2.2 ADAM SMITH DAVID RICARDO HECKSCHER- OHLIN 22. (Trade Performance Index,TPI) 33

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΣΤΗΝ «ΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ» ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΙΕΘΝΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΙΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ «Συγκριτικά Πλεονεκτήµατα της Ελληνικής Οικονοµίας: Ο ρόλος της χώρας στον διεθνή καταµερισµό εργασίας» Η εργασία υποβάλλεται για τη µερική κάλυψη των απαιτήσεων µε στόχο την απόκτηση µεταπτυχιακού διπλώµατος ΑΝΙ ΟΥ Ε. ΜΑΡΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΖΑΡΩΤΙΑ ΗΣ ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΙΟΥΝΙΟΣ 2009

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της παρακάτω διπλωµατικής εργασίας είναι διαµέσου θεωρητικών και εµπειρικών µεθόδων να διαβλέψει κατά πόσο ορθολογικές είναι οι ελληνικές εξαγωγές και που έγκειται, αν µπορεί να διακριθεί, το συγκριτικό πλεονέκτηµα της Ελλάδας. Για να γίνει κάτι τέτοιο εφικτό ορίστηκε µέσα από την ιστορική αναδροµή το συγκριτικό πλεονέκτηµα, ακολούθως παρουσιάστηκε η εµπειρική µεθοδολογία. Στη συνέχεια αναλύσαµε όλους τους δείκτες που χρησιµοποιήσαµε από το ITC µε σκοπό να προβούµε στην ανάλυση των ελληνικών εξαγωγών µε στοιχεία που είχαµε από το ITC αλλά και από τα Ηνωµένα Έθνη. Το εµπειρικό κοµµάτι κλείνει το οικονοµετρικό υπόδειγµα µε την ανάλυση όλων των ελέγχων που τελέστηκαν. Η εργασία κλείνει µε την παρουσίαση όλων των συµπερασµάτων. Βάση της περιγραφικής και επαγωγικής ανάλυσης, προκύπτει ότι οι ελληνικές εξαγωγές είναι ορθολογικές και οι κλάδοι µε τον µεγαλύτερο όγκο εξαγωγών παρουσιάζουν συγκριτικό πλεονέκτηµα. Ωστόσο, πάντα υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης καθώς υπάρχουν αγορές ανά τον κόσµο µε µηδενική ελληνική παρουσία. 2

3 ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΗΛΩΣΗ ηλώνω ότι είµαι συγγραφέας αυτής της εργασίας και ότι κάθε βοήθεια την οποία είχα για την προετοιµασία της, είναι πλήρως αναγνωρισµένη και αναφέρεται στην εργασία. Επίσης, έχω κάνει σαφείς αναφορές (συντάκτη, χρονολογία, εργασία, σελίδα) στις όποιες πηγές από τις οποίες έκανα χρήση δεδοµένων, προτάσεων, ιδεών ή λέξεων, είτε αυτές αναφέρονται ακριβώς, είτε είναι παραφρασµένες. Καταλαβαίνω ότι η αποτυχία να γίνει αυτό ανέρχεται σε λογοκλοπή και θα θεωρηθεί λόγος αποτυχίας σε αυτήν την διπλωµατική και του συνολικού βαθµού της. Ακόµα δηλώνω ότι αυτή η γραπτή εργασία προετοιµάστηκε από εµένα προσωπικά και αποκλειστικά και ότι θα αναλάβω πλήρως τις συνέπειες, εάν η εργασία αυτή αποδειχθεί ότι δεν µου ανήκει. Όνοµα: ΑΝΙ ΟΥ Ε. ΜΑΡΙΑ Υπογραφή: Ηµεροµηνία: 25/06/2009 3

4 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω, µε την ευκαιρία που µου δίνεται, όλους όσους και µε όποιο τρόπο συµµετείχαν σε αυτό το πρόγραµµα µεταπτυχιακών σπουδών. Όλους τους καθηγητές για την γνώση που µας µετέδωσαν, την υποµονή που έδειξαν αλλά και όλους τους συµφοιτητές και συνοδοιπόρους που χωρίς την αλληλοϋποστήριξη που δείξαµε ο ένας στον άλλο αυτή η εµπειρία δεν θα είχε τόσο αίσια κατάληξη. Κυρίως όµως θέλω να ευχαριστήσω τους επιβλέποντες καθηγητές µου, Ζαρωτιάδη Γρηγόρη και Μάρδα ηµήτρη για τον χρόνο που µου διέθεσαν και τις συµβουλές που µου έδωσαν. Χωρίς την καθοδήγηση τους αυτή η εργασία δεν θα είχε πραγµατοποιηθεί. 4

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 7 2. ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ ΓΕΝΙΚΑ ADAM SMITH DAVID RICARDO HECKSCHER- OHLIN ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΙΚΤΗ TOY ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ BALASSA (ΒΙ) ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΒΑΣΗ ΤΟΥ ΙΤC ΕΙΚΤΗΣ ΑΠΟ ΟΣΗΣ ΕΜΠΟΡΙΟΥ (Trade Performance Index,TPI) ΑΠO ΟΣΗ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΑΝΑ ΚΛΑ Ο ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΕΙΚΤΗ ΤΡΙ ΚΛΑ ΟΣ ΧΗΜΙΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΚΛΑ ΟΣ ΕΝ ΥΣΗΣ ΚΛΑ ΟΣ ΒΑΣΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ ΚΛΑ ΟΣ ΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΜΕΡΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΚΛΑ ΟΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΕΥΜΑΤΩΝ ΚΛΑ ΟΣ ΕΡΜΑΤΙΝΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΚΛΑ ΟΣ ΚΛΩΣΤΟΥΦΑΝΤΟΥΡΓΙΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΚΛΑ ΟΣ ΦΡΕΣΚΩΝ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΚΛΑ ΟΣ ΙΑΦΟΡΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ ΚΛΑ ΟΣ ΜΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΣΥΣΚΕΥΩΝ ΚΛΑ ΟΣ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΛΑ ΟΣ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΞΥΛΟΥ 57 5

6 4.2 ΠΡΟΣ ΙΟΡΙΣΜΟΣ ΑΓΟΡΩΝ ΜΕ ΕΞΑΓΩΓΙΚΟ ΕΝ ΙΑΦΕΡΟΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΤΟΥΡΚΙΑ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΕΤΡΙΚΟ ΥΠΟ ΕΙΓΜΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟ ΥΠΟ ΕΙΓΜΑ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΠΡΟΣ ΙΟΡΙΣΜΟΥ ΕΛΕΓΧΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ t ΕΛΕΓΧΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ F ΕΛΕΓΧΟΣ ΑΥΤΟΣΥΣΧΕΤΙΣΗΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΕΤΕΡΟΣΚΕ ΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΛΕΓΧΟΙ CUSUM και CUSUMSQ ΕΛΕΓΧΟΣ RESET ΕΛΕΓΧΟΣ ΠΟΛΥΣΥΓΓΡΑΜΜΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ 78 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 80 6

7 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρακάτω διπλωµατική εργασία έγινε στα πλαίσια του προγράµµατος µεταπτυχιακών σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης µε τίτλο «ιοίκηση και Οικονοµία» και κατεύθυνση «ιεθνή και Ευρωπαϊκά Οικονοµικά» υπό την εποπτεία του επίκουρου καθηγητή Ζαρωτιάδη Γρηγορίου. Η εργασία έχει τίτλο «Συγκριτικά Πλεονεκτήµατα της Ελληνικής Οικονοµίας: Ο ρόλος της χώρας στον διεθνή καταµερισµό εργασίας» και προσπαθούµε να αποτυπώσουµε την εξαγωγική συµπεριφορά της Ελλάδας αξιολογώντας τα συµπεράσµατα της θεωρίας του ιεθνούς Εµπορίου. Η διεθνής εµπορική θεωρία επιδιώκει να εξηγήσει γιατί οι εµπορικές συναλλαγές εµφανίζονται µεταξύ των υπηκόων των διάφορων χωρών. Η µελέτη του εµπορίου προέκυψε στην εποχή του µερκαντιλισµού (κατά προσέγγιση 16ος αιώνας) ως ακατέργαστο σύνολο επιχειρηµάτων για το πώς ένα έθνος πρέπει να κάνει εµπόριο. Η θεωρία του ιεθνούς Εµπορίου εξετάζει τις αιτίες για τις οποίες οι διάφορες χώρες ανταλλάσουν τα προϊόντα τους, αλλά και τα επακόλουθα που έχει αυτή η διαδικασία στην εσωτερική οικονοµία µιας χώρας που συµµετέχει στο ιεθνές Εµπόριο. Οι επιρροές του ιεθνούς Εµπορίου διαφαίνονται τόσο στις τιµές των προϊόντων αλλά και στις τιµές των συντελεστών παραγωγής και κατά επέκταση επηρεάζονται η διανοµή του εισοδήµατος και η ευηµερία των συµµετεχόντων. Η δηµιουργία του ιεθνούς Εµπορίου οφείλεται στη διαφορετική παραγωγική ικανότητα που έχει η κάθε χώρα και στις διαφορετικές καταναλωτικές προτιµήσεις. Η ραγδαία ανάπτυξη της κατανάλωσης έχει οδηγήσει στη δηµιουργία διαφορετικών και συνάµα διαφοροποιηµένων ως προς τον τύπο ή το είδος προϊόντων. Η κάθε χώρα 7

8 εξάγει αγαθά στα οποία είναι πιο παραγωγική από άλλες χώρες, ή αγαθά τα οποία παράγει αλλά για τα οποία η διεθνής ζήτηση (προτιµήσεις) είναι πιο µεγάλη από την αντίστοιχη εγχώρια Απόρροια αυτών αποτελεί το άνοιγµα των εθνικών αγορών και υπηρεσιών και η δηµιουργία εξάρτησης της εγχώριας παραγωγής σε σχέση µε τη διεθνή ζήτηση. Η παρούσα διπλωµατική εργασία επιχειρεί να απαντήσει κάποια ουσιαστικά ερωτήµατα όπως: Τι είναι το συγκριτικό πλεονέκτηµα και από πού πηγάζει αυτό; Με ποιες εµπειρικές µεθόδους µπορούµε να ορίσουµε το συγκριτικό πλεονέκτηµα; Ποιο είναι το εξαγωγικό προφίλ της Ελλάδας Πώς µπορούµε να το διαπιστώσουµε; Είναι ορθολογικές οι ελληνικές εξαγωγές; Για να απαντήσουµε στα παραπάνω ερωτήµατα θα αρχίσουµε προσπαθώντας να ορίσουµε το συγκριτικό πλεονέκτηµα. Κάτι τέτοιο δεν θα µπορούσε να καταστεί εφικτό χωρίς να ανατρέξουµε µερικούς αιώνες πριν και συγκεκριµένα στον 17 ο αιώνα και τον Adam Smith που µε τη θεωρία του απόλυτου πλεονεκτήµατος που εισήγαγε ξεκινά η ιστορία του ιεθνούς Εµπορίου. Στη συνέχεια, σειρά έχει ο David Ricardo, ο οποίος διατυπώνει την αρχή του συγκριτικού πλεονεκτήµατος και παρουσιάζεται το υπόδειγµα του µε δύο χώρες και ένα συντελεστή παραγωγής. Την ιστορική διαδροµή κλείνει η προσπάθεια να αναλύσουµε το υπόδειγµα των Heckscher-Ohlin. Στη συνέχεια, θα προσπαθήσουµε να δούµε τις εµπειρικές µεθόδους διαπίστωσης του συγκριτικού πλεονεκτήµατος και συγκεκριµένα διαµέσου του δείκτη Balassa όπως το 8

9 καταδεικνύουν στο άρθρο τους οι Benedictis και Tamberi, αλλά και να αναλύσουµε τη µεθοδολογία ανάλυσης των εξαγωγών που ακολουθεί το Κέντρο ιεθνούς Εµπορίου (International Trade Center- ITC),καθώς τα στοιχεία του θα αποτελέσουν τη βασική πηγή πληροφόρησης µας. Θα ακολουθήσει η εµπειρική µελέτη και ανάλυση των ελληνικών εξαγωγών βασισµένη σε στοιχεία που θα προκύψουν από τον οργανισµό ITC αλλά και από τον οργανισµό των Ηνωµένων Εθνών. Η ανάλυση αυτή θα προσπαθήσουµε να γίνει τόσο για τον κάθε βιοµηχανικό τοµέα ξεχωριστά, όσο και για το σύνολο των ελληνικών εξαγωγών. Λίγο πριν το τέλος, ακολουθεί µία απόπειρα δηµιουργίας ενός οικονοµετρικού υποδείγµατος για εξακριβώσουµε κατά πόσο ορθολογικές είναι οι ελληνικές εξαγωγές και να διαπιστώσουµε ποιοι είναι οι παράγοντες που τις επηρεάζουν. Για να το επιτύχουµε όµως αυτό θα πρέπει να δηµιουργήσουµε κάποιους δείκτες ή να χρησιµοποιήσουµε κάποια δεδοµένα που σύµφωνα µε τη θεωρία του ιεθνούς Εµπορίου επηρεάζουν την εξαρτηµένη µεταβλητή που θα επιλέξουµε για το υπόδειγµα µας. Στη τελευταία ενότητα αυτής της εργασίας θα αποτυπωθούν τα συµπεράσµατα αυτής αφού ολοκληρωθούν τόσο η θεωρητική αλλά και η εµπειρική ανάλυση αυτής. Η εργασία θα ολοκληρωθεί µε την παρουσίαση των βιβλιογραφικών αναφορών και του παραρτήµατος. 9

10 2. ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ 2.1 ΓΕΝΙΚΑ Η ανάλυση µας θα ξεκινήσει προσπαθώντας να ορίσουµε σε θεωρητικό επίπεδο το συγκριτικό πλεονέκτηµα και για να επιτευχθεί θα χρειαστεί να προβούµε σε µία ιστορική αναδροµή. Θέλοντας κάποιος να αναλύσει τις διεθνείς οικονοµικές σχέσεις θα πρέπει να ξεκινήσει από τον 17 ο αιώνα και να εξετάσει τις διάφορες προσεγγίσεις από τούδε και στο εξής. Η ιστορία του διεθνούς εµπορίου ξεκινά το 1776 όταν ο Adam Smith µε το βιβλίο του «Μια έρευνα για τη φύση τις αιτίες του πλούτου των εθνών» παρουσίασε τη θεωρία του απόλυτου πλεονεκτήµατος δηλαδή ότι κάθε χώρα εξειδικεύεται στο προϊόν εκείνο, όπου καταγράφει το χαµηλότερο απόλυτο κόστος παραγωγής (Smith, 2005). Στη συνέχεια, το 1817 ο David Ricardo στο βιβλίο του «Αρχές πολιτικής οικονοµίας και φορολογίας» διατυπώνει την αρχή του συγκριτικού πλεονεκτήµατος λέγοντας πως οι διαφορές ανάµεσα στα κράτη ως προς την σχετική παραγωγικότητα της εργασίας προσδιορίζουν το συγκριτικό πλεονέκτηµα µιας χώρας (Ricardo, 1938). Το 1933, ο Σουηδός οικονοµολόγος Βertil Ohlin στο βιβλίο του «ιαπεριφερειακό και διεθνές εµπόριο µαζί µε τη συµβολή του δασκάλου του Eli Heckscher εισήγαγαν µια νέα θεώρηση γνώστη ως την τη θεωρία των Heckscher- Ohlin (Η-Ο). Σύµφωνα µε αυτήν, η αφθονία των συντελεστών παραγωγής ερµηνεύει τη ροή του διεθνούς εµπορίου. Ωστόσο αυτή η θεώρηση αµφισβητήθηκε από τον Leontief (1953) καθώς σε µία µελέτη που έκανε για τις ΗΠΑ, οι οποίες, αν και πλεονάζουν σε κεφάλαιο, εξειδικεύονται σε προϊόντα εντάσεως εργασίας, εισάγοντας από την άλλη προϊόντα µε 10

11 παραγωγικό συντελεστή που η χώρα έχει σχετική επάρκεια. Το πόρισµα αυτής της έρευνας καθιερώθηκε ως το «Παράδοξο του Leontief». Ο Leontief έθεσε, επίσης, το ερώτηµα των επιπτώσεων της τεχνολογίας, µέσω του ανθρώπινου κεφαλαίου στο διεθνές εµπόριο. Κατά δεκαετία του 60 κάποιοι οικονοµολόγοι υποστήριζαν ότι το διεθνές εµπόριο µπορεί να αναπτυχθεί εξαιτίας των τεχνολογικών εξελίξεων, οι οποίες επηρεάζουν την άνθηση ορισµένων βιοµηχανιών. Αυτές, µε τη βοήθεια λοιπόν της τεχνολογικής έρευνας αποκτούν, για κάποιο χρονικό διάστηµα, ένα συγκριτικό πλεονέκτηµα, που αντανακλάται στις µεθόδους παραγωγής τις οποίες υιοθετούν και στα νέα καινοτόµα προϊόντα που προσφέρουν. Κύριος εκπρόσωπος αυτής της σχολής είναι ο Posner, (1961). Στη συνέχεια ο Vernon (1966) αναπτύσσει τη θεωρία του «κύκλου ζωής του προϊόντος» εξετάζοντας πώς εισαγωγικές χώρες µετασχηµατίζονται σε εξαγωγικές (Μάρδας,2004). 11

12 2.2 ADAM SMITH Ο Adam Smith υποστήριξε ότι κάθε χώρα µπορεί να έχει κέρδη από το εµπόριο αν η χώρα εξειδικευτεί στο προϊόν εκείνο που παράγει φθηνά. Θεωρεί ότι µία χώρα έχει συµφέρον να εξάγει ένα προϊόν όταν το κόστος παραγωγής του είναι µικρότερο από τη χώρα που θα το εισάγει δηµιουργώντας έτσι «το απόλυτο πλεονέκτηµα κόστους» µε σκοπό η χώρα αυτή να εξειδικευτεί στην παραγωγή αυτού του προϊόντος. Ο Smith πίστευε ότι αφού µία χώρα διαθέτει κάποιο πλεονέκτηµα, είναι ασύµφορο για µια άλλη χώρα από την οποία απουσιάζει, να παράγει τα συγκεκριµένα αγαθά και να µην τα προµηθευτεί από την χώρα που µπορεί να τα παράγει µε µειωµένο κόστος. Έτσι οι συντελεστές παραγωγής της θα στραφούν σε κλάδους παραγωγής στους οποίους θα έχουν τη δυνατότητα να παρουσιάσουν το απόλυτο πλεονέκτηµα. Αποτέλεσµα αυτού θα είναι η αύξηση των εισοδηµάτων και της ευηµερίας της κοινωνία στο σύνολο. Επιπλέον διευρύνοντας την έκταση της αγοράς στο εξωτερικό, βελτιώνεται ο καταµερισµός της εργασίας, και παρέχεται µία διέξοδος στα προϊόντα εργασίας που δεν απορροφώνται από την εγχώρια κατανάλωση. Αυτό, προϋποθέτει ότι θα αποτελεί µια αγορά για την πλεονάζουσα παραγωγή των άλλων χωρών. Ο Adam Smith στο έργο του «The Wealth of Nations» υποστήριξε ότι η οικονοµική ανάπτυξη οφείλεται στην εξειδίκευση και τον καταµερισµό εργασίας. Εάν κάθε νοικοκυριό παρήγαγε ότι ακριβώς κατανάλωνε, τότε η παραγωγή της οικονοµίας θα ήταν µικρή. Εάν κάθε άτοµο (ή επιχείρηση) εξειδικεύεται στη δραστηριότητα στην οποία είναι καλύτερη, τότε η συνολική παραγωγή θα είναι µεγαλύτερη. Η αυξανόµενη εξειδίκευση των εργαζοµένων συµβάλλει και στην ανάπτυξη του εµπορίου (Smith, 2005). 12

13 Σύµφωνα µε τον Smith η εξειδίκευση επιτρέπει στα άτοµα να ασχολούνται µε τους τοµείς της παραγωγικής δραστηριότητας στους οποίους παρουσιάζουν µεγαλύτερη ικανότητα, και ως εκ τούτου και µεγαλύτερη παραγωγή. Με το υπόδειγµα του Smith που βασίζεται στην υπόθεση της τέλειας κινητικότητας παραγωγικών συντελεστών οδηγούµαστε σε αύξηση του πλεονεκτήµατος. Το πλεονέκτηµα µιας χώρας εξαρτάται από το µέγεθος της εσωτερικής αγοράς,τον καταµερισµό της εργασίας και το κόστος µεταφοράς. Το κόστος µεταφοράς εξαρτάται τόσο από την έκταση της αγοράς όσο και από το λόγο του όγκου του προϊόντος προς την αξία. Προϊόντα µε µικρότερο όγκο πλεονεκτούν έναντι µεγαλυτέρων από άποψη µεταφοράς. Τέλος, ο Smith ήταν ενάντια σε κάθε κρατική παρέµβαση. Θεωρούσε πως η κρατική µηχανή θα έπρεπε να περιορίζεται στην προστασία από εξωτερικούς εχθρούς, την απονοµή δικαιοσύνης, και την δηµιουργία οργανισµών που θα εξυπηρετούν το κοινωνικό σύνολο. Ο Smith ήταν θιασώτης του ελεύθερου εµπορίου και του δόγµατος laissez-faire. Θεωρούσε πως ο έλεγχος από την κυβέρνηση του εξωτερικού εµπορίου δεν είναι ευνοϊκός, αντιθέτως αφαιρούνται όλα τα πλεονεκτήµατα που πηγάζουν από αυτό (Μάρδας, 2004). 13

14 2.3 DAVID RICARDO Ο David Ricardo ήρθε να καλύψει το θεωρητικό κενό του Smith για τον τρόπο µε τον οποίο θα γίνει η εξειδίκευση της παραγωγής στη περίπτωση που µία χώρα έχει πλεονέκτηµα κόστους στην παραγωγή και των δύο αγαθών. Ο Ricardo µε το βιβλίο του «On the Principles of Political Economy and Taxation» (1775) εισάγει την θεωρία του συγκριτικού πλεονεκτήµατος. Οι βασικές υποθέσεις του υποδείγµατος είναι οι εξής: Για λόγους απλοποίησης της ανάλυσης φανταζόµαστε δύο χώρες και δύο προϊόντα. Υπάρχει µόνο ένας συντελεστής παραγωγής, η εργασία (L) καθώς και πλήρης απασχόληση του συντελεστή αυτού. Υποθέτουµε ότι η εργασία µπορεί να µετακινηθεί απρόσκοπτα από κλάδο σε κλάδο, αλλά όχι από χώρα σε χώρα. Τόσο στην αγορά των τελικών προϊόντων όσο και σε αυτήν του συντελεστή παραγωγής υπάρχει τέλειος ανταγωνισµός («price takers»). Όσον αφορά την τεχνολογία παραγωγής των δύο προϊόντων υποθέτουµε σταθερές αποδόσεις κλίµακας. Επιπλέον, ίσως η πιο χαρακτηριστική υπόθεση του υποδείγµατος, θεωρούµε ότι οι δύο χώρες εφαρµόζουν διαφορετικές τεχνολογίες παραγωγής. Τα φυσικά πλεονεκτήµατα βασίζονται στις γεωγραφικές συνθήκες της εκάστοτε χώρας (π.χ. του κλίµατος). Τέλος, και στις δύο χώρες έχουµε τις ίδιες οµοθετικές συναρτήσεις χρησιµότητας (καταναλωτικές προτιµήσεις) (Ζαρωτιάδης, 2007). 14

15 Οι χώρες µετέχουν στο διεθνές εµπόριο για δύο βασικούς λόγους, καθένα από τους οποίους αποφέρει σε αυτές όφελος: Πρώτον, οι χώρες συναλλάσσονται επειδή διαφέρουν η µία από την άλλη. H διαφοροποίηση αυτή οδηγεί τις χώρες στην εξειδίκευση. εύτερον, οι χώρες συναλλάσσονται για να επιτύχουν οικονοµίες κλίµακας στην παραγωγή. Αυτό σηµαίνει ότι µία χώρα παράγοντας συγκεκριµένα αγαθά, µπορεί να παράγει σε µεγαλύτερη κλίµακα και εποµένως αποδοτικότερα από ό,τι αν προσπαθούσε να παράγει τα πάντα. Η ουσιώδης έννοια στην παρούσα ανάλυση είναι αυτή του συγκριτικού πλεονεκτήµατος. Ο Ricardo υποστηρίζει ότι κάθε χώρα εξάγει εκείνα τα προϊόντα, στα οποία έχει συγκριτικό πλεονέκτηµα και προκύπτει από την παραγωγικότητα της εργασίας των παραγοµένων αγαθών της (Evans, 1989). Προκειµένου να παρουσιάσουµε το ρόλο του συγκριτικού πλεονεκτήµατος στον καθορισµό της δοµής του διεθνούς εµπορίου υποθέτουµε ότι αντιµετωπίζουµε µία οικονοµία που την αποκαλούµε ηµεδαπή, η οποία διαθέτει ένα µόνο συντελεστή παραγωγής. Υποθέτουµε επίσης ότι δύο µόνο αγαθά παράγονται, κρασί και ύφασµα και συµµετέχουν δύο χώρες η Πορτογαλία και η Αγγλία. Χώρες 1 1 Σχετική Σχετική Κόστος µονάδα µονάδα τιµή τιµή κρασιού ευκαιρίας ύφασµα κρασί υφάσµατος ως προς το υφάσµατος ως προς το κρασί ύφασµα ως προς το κρασί Αγγλία ,83 1,2 1,2 Πορτογαλία ,125 0,88 0,88 Πίνακας 2.1 (Πηγή: ιεθνείς Οικονοµικές Σχέσεις Μάρδας, 2004) 15

16 Ο πίνακας 2.1 µας δίνει τις εξής πληροφορίες: στην Αγγλία απαιτούνται 100 ώρες εργασίας για την παραγωγή µίας µονάδας υφάσµατος και 120 ώρες εργασίας για την παραγωγή ενός βαρελιού κρασί. Στην Πορτογαλία, οι αντίστοιχες απαιτήσεις σε ώρες εργασίας είναι 90 και 80. Παρατηρούµε ότι στην Αγγλία το κόστος παραγωγής σε ώρες εργασίας είναι υψηλότερο απ ότι στην Πορτογαλία και για τα δύο προϊόντα. Επίσης θεωρούµε ότι η αξία ορίζεται µε την τιµή του προϊόντος. Βλέπουµε ότι και τα δύο προϊόντα είναι ακριβότερα στην Αγγλία. Σύµφωνα µε την θεωρία του απολύτου πλεονεκτήµατος η Πορτογαλία έχει το απόλυτο πλεονέκτηµα και στα δύο προϊόντα. Άρα δεν µπορεί να υπάρξει ανταλλαγή προϊόντων και αµοιβαίο όφελος. Σε κατάσταση κλειστής οικονοµίας η σχετική τιµή υφάσµατος ως προς το κρασί στην Αγγλία είναι 0,83. ηλαδή, ένα τόπι ύφασµα ανταλλάσσεται µε 0,83 µονάδες κρασί. Στην Πορτογαλία η σχετική τιµή του υφάσµατος είναι 1,125. Άρα η Πορτογαλία έχει συµφέρον να αγοράζει ύφασµα από την Αγγλία σε οποιαδήποτε σχετική τιµή χαµηλότερη από 1,125. Η Αγγλία έχει συµφέρον να εξάγει ύφασµα σε οποιαδήποτε σχετική τιµή µεγαλύτερη από 0,83. Επίσης παρατηρούµε ότι για οποιοδήποτε σχετική τιµή κρασιού µικρότερη από 1,2 η Αγγλία έχει συµφέρον να αγοράζει κρασί από την Πορτογαλία η οποία έχει συµφέρον να εξάγει κρασί για οποιαδήποτε σχετική τιµή υψηλότερη από 0,88. Αν επιτραπεί το εµπόριο µεταξύ το δύο χωρών και επικρατήσουν σχετικές τιµές για το ύφασµα µεταξύ 0,83 και 1,125, τότε και οι 2 χώρες ωφελούνται από το εµπόριο: για διεθνείς τιµές λοιπόν υφάσµατος ως προς το κρασί: 0,83<Ρ ΥΦ /Ρ ΚΡ <1,125 η Αγγλία εξάγει ύφασµα και το ανταλλάσσει µε κρασί από την Πορτογαλία.Αν επικρατήσει η σχετική τιµή 0,83, τότε η Αγγλία δεν έχει όφελος, ούτε ζηµία από το εµπόριο µε την Πορτογαλία, ενώ η Πορτογαλία ωφελείται τα µέγιστα. Αν επικρατήσει η τιµή 1,125 αντίθετα, η Πορτογαλία δεν έχει όφελος από το διεθνές 16

17 εµπόριο και η Αγγλία κερδίζει από την διαφορά της τιµής που θα επιτύχει εξάγοντας το ύφασµα στην Πορτογαλία. Άρα οι διεθνείς τιµές εµπορίου κινούνται µεταξύ των ορίων 0,83 και 1,125: 0,83 Ρ ΥΦ /Ρ ΚΡ 1,125 (Κωστελέτου, 2005). Σ αυτήν την περίπτωση, τουλάχιστον µία χώρα ωφελείται. Το κέρδος είναι αµοιβαίο και για τις δύο χώρες. Η σχετική τιµή του υφάσµατος διαφορετικά εκφράζεται και ως σχετικό κόστος παραγωγής του υφάσµατος, ή και ως κόστος ευκαιρίας του υφάσµατος. Μπορούµε να πούµε εποµένως ότι κάθε χώρα έχει συγκριτικό πλεονέκτηµα στον κλάδο παραγωγής που έχει το χαµηλότερο κόστος ευκαιρίας ή το µικρότερο σχετικό κόστος εργασίας, ή, την χαµηλότερη σχετική τιµή. Το αντίστροφο του εργασιακού κόστους εκφράζει την παραγωγικότητα της εργασίας στον συγκεκριµένο τοµέα: η παραγωγικότητα της εργασίας στο τοµέα ύφασµα, στην Αγγλία, είναι 1/100. Η παραγωγικότητα της εργασίας στο κρασί, στην ίδια χώρα είναι 1/120. Άρα η σχετική παραγωγικότητα της εργασία στο κλάδο του υφάσµατος ως προς το κρασί είναι 120/100=1,2. Κατά συνέπεια, βάση του θεωρήµατος του συγκριτικού πλεονεκτήµατος είναι µία χώρα έχει συγκριτικό πλεονέκτηµα στον τοµέα ή τον κλάδο παραγωγής µε την υψηλότερη σχετική παραγωγικότητα εργασίας. Μετά την έναρξη του διεθνούς εµπορίου µεταξύ των δύο χωρών, κάθε χώρα εξειδικεύεται στο προϊόν, στη παραγωγή του οποίου έχει το συγκριτικό πλεονέκτηµα. Αυτό συµβαίνει διότι η εργασία έχει συµφέρον να µετακινηθεί στον κλάδο που προσφέρει την υψηλότερη αµοιβή (Κωστελέτου, 2005). 17

18 Τα οφέλη της Πορτογαλίας µε την συµµετοχή της στο διεθνές εµπόριο είναι πολλά. Πριν την έναρξη του εµπορίου, 90 µονάδες εργασίας πρέπει να θυσιαστούν για την παραγωγή µίας µονάδος υφάσµατος. Μετά το εµπόριο, αν µειωθεί η παραγωγή υφάσµατος κατά µία µονάδα θα απελευθερωθούν 90 ώρες εργασίας. Με αυτές θα παραχθεί µία επιπλέον µονάδα παραγωγής κρασιού και απελευθερώνονται και 10 ώρες εργασίας που µπορεί να χρησιµοποιηθούν για την παραγωγή επιπλέον κρασιού. Η επιπλέον µονάδα από κρασί που παράγεται µπορεί να ανταλλαγεί µε µία µονάδα υφάσµατος από την Αγγλία. Άρα µετά το εµπόριο, στην Πορτογαλία χρειάζονται µόνο 80 ώρες εργασίας για να αποκτηθεί µία µονάδα υφάσµατος. Πριν την έναρξη του εµπορίου απαιτούνταν 90 ώρες (Μάρδας, 2004). Τα οφέλη, λοιπόν, από το εµπόριο προέρχονται από την εξειδίκευση στην παραγωγή. Η εξειδίκευση αυξάνει την παραγωγή του προϊόντος στο οποίο υπάρχει συγκριτικό πλεονέκτηµα. Επίσης η εξειδίκευση µπορεί να συντελέσει στην εξασφάλιση ελεύθερου χρόνου. Άλλα οφέλη από το εµπόριο είναι και η διεύρυνση των καταναλωτικών δυνατοτήτων. Οι καταναλωτές µπορούν να αγοράζουν περισσότερα προϊόντα, σε καλύτερη τιµή, σύµφωνα µε τις προτιµήσεις τους (Καραντώνης, 1990). Τώρα θα διατυπωθεί το θεώρηµα του συγκριτικού πλεονεκτήµατος µε γενικότερους όρους και θα εξεταστούν οι επιπτώσεις του εµπορίου στην παραγωγή, την κατανάλωση, τις αµοιβές και την ευηµερία. Ο παρακάτω πίνακας περιγράφει την παραγωγή δύο προϊόντων, ύφασµα, C (Cloth), και κρασί, W (Wine), σε δύο χώρες Ι και ΙΙ µε έναν συντελεστή παραγωγής την εργασία, L Οι τεχνολογικοί συντελεστές α L περιγράφουν τις ώρες εργασίας που απαιτούνται για την παραγωγή µίας µονάδας αγαθού: 18

19 Χώρες 1 1 Κόστος Σχετική µονάδα µονάδα ευκαιρίας τιµή ύφασµα κρασί υφάσµατος υφάσµατος ως προς το κρασί ως προς το κρασί Ι α LC α LW α LC / α LW α LC / α LW ΙΙ α* LC α* LW α* LC / α* LW α* LC / α* LW Πίνακας 2.2 Αν (α LC / α LW ) < (α* LC / α* LW ) τότε η Ι έχει συγκριτικό πλεονέκτηµα στην παραγωγή υφάσµατος και η ΙΙ, αντίστοιχα, στη παραγωγή κρασιού. Έστω, ω, ο µισθός ανά ώρα εργασίας. Ρ C και Ρ W είναι οι τιµές υφάσµατος και κρασιού. Σύµφωνα µε τις αρχές του πλήρους ανταγωνισµού, ο µισθός αντιστοιχεί στην αξία του οριακού προϊόντος της εργασίας MPL: ω= Ρ C ΜPL C (1) Επίσης, ισχύει ότι το οριακό προϊόν της εργασίας είναι: ΜPL C = 1/ α LC (2) Από την (1) και την (2) ισχύει ότι ω= Ρ C (1/ α LC ) (3) Και ω= Ρ W (1/ α LW ) (4) Από την (3) και την (4) έχουµε ότι: ω= Ρ C (1/ α LC ) = Ρ W (1/ α LW ) Εποµένως: Ρ C / Ρ W = α LC / α LW (5) Η (5) µας πληροφορεί ότι, ισχύει ότι το σχετικό κόστος παραγωγής σε ώρες εργασίας του υφάσµατος στην Ι είναι χαµηλότερο του σχετικού κόστους παραγωγής του υφάσµατος στην ΙΙ, ηλαδή (α LC / α LW ) < (α* LC / α* LW ), τότε από την (5) ισχύει και ότι ( Ρ C / Ρ W ) <( Ρ* C / Ρ* W ) (6). 19

20 ηλαδή, η σχετική τιµή του υφάσµατος στην Ι είναι µικρότερη της σχετικής τιµής του υφάσµατος στην ΙΙ, σε κατάσταση κλειστής οικονοµίας, πριν την έναρξη του εµπορίου. Η χώρα Ι έχει συµφέρον να εξάγει ύφασµα για κάθε τιµή υψηλότερη της τιµής του προϊόντος που ισχύει σε κλειστή οικονοµία, δηλαδή Ρ C / Ρ W. Η ΙΙ έχει όφελος να εισάγει ύφασµα από την Ι σε οποιαδήποτε τιµή χαµηλότερη από την τιµή Ρ* C / Ρ* W, που ισχύει σε κατάσταση κλειστής οικονοµίας. Η σχετική διεθνής τιµή για το ύφασµα, ( Ρ C / Ρ W ) δ κοινή και για τις δύο χώρες πρέπει να βρίσκεται µεταξύ των δύο τιµών αυτάρκειας: ( Ρ C / Ρ W ) < ( Ρ C / Ρ W )δ < ( Ρ* C / Ρ* W ) (7) Αν L είναι η ποσότητα, σε ώρες, της εργασίας που διαθέτει η κάθε χώρα µέσα σ ένα συγκεκριµένο χρονικό διάστηµα, η καµπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων, ή, καµπύλη µετασχηµατισµού της χώρας Ι, είναι: L = α LC Q C + α LW Q W (8) H (8) περιγράφει τους συνδυασµούς των ποσοτήτων Q C, Q W, που µπορούν να παραχθούν δεδοµένης της ποσότητας της εργασίας και της παραγωγικότητας της. Ένα θέµα που απασχολεί τους πολιτικούς και τους εργαζόµενους είναι η επίδραση της απελευθέρωσης του εµπορίου στους µισθούς. Η ανησυχία αφορά τον κίνδυνο µείωσης των εγχωρίων µισθών. Υποθέτουµε και πάλι ότι η χώρα Ι έχει συγκριτικό πλεονέκτηµα στην παραγωγή υφάσµατος και η ΙΙ συγκριτικό πλεονέκτηµα στην παραγωγή κρασιού, δηλαδή ισχύει ότι: (α LC / α LW ) < (α* LC / α* LW ). Μετά την έναρξη του εµπορίου, κάθε χώρα εξειδικεύεται στον τοµέα του συγκριτικού πλεονεκτήµατος. 20

21 Στην Ι, ο µισθός, ω, είναι ω = Ρ Cδ (1/ α LC ). Στην ΙΙ, ο µισθός ω*, είναι ω* = Ρ Wδ (1/ α* LW ). O σχετικός µισθός εποµένως είναι ω/ω* = ( Ρ C / ΡW ) δ (α* LW / α LC ) (9) Από την (9) προκύπτει ότι ο µισθός εξαρτάται από τις σχετικές τιµές των προϊόντων καθώς και την σχετική παραγωγικότητα στους τοµείς της εξειδίκευσης. Το εµπόριο εποµένως, δεν εξισώνει τους µισθούς µεταξύ χωρών. Ο µισθός στην Ι είναι τόσο υψηλότερος όσο υψηλότερη είναι η σχετική τιµή του προϊόντος που εξάγει και όσο µεγαλύτερη η σχετική παραγωγικότητα στην παραγωγή αυτού του προϊόντος. Όσο υψηλότερη η παραγωγικότητα στον τοµέα της εξειδίκευσης, τόσο υψηλότερος ο σχετικός µισθός της χώρας Ι (Κωστελέτου, 2005). Το υπόδειγµα του Ricardo όµως παρουσιάζει κάποιες αδυναµίες καθώς δεν είναι σε θέση να εξηγήσει τις επιπτώσεις του διεθνούς εµπορίου στην ενδοκρατική διανοµή του εισοδήµατος καθώς λειτουργεί µε ένα συντελεστή παραγωγής (εργασία). Επιπλέον, η έννοια του συγκριτικού πλεονεκτήµατος προκύπτει από τις διαφορές στην τεχνολογία µεταξύ των χωρών εταίρων στο σύστηµα του διεθνούς εµπορίου. Ενώ αυτό µπορεί να ανταποκρίνονταν σε προγενέστερες ιστορικές περιόδους, δεν ανταποκρίνεται κατ ανάγκην στην σύγχρονη εποχή, όπου η διακρατική διάχυση των τεχνολογικών καινοτοµιών διαµορφώνει αρκετά όµοιες τεχνολογικές συνθήκες παραγωγής σε όλο τον κόσµο (Ζαρωτιάδης, 2007). 21

22 2.4 HECKSCHER- OHLIN O Εli Heckscher παρουσίασε το 1919 τις απόψεις του για το διεθνές εµπόριο οι οποίες θεωρήθηκαν ηµιτελείς αλλά το 1933 ο µαθητής του Bertil Ohlin στο βιβλίο του «Interregional and international trade» συµπλήρωσε το ηµιτελές υπόδειγµα του καθηγητή του και προκύπτει το ολοκληρωµένο µοντέλο του Heckscher- Ohlin (Η-Ο). Το υπόδειγµα Η-Ο επιδιώκει να εξηγήσει τον τρόπο µε τον οποίο η αφθονία των συντελεστών παραγωγής, µπορεί να προσδιορίσει τη δοµή του διεθνούς εµπορίου και συγκεκριµένα ασχολούνται κατά πόσο η διαφορετική αναλογία των συντελεστών παραγωγής επηρεάζει το διεθνές εµπόριο (Μάρδας, 2004). Όταν κάποιες χώρες έχουν διαφορετικές αναλογίες παραγωγικών συντελεστών ή διαφορετική σύνθεση, τότε η κάθε χώρα παρουσιάζει συγκριτικό πλεονέκτηµα κόστους σε εκείνα τα αγαθά, των οποίων η παραγωγή απαιτεί µεγαλύτερες ποσότητες από εκείνο τον συντελεστή ο οποίος βρίσκεται σε σχετική αφθονία. Η σχετική αυτή επάρκεια δείχνει ότι ο εν λόγω συντελεστής είναι σχετικά φθηνότερος από τον δεύτερο (Krugman and Obstfeld, 1995). Οι βασικές υποθέσεις του υποδείγµατος είναι οι εξής: Για λόγους απλοποίησης της ανάλυσης φανταζόµαστε δύο χώρες και δύο προϊόντα. Υπάρχουν δύο συντελεστές παραγωγής, η εργασία (L) και το κεφάλαιο (Κ). Υποθέτουµε ότι οι συντελεστές παραγωγής µπορούν να µετακινηθούν απρόσκοπτα από κλάδο σε κλάδο, αλλά όχι από χώρα σε χώρα. Τόσο στην αγορά των τελικών προϊόντων όσο και σε αυτήν των συντελεστών παραγωγής υπάρχει τέλειος ανταγωνισµός («price takers»). 22

23 Όσον αφορά την τεχνολογία παραγωγής των δύο προϊόντων υποθέτουµε σταθερές αποδόσεις κλίµακας, φθίνουσες αποδόσεις κλίµακας και υποκατάσταση των συντελεστών παραγωγής µε φθίνων οριακό λόγο τεχνικής υποκατάστασης. Σε αντίθεση µε το υπόδειγµα του Ricardo θεωρούµε ότι και στις δύο χώρες εφαρµόζονται οι ίδιες τεχνολογίες παραγωγής. Επίσης, και στις δύο χώρες έχουµε τις ίδιες οµοθετικές συναρτήσεις χρησιµότητας (καταναλωτικές προτιµήσεις). Τέλος υποθέτουµε ότι οι δύο χώρες διαφοροποιούνται στην σχετική αφθονία (L/K) και πως τα δύο προϊόντα διαφέρουν µεταξύ τους ως προς την σχετικά ένταση χρήσης των δύο συντελεστών παραγωγής (Μάρδας, 2004). Για να αποδείξουµε την ισχύ του θεωρήµατος των Hecksher-Ohlin, θα χρησιµοποιήσουµε το νεοκλασικό υπόδειγµα γενικής ισορροπίας, σύµφωνα µε το οποίο κάθε χώρα παράγει τα δύο προϊόντα Α και Β, µε τους δύο παραγωγικούς συντελεστές Κ, L. Οι αµοιβές της εργασίας και του κεφαλαίου συµβολίζονται αντίστοιχα µε w και r αντίστοιχα, όπου η τέλεια κινητικότητα των συντελεστών, εξασφαλίζει την εξίσωση των αµοιβών. Σκοπός µας είναι η αναζήτηση των αιτίων του εµπορίου, σύµφωνα µε τους Hecksher-Ohlin και η µελέτη των επιπτώσεων του εµπορίου στον εσωτερικό τοµέα των χωρών, συγκεκριµένα τις επιπτώσεις στις σχετικές τιµές, την παραγωγή, την κατανάλωση και τη διανοµή του εισοδήµατος. Η συνάρτηση παραγωγής ενός προϊόντος, µπορεί να περιγραφεί µε την βοήθεια των καµπυλών ισοπαραγωγής. Κάθε καµπύλη παριστά σταθερή ποσότητα αγαθού που παράγεται µε όλους τους δυνατούς συνδυασµούς κεφαλαίου και εργασίας. Η 0χ, ονοµάζεται γραµµή επέκτασης της παραγωγής διότι δείχνει πως επεκτείνεται η 23

24 παραγωγή όταν αυξάνονται αναλογικά οι ποσότητες των χρησιµοποιουµένων παραγωγικών συντελεστών. Σχήµα 2.1 Ας υποθέσουµε ότι C A 1 είναι η παραγωγή µίας µονάδας του αγαθού Α, Q A 1: C A 1= wl Α + rk Α (10) Σχήµα

25 Στο σχήµα 2.2, η CC είναι η γραµµή ίσου κόστους που αντιστοιχεί στο κόστος µίας µονάδας παραγωγής του Α, όπως περιγράφεται από την (10). Με δεδοµένα λοιπόν τα w και r, στο σηµείο Ε, η κλίση της CC ταυτίζεται µε την κλίση της καµπύλης µοναδιαίας παραγωγής του Α: Κλίση της CC : dk/dl = - (w/r) Κλίση της Q A 1: dk/dl = - (MPL Α /MPK Α ) Στο Ε, ο οριακός λόγος υποκατάστασης, MPK Α /MPL Α, είναι ίσος µε τον λόγο των αµοιβών των παραγωγικών συντελεστών, w/r. Η κλίση της ακτίνας ΟΕ, που είναι η γραµµή επέκτασης της παραγωγής για τον δεδοµένο λόγο w/r, αντιστοιχεί στον λόγο των ποσοτήτων Κ/L που χρησιµοποιούνται στην παραγωγή, όταν ο λόγος των αµοιβών των παραγωγικών συντελεστών που αντιµετωπίζει ο κλάδος είναι w/r. Αν αυξηθεί η σχετική τιµή της εργασίας, w/r, τότε η παραγωγή θα γίνει πιο εντατική στη χρήση κεφαλαίου καθώς η εργασία υποκαθίσταται µε τον σχετικά φθηνότερο παραγωγικό συντελεστή που είναι τώρα το κεφάλαιο: στον λόγο (w/r) στο σχήµα 2.2, αντιστοιχεί λόγος κεφαλαίου εργασίας (K/L) Α. Στο Ε, ο οριακός λόγος υποκατάστασης MPL Α /MPK Α έχει αυξηθεί. Επιπλέον, στο Ε, το οριακό προϊόν της εργασίας έχει αυξηθεί, ενώ το οριακό προϊόν του κεφαλαίου έχει περιοριστεί διότι η παραγωγή έχει γίνει περισσότερο έντασης κεφαλαίου (Κωστελέτου, 2005). Έστω, λοιπόν, ότι έχουµε δύο χώρες, Ι και ΙΙ, οι οποίες δηµιουργούν εµπορικές σχέσεις παράγοντας τα αγαθά Α (εντάσεως εργασίας) και Β (εντάσεως κεφαλαίου). Οι δύο χώρες έχουν τις ίδιες προτιµήσεις, την ίδια τεχνολογία, και εποµένως τις ίδιες καµπύλες σχετικής ζήτησης όταν αντιµετωπίζουν την ίδια σχετική τιµή αγαθών. Η µοναδική διαφορά µεταξύ των δύο χωρών έγκειται στους πόρους τους: η Ι αφθονεί σε εργασία ενώ η ΙΙ σε κεφάλαιο. Επειδή όµως οι χώρες διαφέρουν όσον αφορά την αφθονία των συντελεστών παραγωγής τους, για κάθε δεδοµένο λόγο της τιµής του Α προς αυτόν του 25

26 Β, η Ι θα παράγει έναν υψηλότερο λόγο Α προς Β από αυτόν που θα παράγει η ΙΙ. Μετά τη δηµιουργία εµπορίου οι τιµές συγκλίνουν και η Ι θα εξάγει το αγαθό Α, το αγαθό έντασης εργασίας, σε οποιαδήποτε σχετική τιµή υψηλότερη του P A /P B και η ΙΙ θα εξάγει το αγαθό Β το αγαθό έντασης κεφαλαίου. Άρα το εµπόριο είναι επωφελές για τις δύο χώρες εφόσον οι διεθνείς τιµές διαµορφώνονται µεταξύ των τιµών αυτάρκειας: P A /P I II B <P A /P B <P A /P B Οι µεταβολές των σχετικών τιµών µε τη σειρά τους έχουν ισχυρές επιδράσεις στις σχετικές αµοιβές της εργασίας και κεφαλαίου. (Ruffin, 1977). Το διεθνές εµπόριο, λοιπόν, έχει µια ισχυρή επίδραση στη διανοµή του εισοδήµατος αλλά και σταδιακές προσαρµογές στις µεθόδους παραγωγής. Στο συγκεκριµένο παράδειγµα, µετά τη δηµιουργία εµπορίου η σχετική τιµή του Α στην Ι θα αυξηθεί, ενώ στην ΙΙ, η σχετική τιµή του Β θα αυξηθεί. Η κοινή σχετική τιµή για τις δύο χώρες, θα κυµανθεί µεταξύ των τιµών αυτάρκειας. Η παραγωγή του Α στην Ι θα επεκταθεί σε βάρος του Β. Αντίστοιχα στη ΙΙ, θα ευνοηθεί η παραγωγή του Β. Στο παρακάτω σχήµα παρατηρείται η ισορροπία στις δύο χώρες µετά την έναρξη του εµπορίου. Σχήµα

27 Το συγκριτικό πλεονέκτηµα βρίσκεται στον κλάδο ή στον τοµέα έντασης του σχετικά άφθονου συντελεστή. Η κινητήριος δύναµη του διεθνούς εµπορίου κατά τους Heckscher-Ohlin είναι η διαφορετική αναλογία στις ποσότητες των παραγωγικών συντελεστών µε τις οποίες είναι προικισµένη κάθε χώρα (Εvans, 1989). Συµπερασµατικά, σύµφωνα µε το θεώρηµα των Heckscher-Ohlin, κάθε χώρα εξάγει το προϊόν που η παραγωγή του είναι εντατική στη χρήση του σχετικά άφθονου συντελεστή. Μετά το εµπόριο σε κάθε χώρα αυξάνεται η σχετική τιµή του προϊόντος του συγκριτικού πλεονεκτήµατος. Σαν αποτέλεσµα επεκτείνεται η παραγωγή του προϊόντος του συγκριτικού πλεονεκτήµατος σε βάρος της παραγωγής του προϊόντος που σχετικά µειονεκτεί. Οι σχετικές τιµές των παραγωγικών συντελεστών εξισώνονται και αν ισχύουν οι σταθερές αποδόσεις κλίµακας, εξισώνονται και οι απόλυτες αµοιβές των παραγωγικών συντελεστών. Επίσης, το εµπόριο οδηγεί στην εξίσωση της χρησιµοποιούµενης τεχνολογίας µεταξύ χωρών. Η απόλυτη εξίσωση των αµοιβών των συντελεστών και η εξοµοίωση της τεχνολογίας στην παραγωγή κάθε προϊόντος µεταξύ χωρών, είναι πορίσµατα του θεωρήµατος των Heckscher- Ohlin, που στηρίζονται στην υπόθεση των σταθερών αποδόσεων κλίµακας. Όµως, ακόµη κι αν δεν ισχύει αυτή η περιοριστική υπόθεση, το θεώρηµα των Heckscher-Ohlin µας υποδεικνύει την τάση εξίσωσης αµοιβών και τεχνολογίας µεταξύ χωρών που συµµετέχουν στο διεθνές εµπόριο (Κωστελέτου, 2005). Ωστόσο, το θεώρηµα των Heckscher-Ohlin αντιµετωπίζει κάποιες αδυναµίες. Οι παραδοχές πάνω στις οποίες στηρίζεται είναι πολύ περιοριστικές, µε αποτέλεσµα το εµπειρικό της περιεχόµενο να µειώνεται δραστικά. Στο θεώρηµα γίνεται η παραδοχή της µη αντιστρεψιµότητας των συντελεστών παραγωγής, κάτι που περιορίζει τη 27

28 δυνατότητα δηµιουργίας ενός δυναµικού συγκριτικού πλεονεκτήµατος µιας χώρας µέσω αυτής της διαδικασίας. Το θεώρηµα δέχεται τη παραδοχή του πλήρους ανταγωνισµού, µία παραδοχή που είναι αντίθετη µε την κυρίαρχη µορφή ανταγωνισµού στη διεθνή αγορά (Μάρδας, 2004). Επίσης, προκειµένου να έρθει πιο κοντά η επιχειρηµατολογία των Heckscher και Ohlin στη σύγχρονη πραγµατικότητα, είναι απαραίτητο στη θέση του κεφαλαίου, το οποίο ούτως ή άλλως παίρνει έναν ολοένα και πιο διεθνοποιηµένο και υπερεθνικό χαρακτήρα, να επικεντρωθεί η συζήτηση γύρω από την σχετική αφθονία άλλων διαφοροποιήσεων των συντελεστών παραγωγής, όπως για παράδειγµα αυτός µεταξύ εξειδικευµένης και ανειδίκευτης εργασίας. Το υπόδειγµα αποτυγχάνει να εξηγήσει το φαινόµενο της πτώσης των µισθών και ιδιαίτερα των πραγµατικών µισθών των ανειδίκευτων εργαζοµένων, ακόµη και στις χώρες που χαρακτηρίζονται από µια σχετική αφθονία της λιγότερο εξειδικευµένης εργασίας, όπως και το φαινόµενο της επιδείνωσης της ανισότητας στη διακρατική διανοµή του παγκόσµια παραγόµενου πλούτου. Τέλος, το υπόδειγµα των Heckscher και Ohlin έχει µια εκ φύσεως αδυναµία να συµπεριλάβει στην ανάλυσή του τις επιπτώσεις του διεθνή ανταγωνισµού στον προσανατολισµό της τεχνολογικής εξέλιξης προς όφελος του ενός ή του άλλου συντελεστή παραγωγής. Το συγκεκριµένο ζητούµενο κερδίζει τελευταία σε ενδιαφέρον προσπαθώντας να συνενώσει τα έως σήµερα ανταγωνιστικά επιχειρήµατα για τις κοινωνικοοικονοµικές επιπτώσεις του εµπορίου από τη µια και της τεχνολογικής εξέλιξης από την άλλη (Ζαρωτιάδης, 2007). 28

29 3. ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ 3.1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΙΚΤΗ TOY ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΟΣ BALASSA (ΒΙ) Πολλοί προσπαθούν να απαντήσουν στο ερώτηµα ποιοι είναι οι λόγοι δηµιουργίας εµπορίου. Κάποιοι από αυτούς θεωρούν ότι ο βασικός λόγος δηµιουργίας εµπορίου είναι ότι κάποιες χώρες έχουν συγκριτικό πλεονέκτηµα σε κάποια προϊόντα ενώ κάποιοι άλλοι πιστεύουν ότι οι οικονοµίες κλίµακας αποτελούν αιτία δηµιουργίας εµπορίου ( Benedictis και Tamberi, 2001). Σε συνθήκες ελεύθερου εµπορίου, οι χώρες θα αρχίσουν να εξάγουν στα προϊόντα στα οποία έχουν συγκριτικό πλεονέκτηµα. Θεωρητικά, για να αναγνωρίσει κάποιος ποια αγαθά ή ποιος κλάδος έχει συγκριτικό πλεονέκτηµα θα πρέπει να υπολογίσει τη διαφορά ανάµεσα στις σχετικές τιµές αυτάρκειας της κάθε χώρας µε αυτές του υπόλοιπου κόσµου. Σε περίπτωση που το πρόσηµο της διαφοράς ανάµεσα στις τιµές αυτάρκειας και τις σχετικές τιµές του ελεύθερου εµπορίου είναι θετικό (+) τότε µία χώρα ή ένας κλάδος έχει συγκριτικό πλεονέκτηµα. Σε αντίθετη περίπτωση, όταν η διαφορά είναι αρνητική τότε η χώρα ή ο κλάδος έχει συγκριτικό µειονέκτηµα (Benedictis και Tamberi, 2001). Οι σχετικές τιµές αυτάρκειας αποτελούν µη-παρατηρήσιµες µεταβλητές, κατ επέκταση είναι δύσκολο να υπολογιστούν και δηµιουργούνται προβλήµατα µετρήσεων. Η συνήθης πρακτική, λοιπόν, διαπίστωσης του συγκριτικού πλεονεκτήµατος γίνεται διαµέσου των µετρήσεων του «Revealed Comparative Advantage» (RCA), όπου αποτελεί µία µακροοικονοµική έννοια για τον υπολογισµό ενός σχετικού 29

30 πλεονεκτήµατος ή µειονεκτήµατος µιας συγκεκριµένης χώρας και ενός συγκεκριµένου κλάδου (Balassa, 1965). Η συνηθέστερη πρακτική είναι η σύγκριση των εθνικών κλαδικών µεριδίων µε τη διεθνή αναλογία και στη συνέχεια ερµηνεύεις την ύπαρξη του συγκριτικού πλεονεκτήµατος µέσω της εξέτασης της πραγµατικής παραγωγής ή τις ροές εµπορίου. Μπορούν να υπάρξουν πάρα πολλοί RCA δείκτες όσοι και οι συνδυασµοί των µεταβλητών του εισοδήµατος, των εξαγωγών, των εισαγωγών και λοιπά δεδοµένα που αφορούν τις εξαγωγές (Y, X, I, export data). Στη µελέτη αυτή για την ερµηνεία του συγκριτικού πλεονεκτήµατος χρησιµοποιείται ο δείκτης συγκριτικού πλεονεκτήµατος Balassa of RCA. Χρησιµοποιούνται πραγµατικά στοιχεία τα οποία έχουν κατηγοριοποιηθεί βάσει της µεταβλητών (X, Μ, (Χ-Μ) ) αλλά η µελέτη επικεντρώνεται µόνο στις εξαγωγές (Χ). Ο δείκτης Balassa of RCA είναι ο εξής (Benedictis και Tamberi, 2001): Όπου c είναι η χώρα, s είναι ο κλάδος, w είναι η παγκόσµια οικονοµία, και t είναι η χρονική περίοδος. Ο δείκτης ΒΙ αποτελεί µέτρηση των σχετικών εξαγωγών σε όρους µεριδίου των παγκόσµιων εξαγωγών. Ο δείκτης ΒΙ µετράει τις εξαγωγές της χώρας c, στον κλάδο s, σε σχέση µε το σύνολο των εξαγωγών όλων των κλάδων της χώρας c αλλά και του κόσµου w σε συγκεκριµένη χρονική στιγµή t. Το αποτέλεσµα όµως επηρεάζεται και από άλλους παράγοντες καθώς οι συγκρίσεις θα πρέπει να γίνονται µεταξύ οµοιογενών πραγµάτων και κυρίως κάτω από τις ίδιες συνθήκες. 30

31 Ο δείκτης ΒΙ µπορεί να πάρει τιµές από [0, Χ W /X C ] και µία χώρα ή ένας κλάδος έχει συγκριτικό πλεονέκτηµα όταν ο ΒΙ λάβει τιµές 1<ΒΙ< Χ W /X C. Σε αντίθετη περίπτωση για ΒΙ<1 η χώρα ή ο κλάδος έχει συγκριτικό µειονέκτηµα. Το άνω όριο του ΒΙ διαφέρει από χώρα σε χώρα καθώς ο δείκτης ΒΙ εξαρτάται τόσο από παγκόσµιες εξαγωγές (αριθµητής του λόγου του ΒΙ) αλλά και από τις εξαγωγές που πραγµατοποιεί κάθε χώρα (παρανοµαστής του λόγου ΒΙ). Ωστόσο οι διαφορετικές τιµές του ΒΙ για κάθε χώρα µπορεί να µην είναι απόρροια του συγκριτικού αποτελέσµατος και ως εκ τούτου να δηµιουργηθεί σύγχυση στην ερµηνεία συγκρίσεων µεταξύ των χωρών, καθώς η διαφοροποίηση αυτή να σηµαίνει διαφορετικές οικονοµικές συνθήκες ανάµεσα στις χώρες που εξετάζουµε. Ο δείκτης ΒΙ δείχνει µια σαφή εικόνα ανάµεσα στις χώρες για το ποια έχει ή όχι συγκριτικό πλεονέκτηµα και σε ποιους κλάδους. Επιπλέον ποσοτικοποιεί σε ποιο κλάδο εντοπίζεται το συγκριτικό πλεονέκτηµα µιας άλλης χώρας αλλά δηµιουργεί και µία ταξινόµηση στις χώρες ανάλογα µε τις τιµές του ΒΙ (Hinloopen and Marrewijk 2000),. 31

32 3.2 ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΒΑΣΗ ΤΟΥ ΙΤC Το Κέντρο ιεθνούς Εµπορίου (International Trade Center-ITC) αποτελεί µία κοινή πρωτοβουλία του Παγκόσµιου Οργανισµού Εµπορίου και τον Ηνωµένων Εθνών. Ο στόχος του ITC είναι να βοηθήσει στην ανάπτυξη των χωρών έτσι ώστε να επιτύχουν µια βιώσιµη ανθρώπινη ανάπτυξη µέσω των εξαγωγών. Ο ITC βοηθά τις χώρες να αναπτύξουν εξαγωγικά σχέδια παρέχοντας τους πληροφορίες και διόδους επικοινωνίας µε τον ιδιωτικό τοµέα αλλά και εµπορικούς φορείς άλλων χωρών ( Ο ITC αντιλαµβάνεται ότι οι επιχειρήσεις, ιδιαίτερα οι µικροµεσαίες, προσπαθούν να επιτύχουν και να διατηρήσουν µια ανταγωνιστικότητα και έχουν ανάγκη να υποστηριχτούν αποδοτικά από τον κρατικό φορέα υποστήριξης επιχειρήσεων. Αυτό είναι ζωτικής σηµασίας για τη πρόσβασή τους στις σχετικές µε το εµπόριο υπηρεσίες όπως χρηµατοδότηση, διατήρηση των ποιοτικών προτύπων, συµβουλές για τις συσκευασίες εξαγωγής και έτοιµες πληροφορίες για τις νοµικές απαιτήσεις που θα έχει µία επιχείρηση που διευρύνει την αγορά της. Ο ITC συνεργάζεται µε τις εθνικές υπηρεσίες κάθε χώρας για να βελτιώσει τη δυνατότητά τους να παρέχουν την υποστήριξη, τις πληροφορίες και την κατάρτιση των επιχειρήσεων καλύπτοντας ολόκληρες της ανάγκες της αγοράς. Αυτό περιλαµβάνει τη διάγνωση των δυσχερειών ανεφοδιασµού και των προβληµάτων στις διαδικασίες ελέγχου, εφαρµόζοντας αποτελεσµατικές στρατηγικές αγοράς, µε σκοπό τη βελτιστοποίηση της ποιότητας των αγαθών. 32

33 Ένα άλλο όµως πολύ σηµαντικό κοµµάτι που προσφέρει η δικτυακή πύλη του ITC είναι η στατιστική πληροφόρηση και δείκτες ανάλυσης που αφορούν την απόδοση των εξαγωγών, σε ποια προϊόντα προσανατολίζονται οι εξαγωγές της κάθε χώρας, καθώς και τον ρόλο των ανταγωνιστών. Αυτή η πλατφόρµα πληροφοριών αφορά πάνω από 220 χώρες και προϊόντα και βασίζεται στα ετήσια στοιχεία που δηµοσιεύονται από τα Ηνωµένα Έθνη ( Συγκεκριµένα, για κάθε χώρα παρέχει τα σχεδιαγράµµατα ανάλυσης αγοράς χωρών και για κάθε σχεδιάγραµµα παρέχει µια σειρά εργαλείων για να διευκολύνει τη στρατηγική έρευνα αγοράς, το εθνικό και τοµεακό εµπόριο οργάνων ελέγχου και τις µακροοικονοµικές εµπορικές στρατηγικές ανάπτυξης. Τα εργαλεία αυτά είναι: είκτης απόδοσης εµπορίου (Trade Performance Index,TPI) Απόδοση εξαγωγών Προφίλ εισαγωγών ΕΙΚΤΗΣ ΑΠΟ ΟΣΗΣ ΕΜΠΟΡΙΟΥ (Trade Performance Index,TPI) Η ανάπτυξη και η απόδοση του εµπορίου µιας χώρας αποτελεί ένα καλό δείκτη-ένδειξη για την πορεία της χώρας. Παρατηρείται ότι όσο πιο ανοιχτή είναι η χώρα, τόσο µεγαλύτερη είναι και η ανάπτυξη του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Η πλειονότητα των ανεπτυγµένων χωρών συµµετέχουν στο Παγκόσµιο Οργανισµό Εµπορίου (WTOhttp:// και λαµβάνουν πρωτοβουλίες για άνοιγµα των οικονοµιών τους, ωστόσο, µερικές φορές οι οικονοµίες δεν είναι έτοιµες και οδηγούνται σε αντίθετα αποτελέσµατα. 33

34 Σκοπός του ΤΡΙ είναι να εξηγήσει την πολυπλοκότητα του εµπορίου που διεξάγεται από κάθε χώρα, καλύπτοντας πάνω από το 95% του παγκόσµιου εµπορίου και αφορά πάνω από 5000 προϊόντα σε ανάλυση 6 ψηφίων του εναρµονισµένου δείκτη (HS). Ο ITC δηµιούργησε ένα δείκτη µε σκοπό να µπορεί να ελέγχει και να αξιολογεί την απόδοση των εξαγωγών καθώς και την ανταγωνιστικότητα κάθε τοµέα αλλά και κάθε χώρας. Ο ΤΡΙ υπολογίζει το επίπεδο της ανταγωνιστικότητας ενός εξαγωγικού τοµέα πραγµατοποιώντας συγκρίσεις µε άλλες χώρες. Φωτίζει γιατί µια χώρα κερδίζει ή χάνει από το µερίδιο της παγκόσµιας αγοράς, αλλά και σε ποια προϊόντα και σε ποιες αγορές θα έπρεπε να δραστηριοποιηθεί ( Ο ΤΡΙ προκύπτει από το συνδυασµό 14 ποσοτικών δεικτών οι οποίοι αφορούν: Το γενικό προφίλ Τη θέση της χώρας τα τελευταία χρόνια Τις αλλαγές στις εξαγωγές τα τελευταία χρόνια ( ) Στη συνέχεια γίνεται µία σύνθετη ταξινόµηση της συνολικής θέσης της χώρας µε τα εξής κριτήρια: 1. την αξία των καθαρών εξαγωγών 2. τις εξαγωγές per capita 3. το παγκόσµιο µερίδιο αγοράς 4. τη διαφοροποίηση προϊόντων 5. τη διαφοροποίηση αγοράς 34

35 Α. Παρούσα θέση της χώρας Β. Γενικό προφίλ Γ. Ανάλυση της µεταβολής του µεριδίου της παγκόσµιας αγοράς Α1. Αξία καθαρών Β1. Αξία των εξαγωγών Γ1. Μεταβολή του µεριδίου της εξαγωγών παγκόσµιας αγοράς Α2. Αξία εξαγωγών κατά Β2. Τάση των εξαγωγών κεφαλή Α3. Μερίδιο στην παγκόσµια Β3. Μερίδιο αγοράς των αγορά εθνικών εξαγωγών Α4. ιαφοροποίηση προϊόντος Β4. Μερίδιο αγοράς των και συγκέντρωσης εθνικών εισαγωγών Α5. ιαφοροποίηση χωρών Β5. Μεταβολή στις κατά κεφαλήν εξαγωγές Β6. Σχετική αξία µονάδων Πίνακας 3.1 (Πηγή: International Trade Center) Β7. Προσαρµογή στην παγκόσµια απαίτηση Α. Παρούσα θέση της χώρας Α1. Αξία καθαρών εξαγωγών: αφορά τη διαφορά των εξαγωγών από τις εισαγωγές και αποτελεί ένα αξιόπιστο δείκτη για δύο λόγους. α) οι καθαρές εξαγωγές µειώνουν τις re-exports, διαφορετικά εισάγεται µία ψευδοµεταβλητή στα δεδοµένα, β) ο δείκτης λαµβάνει υπόψη την παγκόσµια διαίρεση της παραγωγικής διαδικασίας. Συνήθως οι εξαγωγές αφορούν τον ίδιο τοµέα και εισάγουν την καθετοποίηση της χώρας στα διάφορα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας. Α2. Αξία εξαγωγών κατά κεφαλή: ο συγκεκριµένος δείκτης δείχνει την εξωτερική εικόνα της χώρας και το µέγεθος της εγχώριας παραγωγής στην παγκόσµια αγορά. 35

36 Α3. Μερίδιο στην παγκόσµια αγορά: αφορά το µερίδιο αγοράς της χώρας στις παγκόσµιες εξαγωγές και ισούται µε τον λόγο των εξαγωγών της χώρας προς τις παγκόσµιες εξαγωγές. Α4. ιαφοροποίηση προϊόντος και συγκέντρωσης: µετριέται µέσω των εξαγωγών και αποτελεί ένα καλό δείκτη για τη περιγραφή της δοµής της παραγωγής και το µέγεθος της ανάπτυξης της εκάστοτε βιοµηχανίας. Αυτή η ποικιλοµορφία περιορίζει την εξάρτηση της χώρας από ένα µικρό αριθµό προϊόντων και πλέον η χώρα δεν είναι τόσο ευάλωτη σε εξωτερικά σοκ. Για να ποσοτικοποιηθεί ο βαθµός διαφοροποίησης προϊόντος υπολογίζονται δύο επιµέρους δείκτες : α) ο αριθµός των συναφών προϊόντων και β) το εύρος που είναι ακριβώς το αντίστροφο της συγκέντρωσης. Ο υπολογισµός της διαφοροποίησης προϊόντος σου δίνει τη δυνατότητα να διακρίνεις σε κάθε χώρα των αριθµό των όµοιων εξαγώγιµων προϊόντων που οδηγούν σε συγκέντρωση των εξαγωγών. Όσο µεγαλύτερος είναι ο δείκτης τόσο µεγαλύτερη είναι και η διαφοροποίηση των εξαγωγών, άρα και υψηλότερα στην κατάταξη, κάτι που αποτελεί συνάρτηση τόσο της διαφοροποίησης προϊόντος αλλά και της αγοράς. Α5. ιαφοροποίηση χωρών: η διαφοροποίηση των χωρών µειώνει την εξάρτηση µιας χώρας από τον µικρό αριθµό αγορών εξαγωγών και ως εκ τούτου η ευπάθεια στους κλονισµούς µέσα στις χώρες προορισµού. Η αύξηση στην κατάταξη σηµαίνει αύξηση στο επίπεδο διαφοροποίησης των αγορών. Όσο µεγαλύτερη η αξία δεικτών, τόσο µεγαλύτερη η διαφοροποίηση αγορών και συνεπώς όσο καλύτερη η ταξινόµηση( Β. Γενικό προφίλ 36

37 Β1. Αξία των εξαγωγών: η αξία των συνολικών εξαγωγών κάθε χώρας ανά τοµέα για το τρέχον έτος. Β2. Τάση των εξαγωγών: Μέσος όρος ανά αύξηση έτους των τιµών εξαγωγής από το έτος Β3 (Β4). Μερίδιο αγοράς των εθνικών εξαγωγών (εισαγωγών):αυτό αναφέρεται στο µερίδιο των εξαγωγών (εισαγωγές) κάθε τοµέα σε σχέση µε τις συνολικές εξαγωγές (εισαγωγές) κάθε χώρας. Β5. Μεταβολή στις κατά κεφαλήν εξαγωγές: Το επίπεδο εξαγωγών καθορίζεται από τη ζήτηση για τα προϊόντα µιας χώρας στη παγκόσµια αγορά και τη δυνατότητα µιας χώρας να ικανοποιήσει εκείνη την ζήτηση, η οποία µπορεί να αφορά το µέγεθός της. Ως εκ τούτου, η αξία κατά κεφαλήν εξαγωγές επιδεικνύουν πόσο ανοιχτή είναι η χώρα. Οποιαδήποτε αλλαγή σε αυτό τον δείκτη αντανακλά στην πορεία της χώρας στην παγκόσµια αγορά. Β6. Σχετική αξία µονάδων: Το RUV (relative unit value) κάθε τοµέα υπολογίζεται ως ο λόγος της µέσης αξίας κάθε εξαγωγικής µονάδας για µια χώρα προς την µέση αξία της παγκόσµιας µονάδας. Το σηµείο αναφοράς ή η µέση σχετική αξία µονάδων είναι το 1. Εάν το RUV είναι µικρότερο (µεγαλύτερο) του 1, η χώρα εξάγει το προϊόν του σε µια χαµηλότερη (υψηλότερη) τιµή από την παγκόσµια µέση τιµή για κάθε µονάδα. Σύµφωνα µε τις νέες θεωρίες του διεθνούς εµπορίου, τα προϊόντα διαφοροποιούνται από την ποιότητα, η όποια απεικονίζεται συχνά από τις διαφορές στην τιµή. Συνεπώς, οι τιµές θεωρούνται ως έµµεσος δείκτης ποιότητας των διαφοροποιηµένων προϊόντων Β7. Προσαρµογή στην παγκόσµια απαίτηση: αυτός ο δείκτης υπολογίζεται µε σκοπό την ταξινόµηση των χωρών σύµφωνα µε τη δυνατότητα της χώρας να 37

38 προσαρµοστεί στη δυναµική της παγκόσµιας απαίτησης ( Γ. Ανάλυση της µεταβολής του µεριδίου της παγκόσµιας αγοράς Γ1. Μεταβολή του µεριδίου της παγκόσµιας αγοράς: το µερίδιο παγκόσµιας αγοράς είναι η διαφορά στο µερίδιο της παγκόσµιας αγοράς της χώρας µεταξύ του χρόνου 0 και του χρόνου t. Εάν είναι θετικό, η χώρα έχει αυξήσει το µερίδιο παγκόσµιας αγοράς της ΑΠO ΟΣΗ ΕΞΑΓΩΓΩΝ Η συµµετοχή στο διεθνές εµπόριο έχει γίνει ένας από τους βασικούς παράγοντες στην αύξηση των εταιριών και την ευηµερία των χωρών. Πληροφορίες για τα χαρτοφυλάκια εξαγωγής πολλών αναπτυσσόµενων χωρών παραµένουν ελλιπείς, και είναι συχνά δύσκολο για τους φορείς που χαράζουν εµπορικές πολιτικές στις αναπτυσσόµενες χώρες να αξιολογήσουν τις οµάδες προϊόντων που έχουν ένα συγκριτικό πλεονέκτηµα στις χώρες τους. Σκοπός αυτής της εφαρµογής είναι να γίνει µια επισκόπηση της εξαγωγικής απόδοσης κάθε χώρας και να απαντήσει στα παρακάτω ερωτήµατα: Ποια είναι τα κύρια προϊόντα εξαγωγής κάθε χώρας; Πώς συγκεντρωµένο ή διαφοροποιηµένο είναι το χαρτοφυλάκιο εξαγωγής κάθε χώρας από την άποψη των προϊόντων; Ποια είναι τα προϊόντα στα οποία η χώρα έχει αποδώσει καλύτερα από άλλες χώρες και έχει αυξηθεί το διεθνές µερίδιο αγοράς της; Ποια προϊόντα εξαγωγής µένουν πίσω; 38

39 Μέχρι ποιο σηµείο τα κύρια προϊόντα εξαγωγής τοποθετούνται σε αναπτυσσόµενες ή σε παρακµάζουσες αγορές; Σχήµα 3.1 (Πηγή: International Trade Center) Στη συνέχεια θα ακολουθήσει ανάλυση του δυναµικού και του δοµικού διαγράµµατος που χρησιµοποιούνται από το ITC ( Α. υναµικό διάγραµµα Αυτό το διάγραµµα παρουσιάζει την απόδοση των 20 κυριότερων οµάδων εξαγώγιµων προϊόντων της εκάστοτε χώρας που µελετούµε. Το διάγραµµα παρουσιάζει την εξαγόµενη αξία των προϊόντων (µέγεθος των φυσαλίδων), και συγκρίνει την εθνική αύξηση στο µερίδιο της παγκόσµιας αγοράς (οριζόντιος άξονας) µε την αύξηση της διεθνούς ζήτησης (κάθετος άξονας). Το διάγραµµα δείχνει επίσης τη µέση ονοµαστική ανάπτυξη των παγκόσµιων εισαγωγών κατά την ίδια περίοδο, (οριζόντια γραµµή αναφοράς). Επιπλέον, η κάθετη γραµµή (δηλ. η γραµµή του σταθερού µεριδίου της 39

40 παγκόσµιας αγοράς) χωρίζει το διάγραµµα σε δύο µέρη: εξαγωγές των οµάδων προϊόντων το δικαίωµα αυτής της γραµµής της χώρας έχει αυξηθεί γρηγορότερα από τις παγκόσµιες εισαγωγές και µε αυτόν τον τρόπο αύξησε το µερίδιό τους στην παγκόσµια αγορά. Αντιθέτως, οµάδες προϊόντων αριστερά της κάθετης γραµµής υφίστανται µια µείωση στο µερίδιο παγκόσµιας αγοράς τους. Οι κατακόρυφες και οι οριζόντιες γραµµές αναφοράς είναι ιδιαίτερου ενδιαφέροντος από µια εµπορική αναπτυξιακή προοπτική, δεδοµένου ότι διαιρούν το διάγραµµα σε τέσσερα τεταρτηµόρια µε διαφορετικά χαρακτηριστικά. Για ευκολία στην αναφορά, σε κάθε ένα από αυτά τα τεταρτηµόρια έχει δοθεί ένα όνοµα. Αυτή η προσέγγιση "µητρών" ή "τεταρτηµόριων" εµπνέεται από τα πρότυπα χαρτοφυλακίων των εταιριών που χρησιµοποιούνται ευρέως στο µάρκετινγκ, όπως the Boston matrix model or the general electric model (Intracen). Οι τέσσερις αγορές που αντιστοιχούν σε κάθε ένα από αυτά τα τεταρτηµόρια είναι οι εξής: Σηµαντικές και δυναµικές αγορές (πάνω δεξί τεταρτηµόριο): Αυτά είναι τα προϊόντα εξαγωγής για τα οποία η χώρα τα έχει καταφέρει πολύ καλά. Περιλαµβάνονται προϊόντα που έχουν αυξανόµενους ρυθµούς ανάπτυξης στο παγκόσµιο εµπόριο γενικά, και για το οποίο η χώρα ήταν σε θέση να ξεπεράσει την ανάπτυξη της παγκόσµιας αγοράς και η χώρα έχει αυξήσει το µερίδιό της στις παγκόσµιες εισαγωγές. Οι εξαγωγείς αυτών των προϊόντων έχουν αποδείξει τη διεθνή ανταγωνιστικότητά τους κατά τη διάρκεια των πρόσφατων ετών. Προσπάθειες εµπορικής προώθησης και διαφήµισης για αυτά τα προϊόντα θεωρούνται εξαιρετικά ασφαλείς µέθοδοι, δεδοµένου ότι υπάρχουν εθνικές επιτυχηµένες περιπτώσεις που µπορούν να χρησιµοποιηθούν ως σηµεία 40