H ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗ CPAP ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΥΠΝΟΑΠΝΟΪΚΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "H ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗ CPAP ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΥΠΝΟΑΠΝΟΪΚΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ"

Transcript

1 AΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΦΥΜΑΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ : ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΚΩΝ. ΖΑΡΟΓΟΥΛΙΔΗΣ ΠΑΝΕΠ. ΕΤΟΣ Αριθμ H ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗ CPAP ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΥΠΝΟΑΠΝΟΪΚΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΦΕΚΕΤΕ ΚΑΤΑΛΙΝ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΟΣ-ΕΝΤΑΤΙΚΟΛΟΓΟΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΥΠΟΒΛΗΘΗΚΕ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

2 Η ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΙΟΥΜΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ (ΕΠΙΒΛΈΠΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ) HΛΟΝΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΟΜΟΤΙΜΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΚΟΝΤΑΚΙΩΤΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ, ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Η ΕΠΤΑΜΕΛΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: ΚΙΟΥΜΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ HΛΟΝΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΟΜΟΤΙΜΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΚΟΝΤΑΚΙΩΤΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ, ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΤΑΚΑ ΑΘΑΝΑΣΙΑ, ΕΠΙΚΟΥΡΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΠΙΤΣΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ, ΕΠΙΚΟΥΡΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΚΑΖΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΣΤΑΝΟΠΟΥΛΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ «H έγκριση της διδακτορικής διατριβής υπό της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, δεν υποδηλοί αποδοχή των γνωμών του συγγραφέως.» (Νόμος 5343/32, άρθρο και ν. 1268/82, άρθρο 50 8) 2

3 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ-ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΓΑΡΥΦΑΛΛΟΣ 3

4 Στην μνήμη της μητέρας μου Στην οικογένειά μου 4

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΥΠΟΜΝΗΜΑ. 6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ. 10 Ι. ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΩΝ ΑΠΝΟΙΩΝ-ΥΠΟΠΝΟΙΩΝ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ.. 15 Α. Ορισμός. 15 Β. Επιπολασμός ΣΑΑΥΥ.. 16 Γ. Παθοφυσιολογία του ΣΑΑΥΥ 20 Δ. Κλινικές εκδηλώσεις ΣΑΑΥΥ. 23 Ε. Διάγνωση του ΣΑΑΥΥ. 27 ΣΤ. Θεραπευτική αντιμετώπιση του ΣΑΑΥΥ Η ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΔΑΠΑΝΗ 35 Α. Ορισμός.. 35 Β. Υπολογισμός της ενεργειακής δαπάνης ΤΟ ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ.. 46 Α. Ορισμός και σύντομη ιστορική αναδρομή 46 Β. Παθοφυσιολογία μεταβολικού συνδρόμου. 48 Γ. Επιδημιολογία του μεταβολικού συνδρόμου ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΟΥ ΣΑΑΥΥ ΜΕ ΤΟΝ ΜΡΗ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ: ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ 56 5

6 ΙΙ ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 61 Α. Πληθυσμός της μελέτης 61 Β. Μετρούμενες μεταβλητές.. 63 Γ. Διαδικασίες που ακολουθήθηκαν. 64 Δ. Στατιστική ανάλυση ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 78 Α) Αρχική κοόρτη Β) Μελέτη ασθενών-μαρτύρων ΣΥΖΗΤΗΣΗ 111 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. 118 ΠΕΡΊΛΗΨΗ ABSTRACT ΠΑΡΆΡΤΗΜΑ

7 Υπόμνημα Συντομογραφίες ΑΕΕ AHI ΑΝΣ AASM ΑΜΣ ΑΠ ΑΥ BMI BMR ΒΣ CI CMS CPAP δ ΔΜΣ Αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο Δείκτης Απνοιών/Υποπνοιών (Apnea/Hypopnea Index) Αυτόνομο νευρικό σύστημα Αμερικάνική Εταιρία Ύπνου ΑΛΙΠΟΣ ΜΑΖΑ ΣΩΜΑΤΟΣ Αρτηριακή πίεση Αρτηριακή Υπέρταση Δείκτης μάζας σώματος (Body Mass Index) Βασικός Μεταβολικός Ρυθμός (Basic Metabolic Rate) Σωματικό βάρος Καρδιακός Δείκτης (Cardiac Index) CENTERS FOR MEDICARE AND MADICAID Συνεχής θετική πίεση στους αεραγωγούς (Continuous Positive Airway Pressure) δευτερόλεπτα Δείκτης Μάζας Σώματος 7

8 ERS FiO 2 FeO 2 HDL ΗΕΓ ΗΚΓ ΗΜΓ ΗΟΓ IDS IDF kcal LDL ΜΑΑ ΜΡΗ ΜΣ NEAT NEFA Ευρωπαϊκή Πνευμονολογική Εταιρεία (European Respiratory Society) Κλάσμα Οξυγόνου στον εισπνεόμενο αέρα Κλάσμα Οξυγόνου στον εκπνεόμενο αέρα Λιποπρωτεΐνες υψηλής πυκνότητας (High Density Lipoprotein) Ηλεκτροεγκεφαλογράφημα Ηλεκτροκαρδιογράφημα Ηλεκτρομυογράφημα Ηλεκτροοφθαλμογράφημα Διεθνής Εταιρία Σακχαρώδους Διαβήτη International Diabetes Federation kilocalorie (χιλιοθερμίδα) Λιποπρωτεΐνες χαμηλής πυκνότητας (Low Density Lipoprotein) Μονάδα Αναπνευστικής Ανεπάρκειας Μεταβολικός ρυθμός ηρεμίας Μεταβολικό Σύνδρομο Παραγωγή θερμότητας εκτός σωματικής άσκησης (Non- Exercise Activity Thermogenesis) Μη εστεροποιημένα λιπαρά οξέα (Non-Esterified Fatty Acids) 8

9 NHAN ES OD ΟΗΕΔ OSA PLMI PSG RR National Health and Nutrition Examination Survey Επεισόδια αποκορεσμού (Oxygen Desaturation Events) ολική ημερήσια ενεργειακή δαπάνη Σύνδρομο Αποφρακτικών Απνοιών και Υπόπνοιων στον Ύπνο Περιοδική κίνηση των άκρων (Periodic Limb Movement Index) Πολυσωματοκαταγραφική μελέτη ύπνου Σχετικός κίνδυνος (Relative Risk) REE Δαπάνη ενέργειας κατά την ηρεμία (Resting Energy Expenditure) RMR SE SEE SGOT Μεταβολικός ρυθμός ηρεμίας Αποδοτικότητα ύπνου (Sleep Efficiency) Ενεργειακή δαπάνη κατά τον ύπνο (Sleep Energy Expenditure) Οξαλοξική Τρανσαμινάση SpO2 SSS ΣΑΑΥΥ ΣΑΥ ΣΔ Κορεσμός της οξυαιμοσφαιρίνης σφυγμομετρικά Sanford Sleepiness Scale Σύνδρομο Αποφρακτικών Απνοιών και Υποπνοιών στον Ύπνο ΣΑΑΥΥ Σακχαρώδης Διαβήτης 9

10 συν TNF-α TRT TST un2 συνεργάτες Παράγων νέκρωσης των όγκων (Tumor Necrosis Factor) Συνολικός χρόνος καταγραφής (Total recording time) Συνολικός χρόνος ύπνου (Total Sleep Time) Συνολικό άζωτο των ούρων V E /I Κατά λεπτό αερισμός (με βάση τον εκπνεόμενο/εισπνεόμενο όγκο του αέρα) V CO 2 Παραγωγή διοξειδίου του άνθρακα V O 2 Κατανάλωση Οξυγόνου VLDL WHR Λιποπρωτεΐνες πολύ χαμηλής πυκνότητας (Very Low Density Lipoprotein) Αναλογία περιμέτρων μέσης/ γοφών (Waist to Hip Ratio) 10

11 Πρόλογος Το Σύνδρομο Αποφρακτικών Απνοιών και Υποπνοιών στον Ύπνο (ΣΑΑΥΥ) είναι μια κοινή νόσος, γνωστή από τη δεκαετία του Χαρακτηρίζεται από την παρουσία διακοπών της αναπνοής (άπνοιες/υπόπνοιες), πτώση του κορεσμού της οξυαιμοσφαιρίνης και μικροαφυπνίσεων κατά τον ύπνο, ενώ κατά τη διάρκεια της ημέρας είναι αυξημένη η πιθανότητα να συνοδεύεται από υπνηλία, γνωσιακές διαταραχές, καρδιαγγειακές διαταραχές, συστηματική φλεγμονή και διαταραχές του μεταβολισμού. Το ΣΑΑΥΥ φαίνεται όμως ότι έχει και σημαντικές κοινωνικο-οικονομικές προεκτάσεις αφού τα επί μέρους χαρακτηριστικά του, όπως ο υψηλός δείκτης απνοιών-υποπνοιών κατά τον ύπνο, ο χαμηλός νυκτερινός κορεσμός της οξυαιμοσφαιρίνης, η εκσεσημασμένη ημερήσια υπνηλία και ο υψηλός κίνδυνος καρδιαγγειακών επιπλοκών, σχετίζονται με αυξημένη πιθανότητα τροχαίου ατυχήματος και μεγάλο αριθμό χαμένων εργατοωρών (μειωμένη παραγωγικότητα). Η παθοφυσιολογία του ΣΑΑΥΥ είναι πολύπλοκη και αποτελεί αντικείμενο συστηματικής μελέτης, ενώ τα δεδομένα που υπάρχουν για την επίδραση του ΣΑΑΥΥ σε παραμέτρους ενεργειακής δαπάνης, όπως είναι ο μεταβολικός ρυθμός ηρεμίας είναι λίγα και επί του παρόντος αντικρουόμενα. Η ενδεδειγμένη θεραπεία του συνδρόμου είναι η εφαρμογή της συσκευής συνεχούς θετικής τελοεκπνευστικής πίεσης (CPAP) μέσω ρινικής ή στοματορινικής μάσκας κατά την διάρκεια του ύπνου. Η έναρξη της θεραπείας με την CPAP προϋποθέτει τη σωστή διάγνωση του συνδρόμου, όπως επίσης και τη συνεχή παρακολούθηση της πορείας του ασθενούς. 11

12 Το μεταβολικό σύνδρομο (ΜΣ) είναι ο συνήθης όρος που χρησιμοποιείται για να συμπεριλάβει την παχυσαρκία, την αντίσταση στην ινσουλίνη, την αρτηριακή υπέρταση και την δυσλιπιδαιμία. Το σύνδρομο ΜΣ επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, και συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου και διαβήτη τύπου ΙΙ. Πολυάριθμα επιδημιολογικά δεδομένα συσχετίζουν την παρουσία του μεταβολικού συνδρόμου με το ΣΑΑΥΥ, καθώς οι δύο αυτές καταστάσεις μοιράζονται κοινούς προδιαθεσικούς παράγοντες, ενώ η συνύπαρξή τους πολλαπλασιάζει περαιτέρω τον κίνδυνο καρδιακής νόσου. Η παρούσα διδακτορική διατριβή πραγματεύεται αφενός την επίδραση του ΣΑΑΥΥ και της θεραπείας του με CPAP στον μεταβολικό ρυθμό ηρεμίας και αφετέρου την σχέση του ΣΑΑΥΥ με πολυάριθμες κλινικές και εργαστηριακές παραμέτρους του μεταβολικού συνδρόμου. Αποτελείται από δύο επί μέρους τμήματα: το γενικό και το ειδικό. Το πρώτο μέρος, η γενική εισαγωγή, συγκροτείται από τέσσερα επί μέρους κεφάλαια με τις ακόλουθες επικεφαλίδες: α) «σύνδρομο αποφρακτικών απνοιώνυποπνοιών στον ύπνο» στο οποίο περιγράφονται οι ορισμοί, τα επιδημιολογικά στοιχεία, η κλινική εικόνα, η θεραπευτική αντιμετώπιση και οι συννοσηρότητες του ΣΑΑΥΥ, β) «η ενεργειακή δαπάνη», στο οποίο επιχειρείται να περιγραφεί η έννοια της ενεργειακής δαπάνης, τα επί μέρους τμήματά της και ο τρόπος υπολογισμού τους, γ) «το μεταβολικό σύνδρομο» στο οποίο περιγράφεται ο ορισμός, η παθοφυσιολογία και η επιδημιολογία του συνδρόμου, και τέλος δ) «συσχέτιση του ΣΑΑΥΥ με τον ΜΡΗ και το μεταβολικό σύνδρομο: σύντομη ανασκόπηση της βιβλιογραφίας» όπου περιγράφεται η υπάρχουσα γνώση αναφορικά με 12

13 τη συσχέτιση των τριών αυτών καταστάσεων και τα κενά στην υπάρχουσα βιβλιογραφία. Το δεύτερο, ειδικό μέρος αποτελείται από τέσσερεις ενότητες που τιτλοφορούνται: α) «σκοπός της μελέτης» όπου περιγράφεται αναλυτικά ο σκοπός της διδακτορικής διατριβής, β) «υλικό και μέθοδοι», στο οποίο περιγράφεται με λεπτομέρεια ο πληθυσμός της μελέτης και οι κλινικοεργαστηριακές τεχνικές που υιοθετήθηκαν για την εξαγωγή των αποτελεσμάτων, γ) «αποτελέσματα», στο οποίο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα του ερευνητικού πρωτοκόλλου συνοδευόμενα από αντίστοιχους πίνακες και γραφήματα, και δ) «συζήτηση» όπου σχολιάζονται τα αποτελέσματα της παρούσας εργασίας με βάση τα έως τώρα ευρήματα της διεθνούς βιβλιογραφίας. Η παρούσα διδακτορική διατριβή εκπονήθηκε στο Εργαστήριο Ελέγχου της Αναπνοής στον Ύπνο της Μονάδας Αναπνευστικής Ανεπάρκειας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, υπό την διεύθυνση της καθηγήτριας κας Παρασκευής Αργυροπούλου-Πατάκα, την οποία και ευχαριστώ για την παρακίνησή της για την πραγματοποίηση του παρόντος πονήματος. Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον επιβλέποντα της διατριβής κο Ιωάννη Κιουμή αναπληρωτή καθηγητή Πνευμονολογίας και Λοιμωξιολογίας για τις ουσιαστικές υποδείξεις του και τις πολύτιμες συμβουλές του καθ όλη της διάρκεια εκτέλεσής της. Επιπλέον, ευχαριστώ τον αναπληρωτή καθηγητή Πνευμονολογίας κο Θεόδωρο Κοντακιώτη για τη συμβολή του στην ανάλυση των δεδομένων αυτής της έρευνας και την υπομονή του να με ενθαρρύνει να αντιμετωπίσω τις δυσκολίες της εκπόνησης αυτού του έργου. Ο καθηγητής Παθολογίας κος Γεώργιος Ηλωνίδης, μέλος της 13

14 τριμελούς συμβουλευτικής επιτροπής παρείχε επιπλέον χρήσιμες οδηγίες στην ολοκλήρωση της διατριβής αυτής και τον ευχαριστώ θερμά. Επιπλέον, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον συνάδελφο Πνευμονολόγο κο Νικόλαο Χαβούζη για τη συλλογή και επεξεργασία μεγάλου μέρους του υλικού των πολυυπνογραφικών μελετών και την συνάδελφο Πνευμονολόγο κα Αφροδίτη Μπούτου για τις υποδείξεις της στη σύνταξη των κειμένων και για την τεχνική της υποστήριξη στην συγγραφή. Τέλος, θα ήταν παράλειψή μου να μη ευχαριστήσω τη Γενική Ιατρό κα Ιωάννα Αθανασίου για την τεχνική υποστήριξη στην καταγραφή των δεδομένων, κατά την διάρκεια των μελετών και την συνάδελφο επίκουρη καθηγήτρια Πνευμονολογίας κα Αθανασία Πατάκα για τις υποδείξεις της στην ολοκλήρωση του πονήματος αυτού. Ευχαριστώ και την κα Δασύρα Ζαγκλίν, φιλόλογο, για την επιμελή διόρθωση του κειμένου αυτού. Επίσης θα ήθελα να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στους πολυάριθμους ασθενείς που συμμετείχαν στη μελέτη αυτή, για την υπομονή τους κατά τη συλλογή των δεδομένων. 14

15 Ι. ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 15

16 1. ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΩΝ ΑΠΝΟΙΩΝ-ΥΠΟΠΝΟΙΩΝ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ Α) Ορισμός Το σύνδρομο αποφρακτικών απνοιών/υποπνοιών στον ύπνο (ΣΑΑΥΥ) (obstructive sleep apnea/hypopnea syndrome, OSAS) χαρακτηρίζεται από επεισόδια μερικής ή πλήρους απόφραξης των ανώτερων αεραγωγών κατά τον ύπνο. Τα επεισόδια αυτά προκαλούν διακοπή (άπνοια) ή περιορισμό (υπόπνοια) της ροής του αέρα και οδηγούν σε μικροαφυπνίσεις, οι οποίες αποκαθιστούν την βατότητα των ανώτερων αεραγωγών. Οι κυκλικές εναλλαγές απνοιών/υποπνοιών επαναλαμβάνονται αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της νύχτας, οδηγώντας στον κατακερματισμό του ύπνου(1). Σύμφωνα με τις θέσεις ομοφωνίας της Αμερικανικής Εταιρίας Ύπνου (American Academy of Sleep Medicine, AASM) (2) το ΣΑΑΥΥ ορίζεται από την παρουσία 5 ή περισσότερων επεισοδίων άπνοιας ή υπόπνοιας ανά ώρα, σε συνδυασμό με ημερήσια συμπτώματα (π.χ. υπερβολική υπνηλία ή γνωσιακές διαταραχές) ή από την παρουσία 15 ή περισσότερων επεισοδίων αποφρακτικών απνοιών ή υποπνοιών ανά ώρα χωρίς απαραίτητα την παρουσία άλλων συμπτωμάτων. Η αποφρακτική άπνοια ορίζεται κλινικά ως η διακοπή της ροής του αέρα τουλάχιστον για 10 δευτερόλεπτα, κατά τη διάρκεια της οποίας υπάρχει μηχανική προσπάθεια για την πραγματοποίηση της αναπνοής (3). Για την υπόπνοια έχουν χρησιμοποιηθεί πολυάριθμοι ορισμοί και δεν υπάρχει σαφής ομοφωνία. Βασιζόμενοι στα Centers for Medicare and Medicaid Services (CMS), ένας αποδεκτός ορισμός της υπόπνοιας είναι ένα παθολογικό αναπνευστικό επεισόδιο με τουλάχιστον 30% 16

17 μείωση των θωρακοκοιλιακών κινήσεων ή της ροής του αέρα σε σχέση με το σύνηθες επίπεδο, η οποία διαρκεί τουλάχιστον 10 δευτερόλεπτα και συνοδεύεται από αποκορεσμό μεγέθους 4% (3). Σε αντιδιαστολή με την αποφρακτική άπνοια περιγράφεται και η κεντρική άπνοια. Αυτή αποτελεί διακοπή της ροής του αέρα τουλάχιστον για 10 δευτερόλεπτα, η οποία δε συνοδεύεται από αναπνευστική προσπάθεια. Οι κεντρικές άπνοιες δε θα αποτελέσουν ειδικό αντικείμενο της παρούσας διατριβής (3). Αντικειμενικά, το ΣΑΑΥΥ ταξινομείται σε ήπιο, μετρίου βαθμού ή σοβαρό, ανάλογα με τον αριθμό των απνοιών/υποπνοιών την ώρα, ως εξής: α) Ήπιο ΣΑΑΥΥ: AHI=5-14/h. Συνοδεύεται συνήθως από ελάχιστες τιμές του κορεσμού του αρτηριακού αίματος σε οξυγόνο (SPΟ 2 )=86-90% β) Μετρίου βαθμού ΣΑΑΥΥ: AHI=15-29/h. Συνοδεύεται συνήθως από ελάχιστες τιμές SPO 2 =70-85% γ) Σοβαρό ΣΑΑΥΥ: AHI 30/h. Συνοδεύεται συχνά από ελάχιστες τιμές SPO 2 <70%.(4) Β) Επιπολασμός ΣΑΑΥΥ Πληθυσμιακές μελέτες έδειξαν ότι περίπου 4% των αντρών και 2% των γυναικών ηλικίας μεγαλύτερης των 50 ετών πάσχουν από συμπτωματικό ΣΑΑΥΥ (5). Ωστόσο, το ΣΑΑΥΥ είναι πολύ συχνά ασυμπτωματικό και ο επιπολασμός των ατόμων με ΣΑΑΥΥ που δεν 17

18 παρουσιάζουν κλινικό σύνδρομο μπορεί να φτάνει το 20-30% (6). Με βάση αυτά τα δεδομένα φαίνεται ότι το ΣΑΑΥΥ είναι η δεύτερη συχνότερη πάθηση του αναπνευστικού συστήματος, με συχνότητα που υπολείπεται μόνο αυτής του άσθματος (1). Οι ασθενείς με ΣΑΑΥΥ είναι συνηθέστερα άρρενες, παχύσαρκοι και ηλικίας άνω των 65 ετών. Η παχυσαρκία αποτελεί τον πλέον σημαντικό παράγοντα κινδύνου για την εκδήλωση ΣΑΑΥΥ: μια αύξηση του σωματικού βάρους κατά 10% αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης ΣΑΑΥΥ κατά 6 περίπου φορές (7). Υπολογίζεται ότι μεταξύ λευκών αντρών και γυναικών με BMI μεταξύ 25 και 28, ένας στους πέντε ενήλικες έχει τουλάχιστον ήπιο ΣΑΑΥΥ και ένας στους δεκαπέντε, έχει τουλάχιστον μέτριο ΣΑΑΥΥ (8). Το πρότυπο της ανδρικής παχυσαρκίας, και ιδιαίτερα η εναπόθεση λίπους στον κορμό και την περιοχή του αυχένα, μπορεί να προδιαθέτει σε εκδήλωση ΣΑΑΥΥ. Επιπλέον, οι ορμόνες του φύλου είναι πιθανόν να επηρεάζουν τον νευρολογικό έλεγχο των μυών που συμμετέχουν στη διακύμανση της διαμέτρου των ανώτερων αεραγωγών, καθώς και τον νευρικό έλεγχο της αναπνοής. Επιπολασμός ΣΑΑΥΥ και εθνικότητα: Ο επιπολασμός του ΣΑΑΥΥ έχει περιγραφεί για λίγους πληθυσμούς πλην των Δυτικών χωρών, επομένως οι πιθανές εθνικές διαφορές στον επιπολασμό του ΣΑΑΥΥ, καθώς και η παγκόσμιας κλίμακας σημασία του για τη δημόσια υγεία, δεν έχουν πλήρως διερευνηθεί. Οι υπάρχουσες μελέτες έχουν παραδοσιακά διερευνήσει την συχνότητα εμφάνισης της νόσου με βάση γεωγραφικές περιοχές, ωστόσο είναι συχνά δύσκολο να διακριθούν οι εθνικές διαφορές λόγω γενετικών παραγόντων ή εξ αιτίας 18

19 διαφορετικών πολιτιστικών επιδράσεων στη δίαιτα και στον τρόπο ζωής (8). Παράδειγμα τέτοιων διαφοροποιήσεων μεταξύ των μελετών αποτελεί ο επιπολασμός του ΣΑΑΥΥ σε Αφρο-αμερικανούς, συγκριτικά με Καυκάσιους. Οι Ancoli-Israel και συνεργάτες διαπίστωσαν ότι μεταξύ πληθυσμού ενηλίκων άνω των 65 ετών, οι οποίοι μελετήθηκαν στην κοινότητα, η πιθανότητα διάγνωσης του ΣΑΑΥΥ ήταν 2,5 φορές μεγαλύτερη σε Αφρο-αμερικανούς, σε σχέση με Καυκάσιους, μετά από διόρθωση για το BMI και άλλους παράγοντες (9). Αντίθετα στην πολυκεντρική Sleep Heart Health Study, στην οποία μελετήθηκαν περισσότερα από 6000 άτομα, ο επιπολασμός του ΣΑΑΥΥ δεν ήταν μεγαλύτερος μεταξύ των Αφρο-αμερικανών, σε σύγκριση με τους Καυκάσιους (10). Δυστυχώς δεν υπάρχουν καθόλου επιδημιολογικά στοιχεία από την Αφρική, ώστε να γίνει άμεση σύγκριση. Περιορισμένα είναι και τα στοιχεία που αφορούν στον επιπολασμό του ΣΑΑΥΥ στην Ασία. Οι Ip και συνεργάτες, χρησιμοποιώντας πολυκαταγραφική μελέτη ύπνου στο εργαστήριο κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο επιπολασμός του ΣΑΑΥΥ μεταξύ Κινέζων ανδρών και Κινέζων γυναικών στο Hong Kong ήταν παραπλήσιος με αυτόν των Καυκάσιων (10, 11). Ωστόσο, τα αποτελέσματα μπορούν να αμφισβητηθούν, καθώς η συχνότητα της παχυσαρκίας είναι πολύ μικρότερη στους Ασιατικούς πληθυσμούς, από ότι σε αυτούς του Δυτικού Κόσμου. Γενικά περισσότερες πληροφορίες είναι απαραίτητες αναφορικά με τον επιπολασμό του ΣΑΑΥΥ στην Αφρική, την Ασία και την περιοχή του Ειρηνικού για να διαπιστωθεί το εύρος της νόσου παγκοσμίως. Επιπλέον, επειδή οι περιβαλλοντικοί και γενετικοί παράγοντες διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των περιοχών αυτών και των 19

20 Δυτικών κοινωνιών, μελέτες σε γηγενείς πληθυσμούς και μετανάστες θα ήταν ιδιαίτερα διαφωτιστικές (8). Επιπολασμός ΣΑΑΥΥ και φύλο Στις περισσότερες πληθυσμιακές μελέτες, οι οποίες διερεύνησαν τον επιπολασμό του ΣΑΑΥΥ με βάση το φύλο, παρατηρήθηκε στους άνδρες μια αύξηση του κινδύνου κατά 2-3 φορές να εμφανίσουν ΣΑΑΥΥ, σε σχέση με τις γυναίκες(12), ωστόσο μικρή πρόοδος έχει επιτευχθεί για την κατανόηση αυτής της διαφοράς φύλων. Οι περισσότερες υποθέσεις αφορούν στο ρόλο των ορμονών του φύλου στην πρόκληση ΣΑΑΥΥ (13). Παρ όλα αυτά, η χορήγηση οιστρογόνων και προγεστερόνης σε άνδρες (αλλά και μετ-εμμηνοπαυσιακές γυναίκες) δεν έχει δείξει να βελτιώνει τον δείκτη απνοιών/υποπνοιών (14). Παρά το γεγονός ότι το άρρεν φύλο θεωρείται παράγοντας κινδύνου για την εκδήλωση του ΣΑΑΥΥ, ο επιπολασμός και πολλών άλλων χρόνιων ασθενειών είναι αυξημένος μεταξύ των ανδρών μέσης και μεγαλύτερης ηλικίας, σε σύγκριση με τις γυναίκες. Έρευνες πάνω στις φυλετικές διαφορές σε άλλες χρόνιες παθήσεις έδειξαν ότι οι διαφορετικοί φυλετικοί φαινότυποι, συμπεριλαμβανομένων φυσικών χαρακτηριστικών, επαγγελματικής έκθεσης και λοιπής περιβαλλοντικής έκθεσης, καθώς και συμπεριφορές απέναντι στην ατομική υγεία, θέτουν τους άντρες σε αυξημένο κίνδυνο για την εκδήλωση πολυάριθμων χρόνιων παθήσεων (8). Επιπλέον, υπάρχουν ενδείξεις - αλλά όχι αποδείξεις- οι οποίες συσχετίζουν την διαφορετική ανατομική κατασκευή των ανώτερων αεραγωγών και την εναπόθεση λίπους στους άντρες με αυξημένο τον κίνδυνο για την εκδήλωση ΣΑΑΥΥ (8). 20

21 Επιπολασμός ΣΑΑΥΥ και ηλικία Ο επιπολασμός του ΣΑΑΥΥ φαίνεται να αυξάνει με την ηλικία, ωστόσο οι τάσεις στην παιδική ηλικία, στην εφηβεία και στην ενήλικο ζωή δεν καταδεικνύουν μια σαφή, γραμμική συσχέτιση μεταξύ επιπολασμού ΣΑΑΥΥ και ηλικίας. Αρκετοί συγγραφείς έχουν δείξει ότι ο επιπολασμός του ΣΑΑΥΥ είναι ιδιαίτερα υψηλός στην ηλικία των 65 ετών (15, 16). Παρ όλα αυτά, αντί για μια συνεχή αυξητική πορεία του επιπολασμού σε μεγαλύτερες ηλικίες, οι περισσότερες μελέτες καταδεικνύουν μάλλον την ύπαρξη επιπέδου (plateau) από την ηλικία των 65 ετών και μετά. Το φαινόμενο αυτό είναι ενδεικτικό είτε της αύξησης της θνησιμότητας από το ΣΑΑΥΥ μετά από αυτή την ηλικία, είτε μιας σχετικής υποχώρησης της συχνότητας εμφάνισης του συνδρόμου σε πιο ηλικιωμένα άτομα. Ωστόσο, αυτά δεν είναι παρά υποθέσεις που θα πρέπει να επιβεβαιωθούν με περαιτέρω μελέτες (8). Γ) Παθοφυσιολογία του ΣΑΑΥΥ Τόσο ανατομικοί, όσο και νευρομυϊκοί παράγοντες εμπλέκονται στην ανάπτυξη της απόφραξης των ανώτερων αεραγωγών στο ΣΑΑΥΥ. Ο ανθρώπινος φάρυγγας μπορεί να θεωρηθεί ως ένας πτυσσόμενος σωλήνας που εξυπηρετεί αρκετούς διαφορετικούς σκοπούς, συμπεριλαμβανομένης της ομιλίας, της κατάποσης και της αναπνοής. Στο σωλήνα αυτό δεν παρέχεται άκαμπτη σκελετική στήριξη και κατά τη διάρκεια κανονικής εισπνοής υφίσταται πολλαπλές πιέσεις, οι οποίες προωθούν τη σύμπτωση των τοιχωμάτων του. Η αρνητική πίεση που 21

22 αναπτύσσεται εντός του φάρυγγα σε συνδυασμό με την παρουσία των μαλακών ιστών και οστέινων δομών οι οποίες αυξάνουν τις ενδοαυλικές πιέσεις, προδιαθέτουν στη σύμπτωση των τοιχωμάτων του φάρυγγα. Από την άλλη πλευρά, η τονική και φασική συσταλτική δραστηριότητα των διαστολέων μυών του φάρυγγα συμβάλλουν στη διατήρηση της βατότητας του φαρυγγικού αυλού (17). Μια διαταραχή της ισορροπίας μεταξύ αυτών των αντίθετων δυνάμεων μπορεί να οδηγήσει σε επαναλαμβανόμενη απόφραξη των ανώτερων αεραγωγών, όπως συμβαίνει σε ασθενείς με ΣΑΑΥΥ. Από ανατομικής άποψης, ένας στενωμένος ανώτερος αεραγωγός είναι γενικά πιο επιρρεπής σε σύμπτωση από έναν μεγαλύτερο. Επιπλέον, σύμφωνα με το αρχή Venturi, ενώ η ταχύτητα ροής του αέρα αυξάνεται στην περιοχή του στενωμένου αεραγωγού, η πίεση επί του πλευρικού τοιχώματος του φάρυγγα μειώνεται και η πιθανότητα σύμπτωσης του φαρυγγικού αυλού αυξάνει σημαντικά (18). Αρκετές απεικονιστικές μελέτες έδειξαν ότι κατά τη διάρκεια της εγρήγορσης το εμβαδόν διατομής του ανώτερου αεραγωγού στους ασθενείς με ΣΑΑΥΥ είναι μειωμένο σε σχέση με τα άτομα της ομάδας ελέγχου (19, 20). Ως εκ τούτου η εμφάνιση του ΣΑΑΥΥ συχνά συνδέεται με μια σειρά από μεταβολές στην ανατομία των ανώτερων αεραγωγών, που οδηγούν σε μείωση της ενδοαυλικής διαμέτρου του φάρυγγα. Υπερβολική εναπόθεση λίπους και κυρίως στα πλάγια φαρυγγικά τοιχώματα, έχει ήδη περιγραφεί σε ασθενείς με αποφρακτική υπνική άπνοια. Το πάχος του πλευρικού φαρυγγικού μυϊκού τοιχώματος αποτελεί έναν ακόμα σημαντικό παράγοντα που προκαλεί στένωση των αεραγωγών σε άτομα με ΣΑΑΥΥ (20). 22

23 Ειδικότερα, η νόσος έχει συσχετιστεί με την παρουσία υπερτροφικών αδενοειδών εκβλαστήσεων ή/και γλώσσας, οπισθογναθισμού, και μετατόπισης του υοειδούς οστού προς τα κάτω (21-23). Η παχυσαρκία μπορεί να προκαλέσει αύξηση στην περιφέρεια του λαιμού, καθώς και συσσώρευση λίπους στους περιφαρυγγικούς ιστούς. Επιπλέον, μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα σύμπτυξης του φάρυγγα μέσω της μείωσης των πνευμονικών όγκων. Ένας άλλος ανατομικός προδιαθεσικός παράγοντας της σύμπτωσης του φάρυγγα στο ΣΑΑΥΥ μπορεί να είναι το μήκος του φάρυγγα (24). Πιο συγκεκριμένα, έχει παρατηρηθεί ότι οι ασθενείς με ΣΑΑΥΥ έχουν μεγαλύτερο μήκος φάρυγγα, σε σύγκριση με εκείνους που δεν έχουν ΣΑΑΥΥ(25). Έχει σημασία να επισημανθεί ότι τα επεισόδια διαταραγμένης αναπνοής παρατηρούνται μόνο κατά τη διάρκεια του ύπνου, υπογραμμίζοντας τη σημασία της κατάστασης του ύπνου στην παθογένεση αυτής της διαταραχής. Έτσι, εκτός από τα ανατομικά μηχανικά φορτία που επιβάλλονται στις ανώτερες αναπνευστικές οδούς, η μειωμένη δραστηριότητα των διαστολέων του φάρυγγα μυών κατά τη διάρκεια του ύπνου διαδραματίζει έναν κρίσιμο ρόλο στην πρόκληση σύμπτωσης των αεραγωγών (18). Σε υγιή άτομα, η φασική δραστηριότητα ορισμένων διαστολέων του φάρυγγα μυών έχει βρεθεί να μειώνεται κατά τη διάρκεια του REM ύπνου, ενώ η διατομή του φαρυγγικού αυλού έχει βρεθεί να είναι μικρότερη κατά τη διάρκεια του ύπνου από ότι κατά τη διάρκεια της εγρήγορσης (26, 27). Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η δραστηριότητα αντανακλαστικών μηχανισμών που ελέγχουν την τονικότητα των διαστολέων του φάρυγγα μυών, μειώνεται κατά τη διάρκεια του ύπνου (28, 29). 23

24 Από την άλλη πλευρά, σε ασθενείς με ΣΑΑΥΥ έχει παρατηρηθεί ότι κατά τη διάρκεια της εγρήγορσης, η δραστηριότητα των διαστολέων του φάρυγγα μυών αυξάνεται, προκειμένου να υπερκεραστούν οι ανατομικοί φραγμοί του φάρυγγα (30). Όμως, αυτός ο αντισταθμιστικός μηχανισμός χάνεται κατά τη διάρκεια του ύπνου, με συνέπεια να προκαλείται σύμπτωση των φαρυγγικών τοιχωμάτων. Στη διαταραχή αυτή έρχεται να προστεθεί και η πιθανή αστάθεια του αναπνευστικού κέντρου στον έλεγχο της αναπνοής, ως ένας μηχανισμός που ενισχύει περαιτέρω την εκδήλωση υπνικής άπνοιας σε ασθενείς με ΣΑΑΥΥ (18). Δ) Κλινικές εκδηλώσεις ΣΑΑΥΥ Τα συμπτώματα που συνοδεύουν το ΣΑΑΥΥ διακρίνονται σε ημερήσια και νυχτερινά. Η τυπική κλινική εικόνα για το ΣΑΑΥΥ περιλαμβάνει σημεία απόφραξης ανώτερων αεραγωγών κατά τη διάρκεια του ύπνου, αϋπνία και η ημερήσια υπνηλία. Τα συμπτώματα έχουν συνήθως λανθάνουσα έναρξη και είναι παρόντα για χρόνια πριν ο ασθενής παραπεμφθεί για αξιολόγηση (18). Τα νυχτερινά συμπτώματα περιλαμβάνουν ροχαλητό, ρουθούνισμα και αίσθημα πνιγμονής. To ροχαλητό είναι ίσως το πιο κοινό σύμπτωμα του ΣΑΑΥ και εμφανίζεται σε ποσοστό μέχρι 95% των ασθενών (31). Ωστόσο, είναι επίσης πολύ κοινό στον ενήλικο γενικό πληθυσμό, καθώς επηρεάζει το 25-30% όλων των γυναικών και το 40-45% όλων των ανδρών σε τακτική βάση (32). Αυτό εξηγεί γιατί το ροχαλητό έχει μικρή διαγνωστική αξία στον εντοπισμό του ΣΑΑΥ (31). Οι ασθενείς που προσέρχονται με υποψία ΣΑΑΥΥ τείνουν να έχουν μια μακρά ιστορία ροχαλητού, το οποίο έχει γίνει όλο και πιο έντονο και 24

25 ακανόνιστο με την πάροδο του χρόνου, συχνά σε συνδυασμό με το αυξημένο σωματικό βάρος, την κατανάλωση αλκοόλ, τη λήψη μυοχαλαρωτικών ή με την εμμηνόπαυση στις γυναίκες (33). Άλλα συμπτώματα που αναφέρουν οι ασθενείς είναι διαλείπουσες αφυπνίσεις και αϋπνία, με μειωμένη συνολική ώρα του ύπνου, κατακερματισμένο ύπνο ή αφύπνιση νωρίς το πρωί, καθώς και αίσθημα πνιγμονής ή άπνοιες (18). Οι τελευταίες αποτελούν συχνή αιτία για την οποία οι ασθενείς αναζητούν βοήθεια, δεδομένου ότι ανησυχούν τον ίδιο τον ασθενή ή συνηθέστερα τους συντρόφους τους. Χαρακτηρίζονται ως διακοπές της αναπνοής οι οποίες οδηγούν σε διακοπή του ροχαλητού, ενώ ο ασθενής συνεχίζει να καταβάλλει προσπάθειες για να αναπνεύσει. Οι παρατηρούμενες άπνοιες είναι πιο προγνωστικές της ύπαρξης υψηλού δείκτη άπνοιας/υπόπνοιας, συγκρινόμενες τόσο με το ροχαλητό, όσο και με την υπερβολική ημερήσια υπνηλία (1). Αντίθετα οι αφυπνίσεις είναι λιγότερο συχνές από ότι οι άπνοιες. Είναι συνειδητά φαινόμενα, εκδηλώνονται στο τέλος μιας άπνοιας και συνοδεύονται από σύντομη και έντονη αίσθηση δύσπνοιας. Αυτό το σύμπτωμα έχει συσχετιστεί με αύξηση της αρτηριακής πίεσης, επειδή οι επανειλημμένες αφυπνίσεις προκαλούν εκπολώσεις του συμπαθητικού συστήματος, οι οποίες οδηγούν σε αύξηση της αρτηριακής πίεσης και του καρδιακού ρυθμού (34). Η νυκτουρία αναφέρεται επίσης συχνά και οφείλεται, πιθανώς, στην αύξηση των επιπέδων του κολπικού νατριουρητικού πεπτιδίου του πλάσματος δευτεροπαθώς λόγω υποξυγοναιμίας ή/και σε υπερβολικές διακυμάνσεις της ενδοθωρακικής πίεσης που προκαλεί αύξηση της παραγωγής ούρων (35). Η νυχτερινή συμπτωματολογία συχνά υποεκτιμάται από τον ασθενή με αποτέλεσμα να καθυστερεί η διάγνωση της νόσου μέχρι την 25

26 εμφάνιση των περισσότερο έκδηλων ημερήσιων συμπτωμάτων. Χρόνια κόπωση και υπνηλία κατά την ημέρα, δευτεροπαθώς λόγω κατακερματισμού του ύπνου είναι τα πλέον συχνά ημερήσια συμπτώματα των ασθενών που πάσχουν από ΣΑΑΥΥ (18). Στα πρώτα στάδια της νόσου, ο ασθενής μπορεί εύκολα να κοιμηθεί κατά τη διάρκεια της καθιστικών δραστηριοτήτων, όπως είναι η παρακολούθηση τηλεόρασης. Σε αυτή τη φάση η υπερυπνία, συγχέεται με την κούραση, την κόπωση ή το λήθαργο και συχνά υποτιμάται. Η σοβαρότητα των συμπτωμάτων συνήθως επιδεινώνεται με την πάροδο του χρόνου και μπορεί να επιταθεί με την αύξηση του σωματικού βάρους, τη γήρανση ή την εμμηνόπαυση. Καθώς η διαταραχή εξελίσσεται, η υπνηλία εκδηλώνεται σε όλες τις καθημερινές δραστηριότητες και μπορεί να αποβεί ακόμα και επικίνδυνη. Εξάλλου, το ΣΑΑΥΥ αποτελεί μια σημαντική αιτία τροχαίων ατυχημάτων προκαλώντας αύξηση του κινδύνου από δύο έως επτά φορές (36). Άλλα κοινά ημερήσια συμπτώματα περιλαμβάνουν την πρωινή κεφαλαλγία και την ξηροστομία αμέσως μετά την αφύπνιση, την απώλεια μνήμης, τις διαταραχές συγκέντρωσης και την μειωμένη libido (1). Στις γυναίκες, η κλινική εικόνα μπορεί να είναι διαφορετική από αυτή των αντρών. Συγκεκριμένα, οι γυναίκες είναι λιγότερο πιθανό να αναφέρουν τα συμπτώματα της άπνοιας και της ημερήσιας υπνηλίας, ενώ αναφέρουν πρωινές κεφαλαλγίες, αϋπνία, αίσθημα παλμών και οίδημα κάτω άκρων (37). Επίσης στα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνεται η χρόνια κόπωση, η ινομυαλγία, το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου και οι ημικρανίες. Αν και όλα αυτά τα συμπτώματα είναι πιθανόν να επηρεάσουν την ποιότητα της ζωής, η κλινική σημασία του ΣΑΑΥΥ οφείλεται κυρίως στην 26

27 ισχυρή συσχέτισή του με την αρτηριακή υπέρταση, το μεταβολικό σύνδρομο, τον σακχαρώδη διαβήτη, την καρδιακή ανεπάρκεια, τη στεφανιαία νόσο, τις αρρυθμίες, το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, την πνευμονική υπέρταση και τις διαταραχές της διάθεσης (18). Τα καρδιαγγειακά και νευροψυχιατρικά επακόλουθα του ΣΑΑΥΥ συνοψίζονται στον Πίνακα 1. Πίνακας 1. Οι καρδιαγγειακές και νευροψυχιατρικές επιπλοκές του ΣΑΑΥΥ Καρδιαγγειακές Συστηματική αρτηριακή υπέρταση Στεφανιαία νόσος Καρδιακή ανεπάρκεια Καρδιακές αρρυθμίες -κολπική μαρμαρυγή -υπερκοιλιακή ταχυκαρδία -κολπική βραδυκαρδία -κολποκοιλιακός αποκλεισμός Πνευμονική υπέρταση Αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο Νευροψυχιατρικές Μειωμένη εγρήγορση Μειωμένη εκτελεστική λειτουργία Κατάθλιψη Διαταραχή του συντονισμού των λεπτών κινήσεων 27

28 Ε) Διάγνωση του ΣΑΑΥΥ Το ιατρικό ιστορικό και η φυσική εξέταση είναι οι ακρογωνιαίοι λίθοι για την κλινική διάγνωση (Πίνακας 2) (2). Το ατομικό αναμνηστικό, στο οποίο θα πρέπει να περιλαμβάνεται η πλήρης καταγραφή τυχόν παθήσεων και επεμβάσεων που αφορούν στους ανώτερους αεραγωγούς (όπως η εκτομή αδενοειδών εκβλαστήσεων ή η αμυγδαλεκτομή κατά την παιδική ηλικία) αλλά και παραγόντων κινδύνου για ΣΑΑΥΥ, όπως είναι το κάπνισμα και η χρήση ναρκωτικών μυοχαλαρωτικών, είναι απαραίτητο. Το ατομικό αναμνηστικό θα πρέπει να συμπληρώνεται από το οικογενειακό ιστορικό ΣΑΑΥΥ, ενώ ο ασθενής πρέπει πάντα να ερωτάται για το επάγγελμά του, δεδομένου ότι σε ορισμένα επαγγέλματα το ΣΑΑΥ (π.χ. επαγγελματίες οδηγοί, χειριστές μηχανημάτων) αποτελεί επείγουσα ιατρική κατάσταση (33). Στη συνέχεια οι ασθενείς θα πρέπει να ερωτώνται σχετικά με την ύπαρξη νυχτερινών και ημερήσιων συμπτωμάτων, ενώ απαραίτητη είναι και η συνέντευξη του συντρόφου με τον οποίο ο ασθενής κοιμάται. Δεδομένης της στενής σχέσης μεταξύ του ΣΑΑΥΥ και των καρδιαγγειακών νοσημάτων, υπόνοια για ΣΑΑΥΥ θα πρέπει να τίθεται για όσα άτομα έχουν συστηματική ή πνευμονική υπέρταση, μεταβολικό σύνδρομο, καρδιακή ανεπάρκεια ή αρρυθμίες (2). Η φυσική εξέταση περιλαμβάνει την αξιολόγηση για την παρουσία παχυσαρκίας (εκτίμηση δείκτη μάζας σώματος, περιφέρεια μέσης κ.λ.π.), την μέτρηση της περιφέρειας του λαιμού και την εκτίμηση της βατότητας των ανώτερων αεραγωγών με σύγχρονο έλεγχο της παρουσίας οπισθογναθισμού, μικρογναθίας, μακρογλωσσίας, και προς τα κάτω μετατόπισης του υοειδούς οστού. Ορισμένοι συγγραφείς συνιστούν η 28

29 επισκόπηση να συμπληρώνεται κατά περίπτωση και με ακτινολογικό έλεγχο προκειμένου να εντοπιστούν τυχόν κρανιοπροσωπικές ανωμαλίες (1). Ο υποθυρεοειδισμός, η μεγαλακρία και το σύνδρομο Marfan θα πρέπει πάντα να θεωρούνται ως πιθανές υποκείμενες αιτίες ΣΑΑΥΥ, και γι αυτό οι λειτουργικές δοκιμασίες του θυρεοειδούς περιλαμβάνονται συχνά στη διαγνωστική διερεύνηση. Η σοβαρότητα της ημερήσιας υπνηλίας μπορεί να ποσοτικοποιηθεί χρησιμοποιώντας ερωτηματολόγια και αντικειμενικές εξετάσεις. Ένα από τα πιο ευρέως χρησιμοποιούμενα ερωτηματολόγια για την υπνηλία είναι η κλίμακα υπνηλίας Epworth, η οποία έχει μεταφραστεί και στα ελληνικά και αποτελεί ένα ερωτηματολόγιο που συμπληρώνεται από τον ίδιο τον ασθενή και εκτιμά την πιθανότητά του να αποκοιμηθεί κατά τη διάρκεια καθημερινών καταστάσεων (38). Ένα άλλο εργαλείο είναι η κλίμακα SSS (Sanford Sleepiness Scale), η οποία χρησιμοποιείται για να ποσοτικοποιήσει την υπνηλία σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή (39). Το Multiple Sleep Latency Test και το Maintenance of Wakefulness Test είναι δύο άλλα εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αντικειμενική εκτίμηση της υπνηλίας και της εγρήγορσης. Το πρώτο μετρά τον αριθμό των λεπτών που χρειάζεται ο ασθενής προκειμένου να αποκοιμηθεί, ενώ βρίσκεται σε ένα σκοτεινό δωμάτιο (40). Το δεύτερο χρησιμοποιείται για να αξιολογήσει την ικανότητα του ασθενούς να διατηρήσει εγρήγορση κατά τη διάρκεια συγκεκριμένων συνθηκών, όπως το να κάθεται σε ένα αμυδρά φωτισμένο δωμάτιο (41). Το επόμενο βήμα στη διαγνωστική προσέγγιση είναι η πραγματοποίηση μελέτης ύπνου. Στόχος της μελέτης ύπνου είναι η επιβεβαίωση της κλινικής υποψίας του ΣΑΑΥΥ, η εκτίμηση της σοβαρότητάς του και η καθοδήγηση των θεραπευτικών επιλογών. Η 29

30 πλήρης πολυκαταγραφική μελέτη ύπνου (Nocturnal Polysomnography) παραμένει ο «χρυσός κανόνας» (gold standard) για τη διάγνωση του ΣΑΑΥΥ και γενικότερα των διαταραχών του ύπνου (sleep-related disorders), ενώ σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες η πολυκαταγραφική μελέτη συστήνεται και για την τιτλοποίηση της συνεχούς θετικής πίεσης στους αεραγωγούς (continuous positive airway pressure, CPAP) που πρέπει να εφαρμοστεί σε έναν ασθενή θεραπευτικά, μετά τη διάγνωση του ΣΑΑΥΥ (3). Κατά τη διάρκεια της πολυκαταγραφικής μελέτης διάφορες φυσιολογικές μεταβλητές μετρώνται και καταγράφονται, ενώ ο ασθενής κοιμάται. Σύμφωνα με την AASM οι καταγραφές που πρέπει να περιλαμβάνει μια πλήρης πολυκαταγραφική μελέτη είναι οι ακόλουθες (3): - παλμική οξυμετρία, - ηλεκτροεγκεφαλογράφημα - ηλεκτροοφθαλμογράφημα - μέτρηση της ρινικής και στοματικής ροής αέρα - καταγραφή των κινήσεων του θωρακικού τοιχώματος και της κοιλίας - ηλεκτρομυογράφημα γενειογλωσσικού μυός - καταγραφή ροχαλητού - καταγραφή της θέσης του σώματος - ηλεκτροκαρδιογράφημα Με βάση το ιστορικό, την κλινική εξέταση και την πολυκαταγραφική μελέτη τίθεται η οριστική διάγνωση του συνδρόμου. Τα διαγνωστικά κριτήρια του ΣΑΑΥΥ συνοψίζονται στα εξής: Α) Υπερβολική ημερήσια υπνηλία, η οποία δεν μπορεί να ερμηνευθεί με άλλο τρόπο 30

31 Β) Δύο ή περισσότερα από τα ακόλουθα, τα οποία δεν μπορούν να ερμηνευθούν με άλλο τρόπο: - αίσθημα πνιγμονής κατά τον ύπνο - επανειλημμένες αφυπνίσεις - μη αναζωογονητικός ύπνος - ημερήσια κόπωση - διαταραχή συγκέντρωσης Γ) Πολυκαταγραφική μελέτη ύπνου, η οποία καταδεικνύει την παρουσία τουλάχιστον 5 αποφρακτικών επεισοδίων ανά ώρα ύπνου. Η διάγνωση του συνδρόμου απαιτεί την παρουσία των Α ή Β σε συνδυασμό με το κριτήριο Γ ή την παρουσία τουλάχιστον 15 αποφρακτικών επεισοδίων ανά ώρα ύπνου, ανεξάρτητα από τα Α ή Β (42). 31

32 Πίνακας 2. Ευρήματα από το ιστορικό και τη φυσική εξέταση τα οποία εγείρουν υπόνοια για ΣΑΑΥΥ Ιστορικό Α) Ημερήσια συμπτώματα Υπνηλία Πρωινές κεφαλαλγίες Ξηροστομία, ξηρότητα φάρυγγα Κακή διάθεση, ευερεθιστότητα Δυσκολία συγκέντρωσης Κατάθλιψη Β) Νυχτερινά συμπτώματα Ροχαλητό Πνιγμονή Κατακερματισμένος ύπνος, αϋπνία Νυκτουρία Φυσική εξέταση Παχυσαρκία Μεγάλη διάμετρος λαιμού Μικρογναθία Οπισθογναθία Μακρογλωσσία ΣΤ) Θεραπευτική αντιμετώπιση του ΣΑΑΥΥ Η θεραπευτική αντιμετώπιση του ΣΑΑΥΥ απαιτεί μια μακροπρόθεσμη πολυεπίπεδη προσέγγιση, η οποία περιλαμβάνει συμπεριφορική θεραπεία, ιατρική αγωγή η/και χειρουργική παρέμβαση. Το πιο αποτελεσματικό μέτρο συμπεριφοράς είναι η απώλεια βάρους. Σε μία προοπτική, τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη κλινική μελέτη, η απώλεια βάρους 10,7 kg συνοδεύτηκε από μείωση κατά 40% του ΑΗΙ σε ασθενείς με ήπια μορφή της νόσου (43). Η δίαιτα με χαμηλή κατανάλωση ενέργειας συνοδεύεται από σημαντική κλινική βελτίωση σε παχύσαρκους άνδρες με μέτρια έως 32

33 σοβαρή άπνοια ύπνου. Μελέτη έδειξε τη μείωση του ΑΗΙ έως 67%, ενώ οι ασθενείς που επωφελήθηκαν περισσότερο από αυτήν την παρέμβαση ήταν αυτοί με σοβαρό σύνδρομο (44). Επίσης ευεργετική για τη θεραπεία της νόσου μπορεί να αποβεί και η άσκηση (45). Η αύξηση της αναπνευστικής ώσης και η σταθεροποίηση του μυϊκού τόνου στους ανώτερους αεραγωγούς μπορεί να εξηγήσει την ευεργετική επίδραση της σωματικής άσκησης στο ΣΑΑΥΥ (46). Η εφαρμογή συσκευής ρινικής CPAP είναι η θεραπεία εκλογής στην πλειονότητα των ασθενών με ΣΑΑΥΥ, εξαιτίας της αξιοσημείωτης αποτελεσματικότητάς της στη μείωση των συμπτωμάτων και των πιθανών επιπλοκών της νόσου (47-49). Η CPAP δρα ως νάρθηκας φυσικής πίεσης για την αποτροπή της πλήρους ή μερικής σύγκλεισης των ανώτερων αεραγωγών κατά τον ύπνο. Πολυκαταγραφικές μελέτες έχουν δείξει ότι η θεραπεία με CPAP είναι σε θέση να αποκαταστήσει τη βατότητα των αεραγωγών καθ όλη τη διάρκεια του αναπνευστικού κύκλου και να αναστρέψει τις άπνοιες και τις υπόπνοιες (50). Η ημερήσια υπνηλία και οι νευροψυχιατρικές διαταραχές μπορούν να βελτιωθούν σημαντικά με τη θεραπευτική χρήση της συσκευής CPAP. Η κακή συμμόρφωση στη χρήση της CPAP αποτελεί τον σημαντικότερο περιορισμό της θεραπείας. Στις συχνότερες επιπλοκές της CPAP περιλαμβάνεται: α) ο ερεθισμός, ο πόνος και το εξάνθημα του δέρματος στα σημεία επαφής της μάσκας, β) η ξηρότητα ή ο ερεθισμός των ρινικών μεμβρανών και του φάρυγγα, γ) η ρινική συμφόρηση και η ρινόρροια, και δ) ο ερεθισμός των οφθαλμών από τις διαφυγές αέρα. Λιγότερο συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες είναι η κλειστοφοβία, η διάταση του στομάχου και του εντέρου μετά από κατάποση αέρα και οι μολύνσεις των κόλπων και των αυτιών (51). 33

34 Αναγνωρίζοντας ότι το πρότυπο της ρινικής μάσκας CPAP, η οποία καλύπτει την μύτη ή τη μύτη και το στόμα, μπορεί να προκαλεί την μεγαλύτερη δυσανεξία στη θεραπεία, οι κατασκευαστές προσφέρουν σήμερα πάνω από 100 διαφορετικές επιλογές μάσκας για να προσαρμοστεί κατάλληλα η θεραπεία. Σημαντικές βελτιώσεις έγιναν επίσης στον σχεδιασμό των συσκευών CPAP. Οι συσκευές είναι πλέον πολύ μικρότερες και πιο αθόρυβες. Για παράδειγμα ένα από τα τελευταία μοντέλα είναι μόνο 1,4 kg και παράγει λιγότερο από 24 db θορύβου, ένταση η οποία είναι μικρότερη από αυτή της ψιθυριστής ομιλίας (42). Εκτός από τη ρινική συσκευή CPAP, έχουν προταθεί και φαρμακολογικές θεραπείες σε ασθενείς με ΣΑΑΥΥ. Αυτές έχουν ως στόχο τη βελτίωση του μυϊκού τόνου των διαστολέων μυών του φάρυγγα (τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά, σεροτονινεργικοί παράγοντες), την αύξηση της αναπνευστικής ώσης (παράγωγα μεθυλοξανθίνης, ανταγωνιστές των οπιοειδών), τη μείωση των αντιστάσεων των αεραγωγών (οξυμεταζολίνη) και τη βελτίωση των δυνάμεων επιφανειακής τάσης του φάρυγγα (λιπαντικά μαλακών ιστών) (52). Ωστόσο, σε μια συστηματική ανασκόπηση 26 μελετών 21 φαρμάκων, οι συγγραφείς κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχουν ακόμα επαρκή στοιχεία για να συστηθεί καμία συστηματική φαρμακολογική θεραπεία για την αντιμετώπιση του ΣΑΑΥΥ (53). Η χειρουργική επέμβαση μπορεί επίσης να αποτελέσει-κατά περίπτωση- μια εναλλακτική μορφή θεραπείας. Η κατάλληλη επιλογή των ασθενών και η επαρκής εμπειρία του χειρουργού είναι ζωτικής σημασίας για να εξασφαλιστεί το ικανοποιητικό θεραπευτικό αποτέλεσμα. Οι χειρουργικές επιλογές περιλαμβάνουν διάφορες 34

35 διαδικασίες, λιγότερο η περισσότερο παρεμβατικές, που αποσκοπούν στη μείωση της ανατομικής απόφραξης των αεραγωγών. Σε αυτές περιλαμβάνονται από την ιδιαίτερα παρεμβατική γναθοπροσωπική οστεοτομία (54), μέχρι τις λιγότερο επεμβατικές τεχνικές, όπως η υπερώιο- ή η φάρυγγο-πλαστική (18), η πλαστική της υπερώας και της σταφυλής με τη βοήθεια ακτίνων laser (55), και η καυτηρίαση με ραδιοσυχνότητες (56), με άλλοτε άλλα αποτελέσματα. Συνοπτικά, ένας αλγόριθμος της θεραπείας του ΣΑΑΥΥ περιγράφεται στην Εικόνα 1: Εικόνα 1. Αλγόριθμος της θεραπείας του ΣΑΑΥΥ, τροποποιημένο από Mannarino et al (18). 35

36 2. Η ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΔΑΠΑΝΗ Α) Ορισμός Η ολική ημερήσια ενεργειακή δαπάνη (total daily energy expenditure), αποτελεί το συνολικό ποσό ημερήσιας ενέργειας που απαιτεί ένας οργανισμός για να παραμείνει στη ζωή και να πραγματοποιήσει όλες τις απαιτούμενες καθημερινές του λειτουργίες. Η ολική ημερήσια ενεργειακή δαπάνη (ΟΗΕΔ) έχει τρεις βασικές συνιστώσες: τον βασικό μεταβολικό ρυθμό (ΒΜΡ) (basal metabolic rate), τη θερμογένεση λόγω της διατροφής (Diet-induced thermogenesis) και τη θερμογένεση εξαιτίας της φυσικής δραστηριότητας (Activity thermogenesis) (57). Ο ΒΜΡ αποτελεί τη σημαντικότερη συνιστώσα της ΟΗΕΔ (60-75%), και αντιπροσωπεύει την απαιτούμενη ενέργεια προκειμένου ο οργανισμός να διατηρήσει τις βασικές για την επιβίωσή του λειτουργίες, δηλαδή την ομοιόστασή του (57, 58). Το ποσοστό αυτό αντιστοιχεί σε άτομα με φυσιολογική καθημερινή δραστηριότητα και γίνεται ακόμα μεγαλύτερο σε άτομα νοσηλευόμενα ή κλινήρη, εξαιτίας της έλλειψης δραστηριότητας (58). Τα τρία τέταρτα της μεταβλητότητας του ΒΜΡ προβλέπονται από το ποσοστό της άλιπης μάζας σώματος (59). Πολύ ισχυρά συνδεδεμένος με τον ΒΜΡ, αν και όχι απόλυτα ταυτόσημος με αυτόν, είναι ο μεταβολικός ρυθμός ηρεμίας (ΜΡΗ) (resting metabolic rate ή resting energy expenditure). Ο ΜΡΗ χρησιμοποιείται πολύ συχνά αντί του ΒΜΡ στην κλινική πρακτική και την έρευνα και ουσιαστικά αποτελεί τον ΒΜΡ μετρούμενο σε κατάσταση πλήρους ηρεμίας, σε περιβάλλον ουδέτερης θερμοκρασίας, κατά την 36

37 μετά-απορροφητική φάση (57). Ωστόσο, με την αυστηρή έννοια του όρου, ο ΒΜΡ είναι το χαμηλότερο επίπεδο ενεργειακής δαπάνης μεταξύ των δύο. Η μέτρηση του ΒΜΡ θα πρέπει να πραγματοποιείται σε συγκεκριμένες συνθήκες, όπως η πλήρης στάση ανάπαυσης, μετά από αποχή από φυσική δραστηριότητα για 8-12 ώρες (συνήθως πραγματοποιείται μετά από ολονύκτια ενδονοσοκομειακή παραμονή των ασθενών), μετά από νηστεία τουλάχιστον 12 ωρών, σε περιβάλλον (δωμάτιο) με θερμικά ουδέτερη θερμοκρασία, σκοτεινό ή με χαμηλό φωτισμό και ήσυχο. Αντίθετα, η μέτρηση του ΜΡΗ μπορεί να υπόκειται σε λιγότερους περιορισμούς και γι αυτόν τον λόγο χρησιμοποιείται σχεδόν κατ αποκλειστικότητα στην κλινική πράξη, όπως και στο παρόν ερευνητικό πρωτόκολλο (58). Το δεύτερο τμήμα της ολικής ημερήσιας θερμιδικής δαπάνης, δηλαδή η θερμιδική επίδραση της τροφής, αφορά στην ενεργειακή δαπάνη που απαιτείται για την πέψη, την απορρόφηση, και την αποθήκευση των θρεπτικών συστατικών της τροφής και υπολογίζεται περίπου σε 10-15% της ΟΗΕΔ (60). Τέλος, το τρίτο τμήμα της ΟΗΕΔ αφορά στην θερμογένεση λόγω δραστηριότητας. Η τελευταία διακρίνεται επί μέρους στη θερμογένεση λόγω άσκησης και στη θερμογένεση από δραστηριότητα εκτός άσκησης (non-exercise activity thermogenesis, NEAT). Η ΝΕΑΤ περιλαμβάνει το σύνολο της ενεργειακής δαπάνης που καταναλώνεται κατά την επαγγελματική (μη χειρωνακτική) ενασχόληση, τη δραστηριότητα κατά τον ελεύθερο χρόνο, τη στάση και τη βάδιση (61). 37

38 Β) Υπολογισμός της ενεργειακής δαπάνης Η μέτρηση της ΟΗΕΔ για πάνω από 24 ώρες είναι δύσκολο να επιτευχθεί. Όταν εκτελείται, αυτό γίνεται σχεδόν αποκλειστικά για πειραματικούς σκοπούς και πραγματοποιείται κατά κύριο λόγο με τη χρήση του διπλά σεσημασμένου νερού. Στις υπόλοιπες περιπτώσεις γίνεται συνηθέστερα μέτρηση ή υπολογισμός ενός συστατικού της ΟΗΕΔ, και κυρίως του ΜΡΗ (ή του ΒΜΡ), και στη συνέχεια αναγωγή στα υπόλοιπα επί μέρους τμήματά της (62). Ο προσδιορισμός του ΜΡΗ γίνεται, γενικά, με δύο τρόπους: με υπολογισμό (με χρήση ειδικών εξισώσεων) ή με απ ευθείας μέτρηση (θερμιδομετρία). i) Εξισώσεις υπολογισμού ενεργειακής δαπάνης Οι εξισώσεις υπολογισμού του ΒΜΡ είναι εύκολα εφαρμόσιμες και δεν απαιτούν την χρησιμοποίηση πολύπλοκων τεχνικών και συσκευών. Ανάλογα με τον υπό εξέταση πληθυσμό και τις κλινικές προτιμήσεις, μπορούν να χρησιμοποιηθούν διαφορετικές εξισώσεις, όπως των Harris- Benedict, Mifflin-St. Jeor, Cunningham, και Owen (63-66). Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο προήλθαν οι συγκεκριμένες εξισώσεις, του πληθυσμού που χρησιμοποιήθηκε για την εξαγωγή τους και των περιορισμών τους, είναι απαραίτητη ώστε να αποφασιστεί σε κάθε περίπτωση, αν ο υπολογισμός της ενεργειακής δαπάνης, με βάση πληθυσμιακές μελέτες, είναι επαρκής, ή αν απαιτείται επί μέρους μέτρησή της (67). Από το σύνολο των εξισώσεων που έχουν αναπτυχθεί, αυτή των Harris-Benedict είναι η πλέον χρησιμοποιούμενη. Σε αυτή την εξίσωση ο 38

39 υπολογισμός του ΒΜΡ γίνεται με βάση το ύψος, το βάρος, την ηλικία και το φύλο. Η αρχική εξίσωση Harris Benedict είχε δημοσιευθεί το 1919 και είχε ως εξής (63): ΒΜΡ σε άντρες=66,473 + (13,7516 x βάρος σε κιλά) + (5,0033 x ύψος σε εκατοστά) (6,7550 x ηλικία σε έτη) ΒΜΡ σε γυναίκες=655, (9,5634 x βάρος σε κιλά) + (1,8496 x ύψος σε εκατοστά) (4,6756 x ηλικία σε έτη) Αργότερα, με την τροποποίηση των Roza και Shizgal, οι παραπάνω εξισώσεις μεταβλήθηκαν ως εξής (68): ΒΜΡ σε άντρες=88,362 + (13,397 x βάρος σε κιλά) + (4,799 x ύψος σε εκατοστά) - (5,677 x ηλικία σε έτη) ΒΜΡ σε γυναίκες=447,593 + (9,247 x βάρος σε κιλά) + (3,098 x ύψος σε εκατοστά) - (4,330 x ηλικία σε έτη) Όλες οι εξισώσεις υπολογισμού του ΒΜΡ καταστρώθηκαν με βάση έναν συγκεκριμένο πληθυσμό. Στην προκειμένη περίπτωση πρόκειται για πληθυσμό 239 (136 άντρες και 103 γυναίκες) υγιών, σχετικά νέων ατόμων, με ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά αντίστοιχα με αυτά του γενικού πληθυσμού το 1919, όταν διαμορφώθηκε η εξίσωση. Η εξίσωση ήταν εξαιρετικά ακριβής και η σύλληψή της επαναστατική, καθώς όμως ο υπολογισμός του ΒΜΡ απαιτεί ύψος, βάρος και ηλικία, όμως η αλλαγή των χαρακτηριστικών του σύγχρονου πληθυσμού έχει μειώσει την 39

40 ακρίβεια του υπολογισμού του ΒΜΡ (67). Επιπλέον, η μέτρηση του ΒΜΡ αφορούσε υγιή πληθυσμό και όχι ασθενείς. Οι διαφοροποιήσεις που προκύπτουν από τη χρήση της εξίσωσης Harris-Benedict έχουν περιγραφεί εκτενώς στη βιβλιογραφία (69,70). Η εκτίμηση του ΒΜΡ με βάση την εξίσωση Harris-Benedict μπορεί να βελτιωθεί χρησιμοποιώντας φόρμουλες που λαμβάνουν υπ όψιν την άλιπο μάζα σώματος ή/και την κυτταρική μάζα, ωστόσο οι βελτιώσεις αυτές απαιτούν επιπλέον μετρήσεις (71). Παρά τους περιορισμούς της, η εξίσωση Harris-Benedict παραμένει ένας ιδιαίτερα διαδεδομένος δείκτης εκτίμησης του ΒΜΡ, καθώς καμία από τις νεότερες εξισώσεις δεν είναι απόλυτα ακριβής στον υπολογισμό του. Πιο συγκεκριμένα, ο συντελεστής συσχέτισης r 2 μεταξύ της πραγματικής και της υπολογιζόμενης τιμής ΒΜΡ είναι <0,75 για το σύνολο σχεδόν των εξισώσεων, πράγμα που σημαίνει ότι μόνο 75% της μεταβλητότητας του ΒΜΡ μπορεί να ερμηνευθεί με βάση το βάρος, το ύψος, την ηλικία και το φύλο, με 95% διάστημα εμπιστοσύνης ±20% στον πληθυσμό στον οποίο έχει αναπτυχθεί κάθε εξίσωση (62). ii) Θερμιδομετρία iia) Ορισμοί Η μέτρηση των ενεργειακών δαπανών με την τεχνική της θερμιδομετρίας είναι η πλέον ακριβής μέθοδος για την αξιολόγηση των ενεργειακών αναγκών, ειδικά σε οξεία νόσο. Η θερμιδομετρία διακρίνεται σε έμμεση και σε άμεση (72). Η άμεση θερμιδομετρία είναι η μέτρηση της θερμότητας που παράγεται από μεταβολικές διαδικασίες, με τις οποίες ποσοτικοποιείται η ΟΗΕΔ. Η συνολική παραγωγή θερμότητας του σώματος μετράται απευθείας, μέσω ενός θερμικά 40

41 σφραγισμένου θαλάμου. Αν και ακριβής, η μέθοδος αυτή είναι ιδιαίτερα δαπανηρή, δεν είναι καθολικά προσιτή και εύκολα εφαρμόσιμη και απαιτεί τεχνική εμπειρία (67). Ως εκ τούτου, για τη μέτρηση των ενεργειακών δαπανών χρησιμοποιείται συνηθέστερα η έμμεση θερμιδομετρία. Κατά την έμμεση θερμιδομετρία η ενεργειακή δαπάνη ποσοτικοποιείται υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις (συνήθως κατά την πλήρη ανάπαυση), με μέτρηση των αναπνευστικών αερίων (του καταναλισκόμενου οξυγόνου και του παραγόμενου διοξειδίου του άνθρακα). Η ευρύτερη διαθεσιμότητα (διάδοση) της έμμεσης θερμιδομετρίας και η ευχερέστερη χρήση της, την καθιστά την πλέον κατάλληλη προσέγγιση για την μέτρηση των ενεργειακών δαπανών στην κλινική πράξη (67). iib) Έμμεση θερμιδομετρία: βασικές αρχές, τεχνική και περιορισμοί Όπως έχει ήδη περιγραφεί για τη μέτρηση του BMΡ απαιτούνται, μεταξύ άλλων, συνθήκες πλήρους ανάπαυσης, απουσία φυσικής δραστηριότητας για τουλάχιστον 8-12 ώρες και πολύωρη νηστεία. Επειδή αυτές οι συνθήκες σπάνια συναντώνται με απόλυτη ακρίβεια, συνηθέστερα εφαρμόζεται η μέτρηση του ΜΡΗ. Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι και κατά τη μέτρηση του ΜΡΗ υπάρχουν ορισμένοι περιορισμοί που θα πρέπει να τηρούνται ώστε τα αποτελέσματα να είναι ακριβή. Η ενέργεια που απαιτείται για την επιβίωση και ανάπτυξη του ανθρώπου προέρχεται από τη χημική ενέργεια, η οποία απελευθερώνεται από τα θρεπτικά συστατικά μέσω της οξείδωσης των τροφών. Τα τρόφιμα που περιέχουν άνθρακα (δηλαδή τα καύσιμα) 41

42 μετατρέπονται σε διοξείδιο του άνθρακα (CO 2 ), νερό (Η 2 Ο), και θερμότητα υπό την παρουσία οξυγόνου (Ο 2 ). Η έμμεση θερμιδομετρία αξιολογεί την ποσότητα της θερμότητας που παράγεται έμμεσα ανάλογα με την ποσότητα και το πρότυπο του υποστρώματος χρησιμοποιείται και τα υποπροϊόντα της παραγωγής (67). Ειδικότερα, η ενεργειακή δαπάνη μπορεί να υπολογιστεί από τη μέτρηση της ποσότητας του οξυγόνου που χρησιμοποιείται και την ποσότητα του διοξειδίου του άνθρακα που αποβάλλεται από το σώμα, με βάση την αρχή: Υπόστρωμα + O 2 CO 2 + H 2 O + θερμότητα Η συγκεκριμένη ποσότητα του οξυγόνου που χρησιμοποιείται κατά την παραπάνω χημική αντίδραση (οξείδωση) μπορεί να μετρηθεί και ονομάζεται κατανάλωση οξυγόνου ( V O 2 ), ενώ η ποσότητα του διοξειδίου του άνθρακα που παράγεται από τα κύτταρα καλείται παραγωγή διοξειδίου του άνθρακα ( V CO 2 ). Ο υπολογισμός των V O 2 και V CO 2 μπορεί να γίνει μέσω της τεχνικής της θερμοαραίωσης και την ποσοτικοποίηση των αιμοδυναμικών παραμέτρων (π.χ. με χρήση της εξίσωσης του Fick ) ή με την μέτρηση των αναπνευστικών αερίων, η οποία είναι η αρχή της έμμεσης θερμιδομετρίας. Η μέση ενεργειακή δαπάνη (και συγκεκριμένα ο ΒΜΡ ή ο ΜΡΗ) υπολογίζεται στη συνέχεια χρησιμοποιώντας την τροποποιημένη εξίσωση Weir με αντικατάσταση του μετρούμενου V O 2 και V CO 2 ως εξής:(73) Ενεργειακή δαπάνη (kcal /μέρα) = [( V O 2 Χ 3,941) + ( V CO 2 Χ 1,11) + un 2 Χ 2,17] Χ 1440 Το συνολικό άζωτο των ούρων (un 2 ) συχνά παραλείπεται κατά τον υπολογισμό, γιατί αντιπροσωπεύει μόνο μικρό ποσοστό των 42

43 πραγματικών ενεργειακών δαπανών, συμβάλλοντας σε ένα σφάλμα μόλις 1%-2% κατά τον υπολογισμό της ενεργειακής δαπάνης τόσο σε νοσηλευόμενους, όσο και σε εξωνοσοκομειακούς ασθενείς (74). Αυτό αποτελεί σημαντικό πλεονέκτημα, επειδή η συλλογή δειγμάτων ούρων μπορεί να μην αντιπροσωπεύει με ακρίβεια τη συνολική παραγωγή αζώτου του ασθενούς, με αποτέλεσμα να υπόκειται σε επιπλέον εσωτερικά σφάλματα. Έτσι, η συντετμημένη εξίσωση που συνήθως χρησιμοποιείται είναι: Ενεργειακή δαπάνη (kcal/ημέρα) = [( V O 2 Χ 3,941) + ( V CO 2 Χ 1,11] Χ 1440 Αν και η έμμεση θερμιδομετρία παρέχει σημαντικές πληροφορίες σχετικά με την κατανάλωση ενέργειας, υπόκειται σε κάποιους εγγενείς περιορισμούς. Σε μια ιδανική κατάσταση, η V O 2 και V CO 2 υπολογίζονται με μέτρηση της διαφοράς της περιεκτικότητάς τους μεταξύ του εισπνεόμενου και του εκπνεόμενου αέρα, ως εξής: V O 2 = V i (F i O 2 )- V e (F e O 2 ) V CO 2 = V e (F e CO 2 )- V i (F i CO 2 ) όπου V i : ο όγκος του εισπνεόμενου αέρα, V e : ο όγκος του εκπνεόμενου αέρα, F i το κλάσμα του εισπνεόμενου αερίου και F e το κλάσμα του εκπνεόμενου αερίου (οξυγόνου ή διοξειδίου του άνθρακα) (67). Ωστόσο, επειδή είναι τεχνικά δύσκολο να μετρηθεί με ακρίβεια η μικρή διαφορά μεταξύ των όγκων του εισπνεόμενου και εκπνεόμενου αέρα (δηλαδή του V i και V e ) και είναι επίσης σχετικά πιο δύσκολο να 43

44 μετρηθεί με ακρίβεια ο εισπνεόμενος σε σχέση με τον εκπνεόμενο όγκο, ο V i συνήθως υπολογίζεται χρησιμοποιώντας την εξίσωση Haldane, για την εφαρμογή της οποίας υποθέτουμε ότι η συγκέντρωση του αδρανούς αερίου αζώτου (Ν 2 ) είναι η ίδια στον εισπνεόμενο και εκπνεόμενο αέρα. Με την αποδοχή αυτή εισάγεται ένας σημαντικός περιορισμός στην εφαρμογή του υπολογισμού V O 2 όταν αυξάνεται η FiO 2. In vitro μελέτες έχουν δείξει ότι το σφάλμα στη μέτρηση της V O 2 αυξάνει σημαντικά όταν η FiO 2 είναι >60%.(75)(76)(77) Έτσι, η συγκέντρωση FiO 2, την οποία ο ασθενής λαμβάνει κατά τη διάρκεια της μελέτης, μπορεί να επηρεάσει την ακρίβεια του υπολογισμού, ιδιαίτερα σε ασθενείς με οξεία αναπνευστική ανεπάρκεια που απαιτούν υψηλές συγκεντρώσεις εισπνεόμενου οξυγόνου. Οι απαιτούμενες συνθήκες για την ορθή μέτρηση του ΜΡΗ, περιγράφονται εκτεταμένα στη συστηματική ανασκόπηση των Compher και συνεργατών (78). Σύμφωνα με αυτήν, προκειμένου οι μετρήσεις του ΜΡΗ με τη χρήση της έμμεσης θερμιδομετρίας να είναι ακριβείς και αποδεκτές, θα πρέπει να πληρούνται οι ακόλουθες προϋποθέσεις: Α) Γεύματα και αλκοόλ: Αν δεν είναι κλινικά αποδεκτή η μεγαλύτερη διάρκεια νηστείας, η μέτρηση του ΜΡΗ θα πρέπει να γίνεται τουλάχιστον 5 ώρες μετά το γεύμα ή 4 ώρες μετά από ένα μικρό γεύμα. Επίσης θα πρέπει ο εξεταζόμενος να μην έχει λάβει αλκοόλ για τουλάχιστον 2 ώρες, καθώς, όπως η τροφή, έτσι και η λήψη αλκοόλης σχετίζεται με αυξημένη ενεργειακή δαπάνη (79-82). Β) Καφεΐνη και νικοτίνη: Η αύξηση του ΜΡΗ εκδηλώνεται εντός 10 λεπτών μετά την πρώτη έκθεση σε νικοτίνη είναι όμως μικρής διάρκειας, με αποτέλεσμα ο ΜΡΗ να επιστρέφει σε φυσιολογικά επίπεδα εντός 2 ωρών (83, 84). Για την καφεΐνη δεν υπάρχουν τόσο σαφή στοιχεία στη 44

45 βιβλιογραφία, ωστόσο θεωρείται ότι η αποχή από αυτήν τουλάχιστον για 3 ώρες, επαναφέρει τον ΜΡΗ σχεδόν σε φυσιολογικά επίπεδα (78). Γ) Διάρκεια ανάπαυσης: Η φυσιολογική, χαμηλής έντασης, καθημερινή φυσική δραστηριότητα επιδρά ελάχιστα στον ΜΡΗ, οπότε θεωρείται ότι σε αυτές τις περιπτώσεις η ανάπαυση λεπτών προ της μέτρησης είναι επαρκής για την εξαγωγή ακριβών αποτελεσμάτων (85). Δ) Διάρκεια αποφυγής έντονης φυσικής δραστηριότητας: Η σωματική δραστηριότητα αυξάνει την ενεργειακή δαπάνη, κατ αναλογία προς την ποσότητα του εκτελούμενου έργου. Μετά την ολοκλήρωση της σωματικής άσκησης η ενεργειακή δαπάνη επιστρέφει στα αρχικά επίπεδα, αλλά ο χρόνος αποκατάστασης ποικίλει ως συνάρτηση του τύπου, της έντασης και της διάρκειας της δραστηριότητας, καθώς και του επιπέδου της φυσικής κατάστασης του ατόμου. Γενικά για ακριβείς μετρήσεις του ΜΡΗ απαιτείται μια ελάχιστη αποχή για 2 ώρες προ της μέτρησης, για μέτρια αερόβια ή αναερόβια άσκηση ή τουλάχιστον 14 ώρες προ της μέτρησης, για την έντονη άσκηση αντίστασης (78). Ε) Στάση του ατόμου κατά την μέτρηση: Ορισμένες στάσεις του σώματος αυξάνουν τον μετρούμενο ΜΡΗ, μέσω της αύξησης του μυϊκού τόνου, ωστόσο σαφής οδηγία για την βέλτιστη στάση του σώματος δεν υπάρχει (86). Αυτό που συνιστάται είναι το άτομο να αισθάνεται όσο το δυνατόν πιο άνετα κατά τη μέτρηση και οι μετρήσεις να επαναλαμβάνονται στην ίδια στάση (78). ΣΤ) Κατάλληλες περιβαλλοντικές συνθήκες: Η μέτρηση του ΜΡΗ φαίνεται να επηρεάζεται με έκθεση στο κρύο ή σε θερμοκρασίες έξω από την «ευχάριστα ανεκτή» ζώνη των C, επομένως γίνεται σύσταση να τηρούνται αυτά τα όρια όσον αφορά στη θερμοκρασία του δωματίου (87). Όσον αφορά στον φωτισμό και στους περιβαλλοντικούς 45

46 θορύβους, η σύσταση ο χώρος της μέτρησης να είναι ήσυχος με χαμηλό φωτισμό γίνεται κατ αναλογία των αποτελεσμάτων από μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί σε ασθενείς νοσηλευόμενους σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (70). Ζ) Αποδεκτή διακύμανση V O 2 και V CO 2 και αναγκαίος αριθμός μετρήσεων: Κατά τον υπολογισμό του ΜΡΗ συστήνεται η εφαρμογή ενός πρωτοκόλλου καταγραφής δέκα λεπτών, με απόρριψη των πέντε πρώτων λεπτών της μέτρησης και διατήρηση των πέντε επόμενων, με την προϋπόθεση να έχει επιτευχθεί περίοδος σταθερών μετρήσεων, δηλαδή περίοδος όπου η μεταβλητότητα των V O 2 και V CO 2 είναι μικρότερη από 10%. Εάν με το πρωτόκολλο αυτό επιτευχθεί μια σταθερή κατάσταση, μια μέτρηση είναι επαρκής. Εάν όχι, τότε συστήνονται 2 με 3 μη συνεχόμενες μετρήσεις για βελτίωση της ακρίβειας (78). 46

47 3. ΤΟ ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ Α) Ορισμός και σύντομη ιστορική αναδρομή Τα τελευταία χρόνια ο όρος «μεταβολικό σύνδρομο» χρησιμοποιείται ολοένα και περισσότερο στον τομέα της ιατρικής (88). Αφορά στην συνύπαρξη στο ίδιο άτομο πολυάριθμων διαταραχών, των οποίων η επίπτωση είναι ιδιαίτερα υψηλή στις Δυτικές κοινωνίες, και συνιστούν παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακή νόσο, όπως είναι ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου ΙΙ, η δυσλιπιδαιμία, η κεντρική παχυσαρκία και η αρτηριακή υπέρταση (89, 90). Η συνύπαρξη αυτών των διαταραχών φαίνεται να είναι πιο συχνή από ότι θα αναμένονταν κατά τύχη και φαίνεται πως προσθέτει επιπλέον καρδιαγγειακό κίνδυνο, από ότι μεμονωμένα κάθε διαταραχή (91, 92). Αντίθετα με ότι θεωρούν οι περισσότεροι, ότι δηλαδή η πρώτη αναφορά αυτού που σήμερα αποκαλούμε μεταβολικό σύνδρομο ήταν η περιγραφή του «συνδρόμου Χ» από τον G.M. Reaven το 1988 (93). Στην πραγματικότητα ήδη από τις αρχές του 20 ου αιώνα οι επιστήμονες είχαν παρατηρήσει και περιγράψει αυτή την συνύπαρξη παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου, δίνοντας σ αυτήν πολυάριθμες ονομασίες (88). Η πρώτη περιγραφή του μεταβολικού συνδρόμου χρονολογείται περίπου 90 έτη πριν (το 1923) από τον Kylin ο οποίος χαρακτήρισε το σημερινά αποκαλούμενο μεταβολικό σύνδρομο, ως «σύνδρομο υπέρτασης-υπεργλυκαιμίας-υπερουριχαιμίας (hypertoni-hyperglycemihyperuricemi syndrome) (94). Ακολούθησαν πολυάριθμες περιγραφές της διαταραχής στη διεθνή βιβλιογραφία [metabolic trisyndrome (95), plurimetabolic syndrome (96), syndrome of affluence (97), deadly 47

48 quartet, (98)] μέχρι την πλέον πρόσφατη αναφορά του ως «σύνδρομο αντίστασης στην ινσουλίνη» (insulin resistance syndrome) (99). Παρά το γεγονός ότι το μεταβολικό σύνδρομο αποτελεί αντικείμενο μελέτης πολλών δεκαετιών, τα κριτήρια διάγνωσής του παρέμεναν ασαφή για μεγάλο χρονικό διάστημα με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται η σύγκριση των αποτελεσμάτων μεταξύ των σχετικών μελετών. Έτσι τον Απρίλιο του 2005, η IDF (International Diabetes Federation) εξέδωσε τα πλέον πρόσφατα κριτήρια διάγνωσης του μεταβολικού συνδρόμου. Σύμφωνα με αυτά, ένα άτομο θεωρείται ότι έχει μεταβολικό σύνδρομο όταν παρουσιάζει κεντρική παχυσαρκία (περίμετρο μέσης 94 cm για Ευρωπαίους άντρες και 80 cm για Ευρωπαίες γυναίκες, με διαφορετικές τιμές για άλλες εθνικές ομάδες) και επιπλέον τουλάχιστον δύο από τα ακόλουθα τέσσερα χαρακτηριστικά: αυξημένη συγκέντρωση τριγλυκεριδίων ( 150 mg/dl ή 1,7 mmol/l ή συγκεκριμένη θεραπεία για αυτήν την διαταραχή), μειωμένη συγκέντρωση HDL (<40 mg/dl ή 1,03 mmol/l στους άντρες και <50 mg/dl ή 1,29 mmol/l στις γυναίκες ή συγκεκριμένη θεραπεία γι αυτή τη διαταραχή), υψηλή αρτηριακή πίεση (ΑΠ) (συστολική ΑΠ 130 ή διαστολική ΑΠ 85 mmhg, ή συγκεκριμένη θεραπεία γι αυτή τη διαταραχή) και αυξημένη συγκέντρωση σακχάρου νηστείας ( 100 mg/dl ή 5,6 mmol/l ή προηγούμενος διαγνωσθείς διαβήτης τύπου 2) (100). 48

49 Β) Παθοφυσιολογία μεταβολικού συνδρόμου Όπως έχει ήδη αναφερθεί, η παρουσία μεταβολικού συνδρόμου χαρακτηρίζεται από τη συνύπαρξη επί μέρους διαταραχών, οι οποίες αυξάνουν σημαντικά τον καρδιαγγειακό κίνδυνο. Η συνύπαρξη αυτή εκτός από προγνωστική σημασία φαίνεται πως διέπεται και από ένα κοινό παθοφυσιολογικό υπόβαθρο, στο κέντρο του οποίου βρίσκεται η αντίσταση στην ινσουλίνη. O Reaven πρώτος από όλους (93) διατύπωσε την υπόθεση ότι το αιτιολογικό υπόβαθρο του μεταβολικού συνδρόμου είναι η αντίσταση στην ινσουλίνη, άποψη η οποία γνώρισε εξαρχής έντονη υποστήριξη και έγινε το αντικείμενο εκτεταμένων ερευνών, προκειμένου να διαπιστωθεί πως από την αρχική διαταραχή μπορούν να προκύψουν οι υπόλοιπες (99, 101). Ο όρος «αντίσταση στην ινσουλίνη» χρησιμοποιείται στις περισσότερες περιπτώσεις για να περιγράψει την αντίσταση στην ινσουλινοεξαρτώμενη πρόσληψη γλυκόζης από τα κύτταρα, τη βασική δράση της ινσουλίνης (102). Οι τιμές της γλυκόζης στο πλάσμα εξαρτώνται σε αδρές γραμμές από την ηπατική παραγωγή γλυκόζης, την πρόσληψη γλυκόζης από τους μυς, την πρόσληψη γλυκόζης από το ήπαρ και την πρόσληψη γλυκόζης από τον λιπώδη ιστό, σε πολύ μικρότερη όμως αναλογία από τα προηγούμενα, καθώς το λίπος έχει μικρή μεταβολική δραστηριότητα (φυσιολογικά στον λιπώδη ιστό αντιστοιχεί μόλις 1% της ινσουλινοεξαρτώμενης πρόσληψης γλυκόζης από την περιφέρεια)(103, 104). Ο φυσιολογικός ρόλος όμως της ινσουλίνης δεν περιορίζεται μόνο στο μεταβολισμό της γλυκόζης. Αντίθετα, η ινσουλίνη έχει πληθώρα άλλων δράσεων και συμμετέχει σε πολύπλοκους μηχανισμούς ρύθμισης 49

50 πολλών βιολογικών φαινομένων, όπως ο μεταβολισμός των λιπών, των πρωτεϊνών και των κετονικών σωμάτων, η ισορροπία των ηλεκτρολυτών, η δραστηριότητα του αυτονόμου νευρικού συστήματος (ΑΝΣ) και άλλα (104, 105). Ευνόητο είναι ότι «αντίσταση στην ινσουλίνη» με την έννοια της μειονεκτικής δράσης μπορεί να εμφανίζεται σε οποιαδήποτε από τα σημεία όπου δρα φυσιολογικά η ορμόνη (103). Πολύ σημαντικό για την κατανόηση της παθοφυσιολογίας του μεταβολικού συνδρόμου είναι το γεγονός ότι στο ίδιο άτομο μπορεί να υπάρχουν σημεία όπου η δράση της ινσουλίνης να υπολείπεται σημαντικά λόγω παρουσίας αντίστασης και άλλα στα οποία η δράση της ινσουλίνης να είναι εντελώς φυσιολογική (εκλεκτική αντίσταση) ( ). Ο μηχανισμός με τον οποίο η κεντρική διαταραχή του μεταβολικού συνδρόμου, δηλαδή η αντίσταση στην ινσουλίνη, οδηγεί στις επί μέρους διαταραχές που συγκροτούν το μεταβολικό σύνδρομο, περιγράφεται παρακάτω εν συντομία: Αντίσταση στην ινσουλίνη και σακχαρώδης διαβήτης Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη ταξινόμηση της WHO για τον σακχαρώδη διαβήτη (ΣΔ), ο ΣΔ τύπου 2 χαρακτηρίζεται από διαταραχές στην ινσουλινική δράση και ινσουλινική έκκριση, κάθε μία από τις οποίες μπορεί να είναι η προεξάρχουσα (89). Συγκεκριμένα, ορισμένοι ασθενείς που πάσχουν από ΣΔ τύπου ΙΙ, έχουν πολύ αυξημένη αντίσταση στην ινσουλίνη, ενώ τα β-κύτταρα συνεχίζουν να παράγουν ινσουλίνη και άλλοι έχουν βαριά διαταραχή στην έκκριση ινσουλίνης, ενώ η δράση της είναι σχεδόν φυσιολογική. Συνήθως όμως, κατά τη στιγμή που ο ΣΔ τύπου 2 διαγιγνώσκεται κλινικά και οι δύο αυτές διαταραχές είναι 50

51 παρούσες. Στο ερώτημα ποια από τις δύο διαταραχές, η ελαττωματική έκκριση ινσουλίνης ή η αντίσταση στην ινσουλίνη, είναι η αρχική, εκφέρονται ακόμη διαφορετικές απαντήσεις (103, 106). Με βάση τα παραπάνω διαμορφώθηκαν δύο θεωρίες, καθεμία με αρκετούς υποστηρικτές. Σύμφωνα με την πρώτη, κάθε ασθενής με ΣΔ τύπου ΙΙ έχει ένα γενετικά καθορισμένο μειονέκτημα στην έκκριση της ινσουλίνης από τα β-κύτταρα του παγκρέατος ( ). Αυτό το μειονέκτημα δεν αποκαλύπτεται έως ότου, για διάφορους λόγους, (π.χ. αύξηση της ηλικίας, μείωση της φυσικής δραστηριότητας, κεντρική παχυσαρκία) να εμφανιστεί δευτεροπαθώς αντίσταση στη δράση της ινσουλίνης. Σύμφωνα με τη δεύτερη θεωρία, η οποία είναι μέρος της συνολικής θεωρίας του μεταβολικού συνδρόμου, η διαταραχή που προηγείται χρονικά είναι η αντίσταση στη δράση της ινσουλίνης. Η αντίσταση στην ινσουλίνη θεωρείται ότι εμφανίζεται πολύ νωρίς στη φυσική ιστορία του ΣΔ τύπου ΙΙ, μάλιστα μπορεί να προηγείται χρονικά ακόμη και δεκαετίες της κλινικής διάγνωσής του ( ). Με βάση αυτή τη θεωρία η εξέλιξη προς ΣΔ περιλαμβάνει 3 επί μέρους στάδια: (α) υπερινσουλιναιμία, β) διαταραγμένη ανοχή γλυκόζης και γ) ΣΔ τύπου ΙΙ στα οποία η αντίσταση στην ινσουλίνη είναι πάντοτε παρούσα (106). 51

52 Δυσλιπιδαιμία και αντίσταση στην ινσουλίνη Η βασική αιτία των διαταραχών των λιπιδίων στο μεταβολικό σύνδρομο είναι η αντίσταση στην ινσουλίνη που παρουσιάζει το ήπαρ. Από την άλλη πλευρά, οι ίδιες οι διαταραχές στον μεταβολισμό των λιπιδίων μπορεί να οδηγούν με τη σειρά τους σε αντίσταση στην ινσουλίνη, δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο (106). Στην περίπτωση του μεταβολικού συνδρόμου κεντρικό ρόλο διαδραματίζουν τα ελεύθερα λιπαρά οξέα (non-esterified fatty acids) NEFA, τα οποία παρουσιάζουν αυξημένη συγκέντρωση στον ορό και αυξημένη οξείδωση στην περιφέρεια. Συνοπτικά, το συνολικό αποτέλεσμα της αυξημένης παροχής NEFA στα ηπατοκύτταρα και της αντίστασης στη δράση της ινσουλίνης στο ήπαρ είναι η μεγάλη αύξηση της παραγωγής από το ήπαρ σωματιδίων VLDL, που ως γνωστόν είναι εξαιρετικά πλούσια σε τριγλυκερίδια, η επιβράδυνση του φυσιολογικού ρυθμού κάθαρσης των VLDL και η ελάττωση της πυκνότητας των σωματιδίων της HDL, δηλαδή το σύνολο των δυσλιπιδαιμικών διαταραχών που χαρακτηρίζουν το μεταβολικό σύνδρομο (103, 106, 113). Αντίσταση στην ινσουλίνη και παχυσαρκία Παρότι η σχέση αντίστασης στην ινσουλίνη και κεντρικής παχυσαρκίας είναι πολύπλοκη και αμφίδρομη, με βάση τα σημερινά δεδομένα φαίνεται ότι σε γενικές γραμμές η θέση της κεντρικής παχυσαρκίας είναι πιο κοντά στην πλευρά του αιτίου και αυτή της αντίστασης στην ινσουλίνη στην πλευρά του αποτελέσματος, χωρίς βέβαια να αμφισβητείται ο παθογενετικός ρόλος της αντίστασης στην ινσουλίνη στην ανάπτυξη των υπολοίπων διαταραχών (106). Με τον όρο «παχυσαρκία» περιγράφεται η υπερβολική συσσώρευση λίπους στο 52

53 σώμα. Σήμερα είναι γνωστό ότι υπάρχουν πολλοί παράγοντες που τροποποιούν τον καρδιαγγειακό κίνδυνο της παχυσαρκίας, από τους οποίους σημαντικότεροι είναι η κατανομή του λίπους και ο βαθμός της συνυπάρχουσας φυσικής δραστηριότητας, οι οποίοι με τη σειρά τους είναι και οι πλέον άμεσα σχετιζόμενοι με την ανάπτυξη αντίστασης στην ινσουλίνη (114). Εκτός από τον βαθμό της παχυσαρκίας, σημαντική είναι και η κατανομή του σωματικού λίπους, με βάση την οποία διακρίνονται δύο βασικοί τύποι παχυσαρκίας (115): α) ανδροειδής, ή ανδρικού τύπου, ή κεντρική, ή κοιλιακή παχυσαρκία, ή παχυσαρκία ανώτερου ημίσεως σώματος και β) γυναικοειδής ή γυναικείου τύπου ή παχυσαρκία γλουτών-ισχίου ή περιφερική ή παχυσαρκία του κατώτερου ημίσεως του σώματος. Πολλές προοπτικές επιδημιολογικές μελέτες, χρησιμοποιώντας κυρίως ως δείκτη την αναλογία της περιμέτρου μέσης-ισχίων (waist to hip circumference ratio, WHR), απέδειξαν ότι η κεντρική παχυσαρκία συνδέεται σε άνδρες και γυναίκες με αυξημένη συνολική θνησιμότητα και αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης ΣΔ τύπου 2, υπερλιπιδαιμίας, ΑΥ και στεφανιαίας, εγκεφαλικής και περιφερικής αγγειακής νόσου, σε αντίθεση με την περιφερική παχυσαρκία ( ). Οι μηχανισμοί με τους οποίους η κεντρική παχυσαρκία προκαλεί αντίσταση στην ινσουλίνη και αυτή στη συνέχεια οδηγεί στις υπόλοιπες διαταραχές του μεταβολικού συνδρόμου συνοψίζονται στους εξής: α) αύξηση των ΝΕFA, β) αύξηση του TNF-α, γ) διαταραχές σε κυτταρικές εξεργασίες, δ) ελάττωση της αδιπονεκτίνης και ε) δράση της ρεσιστίνης (106). 53

54 Αντίσταση στην ινσουλίνη και αρτηριακή υπέρταση Τέλος, η περισσότερο αμφισβητούμενη αλλά και η περισσότερο μελετημένη σχέση στα πλαίσια του μεταβολικού συνδρόμου φαίνεται να είναι αυτή μεταξύ της αντίστασης στην ινσουλίνη και της ιδιοπαθούς αρτηριακής υπέρτασης (ΑΥ) (120, 121). Γενικά, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι με βάση τα επί του παρόντος δεδομένα, κυρίως αυτά των προοπτικών μελετών, η αντίσταση στη ινσουλίνη και η υπερινσουλιναιμία φαίνεται να συνδέονται ανεξάρτητα με την ΑΥ τουλάχιστον σε Καυκάσιους πληθυσμούς. Ωστόσο, η ανάπτυξη της ΑΥ στα πλαίσια του μεταβολικού συνδρόμου δεν μπορεί να αποδοθεί σε λίγους και καλά περιγεγραμμένους μηχανισμούς, αλλά σε πολλούς και πολλές φορές μη άμεσα σχετιζόμενους μηχανισμούς (122). Συνοπτικά, η υπερινσουλιναιμία δρα τόσο σε ιστούς που παρουσιάζουν όσο και σε ιστούς που δεν παρουσιάζουν αντίσταση στην ινσουλίνη. Στην πρώτη κατηγορία ανήκει το ενδοθήλιο, με προσβολή της ενδοθηλιοεξαρτώμενης αγγειοδιαστολής. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν οι νεφροί (με αυξημένη επαναρρόφηση νατρίου), το ΚΝΣ (με αυξημένη δραστηριότητα του συμπαθητικού συστήματος) και οι λείες μυϊκές ίνες των αγγείων (με πρόκληση υπερτροφίας). Το τελικό αποτέλεσμα όλων αυτών των διαταραχών είναι η ανάπτυξη ΑΥ (106). Γ) Επιδημιολογία του μεταβολικού συνδρόμου Ο επιπολασμός του μεταβολικού συνδρόμου αυξάνεται παγκοσμίως. Στις ΗΠΑ, ο προσαρμοσμένος -με βάση την ηλικίαεπιπολασμός (age-adjusted) αυξήθηκε από 29,2% στην μελέτη National Heath and Nutrition Examination Survey ΙΙΙ (NHANES) III στο 34,2% στη 54

55 NHANES (123). Στη συγκεκριμένη μελέτη η συχνότητα του μεταβολικού συνδρόμου έχει αυξηθεί σημαντικά στις γυναίκες-ειδικά στις νεότερες, ηλικίας μεταξύ ετών. Αυτή η αυξητική τάση έχει παρατηρηθεί και σε ασιατικές χώρες, με άλλα όμως πρότυπα μεταξύ των ηλικιών. Έτσι στην Korean NHANES (KNANHES) η προσαρμοσμένη στην ηλικία συχνότητα του μεταβολικού συνδρόμου αυξήθηκε από 24,9% το 1998 σε 31,3% το 2007 και η αύξηση του επιπολασμού ήταν διακριτή και ταχεία μεταξύ των μετεμμηνοπαυσιακών γυναικών ηλικίας τουλάχιστον 50 ετών (124). Επιπλέον, και οι έφηβοι παρουσίαζαν σημαντική αύξηση της συχνότητας του μεταβολικού συνδρόμου, ενώ ο επιπολασμός του παρουσίαζε μια μείωση μεταξύ των αντρών ηλικίας μεγαλύτερης από 60 έτη (125, 126). Όσον αφορά τη σχέση μεταξύ της παρουσίας μεταβολικού συνδρόμου και αύξησης του καρδιαγγειακού κινδύνου, αυτή έχει επιβεβαιωθεί με πολυάριθμες μελέτες. Τα αποτελέσματα της μελέτης Botnia, η οποία εκπονήθηκε στη Φιλανδία και τη Σουηδία είναι χαρακτηριστικά. Μεταξύ συμμετεχόντων μέσης ηλικίας, παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση της καρδιαγγειακής θνησιμότητας στους ασθενείς με μεταβολικό σύνδρομο σε σχέση με αυτούς χωρίς μεταβολικό σύνδρομο, έπειτα από μέση παρακολούθηση 6,9 ετών (12,0% έναντι 2,2%, P < 0,001) (127). Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η προγνωστική αξία του μεταβολικού συνδρόμου όσον αφορά τον καρδιαγγειακό κίνδυνο ποικίλει με βάση το φύλο και τον ακριβή αριθμό των επί μέρους μεταβολικών παραγόντων κινδύνου ( ). Σε προηγούμενη μελέτη, ο Wilson P.W. συμπέρανε ότι ο σχετικός κίνδυνος (relative risk RR) της στεφανιαίας νόσου ήταν σημαντικά υψηλότερος μεταξύ των γυναικών, 55

56 σε σύγκριση με τους άντρες, παρά το γεγονός ότι εμφάνιζαν ισάριθμους επί μέρους μεταβολικούς παράγοντες κινδύνου (130). Σε αυτήν την μελέτη, η παρουσία τριών ή περισσότερων μεταβολικών παραγόντων κινδύνου αύξανε την πιθανότητα στεφανιαίας νόσου 2,5 φορές μεταξύ των αντρών και 6 φορές μεταξύ των γυναικών κατά τη διάρκεια δεκαεξαετούς παρακολούθησης. Αντίθετα κατά την παρουσία 2 παραγόντων κινδύνου, ο RR ήταν περίπου 2 για τους άντρες και 3 για τις γυναίκες. Τα αποτελέσματα και άλλων επιδημιολογικών μελετών, όπως η Framingham Heart Offspring Study, ήταν ανάλογα, με αύξηση του σχετικού κινδύνου για καρδιαγγειακά συμβάντα κατά την αύξηση των παραγόντων κινδύνου και σε άντρες και σε γυναίκες (129). 56

57 4. ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΟΥ ΣΑΑΥΥ ΜΕ ΤΟΝ ΜΡΗ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ: ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Προηγούμενες μελέτες στη διεθνή βιβλιογραφία έχουν επιχειρήσει να διερευνήσουν την πιθανή επίδραση του ΣΑΑΥΥ σε παραμέτρους της ενεργειακής δαπάνης, όπως είναι ο ΒΜΡ ή ο ΜΡΗ, όμως τα δεδομένα είναι λίγα και αρκετά αντικρουόμενα. Οι απνοϊκοί ασθενείς παρουσιάζουν μια τάση προς την αύξηση βάρους ( ), ενώ η παχυσαρκία αποτελεί γνωστό παράγοντα κινδύνου για την εκδήλωση του ΣΑΑΥΥ (134). Επομένως κάποιος μπορεί να υποθέσει ότι η παρουσία ΣΑΑΥΥ μπορεί να ευνοεί ένα θετικό ενεργειακό ισοζύγιο. Από την άλλη πλευρά, η έλλειψη ύπνου σχετίζεται με ενδοκρινολογικές και ανοσολογικές διαταραχές (135) και μπορεί να οδηγήσει, μέσω της αυξημένης κορτιζόλης και της κατεχολαμιναιμίας, σε αυξημένη ενεργειακή δαπάνη ηρεμίας. Στη διεθνή βιβλιογραφία υπάρχουν λίγες μελέτες ασθενών μαρτύρων οι οποίες επιχείρησαν να αναδείξουν την πιθανή επίδραση του ΣΑΑΥΥ, όπως αυτό διαγιγνώσκεται με βάση την νυχτερινή πολυυπνογραφία, στην ενεργειακή δαπάνη ηρεμίας (134, 136, 137, 138). Ωστόσο, ο αριθμός των περιστατικών που συμπεριέλαβαν ήταν σχετικά μικρός και τα αποτελέσματά τους αντιφατικά, οπότε το αρχικό ερευνητικό ερώτημα παραμένει ακόμα αναπάντητο. Το μεταβολικό σύνδρομο και το ΣΑΑΥΥ παρουσιάζουν αρκετά κοινά στοιχεία, τόσο επιδημιολογικά όσο και παθοφυσιολογικά. Όπως έχει περιγραφεί, το ΣΑΑΥΥ χαρακτηρίζεται από νυχτερινή υποξυγοναιμία και υπερκαπνία, αυξημένη συστηματική φλεγμονή και ενεργοποίηση του συμπαθητικού συστήματος, οδηγώντας σε μακροπρόθεσμες επιπλοκές, όπως είναι οι μεταβολικές διαταραχές, η γνωσιακή έκπτωση και η 57

58 αύξηση του καρδιαγγειακού κινδύνου ( ). Επιπλέον, νεότερες μελέτες αναφέρουν ότι η αντίσταση στην ινσουλίνη διαδραματίζει κεντρικό ρόλο σtην παθοφυσιολογία του συνδρόμου ( ), ενώ η παχυσαρκία είναι, μεταξύ άλλων, σημαντικός παράγοντας κινδύνου για την εκδήλωσή του (134). Το μεταβολικό σύνδρομο, από την άλλη πλευρά, αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο για καρδιαγγειακά συμβάντα, όπως έχει ήδη αναφερθεί (127, 130). Η παρουσία κεντρικής παχυσαρκίας περιλαμβάνεται στον ορισμό του (100), ενώ η αντίσταση στην ινσουλίνη αποτελεί την κεντρική παθοφυσιολογική διαταραχή, συνοδευόμενη και από άλλες επιπλοκές, όπως είναι η ενεργοποίηση του συμπαθητικού συστήματος (106) και η συστηματική φλεγμονή (145). Επομένως, θα ήταν αναμενόμενο ο επιπολασμός του ΣΑΑΥΥ να είναι υψηλός μεταξύ ασθενών με μεταβολικό σύνδρομο και το αντίστροφο. Αν και υπάρχουν αρκετά επιδημιολογικά δεδομένα που αναδεικνύουν αυτή την συνύπαρξη σε διάφορους εθνικούς πληθυσμούς, ανάλογα στοιχεία λείπουν για τον ελλαδικό χώρο ( ). Η εφαρμογή ρινικής συσκευής CPAP θεωρείται η θεραπεία εκλογής για τους ασθενείς με ΣΑΑΥΥ. Η χρόνια εφαρμογή ρινικής CPAP βελτιώνει την ποιότητα του ύπνου και την ημερήσια υπνηλία (139), μειώνει τον καρδιαγγειακό κίνδυνο (149) και περιορίζει τις περισσότερες από δυσμενείς επιπτώσεις του ΣΑΑΥΥ. Επί του παρόντος τα δημοσιευμένα δεδομένα που αφορούν στην επίδραση της θεραπείας με CPAP στην ενεργειακή δαπάνη ηρεμίας είναι περιορισμένα ( ) και κάθε άλλο παρά ξεκαθαρίζουν το ρόλο της ρινικής CPAP στην διατήρηση της ενεργειακής ισορροπίας. Επιπλέον, στις συγκεκριμένες μελέτες έχει εκτιμηθεί μόνο η χρόνια εφαρμογή ρινικής CPAP. Ωστόσο, το ΣΑΑΥΥ είναι μια χρόνια κατάσταση με πολυάριθμες συστηματικές 58

59 επιπλοκές, η οποία χαρακτηρίζεται από απνοϊκά επεισόδια τα οποία επαναλαμβάνονται κάθε φορά κατά τη διάρκεια του ύπνου, επομένως είναι πιθανό να επηρεάζει την ενεργειακή δαπάνη με ένα «διττό» τρόπο τόσο μέσω των «χρόνιων», όσο και μέσω των «οξέων» χαρακτηριστικών του. 59

60 ΙΙ ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 60

61 1. ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Με βάση τα προαναφερόμενα πραγματοποιήθηκε μια ενσωματωμένη σε κοόρτη μελέτη ασθενών-μαρτύρων (nested casecontrol study), με στόχο να διερευνηθούν: 1) οι πιθανές διαφορές στις τιμές του ΜΡΗ όπως αυτές μετρώνται προ και μετά του ύπνου μεταξύ ασθενών με ΣΑΑΥΥ (cases), ταξινομούμενο σε τρεις επί μέρους κατηγορίες βαρύτητας (ήπιο, μέτριο και βαρύ) σε σύγκριση με μάρτυρες χωρίς ΣΑΑΥΥ (controls), 2) η επίδραση της εφ άπαξ εφαρμογής ρινικής CPAP κατά τη διάρκεια μιας νύχτας στις τιμές του ΜΡΗ σε ασθενείς με ΣΑΑΥΥ, ταξινομούμενου σε τρεις κατηγορίες βαρύτητας, και 3) οι πιθανές διαφορές στον επιπολασμό του μεταβολικού συνδρόμου και στις επί μέρους ανθρωπομετρικές και εργαστηριακές παραμέτρους που το συνιστούν μεταξύ ασθενών με ήπιο, μέτριο και βαρύ ΣΑΑΥΥ και μαρτύρων χωρίς ΣΑΑΥΥ. 61

62 2. ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Α. Πληθυσμός της μελέτης Τον αρχικό πληθυσμό της μελέτης (αρχική κοόρτη) συγκρότησε συνεχές δείγμα αρρένων ασθενών που προσήλθε ή παραπέμφθηκε στα Εξωτερικά Ιατρεία του Εργαστήριο Ύπνου της Μ.Α.Α., προκειμένου να εκτιμηθεί η πιθανή παρουσία ΣΑΑΥΥ, το χρονικό διάστημα μεταξύ 1/1/2007 έως 31/12/2009. Από το σύνολο των αρρένων ατόμων που παραπέμφθηκαν, όσοι διεγνώσθησαν με ΣΑΑΥΥ έπειτα από πραγματοποίηση πολυκαταγραφικής μελέτης ύπνου στη ΜΑΑ χαρακτηρίστηκαν ως «ασθενείς» (cases). Από το σύνολο των αρρένων ατόμων που παραπέμφθηκαν, όσοι δεν διεγνώσθησαν με ΣΑΑΥΥ και ήταν όμοιοι (matched) προς τους ασθενείς ως προς την ηλικία και το BMI χαρακτηρίστηκαν ως «μάρτυρες» (controls). Τα κριτήρια εισαγωγής και αποκλεισμού από τη μελέτη, για ασθενείς και μάρτυρες, ήταν τα ακόλουθα: Κριτήρια εισαγωγής ασθενών στη μελέτη -Παρουσία ΣΑΑΥΥ, ταυτοποιημένου έπειτα από πολυκαταγραφική μελέτη ύπνου, η οποία πραγματοποιήθηκε στη ΜΑΑ -Ηλικία: έτη -Ωράριο εργασίας: σταθερό, πρωινό -Παροχή ενημερωμένης συγκατάθεσης για συμμετοχή στη μελέτη 62

63 Κριτήρια εισαγωγής μαρτύρων στη μελέτη -Αποκλεισμός παρουσίας ΣΑΑΥΥ, έπειτα από πολυκαταγραφική μελέτη ύπνου, η οποία πραγματοποιήθηκε στη ΜΑΑ -Ηλικία: έτη -Ωράριο εργασίας: σταθερό, πρωινό -Παροχή ενημερωμένης συγκατάθεσης για συμμετοχή στη μελέτη Κριτήρια αποκλεισμού ασθενών και μαρτύρων από τη μελέτη -Θυρεοειδοπάθεια και άλλες ενδοκρινολογικές παθήσεις, πλην του σακχαρώδη διαβήτη. -Ηπατική ανεπάρκεια -Καρδιαγγειακά νοσήματα (σοβαρές βαλβιδοπάθειες, συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια (NYHA III-IV), διατατική μυοκαρδιοπάθεια, υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια, λοιμώδεις μυοκαρδίτιδες /ενδοκαρδίτιδες, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο με ή χωρίς εμφανή υπολειπόμενη νευρολογική σημειολογία) -Νοσήματα του αναπνευστικού συστήματος (χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, πνευμονική εμβολή/χρόνιες θρομβοεμβολικές παθήσεις του πνεύμονα, διάμεσες πνευμονοπάθειες, πνευμονική υπέρταση) -Χρόνια νεφρική ανεπάρκεια (Ρυθμός σπειραματικής διήθησης <60 ml/min/1,73m 2 ) -Χρόνια νευρομυϊκά νοσήματα -Πρόσφατες (<3 μηνών) χειρουργικές επεμβάσεις στους ανώτερους αεραγωγούς, στο θώρακα ή την κοιλιά ή μείζονες ορθοπεδικές ή ουρολογικές επεμβάσεις -Πρόσφατες (<2 εβδομάδων) οδοντιατρικές επεμβάσεις 63

64 -Προηγούμενη ωτορινολαρυγγολογική επέμβαση για διόρθωση ΣΑΑΥΥ ή /και ροχαλητού -Αεροπορικό ταξίδι διάρκειας > 4 ωρών, εντός των προηγούμενων 48 ωρών -Υπερβολική φυσική δραστηριότητα το τελευταίο 24ωρο -Εργασία απασχόληση νυχτερινή ή με μεταβαλλόμενο ωράριο (πρωινό - νυχτερινό). -Πρόσφατη (<3 μηνών) σημαντική αλλαγή της σύστασης του σώματος (αναλογία λιπώδους και άλιπους μάζας) ή του βασικού μεταβολικού ρυθμού από άσκηση, δίαιτα ή άλλη παρέμβαση στον τρόπο ζωής (για παράδειγμα λόγω διακοπής καπνίσματος) -Αλκοολισμός, εξάρτηση από ναρκωτικές ουσίες ή ενεργή ψυχιατρική νόσος (κατάθλιψη, διπολική διαταραχή, σχιζοφρένια ή άλλες ψυχώσεις). -Παροδικό, έντονο stress στην προσωπική ζωή του ασθενούς κατά την περίοδο της εξέτασης -Λήψη φαρμάκων, ουσιών οι οποίες επηρεάζουν το βασικό μεταβολισμό (οπιοειδή, αμφεταμίνες, κλονιδίνη, μείζονα κατασταλτικά) -Αδυναμία ή μη επιθυμία χορήγησης ενημερωμένης συγκατάθεσης για τη συμμετοχή στη μελέτη. Β. Μετρούμενες μεταβλητές Η μελέτη αποτελείται από δύο επί μέρους τμήματα. Στο πρώτο μέρος της μελέτης, το οποίο αποτελεί μια μελέτη που χαρακτηρίζεται ως nested case-control study, μετρούμενες μεταβλητές είναι οι εξής: -Η βασική εξαρτημένη (μετρούμενη) μεταβλητή είναι ο βασικός μεταβολικός ρυθμός των ασθενών και των μαρτύρων. 64

65 -Οι δευτερεύουσες εξαρτημένες (μετρούμενες) μεταβλητές είναι: α) η περίμετρος μέσης, β) η συγκέντρωση τριγλυκεριδίων του ορού, γ) η συγκέντρωση της HDL του ορού, δ) το σάκχαρο νηστείας του ορού, ε) η συστολική αρτηριακή πίεση, στ) η διαστολική αρτηριακή πίεση και ζ) η μέση συστηματική αρτηριακή πίεση των ασθενών και των μαρτύρων. Στο δεύτερο μέρος της μελέτης, το οποίο περιλαμβάνει μόνο την ομάδα των ασθενών, η βασική εξαρτημένη (μετρούμενη) μεταβλητή είναι ο βασικός μεταβολικός ρυθμός πριν και μετά του ύπνου, υπό την εφ άπαξ εφαρμογή CPAP. Γ. Διαδικασίες που ακολουθήθηκαν Ο πληθυσμός των μαρτύρων πραγματοποίησε δύο επισκέψεις στη Μ.Α.Α., ενώ ο πληθυσμός των ασθενών πραγματοποίησε επιπλέον και μια τρίτη επίσκεψη. 1 η Επίσκεψη Το σύνολο του αρχικού πληθυσμού που προσήλθε ή παραπέμφθηκε στα εξωτερικά ιατρεία Εργαστηρίου Ύπνου της Μ.Α.Α. συμπλήρωσε αρχικά ένα δισέλιδο τυποποιημένο ερωτηματολόγιο, το οποίο παρέχεται σε όλους τους ασθενείς που επισκέπτονται το ιατρείο, και το οποίο αποτελούνταν από τα ακόλουθα επί μέρους τμήματα: i) Δημογραφικά στοιχεία: 65

66 α) φύλο β) ηλικία γ) ύψος δ) βάρος ε) στοιχεία ταυτότητας/επικοινωνίας στ) οικογενειακή κατάσταση ζ) μορφωτικό επίπεδο η) είδος και ωράριο εργασίας (παράρτημα 1., σελ. 146.) ii) Έξεις α) παρούσα καπνιστική κατάσταση β) ιστορικό κατανάλωσης τσιγάρων ή διακοπής καπνίσματος (παράρτημα 1., σελ. 147.) iii) Ατομικό Ιατρικό Ιστορικό (παράρτημα 1., σελ. 147.) iv) Ιστορικό Συνδρόμου Απνοιών στον Ύπνο α) ώρες βραδινού ύπνου β) ύπνος μέσα στην ημέρα γ) δυσκολία έλευσης ύπνου δ) ξύπνημα τη νύχτα ε) Κλίμακα Berlin (μεταφρασμένη στα ελληνικά) στ) Κλίμακα Epworth (μεταφρασμένη στα ελληνικά) (παράρτημα 1., σελ. 148.) Στη συνέχεια οι ασθενείς εκτιμήθηκαν, ώστε να διευκρινιστούν περαιτέρω από το ιατρικό ιστορικό όλα εκείνα τα στοιχεία που συνιστούσαν πιθανά κριτήρια αποκλεισμού για την ένταξή τους στη μελέτη, όπως έχουν περιγραφεί παραπάνω. Το σύνολο των ασθενών 66

67 υποβλήθηκε επιπλέον σε κλινική εξέταση. Με βάση τα κλινικά ευρήματα και το ιατρικό ιστορικό τους, ζητήθηκαν, κατά περίπτωση, ειδικές διαγνωστικές εξετάσεις, όπως είναι η σπιρομέτρηση και το υπερηχογράφημα καρδιάς, ώστε να αποκλειστούν παθήσεις όπως η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια, η συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια και οι βαλβιδοπάθειες. Στην περίπτωση αυτή, οι ασθενείς επανέρχονταν στο ιατρείο Ύπνου της Μ.Α.Α. με τα αποτελέσματα των ειδικών διαγνωστικών εξετάσεων, πραγματοποιώντας μια επιπλέον επίσκεψη. Το σύνολο του αρχικού πληθυσμού των ασθενών οι οποίοι με βάση το ιατρικό ιστορικό, την κλινική εξέταση και την παροχή ενημερωμένης συγκατάθεσης πληρούσαν τα αρχικά κριτήρια συμμετοχής στη μελέτη υπεβλήθησαν κατά τη διάρκεια της αρχικής επίσκεψης στις ακόλουθες εργαστηριακές εξετάσεις, οι οποίες-μεταξύ άλλων-κατέστησαν εφικτό να ολοκληρωθεί και ο έλεγχος των κριτηρίων ένταξης στη μελέτη: 1. Προσδιορισμό θυρεοειδικών ορμονών: ft3, ft4, TSH 2. Προσδιορισμό λιπιδαιμικού προφίλ: ολική χοληστερόλη ορού, κλάσμα LDL, κλάσμα HDL, τριγλυκερίδια ορού 3. Προσδιορισμό σακχάρου αίματος νηστείας 4. Προσδιορισμό ουρίας, κρεατινίνης, καλίου και νατρίου ορού 5. Προσδιορισμό ηπατικών ενζύμων (SGOT, SGPT, γ-gt) και χολερυθρίνης ορού (ολικής, έμμεσης και άμεσης) 5. Εκτίμηση σωματομετρικών παραμέτρων: α) ύψος β) βάρος γ) περίμετρος αυχένα (στο επίπεδο του υοειδούς οστού), 67

68 δ) περίμετρος μέσης (στο επίπεδο ομφαλού) ε) περίμετρος λεκάνης-γοφών (στο επίπεδο της μεγαλύτερης περιμέτρου) στ) Δείκτης Μάζας Σώματος (BMI) ζ) ποσοστιαία σύσταση σώματος με τη μέθοδο των τριών δερματικών πτυχών Κατά την ολοκλήρωση της πρώτης επίσκεψης οι ασθενείς έλαβαν προφορικές και γραπτές οδηγίες σχετικά με το σκοπό και τον τρόπο πραγματοποίησης της δεύτερης επίσκεψης. 2η Επίσκεψη Οι ασθενείς προσήλθαν, κατά τις οδηγίες, στις 10 μ.μ. στο καθορισμένο ραντεβού για την πραγματοποίηση πολυκαταγραφικής μελέτης ύπνου στη Μ.Α.Α., σε διάστημα 10 έως 20 ημερών μετά από την 1 η επίσκεψη στο ιατρείο Ύπνου. Όπως αναφέρθηκε, οι ασθενείς είχαν ενημερωθεί για τον τρόπο προετοιμασίας λαμβάνοντας ένα ενημερωτικό έντυπο. (βλ. Παράρτημα 2 σελ. 150.) Μέτρηση εκατοστιαίου ποσοστού σωματικού λίπους Η μέτρηση του εκατοστιαίου ποσοστού σωματικού λίπους έγινε με τη μέθοδο των δερματικών πτυχών. Για τις μετρήσεις χρησιμοποιήθηκε το δερματοπτυχόμετρο (Skin Caliper) (Εικόνα 2). Πρόκειται για μια συσκευή η οποία εκτιμά το πάχος μιας πτυχής του δέρματος μαζί με το υποκείμενο σε αυτήν λίπος. Πραγματοποιώντας αυτήν την μέτρηση σε θέσεις-κλειδιά του σώματος είναι εφικτό να υπολογιστεί η εκατοστιαία αναλογία του σωματικού λίπους. Μαζί με την υποβρύχια ζύγιση, η 68

69 μέτρηση των δερματικών πτυχών αποτελεί από τις πλέον ακριβείς μεθόδους για την εκτίμηση του εκατοστιαίου ποσοστού σωματικού λίπους (150). Τα δερματοπτυχόμετρα έχουν λαβές οι οποίες ασκούν συγκεκριμένη, σταθερή πίεση πάνω στο δέρμα, οι οποία υπολογίζεται γύρω στα 10 gm/sq και φέρουν κλίμακα ακριβείας η οποία μετρά τη δερματική πτυχή σε χιλιοστόμετρα. Η Εικόνα 3 (Α-Γ) παρουσιάζει τις θέσεις και τον τρόπο μέτρησης των δερματικών πτυχών. Η διαδικασία που ακολουθήθηκε ήταν η εξής: ζητείται από τον ασθενή να αφαιρέσει τα ρούχα του από τη μέση και πάνω και να σταθεί σε όρθια θέση. Ο εξεταστής με τα δάκτυλα του αριστερού χεριού, πιάνει μια δερματική πτυχή με το αριστερό χέρι, όπως φαίνεται στην Εικόνα 4 και στη συνέχεια τοποθετεί το δερματοπτυχόμετρο, κρατώντας το με το δεξί χέρι, περίπου 0,5 cm κάτω από τα δάκτυλα του αριστερού χεριού, ενώ συνεχίζει να κρατά τη δερματική πτυχή με το αριστερό χέρι. Στη συνέχεια πιέζει πλήρως τις λαβές του δερματοπτυχόμετρου και καταγράφει το πάχος της πτυχής σε mm. Οι μετρήσεις πραγματοποιήθηκαν: α) στο πίσω μέρος του ΑΡ άνω άκρου, στην περιοχή του τρικέφαλου βραχιόνιου, β) στη ράχη, ακριβώς κάτω από την ωμοπλατιαία άκανθα και γ) στη μέση, άνωθεν της λαγόνιου ακρολοφίας (Εικόνα 3 Α, Β και Γ αντίστοιχα). Αφού έγινε η μέτρηση των δερματικών πτυχών αθροίστηκε το πάχος τους και το % ποσοστό του σωματικού βάρους υπολογίστηκε με βάση ηλικιακούς πίνακες, οι οποίοι είναι διαφορετικοί για άντρες και γυναίκες (150). 69

70 Εικόνα 2. Το δερματοπτυχόμετρο που χρησιμοποιήθηκε για την μέτρηση των δερματικών πτυχών Εικόνα 3. Μέτρηση δερματικών πτυχών σε: Α) τρικέφαλο βραχιόνιο, Β) κάτω από την ωμοπλατιαία άκανθα και Γ) άνωθεν της λαγονίου ακρολοφίας 70

71 Εικόνα 4. Τεχνική μέτρησης δερματικών πτυχών Μέτρηση μεταβολικού ρυθμού ηρεμίας Έγινε μέτρηση του βασικού μεταβολισμού ηρεμίας (Resting Energy Expenditure, REE), σύμφωνα με τις διεθνείς οδηγίες (2). Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκε η συσκευή Fitmate PRO της εταιρείας COSMED (Εικόνα 5). Η αρχή μέτρησης των παραμέτρων βασικού μεταβολισμού στηρίζεται στην εξίσωση Harris-Benedict για τον προσδιορισμό κατανάλωσης οξυγόνου ( V O 2 ) (3). Η μέτρηση των παραμέτρων πραγματοποιήθηκε με τη χρήση των ακόλουθων αισθητήρων: Μέτρηση καταναλισκόμενου οξυγόνου: Τύπος αισθητήρα: Galvanic Fuel cell. Εύρος μέτρησης: 0-25%. Ευαισθησία μετρήσεων: 1 mbar O 2 ( 0.03% 760 mmhg PB). Resolution: % Vol O 2 Μέτρηση ροής και όγκου: Είδος αισθητήρα: flowmeter RMR 18 mm. Εύρος: 0-50 L/min. Ακρίβεια: <2%, Resolution: <10 ml. Οι μετρήσεις πραγματοποιήθηκαν σε συνθήκες περιβάλλοντος, σε θερμοκρασία που κυμαίνονταν μεταξύ 20 και 30 βαθμών Κελσίου, με σχετική υγρασία μεταξύ 20-60% και ατμοσφαιρική πίεση μεταξύ mmhg, χωρίς εξατμίσεις άλλων ουσιών, μακριά από εστίες θέρμανσης, μακριά από σκόνη και σε ευάερο δωμάτιο. Έγιναν δυο μετρήσεις: α) η πρώτη αμέσως προ της έλευσης του ύπνου στον ασθενή και β) η δεύτερη με την αφύπνιση του ασθενή, το επόμενο πρωί. Για τον προσδιορισμό του μεταβολικού ρυθμού ηρεμίας, ακολουθήθηκε η παρακάτω διαδικασία: Ζητήθηκε από τον 71

72 συμμετέχοντα να φορέσει τα ρούχα με τα οποία επιθυμούσε να κοιμηθεί και στη συνέχεια να ξαπλώσει. Έπειτα ο εξεταστής εφάρμοζε μια ελαστική μάσκα μύτης-στόματος η οποία στερεώθηκε με ελαστικές ταινίες στο πρόσωπο, με τρόπο ώστε να αποφεύγεται η διαφυγή αέρα, και ζητούσε από τον ασθενή να παραμείνει απόλυτα ήρεμος, ώστε να καταγραφεί ο βασικός μεταβολικός ρυθμός ηρεμίας από την ειδική καταγραφική συσκευή (Εικόνα 5). Σύμφωνα με τις οδηγίες του κατασκευαστή, η μέτρηση διήρκησε 15 min, από τα οποία αναλύθηκαν τα 10, καθώς τα αρχικά 2,5 min και τα τελευταία 2,5 min της μέτρησης απορρίφθηκαν αυτόματα, για λόγους ακρίβειας. Η καταγραφή των δεδομένων έγινε κατά σειρά αναπνοών (breath by breath) και περιελάμβανε: κατανάλωση οξυγόνου ( V O 2 ml/min), αερισμό ( V E, l/min), αναπνευστική συχνότητα (R f, breaths/min), κλάσμα εκπνεόμενου οξυγόνου (F e O 2 %), και μεταβολικό ρυθμό ηρεμίας (ΜΡΗ). Η τελική αναφορά που εμφανίζονταν για εκτύπωση μετά την ολοκλήρωση των μετρήσεων, περιελάμβανε για κάθε συμμετέχοντα τα εξής: τη μέση κατανάλωση οξυγόνου, το μέσο αερισμό, τη μέση αναπνευστική συχνότητα, το μέσο κλάσμα εκπνεόμενου οξυγόνου και τον μέσο βασικό μεταβολικό ρυθμό, ανά 30 δευτερόλεπτα μετρήσεων (δηλαδή 20 διαφορετικές τιμές για κάθε μεταβλητή), και συνολικά στα 10 λεπτά μετρήσεων (1 μέση τιμή για κάθε μεταβλητή, average value). 72

73 Εικόνα 5. Η συσκευή έμμεσης θερμιδομετρίας της COSMED που χρησιμοποιήθηκε στο παρόν πρωτόκολλο. Πολυκαταγραφική μελέτη ύπνου Πραγματοποιήθηκε πολυκαταγραφική μελέτη ύπνου με βάση τις διεθνείς οδηγίες (4). Η μελέτη περιελάμβανε: -Ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (ΗΕΓ) -Ηλεκτροοφθαλμογράφημα (ΗΟΓ) -Ηλεκτρομυογράφημα (ΗΜΓ) υπογενειδίου μυός -Ηλεκτροκαρδιογράφημα (ΗΚΓ) 3 απαγωγών -Μέτρηση του κορεσμού της οξυαιμοσφαιρίνης με παλμικό οξύμετρο (SpO 2 ) -Μικρόφωνο τραχείας για καταγραφή ήχων (ροχαλητό) -Ηλεκτρομυογράφημα κάτω άκρων -Καταγραφή ροής αέρα σε μύτη και στόμα με ειδικούς αισθητήρες (Thermistors) -Καταγραφή αναπνευστικής προσπάθειας κοιλίας και θώρακος με ελαστικές ζώνες -Καταγραφή θέσης σώματος με ειδικό αισθητήρα 73

74 Οι πολυκαταγραφικές συσκευές, οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν ήταν οι εξής: Alice 5 Philips-Respironics, Somno-medics και Embla. Μετά την ολοκλήρωση της μέτρησης του βασικού μεταβολισμού ηρεμίας, τοποθετήθηκε σε κάθε ασθενή το σύνολο των προαναφερθέντων ηλεκτροδίων και αισθητήρων για την πραγματοποίηση της πολυκαταγραφικής μελέτης. Στη συνέχεια ζητήθηκε από τον ασθενή να προσπαθήσει να κοιμηθεί, όντας σε δωμάτιο ήσυχο και σκοτεινό, ενώ ο ασθενής παρακολουθούνταν, μέσω ασύρματης κάμερας, για το σύνολο της μελέτης ύπνου από έναν κατάλληλα εκπαιδευμένο τεχνικό ύπνου που βρίσκονταν σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, καθ όλη τη διάρκεια της νύχτας. Η πολυκαταγραφική μελέτη ύπνου συνεχίστηκε μέχρι την επομένη ημέρα στις 7.00 το πρωί, οπότε και ο ασθενής αφυπνίστηκε. Ακολούθησε η αφαίρεση των ηλεκτροδίων και αισθητήρων των πολυκαταγραφικών συσκευών και στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε εκ νέου η μέτρηση του μεταβολισμού ηρεμίας, με τη μέθοδο που έχει ήδη περιγραφεί. Εικόνα 6. Οι συσκευές πολυκαταγραφικής μελέτης ύπνου που χρησιμοποιήθηκαν 74

75 Η συνολική καταγραφή εκτιμήθηκε από τον υπεύθυνο ιατρό, και η διάγνωση ή όχι της ύπαρξης διαταραχών της αναπνοής στον ύπνο έγινε σύμφωνα με τα κριτήρια της Αμερικάνικης Εταιρείας Ύπνου (AASM) (5). Η τελική αναφορά (report) της μελέτης ύπνου περιελάμβανε τα εξής (παράρτημα 2, σελ.150.): Α) Συνολικός χρόνος καταγραφής (min) (Total recording time, TRT) Β) Χρονική Περίοδος Ύπνου (min) (Sleep Period) Γ) Χρόνος μέχρι το πρώτο ξύπνημα μετά την έλευση του ύπνου (min) (Wake after Sleep Onset) Δ) Συνολική διάρκεια Ύπνου (min) (Total Sleep Time, TST) Ε) Χρόνος μέχρι την έλευση του ύπνου (min) (Sleep Onset) ΣΤ) Αποδοτικότητα του Ύπνου (%) (Sleep Efficiency, SE=TST/TRT) Ζ) Αριθμός αφυπνίσεων (Number of Awakenings) H) Τάση για ύπνο μέχρι το στάδιο Ι (min) (Sleep Latency to N1) Θ) Τάση για ύπνο μέχρι το στάδιο ΙΙ (min) (Sleep Latency to N2) Ι) Τάση για ύπνο μέχρι το στάδιο ΙΙΙ (min) (Sleep Latency to N3) ΙΑ) Τάση για ύπνο μέχρι το στάδιο IV (min) (Sleep Latency to N4) IB) Τάση για ύπνο μέχρι το στάδιο R από την έναρξη του ύπνου (min) (Stage R Latency from Sleep Onset) ΙΓ) Δείκτης απνοιών/υποπνοιών (/h) (Apnea/Hypopnea Index, AHI) -αποφρακτικές άπνοιες (/h) (Obstructive Apneas) -κεντρικές άπνοιες (/h) (Central Apneas) -μεικτές άπνοιες (/h) (Mixed apneas) ΙΔ) Υπόπνοιες (/h) (Hypopneas, All) -αποφρακτικές υπόπνοιες (/h) (Obstructive Hypopneas) -κεντρικές υπόπνοιες (/h) (Central Hypopneas) -μεικτές υπόπνοιες (/h) (Mixed Hypopneas) 75

76 IE) Επεισόδια αποκορεσμού (/h) (Oxygen Desaturation events, OD) ΙΣΤ) Διάρκεια ροχαλητού (min και % της διάρκειας ύπνου) (Snore Time) ΙΗ) Περιοδική κίνηση των άκρων (Periodic Limb Movement, PLMI) Επιπλέον, η τελική αναφορά απεικόνιζε μέρος των κυματομορφών που είχαν καταγραφεί από το σύνολο των ηλεκτροδίων και αισθητήρων, ενώ παρέχονταν και περαιτέρω αριθμητικά στοιχεία που αφορούσαν στο πρότυπο της αναπνοής και των διαταραχών της, στην αναλογία του ροχαλητού κατά τη διάρκεια του ύπνου, στις διακυμάνσεις του καρδιακού ρυθμού, στα τυχόν καρδιακά συμβάντα και στη θέση του ασθενή κατά τη διάρκεια του ύπνου (παράρτημα 2, σελ.150.). 76

77 3 η επίσκεψη Αφορά στην ομάδα των συμμετεχόντων στη μελέτη οι οποίοι διεγνώσθησαν με ΣΑΑΥΥ, για το οποίο βάσει ενδείξεων, εφαρμόστηκε τιτλοποίηση πίεσης με μάσκα CPAP. Τα άτομα αυτά επανήλθαν για δεύτερη μελέτη ύπνου στη Μ.Α.Α., εντός 20 ημερών από την πρώτη μελέτη, με τη σύσταση να μην αλλάξουν το βάρος ή τις καθημερινές τους συνήθειες αναφορικά με τις έξεις τους, το ωράριο και το είδος εργασίας τους, καθώς και το βαθμό και το είδος της φυσικής τους δραστηριότητας. Κατά την επίσκεψη αυτή επαναλήφθηκε η μέτρηση του βασικού μεταβολισμού ηρεμίας προ και μετά του ύπνου, καθώς και νέα μελέτη ύπνου, με σύγχρονη χορήγηση της συσκευής CPAP για τιτλοποίηση της πίεσης, χρησιμοποιώντας ακριβώς την ίδια τεχνική και την ίδια συσκευή που είχε χρησιμοποιηθεί για τον κάθε συμμετέχοντα κατά τις μετρήσεις της δεύτερης επίσκεψης. Δ. Στατιστική ανάλυση Για την στατιστική ανάλυση χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό PASW (Predictive Analytics Software της εταιρείας ΙΒΜ (International Business Machines Corporation SPSS Inc.), παλαιότερα επονομαζόμενο ως SPSS (Statistical Package for Social Sciences), έκδοση 21 για Windows Οι ποσοτικές μεταβλητές παρουσιάζονται ως μέσος όρος ± 1 τυπική απόκλιση ή ως διάμεσος (μέγιστη - ελάχιστη τιμή), ανάλογα με την κανονικότητα ή μη της κατανομής τους. Οι ποιοτικές μεταβλητές παρουσιάζονται ως εκατοστιαίο ποσοστό. Η διερεύνηση της 77

78 κανονικότητας της κατανομής των μεταβλητών έγινε με εφαρμογή της δοκιμασίας Shapiro-Wilk, με επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας p>0,05 να χαρακτηρίζει την κανονική κατανομή. Για τις συγκρίσεις μεταξύ των ομάδων χρησιμοποιήθηκε το Student s t test ή το Μann-Whitney U test, ανάλογα με την κανονικότητα ή μη της κατανομής των μεταβλητών. Ειδικά για τις συγκρίσεις των ποσοτικών μεταβλητών κατά μήκος των τριών ομάδων βαρύτητας του ΣΑΑΥΥ, εφαρμόστηκαν, κατ ανάλογο τρόπο, η στατιστική δοκιμασία ANOVA analysis of variance (ανάλυση διακυμάνσεων, παραμετρική δοκιμασία) ή η δοκιμασία Kruskal-Wallis (μη παραμετρική δοκιμασία). Για τη σύγκριση των τιμών σε δύο διαφορετικές χρονικές στιγμές, μέσα στην ίδια ομάδα, χρησιμοποιήθηκαν οι δοκιμασίες paired T-test (paired difference-test) ή Wilcoxon Rank Test, ανάλογα με την κανονικότητα ή μη της κατανομής των μεταβλητών. Για τις συγκρίσεις όλων των ποιοτικών μεταβλητών χρησιμοποιήθηκε το Chi-square και το Fisher s exact test. Επίπεδο σημαντικότητας p<0,05 θεωρήθηκε στατιστικά σημαντικό. Η απεικόνιση της διασποράς των τιμών μεταξύ των ομάδων αποδόθηκε με ιστογράμματα στις μεταβλητές με κανονική κατανομή και με boxplot στις μεταβλητές χωρίς κανονική κατανομή. 78

79 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Α) Αρχική κοόρτη Μεταξύ 1/1/2007 και 31/12/2009, συνολικά 178 ασθενείς εκτιμήθηκαν κλινικά και εργαστηριακά με πιθανή ύπαρξη ΣΑΑΥΥ στη Μονάδα Αναπνευστικής Ανεπάρκειας και πληρούσαν τα κριτήρια ένταξης στη μελέτη. Με βάση τον Πίνακα 3, όπου παρουσιάζονται τα ανθρωπομετρικά, βιοχημικά και κλινικά χαρακτηριστικά της αρχικής κοόρτης, αυτή αποτελούνταν από άτομα με μέση ηλικία τα 47 έτη, σοβαρή παχυσαρκία με μέσο δείκτη μάζας σώματος 37, η πλειοψηφία των οποίων (63%) ήταν άντρες. Το σύνολο της αρχικής κοόρτης υπεβλήθη σε μέτρηση ΜΡΗ προ και μετά του ύπνου καθώς και σε πολυκαταγραφική μελέτη ύπνου, τα αποτελέσματα των οποίων παρουσιάζονται στον Πίνακα 4. Η κοόρτη συγκροτούνταν από άτομα με σημαντική ημερήσια υπνηλία, καθώς ο δείκτης Epworth ήταν μεγαλύτερος του 11, με υψηλό δείκτη αποφρακτικών απνοιών-υποπνοιών και βαριά υποξυγοναιμία κατά τον ύπνο, χωρίς όμως την εκδήλωση κεντρικών απνοιών. Από τον αρχικό πληθυσμό, 20 εξεταζόμενοι (11,2%) δεν παρουσίαζαν ΣΑΑΥΥ (ομάδα Α), ενώ οι υπόλοιποι 158 (88,8%) παρουσίαζαν ΣΑΑΥΥ (ομάδα Β) κατά την πολυκαταγραφική μελέτη. Τα δημογραφικά, ανθρωπομετρικά, εργαστηριακά και κλινικά χαρακτηριστικά των δύο ομάδων, καθώς και οι μεταξύ τους διαφορές, παρουσιάζονται στον Πίνακα 5. 79

80 Β) Μελέτη ασθενών-μαρτύρων Ι) ΜΡΗ και παράμετροι και πολυυπνογραφίας Προκειμένου να πραγματοποιηθεί μια μελέτη ασθενών-μαρτύρων, και καθώς η συντριπτική πλειοψηφία των ατόμων χωρίς ΣΑΑΥΥ ήταν άντρες (90%), το σύνολο αυτών των αντρών (Ν1=19) αποτέλεσε την ομάδα των μαρτύρων (non-osas controls). Στη συνέχεια, από τους ασθενείς με ΣΑΑΥΥ επιλέχθηκαν οι άρρενες όμοιας ηλικίας (Ν2=92), οι οποίοι αποτέλεσαν την ομάδα των ασθενών (cases). Επομένως, ο τελικός πληθυσμός της μελέτης συγκροτήθηκε από την ομάδα των 92 αρρένων ασθενών με ΣΑΑΥΥ και την ομάδα των 19 αρρένων, όμοιων σε ηλικία (matched) μαρτύρων. Τα δημογραφικά και ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά των ασθενών και των μαρτύρων, καθώς και οι μεταξύ τους διαφορές παρουσιάζονται στον Πίνακα 6. Με εξαίρεση το φύλο και την ηλικία, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν ως κριτήρια για τη δημιουργία των ομάδων, οι ασθενείς διέφεραν από τους μάρτυρες σε όλες τις ανθρωπομετρικές παραμέτρους, καθώς είχαν σημαντικά πιο αυξημένο σωματικό βάρος (ΒΣ) (p<0,001), δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) (p<0,001), άλιπο σωματική μάζα (ΑΜΣ) (p=0,010), σωματικό λίπος (p=0,02) και περιφέρειες μέσης (p=0,005), ισχίων (p=0,037) και λαιμού (p<0,001). Οι βιοχημικές παράμετροι και η συννοσηρότητα των ασθενών και των μαρτύρων, καθώς και οι συγκρίσεις μεταξύ των ομάδων παρουσιάζονται στον Πίνακα 7. Όπως φαίνεται οι ασθενείς εμφάνιζαν σε 80

81 σημαντικά υψηλότερη συχνότητα μεταβολικό σύνδρομο (54,1% έναντι 21,1%) και παρουσιάζουν σημαντικά υψηλότερες συγκεντρώσεις ουρικού οξέως (5±1,4 έναντι 3,5±1) και LDL χοληστερόλης στον ορό (141,1±29,6 έναντι 124,3±28,1), σε σχέση με τους μάρτυρες. Ωστόσο, η συγκέντρωση του σακχάρου νηστείας, της ολικής χοληστερόλης και των τριγλυκεριδίων, καθώς και η συχνότητα της αρτηριακής υπέρτασης, της στεφανιαίας νόσου, της δυσλιπιδαιμίας και του σακχαρώδη διαβήτη τύπου II ήταν παραπλήσια μεταξύ των δύο ομάδων. Τόσο οι ασθενείς όσο και οι μάρτυρες υπεβλήθησαν σε πολυκαταγραφική μελέτη ύπνου και σε μέτρηση του ΜΡΗ προ και μετά του ύπνου. Επειδή οι ασθενείς και οι μάρτυρες διέφεραν σημαντικά μεταξύ τους όσον αφορά την ΑΜΣ, η οποία σχετίζεται στενά με τον ΜΡΗ, οι μετρήσεις του ΜΡΗ προ και μετά του ύπνου εκτιμήθηκαν και συνολικά και διορθωμένες ως προς την ΑΜΣ. Τα αποτελέσματα των μετρήσεων και οι διαφορές μεταξύ των ομάδων παρουσιάζονται στον Πίνακα 8. Ο ΜΡΗ ήταν σημαντικά μεγαλύτερος στην ομάδα των ασθενών, σε σύγκριση με την ομάδα των μαρτύρων, τόσο πριν (1959,8±969,9 έναντι 1380,7±488,4, p=0,013) όσο και μετά τον ύπνο (1754,1±734,2 έναντι 1308,8±557,4, p=0,014). Η διαφορά αυτή παρέμεινε σημαντική και μετά τη διόρθωση για την ΑΜΣ. Επιπλέον, οι ασθενείς διέφεραν από τους μάρτυρες στο σύνολο των παραμέτρων που σχετίζονται με την υπνική διαταραχή, όπως ήταν αναμενόμενο, αφού παρουσίαζαν σημαντικά υψηλότερο σκορ στην κλίμακα Epworth (p<0,001), υψηλότερο δείκτη ΑΗΙ (p<0,001) και βαρύτερες διαταραχές της οξυγόνωσης κατά τον ύπνο (p<0,001). (Πίνακας 8). 81

82 Οι μεταβολές του βασικού μεταβολικού ρυθμού παρουσιάζονται στην Εικόνα 7 Α-Β. Οι ασθενείς με ΣΑΑΥΥ παρουσίαζαν σημαντική πτώση του ΜΡΗ (από 1959,8±969,9 σε 1754,1±734,2, p<0,001) κατά τον ύπνο, σε αντίθεση με τους μάρτυρες, στους οποίους δεν παρατηρήθηκε ανάλογη πτώση. Η διαφορά αυτή παρέμεινε στην ομάδα των ασθενών μετά την διόρθωση για την ΑΜΣ (από 29,6±12 σε 26,4±9,6 kcal). Οι μεταβολές του ΜΡΗ και του ΜΡΗ/ΑΜΣ στις δύο ομάδες (ασθενών και μαρτύρων) προ και μετά του ύπνου περιγράφονται στους Πίνακες 9 και 10. Εικόνα 7. Σύγκριση του ΜΡΗ (Α) και του ΜΡΗ/ΑΜΣ (Β) προ και μετά ύπνου μεταξύ ασθενών και μαρτύρων 82

ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΑΝΑΠΝΟΗΣ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ: ΠΟΙΟΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΑΡΑΠΕΜΦΘΟΥΝ ΓΙΑ ΕΛΕΓΧΟ ΚΑΙ ΠΩΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΠΑΣΧΟΝΤΕΣ ΚΑΛΛΙΡΡΟΗ ΛΑΜΠΡΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΟΣ

ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΑΝΑΠΝΟΗΣ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ: ΠΟΙΟΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΑΡΑΠΕΜΦΘΟΥΝ ΓΙΑ ΕΛΕΓΧΟ ΚΑΙ ΠΩΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΠΑΣΧΟΝΤΕΣ ΚΑΛΛΙΡΡΟΗ ΛΑΜΠΡΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΟΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΑΝΑΠΝΟΗΣ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ: ΠΟΙΟΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΑΡΑΠΕΜΦΘΟΥΝ ΓΙΑ ΕΛΕΓΧΟ ΚΑΙ ΠΩΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΠΑΣΧΟΝΤΕΣ ΚΑΛΛΙΡΡΟΗ ΛΑΜΠΡΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΟΣ No conflict of interest Διαταραχές της αναπνοής στον ύπνο

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗΣ ΑΠΝΟΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΥΠΝΟ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΑΠΝΟΙΑ

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗΣ ΑΠΝΟΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΥΠΝΟ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΑΠΝΟΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗΣ ΑΠΝΟΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΥΠΝΟ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΑΠΝΟΙΑ Αποφρακτική άπνοια είναι οι συνεχείς και επαναλαμβανόμενες διακοπές της αναπνοής λόγω αποφράξεως των ανώτερων αναπνευστικών οδών

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΣΥΝΝΟΣΗΡΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΠΝΟΙΩΝ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΣΥΝΝΟΣΗΡΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΠΝΟΙΩΝ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΣΥΝΝΟΣΗΡΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΠΝΟΙΩΝ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ Διπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών «Κλινική Φαρμακολογία και Θεραπευτική» Ιούλιος 2015 Ορισμοί Σύνδρομο

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΛΕΤΗ ΥΠΝΟΥ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΠΟΥ ΡΟΧΑΛΙΖΕΙ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗΣ ΑΠΝΟΙΑΣ -ΥΠΟΠΝΟΙΑΣ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ (ΣΑΑΥ - OSAS) ΡΟΧΑΛΗΤΟ Ή ΡΕΓΧΩ ΗΣ ΑΝΑΠΝΟΗ Ή ΡΕΓΧΑΣΜΟΣ: Ορισμός

ΜΕΛΕΤΗ ΥΠΝΟΥ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΠΟΥ ΡΟΧΑΛΙΖΕΙ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗΣ ΑΠΝΟΙΑΣ -ΥΠΟΠΝΟΙΑΣ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ (ΣΑΑΥ - OSAS) ΡΟΧΑΛΗΤΟ Ή ΡΕΓΧΩ ΗΣ ΑΝΑΠΝΟΗ Ή ΡΕΓΧΑΣΜΟΣ: Ορισμός ΜΕΛΕΤΗ ΥΠΝΟΥ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΠΟΥ ΡΟΧΑΛΙΖΕΙ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗΣ ΑΠΝΟΙΑΣ -ΥΠΟΠΝΟΙΑΣ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ (ΣΑΑΥ - OSAS) ΡΟΧΑΛΗΤΟ Ή ΡΕΓΧΩ ΗΣ ΑΝΑΠΝΟΗ Ή ΡΕΓΧΑΣΜΟΣ: Ορισμός Ένας ήχος ή θορυβώδης αναπνοή (διαταραχή αναπνοής)

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΚΑΙ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΑΠΝΟΙΑ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ. Φώτης Καψιμάλης Αν. Δ/ντής Πνευμονολογικής Κλινικής Νοσοκομείο Ερρίκος Ντυνάν

ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΚΑΙ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΑΠΝΟΙΑ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ. Φώτης Καψιμάλης Αν. Δ/ντής Πνευμονολογικής Κλινικής Νοσοκομείο Ερρίκος Ντυνάν ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΚΑΙ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΑΠΝΟΙΑ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ Φώτης Καψιμάλης Αν. Δ/ντής Πνευμονολογικής Κλινικής Νοσοκομείο Ερρίκος Ντυνάν Σύνδρομο αποφρακτικής άπνοιας στον ύπνο ( ΣΑΥ) Συχνή διαταραχή (5%

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΘΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΤΟΥ ΣΑΥΥ

ΠΑΘΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΤΟΥ ΣΑΥΥ ΠΑΘΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΤΟΥ ΣΑΥΥ Λάμπρου Καλλιρρόη Πνευμονολόγος Πανεπιστημιακή Υπότροφος Α Κλινική Εντατικής Θεραπείας ΕΚΠΑ 13 Ο Πνευμονολογικό Συνέδριο Ιωάννινα O Το Σύνδρομο Άπνοιας στον Ύπνο (ΣΑΥ)

Διαβάστε περισσότερα

Σύνδρομο άπνοιας και διαβήτης

Σύνδρομο άπνοιας και διαβήτης Σύνδρομο άπνοιας και διαβήτης Νίκη Κατσίκη, Μαρία Ρογκώτη, Ιωσήφ Πετρίδης Διαβητολογικό Ιατρείο, Α Παθολογική Κλινική Νοσοκομείο Άγιος Δημήτριος Θεσσαλονίκη Σύνδρομο άπνοιας ύπνου (ΣΑΥ) Είναι μια διαταραχή

Διαβάστε περισσότερα

Σύνδρομο Υπνικής Άπνοιας

Σύνδρομο Υπνικής Άπνοιας Σύνδρομο Υπνικής Άπνοιας Ενότητα 4: Νοσήματα του αναπνευστικού Κυριάκος Καρκούλιας, Επίκουρος Καθηγητής Σχολή Επιστημών Υγείας Τμήμα Ιατρικής Σκοποί ενότητας Εξήγηση των φυσιολογικών διαδικασιών στον ύπνο

Διαβάστε περισσότερα

Τι θεωρείται «παθολογικό» στον ύπνο στα παιδιά

Τι θεωρείται «παθολογικό» στον ύπνο στα παιδιά Τι θεωρείται «παθολογικό» στον ύπνο στα παιδιά What is "abnormal" in pediatric sleep? Συγγραφέας : Leila Kheiradish- Gozal MD Κέντρο :Department of Pediatrics and Comer Children's Hospital, Pritzker School

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΥΠΝΙΚΗ ΑΠΝΟΙΑ ΚΑΙ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ. Νικολέτα Καρτάλη Β Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική ΑΠΘ

ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΥΠΝΙΚΗ ΑΠΝΟΙΑ ΚΑΙ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ. Νικολέτα Καρτάλη Β Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική ΑΠΘ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗ ΥΠΝΙΚΗ ΑΠΝΟΙΑ ΚΑΙ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ Νικολέτα Καρτάλη Β Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική ΑΠΘ Burwell et al, Am J Med 1956 SLEEP BREATHING DISORDERS ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΩΝ ΑΠΝΟΙΩΝ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΑΠΝΟΙΑ ΥΠΝΟΥ

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΑΠΝΟΙΑ ΥΠΝΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΑΠΝΟΙΑ ΥΠΝΟΥ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η κεντρική υπνική άπνοια (central sleep apnea - CSA) συναντάται σε ποσοστό 5-10% όλων των ασθενών με διαταραχή της αναπνοής στον ύπνο (sleep-disordered breathing

Διαβάστε περισσότερα

Από τον Κώστα κουραβανα

Από τον Κώστα κουραβανα Από τον Κώστα κουραβανα Περιεχόμενα Γενικός ορισμός παχυσαρκίας Ορμονικοί-Γονιδιακοί-παράγοντες Επιπτώσεις στην υγεία Θεραπεία-Δίαιτα Γενικός ορισμός παχυσαρκίας Παχυσαρκία είναι κλινική κατάσταση στην

Διαβάστε περισσότερα

Παχυσαρκία και Σακχαρώδης Διαβήτης

Παχυσαρκία και Σακχαρώδης Διαβήτης Παχυσαρκία και Σακχαρώδης Διαβήτης Τι είναι ο Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου 2 (ΣΔ2) Ο Σακχαρώδης Διαβήτης γενικά είναι μια πάθηση κατά την οποία ο οργανισμός και συγκεκριμένα το πάγκρεας δεν παράγει ή δεν

Διαβάστε περισσότερα

Υπολογισμός των ενεργειακών απαιτήσεων. Αντωνία Ματάλα Σεπτέμβριος 2017

Υπολογισμός των ενεργειακών απαιτήσεων. Αντωνία Ματάλα Σεπτέμβριος 2017 Υπολογισμός των ενεργειακών απαιτήσεων Αντωνία Ματάλα Σεπτέμβριος 2017 Ισοζυγίο ενέργειας (ΙΕ) = Ενεργειακή πρόσληψη - Ενεργειακή δαπάνη Προκειμένου για τον ενεργειακό μεταβολισμό των ζωντανών οργανισμών,

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ Ι

ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ Ι ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ Ι MK1118 ΑΣΚΗΣΗ ΣΕ ΚΛΙΝΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΔΙΑΛΕΞΗ 4 ΑΝΤΩΝΙΑ ΚΑΛΤΣΑΤΟΥ, PHD ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΑΙΤΙΕΣ ΘΝΗΤΟΤΗΤΑΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΘΑΝΑΤΩΝ 450,000 400,000 350,000 300,000 250,000 200,000 150,000 100,000

Διαβάστε περισσότερα

Στοιχεία ενεργειακού μεταβολισμού. Αντωνία Ματάλα Σεπτέμβριος 2016

Στοιχεία ενεργειακού μεταβολισμού. Αντωνία Ματάλα Σεπτέμβριος 2016 Στοιχεία ενεργειακού μεταβολισμού Αντωνία Ματάλα Σεπτέμβριος 2016 Ισοζυγίο ενέργειας (ΙΕ) = Ενεργειακή πρόσληψη - Ενεργειακή δαπάνη Προκειμένου για τον ενεργειακό μεταβολισμό των ζωντανών οργανισμών, ισχύουν

Διαβάστε περισσότερα

Ο Βασικός μεταβολισμός εξαρτάται από ένα πλήθος παραγόντων όπως:

Ο Βασικός μεταβολισμός εξαρτάται από ένα πλήθος παραγόντων όπως: ΟΡΙΣΜΟΣ: η ελάχιστη ενέργεια που δαπανάται για τη διατήρηση των ζωτικών λειτουργιών σε κατάσταση ηρεμίας. Αντιπροσωπεύει την ενέργεια που απαιτείται για τη λειτουργία της αναπνοής, την κυκλοφορία του αίματος,

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΝΤΡΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΚΑΡΔΙΑΣ

ΚΕΝΤΡΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΚΑΡΔΙΑΣ ΚΕΝΤΡΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΚΑΡΔΙΑΣ Τα καρδιαγγειακά νοσήματα παραδοσιακά θεωρούνται νοσήματα των ανδρών. Ωστόσο, τα στοιχεία δείχνουν ότι οι καρδιαγγειακές παθήσεις αποτελούν την κύρια αιτία θανάτου στις γυναίκες

Διαβάστε περισσότερα

Αμυγδαλεκτομή στο Παιδί: Έχει κάτι αλλάξει;

Αμυγδαλεκτομή στο Παιδί: Έχει κάτι αλλάξει; Αμυγδαλεκτομή στο Παιδί: Έχει κάτι αλλάξει; Φαρυγγικός λεμφικός ιστός: Φαρυγγική και Παρίσθμιες Αμυγδαλές Φαρυγγική A. Καδίτης Ειδική Μονάδα Παιδιατρικής Πνευμονολογίας Εργαστήριο Διαταραχών Αναπνοής στον

Διαβάστε περισσότερα

Υγεία και Άσκηση Ειδικών Πληθυσμών ΜΚ0958

Υγεία και Άσκηση Ειδικών Πληθυσμών ΜΚ0958 Υγεία και Άσκηση Ειδικών Πληθυσμών ΜΚ0958 Διάλεξη 5: Σακχαρώδης Διαβήτης και Άσκηση Υπεύθυνη Μαθήματος: Χ. Καρατζαφέρη Διδάσκοντες: Χ. Καρατζαφέρη, Γ. Σακκάς, Α. Καλτσάτου 2013-2014 Διάλεξη 5 ΤΕΦΑΑ, ΠΘ

Διαβάστε περισσότερα

Δ. Επίσης, κατά τη διάρκεια ασθένειας, φλεγμονής, χειρουργίου ή τραύματος οι ανάγκες μας σε ενέργεια αυξάνονται ανάλογα με την περίπτωση.

Δ. Επίσης, κατά τη διάρκεια ασθένειας, φλεγμονής, χειρουργίου ή τραύματος οι ανάγκες μας σε ενέργεια αυξάνονται ανάλογα με την περίπτωση. μεταβολισμός Μεταβολισμός είναι το σύνολο των χημικών και φυσικών αλλαγών που επιτρέπουν τη σωστή λειτουργία και ανάπτυξη του σώματος μας. Ο μεταβολισμός μας καθορίζει τις συνολικές ανάγκες μας σε ενέργεια

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΟΙΑ. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΠΝΟΗΣ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ ΣΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ

ΑΝΟΙΑ. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΠΝΟΗΣ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ ΣΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΑΝΟΙΑ. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΠΝΟΗΣ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ ΣΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ Δ.Α. ΚΑΖΗΣ ΕΠΙΚ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΑΣ 3Η ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΠΘ ΝΟΣ «Γ.ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ» Άνοια Ύπνος Αποφρακτική άπνοια Ορισμοί

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΙΣ ΔΥΣΛΙΠΙΔΑΙΜΙΕΣ

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΙΣ ΔΥΣΛΙΠΙΔΑΙΜΙΕΣ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΙΣ ΔΥΣΛΙΠΙΔΑΙΜΙΕΣ Η δυσλιπιδαιμία χαρακτηρίζει τις μη φυσιολογικές συγκεντρώσεις λιπιδίων και λιποπρωτεϊνών στο αίμα. Ορίζεται περαιτέρω ως η ύπαρξη αυξημένων συγκεντρώσεων

Διαβάστε περισσότερα

Άσκηση, υγεία και χρόνιες παθήσεις

Άσκηση, υγεία και χρόνιες παθήσεις Συμμαχία για την υγεία - Άσκηση Άσκηση, υγεία και χρόνιες παθήσεις Συγγραφική ομάδα: Δίπλα Κωνσταντίνα, Ph.D., Λέκτορας, ΤΕΦΑΑ Σερρών ΑΠΘ Καρατράντου Κωνσταντίνα, MSc, Διδάσκουσα στο ΤΕΦΑΑ - ΠΘ Ιπποκράτης

Διαβάστε περισσότερα

ΔΥΣΛΙΠΙΔΑΙΜΙΑ. Νικολούδη Μαρία. Ειδικ. Παθολόγος, Γ.Ν.Θ.Π. «Η Παμμακάριστος»

ΔΥΣΛΙΠΙΔΑΙΜΙΑ. Νικολούδη Μαρία. Ειδικ. Παθολόγος, Γ.Ν.Θ.Π. «Η Παμμακάριστος» ΔΥΣΛΙΠΙΔΑΙΜΙΑ Νικολούδη Μαρία Ειδικ. Παθολόγος, Γ.Ν.Θ.Π. «Η Παμμακάριστος» Ο όρος δυσλιπιδαιμία εκφράζει τις ποσοτικές και ποιοτικές διαταραχές των λιπιδίων του αίματος. Τα λιπίδια όπως η χοληστερόλη και

Διαβάστε περισσότερα

Μελέτη ύπνου στο σπίτι. Δυνατότητες και περιορισμοί. Μ.Βαγιάκης Διευθυντής ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΥΠΝΟΥ Νοσοκομείο Ο Ευαγγελισμος

Μελέτη ύπνου στο σπίτι. Δυνατότητες και περιορισμοί. Μ.Βαγιάκης Διευθυντής ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΥΠΝΟΥ Νοσοκομείο Ο Ευαγγελισμος Μελέτη ύπνου στο σπίτι. Δυνατότητες και περιορισμοί. Μ.Βαγιάκης Διευθυντής ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΥΠΝΟΥ Νοσοκομείο Ο Ευαγγελισμος ΙΩΑΝΝΙΝΑ 8/5/2015 Οι καιροί αλλάζουν..! Καταγραφικό για πλήρη μελέτη, έτος 2014.

Διαβάστε περισσότερα

Υγεία και Άσκηση Ειδικών Πληθυσμών ΜΚ0958. Περιεχόμενο

Υγεία και Άσκηση Ειδικών Πληθυσμών ΜΚ0958. Περιεχόμενο Υγεία και Άσκηση Ειδικών Πληθυσμών ΜΚ0958 Υπεύθυνη Μαθήματος: Χ. Καρατζαφέρη Διδάσκοντες: Χ. Καρατζαφέρη, Γ. Σακκάς,Α. Καλτσάτου 2013-2014 Διάλεξη 3 ΤΕΦΑΑ, ΠΘ Περιεχόμενο Συνδεση με τα προηγουμενα Πριν

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Ευθυμία Πετράτου, Ειδική Παθολόγος, Υπεύθυνη Ιατρείου Διαταραχής Λιπιδίων, Ιατρικού Π. Φαλήρου

Γράφει: Ευθυμία Πετράτου, Ειδική Παθολόγος, Υπεύθυνη Ιατρείου Διαταραχής Λιπιδίων, Ιατρικού Π. Φαλήρου Γράφει: Ευθυμία Πετράτου, Ειδική Παθολόγος, Υπεύθυνη Ιατρείου Διαταραχής Λιπιδίων, Ιατρικού Π. Φαλήρου Οι δυσλιπιδαιμίες είναι παθολογικές καταστάσεις με διαταραχές των λιπιδίων του αίματος ποσοτικές αλλά

Διαβάστε περισσότερα

Σοφία Παυλίδου. 13 ο Μετεκπαιδευτικό Σεμινάριο Έδεσσα, Κυριακή, 12 Φεβρουαρίου 2012

Σοφία Παυλίδου. 13 ο Μετεκπαιδευτικό Σεμινάριο Έδεσσα, Κυριακή, 12 Φεβρουαρίου 2012 13 ο Μετεκπαιδευτικό Σεμινάριο Έδεσσα, Κυριακή, 12 Φεβρουαρίου 2012 Σοφία Παυλίδου Ιατρός, Επιστημονική Συνεργάτης Ιατρείου Αθηροσκλήρωσης, Β Καρδιολογική Κλινική ΑΠΘ Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης

Διαβάστε περισσότερα

Πανελλήνια Σεμινάρια Ομάδων Εργασίας 2019 ΤΧΗΣ (ΥΝ) ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΔΟΥ ΜΑΡΙΑ ΑΙΜΟΔΥΝΑΜΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΡΙΟ 424 ΓΣΝΕ

Πανελλήνια Σεμινάρια Ομάδων Εργασίας 2019 ΤΧΗΣ (ΥΝ) ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΔΟΥ ΜΑΡΙΑ ΑΙΜΟΔΥΝΑΜΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΡΙΟ 424 ΓΣΝΕ Πανελλήνια Σεμινάρια Ομάδων Εργασίας 2019 ΤΧΗΣ (ΥΝ) ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΔΟΥ ΜΑΡΙΑ ΑΙΜΟΔΥΝΑΜΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΡΙΟ 424 ΓΣΝΕ 1 Η καρδιά και οι πνεύμονες αποτελούν ίσως τα 2 βασικότερα όργανα του ανθρώπου, καθώς από τη συνδυασμένη

Διαβάστε περισσότερα

Χρόνια βρογχίτιδα στην τρίτη ηλικία. Χρυσόστομος Αρβανιτάκης 7ο εξάμηνο

Χρόνια βρογχίτιδα στην τρίτη ηλικία. Χρυσόστομος Αρβανιτάκης 7ο εξάμηνο Χρόνια βρογχίτιδα στην τρίτη ηλικία Χρυσόστομος Αρβανιτάκης 7ο εξάμηνο Τι είναι η χρόνια βρογχίτιδα? Βρογχίτιδα είναι μια φλεγμονή των βρογχικών σωλήνων, που μεταφέρουν τον αέρα στους πνεύμονες. Χρόνια

Διαβάστε περισσότερα

Αρχικά θα πρέπει να προσδιορίσουμε τι είναι η παχυσαρκία.

Αρχικά θα πρέπει να προσδιορίσουμε τι είναι η παχυσαρκία. Αρχικά θα πρέπει να προσδιορίσουμε τι είναι η παχυσαρκία. Παχυσαρκία είναι η παθολογική αύξηση του βάρους του σώματος, που οφείλεται σε υπερβολική συσσώρευση λίπους στον οργανισμό. Παρατηρείται γενικά

Διαβάστε περισσότερα

Ενεργειακή Δαπάνη Ηρεμίας

Ενεργειακή Δαπάνη Ηρεμίας Ενεργειακή Δαπάνη Ηρεμίας Θανάσης Τζιαμούρτας, Ph.D., C.S.C.S. Επίκουρος Καθηγητής Βιοχημείας της Άσκησης Ενεργειακή ισορροπία Μία κατάσταση κατά την οποία η ενέργεια που προσλαμβάνεται με την μορφή τροφών

Διαβάστε περισσότερα

Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Σ Ο Υ. νεφρά

Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Σ Ο Υ. νεφρά Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Σ Ο Υ νεφρά νεφρών Η υψηλή αρτηριακή πίεση (υπέρταση) είναι ένα από τα δύο κύρια αίτια χρόνιας νεφρικής νόσου παγκοσμίως (το άλλο είναι ο διαβήτης). Επίσης, τα νεφρά έχουν βασικό ρόλο στη

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμοσμένη Αθλητική Εργοφυσιολογία

Εφαρμοσμένη Αθλητική Εργοφυσιολογία Εφαρμοσμένη Αθλητική Εργοφυσιολογία Αναπνευστική ανταπόκριση στην οξεία άσκηση Βασίλης Πασχάλης Επίκουρος καθηγητής ΤΕΦΑΑ - ΕΚΠΑ Αναπνευστικό σύστημα Αναπνευστικό σύστημα Εξωτερική αναπνοή Η μεταφορά αερίων

Διαβάστε περισσότερα

Υπνική άπνοια : η άποψη του ωτορινολαρυγγολόγου. Λεωνίδας Μανωλόπουλος Αν. καθηγητής Α ΩΡΛ Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών

Υπνική άπνοια : η άποψη του ωτορινολαρυγγολόγου. Λεωνίδας Μανωλόπουλος Αν. καθηγητής Α ΩΡΛ Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών Υπνική άπνοια : η άποψη του ωτορινολαρυγγολόγου Λεωνίδας Μανωλόπουλος Αν. καθηγητής Α ΩΡΛ Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών Μελέτη ύπνου Ορισμόςαποφρακτικήςυπνικής άπνοιας RDI>5 RDI

Διαβάστε περισσότερα

Κλινική Εργοφυσιολογία ΜΚ1119 Διάλεξη : Ιατρικός Έλεγχος Αθλουμένων. Α. Καλτσάτου ΤΕΦΑΑ, ΠΘ

Κλινική Εργοφυσιολογία ΜΚ1119 Διάλεξη : Ιατρικός Έλεγχος Αθλουμένων. Α. Καλτσάτου ΤΕΦΑΑ, ΠΘ Κλινική Εργοφυσιολογία ΜΚ1119 Διάλεξη : Ιατρικός Έλεγχος Αθλουμένων Α. Καλτσάτου ΤΕΦΑΑ, ΠΘ Ιατρικός Έλεγχος Αθλουμένων Περιλαμβάνει: Λήψη ατομικού ιστορικού Κλινική Εξέταση Ηλεκτροκαρδιογράφημα Υπερηχογράφημα

Διαβάστε περισσότερα

Ν. Κατσίκη[1], Α. Γκοτζαμάνη-Ψαρράκου[2], Φ. Ηλιάδης[1], Τρ. Διδάγγελος[1], Ι. Γιώβος[3], Δ. Καραμήτσος[1]

Ν. Κατσίκη[1], Α. Γκοτζαμάνη-Ψαρράκου[2], Φ. Ηλιάδης[1], Τρ. Διδάγγελος[1], Ι. Γιώβος[3], Δ. Καραμήτσος[1] Ολόγοςλεπτίνης/αδιπονεκτίνης ως ανεξάρτητος προγνωστικός παράγοντας 10ετούς καρδιαγγειακού κινδύνου σε ινσουλινοθεραπευόμενους ασθενείς με διαβήτη τύπου 2 Ν. Κατσίκη[1], Α. Γκοτζαμάνη-Ψαρράκου[2], Φ. Ηλιάδης[1],

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ. Εμμ. Μ. Καραβιτάκης Παιδίατρος

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ. Εμμ. Μ. Καραβιτάκης Παιδίατρος ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ Εμμ. Μ. Καραβιτάκης Παιδίατρος ΥΠΝΟΣ αναζωογόνηση του οργανισμού επηρεάζει την καθημερινή λειτουργικότητα επηρεάζει τη σωματική και διανοητική υγεία ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ τακτική,

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι το άσθμα; Άρθρο ιδιωτών Πνευμονολόγων Τρικάλων για το Άσθμα - ΚΑΛΑΜΠΑΚΑ CITY KALAMPAKA METEORA

Τι είναι το άσθμα; Άρθρο ιδιωτών Πνευμονολόγων Τρικάλων για το Άσθμα - ΚΑΛΑΜΠΑΚΑ CITY KALAMPAKA METEORA Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Άσθματος στις 2 Μαΐου η οποία καθιερώθηκε το 1998 από την Παγκόσμια Πρωτοβουλία για το άσθμα» και την υποστήριξη της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, θα θέλαμε να ενημερώσουμε

Διαβάστε περισσότερα

Πρόσκληση. Αγαπητοί συνάδελφοι,

Πρόσκληση. Αγαπητοί συνάδελφοι, Πρόσκληση Αγαπητοί συνάδελφοι, εδώ είμαστε πάλι. Μετά από 3 χρόνια σιωπής, λόγω των συνθηκών, θα ξανασυναντηθούμε στο 4 ο Πανελλήνιο Συνέδριο για τις Διαταραχές του Ύπνου που θα πραγματοποιηθεί στις 15

Διαβάστε περισσότερα

Η χρήση ενδοστοματικών συσκευών στη θεραπεία του Συνδρόμου Αποφρακτικής Άπνοιας του Ύπνου

Η χρήση ενδοστοματικών συσκευών στη θεραπεία του Συνδρόμου Αποφρακτικής Άπνοιας του Ύπνου Ανασκόπηση Η χρήση ενδοστοματικών συσκευών στη θεραπεία του Συνδρόμου Αποφρακτικής Άπνοιας του Ύπνου Σταύρος Κυριόπουλος 1, Δημοσθένης Λυκούρας 2, Αγαθή Σπυροπούλου 2, Παναγής Δρακάτος 3, Κυριάκος Καρκούλιας

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΟΣΗΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΑΠ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΟΥ ΑΝΝΑ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΟΣ ΕΝΤΑΤΙΚΟΛΟΓΟΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑ Α ΓΕΝ.ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

ΣΥΝΟΣΗΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΑΠ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΟΥ ΑΝΝΑ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΟΣ ΕΝΤΑΤΙΚΟΛΟΓΟΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑ Α ΓΕΝ.ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΥΝΟΣΗΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΑΠ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΟΥ ΑΝΝΑ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΟΣ ΕΝΤΑΤΙΚΟΛΟΓΟΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑ Α ΓΕΝ.ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΥΝΟΣΗΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΑΠ ΣΥΝΟΣΗΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΑΠ ΣΥΝΟΣΗΡΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΑΠ Απλά

Διαβάστε περισσότερα

Γ.Βαλσαμάκης1,2, Ε.Λ.Κυριαζή2, Ε.Καπάνταης3, Γ.Μαστοράκος2

Γ.Βαλσαμάκης1,2, Ε.Λ.Κυριαζή2, Ε.Καπάνταης3, Γ.Μαστοράκος2 Γ.Βαλσαμάκης1,2, Ε.Λ.Κυριαζή2, Ε.Καπάνταης3, Γ.Μαστοράκος2 1Ιδιωτικό ιατρείο Παχυσαρκίας, Βριλήσσια 2Ενδοκρινολογική Μονάδα, Β Πανεπιστημιακή,Μαιευτική-Γυναικολογική κλινική, Αρεταίειο Νοσοκομείο, ΕΚΠΑ.

Διαβάστε περισσότερα

Σακχαρώδης Διαβήτης. Ένας σύγχρονος ύπουλος εχθρός

Σακχαρώδης Διαβήτης. Ένας σύγχρονος ύπουλος εχθρός Σακχαρώδης Διαβήτης Ένας σύγχρονος ύπουλος εχθρός Φιρούζα Κουρτίδου Ειδικός Παθολόγος με μετεκπαίδευση στο Σακχαρώδη Διαβήτη Φιρούζα Κουρτίδου Ειδικός Παθολόγος Μετεκπαιδευθείσα στο Σακχαρώδη Διαβήτη Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

Υπέρταση. Τι Είναι η Υπέρταση; Από Τι Προκαλείται η Υπέρταση; Ποιοι Είναι Οι Παράγοντες Κινδύνου Για Την Υπέρταση;

Υπέρταση. Τι Είναι η Υπέρταση; Από Τι Προκαλείται η Υπέρταση; Ποιοι Είναι Οι Παράγοντες Κινδύνου Για Την Υπέρταση; Υπέρταση Τι Είναι η Υπέρταση; Η πίεση του αίματος είναι η δύναμη που ασκεί το αίμα στις αρτηρίες όταν μεταφέρεται από την καρδιά στην κυκλοφορία. Η σταθερά αυξημένη πίεση, άνω των φυσιολογικών ορίων, αποκαλείται

Διαβάστε περισσότερα

Καρδιολογική Εταιρεία Κύπρου

Καρδιολογική Εταιρεία Κύπρου Προστάτεψε την καρδία σου Καρδιολογική Εταιρεία Κύπρου Καρδιοαγγειακές παθήσεις και γυναικείο φύλο Εισαγωγή Οι καρδιαγγειακές παθήσεις αποτελούν σε παγκόσμιο επίπεδο την κυριότερη αιτία θανάτου στο γυναικείο

Διαβάστε περισσότερα

Μεταβολικό Σύνδρομο και Άσκηση στην παιδική ηλικία: Ο Ρόλος των Αδικοπινών. Θανάσης Τζιαμούρτας ΤΕΦΑΑ Παν. Θεσσαλίας

Μεταβολικό Σύνδρομο και Άσκηση στην παιδική ηλικία: Ο Ρόλος των Αδικοπινών. Θανάσης Τζιαμούρτας ΤΕΦΑΑ Παν. Θεσσαλίας Μεταβολικό Σύνδρομο και Άσκηση στην παιδική ηλικία: Ο Ρόλος των Αδικοπινών Θανάσης Τζιαμούρτας ΤΕΦΑΑ Παν. Θεσσαλίας Μεταβολικό Σύνδρομο Δεν είναι ασθένεια αλλά ένα σύμπλεγμα από ιατρικές διαταραχές που

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση και θεραπεία Από τα πρωτόκολλα των SOS Ιατρών Επιμέλεια Γεώργιος Θεοχάρης

Αξιολόγηση και θεραπεία Από τα πρωτόκολλα των SOS Ιατρών Επιμέλεια Γεώργιος Θεοχάρης Αξιολόγηση και θεραπεία Από τα πρωτόκολλα των SOS Ιατρών Επιμέλεια Γεώργιος Θεοχάρης Παθολόγος Αξιολόγηση βαρύτητας περιστατικού - Από την βαρύτητα των κλινικών σημείων (αναπνευστική συχνότητα >35, ταχυκαρδία,

Διαβάστε περισσότερα

Μήπως έχω Σκληρόδερµα;

Μήπως έχω Σκληρόδερµα; Μήπως έχω Σκληρόδερµα; Για να πληροφορηθώ µýëïò ôçò Σπάνιος ναι... Μόνος όχι Η Πανελλήνια Ένωση Σπανίων Παθήσεων (Π.Ε.Σ.ΠΑ) είναι ο μόνος φορέας, μη κερδοσκοπικό σωματείο, συλλόγων ασθενών σπανίων παθήσεων

Διαβάστε περισσότερα

Άσκηση και Καρδιοπάθειες

Άσκηση και Καρδιοπάθειες Συμμαχία για την υγεία - Άσκηση Άσκηση και Καρδιοπάθειες Συγγραφική ομάδα: Φλουρής Ανδρέας, Ερευνητής Βογιατζής Ιωάννης, Αναπληρωτής Καθηγητής ΤΕΦΑΑ, ΕΚΠΑ Σταυρόπουλος- Καλίνογλου Αντώνης, Ερευνητής Σύγχρονες

Διαβάστε περισσότερα

Παθητικό κάπνισμα Θεοτοκά Σοφία Α1 6/5/2014

Παθητικό κάπνισμα Θεοτοκά Σοφία Α1 6/5/2014 Παθητικό κάπνισμα Θεοτοκά Σοφία Α1 6/5/2014 Παθητικό Κάπνισμα Το παθητικό κάπνισμα θεωρείται σήμερα η τρίτη προλήψιμη αιτία θνησιμότητας. «Ο εισπνεόμενος και εκπνεόμενος από τους καπνιστές καπνός (καπνός

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΠΙΕΣΗ (Α.Π.)

ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΠΙΕΣΗ (Α.Π.) ΥΠΕΡΤΑΣΗ Η καρδιά προωθεί το αίμα στον οργανισμό μέσω των αρτηριών, με αποτέλεσμα οι αρτηρίες να βρίσκονται υπό πίεση. Η πίεση αυξάνει όταν είμαστε αναστατωμένοι, όταν τρομάζουμε, όταν καταβάλουμε κάποια

Διαβάστε περισσότερα

Αιμιλίζα Στεφανίδου 1, Δημοσθένης Μπούρος 2, Μιλτιάδης Λειβαδίτης 2, Αθανασία Πατάκα 1, Παρασκευή Αργυροπούλου 1

Αιμιλίζα Στεφανίδου 1, Δημοσθένης Μπούρος 2, Μιλτιάδης Λειβαδίτης 2, Αθανασία Πατάκα 1, Παρασκευή Αργυροπούλου 1 Αιμιλίζα Στεφανίδου 1, Δημοσθένης Μπούρος 2, Μιλτιάδης Λειβαδίτης 2, Αθανασία Πατάκα 1, Παρασκευή Αργυροπούλου 1 1 Μονάδα Αναπνευστικής Ανεπάρκειας, Α.Π.Θ., Γ.Π.Ν. «Γ.Παπανικολάου» 2 Τμήμα Ιατρικής, Δημοκρίτειο

Διαβάστε περισσότερα

Μήπως έχω µεγαλακρία; Πώς θα το καταλάβω;

Μήπως έχω µεγαλακρία; Πώς θα το καταλάβω; Μήπως έχω µεγαλακρία; Πώς θα το καταλάβω; MegalakriaBroshure.indd 1 17/11/2010 1:27:39 μμ Η Πανελλήνια Ένωση Σπανίων Παθήσεων (Π.Ε.Σ.ΠΑ) είναι ο μόνος φορέας, μη κερδοσκοπικό σωματείο, συλλόγων ασθενών

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΗ ΝΕΑΡΗ ΗΛΙΚΙΑ

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΗ ΝΕΑΡΗ ΗΛΙΚΙΑ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΗ ΝΕΑΡΗ ΗΛΙΚΙΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΑ ΤΕ, Β ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ Α.Π.Θ. Γ.Ν.Θ. «ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ» ΜSc Εργαστήριο Ιατρικής της Άθλησης Α.Π.Θ. Πτυχιούχος

Διαβάστε περισσότερα

Υγεία και Άσκηση Ειδικών Πληθυσμών ΜΚ0958

Υγεία και Άσκηση Ειδικών Πληθυσμών ΜΚ0958 ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΠΡΟΟΔΟΥ ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΥΠΟΓΛΥΚΑΙΜΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΣΑΚΧΑΡΩΝ-ΠΡΟΤΕΙΝΕΤΑΙ ΑΣΚΗΣΗ ΣΕ ΑΛΜΥΡΟ ΝΕΡΟ ΥΠΟΓΛΥΚΑΙΜΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΥΠΕΡΤΑΣΗΣ ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΟΝ ΣΔ -ΜΕΙΩΣΗ ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΛΤΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ONOMATEΠΩΝΥΜΟ: ΤΗΛΕΦΩΝΟ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΓΕΝΝΗΣΗΣ: ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: ΤΑΞΗ/ΤΜΗΜΑ ΣΧΟΛΕΙΟ ΦΟΙΤΗΣΗΣ:

ΔΕΛΤΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ONOMATEΠΩΝΥΜΟ:   ΤΗΛΕΦΩΝΟ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΓΕΝΝΗΣΗΣ: ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: ΤΑΞΗ/ΤΜΗΜΑ ΣΧΟΛΕΙΟ ΦΟΙΤΗΣΗΣ: ΔΕΛΤΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ONOMATEΠΩΝΥΜΟ: E-MAIL: ΤΗΛΕΦΩΝΟ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΓΕΝΝΗΣΗΣ: ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: ΤΑΞΗ/ΤΜΗΜΑ ΣΧΟΛΕΙΟ ΦΟΙΤΗΣΗΣ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΜΕΤΡΗΣΕΩΝ: ΗΛΙΚΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΜΕΣΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΣΕΝΑΡΙΟ 1 Παρουσία σε ιατρική εξέταση - Εβδομάδα: 15/9/2014-19/9/2014 Ώρα ΔΕΥΤΕΡΑ ΤΡΙΤΗ ΤΕΤΑΡΤΗ ΠΕΜΠΤΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ

ΣΕΝΑΡΙΟ 1 Παρουσία σε ιατρική εξέταση - Εβδομάδα: 15/9/2014-19/9/2014 Ώρα ΔΕΥΤΕΡΑ ΤΡΙΤΗ ΤΕΤΑΡΤΗ ΠΕΜΠΤΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΩΡΟΛΟΓΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΦΑΣΗΣ ΙΙ 1 ος ΧΡΟΝΟΣ Χειμερινό Εξάμηνο 9 πμ-10πμ ΣΕΝΑΡΙΟ 1 σε ιατρική εξέταση - Εβδομάδα: 15/9/2014-19/9/2014 «Ιατρική Εξέταση» Ανατομική ορολογία (Ανατομία)

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΟΤΗΤΑ Ι: ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ. 1. Οφέλη και κίνδυνοι που συνδέονται με τη φυσική δραστηριότητα...39

ΕΝΟΤΗΤΑ Ι: ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ. 1. Οφέλη και κίνδυνοι που συνδέονται με τη φυσική δραστηριότητα...39 23 Περιεχόμενα ΕΝΟΤΗΤΑ Ι: ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ 1. Οφέλη και κίνδυνοι που συνδέονται με τη φυσική δραστηριότητα...39 Φυσική δραστηριότητα και ορολογία που αφορά την ευρωστία...39 Προοπτική

Διαβάστε περισσότερα

ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΕΣ ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΑΣ 2019 ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΩΝ ΠΑΘΗΣΕΩΝ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ. ΡΟΥΜΤΣΙΟΥ ΜΑΡΙΑ Νοσηλεύτρια CPN, MSc Α Παιδιατρικής κλινικής ΑΠΘ

ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΕΣ ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΑΣ 2019 ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΩΝ ΠΑΘΗΣΕΩΝ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ. ΡΟΥΜΤΣΙΟΥ ΜΑΡΙΑ Νοσηλεύτρια CPN, MSc Α Παιδιατρικής κλινικής ΑΠΘ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΕΣ ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΑΣ 2019 ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΩΝ ΠΑΘΗΣΕΩΝ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΡΟΥΜΤΣΙΟΥ ΜΑΡΙΑ Νοσηλεύτρια CPN, MSc Α Παιδιατρικής κλινικής ΑΠΘ «Η μεγαλύτερη δύναμη της δημόσιας υγείας είναι η πρόληψη»

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΓΗ HACCP ΣΤΗΝ ΚΟΥΖΙΝΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΕΙΔΙΚΕΣ ΔΙΑΙΤΕΣ. Ελπίδα Παπαδοπούλου Διαιτολόγος, Ε. Α. Ν. Πειραιά «ΜΕΤΑΞΑ»

ΕΦΑΡΜΟΓΗ HACCP ΣΤΗΝ ΚΟΥΖΙΝΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΕΙΔΙΚΕΣ ΔΙΑΙΤΕΣ. Ελπίδα Παπαδοπούλου Διαιτολόγος, Ε. Α. Ν. Πειραιά «ΜΕΤΑΞΑ» ΕΦΑΡΜΟΓΗ HACCP ΣΤΗΝ ΚΟΥΖΙΝΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΕΙΔΙΚΕΣ ΔΙΑΙΤΕΣ Ελπίδα Παπαδοπούλου Διαιτολόγος, Ε. Α. Ν. Πειραιά «ΜΕΤΑΞΑ» ΣΧΕΣΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑΣ Πρόληψη εμφάνισης νοσημάτων Θεραπεία ασθενών στο χώρο του νοσοκομείου

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑΣ ΝΟΣΟΥ. Γαργάνη Κωνσταντίνα: ΤΕ Νοσηλεύτρια Σ/Μ ΓΝΘ Παπανικολάου

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑΣ ΝΟΣΟΥ. Γαργάνη Κωνσταντίνα: ΤΕ Νοσηλεύτρια Σ/Μ ΓΝΘ Παπανικολάου Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑΣ ΝΟΣΟΥ Γαργάνη Κωνσταντίνα: ΤΕ Νοσηλεύτρια Σ/Μ ΓΝΘ Παπανικολάου Η στεφανιαία νόσος είναι µία πάθηση των αρτηριών της καρδιάς που οφείλεται

Διαβάστε περισσότερα

Dyslipidemia: Updated Guidelines Διαχείριση δυσλιπιδαιμιών

Dyslipidemia: Updated Guidelines Διαχείριση δυσλιπιδαιμιών Dyslipidemia: Updated Guidelines Διαχείριση δυσλιπιδαιμιών Σπύρου Αλκέτα Θεοδώρα, Νοσηλεύτρια ΠΕ, Msc, Καρδιολογική Μονάδα Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο Οι κατευθυντήριες οδηγίες συνοψίζουν και αξιολογούν

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Ελένη Αναστασίου, Υπεύθυνη Διαβητολογικού Κέντρου Κύησης του Α' Ενδοκρινολογικού Τμήματος» του Νοσοκομείου «Αλεξάνδρα»

Γράφει: Ελένη Αναστασίου, Υπεύθυνη Διαβητολογικού Κέντρου Κύησης του Α' Ενδοκρινολογικού Τμήματος» του Νοσοκομείου «Αλεξάνδρα» Γράφει: Ελένη Αναστασίου, Υπεύθυνη Διαβητολογικού Κέντρου Κύησης του Α' Ενδοκρινολογικού Τμήματος» του Νοσοκομείου «Αλεξάνδρα» Παρακάτω θα αναφερθούμε χωριστά στις επιπτώσεις και την αντιμετώπιση (α) του

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΥΤΙΚΗ ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ.

ΣΤΥΤΙΚΗ ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ. ΣΤΥΤΙΚΗ ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ. Η στυτική δυσλειτουργία είναι ένα από τα συχνότερα νοσήματα των ανδρών στην σημερινή εποχή.σε νεαρότερες ηλικίες το 30% οφείλεται σε οργανικές αιτίες και το 70 % σε ψυχολογικά αίτια

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ 10 ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΚΑΡ ΙΑΣ. Κέντρο Πρόληψης Γυναικείων Καρδιολογικών Νοσηµάτων Β Καρδιολογική Κλινική. Ενηµερωτικό Έντυπο

ΤΑ 10 ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΚΑΡ ΙΑΣ. Κέντρο Πρόληψης Γυναικείων Καρδιολογικών Νοσηµάτων Β Καρδιολογική Κλινική. Ενηµερωτικό Έντυπο ΤΑ 10 ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΚΑΡ ΙΑΣ Β Καρδιολογική Κλινική Ενηµερωτικό Έντυπο ΤΑ 10 ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΚΑΡ ΙΑΣ Οι γυναίκες σήµερα πληρώνουν (όπως και οι άνδρες) το τίµηµα της σύγχρονης ζωής. Η παράταση

Διαβάστε περισσότερα

Διαγνωστικά και θεραπευτικά πρωτόκολλα για το ροχαλητό και την άπνοια - Η ΩΡΛ άποψη - Ο Δρόμ Πέμπτη, 01 Σεπτέμβριος :56

Διαγνωστικά και θεραπευτικά πρωτόκολλα για το ροχαλητό και την άπνοια - Η ΩΡΛ άποψη - Ο Δρόμ Πέμπτη, 01 Σεπτέμβριος :56 Γράφει: Δρ. Αντώνης Γ. Παπαβασιλείου, Χειρουργός Ωτορινολαρυγγολόγος, Διευθυντής ΩΡΛ/ΚΟΥ Κέντρου Ροχαλητού Ιατρικού Ψυχικού, Πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων ΩΡΛ/γων, Ελ.Επ. Ο ύπνος είναι ένας από τους από

Διαβάστε περισσότερα

Τελικό κείμενο της Μελέτης. Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών: Διατροφή και Υγεία

Τελικό κείμενο της Μελέτης. Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών: Διατροφή και Υγεία Τελικό κείμενο της Μελέτης Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών: Διατροφή και Υγεία Τα τελικά προϊόντα προχωρημένης γλυκοζυλίωσης (Advanced Glycation End products, ) είναι μόρια υψηλής δραστικότητας, τα οποία

Διαβάστε περισσότερα

Τερζή Κατερίνα ΔΤΗΝ ΑΝΘ ΘΕΑΓΕΝΕΙΟ

Τερζή Κατερίνα ΔΤΗΝ ΑΝΘ ΘΕΑΓΕΝΕΙΟ Τερζή Κατερίνα ΔΤΗΝ ΑΝΘ ΘΕΑΓΕΝΕΙΟ ΔΗΛΩΣΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ Δεν έχω (προσωπικά ή ως μέλος εργασιακής/ερευνητικής ομάδας) ή μέλος της οικογένειάς μου οποιοδήποτε οικονομικό ή άλλου είδους όφελος από

Διαβάστε περισσότερα

Εργαστήριο «Διαταραχών της Αναπνοής κατά τον ύπνο» της Κλινικής Αναπνευστικής Ανεπάρκειας ΑΠΘ.

Εργαστήριο «Διαταραχών της Αναπνοής κατά τον ύπνο» της Κλινικής Αναπνευστικής Ανεπάρκειας ΑΠΘ. Εργαστήριο «Διαταραχών της Αναπνοής κατά τον ύπνο» της Κλινικής Αναπνευστικής Ανεπάρκειας ΑΠΘ. Αθανασία Πατάκα Επικ Καθηγήτρια Πνευμονολογίας Κλινική Αναπνευστικής Ανεπάρκειας ΓΠΝ Γ Παπανικολάου Sleep-related

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΜΕ ΕΚΤΑΚΤΕΣ ΚΟΙΛΙΑΚΕΣ ΣΥΣΤΟΛΕΣ ΤΖΩΡΤΖ ΔΑΔΟΥΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΑΣ Α.Π.Θ.

ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΜΕ ΕΚΤΑΚΤΕΣ ΚΟΙΛΙΑΚΕΣ ΣΥΣΤΟΛΕΣ ΤΖΩΡΤΖ ΔΑΔΟΥΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΑΣ Α.Π.Θ. ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΜΕ ΕΚΤΑΚΤΕΣ ΚΟΙΛΙΑΚΕΣ ΣΥΣΤΟΛΕΣ ΤΖΩΡΤΖ ΔΑΔΟΥΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΑΣ Α.Π.Θ. ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΕΣ ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΑΣ 2016 Το φάσμα των κοιλιακών αρρυθμιών κυμαίνεται

Διαβάστε περισσότερα

Γενετικές και περιβαλλοντικές επιδράσεις στο σύνδρομο αποφρακτικών απνοιών-υποπνοιών στον ύπνο

Γενετικές και περιβαλλοντικές επιδράσεις στο σύνδρομο αποφρακτικών απνοιών-υποπνοιών στον ύπνο Ειδικά Άρθρα για το Άσθμα Γενετικές και περιβαλλοντικές επιδράσεις στο σύνδρομο αποφρακτικών απνοιών-υποπνοιών στον ύπνο Σοφία Σχίζα 1, Ιζόλδη Μπουλουκάκη 2, Νικόλαος Μ. Σιαφάκας 3 1 Επίκουρη Καθηγήτρια

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ. ΑΝΔΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Γαστρεντερολόγος - Ηπατολόγος

ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ. ΑΝΔΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Γαστρεντερολόγος - Ηπατολόγος ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΔΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Γαστρεντερολόγος - Ηπατολόγος ΤΙ ΕΊΝΑΙ Η ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ? Ετοιμολογία : είναι ο λόγος για το πάθος, δηλαδή την αρρώστια Ασχολείται με το μηχανισμό και τους

Διαβάστε περισσότερα

Το συχνότερο χρόνιο νόσημα της παιδικής ηλικίας.

Το συχνότερο χρόνιο νόσημα της παιδικής ηλικίας. ΤΟ ΠΑΙΔΙΚΟ ΑΣΘΜΑ Το συχνότερο χρόνιο νόσημα της παιδικής ηλικίας. Αν από το τρέξιμο, τη γυμναστική ή άλλη εργασία, δυσκολεύεται η αναπνοή, αυτό λέγεται άσθμα. Αρεταίος Καππαδόκης, 100 μχ Οι γυναίκες ήταν

Διαβάστε περισσότερα

ΟΞΕIΕΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΚΑΤΩΤΕΡΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟU ΣΥΣΤHΜΑΤΟΣ

ΟΞΕIΕΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΚΑΤΩΤΕΡΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟU ΣΥΣΤHΜΑΤΟΣ ΟΞΕIΕΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΚΑΤΩΤΕΡΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟU ΣΥΣΤHΜΑΤΟΣ (Σύντομη ενημέρωση από ERS - ELF) Οι οξείες λοιμώξεις κατώτερου αναπνευστικού συστήματος περιλαμβάνουν την πνευμονία (λοίμωξη της κυψελίδας του πνεύμονα),

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΥΠΕΡΤΑΣΗ & ΑΣΚΗΣΗ

ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΥΠΕΡΤΑΣΗ & ΑΣΚΗΣΗ Υγεία και Άσκηση Ειδικών Πληθυσμών ΜΚ0958 Υπεύθυνη Μαθήματος: Χ. Καρατζαφέρη Διδάσκοντες: Χ. Καρατζαφέρη, Γ. Σακκάς,Α. Καλτσάτου 2013-2014 Διάλεξη 4 ΤΕΦΑΑ, ΠΘ ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΥΠΕΡΤΑΣΗ & ΑΣΚΗΣΗ 1 Στις 2 Απριλίου

Διαβάστε περισσότερα

Οστεοπόρωση. Διάγνωση, πρόληψη και θεραπεία. Δρ. Χρήστος Κ. Γιαννακόπουλος Ορθοπαιδικός Χειρουργός

Οστεοπόρωση. Διάγνωση, πρόληψη και θεραπεία. Δρ. Χρήστος Κ. Γιαννακόπουλος Ορθοπαιδικός Χειρουργός Οστεοπόρωση Διάγνωση, πρόληψη και θεραπεία Δρ. Χρήστος Κ. Γιαννακόπουλος Ορθοπαιδικός Χειρουργός Η οστεοπόρωση είναι πιο συχνή από τις παθήσεις της καρδιάς και των πνευμόνων Οστεοπόρωση: Η σιωπηλή επιδημία

Διαβάστε περισσότερα

ΜΗ ΕΠΕΜΒΑΤΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΑΕΡΙΣΜΟΣ ΣΤO ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗΣ ΑΠΝΟΙΑΣ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ (ΣΑΑΥ)

ΜΗ ΕΠΕΜΒΑΤΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΑΕΡΙΣΜΟΣ ΣΤO ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗΣ ΑΠΝΟΙΑΣ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ (ΣΑΑΥ) ΜΗ ΕΠΕΜΒΑΤΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΑΕΡΙΣΜΟΣ ΣΤO ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΠΟΦΡΑΚΤΙΚΗΣ ΑΠΝΟΙΑΣ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ (ΣΑΑΥ) Σειρά Μεταπτυχιακών Σεμιναρίων σε Ειδικά Θέματα Πνευμονολογίας ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΑΕΡΙΣΜΟΣ 5-3-2017 Μάνος Βαγιάκης Διακοπή της

Διαβάστε περισσότερα

Παιδιά και νέοι με χρόνια προβλήματα υγείας και ειδικές ανάγκες. Σύγχρονες ιατρικές θεωρήσεις και ελληνική πραγματικότητα.

Παιδιά και νέοι με χρόνια προβλήματα υγείας και ειδικές ανάγκες. Σύγχρονες ιατρικές θεωρήσεις και ελληνική πραγματικότητα. Παιδιά και νέοι με χρόνια προβλήματα υγείας και ειδικές ανάγκες. Σύγχρονες ιατρικές θεωρήσεις και ελληνική πραγματικότητα. Μαρία Φωτουλάκη Επίκουρη καθηγήτρια Παιδιατρικής-Παιδιατρικής Γαστρεντερολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Ο καλόςύπνος μαζίμετησωστή διατροφή και την άσκηση είναι απαραίτητος για τη διατήρηση της υγείας

Ο καλόςύπνος μαζίμετησωστή διατροφή και την άσκηση είναι απαραίτητος για τη διατήρηση της υγείας Ο καλόςύπνος μαζίμετησωστή διατροφή και την άσκηση είναι απαραίτητος για τη διατήρηση της υγείας εγρήγορση Στάδιο ύπνου ώρες H AΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚH ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ Υπνικοί κύκλοι διάρκειας 90 λεπτών Υπνοςμη-REM Στάδιο1-στάδιο4

Διαβάστε περισσότερα

Αρμοδιότητες διεπιστημονικής ομάδας Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας

Αρμοδιότητες διεπιστημονικής ομάδας Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας Επαγγελματίες υγείας και υπηρεσίες υγείας Αρμοδιότητες διεπιστημονικής ομάδας Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας Σύσταση 40: Συστήνεται να γίνεται εκτίμηση των αναγκών του ασθενή, συμβουλευτική σε προγράμματα

Διαβάστε περισσότερα

MESODA. Διαβητολογικό Κέντρο Γενικό Νοσοκομείο Πειραιά «Τζάνειο»

MESODA. Διαβητολογικό Κέντρο Γενικό Νοσοκομείο Πειραιά «Τζάνειο» Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΟΝ ΑΥΤΟΕΛΕΓΧΟ ΣΤΟ ΚΑΡΔΙΟΜΕΤΑΒΟΛΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΩΝ ΑΡΡΥΘΜΙΣΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 2: ΠΟΛΥΚΕΝΤΡΙΚΗ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ MESODA Αγγελική Αγγελίδη, Ευάγγελος Φουστέρης,

Διαβάστε περισσότερα

Η εφαρμογή της Καρδιοαναπνευστικής δοκιμασίας κόπωσης σε ασθενείς με Πνευμονική Αρτηριακή υπέρταση

Η εφαρμογή της Καρδιοαναπνευστικής δοκιμασίας κόπωσης σε ασθενείς με Πνευμονική Αρτηριακή υπέρταση Η εφαρμογή της Καρδιοαναπνευστικής δοκιμασίας κόπωσης σε ασθενείς με Πνευμονική Αρτηριακή υπέρταση Κωνσταντίνος Κώντσας, Παρασκευή Τριβήλου, Αναστασία Καραγκιούλη, Ελένη Τριανταφυλλίδη Εργαστήριο Καρδιοαναπνευστικής

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΑΔΑ 2 ΕΠΙΤΡΕΠΕΤΑΙ η χορήγηση ή ανανέωση της άδειας: Στους βαρήκοους στους οποίους το ποσοστό βαρηκοΐας. ηλεκτροακουστικής συσκευής ή κοχλιακού

ΟΜΑΔΑ 2 ΕΠΙΤΡΕΠΕΤΑΙ η χορήγηση ή ανανέωση της άδειας: Στους βαρήκοους στους οποίους το ποσοστό βαρηκοΐας. ηλεκτροακουστικής συσκευής ή κοχλιακού Άρθρο 1 Τροποποίηση Παραρτήματος II του Π.δ. 51/2012 Το σημείο 5.1.3., του Κεφαλαίου Β του Παραρτήματος II του Π.δ. 51/2012 (Α Ί01), αντικαθίσταται ως εξής: «5.1.3. Ειδικές διατάξεις για τα οχήματα των

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ: «ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΥΠΝΟΥ»

ΘΕΜΑ: «ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΥΠΝΟΥ» ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΛΑΡΙΣΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΘΕΜΑ: «ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΥΠΝΟΥ» Ι ΑΣΚΟΥΣΑ:ΚΥΠΑΡΙΣΣΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΠΟΥ ΑΣΤΡΙΑ: ΠΑΡΑΣΧΟΥ ΚΛΕΟΝΙΚΗ ΛΑΡΙΣΑ 2009-06-17 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΥΠΝΟΥ 21 ΜΑΡΤΙΟΥ 2009

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΑ ΠΟΤΑ ΘΕΜΑ : ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΩΝ ΠΟΤΩΝ

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΑ ΠΟΤΑ ΘΕΜΑ : ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΩΝ ΠΟΤΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΑ ΠΟΤΑ ΘΕΜΑ : ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΩΝ ΠΟΤΩΝ 2ο ΛΥΚΕΙΟ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ ΟΝΟΜΑ ΟΜΑΔΑΣ: 3Ε ΟΝΟΜΑΤΑ ΜΕΛΩΝ: ΓΚΟΤΙΝΟΠΟΥΛΟΥ ΕΦΗ

Διαβάστε περισσότερα

Ερώτηση. Ποιο μέτρο συχνότητας υπολογίστηκε;

Ερώτηση. Ποιο μέτρο συχνότητας υπολογίστηκε; Ερώτηση Σε μια συγχρονική μελέτη μετρήθηκε ο δείκτης μάζας σώματος 5000 αγοριών και 5500 κοριτσιών ηλικίας 14-17 ετών. Το 15% των αγοριών και το 8% των κοριτσιών ήταν υπέρβαρα. Ποιο μέτρο συχνότητας υπολογίστηκε;

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο ΤΖΙΝΕΒΗ ΜΥΡΤΩ - ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΑΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΕΣ Τ.Ε. Β & Γ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η καρδιακή ανεπάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

Ηλικιωμένοι στην Κοινότητα και το Ίδρυμα - στον Αστικό Ιστό και την Ύπαιθρο Συννοσηρότητα

Ηλικιωμένοι στην Κοινότητα και το Ίδρυμα - στον Αστικό Ιστό και την Ύπαιθρο Συννοσηρότητα Ηλικιωμένοι στην Κοινότητα και το Ίδρυμα - στον Αστικό Ιστό και την Ύπαιθρο Συννοσηρότητα Αγγελική Κυπράκη, Ιατρός Άνοια και συννοσηρότητα Η άνοια ορίζεται ως διαταραχή κατά την οποία παρατηρείται έκπτωση

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΟΥ ΣΥΝ ΡΟΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ

ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΟΥ ΣΥΝ ΡΟΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΟΥ ΣΥΝ ΡΟΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ ΜΕΛΕΤΗ PREMA Σ. Ευσταθίου, Ε. Σκεύα, Ε. Ζορµπαλά, Α. Αχείµαστος, Θ. Μουντοκαλάκης Κέντρο Πρόληψης Καρδιαγγειακών Νόσων, Κλινική «Υγείας Μέλαθρον» ΜΕΛΕΤΗ

Διαβάστε περισσότερα

Επγος (ΥΙ) Τσιτλακίδης Κωνσταντίνος

Επγος (ΥΙ) Τσιτλακίδης Κωνσταντίνος Επγος (ΥΙ) Τσιτλακίδης Κωνσταντίνος Παρουσίαση περιστατικού Στις 12 Απριλίου, 2:30 μμ, ο κ. Φ.Ρ., 63- ετών άντρας, ενώ βρίσκονταν στο γραφείο του δουλεύοντας, παρουσίασε ξαφνικά έντονη κεφαλαλγία. Λίγα

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΘΕΡΜΙΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΥΠΟΘΕΡΜΙΑΣ

ΥΠΟΘΕΡΜΙΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΥΠΟΘΕΡΜΙΑΣ ΥΠΟΘΕΡΜΙΑ Όταν η εσωτερική θερμοκρασία του ανθρώπινου σώματος πέφτει κάτω από 35ο C, το αποτέλεσμα είναι η υποθερμία. Όταν η θερμοκρασία ελαττωθεί κάτω από τα κανονικά επίπεδα λειτουργίας του θερμοστάτη

Διαβάστε περισσότερα

Ερώτηση. Ποιο μέτρο συχνότητας υπολογίστηκε;

Ερώτηση. Ποιο μέτρο συχνότητας υπολογίστηκε; Ερώτηση Σε μια συγχρονική μελέτη μετρήθηκε ο δείκτης μάζας σώματος 5000 αγοριών και 5500 κοριτσιών ηλικίας 14-17 ετών. Το 15% των αγοριών και το 8% των κοριτσιών ήταν υπέρβαρα. Ποιο μέτρο συχνότητας υπολογίστηκε;

Διαβάστε περισσότερα

Πανευρωπαϊκή Ημέρα Αφύπνισης για την Καρδιακή Ανεπάρκεια

Πανευρωπαϊκή Ημέρα Αφύπνισης για την Καρδιακή Ανεπάρκεια Πανευρωπαϊκή Ημέρα Αφύπνισης για την Καρδιακή Ανεπάρκεια Χριστίνα Χρυσοχόου Επιμελήτρια Α,Καρδιολογίας Ιπποκράτειο Γενικόν Νοσοκομείο Αθηνών,Αλέκος Δούρας Διευθυντης Καρδιολογικής Κλινικής Νοσοκομείου

Διαβάστε περισσότερα

Νοσος Cushing Μάθετε περισσότερα

Νοσος Cushing Μάθετε περισσότερα Journalist Handbook 1 Πληροφορίες για Δημοσιογράφους Νοσος Cushing Μάθετε περισσότερα Νοσος Cushing 3 TΙ ΕΙΝΑΙ Η ΝΟΣΟΣ CUSHING; Πριν μιλήσουμε για τη Νόσο Cushing, θα πρέπει να κατανοήσουμε την ασθένεια

Διαβάστε περισσότερα

Ερώτηση. Ποιο μέτρο συχνότητας υπολογίστηκε;

Ερώτηση. Ποιο μέτρο συχνότητας υπολογίστηκε; Σε μια συγχρονική μελέτη μετρήθηκε ο δείκτης μάζας σώματος 5000 αγοριών και 5500 κοριτσιών ηλικίας 14-17 ετών. Το 15% των αγοριών και το 8% των κοριτσιών ήταν υπέρβαρα. Ποιο μέτρο συχνότητας υπολογίστηκε;

Διαβάστε περισσότερα

Προαγωγή Υγείας. Προγράμματα άσκησης

Προαγωγή Υγείας. Προγράμματα άσκησης Προαγωγή Υγείας Προγράμματα άσκησης Σύσταση 13: Συστήνεται οι Γενικοί Ιατροί, άλλοι Ιατροί, καθώς και επαγγελματίες υγείας της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας να ενθαρρύνουν τους ασθενείς με κατάθλιψη (κυρίως

Διαβάστε περισσότερα

Στέργιος Ι. Τραπότσης Χειρουργός Ορθοπαιδικός Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ Διδάσκων ΤΕΦAΑ-ΠΘ

Στέργιος Ι. Τραπότσης Χειρουργός Ορθοπαιδικός Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ Διδάσκων ΤΕΦAΑ-ΠΘ Άσκηση, διατροφή & υγεία Στέργιος Ι. Τραπότσης Χειρουργός Ορθοπαιδικός Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ Διδάσκων ΤΕΦAΑ-ΠΘ Άσκηση, διατροφή & υγεία Μακροχρόνια επιστημονική έρευνα έχει αποδείξει ότι πολλά από

Διαβάστε περισσότερα

Άσκηση Η-11: Δύσπνοια ταχυκαρδία οιδήματα κυάνωση. Δημήτρης Φαρμάκης Καρδιολόγος Α Παθολογική Κλινική ΕΚΠΑ

Άσκηση Η-11: Δύσπνοια ταχυκαρδία οιδήματα κυάνωση. Δημήτρης Φαρμάκης Καρδιολόγος Α Παθολογική Κλινική ΕΚΠΑ Άσκηση Η-11: Δύσπνοια ταχυκαρδία οιδήματα κυάνωση Δημήτρης Φαρμάκης Καρδιολόγος Α Παθολογική Κλινική ΕΚΠΑ Βασικά συμπτώματα καρδιαγγειακού Προκάρδιο άλγος Δύσπνοια Αίσθημα παλμών Συγκοπή Οίδημα Καταβολή,

Διαβάστε περισσότερα