ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ. Επιμέλεια θεμάτων: Μεταξά Ελευθερία. Κείμενο. Τα «πρότυπα» και οι νέοι

Transcript

1 ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Επιμέλεια θεμάτων: Μεταξά Ελευθερία Κείμενο Τα «πρότυπα» και οι νέοι Στα μπαράκια κι αλλού όπου συχνάζει η νεολαία, ακούω τους νέους να μιλούν μόνο για το χρήμα. Το χρήμα έχει γίνει για πολλούς απ αυτούς το μόνο όνειρο, το μόνο πρότυπο. Η ανάπτυξη προτύπων αποτελεί ιδιαίτερη ανάγκη της ανθρώπινης δραστηριότητας και αναγκαστικά αντανακλά την κοινωνική συνείδηση μιας ομάδας ή μιας εποχής. Τα πρότυπα οφείλουν την πνοή και τις μεταλλαγές τους στη δυναμική της κοινωνικής ζωής, στη διαφοροποίηση των τεχνικών μέσων, στη διαμόρφωση της κάθε νέας κουλτούρας. Δεν είναι λοιπόν τυχαία η σχετική απουσία προτύπων και η συμπλήρωση του κενού τους απ τις λεγόμενες «ευτελείς αξίες», σήμερα όπου διανύουμε μια μεταβατική περίοδο από ένα σύνολο γκρεμισμένων αξιών σε ένα άλλο που ακόμα δεν έχει διαμορφωθεί. Δεν είναι όμως περίεργο ότι η νεολαία δεν ασχολείται με τα πρότυπά μας, αφού δε συνδέεται μ αυτά. Και πώς να ασχοληθεί, αφού αυτοί που της τα προσφέρουν έχουν πρώτο μέλημα να μην είναι ανιχνεύσιμη η προέλευση, η ανάδειξη και η σκοπιμότητά τους. Πώς λοιπόν η νεολαία να ανοιχθεί σε κάτι που εξ ορισμού υποπτεύεται; Αντιδρά στα πρότυπα που εμφανίζονται κούφια και δημιουργεί τα δικά της νεανικά «αντιπρότυπα». Η σύγκρουση των δύο παράγει σιωπή. Κι η επίσημη άποψη: «Οι νέοι συμπεριφέρονται έτσι γιατί δεν έχουν πρότυπα». Για ποια πρότυπα μιλάμε άραγε; Τα κίβδηλα πρότυπα που αγοράζονται φθηνά στο περίπτερο; Μα, η νεολαία έχει υψηλότερους στόχους κι όνειρα που συνοψίζονται στις λέξεις εντιμότητα, δημιουργικότητα, κοινωνική προσφορά. Ίδιους, βέβαια, με τους παλιά δικούς μας, αλλά από μας ποιος άραγε τους έχει διατηρήσει; 1

2 Το κάθε πρότυπο κερδίζει το σεβασμό του όταν αντικατοπτρίζει έργο κι όχι κενά νοήματος «ιδανικά». Η νεολαία, ασυνείδητα ίσως, το ξέρει αυτό και θα ήμουν επίορκος, αν προσπαθούσα να πείσω για το αντίθετο. Η νεολαία, που τρώει λιγότερο κουτόχορτο απ τους μεγάλους και σίγουρα δεν το χωνεύει καθόλου, κατάλαβε γρήγορα ότι το θέαμα με το κιλό της τηλεόρασης δεν είναι μήνυμα, δεν είναι πρότυπο ούτε φορέας ονείρων και δημιουργίας. Στράφηκε λοιπόν στη μουσική, στο χορό, στο τραγούδι, που έστω και για τον ακροατή δεν παύουν να αποτελούν δημιουργία, αφού οδηγούν την ψυχή, το μυαλό και το σώμα σε νέα μονοπάτια και αναζητήσεις, σνομπάροντας την τηλεόραση, προτιμώντας εαυτούς και αλλήλους. Οι νέοι κάθε εποχής πιστεύουν στην αυθεντία της λογικής κι όχι στη λογική της αυθεντίας. Γι αυτό είναι νέοι και θα γεννούν πάντα αυθέντρα λογική και αλήθεια. Ο νέος κάθε εποχής είναι ίδιος, επιφανειακά μόνο αλλάζει. Άλλοτε φορά καμπάνες κι έχει φαβορίτες, βάζει σκουλαρίκι, ακούει τζαζ ή χέβι μέταλ. Στην ουσία είναι ο ίδιος, ορμητικός, ιδεαλιστής, άπειρος, ρομαντικός, αντιαυταρχικός, επαναστάτης. Αντί λοιπόν να τον παγιδεύσουμε σε λαβύρινθους τυπολατρίας και να τον κουράζουμε με αμφίβολες αυθεντίες και πρότυπα, γιατί να μην του δώσουμε απλώς την ώθηση και να του αφήσουμε ελεύθερο χώρο να δώσει κι αυτός τη συμβολή του; Να τραβήξουν λοιπόν το δρόμο που νιώθουν να τους δείχνει ο ίδιος τους ο εαυτός. Τα πρότυπα πάλι που επικρατούν στο χώρο της παιδείας, είναι τα πρότυπα των δυνατών που κατέχουν και διακυβερνούν τα αγαθά. Η παιδεία προσπαθεί να μορφώσει πολίτη ικανό να συντηρεί τα καθεστώτα, όπως είπε ο αείμνηστος Γληνός. Η αδιάκοπη όμως δυναμική και οι πόθοι εκείνων που διψούν για γνώση οδηγεί ευτυχώς σε νέα δεδομένα ισορροπίας, έξω και σε αντίθεση και με το κράτος, δηλαδή σε νέα πρότυπα. Τα νέα πρότυπα πιστεύω κι ελπίζω ότι θα δημιουργηθούν μέσα στο γενικότερο περίγραμμα ιδεών που ανέκαθεν αποτελούσαν πρόπλασμα της ουμανιστικής ιδεολογίας και πολιτικής: η κοινωνική αλληλεγγύη, η πολιτική ως συμπύκνωση κοινωνικών πρακτικών κι όχι ως τέχνη διαχείρισης ξενόφερτα μάνατζμεντ, η ιδεολογία της συλλογικότητας αντί των οραμάτων του ατομικισμού, η πίστη σε έναν καλύτερο κόσμο, 2

3 όπου θα πρυτανεύουν οι ανάγκες κι οι αξίες χρήσης κι όχι οι νόμοι της αγοράς και του ανελέητου ανταγωνισμού. Επί του παρόντος οι νέοι συνθλίβονται μέσα στην οικονομική δυσπραγία, στην ανεργία, στην απαιτητική οικογένεια και κοινωνία που ολοένα απαιτούν αλλά δεν ακούν και δε νιώθουν. Ας μην εκπλήσσονται λοιπόν όταν σπέρνοντας προβλήματα, θερίζουν θύελλες. (Απόσπασμα από κείμενο του Ν. Μαρκάτου, Τα «πρότυπα» και οι νέοι, το ΘΕΜΑΤΑ «Βήμα», 30 Ιουλίου 1995) 1. Ποια είναι τα νέα πρότυπα που ελπίζει ο συγγραφέας ότι θα δημιουργηθούν και σε τι πιστεύουν, κατά την άποψή του, οι νέοι κάθε εποχής; ( Μονάδες 15) 2. «Στα μπαράκια και αλλού...το μόνο πρότυπο». Να αναπτύξετε το νόημα της περιόδου, σε μια παράγραφο λέξεων. (Μονάδες 10) 3. «Για ποια πρότυπα μιλάμε άραγε; Τα κίβδηλα πρότυπα που αγοράζονται φθηνά στο περίπτερο;». Πού αποσκοπεί η χρήση των ερωτημάτων αυτών απ το συγγραφέα; (Μονάδες 5) 4. Α)Τι δηλώνουν οι υπογραμμισμένες λέξεις, που συμβάλλουν στη συνοχή του κειμένου; Β) Να βρείτε τη δομή της 7 ης παραγράφου του κειμένου. (Μονάδες 5) 5. Να βρείτε από ένα συνώνυμο για κάθε μια απ τις ακόλουθες λέξεις: ιδιαίτερη, μέλημα, κίβδηλα, λαβύρινθους, ουμανιστικής. (Μονάδες 5) 6. Στην εποχή μας είναι ευδιάκριτη η έλλειψη προτύπων, η οποία έχει επιφέρει ιδιαίτερα αρνητικές επιπτώσεις σε πολλούς τομείς. Σε ένα άρθρο λέξεων που θα δημοσιευθεί στη σχολική εφημερίδα, να προβληματιστείτε σχετικά με τις επιπτώσεις αυτές στη ζωή του ατόμου αλλά και της κοινωνίας και να αναφερθείτε στα χαρακτηριστικά που πρέπει να διαθέτει ένα πρότυπο, ώστε να έχει θετικές συνέπειες στο χαρακτήρα των νέων. (Μονάδες 60) 3

4 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Επιμέλεια Απαντήσεων: Μεταξά Ελευθερία 1. Ο συγγραφέας ελπίζει ότι τα νέα πρότυπα θα δημιουργηθούν μέσα σε ένα γενικότερο πλαίσιο ανθρωπιστικής ιδεολογίας και πολιτικής. Τα πρότυπα αυτά θα υποστηρίζουν την κοινωνική αλληλεγγύη, την πολιτική ως συμπύκνωση κοινωνικών πρακτικών, τη συλλογικότητα αντί του ατομικισμού, την πίστη σε έναν καλύτερο κόσμο, γεμάτο αξίες. Θεωρεί ότι οι νέοι κάθε εποχής είναι κατά βάθος ίδιοι κι αλλάζει μόνο η εμφάνισή τους. Πάντα πιστεύουν μόνο στη λογική κι αυτήν θεωρούν αυθεντία. Τη λογική και την αλήθεια. Τονίζει μάλιστα ότι απεχθάνονται την λογική της αυθεντίας, υποννοώντας την τάση τους για αμφισβήτηση όλων των προβαλλόμενων ως αυθεντίες. 2. Στις μέρες μας το χρήμα προβάλλεται απ όλους ως η υπέρτατη αξία, παραμερίζοντας άλλες, σημαντικές όπως οι ηθικές αξίες. Επόμενο είναι λοιπόν και οι νέοι να επηρεάζονται απ την κατάσταση αυτή και να θέτουν την απόκτηση χρημάτων ως πρωταρχικό τους στόχο. Η κοινωνία η ίδια τους προτρέπει σ αυτό, ενώ και η οικογένεια, ο πρώτος φορέας κοινωνικοποίησης, τους δίνει το ίδιο παράδειγμα. Έτσι υιοθετούν τη λογική αυτή και παραμερίζουν ακόμα και τις αρχές και τα όνειρά τους, προσπαθώντας να ικανοποιήσουν τον πόθο για πλουτισμό. Μ αυτόν όμως τον τρόπο χάνουν την πραγματική ουσία της ζωής κι αναζητούν την ευτυχία σε έναν ψεύτικο παράδεισο. 3. Οι ερωτήσεις που θέτει ο συγγραφέας είναι ρητορικές. Ο σκοπός του είναι να καταδείξει με τη μεγαλύτερη δυνατή έμφαση την έλλειψη προτύπων τα οποία θα μπορούσαν να ακολουθήσουν οι νέοι. Στην εποχή μας δεν υπάρχουν πρότυπα και κακώς οι μεγαλύτεροι κατηγορούν τη νεολαία ότι δεν έχει πρότυπα. Δεν της έδωσαν αυτοί πρότυπα, πέρα από κάποια ψευτοείδωλα, κυρίως τραγουδιστές, ηθοποιούς, ποδοσφαιριστές, που μόνο τους μέλημα είναι το χρήμα και η εφήμερη δόξα. Το λάθος το έχει κάνει η προηγούμενη γενιά, που δεν προνόησε να αφήσει ως κληροδότημα στη νέα γενιά κάποια πρότυπα, ώστε να βρει έναν οδηγό στη ζωή 4

5 6. της και να δημιουργήσει μια καλύτερη κοινωνία, απ αυτήν που κληρονόμησε. 4. Α)λοιπόν= συμπέρασμα, όμως= αντίθεση, μα= αντίθεση και έμφαση, γι αυτό= αιτιολόγηση, πάλι= πρόσθεση Β). Θεματική περίοδος: Οι νέοι κάθε εποχής...της αυθεντίας. Σχόλια Λεπτομέρειες: Γι αυτό...τη συμβολή του; Κατακλείδα: Να τραβήξουν...ο εαυτός τους. 5. Ιδιαίτερη= ξεχωριστή, μέλημα= φροντίδα, κίβδηλα= ψεύτικα, λαβύρινθους= αδιέξοδα, ουμανιστικής= ανθρωπιστικής. Η κατάρρευση των προτύπων Στη σημερινή εποχή είναι ευδιάκριτη η απουσία των προτύπων απ τη ζωή των ανθρώπων και ειδικά των νέων. Είδωλα υπάρχουν πολλά. Ηθοποιοί, τραγουδιστές, ποδοσφαιριστές, που ζουν για την εφήμερη δόξα και το χρήμα. Τα πρόσωπά τους φιγουράρουν συχνά στα περιοδικά του περίφημου life style και οι νέοι γεμίζουν τα δωμάτιά τους με τις αφίσες τους. Γρήγορα όμως όλοι αυτοί περνούν στη λήθη και την αφάνεια και τη θέση τους παίρνουν καινούρια είδωλα, νέοι εξίσου εφήμεροι «μικροί θεοί». Πρότυπα όμως; Πουθενά! και Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι η έλλειψη αυτή των προτύπων έχει ιδιαίτερα αρνητικές συνέπειες, τόσο στο άτομο όσο και στην κοινωνία. Καταρχάς, σ αυτήν την έλλειψη οφείλεται το πνεύμα του ατομικισμού που κυριαρχεί στην εποχή μας, αφού ο καθένας ενδιαφέρεται μόνο για τον εαυτό του και δεν έχει κανέναν να του δείξει το δρόμο προς το συνάνθρωπο. Οι άνθρωποι και κυρίως οι νέοι αγωνίζονται να μιμηθούν το είδωλό τους, να του μοιάσουν. Έτσι όμως χάνουν την κριτική τους ικανότητα, την αισθητική τους, μαθαίνουν να ζουν με οδηγό την υποκρισία, την ανεντιμότητα και το ψεύδος, αφού αυτά βοηθούν την προβολή. Μαζοποιούνται και ακολουθούν τη μόδα, χωρίς να αναπτύσσουν πρωτοβουλία. Γίνονται έρμαια της μάζας και των παθών της. Ενδιαφέρονται μόνο για το χρήμα και δε νοιάζονται για το πώς θα το αποκτήσουν. Αλλωστε, ο σκοπός αγιάζει τα μέσα! Δεν προβληματίζονται 5

6 για κοινωνικά ή πολιτικά θέματα, αφού αυτά δεν αποτελούν μέρος του λεγόμενου life style. Παρακολουθούν θεάματα χαμηλής ποιότητας που υποβαθμίζουν το πνευματικό τους επίπεδο και ταυτίζουν την επαγγελματική η κοινωνική καταξίωση με το χρήμα. Αλλά και η κοινωνία μαστίζεται απ τις συνέπειες της έλλειψης προτύπων. Διαπιστώνουμε εύκολα την κρίση σε θεσμούς κοινωνικούς, με κορυφαίο εκείνον της οικογένειας. Η κυριαρχία του καταναλωτικού πνεύματος οδηγεί σε ένα ανελέητο κυνήγι κέρδους, όπου καμία αξία δεν έχει θέση. Τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης απ τα ανώτερα, που ενδιαφέρονται μόνο για την αύξηση του πλούτου και την ενίσχυση της κοινωνικής τους θέσης. Διευρύνονται έτσι οι κοινωνικές ανισότητες και οξύνονται τα λεγόμενα φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας, όπως η βίαμ η ανεργία και η εγκληματικότητα. Τα ανθρώπινα δικαιώματα καθημερινά καταπατώνται και κανείς δε διαμαρτύρεται. Κινδυνεύει ακόμα και η ίδια η δημοκρατία, αφού οι πολίτες α πολιτικοποιούνται και δεν ενδιαφέρονται για τα κοινά. Έτσι, κάνουν εύκολα την εμφάνισή τους οι δημαγωγοί, που παρασύρουν τον κόσμο σε ένα δρόμο ολισθηρό και επικίνδυνο, με μοναδικό σκοπό την προσωπική τους ευμάρεια και προβολή. Είναι λοιπόν εύλογο ότι ο κόσμος χρειάζεται οπωσδήποτε πρότυπα. Ανθρώπους πνευματικούς, οι οποίοι θα αναλάβουν να καθοδηγήσουν τους πολίτες, και ειδικότερα τους νέους που αποτελούν το μέλλον, σε ένα δρόμο προόδου και ευημερίας. Που θα τους απελευθερώσουν πνευματικά, απ τη δουλεία που τους έχει επιβάλλει η σημερινή καταναλωτική κοινωνία. Ποια είναι όμως τα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει κάποιος, για να λειτουργήσει ως πρότυπο για τους άλλους; Ένα υγιές πρότυπο είναι απαραίτητο καταρχάς να διαθέτει πνευματική καλλιέργεια και ανθρωπιά. Αν έχει ως γνώμονα το συμφέρον του ανθρώπου και της κοινωνίας, είναι βέβαιο ότι θα επιτελέσει σωστά το έργο του. Αλλά και η κριτική σκέψη και οι ηθικές αρετές, όπως η εντιμότητα, η ανιδιοτέλεια και η ειλικρίνεια, πρέπει να συγκαταλέγονται στα προσόντα του. Ο άνθρωπος που θα λειτουργήσει ως πρότυπο είναι ανάγκη να ενδιαφέρεται για τα κοινά κι αν αυτό είναι δυνατό να συμμετέχει ενεργά σ αυτά. Να χαρακτηρίζεται από δημοκρατικό φρόνημα και να βρίσκεται πάντα σε εγρήγορση, ώστε να καταγγέλει τα όποια προβλήματα διακρίνει αλλά και να προτείνει λύσεις. Να έχει 6

7 συναίσθηση του χρέους του προς την κοινωνία και να παλεύει όχι για το «έχειν» αλλά για το «είναι». Να μάχεται για τη δικαιοσύνη, το φυσικό περιβάλλον και την παγκόσμια ειρήνη. Να είναι δηλαδή πρώτα απ όλα ΑΝΘΡΩΠΟΣ! Δυστυχώς, μέσα στην κοινωνία που ζούμε είναι δύσκολο να βρεθούν αυτού του είδους οι άνθρωποι, οι ταγοί, αυτοί που θα καθοδηγήσουν πνευματικά τους υπόλοιπους και θα τους δείξουν το σωστό δρόμο. Ίσως κρύβονται, γιατί δε μπορούν να αντέξουν την ασχήμια της σύγχρονης εποχής. Σίγουρα πάντως δεν προβάλλονται, αφού τα ιδανικά τους είναι τόσο διαφορετικά απ ό,τι επιτάσσει η κοινωνία. Όμως υπάρχουν κι έχουν χρέος να βγουν στην επιφάνεια, να επιτελέσουν το έργο τους και να δώσουν τη βοήθειά τους. Άλλωστε, όλοι τους έχουμε ανάγκη, για να βγούμε απ το τέλμα που έχουμε πέσει ή καλύτερα μας έχει ρίξει η έλλειψη προτύπων. 7