Ιωάννης ΙΑ Βέκκος. Περίληψη : Άλλα Ονόματα. Τόπος και Χρόνος Γέννησης. Τόπος και Χρόνος Θανάτου. Κύρια Ιδιότητα IΔΡΥΜA ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Transcript

1 Για παραπομπή : Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, 2003, Περίληψη : Λόγιος ιεράρχης. Χειροτονήθηκε Πατριάρχης το Ο Ιωάννης Βέκκος υπήρξε ένας από τους κυριότερους υποστηρικτές της ένωσης των εκκλησιών και της πολιτικής που ακολουθούσε ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Η Παλαιολόγος ( ) υπέρ αυτής. Το 1282, όταν ο νέος αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β Παλαιολόγος ( ) αποκήρυξε την ένωση, αναγκάστηκε να παραιτηθεί από τον πατριαρχικό θρόνο και να αποσυρθεί στη μονή Παναχράντου. Πέθανε φυλακισμένος στα τέλη Μαρτίου του Άλλα Ονόματα Βέκος, Βέκκων, Βίκος (;) Τόπος και Χρόνος Γέννησης μεταξύ 1230 και 1240, Νίκαια Βιθυνίας Τόπος και Χρόνος Θανάτου τέλη Μαρτίου 1297, φρούριο Αγίου Γρηγορίου, Αστακηνός κόλπος Κύρια Ιδιότητα Πατριάρχης 1. Βιογραφικά στοιχεία Ο Ιωάννης Βέκκος γεννήθηκε κατά τη δεκαετία στη Νίκαια. Ήταν μαθητής του λογίου Γεωργίου Βαβουσκομίτη, με τον οποίο διατηρούσε αλληλογραφία. Το 1264 ήταν ήδη χαρτοφύλαξ του Πατριαρχείου, ενώ λίγο αργότερα έλαβε και το αξίωμα του μεγάλου σκευοφύλακος. Την ίδια περίοδο ο Μιχαήλ Η Παλαιολόγος διέταξε τη σύλληψή του και την καταστροφή της οικίας και των κτημάτων του, εξαιτίας της απόφασης του Ιωάννη να καθαιρέσει έναν ιερέα του βασιλικού κλήρου από το ιερατικό σώμα με την κατηγορία της παράβασης κανόνων. Ο Ιωάννης κατέφυγε στον Πατριάρχη Αρσένιο Αυτωρειανό, της υποστήριξης του οποίου έχαιρε. Λίγο αργότερα οι σχέσεις του με τον αυτοκράτορα εξομαλύνθηκαν. Το 1268 τέθηκε επικεφαλής της βυζαντινής πρεσβείας που συνόδευσε την Άννα Παλαιολογίνα στα βυζαντινοσερβικά σύνορα για το γάμο της με το Σέρβο πρίγκιπα Μιλούτιν, ενώ ένα χρόνο αργότερα στάλθηκε πρεσβευτής στο Λουδοβίκο Θ, βασιλιά της Γαλλίας, στην Τύνιδα Ο Ιωάννης Βέκκος και η εκκλησιαστική πολιτική του Μιχαήλ Η Παλαιολόγου Ο Ιωάννης αρχικά ήταν αντίθετος στην πολιτική του Μιχαήλ Η υπέρ της ένωσης των εκκλησιών. Το 1273 ήρθε σε έντονη σύγκρουση μαζί του, όταν σε ενδημούσα σύνοδο υπό την προεδρία του αποφάνθηκε εναντίον της ένωσης και αποκάλεσε τους Λατίνους ιερείς αιρετικούς. Εξαιτίας της στάσης του φυλακίστηκε στον πύργο του Ανεμά. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη φυλακή, μεταστράφηκε και τάχθηκε υπέρ της ένωσης, καθώς μελέτησε κείμενα πατέρων της Ρωμαϊκής Εκκλησίας, τα οποία του είχε προσκομίσει ο ίδιος ο αυτοκράτορας. 2 Υποστήριξε ότι δεν υπήρχαν ουσιαστικές διαφορές ανάμεσα στις θέσεις των Λατίνων και των Βυζαντινών πατέρων στο ζήτημα της εκπόρευσης του Αγίου Πνεύματος και τοποθετούσε τη διαφωνία τους σε επίπεδο ορολογίας. 3 Το φθινόπωρο του ίδιου έτους, ύστερα από εντολή του Μιχαήλ Η, ο οποίος βρήκε στο πρόσωπό του ένα θερμό υποστηρικτή της πολιτικής του, ο Ιωάννης αποφυλακίστηκε, έλαβε ξανά τα αξιώματά του και επιδόθηκε σε προσπάθειες προσέγγισης των αρχιερέων που ήταν αντίθετοι με την ιδέα της ένωσης, ενώ το Φεβρουάριο του 1274 υπέγραψε εκ μέρους του κλήρου ομολογία πίστεως προς τον Πάπα. Μετά την παραίτηση του Πατριάρχη Ιωσήφ Α, προτάθηκε για το πατριαρχικό αξίωμα από μερίδα των ιεραρχών και με τη σύμφωνη γνώμη του Μιχαήλ Η. Στις 26 Μαΐου του 1275 εκλέχθηκε Πατριάρχης και στις 2 Ιουνίου χειροτονήθηκε. Τον Ιανουάριο του επόμενου έτους ο Ιωάννης συγκάλεσε σύνοδο και κήρυξε την ένωση με την Εκκλησία της Ρώμης, ενώ παράλληλα προέβη σε αφορισμό όσων ήταν αντίθετοι σε αυτή. Δημιουργήθηκε στις 9/11/2017 Σελίδα 1/5

2 Για παραπομπή : Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, 2003, Κατά τη διάρκεια της πατριαρχίας του ο Ιωάννης δε διατηρούσε καλές σχέσεις με το Μιχαήλ Η. Οι έντονες πιέσεις του για επιείκεια προς τους πολιτικούς και μη αντιπάλους του αυτοκράτορα οδήγησαν στην όξυνση των σχέσεών τους, 4 με αποτέλεσμα να κατηγορηθεί ο Ιωάννης για πορνεία, ιεροσυλία και έγκλημα καθοσιώσεως. Στις αρχές Μαρτίου του 1279 υπέβαλε παραίτηση υπό την πίεση των κατηγοριών και αποσύρθηκε στη μονή Παναχράντου. Ωστόσο η παραίτηση δεν έγινε δεκτή από τον αυτοκράτορα, ο οποίος έστειλε ως αντιπρόσωπό του τον Ανδρόνικο (Β ) Παλαιολόγο στον Πατριάρχη καλώντας τον να συναντήσει στη μονή Μαγγάνων τους πρεσβευτές του Πάπα Νικολάου Γ ( ). Ο Ιωάννης αποδέχθηκε την πρόσκληση, ενώ στις 6 Αυγούστου 1279 επανήλθε στο πατριαρχικό αξίωμα. Την ίδια περίοδο συνέταξε και πάλι επιστολή προς τον Πάπα, η οποία περιείχε τις υπογραφές των ιεραρχών που αποδέχονταν την ένωση. 3. Καθαίρεση Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η (1282) ο νέος αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β Παλαιολόγος αποκήρυξε την ένωση των εκκλησιών και αποφάσισε να επαναφέρει τον ανθενωτικό πρώην Πατριάρχη Ιωσήφ Α. Ο Ιωάννης υπέβαλε την παραίτησή του και στις 26 Δεκεμβρίου 1282 αποσύρθηκε στη μονή Παναχράντου. 5 Λίγες ημέρες αργότερα, σε σύνοδο που συγκλήθηκε από τον αυτοκράτορα, ο Ιωάννης υπέγραψε παρά τη θέλησή του λίβελο ομολογίας πίστεως, με τον οποίο δεχόταν το λάθος του και παραιτούνταν από την ιεροσύνη. Αντιμετωπίζοντας εξάλλου κατηγορίες για παράνομη άνοδο στο πατριαρχικό αξίωμα και παράβαση των πατερικών δογμάτων, εξορίστηκε στην Προύσα. Μετά το θάνατο του Ιωσήφ Α, ο νέος Πατριάρχης Γρηγόριος Β Κύπριος καταδίκασε συνοδικά τον Ιωάννη και καθαίρεσε τους ιερείς που είχε χειροτονήσει κατά τη διάρκεια της πατριαρχίας του. Το καλοκαίρι του 1285 συνήλθε η Β Σύνοδος των Βλαχερνών, στην οποία ο Ιωάννης κλήθηκε να απολογηθεί. Στη σύνοδο ο νέος Πατριάρχης συνέταξε τόμο εναντίον του, ενώ ο αυτοκράτορας διέταξε τη φυλάκισή του στο φρούριο του Αγίου Γρηγορίου στον Αστακηνό κόλπο, 6 όπου παρέμεινε έως το θάνατό του στα τέλη Μαρτίου του Συγγραφική δραστηριότητα Ο Ιωάννης Βέκκος ανέπτυξε σημαντική συγγραφική δραστηριότητα. 7 Συνέγραψε μεγάλο αριθμό πραγματειών υπέρ της ένωσης των εκκλησιών, από τις οποίες η σημαντικότερη έχει διασωθεί με τον τίτλο De pace. Έγραψε επίσης εκτενείς μελέτες περί της εκπόρευσης του Αγίου Πνεύματος, από τις οποίες δύο απευθύνονταν στον επίσκοπο Σουγδαίας και τον Κωνσταντίνο Μελιτηνιώτη, ενώ σημαντικό έργο του είναι οι Επιγραφαί, μια συλλογή πατερικών κειμένων για το ίδιο ζήτημα. Τέλος, συνέταξε αντιρρητικούς λόγους εναντίον του χαρτοφύλακος Γεωργίου Μοσχάμπαρ, μια συλλογή ρήσεων του Φωτίου, απαντήσεις στον τόμο του Γρηγορίου Β, ενώ σώζονται και δύο λόγοι για την καθαίρεσή του, η απολογία και η διαθήκη του. 1. O Iωάννης στάλθηκε στο Λουδοβίκο Θ μαζί με τον Κωνσταντίνο Μελιτηνιώτη, αρχιδιάκονο του βασιλικού κλήρου. Σκοπός της πρεσβείας ήταν να πείσει το Λουδοβίκο να συγκρατήσει τις επεκτατικές βλέψεις του αδελφού του Καρόλου του Ανζού απέναντι στην αυτοκρατορία. Bλ. Γιαννακόπουλος, Κ., Ο αυτοκράτωρ Μιχαήλ Παλαιολόγος και η Δύσις, : Μελέτη επί των Βυζαντινο-λατινικών σχέσεων (Αθήναι 1969), σελ Βλ. Gill, J., John Bekkus, Patriarch of Constantinople ( ), Βυζαντινά 7 (1975), σελ Οι Λατίνοι πατέρες υποστήριζαν ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται από τον Πατέρα και από τον Υιό, ενώ οι Βυζαντινοί ότι εκπορεύεται από τον Πατέρα και μέσω του Υιού. Βλ. Gill, J., John Bekkus, Patriarch of Constantinople ( ), Βυζαντινά 7 (1975), σελ Ο αυτοκράτορας, προκειμένου να αποφεύγει τον Πατριάρχη, όρισε ως ημέρα προσέλευσης για τις υποθέσεις του την Τρίτη, ενώ έβαλε ένα γραμματικό να ασχολείται με την επίλυση των υποθέσεών του. Βλ., Gill, J., John Bekkus, Patriarch of Constantinople ( ), Βυζαντινά 7 (1975), σελ Ο Nicol, D.M., The last centuries of Byzantium (London 1972, Cambridge 1993, επανεκτύπωση 1994), σελ , 61, 64, 79, 95-96, 98, υποστηρίζει ότι στις 26 Δεκεμβρίου 1282 ο Ιωάννης Βέκκος συνελήφθη και οδηγήθηκε στη μονή Παναχράντου. Δημιουργήθηκε στις 9/11/2017 Σελίδα 2/5

3 Για παραπομπή : Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, 2003, 6. Μαζί με τον Ιωάννη Βέκκο φυλακίστηκαν και οι Κωνσταντίνος Μελιτηνιώτης και Γεώργιος Μετοχίτης. Βλ. Talbot, A.-M., John XI Bekkos, στο Kazhdan, A. (επιμ.), Τhe Oxford Dictionary of Byzantium 2 (New York Oxford 1991), σελ Αναλυτικό κατάλογο των έργων βλ. Ξεξάκης Ν.Γ., Ιωάννης Βέκκος και αι θεολογικαί αντιλήψεις αυτού, Αθήνα 1981, σελ Βιβλιογραφία : Γουναρίδης Π., Το κίνημα των Αρσενιατών ( ). Ιδεολογικές διαμάχες την εποχή των πρώτων Παλαιολόγων, Αθήνα 1999 Laurent V., Les régestes des actes du Patriarcat de Constantinople, Fasc. IV: Les régestes de 1208 à 1309, Paris 1971 Dölger F., Regesten der Kaiserurkunden des Oströmischen Reiches, von , 3, München 1979 Beck H.-G., Kirche und theologische Litteratur im Byzantinischen Reich, München 1959 Gill J., "The Church Union of the Council of Lyons (1274) portrayed in Greek documents", Orientalia Christiana Periodica, 40, 1974, 5-45 Γιαννακόπουλος Κ.Ι., Ο αυτοκράτωρ Μιχαήλ Παλαιολόγος και η Δύσις, Μελέτη επί των βυζαντινο-λατινικών σχέσεων, Αθήνα 1969 Γεώργιος Παχυμέρης, Συγγραφικαί Ιστορίαι, Failler, A. (ed.), Georges Pachymérès. Relations historiques, ΙΙΙ-IV, Corpus Fontium Historiae Byzantinae. Series Parisiensis , Paris 1999 Nicol D.M., The Last Centuries of Byzantium, , 2nd ed., Cambridge 1993 Gill J., "John Bekkus, Patriarch of Constantinople ( )", Βυζαντινά, 7, 1975, Talbot A.M., "John XI Bekkos", Kazhdan A. (ed.), Τhe Oxford Dictionary of Byzantium 2, New York - Oxford 1991, 1055 Darrouzès J., Laurent V., "Dossier grec de l union de Lyon ( )", Archives de l Orient Chrétien, 16, 1976 Nicol D.M., "The Byzantine reaction to the second Council of Lyons, 1274", Studies in Church History, 7, 1971, Suarn R., "Tentatives d Union avec Rome. Un patriarche grec catholique aux XIIIe siècle", Échos d' Orient, 3, 1900, "Βέκκος Ιωάννης XI", Trapp, E. Beyer, H. Leontiades, I. (eds), Prosopographisches Lexicon der Palaiologenzeit, 2, Wien 1977, Γουναρίδης Π., "Ιωάννης Βέκκος εχθρός Ρωμαίων", Βαλκάνια και Ανατολική Μεσόγειος 12ος-17ος αιώνες: Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου στη μνήμη Δ.Α. Ζακυθηνού, Αθήνα 1998, Ξεξάκης Ν.Γ., "Γνώμαι και κρίσεις τινές περί της προσωπικότητος του Ιωάννη Βέκκου ( )", Δημιουργήθηκε στις 9/11/2017 Σελίδα 3/5

4 Για παραπομπή : Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, 2003, Αναφορά εις μνήμην Μητροπολίτου Σάρδεων Μαξίμου ( ), τόμ. 4, Γενεύη 1989, Ξεξάκης Ν.Γ., Ιωάννης Βέκκος και αι θεολογικαί αντιλήψεις αυτού, Αθήνα 1981 Γλωσσάριo : έγκλημα καθοσιώσεως Κατηγορία εσχάτης προδοσίας απέναντι στον αυτοκράτορα. Στον ένοχο επιβαλλόταν αυστηρή ποινή, όπως η τύφλωση. λίβελος πίστεως Έγγραφο στο οποίο δηλώνεται η ομολογία πίστεως. σκευοφύλαξ, ο Εκκλησιαστικό αξίωμα. Αποδιδόταν σε κληρικό, διάκονο ή πρεσβύτερο. Ο σκευοφύλαξ είχε καθήκον τη φύλαξη και την επιμέλεια των ιερών σκευών και κειμηλίων που φυλάσσονταν στο σκευοφυλάκιο κάθε ναού. Ήταν επίσης υπεύθυνος για την ευταξία κατά τη διάρκεια των Ιερών Ακολουθιών. Στους ναούς στους οποίους υπήρχαν περισσότεροι του ενός σκευοφύλακες, ο πρεσβύτερος έφερε τιμητικά τον τίτλο του μεγάλου σκευοφύλακα. Ο μέγας σκευοφύλαξ της Αγίας Σοφίας οριζόταν από τον ίδιο τον αυτοκράτορα έως τον 11ο αιώνα. τόμος, ο Επίσημο συνοδικό έγγραφο που περιλαμβάνει αποφάσεις για ζητήματα πίστης ή διοίκησης της Εκκλησίας. χαρτοφύλαξ, ο Εκκλησιαστικό αξίωμα το οποίο εμφανίζεται πρώτη φορά τον 6ο αιώνα. Αποδιδόταν συνήθως σε διακόνους. Ο χαρτοφύλακας ήταν υπεύθυνος για τα αρχεία των μεγάλων εκκλησιών, ενώ φύλαγε τα επίσημα έγγραφα, τις αποφάσεις και τους κανόνες των οικουμενικών ή τοπικών συνόδων. Από το 10ο αιώνα ο χαρτοφύλακας εμφανίζεται επικεφαλής των σεκρετικών (γραμματέων) του χαρτοφυλακίου και στενός συνεργάτης του πατριάρχη με διευρυμένες αρμοδιότητες, όπως η εξέταση υποψήφιων ιερέων και η εκπροσώπηση του πατριάρχη σε περίπτωση απουσίας του, ακόμα και στη σύνοδο. Χαρτοφύλακες με καθήκοντα αρχειοφύλακα υπήρχαν και σε ορισμένες μονές. Επί Ανδρονίκου Α το αξίωμα ονομάστηκε μέγας χαρτοφύλαξ. Πηγές Georgii Pachymeres, De Michaele et Andronico Palaeologis libri trecedim 1, 2, Bekker, I. (επιμ.) (CSHB, Bonn 1835). Gill, J., The Church union of the Council of Lyons (1274) portrayed in Greek documents, OCP 40 (1974), σελ Laurent, V., La correspondance inédite de Georges Babouscomitès, στο Εις μνήμην Σπυρίδωνος Λάμπρου (Αθήναι 1935), σελ Laurent, V. Darrouzès, J., Dossier grec de l union de Lyon ( ), στο Archives de l Orient chrétien 16 (1976). Lilla, S., Un opuscolo polemico anonimo contro il patriarca Bekko di Constantinopoli ( ), Βυζάντιον 40 (1970), σελ Μercatti, A., Note archivistiche, bibliografiche, paleografiche, storiche su un documento dell anno 1277 di Jiovanni Bekkos patriarca di Constantinopoli, OCP 21 (1955), σελ Νicephori Gregorae, Historia Byzantina I III, Schopen L. Bekker I. (επιμ.) (CSHB 1, Bonn ). Papadakis, A., Gregory II of Cyprus and an unpublished report to the synod, Greek, Roman and Byzantine Studies 16 (1975), σελ Pétridès, S., Sentence synodique contre le Clergé unioniste, EO 14 (1911), σελ Χρονολόγιο Δημιουργήθηκε στις 9/11/2017 Σελίδα 4/5

5 Για παραπομπή : Βουγιουκλάκη Πηνελόπη,, 2003, μεταξύ 1230 και 1240: Γέννηση Ιωάννη Βέκκου στη Νίκαια 1264: Χαρτοφύλαξ στο Πατριαρχείο. Λαμβάνει το αξίωμα του μεγάλου σκευοφύλακος 1269: Στέλνεται πρεσβευτής στο βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκο Θ στην Τύνιδα 1273: Έρχεται σε έντονη σύγκρουση με το Μιχαήλ Η Παλαιολόγο για το ζήτημα της ένωσης των εκκλησιών. Φυλακίζεται στον πύργο του Ανεμά. Μεταστρέφεται υπέρ της ένωσης φθινόπωρο 1273: Αποφυλακίζεται και επανέρχεται στα αξιώματά του Φεβρουάριος 1274: Ο Ιωάννης Βέκκος υπογράφει ομολογία πίστεως στον Πάπα 26 Μαΐου 1275: Εκλογή στον πατριαρχικό θρόνο Ιανουάριος 1276: Ο Ιωάννης Βέκκος κηρύσσει την ένωση με την Εκκλησία της Ρώμης και προχωρεί σε αφορισμό όσων είναι αντίθετοι προς αυτή 26 Δεκεμβρίου 1282: Παραίτηση και απόσυρση στη μονή Παναχράντου Δεκέμβριος 1282/Ιανουάριος 1283: Εξορίζεται στην Προύσα καλοκαίρι 1285: Β Σύνοδος Βλαχερνών. Σύνταξη τόμου κατά του Ιωάννη Βέκκου. Φυλάκιση στο φρούριο του Αγίου Γρηγορίου στον Αστακηνό κόλπο Μάρτιος 1297: Θάνατος Ιωάννη Βέκκου Δημιουργήθηκε στις 9/11/2017 Σελίδα 5/5