Θεραπεία με κολχικίνη και κορτικοστεροειδή σε υποτροπιάζουσα περικαρδιακή συλλογή

Transcript

1 Θεραπεία με κολχικίνη και κορτικοστεροειδή σε υποτροπιάζουσα περικαρδιακή συλλογή μεωνίδης αυίδ Καρδιολογικού Τμήματος

2 ΠΑΘΗΣ ΥΠΟΤΡΟΠΙΑΖΟΥΣΑ ΠΕΡΙΚΑΡ ΙΤΙ Α (ΙΥΠ) άνιση του θωρακικού άλγους ανάρρωση, ή αποθεραπεία της αρχικής ής

3 ΟΞΕΙΑ Ι ΙΟΠΑΘΗΣ ΠΕΡΙΚΑΡ ΙΤΙ Α ΠΑΘΗΣ ΥΠΟΤΡΟΠΙΑΖΟΥΣΑ ΠΕΡΙΚΑΡ ΙΤΙ Α (ΙΥΠ) άνιση του θωρακικού άλγους ανάρρωση, ή αποθεραπεία της αρχικής ής Θωρακικό άλγος ΗΚΓ μεταβολές (PR ST T) Περικαρδιακή συλλογή Ήχος τριβής (ESC /4) Λοιμώδη νοσήματα Συστηματικά νοσήματα 80 90% Ι ΙΟΠΑΘΗΣ

4 ΠΑΘΗΣ ΥΠΟΤΡΟΠΙΑΖΟΥΣΑ ΠΕΡΙΚΑΡ ΙΤΙ Α (ΙΥΠ) άνιση του θωρακικού άλγους ανάρρωση, ή αποθεραπεία της αρχικής ής 15% - 32% ΟΞΕΙΑ Ι ΙΟΠΑΘΗΣ ΠΕΡΙΚΑΡ ΙΤΙ Α Θωρακικό άλγος ΗΚΓ μεταβολές (PR ST T) Περικαρδιακή συλλογή Ήχος τριβής (ESC /4) Λοιμώδη νοσήματα Συστηματικά νοσήματα 80 90% Ι ΙΟΠΑΘΗΣ

5 Ι ΙΟΠΑΘΗΣ ΥΠΟΤΡΟΠΙΑΖΟΥΣΑ ΠΕΡΙΚΑΡ ΙΤΙ Α (ΙΥΠ) ΙΑΛΕΙΠΩΝ ΤΥΠΟΣ Intermitent ΣΥΝΕΧΗΣ ΤΥΠΟΣ Incressant όδιο > 6 Εβδ. Υποτροπή Η διακοπή ή η μείωση της δόσης της αντιφλεγμονώδους θεραπείας, επιφέρει υποτροπή των συμπτωμάτων σε < 6 εβδομάδες από το οξύ επεισόδιο.

6 Ι ΙΟΠΑΘΗΣ ΥΠΟΤΡΟΠΙΑΖΟΥΣΑ ΠΕΡΙΚΑΡ ΙΤΙ Α (ΙΥΠ) ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ Παρόμοια του οξέος επεισοδίου. ΙΑΓΝΩΣΗ: ρικό τεκμηριωμένου πρώτου σοδίου ΟΠ. ετός. ς τριβής. Γφική εικόνα. ουσία υγρού. ηση λευκών, ή ΤΚΕ, ή CRP Αρνητικός αντίκτυπος στην ποιότητα ζωής. Προβληματισμός στους θεράποντες ιατρούς. Αριθμός και μεσοδιαστήματα υποτροπών φθείνουν.

7 Ι ΙΟΠΑΘΗΣ ΥΠΟΤΡΟΠΙΑΖΟΥΣΑ ΠΕΡΙΚΑΡ ΙΤΙ Α (ΙΥΠ) ΠΑΘΟΓΕΝΕΤΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ νεπαρκής δόση ή ανεπαρκής χρονική διάρκεια χορήγησης αντιφλεγμονωδών ή ρτικοστεροειδών. ρώιμη χορήγηση κορτικοστεροειδών Αυξημένος πολλαπλασιασμός γενετικού υλικού ιού (DNA/RNA) παναλοίμωξη Αυξημένο ιϊκό αντιγονικό φορτίο ξαρση Νόσου του Κολλαγόνου.

8 Ι ΙΟΠΑΘΗΣ ΥΠΟΤΡΟΠΙΑΖΟΥΣΑ ΠΕΡΙΚΑΡ ΙΤΙ Α (ΙΥΠ) ΙΥΠ = ΑΥΤΟΑΝΟΣΟ ΝΟΣΗΜΑ ΙΪΚΟΣ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ πυροδοτεί κυτταρική και χυμική ανοσία ΟΞΕΙΑ ΦΑΣΗ ΕΡΙΚΑΡ ΙΤΙ ΑΣ ΑΥΤΟΑΝΟΣΙΑ θείας προσβολή ικαρδίου από οοργανισμούς ΕΝ ΕΙΞΕΙΣ ΑΥΤΟΑΝΟΣΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ρουσία στο περικαρδιακό υγρό προφλεγμονωδών κυττοκινών (IL-6, IL-8) ρουσία στον ορό ΑΝΑ (59% ασθενείς 9,8% υγιείς εθελοντές) δήλωση κατά την διαχρονική παρακολούθηση νοσημάτων με τεκμηριωμένη τοάνοση αιτιολογία (ρευματοειδής αρθρίτιδα σ. Sjorgen)

9 Ι ΙΟΠΑΘΗΣ ΥΠΟΤΡΟΠΙΑΖΟΥΣΑ ΠΕΡΙΚΑΡ ΙΤΙ Α (ΙΥΠ) ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (NSIDs) Κολχικίνη Κορτικοστεροειδή Ανοσοκατασταλτικά φάρμακα Περικαρδιεκτομή

10 Ι ΙΟΠΑΘΗΣ ΥΠΟΤΡΟΠΙΑΖΟΥΣΑ ΠΕΡΙΚΑΡ ΙΤΙ Α (ΙΥΠ) ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (NSIDs) Κολχικίνη Κορτικοστεροειδή Ανοσοκατασταλτικά φάρμακα Περικαρδιεκτομή

11 ΚΟΛΧΙΚΙΝΗ άρμακο το οποίο χορηγείται τους τελευταίους δύο αιώνες (1763) ως αντιφλεγμονώδης παράγοντας στην αντιμετώπιση της οξείας ρθρίτιδας και θεωρείται ακόμη και σήμερα το πιο εξειδικευμένο στην οξεία κρίση ουρικής αρθρίτιδας.

12 Rodriguez de la Sera και συν. υπέθεσαν ότι η κολχικίνη μπορεί να ησιμοποιηθεί στην πρόληψη υποτροπής της οξείας περικαρδίτιδας. 3 ασθενείς με υποτροπιάζουσα περικαρδίτιδα (2 ιδιοπαθής 1 LES) παρά την θεραπεία με κορτικοστεροειδή. Αντιμετωπίστηκαν με κολχικίνη (1mg/d) και διακοπή των κορτικοστεροειδών σε 2 μήνες. Σε διάστημα επανελέγχου (15 35 μήνες) δεν υπήρξε υποτροπή. ncet 1987;2:1517

13 Σε διάστημα επανελέγχου (10 54 μήνες) δεν υπήρξε υποτροπή. uindo και συν. 9 ασθενείς ( 5 ιδιοπαθής 2 συνδρ. Μετά περικαρδιοτομή 1 Dressler 1 LES) Αγωγή με NSAIDs και κορτικοστεροειδή 4,3 επεισόδια υποτροπής / ασθενή Κολχικίνη (1mg/d) και διακοπή NSAIDs και κορτικοστεροειδών σε 6 εβδ.

14 ler και συν. 8 ασθενείς ( 5 ιδιοπαθής 2 συνδρ. μετά περικαρδιοτομή 1 μετατραυματικό στο θώρακα). ίχως ανταπόκριση σε: NSAIDs (6 ασθ.), κορτικοστεροειδή (7 ασθ.), περικαρδιοκέντηση (3 ασθ.). 26 υποτροπές. Κολχικίνη (1mg/d): Όλοι απάντησαν δίχως υποτροπή σε επανέλεγχο μήνες. 4 ασθενείς με διακοπή κολχικίνης λόγω γαστρεντερικών διαταραχών, εμφάνισαν υποτροπή σε 1 12 εβδομάδες.

15 Adler και συν. JACC 1997:29(suppl):24A Recurrent pericarditis and colchicine: 10 years of experience. Η κολχικίνη αποτρέπει εντελώς τις υποτροπές σε 56% ων ασθενών με προηγούμενα επεισόδια υποτροπών (2-15 προσβολές) σε επανέλεγχο 36 μήνες / ασθενή). Η Κολχικίνη είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί ως αρχικός τρόπος θεραπείας της υποτροποιάζουσας περικαρδίτιδας διότι οι περισσότεροι από τους ασθενείς που εμφανίζουν υποτροπή μετά ην έναρξη θεραπείας με κολχικίνη, ήταν αυτοί που ευρίσκοντο υπό

16 Guind J. Και συν.(circulation 1997;96 (suppl( J):1-29 Abstract Colchicine for recurrent pericarditis: 51 patients followed up for 10 years 33 ιδιοπαθείς 18 δευτεροπαθείς AIDs (n=47) ρτικοστεροειδή (n=29) ρικαρδιοκέντηση (n= 8) 187 υποτροπές Μεσοδιάστημα 2 μήνες

17 Guind J. Και συν.(circulation 1997;96 (suppl( J):1-29 Abstract Colchicine for recurrent pericarditis: 51 patients followed up for 10 years 33 ιδιοπαθείς 18 δευτεροπαθείς λχικίνη κολούθηση 10 έτη 1004 μήνες ασθενών 7 ασθενείς υποτροπή (13,7%) 2333 μήνες ασθενών 31 ασθενείς δίχως υποτροπή (60,7%) Υποτροπές προ και μετά κολχικίνης

18 Γαστρεντερικές παρενέργειες (διάρροια έμετος) Ήταν μέτριες

19 Η Κολχικίνη ήταν αποτελεσματική και ασφαλής για την μακράς διάρκειας πρόληψη της υποτροπιάζουσας περικαρδίτιδας.

20 ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ Της αποτελεσματικότητας της κολχικίνης λόγω έλλειψης διπλής τυφλής μελέτης.

21 ΠΡΩΤΗ ΤΥΧΑΙΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ CORE (COlchicine for REcurrent pericarditis) Trial Massimo Imazio, MD; Marco Bobbio, MD; Enrico Cecchi, MD; Daniela Demarie, MD; Franco Pomari, MD; Mauro Moratti, MD; Aldo Ghisio, MD; Riccardo Belli, MD; Rita Trinchero, MD

22 Ηπατική ανεπάρκεια (τρανσαμινάσες < 1,5 φορές ανώτερο όριο) ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΡΟΝΟΣ: Από έως ΣΘΕΝΕΙΣ: ΙΤΙΟΛΟΓΙΑ: 1 ο επεισόδιο υποτροπής οξείας περικαρδίτιδος. Ιδιοπαθής, ιογενής, αυτοάνοσος ΟΧΙ Φυματιώδης, νεοπλασίας, πυώδης. ΛΙΚΙΑ: Άνω των 18 ετών ΙΧΩΣ

23 ΤΕΛΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ρωτεύον: Η συχνότητα των υποτροπών υτερεύον: Εμμονή των συμπτωμάτων 72 h μετά την έναρξη της αγωγής.

24 ΤΥΧΑΙΟΠΟΙΗΣΗ ROUP 1: Aspirin: 800mg / 6 ή 8 h 7 10 ημέρες. σταδιακή μείωση έως διακοπή σε 3 4 εβδομάδες. OUP 2: Aspirin: 800mg / 6 ή 8 h + Κολχικίνη: 1,0 έως 2,0 mg την 1 η ημέρα 0,5 έως 1,0 mg/ημερησίως για 6 μήνες.

25

26

27

28

29

30 Γαστρεντερικές παρενέργειες (διάρροια έμετος) Ήταν μέτριες ιακοπή φαρμάκου 7% τρανσαμινασών 7% διάρροιες

31 ΤΡΟΠΟΣ ΡΑΣΗΣ ΚΟΛΧΙΚΙΝΗΣ Αντιμιτωτικός: Ανασταλτική δράση στον πολυμερισμό της tubulin α και β. Αντιφλεγμονώδης: Ανασταλτική δράση στην έκκριση ενδοκυτταρικών κυτοκινών και χυμοκινών κυρίως των πολυμορφοπυρηνικών λευκοκυττάρων. (>16 φορές η συγκέντρωσή της στο PMN από το αίμα). Επηρεάζει την δράση της COX-1 και COX-2 και συνεπώς την παραγωγή των προσταγλανδινών.

32 Συμπέρασμα Η θεραπεία με κολχικίνη σε υποτροπιάζουσα περικαρδίτιδα οδηγεί σε κλινικά σπουδαίο και στατιστικά σημαντικό όφελος σε σύγκριση με την συμβατική αγωγή, μειώνοντας με ασφάλεια την συχνότητα υποτροπών.

33 ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ Ο ΗΓΙΕΣ 2004 ernhard Maisch και συν. uidelines on the Diagnosis and Management of Pericardial Diseases xecutive Summary he Task Force on the Diagnosis and Management of Pericardial Diseases of the uropean Society of Cardiology. uropean Heart Journal (2004) 25, ολχικίνη έλαβε ένδειξη κατηγορίας Ι με επίπεδο τεκμηρίωσης Β για την πεία υποτροπιάζουσας περικαρδίτιδας. τεινόμενο σχήμα στις σχετικές οδηγίες είναι: 2 mg / ημερησίως για 1 2 ημέρες 1 mg / ημερησίως (δίχως αναφορά στην διάρκεια θεραπείας) φωνα με το πρωτόκολλο της μελέτης CORE η διάρκεια θεραπείας είναι: 6 μήνες για 1 η υποτροπή

34 ΤΑ ΚΟΡΤΙΚΟΣΤΕΡΟΕΙ Η ΣΤΗΝ ΙΥΠ ΙΥΠ συχνά αντιμετωπίζεται με κορτικοστεροειδή στην λινική πράξη. α κορτικοστεροειδή μπορούν να επιφέρουν γρήγορη πάντηση με έλεγχο των συμπτωμάτων και αρχική ύφεση ςυποτροπής. αρά το γεγονός ότι οι κατευθυντήριες οδηγίες και νασκοπήσεις συνιστούν περιορισμό της χρήσης των ορτικοστεροειδών στην περικαρδίτιδα, η χρήσηαυτώντων αρμάκων είναι ευρέως διαδεδομένη.

35 Marcolongo και συν. munosuppressive therapy prevents recurrent pericarditis epartment of clinical medicine, Padua University school of Medicine, Italy. Am Coll Cardiol, 1995;26:

36 arcolongo και συν. munosuppressive therapy prevents recurrent pericarditis 12 pts (4-8 ) - Age 35,9 ± 17,2 Μικρή δόση Prednisone 14,2 Months 39 υποτροπές Prednisone (1-1,5 mg/kg/d) για 4 εβδομάδες, με σταδιακή ελάττωση + ASA 1,6gr/d 2 μήνες Έως διακοπή prednisone (σύνολο 3 μήνες) ASA 2 μήνες

37 Αποτελέσματα Follow up 41,6 months 11 δίχως υποτροπή 1 υποτροπή Azathioprine + prednisone ίχως

38 Παρενέργειες 3 pts Με σοβαρές Επιπλοκές Σχετικές με τα στεροειδή 2 pts Αναγκάστηκαν να διακόψουν την πρεδνιζόνη Azathioprine + Cyclophoshamide

39 Συμπέρασμα Η δόση και η διάρκεια της αγωγής με κορτικοστεροειδή είναι κριτικοί παράγοντες στην αντιμετώπιση της υποτροπιάζουσας περικαρδίτιδας. Υψηλές δόσεις πρεδνιζόνης με ασπιρίνη θα μπορούσαν να θεωρηθούν ιδανικές στην αντιμετώπιση της υποτροπιάζουσας περικαρδίτιδας που ανθίστανται στην θεραπεία με αντιφλεγμονώδη.

40 ernhard Maisch και συν. uidelines on the Diagnosis and Management of Pericardial iseases xecutive Summary e Task Force on the Diagnosis and Management of Pericardial Diseases the European Society of Cardiology.

41 Πότε χρησιμοποιούνται τα κορτικοστεροειδή: Τα κορτικοστεροειδή μπορούν να χορηγηθούν μόνο σε: Ασθενείς με επηρεασμένη γενική κατάσταση. Περιπτώσεις αποτυχίας των NSAIDs. Συχνές και δυσχερώς ελεγχόμενες υποτροπές. (Ένδειξη κατηγορίας IIa με επίπεδο τεκμηρίωσης C)

42 όση Κορτικοστεροειδών Κοινό λάθος είναι η χορήγηση πολύ χαμηλών δόσεων, ή ταχεία προοδευτική μείωση (tapering) της δόσης. Η δοσολογία που συνιστάται είναι: ne (1-1,5 mg/kg/d) τουλάχιστον για (1) ένα μήνα Σταδιακή διακοπή σε 3 μήνες Υποτροπή Επιστροφή στην τελευταία δοσολογία που ελέγχοντο οι κλινικές εκδηλώσεις ιατήρηση της δόσης για 2-3 εβδομάδες και μετά σταδιακή μείωση για 3 μήνες.

43 Η κρίσιμη δόση για εμφάνιση υποτροπών κατά την διαδικασία μείωσης της δόσης των κορτικοστεροειδών, φαίνεται να είναι τα 25 mg πρεδνιζόνης.

44 assimo Imazio και συν. orticosteroids for Recurrent Pericarditis: ight Versus Low Doses: Nonrandomized Observation irculation 2008;118;

45 ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΡΟΝΟΣ: Ιανουάριος 1996, έως Ιούνιος 2004 ΟΠΟΣ: ΣΘΕΝΕΙΣ: ΙΤΙΟΛΟΓΙΑ: Center A : Maria Vittoria Hospital, Torino Center B : Niquarda Hospital, Milano Υποτροπιάζουσα περικαρδίτιδα Ιδιοπαθής, ιογενής, αυτοάνοσος ΟΧΙ Φυματιώδης, νεοπλασίας, πυώδης. ΛΙΚΙΑ: Άνω των 18 ετών

46 χεδιασμός Φαρμακευτικής Αντιμετώπισης Η αγωγή με κορτικοστεροειδή χορηγήθηκε μόνον σε ασθενείς με αντένδειξη, ή κακή ανοχή, ή αποτυχία σε ασπιρίνη και NSAIDs. CENTER A Υψηλή δόση Πρεδνιζόνη 1,0 mg/kg/d 4 εβδομάδες CENTER B Χαμηλή δόση Πρεδνιζόνη 0,2-0,5 mg/kg/d 10 mg/d every 1 to 2 wk 5 10 mg/d every 1 to 2 wk 2.5 mg/d every 2 to 4 wk 1.25 to 2.5 mg/d every 2 to 6 wk Σε κάθε υποτροπή Χορηγήθηκε ASA ή NSAIDs ή Colchicine

47 ΤΕΛΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ρωτεύον: Η συχνότητα σοβαρών παρενεργειών. (θανατηφόρο ή απειλητικό για την ζωή και απαιτεί νοσηλεία σε Νοσοκομείο.) υτερεύον: Η συχνότητα των υποτροπών.

48 Baseline Clinical Characteristics of the Studied Population Group 1 Group 2 Low Dose High Dose P ture (n=49) (n=51), y 47.5± ± en, n (%) 25 (51.0) 32 (62.7) cardial effusion, n (%) 14 (28.6) 17 (33.3) iac tamponade, n (%) 3 (6.1) 1 (2.0) pathic origin, n (%) 35 (71.4) 38 (74.5) immune origins, n (%) * 14 (28.6) 13 (25.5) n recurrences, n 4.9± ± s are mean±sd when appropriate. Prednisone low dose was 0.2 to 0.5 mg kg 1 d 1 andhighdosewas1.0 to g kg 1 d 1. The mean number of recurrences is reported at the beginning of the observation. immune causes include connective tissue diseases and postpericardiotomy syndromes.

49 Καθίζηση σπονδύλων Σοβαρή οστεοπόρωση Σοβαρό σ. Cushing Follow-Up Data of the Studied Population Low Doses Prednisone (n=49) 1mg.kg -1.d -1 P Prednisone, mg * 33.3± ±9.6 <0.001 Colchicine, n (%) 40 (81.6) 41 (80.4) Πρωτεύον λικό σημείο Follow-up, mo Severe side effects, n (%) 57.6± (2.0) 54.1± (23.5) Minor side effects, n (%) 7 (14.3) 10 (19.6) Recurrence, n (%) 16 (32.6) 33 (64.7) Hospitalization, n (%) 4 (8.2) 16 (31.4) ό άλγος άτηση νερού άλατος λυκαιμία ική μυοπάθεια Values are mean±sd when appropriate. No cases of cardiac tamponade and constriction were recorded in either group. *Mean dose.

50 Follow-Up Data of the Studied Population Low Doses Prednisone (n=49) 1mg.kg -1.d -1 P Prednisone, mg * 33.3± ±9.6 <0.001 Colchicine, n (%) 40 (81.6) 41 (80.4) ευτερεύον Τελικό σημείο Follow-up, mo Severe side effects, n (%) 57.6± (2.0) 54.1± (23.5) Minor side effects, n (%) 7 (14.3) 10 (19.6) Recurrence, n (%) 16 (32.6) 33 (64.7) Hospitalization, n (%) 4 (8.2) 16 (31.4) Values are mean±sd when appropriate. No cases of cardiac tamponade and constriction were recorded in either group. *Mean dose.

51

52 Συμπέρασμα Οιχαμηλέςδόσειςκορτικοστεροειδών(πρεδνιζόνη) είναι αποτελεσματικότερες απότις υψηλές δόσεις ιώνονταςτις τις υποτροπές, τις τις νοσηλείες στο Νοσοκομείο καιτις παρενέργειες του φαρμάκου.

53 alit Artom και συν. retreatment with corticosteroids attenuates the fficacy of colchicine in preventing recurrent ericarditis: a multi-centre all-case analysis uropean Heart Journal (7): ; doi: /eurheartj/ehi197

54 Ιταλία 44 Γαλλία 37 Ισπανία 33 Ισραήλ 20 Λίβανος 3 Τουρκία 2 ανία 1 Μελέτησαν: 140 δημοσιευμένες και μη περιπτώσεις ασθενών που αντιμετωπίστηκαν με κολχικίνη, μετά τουλάχιστον δύο (2) υποτροπές Περικαρδίτιδας υπό κορτικοστεροειδή (71) ήόχι(48), σε διάφορα κέντρα της Ευρώπης.

55 Table 1 Comparison between the number of relapses, duration of follow-up, and colchicine treatment in patients with and without previous corticosteroid treatments Corticosteroid treatment No corticosteroid treatment T P-value n Mean SD n Mean SD Follow-up before colchicine treatment (in months) No. of relapses per patient before treatment (including first episode) Treatment with colchicine (in months) No. of relapses per patient under colchicine Follow-up post colchicine (in months) No. of relapses per patient post colchicine

56 erences in the percentage of patients with relapses during the treatment with hicine and after its discontinuation as a function of a previous corticosteroid tment. Dark grey, with corticosteroids; light grey, without corticosteroids. 100% 100% with corticosteroids Without corticosteroids 21% 43% 12% 13%

57 Συμπέρασμα αντιμετώπιση της υποτροπιάζουσας περικαρδίτιδας με με κολχικίνη είναι πολύ αποτελεσματική, ενώ η προηγούμενη αντιμετώπισημε με κορτικοστεροειδή αυξάνει την πιθανότατα υποτροπής της.

58

59 Γ Στρογγυλό Τραπέζι Θεραπεία υποτροπιάζοντος περικαρδιακού υγρού Πρόεδροι: Γ. Κολοβού (Αθήνα), Γ. Μπομπότης (Θεσσαλονίκη) Θεραπευτικές επιλογές στην αντιδραστική και ιογενούς αιτιολογίας περικαρδιακή συλλογή - Σ. Λυμπέρη (Αθήνα) Θεραπεία με κολχικίνη και κορτικοστεροειδή σε υποτροπιάζουσα περικαρδιακή συλλογή -. Συμεωνίδης (Αθήνα)

60