ΒΙΒΛΟΣ ΓΕΝΝΗΣΗΣ ΤΗΣ ΙΕΥΘΥΝΣΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΘΕΡΜΑΪΚΟΥ ΚΟΛΠΟΥ Η Η ΑΠΑΡΧΗ ΤΗΣ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ

Transcript

1 ΒΙΒΛΟΣ ΓΕΝΝΗΣΗΣ ΤΗΣ ΙΕΥΘΥΝΣΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΘΕΡΜΑΪΚΟΥ ΚΟΛΠΟΥ Η Η ΑΠΑΡΧΗ ΤΗΣ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ ρ. Κωνσταντίνος Παρθενόπουλος Αρχιτέκτων Μηχανικός, Πολεοδόµος, Αρχαιολόγος, Οικονοµολόγος & Manager, Γενικός ιευθυντής Υπουργείου Μακεδονίας Θράκης Η νέα Υπηρεσία του Υπουργείου Μακεδονίας Θράκης που δηµιουργήθηκε µε το άρθρο 18 του Ν. 3829/2006 είναι το αποτέλεσµα µιας προσπάθειας πολλών ετών και η απαρχή µιας νέας. Αυτής που στοχεύει στη δηµιουργία των περιβαλλοντικών αρχών. Των αρχών δηλαδή εκείνων που θα αναλάβουν την αποτελεσµατική προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Των αρχών που θα βοηθήσουν την ανάπτυξη χωρίς να βλάπτουν το περιβάλλον (βιώσιµη ανάπτυξη) Σήµερα αποτελεί πεποίθηση όλων των πολιτών ότι η αναπτυξιακή διαδικασία χρησιµοποιώντας πόρους από το περιβάλλον για τη βελτίωση της ζωής έχει οδηγήσει σε εξάντληση των αποθεµάτων τους, γεγονός που µας οδηγεί στις προτάσεις της εκ νέου θεώρησης της φέρουσας ικανότητας και της αειφορίας. Από τη σηµερινή εικόνα του περιβάλλοντος µπορεί κανείς να συνειδητοποιήσει ότι αυτό είναι πεπερασµένο, µε αποθέµατα που εξαντλούνται λόγω κακής διαχείρισης, έχει υποστεί σοβαρές και ανεπανόρθωτες καταστροφές, τυγχάνει ελλειπούς προστασίας, έχει συγκεκριµένη φέρουσα ικανότητα, αποτελεί το χαρακτηριστικό κέλυφος µήτρα, µέσα στο οποίο αναπτύσσονται και εξελίσσονται οι έµβιοι οργανισµοί και εποµένως ο άνθρωπος. Από τα παραπάνω προκύπτει αβίαστα το συµπέρασµα ότι η ανάγκη προστασίας και διαφύλαξης του περιβάλλοντος πρέπει να γίνει συνείδηση και πρωταρχική φροντίδα κάθε ενεργού και συνειδητοποιηµένου πολίτη, που πρέπει να εκφραστεί και να γίνει δράση. Ακόµα περισσότερο είναι υποχρέωση του κράτους κατά τη συνταγµατική επιταγή του άρθρου 24 του Συντάγµατος. Όσον αφορά τη χώρα µας τόσο το αστικό και περιαστικό όσο και το περιβάλλον της υπαίθρου έχουν υποστεί ανεπανόρθωτες και συχνά µη αναστρέψιµες ζηµιές. Η απουσία ολοκληρωµένης και αποτελεσµατικής διοίκησης σε δασικές και γεωργικές εκτάσεις, αλλά και σε αστικές και περιαστικές περιοχές, οι υπεραρδεύσεις, οι ανεξέλεγκτες πυρκαγιές και η ανεξέλεγκτη δόµηση, καθώς και 1

2 η έλλειψη χωροταξικών σχεδίων µε σαφή προσανατολισµό περιβαλλοντικής προστασίας οδηγούν σε φθορά και υποβάθµιση του φυσικού περιβάλλοντος, ενώ παράλληλα υποβαθµίζεται και το πολιτιστικό περιβάλλον. Εκείνο που γίνεται εύκολα αντιληπτό είναι ότι λείπει ένα ολοκληρωµένο σύστηµα προστασίας του περιβάλλοντος που να το αντιµετωπίζει ως σύνολο. Οι αρχές και τα σχέδια προστασίας είναι ξεπερασµένα και αποσπασµατικά. εν πρέπει να µας διαφεύγει ότι το περιβάλλον αποτελείται από συσσωρεύσεις συνέχειας (αέρας, νερά, ποτάµια, λίµνες, δάση, πολεοδοµικά συγκροτήµατα, κόλποι, ακτές κλπ.), οι οποίες δεν σταµατούν στα διοικητικά όρια των ήµων, Νοµαρχιών και Περιφερειών, αλλά ούτε και των κρατών. Εποµένως οποιοσδήποτε σχεδιασµός για την προστασία του περιβάλλοντος πρέπει να το αντιµετωπίζει ως σύνολο, ολότητα, συσσώρευση. Βέβαια η ολοκληρωµένη στρατηγικού χαρακτήρα περιβαλλοντική διαχείριση δεν είναι εύκολη υπόθεση, αλλά ούτε και ανέφικτη. Απαιτεί έλεγχο των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων και συνεχή προσαρµογή στο περιβάλλον, προωθώντας και αναπτύσσοντας τις δηµιουργικές του ικανότητες και δυνάµεις του είτε βελτιώνοντας τις µεταβλητές του. Την αναγκαιότητα προστασίας του περιβάλλοντος είχαν αντιληφθεί από καιρό οι κρατικές και τοπικές αρχές. Ως αποτέλεσµα αυτών ήταν να δηµιουργηθούν διοικητικές µονάδες (Υπηρεσίες, Τµήµατα, Γραφεία κλπ.) καθώς και φορείς της λεγόµενης διαχείρισης των τµηµάτων και απόψεων του περιβάλλοντος. Τα οργανωσιακά αυτά σχήµατα πάσχουν από τις βασικές ασθένειες της οργανωσιακής θεωρίας. Πρώτον είναι µικρά και αποσπασµατικά σχήµατα. εν έχουν σαφείς αρµοδιότητες. Όπου εκφράζονται αρµοδιότητες αυτές είναι ελλιπείς και εδαφικά περιορισµένες. Οι δυνατότητες, όπως και οι αρµοδιότητές τους δεν ξεπερνούν τα όρια της αρχής στην οποία υπάγονται. εν έχουν την εκ του νόµου εξουσία κανονιστικών ρυθµίσεων. εν έχουν ούτε πόρους να καλύψουν τη λειτουργία τους. Αποτέλεσµα αυτού είναι να έχουµε σήµερα πλήθος Υπηρεσιών, Τµηµάτων, Φορέων, Εταιρειών, Εφορειών, Συλλόγων κ.ά. οργανώσεων προστασίας του περιβάλλοντος, αλλά να µην έχουµε αποτελεσµατική προστασία. Ο Θερµαϊκός κόλπος, αυτή η θάλασσα δίπλα µας, είναι ένα µοναδικό θαλάσσιο οικοσύστηµα µε εξαιρετική δυναµική, η οποία ευτυχώς ακόµα διατηρείται. Προσδιορίζεται από τα παράλια της Κασσάνδρας και της δυτικής Χαλκιδικής, την 2

3 ακτογραµµή Θεσσαλονίκης, το αστικό σύστηµα των παραλιακών οικισµών της Θεσσαλονίκης και τα παράλια της Ηµαθίας Πιερίας. Μην ξεχνάµε ότι η λωρίδα µεταξύ Λουδία και Αλιάκµονα ανήκει στο νοµό Ηµαθίας. Η βιοποικιλότητα και ο πλούτος του κόλπου είναι µοναδικός. Τη µοναδικότητα αυτή τη διαµορφώνουν τα νερά τεσσάρων ποταµών που εκβάλουν στο Θερµαϊκό κόλπο και διαµορφώνουν το χαρακτήρα του. Ο Γαλλικός και ο Λουδίας είναι διαφορετικοί. Ο Αλιάκµονας είναι σηµαντικός τροφοδότης και ο Αξιός µεγάλος και δυνητικά επικίνδυνος. Οι υδρολογικές λεκάνες των ποταµών αυτών καθώς και τα λύµατα των αστικών περιοχών των πόλεων της Κεντρικής και υτικής Μακεδονίας, τα απόβλητα των εργοστασίων των βιοµηχανικών και βιοτεχνικών περιοχών και τέλος τα λύµατα του πολεοδοµικού συγκροτήµατος Θεσσαλονίκης αποτελούν το πρόβληµα που βρίσκεται µπροστά µας και είναι επικίνδυνα δυναµικό. Το παραπάνω δυναµικό µπορεί κάθε στιγµή να επιφέρει δραµατικές µεταβολές στην υδατογραφία της περιοχής του κόλπου, στη θαλάσσια ζωή καθώς και στην εξάντληση ή καταστροφή των αλιευτικών πόρων. Τους κινδύνους αυτούς πρέπει να προλάβουµε. Να δράσουµε δηλαδή προληπτικά ώστε να ελαχιστοποιήσουµε αυτούς τους κινδύνους. Το συντονισµό των δράσεων όλων µας πρέπει να αναλάβει µια αρχή. Και προς τη δηµιουργία της αρχής αυτής κινούµαστε όλοι οι συµµέτοχοι του Θερµαϊκού κόλπου και της λεκάνης του. Αυτή ήταν η κατάσταση όταν ο πρωθυπουργός Κώστας Καραµανλής επισκέφτηκε τη Θεσσαλονίκη στις 5 Ιουνίου του 2004, περιέπλευσε το Θερµαϊκό κόλπο και λίγο αργότερα δήλωσε : «Ήρθα για να δω από κοντά τις προσπάθειες που καταβάλλονται για την προστασία του Θερµαϊκού κόλπου από τα λύµατα. Αποµένουν να γίνουν πολλά ακόµα. Πρέπει, πριν απ όλα και αυτή είναι η πρώτη προτεραιότητα να υπάρξει καλύτερος συντονισµός των επιµέρους δράσεων και ενεργειών. Σ αυτή την κατεύθυνση ένας ειδικός φορέας για την προστασία του Θερµαϊκού µπορεί να έχει ένα καίριο ρόλο» 3

4 Η αποστροφή αυτή της δήλωσης του Πρωθυπουργού αποτέλεσε για µας την εναρκτήρια εντολή. Να µελετήσουµε τις δυνατότητες δηµιουργίας (ίδρυσης) και οργάνωσης ενός φορέα, ο οποίος θα αναλάβει να συντονίσει όλους τους εµπλεκόµενους µε το θέµα, δηλαδή φορείς, υπηρεσίες, οργανώσεις, συλλόγους, εταιρίες κ.ά. µορφές οργάνωσης και να έχει ως εξαγόµενο την αποτελεσµατική προστασία του Θερµαϊκού κόλπου. Με εντολή του τότε Υπουργού Μακεδονίας Θράκης, Νικόλαου Τσαρτσιώνη, σχηµατίστηκε µια οµάδα εργασίας αποτελούµενη από τον Γενικό ιευθυντή του Υ.ΜΑ.Θ. ρ. Κων/νο Παρθενόπουλο και τους καθηγητές της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ. Γεώργιο Μπαλαφούτα και Χριστόφορο Κουτίτα, η οποία είχε την εντολή να προτείνει την οργάνωση ενός σχήµατος, το οποίο θα αναλάβει να υλοποιήσει το στρατηγικό στόχο που είχε θέσει ο πρωθυπουργός. Μετά από επίπονες µελέτες και πολυάριθµες συνεδρίες η οµάδα κατέληξε στην διατύπωση των σκοπών του οργάνου, το οποίο ονοµάστηκε Συµβούλιο Προστασίας και Ανάπτυξης του Θερµαϊκού Κόλπου (Σ.Π.Α.Κ. Θερµαϊκού). Η έκφραση Συµβούλιο είχε και συµβολικό και πραγµατικό χαρακτήρα και κυρίως τόνιζε την αντιδιαστολή προς τους φορείς διαχείρισης µε διάφορες µορφές και οργάνωση. Για την ίδρυση ενός τέτοιου οργάνου όπως είναι γνωστό απαιτείται νόµος ή νοµοθετική εξουσιοδότηση. Και για να φτάσουµε ταχύτερα στο στόχο της υλοποίησης των εντολών του πρωθυπουργού αποφασίσαµε τα εξής : α) Προετοιµασία νοµοθετικής τροπολογίας για την νοµοθετική εξασφάλιση της ίδρυσης του οργανισµού και την εξασφάλιση της εξουσιοδότησης για την έκδοση ιαταγµάτων για την οργάνωση και λειτουργία του. β) Την προετοιµασία ιατάγµατος οργάνωσης, διοίκησης και λειτουργίας του οργανισµού, τη µεταφορά των αρµοδιοτήτων, τον κανονισµό οικονοµικής λειτουργίας κ.ά. ρυθµίσεις. Η νοµοθετική τροπολογία έπρεπε να εγκριθεί από τα συναρµόδια Υπουργεία και για το λόγο αυτό στάλθηκε σ αυτά. Φαίνεται ότι οι γνώµες και απόψεις των Υπουργείων ήταν διαφορετικές και µετά από τις αλλεπάλληλες επαφές των πολιτικών ηγεσιών των συναρµόδιων Υπουργείων συµφωνήθηκε αντί του 4

5 Οργανισµού που είχε προταθεί αρχικά να συσταθεί ιεύθυνση στο Υπουργείο Μακεδονίας Θράκης. Έτσι ετοιµάστηκε µια νέα νοµοθετική τροπολογία, η οποία κάλυψε τη σύσταση της ιεύθυνσης, την οργάνωσή της, τις προβλεπόµενες θέσεις, την αποστολή της, τους πόρους τους κ.ά. λεπτοµέρειες. Η τροπολογία αυτή εντάχθηκε ως άρθρο 18 στο Ν «Ζώνη Καινοτοµίας Θεσσαλονίκης και άλλες διατάξεις» (Φ.Ε.Κ. Α 205/ ) Βέβαια η ίδρυση µιας ιεύθυνσης ηµόσιας Υπηρεσίας δεν µπορεί να φέρει το φορτίο ενός Οργανισµού εξειδικευµένου, ο οποίος θα εξελισσόταν σε µοναδική περιβαλλοντική αρχή σε κάθε περιοχή συστήµατος κόλπου υδρολογικής λεκάνης. Το προτεινόµενο µοντέλο του Οργανισµού που προτείναµε έπρεπε να έχει τα εξής χαρακτηριστικά : (α) Να είναι Νοµικό Πρόσωπο ηµοσίου ή Ιδιωτικού ικαίου ειδικού σκοπού, µε ευέλικτη λειτουργία, αντιπροσωπευτική ηγεσία, δηµοκρατικά στελεχωµένες υπηρεσίες και σύγχρονα µέσα και υλικό, µε πόρους και εγγυηµένη διοικητική και οικονοµική αυτοτέλεια και (β) Η οργάνωση των υπηρεσιών της περιβαλλοντικής αρχής θα πρέπει να κατευθύνεται στην επίτευξη των στρατηγικών στόχων που θέτει η συνέλευση αντιπροσώπων, µέσω της έκδοσης πράξεων, παραγωγής πολιτικών και σχεδιασµού προγραµµάτων. Ένα πρότυπο µοντέλο της µορφής που περιγράφηκε πιο πάνω προτείνεται και για το περιβαλλοντικό σύστηµα λεκάνης κόλπου του Θερµαϊκού ώστε να αποτελέσει το πρότυπο που µπορεί να επαναληφθεί και για τις υπόλοιπες µητροπολιτικές περιβαλλοντικές αρχές. Με την υιοθέτηση των διοικητικών αυτών µοντέλων η διοίκηση θα είναι σε θέση να εξασφαλίζει την προστασία του περιβάλλοντος χωρίς να εµποδίζεται η βιώσιµη ανάπτυξη. Η πρότυπη περιβαλλοντική αρχή η οποία αναζητείται εδώ, χρειάζεται ίδρυση µε νόµο και η οργανωσιακή της δοµή ιάταγµα. εν µπορεί να είναι υπηρεσία του ηµοσίου ή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης λόγω των ειδικευµένων θεµάτων που καλείται να αντιµετωπίσει. Πρέπει να είναι φορέας ειδικός µε ρυθµιστική, κανονιστική και παραγωγική δραστηριότητα. Επίσης να είναι τοπικός στην έκταση του περιβαλλοντικού συστήµατος λεκάνης κόλπου. Θα πρέπει να κυβερνάται από Συµβούλιο Αντιπροσώπων ή συµµετόχων (stakeholders) του συστήµατος και να διοικείται από ιοικητικό Συµβούλιο πενταµελές ή επταµελές. 5

6 Βέβαια κάτι τέτοιο δεν έγινε ακόµα. Είναι όµως ολοένα και ευδιάκριτη η αναγκαιότητα να ξεφύγουµε από τις ηµόσιες Αρχές και να µεταβούµε σ ένα σύστηµα περιβαλλοντικών αρχών κατά περιοχή συστήµατος κόλπου λεκάνης, όπως είναι ο Θερµαϊκός κόλπος και η Υδρολογική λεκάνη του, όπως έχουµε σηµειώσει και αλλού. Η ιεύθυνση Προστασίας και Ανάπτυξης του Θερµαϊκού Κόλπου µπορεί να διαδραµατίσει το ρόλο του εποπτεύοντα οργάνου των περιβαλλοντικών αρχών εάν φανταστούµε ότι στη Μακεδονία και Θράκη δηµιουργούνται τέσσερις περιβαλλοντικές αρχές, δηλαδή Θερµαϊκού κόλπου λεκάνης, Στρυµονικού κόλπου λεκάνης, λεκάνη εκβολές Νέστου (Καβάλα Ξάνθη) και λεκάνη εκβολές Έβρου (Αλεξανδρούπολη), τότε η ιεύθυνση του Υ.ΜΑ.Θ. έχει σηµαντικό ρόλο να διαδραµατίσει. Ρόλο Υπουργείου Εποπτείας, δηλαδή συντονιστικό, προγραµµατισµού, οικονοµικής ενίσχυσης και εποπτείας των παραπάνω περιβαλλοντικών αρχών. Με τη ιεύθυνση Προστασίας και Ανάπτυξης του Θερµαϊκού Κόλπου άρχισε η αντιµετώπιση του προβλήµατος. Σιγά σιγά µε τον πυρήνα αυτό, προβληµατισµού και δράσεων, µπορεί να τεθεί το θέµα της στρατηγικής προστασίας του περιβάλλοντος µε τη δηµιουργία των κατάλληλων περιβαλλοντικών αρχών, οι οποίες θα διευκολύνουν την ανάπτυξη προστατεύοντας παράλληλα το περιβάλλον. Σας ευχαριστώ 6