Στοιχεία επίδρασης της Ελληνικής στην τουρκική ποικιλία της δίγλωσσης στην Ελληνική και Τουρκική μουσουλμανικής κοινότητας της Ρόδου

Transcript

1 Στοιχεία επίδρασης της Ελληνικής στην τουρκική ποικιλία της δίγλωσσης στην Ελληνική και Τουρκική μουσουλμανικής κοινότητας της Ρόδου Χασάν Καϊλή Τμήμα Δυτικών Γλωσσών, Τομέας Νέας Ελληνικής Γλώσσας & Φιλολογίας Πανεπιστήμιο Άγκυρας

2 Εισαγωγή Αντικείμενο της παρουσίασης Η Ταυτότητα της κοινότητας Γλωσσική επαφή: θεωρητικό πλαίσιο Γλωσσική επαφή Ελληνικής-Τουρκικής στη Ρόδο Η έρευνα/ τα δεδομένα Συμπεράσματα/ σχολιασμός

3 Αντικείμενο της παρουσίασης Αντικείμενο της παρουσίασης Αποσκοπεί στην περιγραφή των λεξιλογικών και δομικών παρεμβολών της Ελληνικής στην τουρκική ποικιλία που χρησιμοποιούν οι ομιλητές της συγκεκριμένης κοινότητας Διαπιστώθηκε ότι υπάρχει σε σημαντικό βαθμό αντιγραφή από την Ελληνική (Kaili et al. 2009, Kaili et al. 2012, Çeltek 2014), η οποία δεν περιορίζεται στο λεξιλόγιο αλλά εντοπίζεται και στη μορφοσυντακτική δομή Εξετάζεται το κατά πόσο οι λεξιλογικές και οι δομικές διαφοροποιήσεις που εμφανίζει η ΡΤ σε σχέση με τη καθιερωμένη Τουρκική (ΚΤ), οφείλονται στην επιρροή της Ελληνικής

4 Η ταυτότητα της κοινότητας Οι Μουσουλμάνοι της Ρόδου εγκαταστάθηκαν στο νησί μετά την κατάκτηση του από τον Σουλεϊμάν στα Από το 1522 έως το 1912 η Δωδεκάνησος αποτελούσε τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Από το 1912 έως το 1943, όταν οι Ιταλοί κατέλαβαν τα Δωδεκάνησα, οι Μουσουλμάνοι αναγνωρίστηκαν ως μια εκ των τριών θρησκευτικών κοινοτήτων. Τα Δωδεκάνησα ενσωματώθηκαν στο Ελληνικό κράτος το 1947.

5 Μετά την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα, το 1947, οι Μουσουλμάνοι Ιταλοί υπήκοοι έγιναν αυτοδίκαια Έλληνες υπήκοοι. Δεν αναγνωρίστηκαν ως μειονότητα. Ίσχυσαν γι αυτούς ειδικές ρυθμίσεις με βάση τις οποίες συνέχισαν τη λειτουργία τους 9 δημοτικά σχολεία, 6 στη Ρόδο και 3 στην Κω, καθώς και τα Βακουφικά συμβούλια Επίσης, λειτούργησε ένα νηπιαγωγείο. Στην Ελληνική γλώσσα διδάσκονταν τα νέα ελληνικά, η ιστορία και η γεωγραφία ενώ η Τουρκική γλώσσα και τα υπόλοιπα μαθήματα διδάσκονταν στα τουρκικά. Το σύνολο των παιδιών της κοινότητας φοιτούσε σε αυτά τα σχολεία.

6 Το 1972 τα Μουσουλμανικά σχολεία έπαψαν να λειτουργούν ως τέτοια, και η διδασκαλία της τουρκικής γλώσσας καταργήθηκε de facto. Σήμερα, οι περίπου 300 Μουσουλμάνοι μαθητές της Ρόδου (σε σύνολο περίπου 3000 ατόμων που υπολογίζεται ότι αριθμεί η κοινότητα) φοιτούν στα δημόσια σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της περιοχής της κατοικίας τους.ο 1972 τα Μουσουλμανικά σχολεία έπαψαν να λειτουργούν ως τέτοια, και η διδασκαλία της τουρκικής γλώσσας καταργήθηκε de facto. Σήμερα, οι περίπου 300 Μουσουλμάνοι μαθητές της Ρόδου (σε σύνολο περίπου ατόμων που υπολογίζεται ότι αριθμεί η κοινότητα) φοιτούν στα δημόσια σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της περιοχής της κατοικίας τους.

7 Γλωσσική επαφή: Θεωρητικό πλαίσιο Η γλωσσική επαφή προκύπτει από την ταυτόχρονη χρήση δύο ή περισσότερων γλωσσών ή γλωσσικών ποικιλιών σε μία γλωσσική κοινότητα (Thomason 2001: 1). Όταν δύο ή περισσότερες γλώσσες ή γλωσσικές ποικιλίες μιλιούνται στην ίδια γεωγραφική περιοχή για μεγάλο διάστημα, επηρεάζουν η μία την άλλη (βλ. ενδεικτικά Weinreich 1953, Thomason & Kaufman 1988, Thomason 2001; Johanson 2002, Winford 2003, Heine & Kuteva 2005). Οι κοινωνικοί παράγοντες της γλωσσικής επαφής, οι οποίοι περιλαμβάνουν και τα αντίστοιχα μεγέθη των εμπλεκόμενων γλωσσικών κοινοτήτων και τις σχέσεις εξουσίας μεταξύ τους, διαδραματίζουν έναν κρίσιμο ρόλο στην έκβαση της γλωσσικής επαφής (Winford 2003: 2) Ενδογλωσσικοί παράγοντες επηρεάζουν εξίσου και καθορίζουν το αποτέλεσμα της γλωσσικής επαφής. Η τυπολογική σύγκλιση ή απόκλιση της δομής των γλωσσών ή των γλωσσικών ποικιλιών που έρχονται σε επαφή (Thomason & Kaufman 1988: 73; Winford 2003: 2). Σύμφωνα με την Thomason (2001: 71), οι τυπολογικά διαφορετικές γλώσσες χρειάζονται πιο έντονη επαφή για το δανεισμό δομών.

8 Γλωσσική επαφή Ελληνικής-Τουρκικής στη Ρόδο Οι γλωσσικοί παράγοντες που περισσότερο επηρεάζουν το αποτέλεσμα της γλωσσικής επαφής ανάμεσα στην Ελληνική και την Τουρκική στη Ρόδο είναι οι τυπολογικές διαφορές ανάμεσα στις δύο γλώσσες Η ελληνική αποτελεί ανεξάρτητο κλάδο της οικογένειας των Ινδοευρωπαϊκών Γλωσσών και είναι τυπικό παράδειγμα συγχωνευτικής (fusional) γλώσσας Η τουρκική, αποτελεί μέλος των Τουρκικών Γλωσσών (Turkic Languages) και είναι τυπικό παράδειγμα συγκολλητικής γλώσσας. H επαφή μεταξύ της ΡΤ και της Ελληνικής υπήρξε μακροχρόνια και έντονη. Για σχεδόν τέσσερις αιώνες η τουρκική ήταν ή γλώσσα-αφετηρία για τα μέλη της εν λόγω κοινότητας. Aπό το 1948 αυτή η σχέση άρχισε σταδιακά να ανατρέπεται και να γίνεται η ελληνική η γλώσσα αφετηρία. Έκτοτε, η ΡΤ εξελίχθηκε χωρίς μεγάλη επιρροή από την ΚΤ

9 H έρευνα/τα δεδομένα Τα δεδομένα προέρχονται από μία εθνογραφικού τύπου έρευνα, η οποία διεξάγεται από μια ομάδα ερευνητών από το 2003 και εφεξής Τα δεδομένα συλλέχθηκαν μέσω συμμετοχικής και μη συμμετοχικής παρατήρησης, συνεντεύξεων και σημειώσεων Παρατηρήσαμε τη γλωσσική συμπεριφορά περίπου 150 δίγλωσσων ομιλητών, μελών της κοινότητας, δείγμα που αποτελεί το 5% του συνολικού πληθυσμού της προσδιορίστηκαν εκείνες οι δομές της ΡΤ οι οποίες κατά τη διαισθητική κρίση των τουρκόφωνων ερευνητών θεωρήθηκαν μη συμβατικές με την ΚΤ

10 Προκειμένου να επιβεβαιώσουμε τη μη συμβατικότητα των εν λόγω δομών συμβουλευτήκαμε πέντε μονόγλωσσους μη γλωσσολόγους φυσικούς ομιλητές της ΚΤ Στη συνέχεια κατηγοριοποιήσαμε αυτές τις δομές σε δεκατρείς κατηγορίες με βάση το μηχανισμό ή τους μηχανισμούς που προκαλούν τη μη συμβατικότητα Αυτοί οι μηχανισμοί παρουσιάζονται με τη μορφή ενός συνεχούς το οποίο ξεκινάει με τη λεξιλογική αλλαγή (lexical change) και καταλήγει στη δομική αντιγραφή (structural copying) (Doğruöz and Backus 2009)

11 1. Λεξιλογική αλλαγή: Σημασιολογική διεύρυνση λεξημάτων (1) ΡT: Ayten beni yapıştır-dı, şimdi Ezel- e Αϊτέν ΑΝΤ.1-ΑΙΤ κολλάω-πρλ τώρα Εζέλ-ΔΟΤ de bak-ıyo-m και κοιτάζω-εξελ-1εν Ε: Με κόλλησε η Αϊτέν, τώρα βλέπω και το «Εζέλ» ΚΤ: Ayten beni alıştır-dı, şimdi Ezel i Αϊτέν ΑΝΤ.1-ΑΙΤ συνηθίζω-πρλ τώρα Εζέλ-ΑΙΤ de izli-yor-um και παρακολουθώ-εξελ-1εν

12 2. Διαφορετική δήλωση σημασιών (2) ΡT: ayak-lan beş dakka πόδι-με πέντε λεπτό Ε: πέντε λεπτά με τα πόδια ΚT: yürü-yerek beş dakika περπατάω-γερ πέντε λεπτό

13 3. Πλήρωση σημασιολογικού κενού Αντιγραφή ιδιωματισμού (3) ΡT: sanki biz saman yi-yor-uz λες και ΑΝΤ1.ΠΛ άχυρο τρώω-εξελ-1πλ Ε: Λες και εμείς τρώμε κουτόχορτο. ΚT: Sanki biz aptal-ız/enayi-yiz λες και ΑΝΤ1.ΠΛ ανόητος-1πλ/αφελής-1πλ Λες κι εμείς είμαστε βλάκες/αφελείς

14 4. Αντικατάσταση του σχηματιστικού -miş με το σχηματιστικό -DI (4) ΡT: O geçen hafta Atina -ya gel-di ΑΝΤ3 περασμένη βδομάδα Αθήνα-ΔΟΤ έρχομαι-πρλ Ε: Αυτή ήρθε στην Αθήνα την περασμένη εβδομάδα. ΚT: O geçen hafta Atina -ya gel-miş ΑΝΤ3 περασμένη βδομάδα Αθήνα-ΔΟΤ έρχομαι-ενδ.πρλ

15 5. Παράλειψη του ερωτηματικού μορίου mi στις ερωτήσεις ολικής άγνοιας (5) ΡT: İyi-sin? καλά-2εν Ε: Είσαι καλά; KT: İyi mi-sin? καλά ΕΡΩΤ-2ΕΝ

16 6. Μη κανονική χρήση του σχηματιστικού του πληθυντικού (6) ΡT: İki ada-lar da harika-ydı δύο νησί-πλ και υπέροχος-πρλ Ε: Και τα δύο νησιά ήταν υπέροχα ΚT: İki ada da harika-ydı δύο νησί και υπέροχος-πρλ

17 7. Παράλειψη ή αντικατάσταση του επιθήματος συμφωνίας σε δομές κεφαλής εξαρτημένου στοιχείου στην ονοματική φράση (7) ΡT: Çok köy-ler gör-dü-k. πολλά χωριό-πλ βλέπω-πρλ-1πλ (köy-ler-in) En güzel Lindos (χωριό-πλ-γεν) πιο όμορφο Λίνδος Ε: Είδαμε πολλά χωριά. Το ωραιότερο ήταν η Λίνδος ΚT: Çok köy gör-dü-k. πολλά χωριό βλέπω-πρλ-1πλ (köy-ler-in) En güzel-i Lindos (χωριό-πλ-γεν) πιο όμορφο-3εν Λίνδος

18 8. Αντικατάσταση ενός γραμματικού μορφήματος με το ελληνικό του αντίστοιχο (8) ΡT: Her hafta erkek-ler futbol için κάθε εβδομάδα άνδρας-πλ ποδόσφαιρο για bahsediyorlar κάνω λόγο-εξελ-πλ Ε: Κάθε εβδομάδα οι άντρες μιλάνε για ποδόσφαιρο ΚT: Her hafta erkekler futbol-dan κάθε εβδομάδα άνδρας-πλ ποδόσφαιρο-αφ bahsediyor κάνω λόγο-εξελ

19 9. Μη κανονική θέση του αόριστου bir σε μια αόριστη ονοματική φράση με επίθετο (9) ΡT: Simi bir güzel ada Η Σύμη ένα όμορφο νησί Ε: Η Σύμη είναι ένα όμορφο νησί ΚT: Simi güzel bir ada Η Σύμη όμορφο ένα νησί

20 10. Παράλειψη ή αντικατάσταση των επιθημάτων μεταβιβαστικότητας (10) ΡT: Saç-ım-ı kes-ti-m μαλλιά-1εν.αιτ κόβω-πρλ-1εν Ε: Έκοψα τα μαλλιά μου ΚT: Saçımı kes-tir-di-m μαλλιά-1εν-αιτ κόβω-μτβσ-πρλ-1εν

21 11. Αντικατάσταση του için από το diye στην παρεμφατική δήλωση των τελικών προτάσεων (11) ΡT: (hastalık) kimse-ye de bulaş-ma-sın için (ασθένεια) κανένας-δοτ και ματαδίδομαι-αρν-προστ.3εν για Ε: Για να μην μεταδοθεί σε κανέναν (η ασθένεια) ΚT1: kimse-ye de bulaş-ma-sın diye κανένας-δοτ και ματαδίδομαι-αρν-προστ.3εν diye ΚΤ2: kimse-ye de bulaş-ma-ma-sı için κανένας-δοτ και μεταδίδομαι-αρν-απαρ-3εν για

22 12. Συμπληρωματικές προτάσεις: εκφορά και σειρά όρων (12) ΡΤ: Annem-ler iste-mi-yo çalış-em μητέρα-πλ θέλω-αρν-εξελ δουλεύω-υποτ.1εν Ε: Οι γονείς μου δεν θέλουν να δουλέψω ΚΤ1: Annem-ler çalış-ma-m-ı istemiyor μητέρα-πλ δουλεύω-ονμ-1εν-αιτ θέλω-αρν-εξελ ΚΤ2: Annem-ler çalış-ayım iste-mi-yor μητέρα-πλ δουλεύω-yποτ.1εν θέλω-αρν-εξελ

23 13. Σύνταξη των πλάγιων ερωτηματικών προτάσεων (13) ΡT: Anlamadım ne istedi καταλαβαίνω-αρν-πρλ-1εν τι θέλω-πρλ Ε: Δεν κατάλαβα τι ήθελε ΚT: Ne istediğini anlamadım τι θέλω-ονμ-3εν-αιτ καταλαβαίνω-αρν-πρλ-1εν

24 14. Χρήση μη παρεμφατικού τύπου ρήματος σε αναφορικές προτάσεις με την κεφαλή μπροστά (14) ΡΤ: İnsanlar var bişeyi düşünmüyorlar. άνθρωποι υπάρχουν τίποτα-αιτ σκέφτομαι-αρν-εξελ-πλ E: Υπάρχουν άνθρωποι που δε σκέφτονται τίποτα ΚΤ: Hiçbir şeyi düşünmeyen insanlar var τίποτα-αιτ σκέφτομαι-αρν-μτχ άνθρωποι υπάρχουν

25 Συμπεράσματα/ σχολιασμός Στους ομιλητές της ΡΤ με χαμηλή επάρκεια στην Τουρκική παρατηρείται υψηλότερος βαθμός αντιγραφής από την Ελληνική Σύμφωνα με τον Winford (2005), όταν δεν υπάρχει ισορροπία στη γλωσσική σχέση κυριαρχίας ανάμεσα στις γλώσσες επαφής, η κυρίαρχη γλώσσα είναι αυτή που τροφοδοτεί τη μορφοσυντακτική δομή Οι ομιλητές της ΡΤ των οποίων κυρίαρχη γλώσσα είναι η Ελληνική παράγουν μεικτά εκφωνήματα (mixed utterances) των οποίων η μορφοσυντακτική δομή είναι κατά βάση ελληνική και η επιφανειακή της πραγμάτωση τουρκική.

26 Βιβλιογραφία Boeschoten, H. and Johanson, L. (επιμ.) Turkic languages in contact. [Turcologica 61]. Wiesbaden: Harrasowitz. Buran, Α Türkiye Türkçesi ağızlarının tasnifleri üzerine bir değerlendirme [An assessment on the classification of Turkey Turkish dialects]. Τurkish Studies 6 (1), Çeltek, A. & Kaili, H. υπό δημ.. The influence of Greek on the Turkish variety of the bilingual in Greek and Turkish community of Rhodes. Στο J. Rehbein & Ç. Sağın-Şimşek (επιμ.), Handbook on Turkish in Contact. Μünster: Waxmann. Γεωργαλίδου, M., Σπυρόπουλος, Β., Καϊλή, Χ. και Ρεβυθιάδου, A Η γλωσσολογική και κοινωνιογλωσσολογική ταυτότητα μιας ποικιλίας της ελληνικής. Στα πρακτικά του 6ο Παγκόσμιο Γλωσσολογικό Συνέδριο, Γεωργαλίδου, M., Καϊλή, Χ. και Çeltek, A Δομές Εναλλαγής Κωδίκων στη Δίγλωσση στα Ελληνικά και Τουρκικά Κοινότητα των Μουσουλμάνων της Ρόδου. Στο: Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 28: Πρακτικά της Ετήσιας Συνάντησης του Τομέα Γλωσσολογίας του Τμήματος Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη: IΝΣ.

27 Dede, M Causatives in Turkish. Στο A. Aksu-Koç & E. Erguvanlı-Taylan (επιμ.), Proceedings of the NationalConferenceon Turkish Linguistics. σελ İstanbul: Boğaziçi University Publications. Doğruöz, S. and Backus, A Innovative constructions in Dutch Turkish: An assessment of ongoing contact-induced change. Bilingualism: Language and Cognition 12 (1), Georgalidou, M., Kaili, H. and Çeltek, A Code-alternation patterns in bilingual conversation: Α conversation analysis approach. Journal of Greek Linguistics 10 (2), Georgalidou, M., Spyropoulos, V. and Kaili, H Language shift in the bilingual in Greek and Turkish Muslim community of Rhodes. Ανακοίνωση στο επιστημονικό συνέδριο 15th Sociolinguistic Symposium, 1-4 Απριλίου 2004, Newcastle, England. Göksel, A. and Kerslake, C Turkish: A comprehensive grammar. London: Routledge. Heine, Bernd and Kuteva, T Language Contact and Grammatical Change. Cambridge: Cambridge University Press.

28 Holton, D., Mackridge, P., Philippaki-Warburton, I & Spyropoulos, V Greek: A Comprehensive Grammar. Second Revised Edition. London: Routledge. Johanson, L Turkic language contacts in a typology of code interaction. Στο H. Boeschoten & L. Johanson (Eds.) Turkic languages in contact. [Turcologica 61] pp Wiesbaden: Harrassowitz. Johanson, L Structural Factors in Turkic language contacts. London: Curzon. Johanson, L Attractiveness and relatedness: Notes on Turkic language contacts. Στο Jeff Good and Alan C. L. Yu (επιμ.) Proceedings of the Twenty-Fifth Annual Meeting of the Berkeley Linguistic Society, February 12-15, Special session on Caucasian, Dravidian, and Turkic linguistics, σελ Berkeley: Berkeley Linguistics Society. Kaili, H., Çeltek, A. and Georgalidou, M Complement Clauses in the Turkish Variety spoken by Greek-Turkish bilingual Children on Rhodes/ Greece. Στο Turkic Languages. Kαϊλή, Χασάν Aντιπαραβολική Θεώρηση των Συμπληρωματικών Προτάσεων Ελληνικής- Τουρκικής και η Εκμάθηση των Συμπληρωματικών Προτάσεων της Τουρκικής από Ελληνόφωνο Κοινό. Διδακτορική Διατριβή. ΕΚΠΑ.

29 Kaili, H., Spyropoulos, V., Georgalidou, M., and Çeltek, A Causative constructions in the Τurkish variety of the bilingual muslim community of Rhodes: Α preliminary study. Στο S. Ay, Ö. Aydın, İ. Ergenç, S. Gökmen, S. İşsever and D. Peçenek (Eds.), Essays on Turkish Linguistics: Proceedings of the 14th International Conference on Turkish Linguistics, σελ Wiesbaden: Harrasowitz-Verlag. Karahan, L Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Kerslake, C Alternative subordination strategies in Turkish. Στο J. Rehbein, C. Hohenstein and L. Pietsch (επιμ.) Connectivity in Grammar and Discourse, Amsterdam: John Benjamins. Kornfilt, J Turkish. London: Routledge. Lewis, G Turkish Grammar. (2η έκδοση.). Oxford: OUP. Milroy, L. and Wei, Li A social network approach to code-switching: the example of a bilingual community in Britain. In L. Milroy and P. Muysken (επιμ.), One speaker, two languages, New York: Cambridge University Press.

30 Rehbein, J., Herkenrath, A. and Karakoç, B Turkish in Germany On contact-induced language change of an immigrant language in the multilingual landscape of Europe. Language Typology and Universals, 62 (3), Ρούσσου, A Συμπληρωματικοί Δείκτες. Αθήνα: Πατάκης. Siemens, P Introduction. P. Siemund and N. Kintana (επιμ.), Language Contact and Contact Languages, Amsterdam: John Benjamins. Thomason, S Language Contact. Edinburgh: Edinburgh University Press. Thomason, S. and Kaufman, T Language Contact, Creolization and Genetic Linguistics. Berkeley: University of California Press. Tsitselikis, K. and Mavrommatis, G Turkish: The Turkish Language in Education in Greece. Mercator- Education: European network for Regional or Minority Languages and Education. Weinreich, U Languages in Contact. The Hague: Mouton. Winford, D An Introduction to Contact Linguistics. Oxford: Blackwell. Winford, D Contact-induced changes: Classification and processes. Diachronica 22:2,