζκέλνπ ρξφλνπ Κάηνρνο κεηαπηπρηαθνχ /δηδαθηνξηθνχ Μεησκέλε / Μεξηθή απαζρφιεζε Άιιν. Ση; Άιιν: Ση; 12. Χρόληα προϋπερεζίας ζηελ εηαηρία ποσ εργάδεζηε 4. Οηθογελεηαθή θαηάζηαζε ζήκερα. Έγγακνο 0 4 Γεζκεπκέλνο 5 10 Διεχζεξνο Άιιν: Ση; Πάλσ απφ Αρηζκός παηδηώλ 13. Ώρες εργαζίας αλά εβδοκάδα 0 (Καλέλα ) παηδί παηδηά παηδηά Πάλσ απφ 3 παηδηά Πάλσ απφ Εθόζολ έτεηε ζύληροθο, ο/ε ζύληροθος ζας εργάδεηαη; 14. Νοκηθή κορθή επητείρεζες ζηελ οποία εργάδεζηε Ναη Αηνκηθή ή ΟΔ ή ΔΠΔ Όρη ΔΔ ή ΑΔ 7. Εθόζολ έτεηε παηδηά ποηος 15. Πόζο ζηαζερό είλαη ηο ωράρηο εργαζίας ζας; αλαιακβάλεη ηε θροληίδα ηοσς; 1.Δγψ Καζφινπ 2.Ο /ε ζχληξνθφο κνπ Διάρηζηα 3.Βνεζνχλ θαη νη γνλείο καο Οχηε ζηαζεξφ νχηε αζηαζέο 4.Καη νη δχν Πνιχ 5. Άιινο/ε. Πνηνο/α; Πάξα Πνιχ 8. Σε ποηο ηοκέα αλήθεη ε επητείρεζή ζηελ οποία εργάδεζηε; 16. Σε ποηο βαζκό ζας απαζτοιούλ εργαζηαθά ζέκαηα ελώ δελ βρίζθεζηε ζηο τώρο εργαζίας; Ληαλεκπφξην Καζφινπ Τπεξεζίεο Διάρηζηα Μεηαπνίεζε Μέηξηα Πξσηνγελή παξαγσγή Πνιχ Άιιν, Πνην; Πάξα Πνιχ 9.Αρηζκός εργαδοκέλωλ ζηελ επητείρεζε ποσ εργάδεζηε: 17. Σε ποηο βαζκό ζας απαζτοιούλ οηθογελεηαθά/ προζωπηθά ζέκαηα όηαλ βρίζθεζηε ζηελ εργαζία ζας; 1 9 Καζφινπ Διάρηζηα Μέηξηα Πνιχ Πάλσ απφ 250 Πάξα Πνιχ 92

93 Παξαθαιψ ζεκεηψζηε ην βαζκφ ζπκθσλίαο ή δηαθσλίαο ζαο θπθιψλνληαο ηνλ αξηζκφ πνπ ζαο εθθξάδεη: ηελ επηρείξεζε ζηελ νπνία εξγάδεζηε: Γηαθσλώ πκθσλώ Απόιπηα Απόιπηα 1. Οη εξγαδφκελνη κπνξνχλ εχθνια λα εμηζνξξνπήζνπλ ηελ εξγαζηαθή κε ηελ νηθνγελεηαθή ηνπο δσή ε πεξίπησζε ζχγθξνπζεο ηεο νηθνγελεηαθήο κε ηελ εξγαζηαθή δσή, νη δηεπζπληέο/πξντζηάκελνη δείρλνπλ θαηαλφεζε φηαλ νη εξγαδφκελνη ρξεηάδεηαη λα δψζνπλ πξνηεξαηφηεηα ζηελ νηθνγέλεηά ηνπο. 3. Δίλαη απνδεθηφ λα ζπδεηά θαλείο γηα ηελ νηθνγέλεηά ηνπ Οη εξγαδφκελνη ζπρλά ρξεηάδεηαη λα πάξνπλ δνπιεηά ζην ζπίηη ηφζν ζε θαζεκεξηλή βάζε φζν θαη ην αββαηνθχξηαθν Η αλψηαηε δηνίθεζε ελζαξξχλεη ηνπο πξντζηακέλνπο λα δείρλνπλ επαηζζεζία ζηηο νηθνγελεηαθέο θαη πξνζσπηθέο αλεζπρίεο ησλ εξγαδνκέλσλ Οη εξγαδφκελνη ζπλήζσο αλακέλεηαη λα δίλνπλ πξνηεξαηφηεηα ζηελ εξγαζία ηνπο ζε ζρέζε κε ηελ νηθνγέλεηα Αλ θάπνηνο/α απνξξίςεη κηα πξναγσγή ή κηα κεηάζεζε γηα νηθνγελεηαθνχο ιφγνπο, απηφ ζα βιάςεη ζνβαξά ηελ θαξηέξα ηνπ/ηεο Γεληθά, νη πξντζηάκελνη δείρλνπλ θαηαλφεζε ζε ζέκαηα πνπ απαζρνινχλ ηνπο εξγαδφκελνπο θαη αθνξνχλ ηηο αλάγθεο ηεο νηθνγέλεηαο Πνιινί εξγαδφκελνη δπζαλαζρεηνχλ φηαλ θάπνηα γπλαίθα παίξλεη παξαηεηακέλεο άδεηεο γηα λα θξνληίζεη λενγέλλεηα ή κηθξά παηδηά Πξνθεηκέλνπ λα αλαδεηρζνχλ νη εξγαδφκελνη, αλακέλεηαη λα εξγάδνληαη πεξηζζφηεξν απφ 50 ψξεο ηελ εβδνκάδα είηε ζην ρψξν εξγαζίαο είηε ζην ζπίηη. 11. Γηα λα «βιέπεη» επλντθά ε αλψηαηε δηνίθεζε έλαλ εξγαδφκελν, απηφο/ή πξέπεη ζηαζεξά λα δίλεη πξνηεξαηφηεηα ζηε δνπιεηά ζε ζρέζε κε ηελ νηθνγελεηαθή πξνζσπηθή ηνπ δσή Οη εξγαδφκελνη πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηα δηαζέζηκα πξνγξάκκαηα ζπκθηιίσζεο εξγαζίαο νηθνγέλεηαο (π.ρ. κεξηθή απαζρφιεζε) ζεσξείηαη φηη ελδηαθέξνληαη ιηγφηεξν γηα ηελ θαξηέξα ηνπο απφ απηνχο πνπ δελ ηα ρξεζηκνπνηνχλ. 13. Πνιινί εξγαδφκελνη δπζαλαζρεηνχλ εάλ έλαο άληξαο εξγαδφκελνο δεηήζεη παξαηεηακέλεο άδεηεο γηα λα θξνληίζεη λενγέλλεηα ή κηθξά παηδηά Δίλαη δχζθνιν λα πάξεηο άδεηα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εκέξαο γηα λα θξνληίζεηο πξνζσπηθά ή/ θαη νηθνγελεηαθά δεηήκαηα Οη εξγαδφκελνη ελζαξξχλνληαη λα δηαρσξίζνπλ ηελ εξγαζηαθή απφ ηελ νηθνγελεηαθή ηνπο δσή Οη εξγαδφκελνη ελζαξξχλνληαη λα εμηζνξξνπήζνπλ ηελ εξγαζηαθή κε ηελ νηθνγελεηαθή ηνπο δσή Σα κεζαία θαη ηα αλψηεξα δηεπζπληηθά ζηειέρε δείρλνπλ θαηαλφεζε πξνο ηνπο εξγαδνκέλνπο πνπ πξέπεη λα θξνληίζνπλ ειηθησκέλνπο ζπγγελείο Τπνζηεξίδνληαη νη εξγαδφκελνη πνπ, γηα νηθνγελεηαθνχο ιφγνπο, πξνηηκνχλ λα δηεθπεξαηψλνπλ ιηγφηεξν απαηηεηηθέο δνπιεηέο Σα κεζαία θαη ηα αλψηεξα δηεπζπληηθά ζηειέρε δείρλνπλ θαηαλφεζε πξνο ηνπο εξγαδφκελνπο πνπ έρνπλ ππνρξεψζεηο ιφγσ παηδηψλ Οη εξγαδφκελνη πνπ πξνηηκνχλ επέιηθην σξάξην είλαη ιηγφηεξν πηζαλφ λα εμειηρζνχλ απφ φηη απηνί πνπ δελ ην ρξεζηκνπνηνχλ

94 ε θάζε κηα απφ ηηο παξαθάησ πξνηάζεηο παξαθαιψ επηιέμηε ηνλ αξηζκφ πνπ ζαο εθθξάδεη θαιχηεξα: Γηαηππώζεηο 1. Ο ρξφλνο πνπ απαηηεί ε δνπιεηά κνπ πεξηνξίδεη, πεξηζζφηεξν απφ φζν ζα ήζεια, ηελ ελαζρφιεζε κνπ κε δξαζηεξηφηεηεο ηεο νηθνγέλεηαο. 2. Ο ρξφλνο πνπ πξέπεη λα αθηεξψλσ ζηε δνπιεηά κνπ δελ κνπ επηηξέπεη λα αληαπνθξηζψ ζηηο νηθνγελεηαθέο κνπ επζχλεο θαη ππνρξεψζεηο. 3. Δμαηηίαο ηνπ ρξφλνπ πνπ πξέπεη λα αθηεξψλσ ζηε δνπιεηά, ράλσ δξαζηεξηφηεηεο ηεο νηθνγέλεηαο κνπ (π.ρ. ζρνιηθέο γηνξηέο, γελέζιηα). 4. Ο ρξφλνο πνπ αθηεξψλσ ζηηο νηθνγελεηαθέο κνπ ππνρξεψζεηο, επεξεάδεη αξλεηηθά ηελ αληαπφθξηζή κνπ ζηηο ππνρξεψζεηο ηεο δνπιεηάο κνπ. 5. Δμαηηίαο ηνπ ρξφλνπ πνπ αθηεξψλσ ζηηο νηθνγελεηαθέο κνπ ππνρξεψζεηο ζπρλά δελ έρσ ηελ δπλαηφηεηα λα ζπκκεηάζρσ ζε δξαζηεξηφηεηεο ζηε δνπιεηά πνπ ζα βνεζνχζαλ ηελ θαξηέξα κνπ. 6. Ο ρξφλνο πνπ αθηεξψλσ ζηηο νηθνγελεηαθέο κνπ ππνρξεψζεηο ζπρλά δελ κνπ επηηξέπεη λα ζπκκεηέρσ ζε δξαζηεξηφηεηεο ζηε δνπιεηά κνπ (π.ρ. ζπλαληήζεηο εθηφο σξαξίνπ, κεηαθηλήζεηο). 7. πρλά φηαλ επηζηξέθσ ζην ζπίηη απφ ηε δνπιεηά είκαη ηφζν θνπξαζκέλνο/ε (ζσκαηηθά) πνπ δελ κπνξψ λα πάξσ κέξνο ζε δξαζηεξηφηεηεο ηεο νηθνγέλεηαο νχηε λα αλαιάβσ επζχλεο. 8. πρλά είκαη ηφζν εμαληιεκέλνο/ ε ζπλαηζζεκαηηθά φηαλ επηζηξέθσ ζην ζπίηη απφ ηε δνπιεηά, πνπ δελ κπνξψ λα ζπκβάιισ ζηελ νηθνγέλεηα κνπ. 9. Μεξηθέο θνξέο εμαηηίαο φισλ ησλ πηέζεσλ πνπ έρσ ζηε δνπιεηά κνπ, φηαλ επηζηξέθσ ζην ζπίηη είκαη πνιχ αγρσκέλνο/ε γηα λα θάλσ πξάγκαηα πνπ ζα κε επραξηζηνχζαλ. 10. Δμαηηίαο ηνπ άγρνπο πνπ έρσ ζην ζπίηη, ζπρλά νηθνγελεηαθέο έγλνηεο κε απαζρνινχλ φηαλ βξίζθνκαη ζηε δνπιεηά κνπ. 11. Σν άγρνο πνπ κνπ δεκηνπξγνχλ νη νηθνγελεηαθέο κνπ ππνρξεψζεηο ζπρλά κε δπζθνιεχεη λα ζπγθεληξσζψ ζηε δνπιεηά κνπ. 12. Οη εληάζεηο θαη ν θφξηνο ησλ νηθνγελεηαθψλ ππνρξεψζεσλ κνπ, ζπλήζσο κεηψλνπλ ηελ ηθαλφηεηά κνπ λα αληαπνθξηζψ ζηηο απαηηήζεηο ηεο δνπιεηάο κνπ. 13. Η ζπκπεξηθνξά πνπ αθνινπζψ γηα λα επηιχζσ πξνβιήκαηα ζηε δνπιεηά δελ είλαη ε θαηάιιειε γηα λα ιχλσ ηα πξνβιήκαηα ζην ζπίηη. 14. πκπεξηθνξέο πνπ ζηε δνπιεηά κνπ είλαη απνηειεζκαηηθέο θαη αλαγθαίεο δελ απνδίδνπλ ζην ζπίηη. 15. πκπεξηθνξέο πνπ είλαη απνδνηηθέο ζηε δνπιεηά κνπ δε κε βνεζνχλ λα γίλσ θαιχηεξνο γνληφο/ ζχληξνθνο. 16. πκπεξηθνξέο πνπ είλαη απνδνηηθέο ζην ζπίηη δε κε βνεζνχλ λα γίλσ πην απνηειεζκαηηθφο/ απνδνηηθφο ζηε δνπιεηά κνπ. 17. Οη ζπκπεξηθνξέο πνπ ζην ζπίηη είλαη απνηειεζκαηηθέο δελ ζα απέδηδαλ ζηε δνπιεηά. 18. Η ζπκπεξηθνξά πνπ αθνινπζψ γηα λα επηιχζσ πξνβιήκαηα ζην ζπίηη δελ είλαη ε θαηάιιειε γηα λα ιχλσ ηα πξνβιήκαηα ζηε δνπιεηά. Γηαθσλώ πκθσλώ Απόιπηα Απόιπηα

95 Ι. Παξαθαιψ επηιέμηε ην βαζκφ πνπ ζαο εθθξάδεη θάζε κηα απφ ηηο παξαθάησ πξνηάζεηο πνπ αθνξνχλ ηελ ηθαλνπνίεζε: (Όποσ: 1 = Γηαθσλψ πάξα πνιχ θαη 6 = πκθσλψ πάξα πνιχ)...από ηελ εξγαζία ζαο 1. πλνιηθά είκαη ηθαλνπνηεκέλνο απφ ηελ εξγαζία κνπ Γεληθά δε κνπ αξέζεη ε δνπιεηά κνπ Μπνξψ λα πσ φηη κνπ αξέζεη λα δνπιεχσ εδψ (ζηελ επηρείξεζε πνπ εξγάδνκαη ζήκεξα) από ηελ νηθνγελεηαθή ζαο δσή 1. Μηιψληαο γεληθά, κπνξψ λα πσ φηη ε νηθνγελεηαθή κνπ δσή είλαη ππέξνρε Η νηθνγελεηαθή κνπ δσή είλαη απνιαπζηηθή Γεληθά, είκαη ηθαλνπνηεκέλνο απφ ηελ νηθνγελεηαθή κνπ δσή από ηε δσή ζαο γεληθά Γηαθσλώ πκθσλώ απόιπηα απόιπηα 1. Απφ πνιιέο απφςεηο, ε δσή κνπ είλαη θνληά ζε απηφ πνπ ζεσξψ ηδαληθφ γηα κέλα Οη ζπλζήθεο ηεο δσήο κνπ είλαη εμαηξεηηθέο Δίκαη ηθαλνπνηεκέλνο/ε απφ ηε δσή κνπ Μέρξη ζήκεξα, έρσ θαηαθηήζεη ηα ζεκαληηθά πξάγκαηα πνπ ζέισ ζηε δσή κνπ Αλ κπνξνχζα λα μαλαξρίζσ ηε δσή κνπ δε ζα άιιαδα ζρεδφλ ηίπνηα ΙΙ. ηελ επηρείξεζε πνπ εξγάδεζηε ππάξρνπλ επίζεκεο πξαθηηθέο πξνθεηκέλνπ λα δηεπθνιπλζνχλ νη εξγαδφκελνη λα ζπλδπάζνπλ απνηειεζκαηηθφηεξα ηελ εξγαζηαθή κε ηελ πξνζσπηθή ηνπο δσή; Ναη Όρη Δθφζνλ ππάξρνπλ, ζεκεηψζηε κε λ πνηεο απφ ηηο παξαθάησ ππάξρνπλ θαη ζε πνην βαζκφ ηηο ρξεζηκνπνηείηε: (όπνπ 1 = θαζφινπ, 2= ιίγν, 3= αξθεηά, 4= πνιχ, 5= πάξα πνιχ) Πραθηηθές Υπάπχει 1. Δπέιηθην σξάξην εξγαζίαο Δξγαζία απφ ην ζπίηη Γνληθή άδεηα Φξνληίδα ησλ παηδηψλ ζηελ επηρείξεζε Δπηινγή ηεο κεξηθήο απαζρφιεζεο σο θαζεζηψο εξγαζίαο Μεησκέλν σξάξην γηα ηελ εξγαδφκελε κεηέξα Εσταρηζηώ ποιύ γηα ηε ζσκκεηοτή ζας! 95