Για παραπομπή : Ιωάννης Παλαιολόγος

Transcript

1 Radic Radivoj,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Περίληψη : Δεύτερος γιος του μεγάλου δομέστικου Ανδρόνικου Παλαιολόγου και της Θεοδώρας, αδελφός του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η Παλαιολόγου. Γεννήθηκε μετά το Σταδιοδρόμησε ως στρατηγός και έλαβε τους τίτλους του μεγάλου δομέστικου, του σεβαστοκράτορα και του δεσπότη. Ηγήθηκε του στρατού της Νίκαιας στη μάχη της Πελαγονίας (1259) και συμμετείχε σε σχεδόν όλους τους πολέμους που διεξήγαγε ο Μιχαήλ Η στο δυτικό και στο ανατολικό μέτωπο. Προστάτης των μοναχών και, όπως φαίνεται, αντίπαλος της ενωτικής πολιτικής του αυτοκράτορα. Άλλα Ονόματα Ιωάννης Κομνηνός Δούκας Άγγελος Τόπος και Χρόνος Γέννησης μετά το 1225 Τόπος και Χρόνος Θανάτου 1273/1274 Κύρια Ιδιότητα αξιωματούχος - δεσπότης 1. Βιογραφικά στοιχεία Ο Ιωάννης ήταν δεύτερος γιος του μεγάλου δομέστικου Ανδρόνικου Παλαιολόγου και της Θεοδώρας Παλαιολογίνας, αδελφός του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η Παλαιολόγου ( ), της Ειρήνης και της Μαρίας. Γεννήθηκε μετά το Ο Ιωάννης μαζί με τον ετεροθαλή αδελφό του Κωνσταντίνο Παλαιολόγο ήταν στο πλευρό του Μιχαήλ κατά τη διάρκεια των θυελλωδών γεγονότων που ακολούθησαν το θάνατο του Θεόδωρου Β' Λασκάρεως, όταν το καλοκαίρι του 1258 οι αδελφοί Μουζάλωνες δολοφονήθηκαν και ο Μιχαήλ προβλήθηκε από την αριστοκρατία ως ο καταλληλότερος για να αναλάβει επίτροπος του ανήλικου αυτοκράτορα Ιωάννη Δ' Λασκάρεως. Οι νεότεροι αδελφοί Παλαιολόγοι, χωρίς ακόμη να τους έχει απονεμηθεί κάποιος υψηλός τίτλος, προσχώρησαν, κατ επιθυμίαν του Μιχαήλ, στην ομάδα των αριστοκρατών γύρω από τον νεαρό αυτοκράτορα Ιωάννη Δ, και μάλιστα ο Ιωάννης φαίνεται ότι τέθηκε επικεφαλής της φρουράς που περιέβαλλε τον αδελφό του. Σύντομα ο Μιχαήλ Παλαιολόγος κατόρθωσε να αναλάβει την εξουσία στην αυτοκρατορία της Νίκαιας, και απένειμε στον αδελφό του Ιωάννη τον τίτλο του μεγάλου δομέστικου (το 1258) «του βασιλέως διδόντος δήθεν». 1 Όταν στις αρχές του 1259 ο Μιχαήλ Η Παλαιολόγος στέφθηκε αυτοκράτορας, τίμησε με υψηλούς τίτλους ορισμένους συγγενείς του και τους στενότερους συνεργάτες του. Ο έλαβε τον τίτλο του σεβαστοκράτορα. Επίσης, επιθυμώντας να ενισχύσει τη θέση του με σχέσεις επιγαμίας, το 1259 ο νέος αυτοκράτορας νύμφευσε τον αδελφό του Ιωάννη με μία από τις κόρες του στρατηγού Κωνσταντίνου Τορνίκιου ή Τορνίκη, όπως συνήθως αναφέρεται. Δε γνωρίζουμε αν ο Ιωάννης απέκτησε παιδιά από το γάμο αυτό. 2. Τα χρόνια των επιτυχιών Την ίδια χρονιά, το 1259, ο σεβαστοκράτορας ηγήθηκε των στρατευμάτων της Νίκαιας, τα οποία, αφού κατέλαβαν πολλές πόλεις, στη συνέχεια, στη μάχη της Πελαγονίας, νίκησαν τον πολυάριθμο αλλά ετερογενή στρατό του πρίγκιπα της Αχαΐας Γουλιέλμου Β Βιλλεαρδουίνου, του βασιλιά της Σικελίας Μαμφρέδου και του δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β Αγγέλου. 2 Μετά τη νίκη αυτή ο πέρασε από τη Θεσσαλία οχυρώνοντας τις εκεί πόλεις και κάστρα, και στο τέλος του καλοκαιριού στρατοπέδευσε στην πόλη των Νέων Πατρών (Yπάτη). Το γεγονός αυτό μαρτυρείται στο μοναδικό σεβαστοκρατορικό έγγραφο που εξέδωσε ο Ιωάννης, τον Σεπτέμβριο του 1259, υπέρ της μονής Δημιουργήθηκε στις 17/7/2017 Σελίδα 1/6

2 Radic Radivoj,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια της Μακρινιτίσσης. 3 Στη συνέχεια ο Ιωάννης αναχώρησε για την Κεντρική Ελλάδα, έχοντας μαζί του το στράτευμα του νόθου γιου του Μιχαήλ Β, του Ιωάννη Α Δούκα, ο οποίος στη μάχη της Πελαγονίας είχε αυτομολήσει και προσχωρήσει στο στρατό της Νίκαιας. Με τον ίδιο τον Μιχαήλ Β να έχει καταφύγει στα Ιόνια νησιά, ο κατέλαβε χωρίς δυσκολία όλες τις περιοχές νοτίως της Θεσσαλίας που ανήκαν στο Δεσποτάτο της Hπείρου. Μετά το πέρασμά του από τη Λιβαδειά και τη λεηλασία της Θήβας, όμως, ο Ιωάννης Α Δούκας τον εγκατέλειψε και επέστρεψε στον πατέρα του, αλλάζοντας καθοριστικά το συσχετισμό των δυνάμεων, με αποτέλεσμα οι κατακτήσεις του σεβαστοκράτορα Ιωάννη να μείνουν βραχύβιες αντί να εδραιώσουν την εξουσία της Νίκαιας στην περιοχή. Σε αυτό συνέβαλε οπωσδήποτε και η βιαστική αναχώρησή του για τη Λάμψακο, όπου συναντήθηκε με τον αδελφό του Μιχαήλ Η. Τις επιτυχίες του αυτές τις ακολούθησαν νέες αναγνωρίσεις και τιμές. Το 1259 ο έλαβε τον τίτλο του δεσπότη, που ερχόταν αμέσως μετά από εκείνον του αυτοκράτορα στην ιεραρχία. Ο Γεώργιος Παχυμέρης έγραψε ότι ο ήταν ένας πραγματικός πολεμιστής, για τον οποίο ο πόλεμος είναι μια απόλαυση, ότι «τα έργα του τον έκαναν μεγάλο» και ότι «για τις αγαθοεργίες που έκανε ήταν πιο γνωστός και από τους αυτοκράτορες». 4 Ο ίδιος συγγραφέας αναφέρει ότι απεχθανόταν τον πλούτο και τονίζει την ιδιαίτερη σχέση που είχε με τους στρατιώτες, απέναντι στους οποίους δε συμπεριφερόταν σαν ανώτερός τους αλλά σαν αδελφός, 5 γεγονός για το οποίο απέκτησε μεγάλο κύρος στο στρατό. Στο μεταξύ στην Ήπειρο οι Βυζαντινοί με στρατηγό τον Αλέξιο Στρατηγόπουλο δεν είχαν επιτυχίες ούτε το 1260 ούτε το 1262, που επαναλήφθηκε ο πόλεμος. Τελικά ο δεσπότης πλέον επέστρεψε στην Ήπειρο, όπου κέρδισε το καλοκαίρι του 1263 μια σημαντική μάχη, υποχρεώνοντας τον Μιχαήλ Β Δούκα να συνθηκολογήσει, να δεχτεί την επικυριαρχία του αυτοκράτορα και να παντρέψει τον νόμιμο γιο του Νικηφόρο Α με μιαν ανιψιά του Μιχαήλ Η. 6 Λόγω των προβλημάτων στο ανατολικό μέτωπο, το 1263, ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Η έστειλε τον αδελφό του Ιωάννη στη Μικρά Ασία, όπου έπρεπε να πολεμήσει εναντίον των όλο και πιο επικίνδυνων Τουρκομάνων. Στις συγκρούσεις αυτές ο σημείωσε κάποιες επιτυχίες και διασφάλισε την περιοχή του Μαιάνδρου, των Τράλλεων και του Καΰστρου. Σύμφωνα με τον Παχυμέρη, ο δεσπότης διεξήγαγε τον πόλεμο αυτό με μεγάλη ευκινησία και ικανότητα, με αποτέλεσμα να θεωρείται εξαιρετικά γενναίος και να προκαλεί το φόβο όχι μόνο με την παρουσία του αλλά και μόνο με την αναφορά του ονόματός του. 7 Ο παρέμεινε στη Μικρά Ασία μέχρι το Το τέλος της σταδιοδρομίας Ο δεσπότης εξέδωσε ορισμένα έγγραφα τα οποία αφορούσαν τα μετόχια της πατριαρχικής μονής της Μακρινιτίσσης (1267, 1268, 1270). 8 Τα έγγραφα αυτά μας φανερώνουν το ρόλο του στην ανατολική Θεσσαλία. Έχουν διαφυλαχθεί έγγραφα τα οποία μαρτυρούν ότι ευεργετούσε και άλλες μοναστικές κοινότητες. 9 Στη διάρκεια της παραμονής του στη Θεσσαλονίκη προσέφερε δωρεές στην αγιορείτικη μονή της Μεγάλης Λαύρας του αγίου Αθανασίου, αλλά και στις μονές Χιλανδαρίου και Ξηροποτάμου. 10 Γενικά, δημιουργείται η εντύπωση ότι έδειχνε μεγάλη ευμένεια προς το μοναχισμό, καθώς, σύμφωνα με τον Παχυμέρη, και κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Ανατολή φρόντιζε για πολλά γνωστά μοναστήρια, μάλιστα στη Λαύρα των Κελλιβάρων του όρους Λάτρους παραχώρησε το μετόχι της Θεοτόκου, που ονομαζόταν επίσης προς τιμήν του «του Δεσπότου». 11 Φαίνεται ότι ο Ιωάννης δεν ανέλαβε ποτέ συγκεκριμένη διοικητική θέση στη Θεσσαλία, αλλά ενεργούσε μάλλον ως αδελφός του αυτοκράτορα και ως δεσπότης. Ωστόσο, είχε λάβει ως πρόνοια μεγάλα κτήματα τόσο σε χερσαίες περιοχές (στην κοιλάδα του Στρυμόνα) όσο και σε κάποια νησιά (δύο ολόκληρα νησιά, τη Pόδο και τη Λέσβο). 12 Η σταδιοδρομία του δεσπότη Ιωάννη Παλαιολόγου τερματίσθηκε αιφνιδιαστικά λίγο καιρό μετά την ήττα στον πόλεμο εναντίον του σεβαστοκράτορα πλέον (μετά το θάνατο του πατέρα του) Ιωάννη Α Δούκα κοντά στην πόλη των Νέων Πατρών το Σύμφωνα με στοιχεία που βρίσκουμε στους Βυζαντινούς συγγραφείς, ο Ιωάννης παραιτήθηκε εκουσίως από το Δημιουργήθηκε στις 17/7/2017 Σελίδα 2/6

3 Radic Radivoj,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια αξίωμα του δεσπότη. 14 Εντούτοις, οι σύγχρονοι ερευνητές πιστεύουν ότι ο ίδιος ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Η του αφαίρεσε τον τίτλο. 15 Εικάζεται ότι ο πέθανε σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά τα γεγονότα αυτά (το 1273/1274). 1. Georges Pachymérès relations historiques, Ι, επιμ. A. Failler (Paris 1984), σελ Μια από τις τελευταίες εργασίες για τη μάχη της Πελαγονίας έγραψε ο Adžievski, K., Pelagonija vo sredniot vek (Skopje 1994), σελ , όπου παρατίθενται επίσης όλες οι πηγές και η βιβλιογραφία σχετικά με το θέμα. 3. Miklosich, F. Müller, I. (επιμ.) Acta et diplomata graeca medii aevi sacra et profana, IV (Vindobonae 1871), αρ. 19, σελ Georges Pachymérès relations historiques, Ι, επιμ. A. Failler (Paris 1984), σελ. 285, και ΙΙ (Paris 1984), σελ Georges Pachymérès relations historiques, I, επιμ. A. Failler (Paris 1984), σελ Ostrogorsky, G., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους Γ' (Αθήνα 1993), σελ Georges Pachymérès relations historiques, I, επιμ. A. Failler (Paris 1984), σελ Miklosich, F. Müller, I. (επιμ.) Acta et diplomata graeca medii aevi sacra et profana, IV (Vindobonae 1871), αρ. 6, σελ αρ. 20, σελ αρ. 21, σελ αρ. 22, σελ αρ. 23, σελ και αρ. 24, σελ Για αυτό το θέμα αυτό έγραψε λεπτομερώς η Živojinović, M., O Jovanu Paleologu, bratu Mihaila VIII, Zbornik Filozofskog fakulteta u Beogradu XIV.1 (1979), σελ Για τις δωρεές αυτές μαθαίνουμε από το χρυσόβουλο του Απριλίου του 1263 του Μιχαήλ Η Παλαιολόγου προς την ίδια μονή, πρβ. Lemerle, P. et al. (επιμ.), Actes de Lavra II de 1204 à 1328 (Paris 1977), αρ. 72, σελ Janin, R., Les églises et les monastères des grands centres byzantins (Bithynie, Hellespont, Latros, Galèsios, Trébizonde, Athènes, Thessalonique) (Paris 1975), σελ Πρβ. Georges Pachymérès relations historiques, I, επιμ. A. Failler (Paris 1984), σελ Georges Pachymérès relations historiques, II, επιμ. A. Failler (Paris 1984), σελ Πρβ. Ostrogorsky, G., Pour l histoire de la féodalité byzantine (Bruxelles 1954), σελ. 100, Για τη χρονολόγηση, βλ. Failler, A., Chronologie et composition dans l Histoire de Georges Pachymérès, Revue des études byzantines 39 (1981), σελ. 192, Georges Pachymérès relations historiques, II, επιμ. A. Failler (Paris 1984), σελ. 433 πρβ. Nicephori Gregorae Byzantina Historia, Ι, επιμ. Bekker, I. L. Schopen (Bonnae 1829), σελ Ferjančić, B, Despoti u Vizantiji i južnoslovenskim zemljama (Beograd 1960), σελ. 39. Βιβλιογραφία : Miklosich F., Müller J., Acta et diplomata graeca medii aevi sacra et profana I-VI, Vienna Δημιουργήθηκε στις 17/7/2017 Σελίδα 3/6

4 Radic Radivoj,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Geanakoplos D.J., Εmperor Michael Palaeologus and the West, A Study in Byzantine-Latin Relations, Cambridge Mass Polemis D., The Doukai. A Contribution to Byzantine Prosopography, London 1968, University of London Historical Studies 22 Γεώργιος Παχυμέρης, Συγγραφικαί Ιστορίαι, Failler, A. (ed.), Georges Pachymérès. Relations historiques 1-2, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 24/1-2, Paris 1984 Papadopulos A., Versuch einer Genealogie der Palaiologen, , München 1938 Failler A., "Chronologie et composition dans l Histoire de Georges Pachymérès", Revue des études byzantines, 38, 1980, Failler A., "Chronologie et composition dans l Histoire de Georges Pachymérès", Revue des études byzantines, 39, 1981, Νικηφόρος Γρηγοράς, Ρωμαϊκή ιστορία, Bekker, I. Schopen, L. (eds.), Nicephori Gregorae historiae Byzantinae, I-ΙΙΙ, Corpus scriptorum historiae Byzantinae, Bonn I: 1829, II: 1830, III: 1855 Γεώργιος Ακροπολίτης, Χρονική Συγγραφή (Annales), Heisenberg, A. (επιμ.), Georgii Acropolitae Opera, 1, Leipzig 1903 Bartusis M.C., The Late Byzantine Army. Arms and Society , Philadelphia 1992 Nicol D.M., The Despotate of Epiros, Oxford 1957 Dölger F., "Die dynastische Familienpolitik des Kaisers Michael Palaiologos ( )", ΠΑΡΑΣΠΟΡΑ:30 Aufsatze zur Geschichte, Kultur und Sprache des byzantinischen Reiches, Ettal 1961, Van Dieten J., Nikephoros Gregoras Rhomäische Geschichte, I-II, Stuttgart Ferjančić B., "Sevastokratori u Vizantiji", Zbornik radova Vizantološkog instituta, 11, 1968, Ostrogorsky G., Pour l histoire de la féodalité byzantine, Bruxelles 1954 "Παλαιολόγος, Ιωάννης", Trapp, E., Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit, IX, Wien 1989, no Živojinović M., "O Jovanu Paleologu, bratu Mihaila VIII", Zbornik Filozofskog fakulteta u Beogradu, XIV.1, 1979, Μανουήλ Φιλής, Στίχοι διάφοροι του σοφωτάτου και λογιοτάτου Φιλή, E. Miller (επιμ.), Manuelis Philae Carmina, I-II, Paris Ι: 1855, ΙΙ: 1857 Σύνοψις Χρονική, Σάθας, Κ.Ν. (επιμ.), Ανωνύμου Σύνοψις Χρονική, Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη 7, Βενετία 1894 Εφραίμ (Αίνιος ή Θρακήσιος), Χρονικόν, Lampsides, O. (επιμ.), Ephraem Aenii historia chronica, Athens 1990 Δημιουργήθηκε στις 17/7/2017 Σελίδα 4/6

5 Radic Radivoj,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Γλωσσάριo : δεσπότης, ο Τίτλος που εμφανίστηκε το 12ο αιώνα. Στη διοικητική ιεραρχία το αξίωμα του δεσπότη βρισκόταν κάτω από εκείνα του αυτοκράτορα και του συναυτοκράτορα. Από το 14ο αιώνα και εξής τον τίτλο φέρουν οι ηγεμόνες επιμέρους περιοχών, όπως της Πελοποννήσου και της Ηπείρου. μέγας δομέστικος, ο Ανώτατος στρατιωτικός διοικητής. Το αξίωμα του μεγάλου δομεστίκου αντικατέστησε σε απροσδιόριστο χρόνο το αξίωμα του δομεστίκου των σχολών της Μέσης Βυζαντινής περιόδου. Κατά τον 11ο-12ο αιώνα ο μέγας δομέστικος διοικούσε τα ξεχωριστά στρατεύματα της Ανατολής και της Δύσης. Το 13ο αιώνα, ωστόσο, ο διαχωρισμός αυτός είχε εκλείψει. Ιεραρχικά τοποθετείται μετά τον πρωτοβεστιάριο και το μέγα στρατοπεδάρχη, ενώ το 14ο αιώνα μετά τον καίσαρα. Ως ανώτατος τίτλος δινόταν επίσης σε στενούς συγγενείς του αυτοκράτορα. πρόνοια, η Θεσμός που ανάγεται στον 11ο αιώνα. Πρόκειται κυρίως για γαίες που εκχωρούνται σε σημαντικούς στρατηγούς ή στην Εκκλησία γενικότερα πρόκειται για την παραχώρηση του δικαιώματος να εισπράττει ένας αξιωματούχος απευθείας από τους υπηκόους ό,τι αυτοί υποχρεώνονταν να πληρώνουν κανονικά στο κράτος. Οι πρόνοιες που δίνονταν σε στρατιωτικούς αξιωματούχους ως ανταμοιβή για υπηρεσίες ήταν ισόβιο προνόμιο, αλλά δε διαβιβάζονταν στους απογόνους του προνοιάριου. Σε περίπτωση παραχώρησης πρόνοιας σε μονές ή στην Εκκλησία, η δωρεά από πλευράς του κράτους ήταν μόνιμη. σεβαστοκράτωρ, ο Υψηλός τιμητικός τίτλος. Στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία αποδόθηκε πρώτη φορά από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Α Κομνηνό ( ) στον αδελφό του Ισαάκιο Κομνηνό και στη συνέχεια δινόταν σε μέλη της οικογένειας του αυτοκράτορα. Στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ο υψηλός αυτός τίτλος δήλωνε τους ανώτερους άρχοντες του κράτους. Πηγές Heisenberg, A. (επιμ.), Georgii Acropolitae Opera Ι, διόρθ. P. Wirth (Stuttgart 1978). Failler, A. (επιμ.), Georges Pachymérès relations historiques, I IΙ (Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Series Parisiensis , Paris 1984). Bekker, I. Schopen, L. (επιμ.), Nicephori Gregorae historiae Byzantinae, I. Corpus scriptorum historiae Byzantinae (Bonn 1829). Σάθας, Κ.Ν., Ανωνύμου Σύνοψις Χρονική. Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη 7 (Βενετία 1894). Lampsides, Ο., Ephraem Aenii historia chronica (Athens 1990). Miller, E. (επιμ.), Manuelis Philae Carmina, I II (Paris ). Miklosich, F. I. Müller (επιμ.), Acta et diplomata graeca medii aevi sacra et profana, IV (Vindobonae 1871). Παραθέματα Εγκώμιο του Ιωάννη Παλαιολόγου από τον Γεώργιο Παχυμέρη Τὸν μέντοι γε δεσπότην Ἰωάννην μετακαλεσάμενος ἐκ Θεσσαλονίκης ὁ βασιλεύς, μικρὸν ὅσον συνδιατρίψαντα οἱ, ἅμα ταῖς δυνάμεσι πρὸς ἀνατολὴν ἐκπέμπει, τοῖς Πέρσαις ὡς ἦν συμμίξοντα. Ἦν γὰρ ταῖς ἀληθείαις ὁ ἀνὴρ ὀξύτατος, ὡς νῦν μὲν ἐνταῦθα ἀκούεσθαι, νῦν δὲ παρεῖναι ὅπου τις μηδὲ προσεδόκησεν ἂν πώποτε... Διὰ ταῦτα καὶ ἠνδραγάθει τὰ μέγιστα, φοβερὸς ἅπασιν ὤν, ἅμ ἀκουόμενος καὶ ἅμ ἐφιστάμενος. Τὸ μέντοι γε στρατιωτικὸν καὶ λόγοις ἔθαλπε καὶ δώροις ἐθεράπευε καί, τὸ μέγιστον, οὐ δεσποτικῶς ἐκείνοις, ἀλλ ἀδελφικῶς προσεφέρετο, ἀνὴρ θεοφιλὴς καὶ πρᾶος καὶ χρηστὸς ἀνυπόκριτος. Εἰς δὲ φιλοδωρίαν καὶ πάντας ἐνίκα... Τὰ δ ἄλλα μέτριος ἦν καὶ καρτερικὸς ἐφ ἅπασιν, εἰς δ οἰκειακὴν τάξιν καὶ λίαν φιλότιμος καὶ τὸ σύμπαν περιφανής. Failler, A. (επιμ.), Georges Pachymérès relations historiques, I (Paris 1984), σελ Δημιουργήθηκε στις 17/7/2017 Σελίδα 5/6

6 Radic Radivoj,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Χρονολόγιο μετά το 1225: Γέννηση του Ιωάννη Παλαιολόγου 1258: Ο Ιωάννης παίρνει το αξίωμα ʺΜέγας δομέστικοςʺ 1259: Σεβαστοκράτωρ. Γάμος με την κόρη του Κωνσταντίνου Τορνίκιου. Νικητής στη μάχη της Πελαγονίας. Δεσπότης : Πόλεμοι και διαμονή στις ευρωπαϊκές επαρχίες : Πόλεμοι και διαμονή στις μικρασιατικές επαρχίες : Επιστροφή στις ευρωπαϊκές επαρχίες 1273: Ήττα στην πόλη των Νέων Πατρών και τέλος της σταδιοδρομίας 1273/1274: Θάνατος του Ιωάννη Παλαιολόγου Δημιουργήθηκε στις 17/7/2017 Σελίδα 6/6