ΧΡΗΣΗ ΑΝΤΛΗΣΙΟΤΑΜΙΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΗΛΕΚΤΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Transcript

1 Σελίδα 1 από 8 ΧΡΗΣΗ ΑΝΤΛΗΣΙΟΤΑΜΙΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΗΛΕΚΤΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ηµήτρης. Αλ. Κατσαπρακάκης, ηµήτρης Γ. Χρηστάκης Εργαστήριο Αιολικής Ενέργειας και Σύνθεσης Ενεργειακών Συστηµάτων Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυµα Κρήτης Εσταυρωµένος, Ηράκλειο Κρήτης Τ.Κ Τηλ.: , Fax: dkatsap@tm.teiher.gr, dhr@cs.teiher.gr Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να εξετάσει τις δυνατότητες εισαγωγής συστηµάτων αντλησιοταµίευσης στο υφιστάµενο σύστηµα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Κρήτης, µε σκοπό τη µεγιστοποίηση της απόδοσης των ήδη εγκατεστηµένων θερµικών µηχανών και της διείσδυσης της αιολικής ισχύος, και, κατά συνέπεια, τη µείωση του ειδικού κόστους παραγωγής. Η προτεινό- µενη φιλοσοφία λειτουργίας του συστήµατος αντλησιοταµίευσης συνίσταται στα εξής: στη µέγιστη δυνατή αποθήκευση ενέργειας που προέρχεται είτε από «οικονοµικές» θερµικές µηχανές µηχανές που καταναλώνουν µαζούτ είτε από απόρριψη αιολικής ισχύος στην αντικατάσταση ενέργειας που παράγεται από «ακριβές» θερµικές µηχανές µηχανές που καταναλώνουν ντίζελ από ενέργεια που παράγεται από τους υδροστροβίλους, αφού πρώτα εξαντληθούν οι δυνατότητες άµεσης υποκατάστασης από τις οικονοµικές θερµικές µηχανές. Η ανωτέρω διαδικασία αποθήκευσης παραγωγής, µέσω του συστήµατος αντλησιοταµίευσης, γίνεται ανεξάρτητα χρονοδιαγράµµατος. Ενέργεια αποθηκεύεται όποτε υπάρχει η δυνατότητα αποθήκευσης φτηνής ενέργειας, ενώ όποτε παράγεται ακριβή ενέργεια τούτη υποκαθίσταται είτε άµεσα µέσω των οικονοµικών µηχανών, είτε µέσω των υδροστροβίλων των αντλησιοταµιευτήρων. Με την προτεινόµενη λειτουργία του συστήµατος, αποδεικνύεται ότι το κόστος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας µειώνεται περισσότερο από 10% σε σχέση µε το σηµερινό, µη λαµβανόµενης υπ όψιν της διαρκώς αυξανόµενης τιµής των καυσίµων. Υιοθετώντας ταυτόχρονα ένα απαισιόδοξο σενάριο αρχικού κόστους εγκατάστασης και κόστους λειτουργίας του συστήµατος αντλησιοταµίευσης, εκτιµάται ότι, κάτω από προϋποθέσεις, η απόσβεση για το προτεινόµενο έργο θα επιτευχθεί σε περίπου οκτώ έτη. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Το Υφιστάµενο Σύστηµα Παραγωγής στην Κρήτη Το σύστηµα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην Κρήτη αποτελείται από τρεις θερµικούς σταθµούς, στα Λινοπεράµατα Ηρακλείου, στην Ξηροκαµάρα Χανίων και στον Αθερινόλακο Λασιθίου. Η σύνθεση των τριών αυτών σταθ- µών φαίνεται στους πίνακες 1, 2 και 3 αντίστοιχα (1). Ατµ/ λοι Σύνολα: Ντίζελ Aερ/ λοι 1 1,8 6,2 1 3,0 11,0 1 3,0 14,0 2 7,0 15,0 2 3,0 11,0 2 3,0 14,0 3 7,0 15,0 3 3,0 11,0 3 3,0 43,0 4 12,0 25,0 4 3,0 11,0 4 3,0 13,0 5 12,0 24,0 5 3,0 32,0 6 12,0 24,0 51,8 109,2 12,0 44,0 15,0 116,0 Πίνακας 1: Η σύνθεση του θερµοηλεκτρικού σταθµού Λινοπεραµάτων Ηρακλείου Όπως φαίνεται από τους πίνακες 1, 2 και 3, το θερ- µοηλεκτρικό σύστηµα παραγωγής στην Κρήτη αποτελείται από ατµοστρόβιλους, ντίζελ, αεριοστρόβιλους και το συνδυασµένο κύκλο, που αποτελείται από δύο παράλληλα λειτουργούντες αεριοστρόβιλους, έκαστος εκ των οποίων βρίσκεται εν σειρά συνδεδεµένος µε τον ατµοστρόβιλο της µονάδας, εκτονώνοντας σε αυτόν τα θερµά του καυσαέρια. Από τις µηχανές αυτές, οι ατµοστρόβιλοι και οι ντίζελ καταναλώνουν καύσιµο µαζούτ, ενώ οι αεριοστρόβιλοι και, κατά συνέπεια, ο συνδυασµένος κύκλος, καταναλώνουν καύσιµο ντίζελ. Η σχέση κόστους των δύο καυσίµων είναι περίπου 1:3. Aερ/ λοι Συνδ. Κύκλος 1 3,0 12,0 Αερ. 6 10,0 37,0 4 3,0 13,0 Αερ. 7 10,0 37,0 5 5,0 29,0 Ατµ/λος 20,0 36,6 11 8,0 55,0 12 8,0 55,0 13 3,0 32,0 Σύνολα: 30,0 196,0 40,0 110,6 Πίνακας 2: Η σύνθεση του θερµοηλεκτρικού σταθµού Ξηροκαµάρας Χανίων Το σύστηµα παραγωγής στην Κρήτη συµπληρώνεται από 75 MW αιολικών πάρκων. Η σειρά ένταξης των θερµικών µηχανών στην παραγωγή υπαγορεύεται από τις παρακάτω παραµέτρους (2) : Την ευστάθεια και την ασφάλεια του συστήµατος καθώς και την εξασφάλιση της διαρκούς ικανοποίησης της ζήτησης ηλεκτρικής ισχύος. Την οικονοµική λειτουργία του συστήµατος. Η πρώτη παράµετρος επιβάλλει τη διαρκή λειτουργία των θερµικών µηχανών µε χαµηλή απόκριση στις διακυ- µάνσεις φορτίου και µε αργή εκκίνηση, δηλαδή των ατµοστροβίλων και του συνδυασµένου κύκλου. Τούτο συνεπάγεται ότι οι µηχανές αυτές, κατά τη διάρκεια χαµηλών φορτί-

2 Σελίδα 2 από 8 σεων, λειτουργούν µε χαµηλή απόδοση κοντά στα τεχνικά τους ελάχιστα, ή και ακόµα ως θερµή εφεδρεία, χωρίς δηλαδή να διαθέτουν στην κατανάλωση την παραγόµενη ενέργεια. Η επιβάρυνση στο κόστος παραγωγής σε αυτές τις περιπτώσεις είναι σηµαντική, ιδιαίτερα λόγω της υποχρεωτικής λειτουργίας του συνδυασµένου κύκλου, που καταναλώνει ακριβό καύσιµο ντίζελ. Ταυτόχρονα, οι «οικονοµικές» θερµικές µηχανές ντίζελ που θεωρητικά θα µπορούσαν να καλύψουν αυτές τις χαµηλές φορτίσεις, τίθενται εκτός λειτουργίας. Ντίζελ 1 12,0 51,0 2 12,0 51,0 Σύνολα: 24,0 102,0 Πίνακας 3: Η σύνθεση του θερµοηλεκτρικού σταθ- µού Αθερινόλακου Λασιθίου Οι περιπτώσεις αυτές συναντώνται στη µεγαλύτερη διάρκεια του έτους, και ιδιαίτερα κατά το φθινόπωρο και την άνοιξη, όταν οι φορτίσεις του συστήµατος είναι πολύ χαµηλές. Η παρουσιαζόµενη απόρριψη αιολικής ισχύος στο σύστηµα της Κρήτης οφείλεται κυρίως σε αυτές τις περιόδους (2). Η δεύτερη παράµετρος επιβάλλει την ένταξη των θερµικών µονάδων στην παραγωγή µε την παρακάτω σειρά: 1. ντίζελ 2. ατµοστρόβιλοι 3. συνδυασµένος κύκλος 4. αεριοστρόβιλοι. Η σειρά αυτή τηρείται όταν δεν τίθενται περιορισµοί ευστάθειας του συστήµατος, µε τους ατµοστρόβιλους και το συνδυασµένο κύκλο να δουλεύουν πάντα στα τεχνικά τους ελάχιστα, ανεξάρτητα από σειρά ένταξης. Στα σχήµατα 1 και 2 παρουσιάζονται χαρακτηριστικές συνθέσεις παραγωγής σε δύο διαφορετικές περιόδους, ήτοι σε µία περίοδο υψηλών φορτίσεων ( έως ) και σε µία περίοδο χαµηλών φορτίσεων ( έως ). Σχήµα 1: Σύνθεση παραγωγής στην Κρήτη από έως Ακόµα και στη θερινή περίοδο υψηλών φορτίσεων (σχήµα 1), κατά τις πρώτες πρωινές ώρες το σύστηµα αναγκάζεται να χαµηλώσει την παραγωγή από τις ντίζελ, προκειµένου να διατηρήσει το συνδυασµένο κύκλο στα τεχνικά του ελάχιστα. Οι ατµοστρόβιλοι λειτουργούν µόνιµα στην ονοµαστική τους ισχύ ενώ οι αεριοστρόβιλοι εντάσσονται µόνο για την κάλυψη αιχµών φορτίου. Το πρόβληµα είναι πολύ πιο οξύ κατά τη φθινοπωρινή περίοδο χαµηλών φορτίσεων (σχήµα 2). Οι ντίζελ σπάνια λειτουργούν στην ονοµαστική τους ισχύ ενώ κατά τις πρωινές ώρες σβήνουν εντελώς. Ακόµα και οι ατµοστρόβιλοι κάποιες φορές δεν λειτουργούν στην ονοµαστική τους ισχύ. Την ίδια στιγµή ο συνδυασµένος κύκλος δουλεύει µόνιµα στα τεχνικά του ελάχιστα, σε πολύ χαµηλή απόδοση και µε ιδιαίτερα υψηλό κόστος καυσίµου. Σχήµα 2: Σύνθεση παραγωγής στην Κρήτη από έως Και στις δύο χρονικές περιόδους η στιγµιαία αιολική διείσδυση δεν ξεπερνά το 30% της στιγµιαίας ζήτησης. 1.2 Σκοπός της Εργασίας Μετά τα ανωτέρω, τα ζητούµενα της παρούσας εργασίας µπορούν να αναλυθούν στα εξής: 1. στη µεγιστοποίηση της διείσδυσης των αιολικών πάρκων µε την αποθήκευση της απόρριψης της αιολικής ισχύος µέσω του συστήµατος αντλησιοτα- µίευσης 2. στη µεγιστοποίηση της λειτουργίας των ατµοστροβίλων και των ντίζελ, είτε αντικαθιστώντας άµεσα τη λειτουργία του συνδυασµένου κύκλου, είτε µε αποθήκευση ενέργειας µέσω του αντλησιοταµιευτήρα 3. στην ελαχιστοποίηση της χρήσης των αεριοστροβίλων µέσω της ανάληψης της κάλυψης των αιχµών φορτίου από τους υδροστροβίλους (3). 2. ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ 2.1 Προσοµοίωση του Υφιστάµενου Συστήµατος Προκειµένου να εξεταστεί η συµβολή της αντλησιοταµίευσης στην αποδοτική και οικονοµική λειτουργία του συστήµατος παραγωγής, επιβάλλεται η ενεργειακή προσο- µοίωση της λειτουργίας του συστήµατος όπως είναι σήµερα. Αναλυτικά: Καταγράφονται στοιχεία όλων των θερµικών µηχανών και συγκεκριµένα τα τεχνικά τους ελάχιστα, οι ονοµαστικές τους ισχείς, οι καµπύλες ισχύος λειτουργίας - βαθµού απόδοσης. Στο σχήµα 3 παρουσιάζονται ενδεικτικά οι καµπύλες ισχύος λειτουργίας βαθµού απόδοσης των ατµοστροβίλων. Τα τεχνικά ελάχιστα και οι ονοµαστικές ισχείς των θερµικών µηχανών έχουν παρουσιαστεί στους πίνακες 1, 2 και 3. Κατασκευάζονται µήτρες σύνθεσης παραγωγής, ανάλογα µε τη σειρά ένταξης των θερµικών µονάδων και τις προγραµµατισµένες εργασίες συντήρησης, κατά τις οποίες κάποιες από τις µονάδες τίθενται για µηνιαία χρονικά διαστήµατα εκτός λειτουργίας. Οι µηχανές οι οποίες χρήζουν συντήρησης είναι οι ατµοστρόβιλοι, οι ντίζελ Λινοπεραµάτων και ο συνδυασµένος κύκλος. Οι µηχανές αυτές υποτίθεται ότι συντηρούνται διαδοχικά βάσει προγραµµατισµού από τον Οκτώβριο έως και το Μάιο. Το σύστηµα δουλεύει σε πλήρη σύνθεση µόνο τους καλοκαιρινούς µήνες και το Σεπτέµβριο. ηµιουργούνται έτσι εννέα διαφορετικές µήτρες σύνθεσης

3 Σελίδα 3 από 8 παραγωγής, κάθε µία για τις εννιά προκύπτουσες διαφορετικές χρονικές περιόδους. Σχήµα 6: Καµπύλη παραγωγής ηλεκτρικής ισχύος από τα υφιστάµενα αιολικά πάρκα Σχήµα 3: Καµπύλες ισχύος λειτουργίας - βαθµού απόδοσης για τους ατµοστρόβιλους Εισάγεται µία ετήσια καµπύλη φορτίου. Ως έτος αναφοράς επιλέχτηκε το Η σχετική καµπύλη παρουσιάζεται στο σχήµα 4. Σχήµα 4: Καµπύλη ζήτησης ηλεκτρικής ισχύος στην Κρήτη το 2003 Με βάση την εισαχθείσα καµπύλη φορτίου και τις µήτρες σύνθεσης παραγωγής, υπολογίζονται τα συνολικά τεχνικά ελάχιστα των θερµικών µηχανών που απαιτούνται σε κάθε στιγµιαία τιµή φορτίου, ώστε να καλυφθεί η ζήτηση (σχήµα 5). Υπολογίζεται το ποσοστό απόρριψης της αιολικής ισχύος κατά τη διάρκεια του έτους. Απόρριψη αιολικής ισχύος υφίσταται όταν (2) : το ποσοστό διείσδυσης υπερβεί το 30% της στιγµιαίας ζήτησης ισχύος η απορρόφηση ολόκληρης της διαθέσι- µης αιολικής ισχύος συνεπάγεται τη µείωση της ισχύος λειτουργίας των υποχρεωτικά ενταγµένων θερµικών µηχανών κάτω από τα τεχνικά τους ελάχιστα. Το ποσοστό απόρριψης είναι προφανώς τέτοιο, ώστε να µην συµβαίνει καµία από τις ανωτέρω περιπτώσεις. Το ποσοστό απόρριψης για το έτος αναφοράς, µε τις συγκεκριµένες παραµέτρους, υπολογίστηκε 1,91%, αναφερόµενο σε καθαρό ποσό απορριφθείσας ενέργειας και όχι σε ποσοστό ωρών περικοπής. Εισάγοντας τις θερµογόνες ικανότητες των καυσί- µων και τα ειδικά κόστη τους, και µε βάση τις εισαχθείσες καµπύλες ισχύος λειτουργίας βαθµού απόδοσης των θερµικών µηχανών, υπολογίζονται: οι ετήσιες καταναλώσεις και τα ετήσια κόστη καυσίµων (πίνακας 4) οι συνεισφορές των διαφόρων οµάδων µηχανών στην κάλυψη της ζήτησης και στη διαµόρφωση του συνολικού κόστους (σχήµατα 7 & 8) το συνολικό ετήσιο κόστος καυσίµου και το συνολικό ετήσιο ειδικό κόστος καυσί- µου (πίνακας 5). Στα τελευταία αυτά κόστη συµπεριλαµβάνεται και το κόστος αγοράς της αιολικής ενέργειας. Μαζούτ (tn) Ντίζελ (klt) Αιολική Ενέργεια (MWh) Κατανάλωση , , ,688 Κόστος (M ) 69, , , Πίνακας 4: Καταναλώσεις και κόστη καυσίµων για τη λειτουργία του υφιστάµενου συστήµατος παραγωγής Σχήµα 5: Καµπύλη ζήτησης ηλεκτρικής ισχύος και τεχνικά ελάχιστα ενταγµένων θερµικών µηχανών Κατασκευάζεται µία καµπύλη παραγωγής ισχύος από τα υπάρχοντα αιολικά πάρκα, κάνοντας χρήση πραγµατικών χρονοσειρών ταχυτήτων ανέµου του έτους αναφοράς (2003) και υιοθετώντας ένα σενάριο διασποράς αιολικών πάρκων, που να προσεγγίζει κατά το δυνατόν το πραγµατικό (4). Η προκύπτουσα καµπύλη παρουσιάζεται στο σχήµα 6. Συνολικό κόστος καυσίµου (M ) 146, Ειδικό µέσο κόστος καυσίµου ( /kwh) 0, Πίνακας 5: Κόστος καυσίµου για το υφιστάµενο σύστη- µα παραγωγής Στους ανωτέρω υπολογισµούς αλλά και σε αυτούς που θα ακολουθήσουν, δεν λαµβάνεται υπόψη κανένα άλλο κόστος παραγωγής (µισθοί, αποσβέσεις µηχανών, συντηρήσεις, κλπ), πέραν του κόστους καυσίµων, µια και αυτά µπορεί να θεωρηθεί ότι δεν θα αλλάξουν µε την εισαγωγή του συστήµατος α- ντλησιοταµίευσης, οπότε δεν θα επηρεάσουν τις συγκρίσεις µας.

4 Σελίδα 4 από 8 Σχήµα 7: ιάγραµµα ποσοστιαίας συνεισφοράς των διαφόρων οµάδων µηχανών στην ενεργειακή κάλυψη Σχήµα 8: ιάγραµµα ποσοστιαίας συνεισφοράς των διαφόρων οµάδων µηχανών στη διαµόρφωση του συνολικού ετήσιου κόστους καυσίµου Από τα σχήµατα 7 και 8 είναι προφανές ότι οποιαδήποτε προσπάθεια για µείωση του κόστους παραγωγής θα πρέπει να στοχεύει κυρίως στον περιορισµό της χρήσης του συνδυασµένου κύκλου. 2.2 Η Εισαγωγή του Συστήµατος Αντλησιοταµίευσης Η προτεινόµενη φιλοσοφία λειτουργίας του συστήµατος αντλησιοταµίευσης µπορεί να παρουσιαστεί αναλυτικά ως εξής: 1. Υπολογίζεται για κάθε χρονικό βήµα υπολογισµού η δυνατότητα αποθήκευσης ενέργειας. Η δυνατότητα αυτή προκύπτει, κατά σειρά προτεραιότητας, από: a. την απόρριψη της αιολικής ισχύος b. τη διαφορά της συνολικής ισχύος λειτουργίας των ατµοστροβίλων από τη συνολική ονοµαστική τους ισχύ c. τη διαφορά της συνολικής ισχύος λειτουργίας των ντίζελ από τη συνολική ο- νοµαστική τους ισχύ. Από τις ανωτέρω ισχείς προκύπτει µια συνολική ι- σχύς αποθήκευσης για κάθε χρονικό βήµα υπολογισµού. 2. Σε κάθε χρονικό βήµα υπολογίζεται η δυνατότητα άµεσης αντικατάστασης λειτουργίας του συνδυασµένου κύκλου από ατµοστρόβιλους και ντίζελ. Η συνολική ισχύς των ατµοστροβίλων και των ντίζελ που τελικά υπολογίζεται ότι µπορεί να αντικαταστήσει άµεσα ισχύ λειτουργίας συνδυασµένου κύκλου, αφαιρείται από το αντίστοιχο χρονικό βήµα της προηγούµενα υπολογισµένης ισχύος αποθήκευσης. Με τον εν λόγω έλεγχο ουσιαστικά αποκλείουµε την ταυτόχρονη λειτουργία αντλιών και υδροστροβίλων, κάτι που ενεργειακά θα ήταν άτοπο. εν υφίσταται λόγος ελέγχου δυνατότητας άµεσης αντικατάστασης λειτουργίας αεριοστροβίλων από α- τµοστρόβιλους ή ντίζελ, γιατί είναι αυτονόητο ότι οι αεριοστρόβιλοι ως µονάδες κάλυψης αιχµών φορτίου εντάσσονται στην παραγωγική διαδικασία όταν έχει εξαντληθεί η δυνατότητα παραγωγής από οποιαδήποτε άλλη µονάδα. 3. Σε κάθε χρονικό βήµα υπολογίζεται η διαθέσιµη προς αντικατάσταση ισχύς λειτουργίας, κατά σειρά προτεραιότητας, αεριοστροβίλων και συνδυασµένου κύκλου, και αυτή που τελικά αντικαθιστάται βάσει της επιλεγείσας ονοµαστικής ισχύος του υδροστροβίλου. Σε όλη την ανωτέρω περιγραφείσα διαδικασία, δεν λαµβάνεται πουθενά περιορισµός χωρητικότητας της άνω δεξαµενής του συστήµατος αντλησιοταµίευσης. Αντιθέτως, θα υπολογισθεί ο απαιτούµενος όγκος της άνω δεξαµενής, βάσει των ποσοτήτων ενέργειας που αποθηκεύονται και α- φαιρούνται από αυτήν, οι οποίες µεταφράζονται σε ποσότητες νερού δεδοµένου του διατιθέµενου ύψους υδατόπτωσης. Επίσης, θεωρείται ότι η δεξαµενή περιέχει αρχικά ικανή ποσότητα νερού, ώστε να µην επηρεαστεί η λειτουργία του συστήµατος από πιθανή ανεπάρκεια αποθηκευµένου µέσου. Τέλος, καθώς η ενέργεια που αποθηκεύεται στην άνω δεξα- µενή είναι πάντα τουλάχιστον ίση µε αυτή που καταναλώνεται από τον υδροστρόβιλο, στο τέλος της χρονικής περιόδου είναι εξασφαλισµένο ότι στην άνω δεξαµενή θα υπάρχει ποσότητα νερού τουλάχιστον ίση µε αυτή που υπήρχε στην αρχή. Για την υλοποίηση της υπολογιστικής διαδικασίας είναι απαραίτητο η υιοθέτηση ενός σεναρίου διαστασιολόγησης του συστήµατος αντλησιοταµίευσης. Επιλέχθηκαν τελικά τα µεγέθη του πίνακα 6: Ονοµαστική ισχύς υδροστροβίλων 60,00 Ονοµαστική ισχύς αντλιών 60,00 Ύψος υδατόπτωσης (m) 800,00 Συνολικός µέσος βαθµός απόδοσης υδροστροβίλων 0,90 Συνολικός µέσος βαθµός απόδοσης αντλιών 0,80 ιάµετρος σωληνώσεων (m) 2,00 Μήκος σωληνώσεων (m) 4.000,00 Τραχύτητα σωληνώσεων (mm) 0,10 Πίνακας 6: Συνολικές διαστάσεις του προτεινόµενου συστή- µατος αντλησιοταµίευσης Οι ονοµαστικές ισχείς υδροστροβίλων και αντλιών επιλέχθηκαν µετά από δοκιµές, µε κριτήριο τη βέλτιστη σχέση ενεργειακής παραγωγής-αρχικού κόστους. Το ύψος υδατόπτωσης και το µήκος των σωληνώσεων επιλέχθηκαν βάσει πραγµατικής τοποθεσίας (9). Η διάµετρος των σωληνώσεων υπολογίσθηκε µε βάση τη σχέση των Gordon-enman, δεδο- µένης της ονοµαστικής ισχύος υδροστροβίλων και αντλιών και του ύψους υδατόπτωσης, από τα οποία προκύπτει η µέγιστη ονοµαστική παροχή που προβλέπεται να διέλθει µέσα από τις σωληνώσεις (5). Η τραχύτητα των σωληνώσεων επιλέχθηκε βάσει βιβλιογραφίας για χαλύβδινους συγκολλητούς σωλήνες (5). Τέλος επιλέχθηκαν χαρακτηριστικοί συνολικοί µέσοι βαθµοί απόδοσης αντλιών και υδροστροβίλων. Η εισαγωγή καµπύλων λειτουργίας αντλιών και υδροστροβίλων προϋποθέτει την εισαγωγή συγκεκριµένων τύπων µηχανών, κάτι που αίρει τη γενικότητα της εργασίας. 2.3 Οι εκδοχές λειτουργίας του συνδυασµένου κύκλου Για την εκκίνηση του συνδυασµένου κύκλου απαιτείται µεγάλο χρονικό διάστηµα. Επιπλέον, ο συνδυασµένος κύκλος είναι µονάδα που από τον κατασκευαστή της δεν µπορεί να έχει περισσότερες από δύο εκκινήσεις το χρόνο. Οι

5 Σελίδα 5 από 8 λόγοι αυτοί ουσιαστικά καθιστούν το συνδυασµένο κύκλο µονάδα βάσης, µονάδα δηλαδή που δεν κλείνει ποτέ, παρά µόνο για συντήρηση, έστω κι αν χρειαστεί να λειτουργεί µη αποδοτικά στα τεχνικά του ελάχιστα. Η λειτουργία του συνδυασµένου κύκλου γίνεται ιδιαίτερα µη αποδοτική την άνοιξη, όταν διαδοχικά κάθε µήνα τίθεται κι από µία από τις µονάδες που τον απαρτίζουν εκτός λειτουργίας για συντήρηση. Μη αποδοτικά επίσης λειτουργεί το φθινόπωρο, λόγω χαµηλών φορτίων του όλου συστήµατος. Η δυνατότητα αντικατάστασης της λειτουργίας του από οικονοµικές θερµικές µηχανές και από τους υδροστροβίλους, προβάλει την προοπτική του ολοκληρωτικού σβησίµατος του συνδυασµένου κύκλου για κάποια διαστήµατα. Με βάση όλα τα παραπάνω, ως προφανή τέτοια διαστήµατα είναι η άνοιξη και το φθινόπωρο. Προκειµένου να σβήσει εντελώς ο συνδυασµένος κύκλος για κάποια διαστήµατα θα πρέπει: να υπάρχει περίσσεια αποθηκευµένης ενέργειας να επαρκεί η ονοµαστική ισχύς των υδροστροβίλων. Η υλοποίηση υπολογιστικών δοκιµών έδειξε ότι πράγµατι η λειτουργία του συστήµατος µπορεί να εξασφαλισθεί ακόµα και µε το συνδυασµένο κύκλο εντελώς εκτός λειτουργίας για τις εποχές της άνοιξης και του φθινοπώρου, εξασφαλίζοντας παράλληλα αισθητή µείωση στο κόστος κατανάλωσης καυσίµου. Προβλήµατα όσον αφορά τη µη επάρκεια της διατιθέµενης αποθηκευµένης ενέργειας δεν προέκυψαν. Ωστόσο, προέκυψαν χρονικά βήµατα υπολογισµού στα οποία δεν επαρκούσε η ονοµαστική ισχύς των υ- δροστροβίλων για την ανάληψη όλης της ισχύος του συνδυασµένου κύκλου, ιδιαίτερα όταν στα ίδια αυτά χρονικά βήµατα υπήρχε και παραγωγή αεριοστροβίλων. Στις περιπτώσεις αυτές, αναγκαστικά το έλλειµµα στην παραγωγή θα πρέπει να καλυφθεί µε ένταξη αεριοστροβίλων. Ακόµα και έτσι πάντως, µε χρήση δηλαδή αεριοστροβίλων για µικρά χρονικά διαστήµατα αντί του να διατηρείται ο συνδυασµένος κύκλος συνεχώς σε λειτουργία, το σύστηµα λειτουργεί µε πολύ χαµηλότερο κόστος από ότι σήµερα. Όλα τα ανωτέρα θα φανούν καλύτερα παρακάτω. 3.1 Σύνθεση παραγωγής µε σύστηµα αντλησιοταµίευσης Ακολουθώντας την ανωτέρω περιγραφόµενη υπολογιστική διαδικασία, και µε σύστηµα αντλησιοταµίευσης διαστασιολογηµένο όπως στον πίνακα 6, κατασκευάζουµε νέα γραφήµατα σύνθεσης παραγωγής, για τις ίδιες χρονικές περιόδους µε αυτές των σχηµάτων 1 και 2. Στο σχήµα 9 παρουσιάζεται η σύνθεση παραγωγής µε σύστηµα αντλησιοταµίευσης για τη χρονική περίοδο από έως , την αντίστοιχη µε αυτή του σχήµατος 1. Μια και είµαστε σε περίοδο καλοκαιριού, η ένταξη των αεριοστροβίλων είναι σηµαντική. Όταν η αρχική ισχύς λειτουργίας τους ξεπερνά την ονοµαστική ισχύ των υδροστροβίλων, προφανώς δεν µπορεί να αντικατασταθεί όλη. Επίσης, η λειτουργία του συνδυασµένου κύκλου στο σχήµα 9 είναι σηµαντική. Την εποχή του καλοκαιριού ο συνδυασµένος κύκλος έχει επιλεγεί να λειτουργεί κανονικά. Ωστόσο, η ισχύς λειτουργίας του εµφανίζεται περιορισµένη, όπου υπάρχει περίσσεια ισχύος υδροστροβίλων, µετά την αντικατάσταση ισχύος των αεριοστροβίλων. Στο σχήµα 10 παρουσιάζεται η σύνθεση παραγωγής µε σύστηµα αντλησιοταµίευσης για τη χρονική περίοδο από έως , την ίδια µε αυτή του σχή- µατος 2. Η παραγωγή των αεριοστροβίλων είναι πολύ χαµηλή σε αυτή τη χρονική περίοδο και αντικαθίσταται ολόκληρη από υδροστρόβιλους. Επίσης, κατά τη φθινοπωρινή περίοδο ο συνδυασµένος κύκλος έχει τεθεί ολοκληρωτικά εκτός λειτουργίας. Αντί αυτού στην παραγωγή εντάσσονται υδροστρόβιλοι, και όταν η ισχύ τους δεν επαρκεί, αεριοστρόβιλοι. Στο σχήµα 10 φαίνεται καθαρά ότι η ενέργεια η οποία υποκαθιστούµε σβήνοντας εντελώς το συνδυασµένο κύκλο είναι αρκετή και, σε κάθε περίπτωση, πολύ µεγαλύτερη από την ενέργεια που καλούνται να παράγουν οι αεριοστρόβιλοι όταν δεν επαρκεί η συνολική ισχύς των υδροστροβίλων. Το προφανές αποτέλεσµα είναι ότι µε τους υδροστρόβιλους και µε αυτή τη µικρή χρήση τωναεριοστροβίλων αντί του συνδυασµένου κύκλου, η µείωση του κόστους καυσίµου είναι σηµαντική. Τούτο θα παρουσιαστεί και αριθµητικά παρακάτω. Σχήµα 9: Σύνθεση παραγωγής στην Κρήτη από έως , µε σύστηµα αντλησιοταµίευσης 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Σχήµα 10: Σύνθεση παραγωγής στην Κρήτη από έως , µε σύστηµα αντλησιοταµίευσης Στα σχήµατα 11 και 12 παρουσιάζονται οι χρονοσειρές παραγωγής για κάλυψη της ζήτησης και αποθήκευσης ενέργειας µέσω της αντλησιοταµίευσης από τις οµάδες µηχανών από τις οποίες προέρχεται η αποθηκευµένη ενέργεια στην άνω δεξαµενή, δηλαδή από τους ατµοστρόβιλους, τις ντίζελ και τα αιολικά πάρκα. Τα σχήµατα 11 και 12 αναφέρονται στις ίδιες µε ανωτέρω χρονικές περιόδους. Σχήµα 11: Προέλευση αποθήκευσης ενέργειας στην άνω δεξαµενή από έως

6 Σελίδα 6 από 8 Όπως φαίνεται από τα σχήµατα 11 και 12, η αποθήκευση ενέργειας στην άνω δεξαµενή του συστήµατος α- ντλησιοταµίευσης προέρχεται κυρίως από τις µηχανές ντίζελ. Τούτο οφείλεται στο ότι, αφενός οι ατµοστρόβιλοι δουλεύουν σχεδόν πάντα πολύ κοντά στην ονοµαστική τους ισχύ, αφετέρου η απόρριψη της αιολικής ισχύος είναι πολύ µικρή. Επιπλέον, σε καµία από τις δύο περιόδους δεν αποθηκεύεται όλη η διατιθέµενη προς αποθήκευση ενέργεια, λόγω µη ε- πάρκειας της συνολικής ονοµαστικής ισχύος των αντλιών. Σχήµα 12: Προέλευση αποθήκευσης ενέργειας στην άνω δεξαµενή από έως Τέλος, στα σχήµατα 13 και 14 παρουσιάζονται οι χρονοσειρές λειτουργίας υδροστροβίλων και αντλιών, καθώς και η διαθέσιµη προς αποθήκευση ενέργεια. Από τα σχήµατα αυτά διαφαίνεται ο µη ταυτοχρονισµός της λειτουργίας α- ντλιών και υδροστροβίλων, κάτι που δεν τέθηκε πουθενά µέσα στον αλγόριθµο υπολογισµού ως περιορισµός, αντιθέτως προέκυψε από την όλη δοµή της υπολογιστικής διαδικασίας που έχει περιγραφεί στην προηγούµενη ενότητα. Επίσης στα σχήµατα αυτά φαίνονται οι διαθέσιµες προς αποθήκευση ποσότητες ενέργειας που χάνονται λόγω µη επάρκειας ισχύος των αντλιών. 3.2 Καταναλώσεις και κόστη καυσίµου ενεργειακές παραγωγές Υπολογίζονται εκ νέου οι καταναλώσεις και τα κόστη καυσίµων, καθώς και οι ενεργειακές παραγωγές των διαφόρων οµάδων µηχανών, όπως διαµορφώνονται µετά την εισαγωγή του συστήµατος αντλησιοταµίευσης. Στον πίνακα 7 παρουσιάζονται οι καταναλώσεις και τα κόστη καυσίµων, ενώ στον πίνακα 8 παρουσιάζονται το συνολικό κόστος καυσίµου και το συνολικό ειδικό κόστος καυσίµου (συµπεριλαµβανοµένου και του κόστους αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας παραγόµενης από τα αιολικά πάρκα). Μαζούτ (tn) Ντίζελ (klt) Αιολική Ενέργεια (MWh) Κατανάλωση , , ,055 Κόστος (M ) 77, , , Πίνακας 7: Καταναλώσεις και κόστη καυσίµων για τη λειτουργία του συστήµατος παραγωγής µε χρήση αντλησιοταµίευσης Συνολικό κόστος καυσίµου (M ) 128, Ειδικό συνολικό κόστος καυσίµου 0, ( /kwh) Πίνακας 8: Συνολικό ετήσιο κόστος και συνολικό ετήσιο ειδικό κόστος καυσίµου για σύστηµα παραγωγής µε χρήση αντλησιοταµίευσης Στο σχήµα 15 παρουσιάζονται οι ποσοστιαίες µεταβολές των καταναλώσεων καυσίµων και αιολικής ενέργειας, οι οποίες ταυτίζονται µε τις αντίστοιχες ποσοστιαίες µεταβολές για τα κόστη αυτών των πηγών ενέργειας, χωρίς και µε τη χρήση αντλησιοταµίευσης. Οι ποσοστιαίες µεταβολές του σχήµατος έχουν προκύψει µε βάση τα στοιχεία των πινάκων 4 και ,00% 100,00% 80,00% 60,00% Χωρίς Α-Τ Με Α-Τ 40,00% Σχήµα 13: ιάγραµµα λειτουργίας υδροστροβίλων και αντλιών και διαθέσιµης προς αποθήκευση ενέργειας από έως Σχήµα 14: ιάγραµµα λειτουργίας υδροστροβίλων και αντλιών και διαθέσιµης προς αποθήκευση ενέργειας από έως ,00% 0,00% Μαζούτ Ντίζελ Αιολική Ενέργεια Σχήµα 15: Ποσοστιαίες µεταβολές για τις καταναλώσεις και τα κόστη καυσίµων µε και χωρίς τη χρήση αντλησιοταµίευσης Στο σχήµα 15 φαίνεται ότι µε µία σχετικά µικρή αύξηση στην κατανάλωση µαζούτ και αιολικής ισχύος, επιτυγχάνεται µεγάλη µείωση στη χρήση καυσίµου ντίζελ. Τούτο µας οδηγεί στο συµπέρασµα ότι µεγάλο ποσοστό από τη λειτουργία του συνδυασµένου κύκλου αντιστοιχεί σε αναγκαστική λειτουργία, λόγω του γεγονότος ότι δεν µπορεί να σβήσει, η οποία δεν αντιστοιχεί σε κάλυψη ενεργειακής ζήτησης. Συγκρίνοντας τις τιµές των πινάκων 5 και 8, προκύπτει ότι το κόστος κατανάλωσης καυσίµου µε τη χρήση αντλησιοταµίευσης αντιστοιχεί στο 87,75% της αντίστοιχης τιµής χωρίς τη χρήση αντλησιοταµίευσης, επιτυγχάνεται δηλαδή µείωση στο κόστος κατανάλωσης καυσίµου κατά

7 Σελίδα 7 από 8 12,25%. Η ετήσια εξοικονόµηση χρηµάτων ανέρχεται σε 17, Μ. Στα σχήµατα 16 και 17 παρουσιάζονται οι ποσοστιαίες συνεισφορές των διαφόρων οµάδων µηχανών στην κάλυψη της ενεργειακής ζήτησης και στη διαµόρφωση του συνολικού κόστους. Αν συγκριθούν τα σχήµατα αυτά µε τα αντίστοιχα σχήµατα 7 και 8, γίνονται προφανή η µείωση της λειτουργίας του συνδυασµένου κύκλου, η αύξηση της λειτουργίας των µηχανών ντίζελ, ενώ οι αεριοστρόβιλοι και οι ατµοστρόβιλοι διατηρούνται σχεδόν στα ίδια επίπεδα. Νέα επίσης στοιχεία είναι η εισαγωγή των υδροστροβίλων και η µικρή αύξηση της παραγωγής των αιολικών. Σχήµα 16: ιάγραµµα ποσοστιαίας συνεισφοράς των διαφόρων οµάδων µηχανών στην ενεργειακή κάλυψη µε χρήση αντλησιοταµίευσης Σχήµα 17: ιάγραµµα ποσοστιαίας συνεισφοράς των διαφόρων οµάδων µηχανών στη διαµόρφωση του συνολικού ετήσιου κόστους καυσίµου µε χρήση αντλησιοταµίευσης Τέλος, η απόρριψη αιολικής ισχύος µε τη χρήση αντλησιοταµίευσης µηδενίζεται. 3.3 Απαιτούµενος όγκος άνω δεξαµενής Για κάθε χρονικό βήµα υπολογισµού, υπολογίζεται η ισχύς µε την οποία αποθηκεύεται ενέργεια στην άνω δεξα- µενή ή η ισχύς µε την οποία αφαιρείται ενέργεια από αυτήν. Οι ισχείς αυτές µετατρέπονται σε ενέργεια και, εν συνεχεία, σε όγκο εργαζόµενου µέσου, βάσει των σχέσεων (5) & (6) : ρgq H p n n t n E = Q = Q t = V = n ρgh ρgh ρgh p T T t ET T = ntρgqtht QT = QT t = VT = ntρght ntρght ntρght όπου: n : ο συνολικός µέσος βαθµός απόδοσης άντλησης n T : ο συνολικός µέσος βαθµός απόδοσης παραγωγής ενέρ- Q Τ : η παροχή λειτουργίας των υδροστροβίλων γειας από τους υδροστροβίλους ρ: η πυκνότητα του νερού g: η επιτάχυνση της βαρύτητας Q : η παροχή λειτουργίας των αντλιών p p Η T =H-δh fτ : το συνολικό ύψος υδατόπτωσης συµπεριλαµβανοµένων και των απωλειών των σωληνώσεων κατά την παραγωγή από υδροστρόβιλο Η =H+δh f : το συνολικό ύψος υδατόπτωσης συµπεριλαµβανοµένων και των απωλειών των σωληνώσεων κατά τη λειτουργία των αντλιών t: το χρονικό βήµα εκτέλεσης υπολογισµών (µία ώρα) Ε : η συνολική ενέργεια που προσδίδεται για αποθήκευση στις αντλίες στο χρονικό βήµα του προβλήµατος Ε Τ : η συνολική ενέργεια που παράγεται από τους υδροστρόβιλους στο χρονικό βήµα του προβλήµατος V : ο συνολικός όγκος νερού που αποθηκεύεται στην άνω δεξαµενή ανά χρονικό βήµα V Τ : ο συνολικός όγκος νερού που δαπανάται από την άνω δεξαµενή ανά χρονικό βήµα. Οι υδραυλικές απώλειες άντλησης και παραγωγής προκύπτουν από τις σχέσεις: 2 2 L 8 QΤ δh ft = λ & L 8 Q δh 5 2 f = λ 5 2 d gπ d gπ όπου: L: το µήκος των σωληνώσεων d: η διάµετρος των σωληνώσεων λ: ο αδιάστατος συντελεστής γραµµικών απωλειών, που δίνεται από τη σχέση του Nikuradse για υδραυλικά τραχύ σωλήνα και τυρβώδη ροή: 1 1 = 2 log + 1,14 λ ε s όπου ε s η απόλυτη τραχύτητα των αγωγών, που όπως αναφέρεται ανωτέρω έχει ληφθεί ίση µε 0,10 mm για χαλύβδινο συγκολλητό σωλήνα (5). Υπολογίζοντας σε κάθε χρονικό βήµα τον όγκο νερού που αφαιρείται από την ή προστίθεται στην άνω δεξα- µενή, και αθροίζοντας τον όγκο νερού που έχει ήδη µείνει στην άνω δεξαµενή από τα προηγούµενα χρονικά βήµατα, τελικά παίρνουµε το διάγραµµα του σχήµατος 18, στο οποίο παρουσιάζεται η χρονική διακύµανση του αποθηκευµένου όγκου νερού στην άνω δεξαµενή του αντλησιοταµιευτήρα. Η µέγιστη τιµή του σχήµατος 18 είναι 24, m 3. Η τιµή αυτή προφανώς εξαρτάται από τη χρονική διακύ- µανση ανάµεσα στην παραγωγή και στην άντληση µέσω του συστήµατος αντλησιοταµίευσης. Ωστόσο, µπορεί να θεωρηθεί ενδεικτική για την τάξη µεγέθους του απαιτούµενου ό- γκου της άνω δεξαµενής, προκειµένου να λειτουργήσει το σύστηµα χωρίς περιορισµούς χωρητικότητας. Σχήµα 18: Χρονική διακύµανση αποθηκευµένου όγκου νερού στην άνω δεξαµενή του αντλησιοταµιευτήρα 4. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΕΝ ΥΣΗΣ Έγινε προσπάθεια να εκτιµηθεί το αρχικό κόστος και το κόστος λειτουργίας του προτεινόµενου έργου, βάσει

8 Σελίδα 8 από 8 (5), (7), έρευνας αγοράς και βιβλιογραφικών αναφορών (8), προκειµένου να εξαχθούν ολοκληρωµένα συµπεράσµατα αξιολόγησης. Οι συνιστώσες στις οποίες αναλύθηκε το αρχικό κόστος παρουσιάζονται στον πίνακα 9. Για την εκτίµηση του αρχικού κόστους των δεξα- µενών θεωρήθηκε ότι η άνω δεξαµενή θα έχει χωρητικότητα m 3 και η κάτω m 3. Με βάση το ανωτέρω σενάριο αρχικού κόστους, προκύπτει αρχικό ειδικό κόστος ίσο µε 2.682,17 /kw. Αν αντί δύο δεξαµενών επιλεγεί να χρησιµοποιηθεί ως κάτω δεξαµενή η θάλασσα, τότε το αρχικό κόστος µειώνεται στα 101,43 Μ και το ειδικό αρχικό κόστος γίνεται 1.690,50 /kw. Περιγραφή συνιστώσας Κόστος (Μ ) Υδροστρόβιλοι & γεννήτριες 30, Αντλίες & κινητήρες 15, Μετασχηµατιστής 0, Σωληνώσεις 2, Άνω δεξαµενή 51, Κάτω δεξαµενή 59, Έργα υποδοµής 0, Σύνδεση µε το δίκτυο 0, Αγορά γης 0, Οικίσκος εξοπλισµού 0, ευτερεύων Η-Μ εξοπλισµός 0, Μελέτες και επίβλεψη 0, ιάφορα 0, ΣΥΝΟΛΟ 160, Πίνακας 9: Αρχικό κόστος του συστήµατος αντλησιοταµίευ- σης Για την κάλυψη του αρχικού κόστους υιοθετήθηκε το χρηµατοδοτικό σχήµα: Ίδια συµµετοχή: 40% άνεια: 20%, µε αποπληρωµή σε 10 έτη και επιτόκόστος λειτουργίας του συστήµατος α- κιο 5,5%. Επιχορήγηση: 40%. Το ετήσιο ναλύθηκε στις ακόλουθες συνιστώσες: Τέλη Ο.Τ.Α. 2% επί των ακαθάριστων εσόδων. Συντήρηση ,00. Ετήσια πληρωµή δανείων. Μισθοδοσία ,00. Ασφάλιση ,00. ιάφορα κόστη ,00. Σταθερή µέθοδος απόσβεσης αρχικών κεφαλαίων. Φορολογία 35% επί των καθαρών εσόδων. Τέλος, ως διάρκεια ζωής της επένδυσης θεωρήθηκε ο χρόνος των 20 ετών, ενώ το προεξοφλητικό επιτόκιο λήφθηκε ίσο µε 4%. Με βάση τα ανωτέρω στοιχεία και αν θεωρηθεί ότι το ετήσιο ακαθάριστο έσοδο της επένδυσης είναι η µείωση του ετήσιου κόστους καυσίµου, ίση µε 17, Μ, υπολογίζονται: χρόνος απόσβεσης επένδυσης µε κάτω δεξαµενή: 15,24 έτη χρόνος απόσβεσης επένδυσης χωρίς κάτω δεξαµενή: 8,04 έτη IRR επένδυσης µε κάτω δεξαµενή: 3,12 % IRR επένδυσης χωρίς κάτω δεξαµενή: 11,72 % 5. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η εργασία αυτή καταδεικνύει τη δυνατότητα υλοποίησης συστηµάτων αντλησιοταµίευσης για εξοικονόµηση καυσίµου από το σύστηµα παραγωγής στην Κρήτη. Η παρούσα εργασία εξετάζει τη µέγιστη δυνατότητα αντικατάστασης παραγωγής ακριβών µονάδων µε παραγωγή από φτηνές στο σύστηµα της Κρήτης. Τούτο συνεπάγεται µεγάλους απαιτούµενους ό- γκους δεξαµενών, που αυξάνουν πολύ το αρχικό κόστος της επένδυσης. Η εισαγωγή ενός µέγιστου επιτρεπτού όγκου άνω δεξαµενής, αναµένεται να ρίξει αισθητά το αρχικό κόστος της επένδυσης, χωρίς να περιορίσει σηµαντικά τη δυνατότητα του συστήµατος αντλησιοταµίευσης. Το έργο αυτό α- ποτελεί το επόµενο βήµα προς την ολοκλήρωση της µελέτης. Η εκπόνηση επαναληπτικής διαδικασίας µε σκοπό την εύρεση των βέλτιστων τιµών για τις ονοµαστικές ισχείς αντλιών και υδροστροβίλων αποτελεί ε- πίσης ένα έργο που πρόκειται να υλοποιηθεί. Τα αποτελέσµατά του αναµένεται να κάνουν ακόµα περισσότερο ελκυστική την προτεινόµενη επένδυση. 6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ [1] Ετήσιο δελτίο εκµετάλλευσης συστήµατος Κρήτης για τα έτη 2000, 2001, 2002, 2003, 2004.Ε.Η. Α.Ε., ΠΝ/Τ Μ Κρήτης - Ρόδου. [2]. Αλ. Κατσαπρακάκης,. Γ. Χρηστάκης, «Υπολογισµός της απόρριψης της αιολικής ισχύος στην Κρήτη», ελτίο Πανελλήνιου Συλλόγου ιπλωµατούχων Μηχανολόγων Ηλεκτρολόγων, εκέµβριος 2004, σελ [3] D. G. Christakis, M. G. sofogiannakis, «Reduction of electricity cost by implementing pump-storage units in Crete island» in U..E, Conference, roceedings, Heraklion Crete, 1996 [4] D.G. Christakis, D. Katsaprakakis, «A measure for the wind power quality EWEA 2004 Conference, November 2004, London. [5] ηµήτριος Παπαντώνης, Μικρά υδροηλεκτρικά έργα, Εκδόσεις Συµεών, Αθήνα 2001 [6] ηµήτριος Παπαντώνης, Υδροδυναµικές µηχανές, Αντλίες - Υδροστρόβιλοι, Εκδόσεις Συµεών, Αθήνα 1995 [7] Christakis D., Fassoulas V, Sifakaki K. ' «The combination of Wind Energy conversion systems with umped Storage Systems (SS) for small isolated power production system». The European Congress on Renewable Energy Implementation,, 5-7 May, Athens, [8] Προσδιορισµός και συγκριτική ανάλυση κόστους παραγωγής νερού στα νησιά των Κυκλάδων [9] D.G. Christakis, J. G. Minadakis, M. Nikiforakis, V.G. Fasoulas, «Towards 100% RES Supply for the Electrification of Crete» roceedings of the conference International conference "Renewable Energies for Islands - Towards 100% RES Supply", Chania, June 2001.