Σχέδιο μαθήματος Ανάλυση νερού Φύλλο εργασίας. Εισαγωγή

Transcript

1 Σχέδιο μαθήματος Ανάλυση νερού Φύλλο εργασίας Εισαγωγή Κάποιος μπορεί να σκεφθεί ότι με 71% της επιφάνειας του πλανήτη μας να καλύπτεται με νερό, η έλλειψη νερού δεν θα έρθει σύντομα και ότι αποτελεί μέρος ενός κακόγουστου αστείου. Όμως, κάποιες τρομακτικές αλήθειες κλονίζουν θλιβερά αυτό το μύθο. Πράγματι, το ένα πέμπτο του κόσμου δεν έχει πρόσβαση σε πόσιμο νερό και δυο φορές περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν επαρκείς εγκαταστάσεις υγιεινής. Η βιοποικιλότητα έχει επίσης σημαντικά μεταβληθεί από την φτωχή ποιότητα του νερού. Στο Βέλγιο για παράδειγμα, η λεκάνη του ποταμού Scheldt, η οποία είναι υψηλής οικολογικής σημασίας, η ποιότητα του νερού είναι ως γνωστό από μέτρια έως κακή. Βιομηχανίες, νοικοκυριά και καλλιέργειες ευθύνονται κυρίως για τη σημαντική πτώση της βιοποικιλότητας στη περιοχή. Επομένως, αυστηρή διαχείριση νερού και πολιτική είναι αναγκαία. Από τη λεκάνη του ποταμού Scheldt στο Βέλγιο ως το επιτραπέζιο νερό στο Πεκίνο της Κίνας, ο καθένας θα έπρεπε να προσπαθεί για καλύτερη και πιο αειφόρο διαχείριση του με στόχο τη διατήρηση του 'νερού του πλανήτη μας'. Νέοι και ενήλικες πρέπει να ενδιαφερθούν και να δράσουν. Περιγραφή της άσκησης Ο κύριος στόχος της παρακάτω άσκησης είναι να ρίξουμε μια πιο κοντινή ματιά στην ποιότητα του νερού των ποταμών και των υδάτινων συστημάτων και να οπτικοποιήσουμε τη γενική κατάσταση του νερού μας. Έτσι, οι μαθητές πρώτα θα πάρουν μετρήσεις για την ποιότητα του νερού από το πεδίο σε διαφορετικές θέσεις. Οι παρατηρήσεις θα καταγραφούν σε ένα φύλο excel και έπειτα θα εκτεθούν σε ένα ψηφιακό χάρτη. Αυτό περιλαμβάνει ότι οι θέσεις μπορούν να δειχθούν στο χάρτη ή να παρθούν οι συντεταγμένες των θέσεων στο πεδίο με μια συσκευή GPS. Στο τέλος της άσκησης οι μαθητές θα χρειαστεί να αναλύσουν τα τμήματα του ποταμού που εμφανίζουν στο χάρτη τους και στα γραφήματα που οι ίδιοι έχουν δημιουργήσει χρησιμοποιώντας τις μετρήσεις του νερού τους. Μαθητές που δεν είναι εξοικειωμένοι με τα γεωγραφικά συστήματα αναφοράς μπορεί να θεωρηθεί αναγκαίο να γίνει πρώτα μια σύντομη αναφορά για το πώς μπορούν να διαχειριστούν τα σημεία των συντεταγμένων. Αυτό δίνεται στο τέλος της άσκησης. Για βαθύτερη κατανόησηit συνιστάται να προσφύγουν σε ειδικό κείμενο για τις γεωγραφικά και προβολικά συστήματα συντεταγμένων. Αυτά είναι εύκολα προσβάσιμα από το διαδύκτιο και τις βιβλιοθήκες. Απαιτήσεις - Απαιτούνται χάρτες που θα περιλαμβάνουν τη περιοχή ανάλυσης του νερού ώστε να πραγματοποιηθεί η άσκηση. Ο χάρτης (από δω και στο εξής θα ονομάζεται χάρτης υποβάθρου) μπορεί να είναι είτε σε μορφή vector ή raster (π.χ. σκαναρισμένος χάρτης, αεροφωτογραφία, κλπ.). πρέπει επίσης να είναι γεωαναφερμένος. Αν ο χάρτης υποβάθρου δεν είναι γεωαναφερμένος τότε παρακαλώ δείτε τη σημείωση (inote) 40 'Πως μπορώ να γεωαναφέρω ένα χάρτη;'. Για να ξεκινήσετε, εμείς σας παρέχουμε τους χάρτες υποβάθρου της περιοχής του ποταμού Schelde (Εσκώ) (Βόρεια Γαλλία, Βέλγιο και Ολλανδία): Riversegment.shp Surfacewaterbodies.shp Country_europe.shp Landcover + Landcover_2.lyr (Symbology/Unique value/import) (μη αναγκαίος) - Αρχείο πίνακα (όπως το Excel) συμπληρωμένο με μετρήσεις ποιότητας νερού που συλλέχθηκαν στο πεδίο (βλέπε πρώτο βήμα). Για την άσκηση της ανάλυσης του νερού του ποταμού Schelde, έχουμε ετοιμάσει ένα πίνακα με δεδομένα από δείγματα νερού που ονομάζεται sampling.xls (έτσι δεν είναι ανάγκη να βγείτε στο πεδίο).

2 ιάρκεια της άσκησης 2 περίοδοι από 50 min, εξαιρείται η συλλογή δεδομένων στο πεδίο (μετρήσεις νερού) α/α Οδηγίες i-notes ραστηρι ότητα Εκαπιδευ τικών / Εκπαιδευ τών 1 Ετοιμάζουμε το αρχείο που περιέχει τις μετρήσεις ποιότητας του νερού, που απαιτούνται να εισαχθούν στο ArcMap Μόλις παρθούν οι μετρήσεις, οι παρακάτω στήλες πρέπει να συμπληρωθούν στο φάκελό σας: Όνομα & Μετρήσεις ομάδας συντεταγμένων Όνομα τμήματος νερού Ημερομηνία Ώρα X συντεταγμένες (UTM) Y συντεταγμένες (UTM) Καιρός Θερμοκρασία ( C) Οξύτητα Περιεκτικότητα νιτρικών (mg / l) Περιεκτικότητα φωσφορικών (mg / l) Οξυγόνο (mg / l) Θολότητα (cm) είκτης βιοτικός (0-10) Σημείωση για τον εκπαιδευτικό: Το ArcMap μπορεί να δημιουργήσει πρόβλημα αν εισαχθούν πολύ μεγάλα ονόματα στα πεδία, ειδικοί χαρακτήρες και διαστήματα. Σας προτείνουμε να διατηρήσετε τα ονόματα των πεδίων όσο πιο σύντομα γίνεται και χωρίς ειδικούς χαρακτήρες. Έτσι, έτσι τα ονόματα που μπορούν να δοθούν για τα παραπάνω θα πρέπει να προσαρμοστούν (π.χ. όνομα, υδατικό σώμα, ημερομηνία, ώρα, x, y, καιρός, θερμοκρασία, οξύτης, νιτρικά). Το ArcMap δημιουργεί κάποια προβλήματα όταν εισάγεις τη ώρα "hour" από το Excel. Εάν δεν λειτουργεί, αλλάξτε τη μορφή του κελιού στο Excell ως 'text' αντί of 'hour'). ραστηριό τητα μαθητών / συμμετεχό ντων 2 x Παράδειγμα ένα αρχείο Excell πως θα μπορούσατε να το δείτε πριν το εισάγετε στο ArcMap 2 Άνοιξε το ArcMap από το αρχικό μενού των windows x 2

3 3 Σώζοντας ένα project Σώσε το project ως ένα αρχείο ArcMap (π.χ. WaterAnalysis.mxd) έτσι μπορείς να σταματήσεις να δουλεύεις το project οποιαδήποτε στιγμή χωρίς να κινδυνεύεις να χάσεις τη δουλειά που έχεις κάνει. Σημείωση για τον εκπαιδευτικό: Σε όλη τη διάρκεια του project πρέπει συχνά να σώζετε ότι έχετε κάνει, κανένας Η/Υ δεν είναι 100% ασφαλείς από την πτώση του συστήματος. (μην ξεχνάτε να το πείτε και στους μαθητές.) 4 Θέσε τη χωρική αναφορά Στην περίπτωση που χρησιμοποιείς σύνολο δεδομένων με διαφορετικά χωρικά συστήματα αναφοράς, σου συνιστούμε να βάλεις τα δεδομένα σου στο πιο καθιερωμένο σύστημα αναφοράς. Για παράδειγμα, ο χάρτης υποβάθρου μπορεί να έχει ένα εθνικό χωρικό σύστημα αναφοράς (όπως το Belge Lambert 1972) ενώ οι μετρήσεις στο πεδίο μπορούν να έχουν ένα άλλο σύστημα (όπως το UTM WGS 1984). Γιαυτό, ορίστε το σύστημα αναφοράς των δεδομένων σας κάνοντας κλικ στο 'Data Frame Properties' μετά 'View'. Για παράδειγμα για μια εργασία που συνδυάζει δεδομένα από το Βέλγιο, τη Γαλλία και την Ολλανδία, κάτω από το κουμπί 'Coordinate System', επέλεξε 'Predefined' και έπειτα 'Projected Coordinate Systems' > 'UTM' > 'WGS 1984' > 'WGS 1984 UTM Zone 31N.prj'. Ζώνη 31N περιλαμβάνει μέρος της Γαλλίας, του Βελγίου και μέρος της Ολλανδίας. 5 Προσθέτοντας ένα αρχείο Πρόσθεσε το(υς) χάρτη(ες) υποβάθρου (όπως αναφέρθηκε στις απαιτήσεις) στο ArcMap. Σημείωση για τον εκπαιδευτικό: Επικαλυπτόμενα γεωγραφικά δεδομέναg απαιτούν ότι οι χάρτες υποβάθρου έχουν γεωαναφερθεί από τα πριν. Εάν δεν συμβαίνει αυτό, θα πρέπει πρώτα να τους γεωναφέρετε. 6 Εισάγετε τον πίνακα που δημιουργήθηκε στο βήμα 1 (μετρήσεις και θέσεις) από το φάκελο Excell Χρησιμοποιώντας 'Add XY Data'. 21 x x 1 x 41 x 24 x Σημείωση: Ο ορισμός του συστήματος συντεταγμένων είναι επίσης σημαντικό και θα πρέπει να οριστεί ενώ εισάγονται τα δεδομένα στο ArcMap. Στη παρούσα άσκηση προτείνουμε να χρησιμοποιηθεί το UTM WGS Έτσι, define the reference system by clicking on the 'Select' button and choosing 'Projected Coordinate Systems' > 'UTM' > 'WGS 1984' > 'WGS 1984 UTM Zone 31N.prj'. Καλό είναι να γνωρίζετε: Είναι δυνατό, μετά από το άνοιγμα μιας μακράς περιόδου editing, να αντιγράψετε μια στήλη από ένα αρχείο excel σε ένα πίνακα dbf με ένα απλό 'copy-paste'. Αυτό συχνά διευκολύνει την εισαγωγή των δεδομένων στο ArcMap. 7 Εξαγωγή δεδομένων Αφού εισάγετε τις θέσεις στο ArcMap, θα δείτε ένα καινούριο θεματικό επίπεδο στον πίνακα περιεχομένων του ArcMap. Θα ήταν χρήσιμο να σώσετε αυτό το νέο θεματικό επίπεδο ως shapefile. Γιαυτό κάντε δεξί κλικ πάνω στο νέο θεματικό επίπεδο, και επιλέξτε 'Data' από τη λίστα που εμφανίζεται και κάντε κλικ στο 'Export Data'. Σιγουρευτείτε ότι θα εξάγετε όλα τα χαρακτηριστικά 'All Features' και ονομάστε το νέο shapefile π.χ. 'Sampling.shp'. Πρόσθεσε αυτό το νέο shapefile στο ArcMap. x 3

4 Σημείωση: Εάν είναι αναγκαίο μπορείς να αλλάξεις τα σύμβολα the symbols των δεδομένων του παραγείγματός σου σε δική σου θέαση για να είναι πιο εμφανή. 13 x Οθόνη του ArcMap με τις θέσεις των μετρήσεων του νερού. 8 ημιουργώντας ένα γεωγραφικό χάρτη Άλλαξε τον συμβολισμό των σημείων έτσι ώστε να είναι πιο εύκολα να δεις ποιες θέσεις έχουν το υψηλότερο, ή το χαμηλότερο, βιοτικό δείκτη. Υπάρχουν εναλλακτικοί τρόποι να παρουσιάσεις τις μεταβλητές στο χάρτη. Στη παρούσα άσκηση προτείνουμε δυο τρόπους να το κάνεις αυτό: x x 4

5 ένα έχεις μόνο λίγα δείγματα σε συμβουλεύουμε να αλλάξεις τις ετικέτες χρησιμοποιώντας μοναδικές τιμές (unique values) και να τις προσδιορίσεις, όπως στην παρακάτω εικόνα. Εάν είναι ανάγκη μπορείς επίσης να τα αλλάξεις λίγο (δεξί-κλικ στο κουμπί πάνω στο σύμβολο > flip symbols) με σκοπό να έχεις καλύτερη παρουσίαση (π.χ. το κόκκινο αναπαριστά πολύ φτωχή ποιότητα νερού και το πράσινο πολύ καλή ποιότητα νερού). Παράδειγμα πώς να ταξινομήσεις τους βιοτικούς δείκτες στο χάρτη με μοναδικές τιμές. Εάν έχεις αριθμητικά παραδείγματα από το δείγμα σου μπορεί να προτιμάς να χρησιμοποιήσεις διαβαθμισμένα σύμβολα και να τα ορίσεις όπως στη παρακάτω εικόνα. Παράδειγμα πως μπορείς να ταξινομήσεις βιοτικούς δείκτες με διαβαθμισμένα σύμβολα. 9 Προσθέτοντας υπόμνημα, σύμβολο του Βορρά και τίτλο στο γεωγραφικό χάρτη Χρησιμοποίησε τη λειτουργία 'Insert' από το βασικό μενού για να εισάγεις 22 x 5

6 το υπόμνημα, τον προσανατολισμό και τον τίτλο του γεωγραφικού χάρτη. Για το υπόμνημα μπορείς να αλλάξεις τα ονόματα των θεματικών επιπέδων με Βιοτικούς δείκτες ('Biotic Index') και το όνομα του πεδίου σε Ποιότητα νερού ('Water quality') για να είσαι βέβαιος ότι το υπόμνημά σου θα έχει το σωστό τίτλο. Αυτό μπορεί να γίνει κάνοντας διπλό κλικ πάνω στο όνομα του επιπέδου και του πεδίου στον πίνακα των περιεχομένων όπως φαίνεται παρακάτω. (a) (b) Το Σχήμα (a) δείχνει πως τα δεδομένα θα εμφανιστούν στον πίνακα περιεχομένων και το Σχήμα (b) δείχνει πως θα είναι στη προβολή της σελιδοποίησης του χάρτη. 10 Βάζοντας ετικέτες στα χαρακτηριστικά Πρόσθεσε ετικέτες σε κάθε σημείο πάνω στο χάρτη επιλέγοντας ως πεδίο ετικέτας, ένα μοναδικό αριθμό αναγνώρισης ή το όνομα του σώματος του νερού (π.χ. ID, water body). Όμως το τελευταίο μπορεί να μην είναι το πιο κατάλληλο όταν έχεις πολλές μετρήσεις σε σημεία από το ίδιο σώμα νερού. Πράγματι, αυτή η ετικέτα του πεδίου θα εξυπηρετεί ως σύνδεσμος μεταξύ των σημείων στο χάρτη και των δεδομένων στα γραφήματα τα οποία θα δημιουργήσεις στα επόμενα βήματα. 11 Εισάγοντας ένα γράφημα στη σελιδοποίηση του χάρτη Στο προηγούμενο βήμα δείξαμε την ποιότητα νερού πάνω στο χάρτη με τους βιοτικούς δείκτες. Όμως, μπορεί επίσης να είναι πολύ χρήσιμο να εισάγουμε τη θερμοκρασία και τις φυσικό χημικές ιδιότητες (οξυγόνο, τις συγκεντρώσεις φωσφορικών και νιτρικών, οξύτητα και θολότητα) του νερού. Αυτό μπορεί να γίνει εισάγοντας ένα γράφημα στο κάτω μέρος του χάρτη. Γύρισε στο lay-out. 26 x 36 X (1) ημιούργησε ένα γράφημα των χημικών ιδιοτήτων του νερού: ημιουργήστε ένα τύπο γραφήματος με κάθετες στήλες ('vertical bar') Επέλεξε ως τιμή πεδίου νιτρικά ('nitrate') και ως τίτλο του πεδίου το 'ID or water body' Σιγουρέψου ότι η εντολή 'show label' είναι ενεργεί Για το χρώμα διάλεξε 'custom' στη λίστα που θα εμφανιστεί ιπλό κλικ στο κουμπί 'vertical bar' κάτω από το παράθυρο και δώσε ένα όνομα Πρόσθεσε ένα νέο σύνολο και επανέλαβε τα παραπάνω βήματα για το οξυγόνο και τα φωσφορικά. 6

7 Οθόνη που δείχνει πως να κάνουμε ραβδογράμματα στο ArcMap Στη συνέχεια, δώσε ένα τίτλο στο γράφημα σου (π.χ. Χημικές Ιδιότητες) και για τον αριστερό άξονα δώσε ένα τίτλο όπως 'mg/l' καθώς αυτές είναι οι μονάδες των τιμών των χημικών ιδιοτήτων. Μετά το τέλος, το γράφημα θα εμφανιστεί σε ένα νέο παράθυρο. Για να το εισάγεις στο layout του χάρτη, δεξί-κλικ πάνω στο παράθυρο του γραφήματος και επέλεξε 'add to layout'. Στη θέαση της σελιδοποίησης του χάρτη (layout view) μπορείς να σύρεις την εικόνα και τα γραφήματα can drag the images and graphs και να τα τοποθετήσεις κατάλληλα. (2) ημιούργησε ένα γράφημα της θερμοκρασίας, θολότητας και οξύτητας: Επανέλαβε τα ίδια βήματα όπως στο γράφημα για τις χημικές ιδιότητες αλλά αυτή τη φορά φτιάξε 3 διαφορετικά ραβδογράμματα graphics για την θερμοκρασία, θολότητα και την οξύτητα ως πεδίο τιμών. Εφόσον υπάρχει μια μόνο μεταβλητή για κάθε γραφική παράσταση δεν μπορείς τσεκάρεις τη επιλογή 'add to legend'. Προσδιόρισε τον τίτλο 'Θερμοκρασία', 'Θολότητα' και 'Οξύτητα' και για τον αριστερό άξονα δώσε ως τίτλο 'βαθμοί Κελσίου', 'cm' and 'ph' αντίστοιχα. Σε αυτό το σημείο, στο ArcMap θα έχεις το γεωγραφικό χάρτη σου και τα 4 διαγράμματα. Σύρε τα διαγράμματα και το χάρτη σε τέτοιες θέσεις ώστε να έχεις καλύτερη εικόνα. Εάν θέλεις να βελτιώσεις τα γραφήματά σου, διπλόclick πάνω στο γράφημα το παράθυρο τις ιδιότητες του γραφήματος θα ανοίξει. 7

8 Σημείωση: Εάν θέλεις να αλλάξεις το μέγεθος ή τη μορφή των γραφημάτων, διπλό-κλικ στο γράφημα και τσέκαρε ή ξετσέκαρε το κουτί 'Preserve Aspect Ratio' στο κουμπί 'Size and Position' Οθόνη από την σελιδοποίηση μετά τη δημιουργία του χάρτη και των τεσσάρων διαγραμμάτων. 12 Εξαγωγή του χάρτη x Μόλις είσαι ικανοποιημένος με το χάρτη σου και τη σελιδοποίησή του 19 μπορείς να το βγάλεις και να τον εκτυπώσεις. Κάνε έξοδο στον χάρτη σου ως Wateranalysisyourname.pdf και σώσε τον 42 στο φάκελό σου στο Moodle. ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ!!! Έχεις δημιουργήσει ένα ωραίο χάρτη με όμορφα διαγράμματα. Όμως, τι νομίζεις όταν το κοιτάξεις προσεκτικά; Είναι καλός ή είναι τρομακτικός; Τι οι μαθητές θα σκέφτονται για την ποιότητα του νερού στην περιοχή; Μπορούν οι μαθητές να αιτιολογήσουν γιατί κάποιες περιοχές φαίνονται πιο μολυσμένες από άλλες (π.χ. κοντά στη βιομηχανική περιοχή, νερό που χρησιμοποιείται για εντατικές γεωργικές καλλιέργειες, απόβλητα από τα νοικοκυριά...); Συζητήστε με τους μαθητές την δυνατότητα διαχείρισης των μετρήσεων του νερού και τις πολιτικές που θα μπορούσαν να κάνουν τα πράγματα καλύτερα ή χειρότερα. Σημείωσε πως μπορείς να διαχειριστείς το σύστημα συντεταγμένων 8

9 Για να πάρεις σημεία στο ArcMap, είναι βασικό οι συντεταγμένες των μετρήσεων των σημείων να είναι γνωστές και να είναι και σε κατάλληλο σύστημα αναφοράς. Συχνά αυτή είναι μια λειτουργία που εξαρτάται, μεταξύ των άλλων, από την περιοχή ενδιαφέροντος, της διεφαρμοσιμότητας των δεδομένων, της χρήσης του GPS ή χάρτη. Η επόμενη παράγραφος δίνει μια σύντομη περίληψη πώς να ασχοληθείς με τις συντεταγμένες σημείων. Υπάρχουν δυο κύριες τάξεις συντεταγμένων σημείων: οι γεωγραφικές συντεταγμένες (γεωγραφικό πλάτος (φ), γεωγραφικό μήκος (λ)); Και οι προβολικές (ή όπως αλλιώς λέγονται καρτεσιανές ή γεωκεντρικές) συντεταγμένες (X,Y). Ο παρακάτω κατάλογος δίνει παραδείγματα συντεταγμένων σημείων που συχνά συναντώνται στο Βέλγιο, Γαλλία και Ολλανδία. - Το γεωγραφικό σύστημα συντεταγμένων ETRS89 ή WGS84 Π.χ. φ =50 39' ", λ = 4 22' " h = 143,146 m - Το σύστημα προβολικών συντεταγμένων στη Παγκόσμια Μερκατορική Προβολή (UTM ETRS89, WGS84 of ED50) Π.χ. X = ,741 m, Y = ,939 m - Το προβολικό σύστημα συντεταγμένων LAMBERT72 (συχνά συναντώμενο σε παλαιότερους Βελγικούς χάρτες) Π.χ. X = m, Y = m, H = 100 m - Το προβολικό σύστημα συντεταγμένων LAMBERT2008 (σε πιο πρόσφατους Βελγικούς χάρτες) Π.χ. X = ,211 m, Y = ,654 m, H = 100 m - Το προβολικό σύστημα συντεταγμένων NTF LAMBERT I, II, III of IV (συχνά συναντώμενο σε Γαλλικούς χάρτες) eg. X= m, Y= m, H=100 m - Το προβολικό σύστημα συντεταγμένων Rijksdriehoeksmeting (RD) - Normaal Amsterdams Peil (NAP), RDNAP of RDNAPTRANSTM (συχνά συναντώμενο σε χάρτες από την Ολλανδία) eg. X = ,777 m, Y = , 638 m, H = 100 m Στο διαδύκτιο θα βρείτε πλήθος ελεύθερων προς χρήση που σου επιτρέπουν να αλλάξεις τις συντεταγμένες των σημείων από ένα σύστημα αναφοράς σε ένα άλλο. Το Εθνικό Γεωγραφικό Ινστιτούτο του Βελγίου για παράδειγμα, έχει δημιουργήσει τέτοια ελεύθερα προς χρήση τα οποία ονομάζει cconvert τα οποία είναι διαθέσιμα στην ιστοσελίδα τους ( Παρομοίως, το Εθνικό Γεωγραφικό Ινστιτούτο της Γαλλίας και της Ολλανδίας προτείνουμε να τα χρησιμοποιήσετε, αντίστοιχα, τις εφαρμογές CIRE ( και τα Coördinatie Calculator Versie 4.1 (διαθέσιμα κάτω από το 'download' στην ιστοσελίδα Έτσι εσείς θα πρέπει να χρησιμοποιήσετε ένα σύστημα συντεταγμένων που ταιριάζει στη χώρα σας για το σκοπό της μελέτης. Για αυτή την άσκηση, θα θεωρήσουμε ότι όλες οι συντεταγμένες των σημείων αναφέρονται στο UTM WGS84 ήutm ETRS89 συστήματα αναφοράς καθώς αυτά είναι διεθνή. Αυτό το πρόγραμμα χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Αυτή η δημοσίευση αντανακλά τις απόψεις του συγγραφέα μόνο, και η Επιτροπή δεν μπορεί να είναι υπεύθυνη για οποιαδήποτε χρήση αυτής της πληροφορίας 9