ΑΘΗΝΑ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

Transcript

1 Ε ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ Β ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΚΙΝ ΥΝΟΥΣ ΠΟΥ ΕΝΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΛΗΣΙΟΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΠΟΥ ΙΑΧΕΙΡΙΖΟΝΤΑΙ ΕΠΙΚΥΝ ΥΝΕΣ ΟΥΣΙΕΣ Επιβλέπων Καθηγητής: ΜΟΥΖΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Σπουδάστρια: ΤΑΣΟΥΛΑ ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΑΘΗΝΑ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

2 Κ ανένας ποτέ στη γη δε βρήκε σίγουρο σηµάδι από τους ουρανούς για το µέλλον του. Πίνδαρος, π.χ.

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Κανείς δεν µπορεί να αρνηθεί το γεγονός ότι η βιοµηχανική επανάσταση προκάλεσε τον µεγαλύτερο µετασχηµατισµό στην ιστορία της ανθρωπότητας. Η ανάπτυξη της βιοµηχανίας αποτέλεσε και αποτελεί το σηµαντικότερο σκαλί που οδηγεί τις ανθρώπινες κοινωνίες στην ευηµερία. Ταυτόχρονα όµως επιφέρει και κινδύνους, µέσω των τεχνολογικών αστοχιών, που καταλήγουν σε βιοµηχανικά ατυχήµατα. Η εξέταση της διαχρονικής πορείας των βιοµηχανικών ατυχηµάτων που συνέβησαν τόσο σε παγκόσµιο όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, καταλήγει σε ένα και µόνο συµπέρασµα: τα βιοµηχανικά ατυχήµατα εµφανίζονται όλο και µε µεγαλύτερη συχνότητα, φέροντας καταστρεπτικά αποτελέσµατα για την ανθρώπινη ζωή. Με δεδοµένο ότι σε κάθε βιοµηχανική διεργασία ενυπάρχει ο παράγων «σφάλµα» και πως ακόµη και αν ληφθούν πλήρη µέτρα αποφυγής βιοµηχανικών ατυχηµάτων και ο σχεδιασµός έκτακτης ανάγκης είναι ο πλέον κατάλληλος, η όλη διαδικασία πρόληψης των, θα είναι ελλιπής αν δεν συνοδεύεται από επαρκή πληροφόρηση των πολιτών. Η πληροφόρηση των πολιτών περί της φύσης των επικίνδυνων ουσιών που διαχειρίζονται οι βιοµηχανικές εγκαταστάσεις, τους κινδύνους που περιέχουν, τις ποσοτικές επιπτώσεις σε ενδεχόµενο ατύχηµα και τις απαραίτητες, σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, ενέργειες αυτοπροστασίας των, αποτελεί την καθοριστική παράµετρο µείωσης του βαθµού κοινωνικής τρωτότητας και κατά συνέπεια ελαχιστοποίησης των συνεπαγόµενων καταστροφικών επιπτώσεων ενός βιοµηχανικού ατυχήµατος πάνω στον άνθρωπο. Η διαπίστωση αυτή οδήγησε, στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην υιοθέτηση και εφαρµογή της Οδηγίας Seveso I (82/501/EOK), αποτελώντας ουσιαστικά την πρώτη προσπάθεια του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου προς την κατεύθυνση, της πρόληψης των µεγάλων βιοµηχανικών ατυχηµάτων και του µετριασµού των συνεπειών τους στον άνθρωπο. Με το πέρασµα του χρόνου και έπειτα από µια σειρά µεγάλων βιοµηχανικών ατυχηµάτων στην Ευρώπη και τον κόσµο, η εν λόγω Οδηγία εξελίχθηκε καταλήγοντας στην υιοθέτηση της Οδηγίας Seveso II (96/82/ΕΚ), που καθορίζει επακριβώς τη διαδικασία και τον τρόπο ενηµέρωσης του κοινού, σχετικά µε τους κινδύνους που απορρέουν από τη βιοµηχανική 2

4 δραστηριότητα. Η Ελλάδα, ως κράτος µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενσωµάτωσε στο εθνικό της δίκαιο την Οδηγία Seveso II, µε την Κοινή Υπουργική Απόφαση 12044/613/2007, ορίζοντας ως αρµόδια αρχή παροχής ενηµέρωσης προς τους πολίτες, τις Νοµαρχιακές Αυτοδιοικήσεις της χώρας, εντός των γεωγραφικών ορίων των οποίων αναπτύσσονται τέτοιου είδους δραστηριότητες. Η καταγραφή των µέχρις στιγµής υλοποιούµενων, εξ αυτών, δράσεων επικοινωνίας του κινδύνου, υποδεικνύει µια ελλιπή εκπλήρωση των υποχρεώσεων τους, φέρνοντας στο προσκήνιο την αναγκαιότητα συστηµατοποίησης των δράσεων επικοινωνίας. Συγκρίνοντας αυτές µε αντίστοιχες πρωτοβουλίες άλλων Ευρωπαϊκών χωρών, προτείνονται µια σειρά δράσεων επικοινωνίας του κινδύνου προς το κοινό, που θα ικανοποιήσουν τόσο την απορρέουσα εκ του θεσµικού πλαισίου υποχρέωση των Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων, όσο και την γενικότερη ανάγκη διασφάλισης της προστασίας των πολιτών. 3

5 SUMMARY Nobody can deny the fact that the industrial revolution has caused the greatest change in human history. The development of industry was and is the most important step which leads human societies to prosperity. However, it also poses risks, through technological failures, which result in industrial accidents. The inspection of these accidents course through time, in global and in European level of reference, leads to one and only conclusion: that the frequency of industrial accidents has increased, causing detrimental effects on human life. Taking into account the error factor that exists in every single industrial procedure, there is a need to form an efficient prevention policy. In order to accomplish that, it's necessary to ensure that not only are all the precautionary measures taken and the emergency planning is the proper one, but that at the same time there is a plan for providing citizens with adequate information on industrial risks. Informing citizens about the nature of dangerous substances, used by industries, the hazards that they impose, the potential effects deriving from a major- accident and the vital measures of self-protection that citizens should adopt in the event of an accident, is the determining parameter for reducing social vulnerability and therefore minimizing major - accident effects on human lives. Within the framework of the European Union, this finding, led to the adoption and implementation of the Seveso I Directive (82/501/EC). The Directive represents the European Council s first effort, concerning the prevention of major - accidents and the limitation of their consequences on human lives. Due to a series of major- accidents in Europe and worldwide, the Seveso I Directive evolved, leading to the adoption of Seveso II Directive (96/82/EC), which determines exactly the procedure and the pattern of informing the public, concerning the hazards that industrial activities impose. Greece, as a member- state of the European Union, incorporated the Seveso II Directive into its national legislation framework, by the Joint Ministerial Decision 12044/613/2007, appointing Prefectures as the competent authorities for providing citizens with the requisite 4

6 information. The record of the up-to-date Prefectures actions, in the field of informing the public about major - accident hazards, reveals a lacking in fulfilling their obligations, bringing to the forefront the necessity of systemizing the communicating action. Comparing Prefectures information on initiatives undertaken by other European countries, a series of actions are proposed for raising public awareness on the risks of industrial activities. Actions which should, not only fulfil the Prefectures legislative obligation to provide the public with information but also to reassure citizens' safety. 5

7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ. 8 ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗΣ... 9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Εισαγωγή ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ 1.1 Μηνύµατα από τα Στατιστικά Στοιχεία για τα Βιοµηχανικά Ατυχήµατα στην Ευρώπη και στον Κόσµο Η Υιοθέτηση της Οδηγίας Seveso I και II από το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο Σύνοψη Κεφαλαίου. 33 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΣΗΜΑΣΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΟΥ ΚΙΝ ΥΝΟΥ 2.1 Η Έννοια του Κινδύνου Η ιαδικασία ιαχείρισης του Κινδύνου ιαδικασία ιαχείρισης του Κινδύνου Εκτίµηση και Αντίληψη του Κινδύνου i Εκτίµηση Κινδύνου ii Αντίληψη Κινδύνου Το νέο πεδίο της ιαδικασίας ιαχείρισης Κινδύνου: Η ιακυβέρνηση Κινδύνου Επικοινωνία του Κινδύνου Στάδια Επικοινωνίας του Κινδύνου προς το Ευρύτερο Κοινό Βασικές Αρχές Επικοινωνίας και Μέσα Επικοινωνίας του Κινδύνου Σύνοψη Κεφαλαίου. 55 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ Α ΜΕΡΟΣ: ΕΛΛΑ Α 3.1 Γενικά ικαιώµατα Ενηµέρωσης στον τοµέα του Περιβάλλοντος ικαίωµα Ενηµέρωσης για τους Κινδύνους στη Βιοµηχανική 59 ραστηριότητα... 6

8 3.2.1 Βασικές Απαιτήσεις της Κ.Υ.Α /613/ Απαιτήσεις της Κ.Υ.Α /613/2007 για την Ενηµέρωση του Κοινού Χαρτογράφηση των Κινδύνων προερχόµενων από Βιοµηχανικές Εγκαταστάσεις Υλοποιούµενες ράσεις Ενηµέρωσης του Κοινού. 78 Β ΜΕΡΟΣ: ΑΛΛΕΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ 3.5 Η Ενηµέρωση του Κοινού στην περίπτωση της Αγγλίας Η Ενηµέρωση του Κοινού στην περίπτωση της Σουηδίας. 91 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 4.1 Συµπεράσµατα σχετικά µε την Ενηµέρωση του Κοινού στην Ελλάδα Προτάσεις ώστε να επιτευχθεί ο στόχος της Ενηµέρωσης του Κοινού ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Πρωτογενείς Πηγές Βιβλία 110 Άρθρα 111 ιαδικτυακές Πηγές ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΜΕΡΟΣ I ΜΕΡΟΣ II ΜΕΡΟΣ III 129 ΜΕΡΟΣ IV 130 ΜΕΡΟΣ V. 136 ΜΕΡΟΣ VI 138 ΜΕΡΟΣ VII

9 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ ΒΑΜΕ: Βιοµηχανικό Ατύχηµα Μεγάλης Έκτασης Γ.Γ.Π.Π.: Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας.Ε.Η.: ηµόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισµού Ε.Ε.: Ευρωπαϊκή Ένωση Ε.Κ...&Α.: Εθνικό Κέντρο ηµόσιας ιοίκησης και Αυτοδιοίκησης Ε.Υ.Α.Π.: Εταιρεία Ύδρευσης Αποχέτευσης Πρωτεύουσας Κ.Σ.Ο.Π.Π.: Κεντρικό Συντονιστικό Όργανο Πολιτικής Προστασίας Κ/Μ: Κράτη Μέλη Κ.Υ.Α.: Κοινή Υπουργική Απόφαση Μ.Μ.Ε.: Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης Ν.Α.: Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε.: Σχέδιο Αντιµετώπισης Τεχνολογικών Ατυχηµάτων Μεγάλης Έκτασης Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε.: Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων Φ.Ε.Κ.: Φύλλο Εφηµερίδας Κυβερνήσεως 8

10 ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ Γράφηµα 1 Η ανά τον κόσµο Εξέλιξη των Τεχνολογικών Καταστροφών και των Συνεπειών τους, από το 1900 έως και σήµερα Γράφηµα 2 Η εξέλιξη των ΒΑΜΕ στην Ευρωπαϊκή Ένωση από το 1900 έως και σήµερα Γράφηµα 3 Ποσοστιαία Συµµετοχή των 82 Βιοµηχανικών Εγκαταστάσεων Άνω Ορίου, ανά Τοµέα ραστηριότητας Γράφηµα 4 Γεωγραφική Κατανοµή των 82 Βιοµηχανικών Εγκαταστάσεων άνω Ορίου, ανά Περιφέρεια ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ιάγραµµα 1 Βήµατα της ιαδικασίας ιαχείρισης Κινδύνου 39 ιάγραµµα 2 ράσεις της Επικοινωνίας του Κινδύνου, ανά στάδιο ΕΙΚΟΝΕΣ Εικόνα 1 Αποτελέσµατα του Ευρωβαρόµετρου σχετικά µε το πόσο πληροφορηµένοι για περιβαλλοντικά ζητήµατα, νιώθουν οι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.. 87 ΠΙΝΑΚΕΣ Πίνακας 1 Χρονολογική Εξέλιξη των κυριότερων ΒΑΜΕ και του Ευρωπαϊκού Θεσµικού Πλαισίου 27 Πίνακας 2 Παράµετροι ιαµόρφωσης της Αντίληψης Κινδύνου από το Κοινό Πίνακας 3.1 Άµεσα Μέσα Επικοινωνίας του Κινδύνου Πίνακας 3.2 Έµµεσα Μέσα Επικοινωνίας του Κινδύνου Πίνακας 4 Κατανοµή Ελληνικού Πληθυσµού ανά Περιφέρεια Πίνακας 5 Νοµαρχιακές Αυτοδιοικήσεις που λόγω Πληθυσµιακής Πυκνότητας φέρουν Ιδιαίτερη Υποχρέωση Εκπλήρωσης Καθηκόντων Ενηµέρωσης του Κοινού.. 76 Πίνακας 6 Τοµείς στους οποίους οι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αισθάνονται ότι υστερούν Ενηµέρωσης ΣΧΗΜΑΤΑ Σχήµα 1 Χρονολογικά Στάδια της ιαδικασίας ιαχείρισης Κινδύνου 38 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 9

11 10

12 Η παρούσα εργασία µε αντικείµενο την «Ενηµέρωση του κοινού για τους κινδύνους που ενυπάρχουν πλησίον βιοµηχανικών εγκαταστάσεων που διαχειρίζονται επικίνδυνες ουσίες», εκπονήθηκε στα πλαίσια του προγράµµατος σπουδών του Εθνικού Κέντρου ηµόσιας ιοίκησης και Αυτοδιοίκησης. Ο απώτερος σκοπός της παρούσης, συνίσταται στη γενικότερη διαπίστωση της σηµασίας της επικοινωνίας του κινδύνου προς το ευρύτερο κοινό, ως προληπτικό µέσο προστασίας αυτού κατά τη διάρκεια βιοµηχανικών ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης, και στην ειδικότερη µελέτη των υλοποιούµενων δράσεων ενηµέρωσης του κοινού στην Ελλάδα. Για την ικανοποίηση του ως άνω σκοπού, τέθηκαν οι εξής στόχοι. Αρχικώς, µελετήθηκε και καταγράφτηκε τόσο η παγκόσµια όσο και η σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τάση εξέλιξης των βιοµηχανικών ατυχηµάτων, ώστε να καταδειχτεί η αναγκαιότητα που οδήγησε στην υιοθέτηση και εφαρµογή µιας Οδηγίας από πλευράς του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου, αναφορικά µε τα µέτρα πρόληψης και µετριασµού των συνεπειών των βιοµηχανικών ατυχηµάτων, στον άνθρωπο και στο περιβάλλον. Ακολούθως, αναλύθηκε η διαδικασία διαχείρισης του κινδύνου, ως µεθοδολογία για την ελαχιστοποίηση του κινδύνου, που καταλήγει στην λήψη των κατάλληλων µέτρων προστασίας και µέρος αυτής αποτελεί και η επικοινωνία του κινδύνου προς το κοινό. Οι δύο αυτοί στόχοι ικανοποιούν τη γενικότερη διαπίστωση της σηµασίας της επικοινωνίας και γνωστοποίησης του κινδύνου. Εν συνεχεία και προκειµένου να γίνει η καταγραφή, για την περίπτωση της Ελλάδας, των υλοποιούµενων δράσεων ενηµέρωσης του κοινού σχετικά µε τους κινδύνους που απορρέουν από βιοµηχανικές δραστηριότητες, µελετάται το νοµικό πλαίσιο και οι υποχρεώσεις που απορρέουν εξ αυτού. Γίνεται και µια παράθεση των επικοινωνιακών πρωτοβουλιών άλλων Ευρωπαϊκών χωρών, ώστε να επιτευχθεί στο τέλος η εξαγωγή συµπερασµάτων, σχετικά µε τον τρόπο και τον βαθµό που εφαρµόζεται στην Ελλάδα η επικοινωνία του κινδύνου προς το κοινό καθώς και η καταγραφή ορισµένων προτάσεων προς τις αρµόδιες, για την ενηµέρωση του κοινού, αρχές. Κατά την συγγραφή της παρούσης, υιοθετήθηκαν οι εξής υποθέσεις εργασίας: πρώτον, ότι η έννοια του κινδύνου αφορά στις απειλές που µπορούν να προέλθουν από τη δραστηριότητα µιας βιοµηχανικής εγκατάστασης, που διαχειρίζεται επικίνδυνες ουσίες, κατά του ανθρώπου ή/και του περιβάλλοντος και δεν αφορά στις απειλές από φυσικά φαινόµενα. 11

13 εύτερον, ότι η διαδικασία της επικοινωνίας του κινδύνου προς το ευρύτερο κοινό, παρότι αναπτύσσεται σε τέσσερα χρονολογικά στάδια, εδώ αναφέρεται κυρίως στο στάδιο της πρόληψης δηλαδή στην πληροφόρηση των πολιτών υπό κανονικές συνθήκες και πριν συµβεί ένα βιοµηχανικό ατύχηµα, όπως υπαγορεύεται και από την εξεταζόµενη Οδηγία Seveso II. Τρίτον, ότι µε την έννοια του ευρύτερου κοινού, νοείται σε κάθε περίπτωση οι τοπικές κοινωνίες που διαβιούν πλησίον βιοµηχανικών εγκαταστάσεων που διαχειρίζονται επικίνδυνες ουσίες και όχι το σύνολο του πληθυσµού. Και τέλος, ότι η παρούσα εργασία επικεντρώνεται στις απαιτήσεις της νοµοθεσίας, στην περίπτωση βιοµηχανικών εγκαταστάσεων άνω ορίου, όπως κατηγοριοποιούνται από την Οδηγία Seveso II. Και προκειµένου, να γίνει δυνατή η όσο τον δυνατόν πληρέστερη εκπλήρωση του σκοπού της παρούσης εργασίας, εφαρµόστηκε µια µεθοδολογία που περιλάµβανε τα ακόλουθα: πρώτον, την πραγµατοποίηση µιας σειράς συνεντεύξεων στην Υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Πειραιά και στην αντίστοιχη της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης υτικής Αττικής, στην Υπηρεσία Περιβάλλοντος του ήµου Ασπροπύργου και στην βιοµηχανική εγκατάσταση Ελληνικά Αµυντικά Συστήµατα (πρώην ΠΥΡΚΑΛ) του ήµου Ελευσίνας, η οποία υπάγεται στις διατάξεις άνω ορίου της Οδηγίας Seveso II. Σκοπός των συνεντεύξεων ήταν η διαπίστωση της υφιστάµενης κατάστασης στην Ελλάδα αναφορικά µε την ενηµέρωση των πολιτών για θέµατα κινδύνων που απορρέουν από τη βιοµηχανική δραστηριότητα και η επιλογή των Υπηρεσιών αυτών, έγινε πάνω στην λογική ότι αφενός εµπλέκονται στην υποχρέωση ενηµέρωσης του κοινού και αφετέρου στα διοικητικά τους όρια, εδρεύουν πολλές βιοµηχανικές δραστηριότητες που διαχειρίζονται επικίνδυνες ουσίες. Κατά τη διενέργεια των συνεντεύξεων, χρησιµοποιήθηκε δοµηµένο ερωτηµατολόγιο, αντίγραφο του οποίου υπάρχει στις προαναφερθείσες Υπηρεσίες καθώς και στο Παράρτηµα της εργασίας. Επίσης πραγµατοποιήθηκε µια σειρά επισκέψεων, για την εύρεση πληροφοριακών στοιχείων συγγενικών µε το αντικείµενο της εργασίας, στις παρακάτω βιβλιοθήκες: στη βιβλιοθήκη του Πάντειου Πανεπιστηµίου, στη βιβλιοθήκη του Χαροκόπειου Πανεπιστηµίου, στη βιβλιοθήκη του Γεωλογικού τµήµατος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών και τέλος στη βιβλιοθήκη του Τεχνικού Επιµελητηρίου Αθηνών. Κατά τις επισκέψεις αυτές, πραγµατοποιήθηκε δανεισµός συγγραµµάτων καθώς και επιστηµονικών περιοδικών. 12

14 ιεξοδική επίσης, υπήρξε η έρευνα στο διαδίκτυο, µέσω της οποίας εξετάστηκαν οι ιστοσελίδες όλων των Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων της χώρας, ώστε να διαπιστωθεί η ύπαρξη πληροφοριών προς τους πολίτες, σχετικά µε τα µέτρα αυτοπροστασίας τους σε περίπτωση βιοµηχανικού ατυχήµατος. Σε κάποιες περιπτώσεις, χρησιµοποιήθηκε και τηλεφωνική έρευνα προς τις Υπηρεσίες Πολιτικής Προστασίας καθώς µέσω του διαδικτύου δεν ήταν δυνατή η διαπίστωση του ως άνω. Τέλος, µέσω διαδικτύου, συλλέγησαν και οι πληροφορίες που αφορούν τις δράσεις ενηµέρωσης του κοινού για τους κινδύνους, στην περίπτωση της Αγγλίας και της Σουηδίας. Ειδικότερα, µε τη βοήθεια ηλεκτρονικού ταχυδροµείου απεστάλη προς τις αρµόδιες αρχές των χωρών αυτών, αίτηµα για παροχή πληροφοριών και ακολούθησε µια σειρά ηλεκτρονικών µηνυµάτων από και προς αυτές, αντίγραφα των οποίων παρατίθενται στο Παράρτηµα της εργασίας 1. Με τους τρόπους αυτούς λοιπόν, συλλέχθησαν τα απαιτούµενα στοιχεία και η εργασία διαρθρώθηκε ως εξής: στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα στατιστικά στοιχεία για την εξέλιξη των βιοµηχανικών ατυχηµάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, δίνεται ο ορισµός του βιοµηχανικού ατυχήµατος µεγάλης έκτασης και επεξηγούνται συνοπτικά τα βασικά σηµεία της Ευρωπαϊκής νοµοθεσίας, σχετικά µε την πρόληψη των βιοµηχανικών ατυχηµάτων. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρατίθεται όλη η διαδικασία διαχείρισης του κινδύνου, ως εργαλείο ελαχιστοποίησης των πιθανών επιπτώσεων ενός βιοµηχανικού ατυχήµατος πάνω στον άνθρωπο και στο περιβάλλον. Στο πλαίσιο αυτό, εξετάζεται και η σηµασία επικοινωνίας του κινδύνου, βασικό συστατικό της διαδικασίας διαχείρισης του κινδύνου και αναφέρονται οι βασικές αρχές και τα µέσα που πρέπει να ακολουθούνται ούτως ώστε, το επικοινωνηθέν µήνυµα να γίνει κατανοητό από το ευρύτερο κοινό και να φέρει πλήρη αποτελεσµατικότητα στην µείωση του βαθµού τρωτότητας µιας κοινωνίας. Το τρίτο κεφάλαιο χωρίζεται σε δύο µέρη. Στο πρώτο µέρος, αναλύεται το ισχύον θεσµικό πλαίσιο που αφορά στην περίπτωση της Ελλάδας, τις ειδικότερες υποχρεώσεις που απορρέουν για την ενηµέρωση του κοινού, αναφορικά µε τους κινδύνους που απορρέουν από τη βιοµηχανική δραστηριότητα και τέλος µια συνολική καταγραφή των µέχρι στιγµής υλοποιούµενων δράσεων επικοινωνίας του κινδύνου, από τους αρµόδιους φορείς. Στο 1 Βλ. Παράρτηµα της παρούσης εργασίας, Μέρος I 13

15 δεύτερο µέρος, παρουσιάζονται συνοπτικά οι δράσεις επικοινωνίας του κινδύνου, για την περίπτωση της Αγγλίας και της Σουηδίας. Τέλος, στο τέταρτο κεφάλαιο, εξάγεται το βασικό συµπέρασµα, όπως προέκυψε από τα στοιχεία της παρούσης εργασίας και προτείνεται µια σειρά από δράσεις επικοινωνίας του κινδύνου προς το ευρύτερο κοινό, που θα βοηθήσουν στην εκπλήρωση των υποχρεώσεων των αρµόδιων φορέων. Κλείνοντας, την εισαγωγή αυτή, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερµά, τον επιβλέποντα καθηγητή µου κ. Μουζάκη Γεώργιο (Εθνικό Εκπρόσωπο της Ελλάδας για την Οδηγία Seveso II), για την πολύτιµη βοήθεια και καθοδήγηση, που µου προσέφερε καθ όλη τη διάρκεια εκπόνησης της εργασίας. 14

16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ 15

17 1.1 Μηνύµατα από τα Στατιστικά Στοιχεία για τα Βιοµηχανικά ατυχήµατα στην Ευρώπη και στον Κόσµο Κανείς δεν µπορεί πλέον να αρνηθεί το γεγονός, ότι η ανάπτυξη της επιστήµης και της τεχνολογίας, αποτελεί ίσως το σηµαντικότερο «σκαλί» που οδηγεί την ανθρωπότητα στην ευηµερία. Αν µπορούσαµε να φανταστούµε τον κόσµο χωρίς τις τεχνικές επινοήσεις του ανθρώπου δηλαδή χωρίς τα πράγµατα και τις έννοιες που εκφράζονται µε αυτές (µηχανή εσωτερικής καύσης, αεροπλάνα, ηλεκτρισµός, χηµεία), θα διαπιστώναµε το µέγεθος και τη σηµασία της συµβολής της βιοµηχανικής επανάστασης, η οποία προκάλεσε το µεγαλύτερο µετασχηµατισµό στην ιστορία της ανθρωπότητας και η οποία εξακολουθεί και σήµερα, να µεταµορφώνει ολόκληρο τον κόσµο 2. Ειδικότερα µετά το β παγκόσµιο πόλεµο, η «εκρηκτική» πρόοδος των θετικών επιστηµών και του τεχνολογικού πολιτισµού που ακολούθησε, µε την εισαγωγή της πληροφορικής και των επικοινωνιών καθώς και η συνεχής ανάπτυξη µεθόδων και τεχνικών παραγωγής στον βιοµηχανικό τοµέα, φέρνουν αναπόφευκτα στο προσκήνιο τις δύο όψεις της καινοτοµίας: την όψη της αναβάθµισης και την όψη της υποβάθµισης. Η όψη της αναβάθµισης σχετίζεται µε την επέκταση της προσδοκώµενης διάρκειας ζωής των ανθρώπων, την καταπολέµηση των ασθενειών, την αύξηση του πλούτου, την παραγωγή ποιοτικότερων αγαθών και εν γένει την προσφορά στον άνθρωπο περισσότερων επιλογών. Από την άλλη πλευρά, η όψη της υποβάθµισης που σχετίζεται µε τη εµφάνιση νέων ασθενειών, την σταδιακή υποβάθµιση του περιβάλλοντος, τη µόλυνση των τροφίµων και των υδάτων από την χρήση φυτοφαρµάκων, οφείλεται κατά κύριο λόγο στην ατυχή διαχείριση ορισµένων στοιχείων της τεχνολογίας. Συνεπώς, η τεχνολογία φέρει πολλά πλεονεκτήµατα και οφέλη στον σύγχρονο άνθρωπο µέσω διαφόρων εφαρµογών της και κυρίως µέσω της εφαρµογής της στη βιοµηχανική δραστηριότητα, καθώς προσφέρεται µια ποικιλία προϊόντων και υπηρεσιών που 2 Βλ. Aldcroft D.,

18 διευκολύνουν την καθηµερινή ζωή, κάθε οργανωµένης κοινωνίας. Ταυτοχρόνως όµως γεννά και κινδύνους, τους επονοµαζόµενους τεχνολογικούς, που λόγω ενδεχόµενων αστοχιών της είναι δυνατόν να καταλήγουν σε τεχνολογικά ατυχήµατα. Ταξινοµώντας τα τεχνολογικά ατυχήµατα, προκύπτουν οι ακόλουθες κατηγορίες 3 : o Βιοµηχανικά ατυχήµατα, όπου λαµβάνουν χώρα σε βιοµηχανικές εγκαταστάσεις παραγωγής, επεξεργασίας ή αποθήκευσης χηµικών ή πετροχηµικών προϊόντων o Ατυχήµατα µεταφοράς επικίνδυνων εµπορευµάτων, όπου συµβαίνουν κατά τη διάρκεια οδικής, σιδηροδροµικής, θαλάσσιας ή αεροπορικής µεταφοράς επικίνδυνων υλικών o Κατάρρευση φραγµάτων o Πυρηνικά ατυχήµατα, όπου συνδέονται κυρίως µε την έκλυση ραδιενεργών στοιχείων στο περιβάλλον, προκαλώντας µακροχρόνιες επιπτώσεις Ωστόσο παρά τη συνέχεια που παρουσιάζεται στις πηγές των τεχνολογικών ατυχηµάτων, σηµαντικές αλλαγές έχουν συµβεί, κατά τη διάρκεια του χρόνου, στην κλίµακα του κινδύνου. Για παράδειγµα, ενώ είναι αναµφισβήτητο ότι στην χηµική και πετροχηµική βιοµηχανία έχει σηµειωθεί, µε την πάροδο των ετών, σηµαντική πρόοδος στα συστήµατα ασφαλείας, εντούτοις και λόγω του ότι αυτού του είδους η βιοµηχανία βρίσκεται συνήθως εγκατεστηµένη σε πόλεις µε υψηλές συγκεντρώσεις πληθυσµού, οι κίνδυνοι που απορρέουν για τον παρακείµενο πληθυσµό από µια πυρκαγιά, έκρηξη ή διαρροή τοξικών ουσιών είναι τεράστιοι. Τα στατιστικά στοιχεία που παρουσιάζονται στο γράφηµα που ακολουθεί, σχετικά µε την παγκόσµια πορεία των τεχνολογικών ατυχηµάτων, «µιλούν» από µόνα τους για την αλµατώδη ταχύτητα µε την οποία, τα τεχνολογικά ατυχήµατα λαµβάνουν χώρα. 3 Βλ. Λέκκας Ε., 2000, σελ

19 Γράφηµα 1 Η Ανά τον Κόσµο Εξέλιξη των Τεχνολογικών Καταστροφών και των Συνεπειών τους, από το 1900 έως και σήµερα Πηγή: International Emergency Events Database ( (τελευταία επίσκεψη 1/11/2008) Τα παγκοσµίως καταγεγραµµένα γεγονότα στην διεθνή βάση εκτάκτων αναγκών, παρουσιάζουν µια απότοµη αύξηση στη συχνότητα µε την οποία, τα τεχνολογικά ατυχήµατα προκύπτουν, ιδιαίτερα µετά τη δεκαετία του 70. Κατ αναλογία, απότοµη αύξηση παρουσιάζεται και στον αριθµό των θυµάτων, καταδεικνύοντας µε αυτόν τον τρόπο τις άµεσες και µακροχρόνιες επιπτώσεις που επιφέρουν οι τεχνολογικές καταστροφές, στον άνθρωπο και στο περιβάλλον. Επικεντρώνοντας εν συνεχεία, την παρούσα µελέτη στην εξέλιξη των βιοµηχανικών ατυχηµάτων µέσα στα γεωγραφικά όρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.), ορίζουµε πρωταρχικά ένα Βιοµηχανικό Ατύχηµα ως Μεγάλης Έκτασης (ΒΑΜΕ) όταν αφορά «ένα συµβάν όπως η έκρηξη, η πυρκαγιά ή η διαρροή που προκύπτει από ανεξέλεγκτες εξελίξεις κατά τη λειτουργία µιας βιοµηχανικής δραστηριότητας, στο οποίο συµβάν υπάρχουν µία ή περισσότερες επικίνδυνες ουσίες (όπως αυτές ορίζονται σε σχετική Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης) που προκαλούν κινδύνους, άµεσους ή έµµεσους στον άνθρωπο, εντός ή εκτός της εγκατάστασης, ή/και στο περιβάλλον» 4. 4 Βλ. Οδηγία 96/82/ΕΚ, άρθρο 3, παρ. 5 18

20 Η χρονολογική εξέλιξη όλων των ΒΑΜΕ, όπως καταγράφηκαν στη διεθνή βάση εκτάκτων αναγκών από το 1900 έως και σήµερα, για την γεωγραφική περιοχή της Ε.Ε., παρουσιάζεται αµέσως. Γράφηµα 2 Η εξέλιξη των ΒΑΜΕ στην Ευρωπαϊκή Ένωση, από το 1900 έως και σήµερα ΒΑΜΕ Χρονολογία ΕΞΕΛΙΞΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ Ε.Ε. Πηγή: Επεξεργασµένα στοιχεία από International Emergency Events Database ( Τα συµπεράσµατα που προκύπτουν από την µελέτη του γραφήµατος είναι ανάλογα, αυτών, της παγκόσµιας εξέλιξης των τεχνολογικών ατυχηµάτων. Και στην περίπτωση δηλαδή των χωρών της Ε.Ε. σηµειώνεται µια αυξητική πορεία σε συµβάντα βιοµηχανικών ατυχηµάτων, ιδιαίτερα από το 1970 και έπειτα, µε σηµαντική κορύφωση τη δεκαετία του Συνολικά δε, σε ολόκληρη την Ε.Ε., από τις αρχές του 20 ου αιώνα, σηµειώθηκαν 192 βιοµηχανικά ατυχήµατα 5, επηρεάζοντας πάνω από άτοµα (άστεγοι, τραυµατίες, θανούντες) και προκαλώντας ζηµιές συνολικού κόστους euro. 5 Βλ. International Emergency Events Database ( 19

21 Το βασικό χαρακτηριστικό όλων των βιοµηχανικών ατυχηµάτων είναι οι ποικιλότροπες επιπτώσεις που επιφέρουν, στις οποίες συγκαταλέγονται 6 : o Ο µεγάλος αριθµός νεκρών και οι σοβαρές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία όπως τραυµατισµοί - δηλητηριάσεις, που µπορούν να πλήξουν τους εργαζόµενους στην βιοµηχανική εγκατάσταση ή/και τον πληθυσµό που διαβιεί πλησίον, τόσο άµεσα κατά την εξέλιξη του συµβάντος όσο και εκ των υστέρων o Οι καταστροφικές επιπτώσεις στο περιβάλλον όπως, η ρύπανση του εδάφους, η µόλυνση του ατµοσφαιρικού αέρα, η καταστροφή των βιοτόπων o Οι υλικές ζηµιές στην βιοµηχανική εγκατάσταση και στις περιουσίες, της ευρύτερης του ατυχήµατος, περιοχής o Η ανάγκη εκκένωσης µιας περιοχής από το ευρύτερο κοινό (διερχόµενοι/ εργαζόµενοι/ κάτοικοι) και η κατ επέκταση διατάραξη του κανονικού ρυθµού ζωής o Οι οικονοµικές επιπτώσεις, όπως προκύπτουν από την καταστροφή των υποδοµών και των δικτύων κοινής ωφέλειας, την απώλεια της βιοµηχανικής και αγροτικής παραγωγής Οι προαναφερθείσες επιπτώσεις που επιφέρουν τα βιοµηχανικά ατυχήµατα, στον άνθρωπο, στο περιβάλλον και στα οικονοµικά αγαθά, ποσοτικοποιούνται έτσι ώστε να δύναται ο χαρακτηρισµός τους ως ΒΑΜΕ. Έτσι λοιπόν, ένα ατύχηµα σε µια βιοµηχανική εγκατάσταση θεωρείται ως ΒΑΜΕ, όταν προκαλεί 7 : o Θάνατο ατόµου, είτε εντός είτε εκτός της βιοµηχανικής εγκατάστασης o τραυµατισµό 6 ατόµων εντός της βιοµηχανικής εγκατάστασης και εισαγωγή τους σε νοσοκοµείο, επί 24 τουλάχιστον ωρών o εισαγωγή 1 ατόµου τουλάχιστον, εκτός της βιοµηχανικής εγκατάστασης, σε νοσοκοµείο επί 24 ώρες o ζηµιές και ακαταλληλότητα προς χρήση µιας ή περισσοτέρων κατοικιών, εκτός της βιοµηχανικής εγκατάστασης, ως συνέπεια του ατυχήµατος o αποµάκρυνση ή περιορισµό τουλάχιστον 250 ατόµων για περισσότερες από 2 ώρες 6 Βλ. Ίντζες Χ., 2007, σελ. 4 7 Βλ. Οδηγία 96/82/ΕΚ, παράρτηµα VI 20

22 o διακοπή των υπηρεσιών πόσιµου ύδατος, ηλεκτρικού ρεύµατος, φωταερίου, τηλεφώνου για περισσότερες από 2 ώρες: τιµή (άτοµα* ώρες) τουλάχιστον ίση µε 1000 o µόνιµες ή µακροπρόθεσµες βλάβες χερσαίων οικοτόπων o καταστροφή άνω των 0,5 εκταρίων ή 5 στρεµµάτων (όπου 1 εκτάριο ισούται µε 10 στρέµµατα) οικοτόπου σηµαντικού από άποψη περιβάλλοντος ή προστατευοµένου από την νοµοθεσία o ουσιαστικές ή µακροπρόθεσµες βλάβες επιφανειακών οικοτόπων ή θαλάσσιων υδάτων ή ποταµών o ουσιαστικές βλάβες του υδροφόρου ορίζοντα ή των υπόγειων υδάτων o καταστροφή άνω των 2 εκταρίων ή 20 στρεµµάτων, παράκτιας ζώνης ή περιοχής δέλτα ποταµών o υλικές ζηµιές στην βιοµηχανική εγκατάσταση, αξίας άνω των 2 εκατοµµυρίων Euro o υλικές ζηµιές, εκτός της βιοµηχανικής εγκατάστασης, αξίας άνω των 0,5 εκατοµµυρίων Euro Παρακάτω παρατίθενται µερικά από τα σηµαντικότερα βιοµηχανικά ατυχήµατα, που καταγράφηκαν από τη διεθνή βιβλιογραφία, καταδεικνύοντας ότι στα ΒΑΜΕ, το είδος και η έκταση των καταστροφών 8 είναι σε σηµαντικό βαθµό θέµα µεγάλης αβεβαιότητας, καθώς οι επιπτώσεις µπορεί να ποικίλουν, ανάλογα µε το επίπεδο της ανθρώπινης ανάπτυξης, από ασήµαντες έως και καταστροφικές. Σε όλες όµως τις περιπτώσεις ΒΑΜΕ, οι συνέπειες πάνω στον ανθρώπινο πληθυσµό που βρισκόταν στην περιοχή του ατυχήµατος θα ήταν µικρότερες, αν όχι και µηδαµινές, εάν είχε προηγηθεί η κατάλληλη πληροφόρηση του κοινού, σχετικά µε τους εν δυνάµει κινδύνους και τους τρόπους αντίδρασης και συµπεριφοράς, κατά τη διάρκεια ενός τέτοιου συµβάντος. 8 Βλ. Ζιώµας Γ.,

23 1 ο Παράδειγµα: Το ατύχηµα του Flixborough (1974) Το 1974 στην χηµική εγκατάσταση της NYPRO Ltd, στο Flixborough του Ηνωµένου Βασιλείου, συνέβη ανάφλεξη νέφους καύσιµου αερίου (κυκλοεξάνιο) που οδήγησε σε µια ισχυρότατη έκρηξη. Η έκρηξη, προκάλεσε την καταστροφή όλων των κτιρίων της εγκατάστασης, τον θάνατο 28 εργαζοµένων, τον τραυµατισµό 104 ανθρώπων και την αποµάκρυνση περίπου 3000 περιοίκων. Προκλήθηκαν βαριές ζηµιές και σε γειτονικά σπίτια, ενώ µερικά τζάµια παραθύρων έσπασαν ακόµη και σε απόσταση 15 χιλιοµέτρων. Το ατύχηµα που συνέβη ηµέρα Σάββατο, εκτιµάται ότι θα είχε καταστροφικότερες επιπτώσεις, αν είχε συµβεί µια κανονική εργάσιµη µέρα. 2 ο Παράδειγµα: Το ατύχηµα του Seveso (1976) Το Σάββατο 10 Ιουλίου 1976 στις 12:40, στο χηµικό εργοστάσιο ICMESA (παρασκεύαζε φυτοφάρµακα) στο Seveso, µια πόλη κατοίκων κοντά στο Μιλάνο της Ιταλίας, ο ασφαλιστικός δίσκος ενός αντιδραστήρα έσκασε, απελευθερώνοντας στην ατµόσφαιρα περίπου 2 κιλά διοξίνης (TCDD). Η διοξίνη είναι µια εξαιρετικά τοξική και καρκινογενής ουσία, δυνάµενη να προκαλέσει γενετικές δυσπλασίες, κληρονοµούµενες και στις επόµενες γενεές. Αν και δεν υπήρξαν άµεσες ανθρώπινες απώλειες, το ατύχηµα στο Seveso έγινε ένα από τα πιο γνωστά, καθώς ελευθερώθηκαν ποσότητες τοξικής ουσίας ικανές να µολύνουν τον αέρα και τη γη, καταλήγοντας στην αποµάκρυνση 600 ατόµων από τα σπίτια τους και στην ιατρική περίθαλψη άλλων 2000 ατόµων. Ο κίνδυνος από την απελευθερωµένη ποσότητα διοξίνης, υφίσταται έως τις µέρες µας. 3 ο Παράδειγµα: Το ατύχηµα του Bhopal (1984) Το µεγαλύτερο έως και σήµερα, ατύχηµα στην ιστορία της χηµικής βιοµηχανίας, συνέβη στις 3 εκεµβρίου 1984 στο εργοστάσιο UNION CARBIDE, που παρήγαγε παρασιτοκτόνα, στο Bhopal, µια πόλη κατοίκων στην κεντρική Ινδία. Το ατύχηµα αποδίδεται σε εισαγωγή νερού σε δεξαµενή που περιείχε ισοκυανούχο µεθύλιο, ένα πολύ τοξικό αέριο. Καθώς απουσίαζε οργανωµένο σχέδιο έκτακτης ανάγκης και προηγούµενη ενηµέρωση του πληθυσµού, πολλοί άνθρωποι αισθανόµενοι τον ερεθισµό από το τοξικό αέριο, βγήκαν έξω από τα σπίτια τους, µε αποτέλεσµα τη µεγαλύτερη έκθεσή τους στο τοξικό νέφος. Σύµφωνα 22

24 µε επίσηµη εκτίµηση της Ινδικής κυβέρνησης, κατά τη διάρκεια του συµβάντος, ο αριθµός των νεκρών ανήλθε στις ενώ ο αριθµός των θυµάτων που υπέστη µόνιµες βλάβες υγείας ανήλθε στις Ακολούθως το 1989 και το 1994 πέθαναν άλλα και άτοµα, αντίστοιχα, ως συνέπεια της διαµονής και έκθεσής τους, στην ήδη µολυσµένη περιοχή. Το ατύχηµα στο Bhopal, από άποψη αριθµού θυµάτων, είναι αναντίρρητα το χειρότερο βιοµηχανικό ατύχηµα µεγάλης έκτασης. Καταλήγοντας και µέσω της εξέτασης της διαχρονικής πορείας των τεχνολογικών ατυχηµάτων στον κόσµο και στην Ε.Ε., γίνεται εµφανές ότι η αλλαγή που προήλθε µέσω της βιοµηχανικής επανάστασης, διαµόρφωσε ένα πολύπλοκο τεχνολογικό πρότυπο, που αντικατοπτρίζει µια ιδιάζουσα ισορροπία µεταξύ απειλής και ασφάλειας. εδοµένου ότι σε κάθε βιοµηχανική διεργασία ενυπάρχει ο παράγων «σφάλµα», ο οποίος δεν είναι δυνατόν να ελεγχθεί σε απόλυτο βαθµό από τον άνθρωπο, τα βιοµηχανικά ατυχήµατα θα συµβαίνουν πάντοτε στον κόσµο µας, κάνοντας ορατή της ανάγκη διδαχής, τόσο της επιστηµονικής κοινότητας όσο και της κοινής γνώµης από τα κατασκευαστικά και σχεδιαστικά λάθη του παρελθόντος, έτσι ώστε να καταστεί δυνατή η καλύτερη αντιµετώπιση τους στο µέλλον και ο µετριασµός των καταστροφικών τους αποτελεσµάτων. 23

25 1.2 Η Υιοθέτηση της Οδηγίας Seveso I και II από το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο Η συνειδητοποίηση της σοβαρότητας των κινδύνων, που συνεπάγεται η βιοµηχανική δραστηριότητα και των δυσµενών επιπτώσεων ενός ατυχήµατος, στην ανθρώπινη ζωή και στο περιβάλλον, οδήγησαν στην ανάγκη υιοθέτησης, εκ µέρους της Ε.Ε., εξειδικευµένης νοµοθεσίας για την αντιµετώπιση ενός ΒΑΜΕ. Το ατύχηµα που συνέβη στην πόλη Seveso της Ιταλίας το 1976, ανέδειξε την ανάγκη για αναβάθµιση του τοµέα της ασφάλειας των βιοµηχανικών εγκαταστάσεων. Αν και το ατύχηµα αυτό, δεν ήταν το πρώτο στα γεωγραφικά πλαίσια της Ευρώπης, καθώς είχαν προηγηθεί άλλα δύο ΒΑΜΕ, το 1966 στην πόλη Feyzin της Γαλλίας και το 1974 στην πόλη Flixborough του Ηνωµένου Βασιλείου, ουσιαστικά αποτέλεσε την αφορµή για την έκδοση της πρώτης Ευρωπαϊκής Οδηγίας, για τη διαχείριση και αντιµετώπιση των µεγάλων βιοµηχανικών ατυχηµάτων. Η Οδηγία 82/501/ΕΟΚ, που ονοµάστηκε και Οδηγία Seveso I, υιοθετήθηκε τον Αύγουστο του 1982 από το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο και κλήθηκε, µέσω ενός συστήµατος, να αναγνωρίσει και να αντιµετωπίσει 9 «τον κίνδυνο ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης τον οποίο περικλείουν ορισµένες βιοµηχανικές δραστηριότητες καθώς και τον περιορισµό των συνεπειών τους για τον άνθρωπο και το περιβάλλον», αποτελώντας συνάµα µια σηµαντική δυναµική για την περαιτέρω ανησυχία και τον προβληµατισµό, σχετικά µε την προστασία του περιβάλλοντος στην Ευρώπη. Η βασικότερη καινοτοµία που εισήγαγε η εν λόγω Οδηγία, αφορούσε στο θέµα της ενηµέρωσης 10 και ευαισθητοποίησης του κοινού για θέµατα ΒΑΜΕ, διότι για πρώτη φορά σε ολόκληρη την Ευρώπη λαµβάνεται υπόψη η ασφάλεια των ανθρώπων που βρίσκονται εκτός των βιοµηχανικών εγκαταστάσεων. Μέχρι την ισχύ της Οδηγίας Seveso I, µόνο το προσωπικό των επικίνδυνων βιοµηχανικών δραστηριοτήτων, είχε δικαίωµα στην πληροφόρηση και σε καµία Ευρωπαϊκή χώρα αυτό το δικαίωµα, δεν ίσχυε για τους περιοίκους. Συνεπώς, µέσω της Οδηγίας Seveso I πήρε «σάρκα και οστά», η επιθυµία να αποφευχθεί στο µέλλον, η επανάληψη έλλειψης ενηµέρωσης των πολιτών, όπως είχε παρατηρηθεί στο οµώνυµο ατύχηµα. 9 Βλ. Οδηγία 82/501/ΕΟΚ, άρθρο 1, παρ Βλ. Οδηγία 82/501/ΕΟΚ, άρθρο 8 24

26 Ωστόσο, µετά τα σοβαρά ατυχήµατα στο εργοστάσιο της UNION CARBIDE στο Bhopal της Ινδίας το 1984 αλλά και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο στις εγκαταστάσεις της SANDOZ στην Ελβετία το 1985, που είχε ως αποτέλεσµα την οικολογική καταστροφή του ποταµού Ρήνου, η Οδηγία Seveso I, τροποποιήθηκε δύο φορές, µε τις Οδηγίες 87/216/ΕΟΚ στις 19 Μαρτίου 1987 και 88/610/ΕΟΚ στις 24 Νοεµβρίου Με τις τροποποιήσεις αυτές: o Μειώθηκαν ορισµένες κρίσιµες ποσότητες επικίνδυνων ουσιών, µε αποτέλεσµα να υπαχθούν στις διατάξεις της Οδηγίας Seveso I και άρα στις υποχρεώσεις που απορρέουν εξ αυτής, περισσότερες επικίνδυνες βιοµηχανικές εγκαταστάσεις που δραστηριοποιούνται στο έδαφος των κρατών µελών της Ε.Ε. o Για πρώτη φορά τέθηκε θέµα εκτίµησης των επιπτώσεων στο περιβάλλον, έπειτα από ένα µεγάλο βιοµηχανικό ατύχηµα Με την πάροδο του χρόνου διαπιστώθηκε η ανάγκη διεύρυνσης της Οδηγίας Seveso I, ώστε να καλύπτει ένα ευρύτερο πεδίο βιοµηχανικών δραστηριοτήτων και κινδύνων, γεγονός που κατέληξε στην υιοθέτηση της Οδηγίας Seveso II (96/82/ΕΚ), τον εκέµβριο του Η Οδηγία Seveso II ακολουθεί τις βασικές αρχές της Οδηγίας Seveso I και παράλληλα ενσωµατώνει κάποιες σηµαντικές θεσµικές αλλαγές, που συνοψίζονται στα κάτωθι: o Η Οδηγία Seveso I (82/501/EOK) αναφέρεται στους κινδύνους ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης που προέρχονται από ορισµένες βιοµηχανικές δραστηριότητες. Με την Οδηγία Seveso II (96/82/ΕΚ) εκτός από τις βιοµηχανικές εγκαταστάσεις, εξετάζονται και αποθηκευτικοί χώροι, όπου υπάρχουν επικίνδυνες ουσίες πάνω από µια ορισµένη κρίσιµη ποσότητα 11 o Πέραν από τις κατονοµαζόµενες ουσίες, σε ποσότητες άνω των οποίων µια εγκατάσταση υπάγεται στις διατάξεις της Οδηγίας Seveso II, θεσπίστηκε πρόσθετα και κατάλογος µε κατηγορίες ουσιών, ανάλογα µε τα χαρακτηριστικά τους (π.χ. τοξικά, εύφλεκτα, εκρηκτικά, επικίνδυνα για το περιβάλλον) o Αναφέρεται για πρώτη φορά στην Οδηγία Seveso II, η απαίτηση προς τα Κράτη- Μέλη (Κ/Μ), να λαµβάνουν υπόψη την πολιτική χρήσεων γης 12 (ζώνες δηµόσιας χρήσης/ ζώνες κατοικίας/ζώνες ιδιαίτερου φυσικού ενδιαφέροντος) 11 Βλ. Οδηγία 96/82/ΕΚ, άρθρο 3, παρ Βλ. Οδηγία 96/82/ΕΚ, άρθρο 12 25

27 o Επίσης, στην Οδηγία Seveso II αναφέρονται για πρώτη φορά τα κριτήρια που πρέπει να πληροί ένα ατύχηµα, προκειµένου να κοινοποιηθεί στην Επιτροπή 13 o Τέλος, η νέα Οδηγία παρέχει περισσότερες πληροφορίες σχετικά µε την εφαρµογή της πολιτικής πρόληψης ατυχηµάτων, το σύστηµα διαχείρισης της ασφάλειας στην εγκατάσταση αλλά και πληρέστερα στοιχεία για το περιεχόµενο της έκθεσης ασφαλείας που συντάσσεται από τον ασκούντα την εκµετάλλευση 14 Τα βιοµηχανικά ατυχήµατα όµως που επακολούθησαν, όπως η διαρροή κυανίου στο ούναβη λόγω του ατυχήµατος της Baia Mare στη Ρουµανία το 2000, το ατύχηµα µε τα πυροτεχνήµατα στην πόλη Enschede της Ολλανδίας το 2000 και η έκρηξη σε εργοστάσιο λιπασµάτων στην Τουλούζη το 2001, καθώς και µια σειρά µελετών που πραγµατοποίησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφορικά µε τις καρκινογόνες ουσίες, κατέδειξαν ότι η Οδηγία Seveso II έπρεπε να τροποποιηθεί. Η διεύρυνση του πεδίου εφαρµογής της Οδηγίας προς την κατεύθυνση των εργασιών αποθήκευσης πυροτεχνικών ουσιών, αποθήκευσης λιπασµάτων µε βάση το νιτρικό κάλιο, αποθήκευσης πετρελαιοειδών προϊόντων και εργασιών αποθήκευσης - επεξεργασίας στο πλαίσιο της εξορυκτικής δραστηριότητας, κρίθηκε αναγκαία. Η χρονολογική εξέλιξη των κυριότερων ΒΑΜΕ και του Ευρωπαϊκού θεσµικού πλαισίου παρουσιάζεται στον αµέσως επόµενο πίνακα. 13 Βλ. Οδηγία 96/82/ΕΚ, παράρτηµα VI 14 Βλ. Οδηγία 96/82/ΕΚ, άρθρα 7 και 9 26

28 Πίνακας 1 Χρονολογική Εξέλιξη των κυριότερων ΒΑΜΕ και του Ευρωπαϊκού Θεσµικού Πλαισίου 1966 Feyzin Γαλλία 1974 Flixborough Ηνωµένο Βασίλειο 1976 Seveso Ιταλία 1978 Three Mile Island Ηνωµένες Πολιτείες Αµερικής 1982 SEVESO I (82/501/ΕΟΚ) 1984 Mexicon City Μεξικό 1984 Bhopal Ινδία 1986 Basel Ελβετία 1987 Nantes Γαλλία 1987 Τροποποίηση 87/216/ΕΟΚ 1988 Τροποποίηση 88/610/ΕΟΚ 1996 SEVESO II (96/82/ΕΚ) 2000 Baia Mare Ρουµανία 2001 Toulouse Γαλλία 2003 Τροποποίηση 2003/105/ΕΚ Υιοθετώντας και την τελευταία τροποποίηση (2003/105/ΕΚ) της Οδηγίας Seveso II, τα 26 άρθρα της αναφέρουν συνοπτικά τα ακόλουθα: Άρθρο 1: αναγγέλλεται ο σκοπός της Οδηγίας, η οποία στοχεύει στην πρόληψη των µεγάλων ατυχηµάτων σχετιζοµένων µε επικίνδυνες ουσίες και στον περιορισµό των συνεπειών τους, έτσι ώστε να εξασφαλισθεί η διακοινοτική προστασία. Άρθρο 2: καθορίζεται το πεδίο εφαρµογής της Οδηγίας, το οποίο καλύπτει όλες τις βιοµηχανικές µονάδες που περιέχουν ποσότητες επικίνδυνων ουσιών, άνω ενός καθορισµένου ορίου. Άρθρο 3: δίδονται οι ορισµοί των σχετικών όρων της Οδηγίας, όπως «µονάδα», «εγκατάσταση», «ασκών την εκµετάλλευση», «επικίνδυνες ουσίες», «µεγάλο ατύχηµα», «κίνδυνος», «επικινδυνότητα», «αποθήκευση». Άρθρο 4: περιγράφονται οι δραστηριότητες που εξαιρούνται της εφαρµογής της Οδηγίας. Αυτές είναι: οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις, οι κίνδυνοι από ιοντίζουσα ακτινοβολία, 27

29 η µεταφορά επικίνδυνων ουσιών µέσω αγωγών, εκτός του χώρου των εγκαταστάσεων που εµπίπτουν στην Οδηγία η οδική, σιδηροδροµική, εσωτερική πλωτή, θαλάσσια ή αεροπορική µεταφορά και ενδιάµεση προσωρινή αποθήκευση επικίνδυνων ουσιών συµπεριλαµβανοµένης της φόρτωσης, εκφόρτωσης στις αποβάθρες, προβλήτες και σιδηροδροµικούς σταθµούς, εκτός του χώρου των εγκαταστάσεων που καλύπτονται από την Οδηγία η αναζήτηση και εκµετάλλευση ορυκτών και υδρογονανθράκων στη θάλασσα η ανίχνευση, εξόρυξη και επεξεργασία ορυκτών σε ορυχεία, λατοµεία ή µέσω γεωτρήσεων εξαιρουµένων, των εργασιών χηµικής και θερµικής επεξεργασίας στις οποίες υπεισέρχονται επικίνδυνες ουσίες οι χώροι υγειονοµικής ταφής αποβλήτων εξαιρουµένων, των εν ενεργεία εγκαταστάσεων διάθεσης υπολειµµάτων, οι οποίες περιέχουν επικίνδυνες ουσίες Άρθρο 5: καθορίζονται οι υποχρεώσεις του ασκούντος την εκµετάλλευση που περιλαµβάνουν, τη λήψη των απαραίτητων µέτρων για την πρόληψη των µεγάλων ατυχηµάτων και την απόδειξη, κατά τη διάρκεια των επιθεωρήσεων από την «αρµόδια αρχή» κάθε Κ/Μ της Ε.Ε., ότι έχει λάβει όλα τα προβλεπόµενα εκ της παρούσης µέτρα. Άρθρο 6: ορίζεται η υποχρέωση του ασκούντος την εκµετάλλευση να κοινοποιεί στην «αρµόδια αρχή» του Κ/Μ όπου ανήκει, στοιχεία που αφορούν την µονάδα και τη φύση των επικίνδυνων ουσιών που αυτή διαχειρίζεται καθώς και να ενηµερώνει για οποιαδήποτε τροποποίηση, µεταβολή ή οριστική παύση λειτουργίας της εγκατάστασης. Τα στοιχεία που κοινοποιούνται πρέπει να αναφέρονται υποχρεωτικά στα κάτωθι: στο όνοµα και στην εµπορική επωνυµία του ασκούντος την εκµετάλλευση και στην πλήρη διεύθυνση της µονάδας στην έδρα του ασκούντος την εκµετάλλευση και στην πλήρη διεύθυνση στο όνοµα και στα καθήκοντα του υπευθύνου της µονάδας, εφόσον δεν είναι ο προαναφερόµενος επαρκείς πληροφορίες για την αναγνώριση των επικίνδυνων ουσιών ή της κατηγορίας των στην ποσότητα και στη φυσική µορφή των επικίνδυνων ουσιών που διαθέτει 28

30 στη δραστηριότητα που ασκείται στην εγκατάσταση ή στον χώρο αποθήκευσης στο άµεσο περιβάλλον της µονάδας Άρθρο 7: ορίζεται η υποχρέωση σύνταξης, εκ του ασκούντος την εκµετάλλευση, εγγράφου όπου αναφέρεται η εφαρµοζόµενη πολιτική για την πρόληψη µεγάλου ατυχήµατος. Άρθρο 8: καλύπτει την έννοια του «πολλαπλασιαστικού αποτελέσµατος». Κάθε Κ/Μ µεριµνά ώστε «αρµόδια αρχή» του, να προσδιορίζει τις βιοµηχανικές δραστηριότητες που αυξάνουν την πιθανότητα πρόκλησης ατυχήµατος µεγάλης έκτασης, λόγω της θέσης τους και της µεταξύ τους εγγύτητας Άρθρο 9: καθορίζεται η υποχρέωση του ασκούντος την εκµετάλλευση, να υποβάλλει στην «αρµόδια αρχή» του Κ/Μ όπου ανήκει, έκθεση ασφαλείας ούτως ώστε: να καταδεικνύεται ότι εφαρµόζεται µια πολιτική πρόληψης µεγάλων ατυχηµάτων και ότι υφίσταται ένα σύστηµα διαχείρισης ασφαλείας στην εγκατάσταση να εξασφαλίζεται επαρκής πληροφόρηση της «αρµόδιας αρχής», ώστε να µπορεί να αποφασίζει για τον σχεδιασµό χρήσεων γης να καταδεικνύεται ότι υπάρχουν εσωτερικά σχέδια έκτακτης ανάγκης και ότι παρέχονται επαρκή στοιχεία στην «αρµόδια αρχή», για την εκπόνηση εξωτερικού σχεδίου έκτακτης ανάγκης Να αποδεικνύεται ότι ο σχεδιασµός, η κατασκευή και η λειτουργία των εγκαταστάσεων, παρέχουν επαρκή ασφάλεια και αξιοπιστία Η έκθεση ασφαλείας περιλαµβάνει τα στοιχεία που αναφέρονται στο παράρτηµα IΙ της Οδηγίας και τα οποία πρέπει να επικαιροποιούνται τουλάχιστον κάθε 5 έτη. Άρθρο 10: απαιτεί ο ασκών την εκµετάλλευση, σε περίπτωση µετατροπών της εγκατάστασης ή αλλαγών που αφορούν τις επικίνδυνες ουσίες, να αναθεωρεί την πολιτική πρόληψης µεγάλων ατυχηµάτων, τα διαχειριστικά συστήµατα ασφαλείας, την έκθεση ασφαλείας και να ενηµερώνει την «αρµόδια αρχή» για την αναθεώρηση, πριν την υλοποίηση των µετατροπών Άρθρο 11: το άρθρο αυτό περιέχει τους ξεκάθαρους στόχους των σχεδίων έκτακτης ανάγκης, για το περιεχόµενο των οποίων λεπτοµέρειες αναφέρονται στο παράρτηµα IV Οδηγίας. Η ευθύνη κατάρτισης των εσωτερικών σχεδίων έκτακτης ανάγκης ανήκει στον ασκούντα την εκµετάλλευση, ενώ τα εξωτερικά σχέδια έκτακτης ανάγκης 29

31 καταρτίζονται από τις αρχές που ορίζει το κάθε Κ/Μ. Τα σχέδια έκτακτης ανάγκης πρέπει να εξετάζονται, να δοκιµάζονται και να αναθεωρούνται από τον ασκών την εκµετάλλευση και τις οριζόµενες αρχές, ανά τακτά χρονικά διαστήµατα και όχι µεγαλύτερα των 3 ετών Άρθρο 12: το άρθρο αυτό συσχετίζει, τον στόχο της πρόληψης των µεγάλων ατυχηµάτων µε τον σχεδιασµό των χρήσεων γης, έτσι ώστε µακροπρόθεσµα, να διατηρηθούν οι κατάλληλες αποστάσεις µεταξύ των µονάδων, που καλύπτονται από την παρούσα Οδηγία Άρθρο 13: θέτει την υποχρέωση ενηµέρωσης τόσο του κοινού όσο και όµορων κρατών που ενδέχεται να πληγούν από µεγάλο ατύχηµα σε µονάδα αναφερόµενη στο άρθρο 9. Στο κοινό θα πρέπει να παρέχονται τακτικά, µονίµως και χωρίς αίτηση οι πληροφορίες που αναφέρονται στο παράρτηµα V της Οδηγίας, ενώ σε ορισµένες περιπτώσεις θα µπορεί να εκφράζει και τη γνώµη του. Το µέγιστο χρονικό διάστηµα που µεσολαβεί µεταξύ δύο ανανεώσεων της πληροφόρησης του κοινού, δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τα 5 έτη. Επιπρόσθετα, η έκθεση ασφαλείας θα πρέπει να δηµοσιοποιείται. Στα όµορα κράτη, που ενδέχεται να υποστούν τις διασυνοριακές συνέπειες µεγάλου ατυχήµατος, θα πρέπει να γνωστοποιούνται επαρκείς πληροφορίες, ώστε να εφαρµόσουν τον κατάλληλο σχεδιασµό στα σχεδία έκτακτης ανάγκης και χρήσεων γης. Τέλος, το άρθρο διασφαλίζει και την εµπιστευτικότητα των πληροφοριών που διαθέτει ο ασκών την εκµετάλλευση, υπό προϋποθέσεις. Άρθρο 14: στην περίπτωση που συµβεί ένα µεγάλο βιοµηχανικό ατύχηµα, το άρθρο ορίζει την υποχρέωση που έχει ο ασκών την εκµετάλλευση, να παρέχει στοιχεία προς την «αρµόδια αρχή» του Κ/Μ όπου ανήκει, σχετικά µε: τις περιστάσεις του ατυχήµατος τις ενεχόµενες επικίνδυνες ουσίες την εκτίµηση των επιπτώσεων του ατυχήµατος για τον άνθρωπο και για το περιβάλλον τα ληφθέντα µέτρα έκτακτης ανάγκης τα πρόσθετα στοιχεία που µια διεξοδικότερη έρευνα µπορεί να αποκαλύψει Το κάθε Κ/Μ από την πλευρά του, µέσω της «αρµόδιας αρχής» που έχει ορίσει, φροντίζει για την συλλογή µέσω επιθεωρήσεων ή ερευνών, των απαραίτητων πληροφοριών για την πλήρη ανάλυση των τεχνικών, οργανωτικών και διαχειριστικών πτυχών του µεγάλου ατυχήµατος 30

32 Άρθρο 15: τα Κ/Μ στην περίπτωση που ένα µεγάλο βιοµηχανικό ατύχηµα λάβει χώρα στο έδαφός τους, υποχρεούνται να ενηµερώσουν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και να της παρέχουν διευκρινίσεις, σχετικά µε: την ηµεροµηνία, την ώρα και τον τόπο του µεγάλου ατυχήµατος, µαζί µε το ονοµατεπώνυµο του ασκούντος την εκµετάλλευση και τη διεύθυνση της συγκεκριµένης µονάδας την περιγραφή των περιστάσεων του ατυχήµατος, µε µνεία των επικίνδυνων ουσιών και των άµεσων επιπτώσεων για τον άνθρωπο και το περιβάλλον την περιγραφή των ληφθέντων µέτρων έκτακτης ανάγκης και των απαραίτητων άµεσων προφυλάξεων για την αποφυγή επανάληψης του ατυχήµατος την ονοµασία και τη διεύθυνση της «αρχής» που είναι υπεύθυνη Άρθρο 16: καθορίζεται η «αρµόδια αρχή», δίνοντας τη δυνατότητα σε κάθε Κ/Μ να ορίσει το ίδιο, την αρχή που επιθυµεί να είναι υπεύθυνη για την εκτέλεση των καθηκόντων, που ορίζει η παρούσα Οδηγία Άρθρο 17: αναφέρεται στο καθήκον της «αρµόδιας αρχής» κάθε Κ/Μ, να απαγορεύει τη λειτουργία ή την έναρξη λειτουργίας µιας µονάδας ή αποθήκης, εάν ο ασκών την εκµετάλλευση δεν έχει υποβάλει εµπρόθεσµα την κοινοποίηση και τις εκθέσεις ή αν τα µέτρα που έχει λάβει, µε σκοπό την πρόληψη των κινδύνων, είναι σαφώς ανεπαρκή Άρθρο 18: αναφέρεται στο καθήκον των «αρµόδιων αρχών» κάθε Κ/Μ, να οργανώνουν σύστηµα επιθεωρήσεων, σύµφωνα µε τον τύπο της συγκεκριµένης µονάδας που πρόκειται να ελεγχθεί, που να πληροί τις ακόλουθες προϋποθέσεις: το πρόγραµµα των επιθεωρήσεων πρέπει να προβλέπει µία επιτόπια επιθεώρηση, για κάθε µονάδα που εµπίπτει στις διατάξεις της παρούσης Οδηγίας, κάθε 12 µήνες µετά από κάθε επιθεώρηση, η «αρµόδια αρχή» συντάσσει έκθεση όπου είναι αναγκαίο, κάθε επιθεώρηση που διενεργείται από την «αρµόδια αρχή», θα παρακολουθείται από κοινού µε τη διεύθυνση της µονάδας 31

33 Άρθρο 19: τα Κ/Μ από κοινού µε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αναπτύσσουν σχέση ανταλλαγής πληροφοριών. Πιο συγκεκριµένα, τα Κ/Μ παρέχον πληροφορίες για το σύνολο των εγκαταστάσεων που εµπίπτουν στην παρούσα Οδηγία και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, είναι αρµόδια για τη δηµιουργία και τήρηση βάσης δεδοµένων. Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, καταρτίζει και τηρεί µητρώο, που περιέχει όλες τις πληροφορίες για τα µεγάλα ατυχήµατα, τα οποία συνέβησαν στην επικράτεια των Κ/Μ. Η πρόσβαση στο µητρώο αυτό, είναι ελεύθερη. Άρθρο 20: το άρθρο αυτό ορίζει τις περιπτώσεις υπό τις οποίες, οι πληροφορίες που συγκεντρώνει η «αρµόδια αρχή» κάθε Κ/Μ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, δύναται να τηρηθούν εµπιστευτικές και να µην τεθούν στη διάθεση, κάθε αιτούντος φυσικού ή νοµικού προσώπου. Άρθρο 21 και Άρθρο 22: περιέχουν διατάξεις σχετικά µε τον τρόπο που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, προχωρά στην προσαρµογή των παραρτηµάτων της Οδηγίας, σύµφωνα µε την τεχνική εξέλιξη καθώς και στην ανάπτυξη εναρµονισµένων κοινοτικών προδιαγραφών Άρθρο 23: καθορίζεται η χρονική διάρκεια ισχύος της Οδηγίας Seveso I (82/501/EOK) µέχρι 24 µήνες, µετά την εφαρµογή της παρούσας Οδηγίας Άρθρο 24: καθορίζεται η υποχρέωση των Κ/Μ, εντός 24 µηνών, να προχωρήσουν στις αναγκαίες νοµοθετικές, κανονιστικές και διοικητικές ρυθµίσεις για την συµµόρφωσή του εσωτερικού τους δικαίου, µε την εν λόγω Οδηγία Άρθρο 25: η παρούσα Οδηγία τίθεται σε ισχύ, την 20 η ηµέρα από τη δηµοσίευσή της, στην Επίσηµη Εφηµερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ( ) Άρθρο 26: η παρούσα Οδηγία απευθύνεται στα Κ/Μ της Ε.Ε. 32

34 1.3 Σύνοψη Κεφαλαίου Στη σύγχρονη κοινωνία παρατηρείται το εξής παράδοξο: από τη µια πλευρά η αυξανόµενη πρόοδος των επιστηµών και της ιατρικής καθιστούν την ανθρώπινη διαβίωση ασφαλέστερη, και από την άλλη πλευρά, η ίδια η επιστήµη εµπεριέχει την επικινδυνότητα, µέσω των αστοχιών της τεχνολογίας, που επιφέρουν τεχνολογικές καταστροφές. Η εξέταση της διαχρονικής πορείας των τεχνολογικών και των βιοµηχανικών ατυχηµάτων που συνέβησαν τόσο σε παγκόσµιο όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, καταλήγει σε ένα και µόνο συµπέρασµα: τα βιοµηχανικά ατυχήµατα εµφανίζονται όλο και µε µεγαλύτερη συχνότητα, παρά τις βελτιώσεις που έχουν σηµειωθεί τα τελευταία χρόνια στα συστήµατα ασφαλείας. Το συµπέρασµα αυτό οδήγησε, στα πλαίσια της Ε.Ε., στην υιοθέτηση και εφαρµογή της Οδηγίας Seveso I (82/501/EOK), αποτελώντας ουσιαστικά την πρώτη προσπάθεια του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου προς την κατεύθυνση της πρόληψης των µεγάλων βιοµηχανικών ατυχηµάτων και του µετριασµού των συνεπειών τους, στον άνθρωπο και στο περιβάλλον. Για την υλοποίηση αυτού του στόχου, αξιολογήθηκε ως ιδιαιτέρως σηµαντική, η κατάρτιση και η πληροφόρηση των ατόµων που θα ήταν δυνατόν να προσβληθούν από ένα ατύχηµα, προερχόµενο από µια βιοµηχανική δραστηριότητα, γεγονός που οδήγησε στην ενσωµάτωση µιας σηµαντικής καινοτοµίας: αυτής, της ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού που κατοικεί πλησίον βιοµηχανικών εγκαταστάσεων, για θέµατα ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης. Και ενώ η συγκεκριµένη καινοτοµία, εισήχθη στην Οδηγία Seveso I ως γενική αναφορά, µέσω της διαδοχικής εξέλιξης αυτής της πρώτης Οδηγίας, καθορίστηκε επακριβώς η διαδικασία και ο τρόπος ενηµέρωσης του κοινού από τις αρµόδιες αρχές, καταλήγοντας εποµένως σήµερα, να αποτελεί η Οδηγία Seveso II (96/82/ΕΚ), την ισχύουσα Κοινοτική νοµοθεσία για την πρόληψη των ΒΑΜΕ και τον τρόπο ενηµέρωσης των πολιτών. Ο λόγος για τον οποίο αποδίδεται τόσο µεγάλη σηµασία στην πληροφόρηση του κοινού σχετικά µε τους κινδύνους και δη, µε αυτούς που απορρέουν από µια βιοµηχανική δραστηριότητα, εξετάζεται στο αµέσως επόµενο κεφάλαιο. 33

35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΣΗΜΑΣΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΟΥ ΚΙΝ ΥΝΟΥ 34

36 2.1 Η έννοια του Κινδύνου Με δεδοµένο, ότι κανένα άτοµο δεν είναι δυνατόν να ζει σε απόλυτα ασφαλές περιβάλλον και να µην διατρέχει τον παραµικρό δυνητικό κίνδυνο, είτε αυτός αναφέρεται στην ανθρώπινη ζωή, είτε στο περιβάλλον είτε τέλος στα ίδια τα οικονοµικά αγαθά, η έννοια του µηδενικού κινδύνου, δεν υφίσταται. Η απόδοση της έννοιας του κινδύνου, είναι µια πολύπλοκη διαδικασία, που µία µόνο επιστηµονικά αποδεκτή προσέγγιση του, πολύ σπάνια µπορεί να αντικατοπτρίσει ικανοποιητικά την πραγµατικότητα 15. Ο ορισµός του κινδύνου χρωµατίζεται ανάλογα µε την ειδίκευση, το εννοιολογικό υπόβαθρο αλλά και τους στόχους εκείνων οι οποίοι τoν διατυπώνουν. Η πλέον αποδεκτή απόδοση της έννοιας του κινδύνου 16, στο πεδίο των φυσικών και τεχνολογικών καταστροφών, είναι αυτή του Keith Smith (1998): «Κίνδυνος είναι ο συνδυασµός της πιθανότητας εκδήλωσης µιας απειλής (στο πεδίο των τεχνολογικών καταστροφών αναφέρεται στη διαρροή τοξικών ουσιών, έκρηξη ή πυρκαγιά) µε τις απώλειες που συνεπάγεται για τα στοιχεία που ενσωµατώνουν ανθρώπινη αξία, λόγω της ποικιλότροπης έκθεσής τους σε αυτήν την απειλή». Ο ανωτέρω ορισµός απεικονίζεται ως µαθηµατική συνάρτηση της µορφής: R = P * L (1) όπου R: κίνδυνος P: η πιθανότητα να πραγµατοποιηθεί µια εν δυνάµει απειλή (διαρροή/ έκρηξη/ πυρκαγιά) L: το µέγεθος της ζηµιάς ή/και των απωλειών που αυτή επιφέρει Αν όλα τα καταστροφικά γεγονότα είχαν τα ίδια αποτελέσµατα (L), τότε θα ήταν αρκετό για τον προσδιορισµό ενός κινδύνου, να υπολογιστεί µόνο η συχνότητα εµφάνισής τους (P), βάσει ιστορικών στοιχείων και στατιστικών µεθόδων. 15 Βλ. Λέκκας Ε., 2000 σελ Βλ. Σαπουντζάκη Κ., 2007 σελ

37 Ωστόσο, τα ενδεχόµενα, από έναν κίνδυνο, καταστροφικά αποτελέσµατα (L), ποικίλλουν ως προς το µέγεθός τους, ανάλογα µε τον βαθµό της κοινωνικής τρωτότητας και τον βαθµό έκθεσης στον κίνδυνο. Ως Βαθµός Τρωτότητας ορίζεται «η τάση ή η επιρρέπεια για εµφάνιση απωλειών σε περίπτωση εξωτερικής πίεσης» και εµπεριέχει κατά τον Kenneth Hewitt (1997) πολλούς παράγοντες όπως: o Έκθεση σε απειλές και επικινδυνότητες λόγω του επαγγέλµατος, του τρόπου ζωής, της γεωγραφικής θέσης κατοίκησης ή απασχόλησης o Φυσικές αδυναµίες και ευπάθειες λόγω γενετικής προδιάθεσης, κατάστασης αναπηρίας o οµικές αδυναµίες όπως φτώχεια, εξάρτηση, έλλειψη δυνατοτήτων και δικαιωµάτων o Έλλειψη αµυντικής ικανότητας λόγω απουσίας µέσων και βοήθειας για την αντιµετώπιση ή αποφυγή κινδύνων o Έλλειψη ικανοτήτων αντίδρασης λόγω άγνοιας ή λόγω παρεµπόδισης αντίδρασης o Έλλειψη ισχύος λόγω αδυναµίας επιρροής των πηγών του κινδύνου Ως Βαθµός Έκθεσης στον κίνδυνο, µπορεί να θεωρηθεί «το ποσοστό κάλυψης ή και κατοίκησης περιοχών αυξηµένου κινδύνου, από ανθρώπους ή από δραστηριότητες υψηλής ανθρώπινης αξίας» Βλ. Σαπουντζάκη Κ., 2007 σελ.25 και σελ

38 2.2 Η ιαδικασία ιαχείρισης Κινδύνου ιαδικασία ιαχείρισης Κινδύνου Εφόσον ο κίνδυνος αφ εαυτού δεν µπορεί να εξαλειφθεί, καθώς αποτελεί αναπόσπαστο κοµµάτι της ανθρώπινης ζωής και των καθηµερινών ανθρώπινων δραστηριοτήτων, η µόνη εναλλακτική λύση που υπάρχει, είναι ο κίνδυνος να µπορεί να αναγνωριστεί, να διαχειριστεί και συνεπώς να ελεγχθεί. Η διαδικασία διαχείρισης του κινδύνου, δεν αποτέλεσε από πάντα έννοια ενταγµένη στην κοινωνική ζωή, εν αντιθέσει µε την έννοια του κινδύνου. Ο Cavello και ο Munpower (1985) εντόπισαν, περί το π.χ., την πρώτη ένδειξη συστηµατικής εφαρµογής της διαδικασίας διαχείρισης του κινδύνου, από τον λαό των Ασσυρίων στην κοιλάδα των ποταµών Τίγρη και Ευφράτη 18. Η ιαχείριση Κινδύνου είναι «µια διαδικασία εντοπισµού των κινδύνων και λήψης αποφάσεων σχετικά µε το τι πρέπει να γίνει, έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι απειλές για την ανθρώπινη ζωή, την περιουσία και το περιβάλλον» 19 και επεκτείνεται σε τέσσερα (συχνά επικαλυπτόµενα) χρονολογικά στάδια 20 : 1. Πρόληψη και µετριασµός επιπτώσεων: περιλαµβάνει µια µεγάλη ποικιλία δραστηριοτήτων όπως κανονισµοί, σχεδιασµός σχεδίων έκτακτης ανάγκης, κατάρτιση σχεδίων εκκένωσης, κατασκευή έργων µε υψηλό βαθµό προστασίας 2. Ετοιµότητα: περιλαµβάνει το σύνολο των ρυθµίσεων που αντικατοπτρίζουν το βαθµό ετοιµότητας των υπηρεσιών και των πόρων που πρέπει να κινητοποιηθούν, προκειµένου να αντιµετωπίσουν αποτελεσµατικά τον κίνδυνο και να ελαχιστοποιήσουν τις επιπτώσεις του 3. Αντιµετώπιση: αφορά στο σύνολο των δράσεων που υλοποιούνται κατά τη διάρκεια και αµέσως µετά το καταστρεπτικό γεγονός µε σκοπό την εξάλειψη του ή/και το µετριασµό των επιπτώσεών του 18 Βλ. Recchia V., 1999 σελ.6 19 Βλ. Λέκκας Ε., 2000 σελ Βλ. Κατσικόπουλος Π., 2008 σελ 2 37

39 4. Αποκατάσταση: πρόκειται για τις δραστηριότητες µε τις υποστηρίζονται οι πληγείσες περιοχές στην ανακατασκευή των υποδοµών και διασφαλίζεται η επάνοδος, στην προ της καταστροφής κατάσταση από οικονοµικής, κοινωνικής και ψυχολογικής πλευράς Τα τέσσερα χρονολογικά στάδια στα οποία επεκτείνεται η ιαδικασία ιαχείρισης του Κινδύνου, παρουσιάζονται στο παρακάτω σχήµα, αποτυπώνοντας εµφανώς το γεγονός πως πρόκειται για έναν «ανοικτό κύκλο», χωρίς αρχή και τέλος, διαµορφώνοντας έτσι µια συνεχή διαδικασία. Σχήµα 1 Χρονολογικά Στάδια της ιαδικασίας ιαχείρισης Κινδύνου Πρόληψη & Μετριασµός Επιπτώσεων Ετοιµότητα Καταστροφή Αποκατάσταση Αντιµετώπιση Πηγή: Shaluf I., 2008 σελ

40 Η ιαδικασία ιαχείρισης Κινδύνου αναπτύσσεται ακολουθώντας τα βήµατα, όπως αποτυπώνονται στο ακόλουθο διάγραµµα: ιάγραµµα 1 Βήµατα της ιαδικασίας ιαχείρισης Κινδύνου Αναγνώριση Κινδύνου Εκτίµηση Έκθεσης Εκτίµηση Επιπτώσεων Εκτίµηση Κινδύνου Κατηγοριοποίηση Κινδύνου Ανάλυση Κινδύνου- Οφέλους Μείωση Κινδύνου Έλεγχος- Παρακολούθηση Πηγή: Recchia V., 1999 σελ

41 Τα βήµατα της ιαδικασίας ιαχείρισης Κινδύνου, περιληπτικά, επεξηγούνται ως κάτωθι: o Η Αναγνώριση του Κινδύνου, είναι η διάκριση και η επιλογή από ένα σύνολο απειλών, εκείνης, που λόγω διαφόρων παραγόντων είναι πιθανότερο να συµβεί o Η Εκτίµηση της Έκθεσης, είναι ο καθορισµός του βαθµού του κινδύνου στον οποίον οι άνθρωποι ή/και το περιβάλλον ενδέχεται να εκτεθούν o Η Εκτίµηση των Επιπτώσεων, είναι η αξιολόγηση της σχέσης που προκύπτει µεταξύ, του βαθµού έκθεσης σε έναν κίνδυνο και της σοβαρότητας των επιπτώσεων, που αυτός ο βαθµός έκθεσης επιφέρει o Η Εκτίµηση του Κινδύνου, είναι η ποσοτικοποίηση της πιθανότητας να λάβει χώρα µια απειλή, σε συνδυασµό µε τη σοβαρότητα των επιπτώσεων που αυτή συνεπάγεται o Η Κατηγοριοποίηση του Κινδύνου, είναι η αξιολόγηση της εκτίµησης που προηγήθηκε, προκειµένου εν συνεχεία να αποφασιστεί, αν πρέπει να ληφθούν µέτρα για τη µείωση του κινδύνου ή όχι o Η Ανάλυση Κινδύνου - Οφέλους, είναι το στάδιο κατά το οποίο πρέπει να ληφθεί υπόψη, όχι µόνο η αξιολόγηση της εκτίµησης του κινδύνου, αλλά και άλλοι παράγοντες όπως κοινωνικοί- πολιτικοί παράγοντες, το κόστος και η τυχόν επιστηµονική αβεβαιότητα o Η Μείωση Κινδύνου, αναφέρεται στα µέτρα που πρέπει να ληφθούν και να εφαρµοστούν, ώστε να προστατευτεί ο άνθρωπος και το περιβάλλον, από τον κίνδυνο που αναγνωρίστηκε o Ο Έλεγχος, είναι η διαδικασία της συνεχούς παρατήρησης της πορείας υλοποίησης των επιδιωκόµενων στόχων, σύµφωνα µε ένα προκαθορισµένο σχέδιο 40

42 2.2.2 Εκτίµηση και Αντίληψη Κινδύνου i Εκτίµηση Κινδύνου Από τα βήµατα όπως αποτυπώθηκαν στην προηγούµενη ενότητα, η Εκτίµηση Κινδύνου, είναι η κρίσιµη συνιστώσα της όλης διαδικασίας, καθώς αποτελεί το αντικειµενικό κοµµάτι του συστήµατος διαχείρισης κινδύνου, το οποίο προσδιορίζει την κατηγοριοποίηση του κινδύνου και εν τέλει την αναγκαιότητα ή µη, για διαχείριση του κινδύνου δηλαδή για την λήψη αποφάσεων ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι απειλές για την ανθρώπινη ζωή, την περιουσία και το περιβάλλον. Η Εκτίµηση Κινδύνου, είναι «µια τυπική µέθοδος καθορισµού του βαθµού του κινδύνου και αναφέρεται στην πιθανότητα εκδήλωσης ενός καταστροφικού γεγονότος και τις συνέπειές του». Πρόκειται για µια τεχνική εξειδικευµένη εργασία, που εφαρµόζεται από ειδικούς επιστήµονες και που προσπαθεί να αποκλείσει όλες τις συγκινησιακές απόψεις. Ωστόσο, είναι σοβαρό το ενδεχόµενο, οι µη ειδικοί πολίτες να έχουν διαφορετική από εκείνη των επιστηµόνων αντίληψη του κινδύνου, βασιζόµενη σε συναισθηµατικούς και υποκειµενικούς παράγοντες. 41

43 2.2.2.ii Αντίληψη Κινδύνου Η Αντίληψη εποµένως που έχουν οι πολίτες για την έννοια του κινδύνου είναι εντελώς διαφορετική από την εκτίµησή του. Η αντίληψη του κινδύνου και των καταστροφών που αυτός µπορεί να προκαλέσει, εξαρτάται από ένα πλήθος παραµέτρων 21 όπως: o Η εµπειρία του παρελθόντος: όταν η προσωπική εµπειρία από ένα καταστροφικό γεγονός του παρελθόντος απουσιάζει, τότε τα άτοµα µαθαίνουν για τα καταστροφικά γεγονότα από έµµεσες πηγές, για παράδειγµα µέσω των µέσων µαζικής επικοινωνίας και τείνουν να υποεκτιµούν τον κίνδυνο. o Εθελοντικός (εκούσιος) και Μη Εθελοντικός (ακούσιος) κίνδυνος: ο άνθρωπος τείνει να αντιδρά διαφορετικά στους κινδύνους στους οποίους εκτίθεται εκούσια απ ότι σε αυτούς που του επιβάλλονται από εξωτερικούς και άγνωστους σε αυτόν παράγοντες. Σύµφωνα µε µελέτες (Glickman T.S., Gough M., 1990) το κοινό επιθυµεί να εκτεθεί σε εκούσιους κινδύνους, 1000 φορές περισσότερο, απ ότι σε ακούσιους. Για παράδειγµα, εθελοντικοί κίνδυνοι όπως η οδήγηση και το κάπνισµα είναι αποδεκτοί, παρότι ο κίνδυνος θανάτου που συνεπάγονται είναι 1 προς άτοµα το χρόνο. Αντίθετα, µη εθελοντικοί κίνδυνοι, όπως η εγκατάσταση µιας βιοµηχανίας πλησίον µιας κατοικηµένης περιοχής, δεν γίνονται το ίδιο αποδεκτοί. o Κίνδυνος ελεγχόµενος από τον ενδιαφερόµενο και κίνδυνος ελεγχόµενος από τρίτους: τα άτοµα τείνουν να είναι αισιόδοξα απέναντι σε ενδεχόµενα που επηρεάζονται - ελέγχονται από την ίδια τους την συµπεριφορά. Ο κίνδυνος που ελέγχεται από τρίτους γίνεται λιγότερο αποδεκτός, απ ότι ο κίνδυνος που ελέγχεται από τον ίδιο τον ενδιαφερόµενο. Τα άτοµα θέλουν να έχουν υπό έλεγχο, όχι µόνο την αρχική απόφαση αλλά και όλη την επικίνδυνη διαδικασία. Αυτό ωστόσο, δεν είναι πάντοτε εφικτό. Αλλά η παροχή στο κοινό, αξιόπιστων διαβεβαιώσεων σχετικά µε το σύστηµα ελέγχου και ασφάλειας, αναµένεται να αυξήσει σε κάποιο βαθµό την αποδοχή. o Χρόνιος και Στιγµιαίος κίνδυνος: στιγµιαίος είναι ο κίνδυνος χαµηλής πιθανότητας, που αν ωστόσο λάβει χώρα, επιφέρει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία και στο περιβάλλον σε άµεσο χρόνο. Χρόνιος είναι ο κίνδυνος υψηλής πιθανότητας, που αν 21 Βλ. Recchia V., 1999 σελ

44 ωστόσο λάβει χώρα, επιφέρει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία και στο περιβάλλον για µια παρατεταµένη χρονική περίοδο (που µπορεί να διαρκεί από µερικές ηµέρες έως και χρόνια). Γενικά, οι στιγµιαίοι κίνδυνοι είναι υπερεκτιµώµενοι. o Τύπος της καταστροφής: τα άτοµα αντιδρούν διαφορετικά στις φυσικές καταστροφές έναντι των ανθρωπογενών καταστροφών. Τα τεχνολογικά ατυχήµατα συγκρινόµενα µε τις φυσικές καταστροφές, χαρακτηρίζονται από µεγάλες περιόδους «stress» και από µια υπερεκτίµηση του κινδύνου. o ίκαιος και Άδικος κίνδυνος: κίνδυνοι που θεωρούνται ως άδικοι, γίνονται λιγότερο αποδεκτοί εν συγκρίσει µε κινδύνους, που γίνονται αντιληπτοί ως δίκαιοι. Ένας πρακτικός τρόπος να επιτύχει µια κοινότητα ισότητα και δικαιοσύνη, είναι να διαπραγµατευτεί κατάλληλα οφέλη, ως ανταπόδοση στον κίνδυνο που αναλαµβάνει, φιλοξενώντας µια επικίνδυνη βιοµηχανική δραστηριότητα. Σε µια θεωρητικά ελεύθερη αγορά, η διαπραγµατευόµενη τιµή για τη φιλοξενία µιας επικίνδυνης εγκατάστασης εντός των ορίων µιας κοινότητας, θα εξασφάλιζε µια δίκαιη µεταβίβαση. Το σηµείο που πρέπει ωστόσο να τονιστεί εδώ, είναι ότι τα ανταποδοτικά οφέλη δεν εξαλείφουν στην ουσία τον κίνδυνο που αντιµετωπίζει η εν λόγω κοινότητα απλά µειώνουν την αντίληψη κινδύνου και το µέγεθος του φόβου. o Αντιληπτός και Μη Αντιληπτός κίνδυνος: η έκθεση σε τοξικές ουσίες ανήκει στις πιο επίφοβες απειλές. Ο λόγος γι αυτό δίνεται από το γεγονός ότι, οι κίνδυνοι που δεν γίνονται αντιληπτοί από τις αισθήσεις προκαλούν µεγαλύτερο φόβο και κατά συνέπεια υπερεκτίµηση του κινδύνου διότι το κοινό τους αντιλαµβάνεται µε µακροσκοπική οπτική, ως απειλητικούς για την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη. o Αξιοµνηµόνευτος και Μη Αξιοµνηµόνευτος κίνδυνος: ψυχολογικές έρευνες καταδεικνύουν ότι τα άτοµα συχνά υπερεκτιµούν κινδύνους που προκάλεσαν δραµατικές καταστροφές και αυτή η υπερεκτίµηση οφείλεται στην καλύτερη ενθύµηση των εν λόγω γεγονότων. Οποιοσδήποτε παράγων που καθιστά έναν κίνδυνο αξιοµνηµόνευτο, όπως η εκτεταµένη κάλυψή του από τα Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης (Μ.Μ.Ε.), ενδέχεται να επηρεάσει την αντίληψη του κοινού. Οι παράµετροι που διαµορφώνουν την αντίληψη του κινδύνου από το κοινό και οι οποίες την διαφοροποιούν από την εκτίµηση κινδύνου των ειδικών επιστηµόνων, παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στον παρακάτω πίνακα. 43

45 Πίνακας 2 Παράµετροι διαµόρφωσης της αντίληψης κινδύνου από το κοινό Αντίληψη Κινδύνου Περισσότερος αποδεκτός κίνδυνος Ύπαρξη εµπειρίας Εθελοντικός Έλεγχος από τον ενδιαφερόµενο Χρόνιος Φυσικός Αντιληπτός Μη αξιοµνηµόνευτος Λιγότερο αποδεκτός κίνδυνος Απουσία εµπειρίας Ακούσιος Έλεγχος από τρίτους Στιγµιαίος Τεχνολογικός Μη αντιληπτός Αξιοµνηµόνευτος Πολλοί αναλυτές του κινδύνου θεωρούν την αντίληψη του κινδύνου, µη αντικειµενική και συνεπώς «άχρηστη» 22. Το γεγονός όµως ότι αυτή η προσέγγιση δεν είναι και τόσο επιστηµονική, δεν σηµαίνει ότι είναι και άκυρη. Η πραγµατική δυσκολία εµφανίζεται, όταν οι ειδικοί αναλυτές του κινδύνου αναµένουν τα συµπεράσµατά τους να γίνουν αποδεκτά µόνο και µόνο επειδή είναι όσο το δυνατόν πιο αντικειµενικά, ενώ οι πολίτες αρνούνται τέτοιες ερµηνείες απλά, γιατί αγνοούν τα ατοµικά ενδιαφέροντα και τους φόβους τους. Υπάρχει, εποµένως, η ανάγκη της καλύτερης επικοινωνίας µεταξύ των επιστηµόνων και του κοινού, ούτως ώστε η διαδικασία διαχείρισης των κινδύνων να είναι ένας χώρος συνάντησης της επιστήµης, µε την κοινωνία και την πολιτική. 22 Βλ. Λέκκας Ε., 2000 σελ.58 44

46 2.3 Το νέο πεδίο της ιαδικασίας ιαχείρισης Κινδύνου: Η ιακυβέρνηση Κινδύνου Η ιακυβέρνηση Κινδύνου αποτελεί το νέο ρεύµα στη διαχείριση κινδύνων και καταστροφών. Ως ιακυβέρνηση Κινδύνου έχει οριστεί, η «διαδικασία µέσω της οποίας πραγµατοποιείται συλλογή πληροφορίας για τον κίνδυνο, ανάλυση και διαβούλευση επ αυτής και τελικά συλλογική λήψη αποφάσεων διαχείρισης» 23. Η νέα αυτή προσέγγιση επιχειρεί να εµπλουτίσει την επιστηµονική γνώση µε την κοινωνική γνώση, να λύσει την εσωστρέφεια της επιστήµης και να ικανοποιήσει το αίτηµα για πληροφόρηση των πολιτών, ώστε να γεφυρωθούν τα χάσµατα µεταξύ της γνώσης και της συµµετοχής στη λήψη αποφάσεων 24. Μέσω της νέας αυτής προσέγγισης στη διαδικασία διαχείρισης του κινδύνου, η µαθηµατική εξίσωση που απεικονίζει την εκτίµηση του κινδύνου λαµβάνει νέα µορφή: R = (P * L) / Ki (2) όπου R: κίνδυνος P: η πιθανότητα να πραγµατοποιηθεί µια εν δυνάµει απειλή (διαρροή/ έκρηξη/ πυρκαγιά) L: το µέγεθος της ζηµιάς ή/και των απωλειών που αυτή επιφέρει Κι: παράγοντες όπως η πληροφόρηση του κοινού, η ελαχιστοποίηση των λανθασµένων συµπεριφορών, οι ασκήσεις ετοιµότητας και η εµπλοκή των εργαζοµένων Συνεπώς, ο κίνδυνος (κατά το στάδιο εκτίµησης του κινδύνου) είναι: o Άµεσα αναλογικός στην πιθανότητα να πραγµατωθεί µια εν δυνάµει απειλή και στο µέγεθος των επιπτώσεων αυτής o Αντιστρόφως αναλογικός στον παράγοντα Ki Η σηµαντικότητα του παράγοντα Ki, που εµπλέκεται πλέον στην εξίσωση µαθηµατικού προσδιορισµού του κινδύνου, καταδεικνύει την συµβολή του ως παραµέτρου ελαχιστοποίησης των αρνητικών επιπτώσεων, που µπορεί να επιφέρει η πραγµάτωση µιας εν δυνάµει απειλής, µέσω της µείωσης του βαθµού τρωτότητας και συνδέεται άµεσα µε την Επικοινωνία του Κινδύνου Βλ. International Risk Governance Counscil, 2008, σελ Βλ. Σαπουντζάκη Κ., 2007 σελ Βλ. Recchia V., 1999 σελ.7 45

47 2.4 Επικοινωνία του Κινδύνου Η Επικοινωνία του Κινδύνου είναι «µια διαδραστική διαδικασία ανταλλαγής πληροφοριών και απόψεων µεταξύ επιστηµόνων, αρµοδίων για τη λήψη αποφάσεων, εργαζοµένων και κοινωνίας. Περιλαµβάνει πολλαπλά µηνύµατα σχετιζόµενα, όχι µόνο µε τη φύση του κινδύνου, αλλά και µε την έκφραση γνωµών, αντιδράσεων και ανησυχιών αναφορικά µε τα υιοθετούµενα θεσµικά µέτρα της διαχείρισης του κινδύνου» 26. Η επικοινωνία του κινδύνου έχει διττή αποστολή 27 : 1. Η πρώτη της αποστολή συνίσταται, στη διευκόλυνση της ανταλλαγής πληροφοριών µεταξύ διαφορετικών επιστηµονικών πεδίων (φυσικές - κοινωνικές επιστήµες), στην προώθηση της συνεχούς επικοινωνίας µεταξύ επιστηµόνων και υπευθύνων για τη λήψη αποφάσεων και τέλος στην ανάπτυξη πνεύµατος συλλογικής εργασίας, αναγκαίο για την ορθή εφαρµογή της διαδικασίας διαχείρισης του κινδύνου. 2. Η δεύτερη της αποστολή αφορά, στην κατάλληλη επικοινωνία του κινδύνου προς το «ευρύτερο κοινό», το οποίο δεν είναι οικείο µε τεχνικές διαδικασίες και του οποίου η ελλιπής γνώση ή/και ανάµιξη στη διαδικασία διαχείρισης του κινδύνου, µπορεί να επιφέρει ακατάλληλο τρόπο αντίδρασης, σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Η παρούσα εργασία επικεντρώνεται στη δεύτερη αποστολή της επικοινωνίας του κινδύνου, δηλαδή στην παροχή από τους αρµόδιους κρατικούς φορείς ή/και από τους φορείς των βιοµηχανικών εγκαταστάσεων, ορθής και κατάλληλης ενηµέρωσης του ευρύτερου κοινού, σχετικά µε τους κινδύνους που αυτό ενδέχεται να αντιµετωπίσει, καθώς και µε τον ορθό τρόπο απόκρισης σε αυτούς. Να σηµειωθεί επιπλέον, ότι για τους σκοπούς της παρούσης, ως ευρύτερο κοινό θεωρούνται οι τοπικές κοινωνίες που διαβιούν πλησίον βιοµηχανικών εγκαταστάσεων. 26 Βλ. CRAIM, 2002 σελ Βλ. International Risk Governance Counscil, 2006 σελ.55 46

48 2.4.1 Στάδια Επικοινωνίας του Κινδύνου προς το Ευρύτερο Κοινό Η ενηµέρωση του κοινού, η οποία παρέχεται από τους αρµόδιους κρατικούς φορείς ή/και από τους φορείς των βιοµηχανικών εγκαταστάσεων, όσον αφορά έναν τεχνολογικό κίνδυνο έχει ως σκοπό την πληροφόρηση των πολιτών σχετικά µε 28 : o τους εν δυνάµει κινδύνους που ενυπάρχουν σε µια βιοµηχανική εγκατάσταση o τα προληπτικά µέτρα που έχουν υιοθετηθεί από τις τοπικές αρχές ή που πρέπει να υιοθετηθούν από τους ίδιους, σε περίπτωση που ένα ΒΑΜΕ προκύψει o τα µέτρα ασφαλείας που η βιοµηχανική εγκατάσταση και οι κρατικοί φορείς έχουν λάβει για την αποτελεσµατική αντιµετώπιση ενός ΒΑΜΕ o τις δράσεις που πρέπει να υλοποιηθούν, ούτως ώστε να διευκολυνθεί η αποκατάσταση των καταστροφών και η γρήγορη µετάβαση στη φάση προ της καταστροφής Η διαδικασία της επικοινωνίας του κινδύνου προς το ευρύτερο κοινό, είναι µια συνεχής διαδικασία, που αναπτύσσεται σε τέσσερα στάδια, προκειµένου να εξασφαλίζεται η µεγιστοποίηση της χρησιµότητάς της, µέσω της ελαχιστοποίησης των απωλειών που µπορεί να επέλθουν από ένα βιοµηχανικό ατύχηµα. Πιο συγκεκριµένα η επικοινωνία του κινδύνου, ανά στάδιο 29, αναπτύσσεται ως εξής: 1. Στάδιο πρόληψης και µετριασµού επιπτώσεων: κατά την «κανονική περίοδο», δηλαδή πριν την εκδήλωση οποιασδήποτε κατάστασης έκτακτης ανάγκης, είναι αναγκαίο να αναγνωρίζεται και να γνωστοποιείται ο κίνδυνος που µπορεί να απειλήσει τους πολίτες. Αυτό δύναται να υλοποιηθεί, µέσω δηµοσίων συγκεντρώσεων όπου παράλληλα µε την έκφραση των ανησυχιών της τοπικής κοινότητας, µπορούν να παρέχονται και τα κατάλληλα προληπτικά µέτρα. Επίσης κατά το εν λόγω στάδιο, είναι αναγκαίο να γνωστοποιείται στο κοινό, η κατάρτιση των σχεδίων έκτακτης ανάγκης, ώστε να εξασφαλίζεται ο καθησυχασµός του και αξιοπιστία προς τους αρµόδιους κρατικούς φορείς. 28 Βλ. Ζιώµας Ι., 2003 σελ.1 29 Βλ. CRAIM, 2002 σελ

49 2. Στάδιο ετοιµότητας: κατά το στάδιο αυτό, δοκιµάζεται και ελέγχεται η καταλληλότητα του σχεδιασµού έκτακτης ανάγκης, διαµέσου των ασκήσεων προσοµοίωσης καθώς και ο βαθµός ετοιµότητας απόκρισης της κρατικής µηχανής µέσω διαρκών εκπαιδεύσεων των εµπλεκοµένων. Εξίσου σηµαντική είναι και η συµµετοχή των πολιτών, καθώς η άσκηση αποκτά µια περισσότερο ρεαλιστική διάσταση και διαπιστώνεται αν η αντίδραση των πολιτών, συµµορφώνεται µε τις υποδείξεις που είχαν γνωστοποιηθεί στο προηγούµενο στάδιο. 3. Στάδιο αντιµετώπισης: σε µια κατάσταση έκτακτης ανάγκης, όπου ένα ΒΑΜΕ πρέπει να αντιµετωπιστεί, η ασφάλεια του κοινού αποτελεί την πρώτη προτεραιότητα. Η σοβαρότητα του συµβάντος πρέπει να κοινοποιηθεί στους πολίτες µέσω των Μ.Μ.Ε. και τα µηνύµατα που θα δίδονται θα πρέπει να αποτρέπουν την ανάπτυξη αισθήµατος πανικού. 4. Στάδιο αποκατάστασης: αφορά στην ενηµέρωση του κοινού σχετικά µε συνήθειες που θα πρέπει να αποφεύγει για κάποιο χρονικό διάστηµα (π.χ. επιλογή κατανάλωσης γεωργικών προϊόντων προερχόµενων από αποµακρυσµένες περιοχές, µέχρι να διαπιστωθεί ότι δεν υφίστανται κίνδυνοι µολύνσεως των τοπικών γεωργικών προϊόντων). Επιπλέον, η ενηµέρωση των πολιτών κατά το στάδιο της αποκατάστασης, αφορά και στην γνωστοποίηση της αξιολόγησης, που έγινε από τους αρµόδιους κρατικούς φορείς, σχετικά µε την επάρκεια της όλης διαδικασίας αντιµετώπισης του συµβάντος. Τα προαναφερόµενα στάδια της διαδικασίας επικοινωνίας του κινδύνου προς το ευρύτερο κοινό, µαζί µε τις δράσεις που περιλαµβάνουν, αποτυπώνονται σχηµατικά στο διάγραµµα που ακολουθεί: ιάγραµµα 2 48

50 ράσεις της Επικοινωνίας του Κινδύνου ανά στάδιο Στάδιο Πρόληψης Αναγνώριση των κινδύνων Γνώση των προληπτικών µέτρων Ενηµέρωση του προσωπικού της εγκατάστασης & των περιοίκων σχετικά µε τις δράσεις σε περίπτωση ανάγκης Στάδιο Ετοιµότητας Εκπαίδευση των κρατικών φορέων Ασκήσεις προσοµοίωσης µε τη συµµετοχή πολιτών Στάδιο Αντιµετώπισης Ενηµέρωση του προσωπικού, των περιοίκων, της δηµοτικής αρχής Επικοινωνία του γεγονότος στα Μ.Μ.Ε. Στάδιο Αποκατάστασης Θέσπιση ενός συστήµατος αξιολόγησης της απόκρισης Επικοινωνία της αξιολόγησης Πηγή: CRAIM, 2002 σελ

51 2.4.2 Βασικές Αρχές Επικοινωνίας και Μέσα Επικοινωνίας του Κινδύνου Η επιτυχής ανάπτυξη ενός προγράµµατος ενηµέρωσης του κοινού, απαιτεί το σεβασµό και την υιοθέτηση κάποιων βασικών αρχών επικοινωνίας, οι οποίες ευνοούν την αρµονική συνεργασία µεταξύ των συµµετεχόντων, την εύστοχη µεταφορά µηνυµάτων και πληροφοριών προς τους πολίτες και διευκολύνουν το βαθµό αποδοχής αυτών. Συνεπώς, οι υπεύθυνοι για την παροχή αποτελεσµατικής ενηµέρωσης προς τους πολίτες, θα πρέπει να συµµερίζονται τους παρακάτω κανόνες 30 : o Αποδεχόµαστε το κοινό και επιθυµούµε την νόµιµη παρουσία και συµµετοχή του στη διαδικασία ενηµέρωσης: οι άνθρωποι και η κοινωνία γενικότερα, έχουν το δικαίωµα να συµµετέχουν στις αποφάσεις που αφορούν την ζωή και την περιουσία τους. Πέραν όµως αυτού, η ενηµέρωση των πολιτών σχετικά µε τους κινδύνους που ενδέχεται να κληθούν να αντιµετωπίσουν, έχει ως στόχο τη δηµιουργία πολιτών που δεν θα είναι απλά ενηµερωµένοι αλλά θα ενδιαφέρονται, θα συµµετάσχουν και θα προτείνουν λύσεις. o Σχεδιάζουµε προσεκτικά τους τρόπους ενηµέρωσης και εκτιµούµε συνεχώς την αποτελεσµατικότητά τους: Οι διαφορετικές κοινωνικές οµάδες στις οποίες απευθύνεται ένα πρόγραµµα ενηµέρωσης (π.χ. δηµοσιογράφοι, περίοικοι, µετανάστες) και τα διαφορετικά µέσα προώθησης της πληροφορίας που χρησιµοποιούνται (π.χ. Μ.Μ.Ε., φυλλάδια, συγκεντρώσεις), απαιτούν τον σχεδιασµό διαφορετικών επικοινωνιακών στρατηγικών. Σε κάθε όµως περίπτωση, το µήνυµα που µεταφέρεται θα πρέπει να απαντά στα εξής ερωτήµατα 31 : Πού;: υφίσταται ο κίνδυνος, συνέβη το βιοµηχανικό ατύχηµα, εµφανίζονται οι επιπτώσεις Πότε;: έγινε το βιοµηχανικό ατύχηµα, θα ηχήσει η προειδοποιητική σειρήνα Πώς;: το βιοµηχανικό ατύχηµα συνέβη, θα προστατευτούν οι πολίτες από τη διαρροή τοξικών ουσιών Ποιός;: είναι ο υπεύθυνος της επικοινωνίας, διαχειρίζεται την έκτακτη ανάγκη 30 Βλ. Ζιώµας Ι., 2003 σελ Βλ. CRAIM, 2002 σελ

52 Πόσο;: θα διαρκέσει η έκτακτη ανάγκη, θα διαρκέσει η εκκένωση Γιατί;: το βιοµηχανικό ατύχηµα συνέβη, θα πρέπει να γίνει εκκένωση της περιοχής o Έχουµε πάντα τη διάθεση να ακούσουµε το κοινό: η επικοινωνία είναι εξ ορισµού µια διαδικασία διπλής κατεύθυνσης. εν γίνεται να αναµένουµε το κοινό να µας ακούσει και να µας αποδεχτεί, αν και εµείς δεν είµαστε έτοιµοι να ακούσουµε τις αντιλήψεις, τους φόβους και τις αντιρρήσεις του. o Είµαστε ειλικρινείς στην επικοινωνία µας µε το κοινό: η εµπιστοσύνη προς τους υπεύθυνους της επικοινωνίας είναι εξαιρετικής σηµασίας, καθώς αυξάνει το βαθµό αποδοχής των πληροφοριών και ελαττώνει το αίσθηµα αβεβαιότητας και φόβου. Η εν λόγω εµπιστοσύνη, µπορεί να αποκτηθεί µόνο εφόσον τα στοιχεία που παρέχονται στο κοινό είναι αξιόπιστα και ακριβή. o Απευθυνόµαστε στο κοινό µιλώντας µε σαφήνεια: η χρήση σύνθετης επιστηµονικής ορολογίας δεν προσδίδει εγκυρότητα, αλλά αντίθετα αποτελεί τροχοπέδη στην αποτελεσµατική επικοινωνία. Για την ενηµέρωση των πολιτών επιλέγουµε, γλώσσα απλή, η οποία περιλαµβάνει όσο το δυνατόν λιγότερους τεχνικούς όρους, έτσι ώστε να µπορεί να γίνει κατανοητή. o Συντονιζόµαστε µε άλλες αξιόπιστες πηγές, που µπορούν να βοηθήσουν στην ενηµέρωση του κοινού: η συνεργασία µε άλλους κρατικούς ή µη κρατικούς φορείς, µπορεί να καταστήσει την ενηµέρωση πιο αποτελεσµατική. Αντίθετα, οι δηµόσιες διαφωνίες µε όσους µπορούν να συµβάλλουν στην καλύτερη επικοινωνία µε το κοινό, έχει ως αποτέλεσµα την απροθυµία των πολιτών για ενηµέρωση. o Επιδιώκουµε την συνεργασία µε τα Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης: τα Μ.Μ.Ε. είναι οι πιο σηµαντικοί δίαυλοι διάχυσης πληροφορίας, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις εκτάκτων αναγκών. Γι αυτό είναι σηµαντικό να υπάρχουν αρµονικές σχέσεις, ώστε να εξασφαλίζεται η ρεαλιστική παρουσίαση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης. Πέραν όµως των ανωτέρω αρχών που θα πρέπει να πληροί µια επικοινωνιακή πολιτική, ώστε να εξασφαλίζει την οικοδόµηση του διαλόγου, την ορθή κατανόηση της φύσης του κινδύνου από το ευρύτερο κοινό και τη δηµιουργία εµπιστοσύνης αναφορικά µε την υιοθέτηση της πλέον κατάλληλης απόφασης, που καταδεικνύει η διαδικασία διαχείρισης του κινδύνου, εξίσου σηµαντικό στοιχείο είναι και η επιλογή του τρόπου προσέγγισης του κοινού. 51

53 Υπάρχει µια ποικιλία µέσων προώθησης 32 της πληροφορίας, στο ευρύτερο κοινό, καθώς και επικοινωνιακών εργαλείων, που βρίσκονται στη διάθεση των υπευθύνων και τα οποία δύναται να χρησιµοποιηθούν είτε µεµονωµένα είτε ενταγµένα σε ένα ολοκληρωµένο πρόγραµµα ενηµέρωσης του κοινού. Τα µέσα προώθησης της πληροφορίας, στο ευρύτερο κοινό, διακρίνονται σε άµεσα και έµµεσα και κατηγοριοποιούνται ως προς τη χρήση τους ανά χρονολογικό στάδιο, όπως παρουσιάζονται στους πίνακες που ακολουθούν. Πίνακας 3.1 Άµεσα Μέσα Επικοινωνίας του Κινδύνου Μέσο Μέσα Άµεσης Επικοινωνίας του Κινδύνου προς το ευρύτερο κοινό Χρονολογικό Τι επιτυγχάνεται Στάδιο ηµόσιες συγκεντρώσεις Ηµερίδες ενηµέρωσης Στάδιο πρόληψης Στάδιο αντιµετώπισης Στάδιο αποκατάστασης Στάδιο πρόληψης Στάδιο αποκατάστασης Η µέθοδος διευκολύνει την προσωπική επαφή µε τους πολίτες, την παροχή γενικών πληροφοριών και την ανταλλαγή απόψεων, συµβάλλοντας στην ανάπτυξη εµπιστοσύνης απέναντι σε όσους διαχειρίζονται µια κρίση. Για να συµβεί αυτό απαιτείται επαρκής προετοιµασία της συγκέντρωσης καθώς και ειλικρίνεια, αξιοπιστία. Στην περίπτωση έκτακτης ανάγκης, η συµµετοχή των πολιτών εξαρτάται από το είδος του περιστατικού και τη διαθεσιµότητα χρόνου Απευθύνονται σε πιο ευαισθητοποιηµένους πολίτες πάνω στο θέµα των κινδύνων και παρέχονται πιο ειδικές πληροφορίες για την βαθύτερη κατανόηση του θέµατος. Εξίσου σηµαντική είναι η διοργάνωση ηµερίδων ενηµέρωσης και σε ειδικές οµάδες του πληθυσµού όπως οι µαθητές των γειτονικών σχολείων. Σύστηµα άµεσης προειδοποίησης και συναγερµού Στάδιο αντιµετώπισης Ανάλογα µε τον τύπο του κινδύνου (διαρροή, έκρηξη, πυρκαγιά), το επηρεαζόµενο κοινό µπορεί να ενηµερωθεί µε διάφορους τρόπους, είτε πρόκειται για σειρήνες και µεγάφωνα είτε για το σύστηµα ενηµέρωσης πόρτα- πόρτα. 32 Βλ. Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε., 2004 Π1, σελ. 52 και CRAIM, 2002 σελ

54 Μέσο Μέσα Άµεσης Επικοινωνίας του Κινδύνου προς το ευρύτερο κοινό Χρονολογικό Τι επιτυγχάνεται Στάδιο Τηλεφωνική επικοινωνία Στάδιο αντιµετώπισης Αν και κατά τη διάρκεια µιας έκτακτης ανάγκης, η τηλεφωνική επικοινωνία µπορεί να µην είναι εφικτή, λόγω κατάρρευσης του τηλεφωνικού δικτύου, ωστόσο η µέθοδος αυτή µπορεί να ενηµερώσει άµεσα τους πολίτες για το συµβάν και να τους δώσει πληροφορίες για τους πρώτους τρόπους αντίδρασης Εκπαιδευτικά σεµινάρια Στάδιο πρόληψης Στάδιο ετοιµότητας Τα εκπαιδευτικά σεµινάρια απευθύνονται στις οµάδες που διαχειρίζονται µια έκτακτη ανάγκη. Είναι µια καλή µέθοδος εντοπισµού των γνώσεων που υπάρχουν σχετικά µε έναν κίνδυνο και της ορθής επικοινωνιακής πολιτικής που πρέπει να ακολουθηθεί για να αποφευχθεί η σύγχυση και ο πανικός του κοινού. Ασκήσεις ετοιµότητας Στάδιο πρόληψης Στάδιο ετοιµότητας Οι ασκήσεις ετοιµότητας (επί χάρτου ή πραγµατικές) είναι η καλύτερη µέθοδος διαπίστωσης της καταλληλότητας του επιχειρησιακού σχεδιασµού και του βαθµού συντονισµού µεταξύ των αρµόδιων φορέων. Είναι περισσότερο αποτελεσµατικές όταν εµπλέκουν και το κοινό µιας περιοχής καθώς παρέχουν ρεαλιστικότερη άποψη του συµβάντος και το προετοιµάζουν ώστε να είναι έτοιµο σε περίπτωση ανάγκης να εφαρµόσει άµεσα όσα έχει «διδαχτεί». 53

55 Πίνακας 3.2 Έµµεσα Μέσα Επικοινωνίας του Κινδύνου Μέσο Μέσα Έµµεσης Επικοινωνίας του Κινδύνου προς το ευρύτερο κοινό Χρονολογικό Τι επιτυγχάνεται Στάδιο Ενηµερωτικά φυλλάδια Στάδιο πρόληψης Τα φυλλάδια δίνουν τη δυνατότητα ενηµέρωσης διαφορετικών οµάδων του πληθυσµού για τους πιθανούς κινδύνους στην περιοχή τους, παρέχοντας οδηγίες για την ατοµική τους προστασία. Η απλή και κατανοητή γραφή και η χρήση σχεδίων αυξάνει την αποτελεσµατικότητά τους. Έχουν ωστόσο το µειονέκτηµα ότι συνήθως απορρίπτονται ή φυλάσσονται και δεν είναι πάντα εύκολο να βρεθούν αµέσως, σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Επιβάλλεται η περιοδικότητα της διανοµής τους και η επικαιροποίησή τους σε τακτά χρονικά διαστήµατα ιαφηµίσεις στον τοπικό τύπο και τα ηλεκτρονικά Μ.Μ.Ε Στάδιο πρόληψης Η εµπλοκή των Μ.Μ.Ε. σε µια εκστρατεία ενηµέρωσης, ως συνεργατών που παρέχουν δωρεάν κοινωνικά µηνύµατα είναι ευκταία µεν, αλλά όχι πάντα στο βαθµό που απαιτείται. Στην περίπτωση αυτή επιβάλλεται η καταχώριση πληρωµένων διαφηµίσεων ώστε να διασφαλιστεί ένα ελάχιστο επίπεδο πληροφόρησης Συνεντεύξεις σε ενηµερωτικές εκποµπές Στάδιο πρόληψης Στάδιο αποκατάστασης Αυτός ο τρόπος επικοινωνίας, που απευθύνεται σε ένα ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, µπορεί να επηρεάσει τους πολίτες και γι αυτόν ακριβώς το λόγο θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή όχι µόνο στην ακρίβεια των µεταδιδόµενων µηνυµάτων αλλά και στις επικοινωνιακές ικανότητες και στην αξιοπιστία αυτού που τα µεταδίδει. Κατά το στάδιο της αποκατάστασης θα πρέπει να υπάρχει καλή προετοιµασία για τις ερωτήσεις που αναµένονται να τεθούν Ηλεκτρονικό ταχυδροµείο, Ιστοσελίδες και Γραπτά µηνύµατα στα κινητά τηλέφωνα των πολιτών Στάδιο πρόληψης Στάδιο αντιµετώπισης Η µέθοδος αυτή στοχεύει κυρίως στο πιο νεανικό κοινό καθώς και σε πολίτες που είναι εξοικειωµένοι µε την τεχνολογία. Οι άνθρωποι αυτοί µπορούν να δράσουν ως πολλαπλασιαστές των µηνυµάτων µιας ενηµερωτικής εκστρατείας. 54

56 2.5 Σύνοψη Κεφαλαίου Καταλήγοντας, γίνεται αντιληπτό, πως ακόµη και αν ληφθούν πλήρη µέτρα αποφυγής βιοµηχανικών ατυχηµάτων και ο σχεδιασµός έκτακτης ανάγκης είναι ο πλέον κατάλληλος, η όλη διαδικασία θα είναι ελλιπής, αν δεν συνοδεύεται από αντίστοιχη πληροφόρηση των πολιτών. Με βάση την µαθηµατική εξίσωση εκτίµησης του κινδύνου (R = (P * L) / Ki), όπως αναλύθηκε στο παρόν κεφάλαιο, η πληροφόρηση των πολιτών (Ki) περί της φύσης των επικίνδυνων ουσιών, τους κινδύνους που περιέχουν, τις ποσοτικές επιπτώσεις σε ενδεχόµενο ατύχηµα και τις απαραίτητες ενέργειές των σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, αποτελεί την καθοριστική παράµετρο µείωσης του βαθµού κοινωνικής τρωτότητας και κατά συνέπεια ελαχιστοποίησης των συνεπαγόµενων καταστροφικών επιπτώσεων ενός ΒΑΜΕ πάνω στον άνθρωπο. Ταυτοχρόνως, ενηµερώνοντας το κοινό για τους κινδύνους που µπορούν να προέλθουν από ΒΑΜΕ, υπερκαλύπτεται η ανάγκη ενηµέρωσης του, για ήσσονος σηµασίας και µεγέθους, αντίστοιχη, έκτακτη ανάγκη. 55

57 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 56

58 Α ΜΕΡΟΣ: ΕΛΛΑ Α 3.1 Γενικά ικαιώµατα Ενηµέρωσης στον τοµέα του Περιβάλλοντος o Με τη ιεθνή Σύµβαση του Aarhus, που υπογράφτηκε στις 25 Ιουνίου 1998, στην οµώνυµη πόλη της ανίας, από 35 κράτη, µεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, κατοχυρώνονται για τον πολίτη συγκεκριµένα δικαιώµατα στον τοµέα του περιβάλλοντος και ειδικότερα τα δικαιώµατα: 1. της πρόσβασης σε πληροφορίες για θέµατα περιβάλλοντος, τις οποίες κατέχουν οι δηµόσιες αρχές 2. της συµµετοχής στις διαδικασίες λήψης των αποφάσεων που αφορούν τα θέµατα αυτά και 3. της δικαστικής προστασίας σε περίπτωση παραβίασης των παραπάνω δύο δικαιωµάτων Η ιεθνής Σύµβαση του Aarhus, κυρώθηκε από την Ελλάδα το εκέµβριο του 2005 µε τον Ν. 3422/2005 (Φ.Ε.Κ. Α 303), και εποµένως αποτελεί δίκαιο µε τυπική ισχύ υπέρτερη των κοινών νόµων. Με την εν λόγω Σύµβαση δεν κατοχυρώνεται µόνον η παθητική ενηµέρωση των πολιτών, δηλαδή η υποχρέωση χορήγησης των πληροφοριών, τις οποίες αναζητεί κάθε φορά ο πολίτης, αλλά επιβάλλεται ενηµέρωση ενεργητική, δηλαδή η υποχρέωση των αρµοδίων αρχών να διαδίδουν µε δική τους πρωτοβουλία τις κρίσιµες περιβαλλοντικές πληροφορίες, να διευκολύνουν το κοινό στην αναζήτησή τους και να ενηµερώνουν τους πολίτες σχετικά µε τα δικαιώµατά τους για ενηµέρωση και συµµετοχή. 33 o Στο χώρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η υποχρέωση των αρχών να παρέχουν στους πολίτες πληροφορίες σε θέµατα περιβάλλοντος, περιλήφθηκε στην Οδηγία 90/313/ΕΟΚ. Η Κοινή Υπουργική Απόφαση (Κ.Υ.Α.) 77921/1440/1995 (Φ.Ε.Κ. Β 795), µε την οποία ενσωµατώθηκε στην ελληνική έννοµη τάξη η συγκεκριµένη 33 Βλ. Μενουδάκος Κ.,

59 Οδηγία, συνιστά το πρώτο θεµελιώδες βήµα όσον αφορά στη θέσπιση και εφαρµογή στην πράξη ενός γενικού δικαιώµατος περιβαλλοντικής πληροφόρησης στην Ελλάδα. Σύµφωνα δε, µε το άρθρο 2 παρ.2 της Κ.Υ.Α /1140/1995, ως περιβαλλοντική πληροφορία ορίζεται «κάθε διαθέσιµο από τις δηµόσιες αρχές στοιχείο, σε γραπτή, οπτική, ακουστική ή µηχανογραφική µορφή για την κατάσταση των νερών, του αέρα, του εδάφους, της πανίδας, της χλωρίδας καθώς και για δραστηριότητες που επηρεάζουν ή δύναται να επηρεάσουν δυσµενώς τους παραπάνω φυσικούς αποδέκτες και για µέτρα που αποσκοπούν στην προστασία τους συµπεριλαµβανοµένων των διοικητικών µέτρων και των προγραµµάτων προστασίας του περιβάλλοντος». Η Οδηγία 90/313/ΕΟΚ αντικαταστάθηκε µε την Οδηγία 2003/4/ΕΚ, η οποία διευρύνει την έννοια της δηµόσιας αρχής ώστε να περιλαµβάνονται και τα νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου και επεκτείνει το δικαίωµα της παθητικής περιβαλλοντικής πληροφόρησης µέσω της διάδοσης των πληροφοριών, ιδίως µε ηλεκτρονικές βάσεις δεδοµένων, για την οποία πρέπει να µεριµνήσουν τα κράτη- µέλη. Η Οδηγία 2003/4/ΕΚ ενσωµατώθηκε στο εθνικό δίκαιο της Ελλάδας µε την Κ.Υ.Α 11764/653/2006 (Φ.Ε.Κ. Β 327). Συνεπώς, οι αρχές της ιεθνούς Σύµβασης του Aarhus και της Οδηγίας 2003/4/ΕΚ αποτελούν εκφάνσεις ενός γενικότερου δικαιώµατος στο περιβάλλον, που ανήκει στα λεγόµενα δικαιώµατα τρίτης γενιάς, δηλαδή εκείνα, τα οποία αναγνωρίζονται πλέον από διεθνή νοµικά κείµενα και από εθνικούς συνταγµατικούς χάρτες ως αυτοτελή δικαιώµατα και τα οποία τις περισσότερες φορές αποτελούν ειδικότερες εκφάνσεις των ατοµικών δικαιωµάτων. Οι αρχές αυτές αποτελούν επίσης, εφαρµογή στο χώρο του περιβαλλοντικού δικαίου ενός άλλου ατοµικού δικαιώµατος τρίτης γενιάς, του δικαιώµατος στην πληροφόρηση. 58

60 3.2 ικαίωµα Ενηµέρωσης για τους Κινδύνους στη Βιοµηχανική ραστηριότητα Η βιοµηχανική δραστηριότητα από τα πρώτα κιόλας χρόνια, συνοδεύτηκε από ατυχήµατα µικρής ή µεγάλης έκτασης µε ανθρώπινα θύµατα και σηµαντικές βλάβες για το περιβάλλον. Υπό το πρίσµα του βιοµηχανικού ατυχήµατος που συνέβη το 1976 στην πόλη Seveso της βόρειας Ιταλίας, όπου απελευθερώθηκαν στην ατµόσφαιρα περίπου δύο κιλά διοξίνης, µιας εξαιρετικά τοξικής ουσίας, αλλά και άλλων παρόµοιων ατυχηµάτων που συνέβησαν, ξεκίνησαν οι πρώτες προσπάθειες προς την κατεύθυνση της πρόληψης αυτών, µε την υιοθέτηση από πλευράς της Ευρωπαϊκής Ένωσης της Οδηγίας 82/501/ΕΟΚ (Seveso I). Ο σκοπός της Οδηγίας, όπως αναφερόταν και στο πρώτο άρθρο ήταν «η πρόληψη των ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης που είναι δυνατόν να προκληθούν από βιοµηχανικές δραστηριότητες καθώς και ο περιορισµός των συνεπειών τους, για τον άνθρωπο και το περιβάλλον». Η βασικότερη καινοτοµία που εισήγαγε η Οδηγία 82/501/ΕΟΚ, αφορούσε στο θέµα της ενηµέρωσης του κοινού σχετικά µε τα µέτρα ασφαλείας και τη στάση που θα πρέπει το κοινό να τηρεί σε περίπτωση βιοµηχανικού ατυχήµατος. Ακολούθησαν δύο τροποποιήσεις της Ευρωπαϊκής Οδηγίας, η πρώτη το 1987 µε την Οδηγία 87/216/ΕΟΚ και η δεύτερη το 1988, µε την Οδηγία 88/610/ΕΟΚ. Με τις εν λόγω τροποποιήσεις της αρχικής Οδηγίας Seveso I, εισήχθησαν περισσότερες βιοµηχανικές δραστηριότητες στο πεδίο εφαρµογής της και τέθηκε το ζήτηµα για την εκτίµηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον έπειτα από ένα µεγάλο βιοµηχανικό ατύχηµα. Η Ελλάδα, ως K/M της Ευρωπαϊκής Ένωσης συµµόρφωσε την εθνική της νοµοθεσία σύµφωνα µε τις Κοινοτικές Οδηγίες, µε τις ακόλουθες Υπουργικές Αποφάσεις: o Κ.Υ.Α /272/1988 (Φ.Ε.Κ. 126 Β ), όπου ενσωµατώνει την Οδηγία 82/501/ΕΟΚ και την Οδηγία 87/216/ΕΟΚ o Κ.Υ.Α /4607/1993 (Φ.Ε.Κ. 532 Β ), όπου τροποποιείται η Κ.Υ.Α /272/1988 και εναρµονίζεται µε την Οδηγία 88/610/ΕΟΚ 59

61 Ωστόσο κατά τη διάρκεια των ετών 1982, που πρώτο-υιοθετήθηκε η Οδηγία Seveso I,έως το 1996, πάνω από 130 βιοµηχανικά ατυχήµατα συνέβησαν σε Κ/Μ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γεγονός που έφερε στην επιφάνεια την ανάγκη βελτίωσης της αποτελεσµατικότητας του υπάρχοντος Κοινοτικού νοµοθετικού πλαισίου. Έτσι η Οδηγία Seveso I, αντικαταστάθηκε πλήρως από την Οδηγία 96/82/ΕΚ (Seveso II) και µαζί µε την τροποποίησή της, Οδηγία 2003/105/ΕΚ, αποτελούν σήµερα την ισχύουσα Κοινοτική νοµοθεσία, «για την αντιµετώπιση των κινδύνων µεγάλων ατυχηµάτων σχετιζόµενων µε επικίνδυνες ουσίες». Η Οδηγία 96/82/ΕΚ (Seveso II) ενσωµατώθηκε στο ελληνικό δίκαιο µε την Κ.Υ.Α. 5697/590/2000 (Φ.Ε.Κ. 405 Β ), η οποία εν συνέχεια αντικαταστάθηκε από την Κ.Υ.Α /613/2007 (Φ.Ε.Κ. 376 Β ). Η Κ.Υ.Α /613/2007, αποτελεί την ισχύουσα ελληνική νοµοθεσία για «τον καθορισµό µέτρων και όρων για την αντιµετώπιση κινδύνων από ατυχήµατα µεγάλης έκτασης, σε εγκαταστάσεις ή µονάδες, λόγω της ύπαρξης επικίνδυνων ουσιών» και ορίζει ως αρµόδια εθνική αρχή για την εφαρµογή της Οδηγίας Seveso II, την Υπηρεσία Περιβάλλοντος της Γενικής ιεύθυνσης Περιβάλλοντος, του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων (Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε.). 60

62 3.2.1 Βασικές Απαιτήσεις της Κ.Υ.Α /613/2007 Σκοπός της Κ.Υ.Α /613/2007 είναι «ο καθορισµός κατάλληλων όρων και ευέλικτων διαδικασιών, ώστε να επιτυγχάνεται πληρέστερα η πρόληψη των ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης που σχετίζονται µε επικίνδυνες ουσίες και ο περιορισµός των συνεπειών τους στην υγεία και στο περιβάλλον και να διασφαλίζεται η υψηλού επιπέδου εθνική και διασυνοριακή προστασία του περιβάλλοντος» 34. Για τον σκοπό αυτό, η εν λόγω Κ.Υ.Α. υιοθετεί επακριβώς το πεδίο εφαρµογής καθώς και τις εξαιρέσεις της Οδηγίας Seveso II. Ως επικίνδυνες ουσίες, νοούνται όσες ουσίες κατονοµάζονται στο Παράρτηµα Ι της Κ.Υ.Α. και οι οποίες συµµετέχουν σε µια εγκατάσταση ως πρώτες ύλες, ως βοηθητικές ύλες, ως καταλύτες, ως τελικά προϊόντα, ως παραπροϊόντα ή ως πιθανά προϊόντα, κάποιας ανεπιθύµητης αντίδρασης. Η Κ.Υ.Α /613/2007, που ενσωµατώνει την Κοινοτική Οδηγία Seveso II και την τροποποίησή της, διακρίνει τις βιοµηχανικές εγκαταστάσεις σε δύο κατηγορίες, ανάλογα µε την ποσότητα των επικίνδυνων ουσιών που διαχειρίζονται: την κατηγορία εγκαταστάσεων Κάτω Ορίου και την κατηγορία εγκαταστάσεων Άνω Ορίου. Ο προσδιορισµός των δύο κατηγοριών γίνεται σύµφωνα µε ορισµένες οριακές ποσότητες επικίνδυνων ουσιών (Παράρτηµα I, Μέρη 1 και 2 της Κ.Υ.Α.) και βάση αυτών των κατηγοριών, καθορίζονται και οι διαφορετικές απαιτήσεις που επιβάλλονται τόσο στην πλευρά του «ασκούντος την εκµετάλλευση» όσο και στην πλευρά της «αδειοδοτούσας αρχής». Να σηµειωθεί ότι µε την έννοια «ο ασκών την εκµετάλλευση», νοείται κάθε φυσικό ή νοµικό πρόσωπο που εκµεταλλεύεται ή κατέχει την εγκατάσταση ή είναι κατά νόµο, υπεύθυνο για τη διαχείριση και λειτουργία της εγκατάστασης», ενώ ως «αδειοδοτούσα αρχή» νοούνται οι ιευθύνσεις Ανάπτυξης των Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων (Ν.Α.) και οι αντίστοιχες, κατά περίπτωση, Υπηρεσίες του Υπουργείου Ανάπτυξης, που έχουν την αρµοδιότητα για τη χορήγηση άδειας εγκατάστασης ή/και λειτουργίας µιας βιοµηχανικής µονάδας Βλ. Κ.Υ.Α /613/2007, άρθρο 1 35 Βλ. Κ.Υ.Α /613/2007, άρθρο 3, παρ.2 και παρ.9 61

63 Εξαιτίας του ότι η πιθανότητα να συµβεί ένα ΒΑΜΕ προέρχεται κυρίως από µια εγκατάσταση κατηγορίας άνω ορίου, για το λόγο αυτό και η παρούσα εργασία επικεντρώνεται στις απαιτήσεις της νοµοθεσίας που επιβάλλονται, τόσο στην πλευρά του ασκούντος την εκµετάλλευση όσο και στην πλευρά της αδειοδοτούσας αρχής, στην περίπτωση εγκαταστάσεων κατηγορίας άνω ορίου, όπως κατηγοριοποιούνται από την Οδηγία Seveso II. Εφόσον λοιπόν µια εγκατάσταση, κατηγοριοποιηθεί ως εγκατάσταση άνω ορίου, ο ασκών την εκµετάλλευση υποχρεούται 36 : 1. να συντάξει και να υποβάλλει στην αδειοδοτούσα αρχή Μελέτη Ασφαλείας, µε την οποία καταδεικνύεται ότι: Εφαρµόζεται µια πολιτική πρόληψης µεγάλων ατυχηµάτων και ένα σύστηµα διαχείρισης της ασφάλειας Έχουν επισηµανθεί οι κίνδυνοι µεγάλου ατυχήµατος και έχουν ληφθεί τα απαραίτητα µέτρα για την πρόληψη και τον περιορισµό των συνεπειών τους, στον άνθρωπο και το περιβάλλον Έχει εξασφαλισθεί επαρκής πληροφόρηση των αρµοδίων αρχών, ώστε να µπορούν να αποφασίζουν για την εγκατάσταση των δραστηριοτήτων ή για διευθετήσεις γύρω από υπάρχουσες εγκαταστάσεις Σε περίπτωση εγγύτητας της εγκατάστασης µε άλλες επικίνδυνες εγκαταστάσεις, έχει συνεκτιµηθεί η φύση και η έκταση ενός συνολικού κινδύνου ΒΑΜΕ (φαινόµενο domino) Υπάρχει ενηµερωµένος κατάλογος των επικίνδυνων ουσιών που υπάρχουν στην εγκατάσταση Η Μελέτη Ασφαλείας, εφόσον παραληφθεί πλήρης, αποστέλλεται από την αδειοδοτούσα αρχή, προκειµένου να αξιολογηθεί, σε άλλες αρµόδιες δηµόσιες υπηρεσίες, οι οποίες και γνωµοδοτούν, καθεµία επί του αντικειµένου της. Έπειτα από την παραλαβή και της τελευταίας γνωµοδότησης, η Μελέτη Ασφαλείας καταχωρείται από την αδειοδοτούσα αρχή και το γεγονός γνωστοποιείται εγγράφως στον ασκούντα την εκµετάλλευση. 36 Βλ. Κ.Υ.Α /613/2007, άρθρο 8 62

64 Να τονιστεί, ότι η καταχώρηση της Μελέτης Ασφαλείας από την αδειοδοτούσα αρχή, δεν συνιστά και έγκριση του περιεχοµένου της, δεδοµένου ότι τα στοιχεία που περιέχει συντάσσονται από τον ασκούντα την εκµετάλλευση και τελούν υπό διαρκή έλεγχο, συµπλήρωση και βελτίωση. 2. να καταρτίζει, σε συνεργασία µε το προσωπικό της εγκατάστασης, Εσωτερικό Σχέδιο Έκτακτης Ανάγκης (εσωτερικό Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε.) το οποίο θα αναφέρεται στα µέτρα που λαµβάνονται στον εσωτερικό χώρο της εγκατάστασης, όσον αφορά στο σύστηµα προειδοποίησης και στα εξουσιοδοτηµένα άτοµα για την εκκίνηση των διαδικασιών έκτακτης ανάγκης, και το οποίο συνυποβάλλεται στην αδειοδοτούσα αρχή µαζί µε τη Μελέτη Ασφαλείας. Το εσωτερικό Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε. δοκιµάζεται για την αποτελεσµατικότητά του, από τον ασκούντα την εκµετάλλευση σε συνεργασία µε την τοπική Πυροσβεστική Υπηρεσία 37. Από την πλευρά της αδειοδοτούσας αρχής και µετά την παροχή των απαιτούµενων πληροφοριών εκ µέρους του ασκούντα την εκµετάλλευση, η Υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας της Ν.Α. 38, (η σύσταση της οποίας προβλέπεται στον Ν.3013/2002 περί «Αναβάθµισης της Πολιτικής Προστασίας και λοιπές διατάξεις»), είναι υπεύθυνη για την κατάρτιση Εξωτερικού Σχεδίου Έκτακτης Ανάγκης (εξωτερικό Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε.) για κάθε µια εγκατάσταση που βρίσκεται, εντός των γεωγραφικών ορίων της Ν.Α.. Το εξωτερικό Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε. κάθε εγκατάστασης, εγκρίνεται από τη Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας του Υπουργείου Εσωτερικών (Γ.Γ.Π.Π.) και επικαιροποιείται κάθε τρία χρόνια ή και σε κάθε περίπτωση που συµβεί σηµαντική αλλαγή, στη λειτουργία της συγκεκριµένης εγκατάστασης. Η Υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας της Ν.Α., δύναται κατά την κατάρτιση του εξωτερικού Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε. να συνεργάζεται µε άλλες υπηρεσίες της οικείας Ν.Α., της οικείας Περιφέρειας καθώς και µε άλλα κατά περίπτωση αρµόδια Υπουργεία, ενώ ταυτόχρονα υποχρεούται να διενεργεί ασκήσεις ετοιµότητας, για την ορθή εφαρµογή και εκπαίδευση πάνω στο εξωτερικό Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε.. 37 Βλ. Κ.Υ.Α /613/2007, άρθρο 9, εδάφιο Β 38 Βλ. Ν.3013/2002, άρθρο 9, εδάφιο Γ.2 63

65 Απώτερη επιδίωξη των δύο κατηγοριών Σχεδίων Έκτακτης Ανάγκης, είναι: o ο περιορισµός και η θέση υπό έλεγχο των περιστατικών ΒΑΜΕ, έτσι ώστε να ελαχιστοποιούνται οι επιπτώσεις τους και να περιορίζονται οι ζηµιές που προκαλούνται στον άνθρωπο, στο περιβάλλον και στα αγαθά o η εφαρµογή των αναγκαίων µέτρων προστασίας του ανθρώπου και του περιβάλλοντος από τις επιπτώσεις ΒΑΜΕ o η ανακοίνωση των αναγκαίων µέτρων προστασίας του ανθρώπου και του περιβάλλοντος από τις επιπτώσεις των ΒΑΜΕ και o η αποκατάσταση και ο καθαρισµός του περιβάλλοντος κατόπιν ατυχήµατος Πέραν όµως της κατάρτισης Σχεδίων Έκτακτης Ανάγκης (εσωτερικά και εξωτερικά), που απαιτούνται από την Κ.Υ.Α /613/2007 να υπάρχουν για κάθε µία βιοµηχανική εγκατάσταση, έτσι ώστε να εφαρµοστεί η καλύτερη δυνατή αντιµετώπιση ενός ΒΑΜΕ, προβλέπεται ακόµη και ένα σύστηµα επιθεωρήσεων- ελέγχων, ώστε να προληφθούν και να αποφευχθούν στο µεγαλύτερο βαθµό, πιθανά ατυχήµατα. Η αδειοδοτούσα αρχή, είναι υπεύθυνη σε συνεργασία µε άλλους δηµόσιους φορείς για την οργάνωση συστήµατος επιθεωρήσεων 39 σε όλες τις εγκαταστάσεις που βρίσκονται εντός των γεωγραφικών της ορίων, ώστε να εξετάσει: o αν ο ασκών την εκµετάλλευση έχει λάβει όλα τα ενδεδειγµένα µέτρα για την πρόληψη κάθε µεγάλου ατυχήµατος o αν ο ασκών την εκµετάλλευση έχει προβλέψει µέσα, για τον περιορισµό των συνεπειών ενός ατυχήµατος, τόσο εντός όσο και εκτός της εγκατάστασής του o αν τα δεδοµένα και οι πληροφορίες που περιέχει η Μελέτη Ασφαλείας, αντικατοπτρίζουν πιστά την κατάσταση στην εγκατάσταση Ειδικά για την περίπτωση νέο-ιδρυθείσας εγκατάστασης, αυτή δεν µπορεί να ξεκινήσει τη νόµιµη λειτουργία της, εάν προηγούµενα ο ασκών την εκµετάλλευση δεν λάβει θετικό πόρισµα της αδειοδοτούσας αρχής από τον διενεργηθέντα έλεγχο. 39 Βλ. Κ.Υ.Α /613/2007, άρθρο 16 64

66 3.2.2 Απαιτήσεις της Κ.Υ.Α /613/2007 για την Ενηµέρωση του Κοινού Ιδιαίτερα σηµαντικό στοιχείο της Κ.Υ.Α /613/2007, που ενσωµατώνει την Κοινοτική Οδηγία Seveso II και την τροποποίησή της, είναι η διεξοδική αναφορά στην υποχρέωση ενηµέρωσης του ευρύτερου κοινού, σχετικά µε τους κινδύνους που απορρέουν από µια βιοµηχανική δραστηριότητα που αναπτύσσεται πλησίον του τόπου διαµονής του. Για το λόγο αυτό, η απορρέουσα υποχρέωση ενηµέρωσης του κοινού, αφορά στα κάτωθι: o η Υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας της Ν.Α., µετά την ολοκλήρωση της κατάρτισης ή/και επικαιροποίησης του Εξωτερικού Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε., είναι υποχρεωµένη να το δηµοσιοποιεί 40 µε κάθε πρόσφορο µέσο, προκειµένου το κοινό να διατυπώσει τη γνώµη του o η αδειοδοτούσα αρχή µεριµνά, ώστε η Μελέτη Ασφαλείας να δηµοσιοποιείται 41 στο ευρύτερο κοινό, πλην των πληροφοριών 42 που µπορούν να τηρηθούν εµπιστευτικές, εφόσον είναι δυνατόν να θίξουν: την εµπιστευτικότητα των διεθνών σχέσεων και της εθνικής άµυνας τη δηµόσια ασφάλεια το απόρρητο της ανάκρισης ή άλλης δικαστικής διαδικασίας το εµπορικό ή βιοµηχανικό απόρρητο και την πνευµατική ιδιοκτησία τα στοιχεία ή/ και τα αρχεία που αφορούν την ιδιωτική ζωή την εµπιστευτικότητα των συζητήσεων των αρµόδιων αρχών της Ελλάδας µε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή o επιπλέον η αδειοδοτούσα αρχή µεριµνά ώστε το κοινό να µπορεί να διατυπώνει τη γνώµη του 43, στις περιπτώσεις: σχεδιασµού νέων εγκαταστάσεων, που εµπίπτουν στην κατηγορία άνω ορίου 40 Βλ. Κ.Υ.Α /613/2007, άρθρο 9, εδάφιο Γ Βλ. Κ.Υ.Α /613/2007, άρθρο 13, παρ.6 42 Βλ. Κ.Υ.Α /613/2007, άρθρο Βλ. Κ.Υ.Α /613/2007, άρθρο 13, παρ.7 65

67 διαρρύθµισης των χώρων γύρω από τις υφιστάµενες εγκαταστάσεις, ώστε να διατηρούνται µακροπρόθεσµα οι κατάλληλες αποστάσεις µεταξύ των µονάδων και των ζωνών κατοικίας, του κύριου οδικού δικτύου και των χώρων αναψυχής µετατροπής υφιστάµενων εγκαταστάσεων o η Υπηρεσία Περιβάλλοντος της Ν.Α. 44, κάθε φορά που της διαβιβάζεται µια καταχωρηµένη Μελέτη Ασφαλείας από την αδειοδοτούσα αρχή και από κοινού µε το εξωτερικό Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε. που έχει καταρτιστεί για κάθε επιµέρους εγκατάσταση, υποχρεούται να αποστείλει εντός ενός µηνός, στο Νοµαρχιακό Συµβούλιο της οικείας Ν.Α. τα ακόλουθα στοιχεία 45 : 1. το ονοµατεπώνυµο του ασκούντος την εκµετάλλευση και τη διεύθυνση της εν λόγω µονάδας 2. τα στοιχεία της ταυτότητας και την ιδιότητα του προσώπου που παρέχει τις πληροφορίες 3. την επιβεβαίωση ότι η συγκεκριµένη µονάδα υπόκειται στις διατάξεις εφαρµογής της Οδηγίας Seveso II και ότι έχει υποβληθεί, στην αδειοδοτούσα αρχή, η Μελέτη Ασφαλείας 4. ένα επεξηγηµατικό σηµείωµα, σε απλή γλώσσα, σχετικά µε τις δραστηριότητες της µονάδας 5. την κοινή ονοµασία των επικίνδυνων ουσιών ή την γενική κατηγορία κινδύνου των ουσιών (τοξικά, εύφλεκτα, επικίνδυνα για το περιβάλλον) που βρίσκονται εντός της µονάδας και οι οποίες θα µπορούσαν να προξενήσουν µεγάλο ατύχηµα, σε συνδυασµό µε τα κυριότερα επικίνδυνα χαρακτηριστικά τους 6. τις γενικές πληροφορίες σχετικά µε τη φύση των κινδύνων συµπεριλαµβανοµένων και των ενδεχόµενων επιπτώσεων επί του πληθυσµού και επί του περιβάλλοντος 7. τις πληροφορίες για τους τρόπους προειδοποίησης και ενηµέρωσης του σχετικού πληθυσµού σε περίπτωση ΒΑΜΕ 8. τις πληροφορίες για τις ενδεδειγµένες ενέργειες του πληθυσµού και την ενδεδειγµένη συµπεριφορά σε περίπτωση ΒΑΜΕ 44 Βλ. Κ.Υ.Α /613/2007, άρθρο 13, παρ.1 45 Βλ. Κ.Υ.Α /613/2007, Παράρτηµα V 66

68 9. αναφορά στο εξωτερικό Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε. που έχει καταρτιστεί συνοδευµένη από συµβουλές συνεργασίας µε άλλες υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης 10. λεπτοµέρειες σχετικά τις υπηρεσίες που µπορούν να παρέχουν πρόσθετες σχετικές πληροφορίες σε περίπτωση που κάτι τέτοιο ζητηθεί o Το Νοµαρχιακό Συµβούλιο της οικείας Ν.Α. 46, εφόσον παραλάβει τις παραπάνω πληροφορίες από την Υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας, ως αποκλειστικά αρµόδιο για την διάθεση της ενηµέρωσης στο κοινό και την ευρύτερη κοινοποίηση, οφείλει να: δηµοσιεύσει στον τύπο, περίληψη των ως άνω πληροφοριακών στοιχείων και να γνωστοποιήσει στο κοινό, ότι διαθέτει λεπτοµερέστερες πληροφορίες για την ενηµέρωσή του. αναρτήσει αντίγραφο της ως άνω δηµοσίευσης στον πίνακα ανακοινώσεων της Ν.Α.. επικαιροποιεί τα πληροφοριακά στοιχεία που διατίθενται στο κοινό τουλάχιστον ανά 5 χρόνια και να εξασφαλίζει ότι οι πληροφορίες βρίσκονται µόνιµα στη διάθεση του κοινού. παρέχει, αυτεπάγγελτα και εντός των γεωγραφικών ορίων της Ν.Α., πλήρη ενηµέρωση του κοινού και ειδικότερα των κατοίκων και των µονάδων που εξυπηρετούν το κοινό (σχολεία, νοσοκοµεία), για τα ληπτέα µέτρα ασφαλείας και τη στάση που θα πρέπει να τηρείται σε περίπτωση ατυχήµατος. Η ενηµέρωση γίνεται µε κάθε πρόσφορο µέσο και σε τακτά χρονικά διαστήµατα. διενεργεί ασκήσεις ετοιµότητας του πληθυσµού σε συνεργασία, µε την Υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας της οικείας Ν.Α., τους οικείους ήµους (των οποίων οι κάτοικοι είναι δυνατόν να προσβληθούν από ένα ΒΑΜΕ), και τη Γ.Γ.Π.Π.. αποστείλει στη Γ.Γ.Π.Π., συγκεντρωτική και αναλυτική έκθεση, για τις ασκήσεις ετοιµότητας στις οποίες έχει προβεί αποστείλει στη Γ.Γ.Π.Π., συγκεντρωτική και αναλυτική έκθεση, για τις ενέργειες ενηµέρωσης του κοινού στις οποίες το Νοµαρχιακό Συµβούλιο έχει προβεί. 46 Βλ. Κ.Υ.Α /613/2007, άρθρο 13, παρ.2 67

69 Μέσω της ανωτέρω παράθεσης των απαιτήσεων που θέτει η Κ.Υ.Α /613/2007, ως προς την ενηµέρωση που πρέπει να παρέχεται στο κοινό, γίνεται φανερό πως οι επιταγές της Οδηγίας Seveso II, αφορούν πρωτίστως την ενηµέρωση κατά το στάδιο της πρόληψης. ηλαδή επιβάλλεται, η αρµόδια δηµόσια αρχή (Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση), να µεριµνά για την πληροφόρηση των πολιτών υπό κανονικές συνθήκες, πριν ξεσπάσει ένα ΒΑΜΕ ώστε να εξασφαλίζεται η καλύτερη αποδοχή των κινδύνων από πλευράς του κοινού, η µεγαλύτερη δυνατότητα συµµετοχής του στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και τέλος η καλύτερη δυνατή προετοιµασία και αντίδραση αυτού. Ωστόσο, πέραν της αρµοδιότητας της Ν.Α., να ενηµερώνει τους, εντός των γεωγραφικών της ορίων, κατοίκους σχετικά µε τους κινδύνους από ένα ΒΑΜΕ (όπως ορίζει η Κ.Υ.Α /613/2007), σύµφωνα µε την ελληνική νοµοθεσία καθορίζονται και άλλοι κρατικοί φορείς, ως αρµόδιοι παροχής πληροφοριών προς την κοινή γνώµη, κυρίως όµως, κατά το στάδιο αντιµετώπισης - καταστολής ενός ΒΑΜΕ. Εποµένως και σύµφωνα µε τα οριζόµενα στον Ν.3013/2002 περί «Αναβάθµισης της πολιτικής προστασίας και λοιπές διατάξεις», άλλα αρµόδια όργανα σε εθνικό επίπεδο, είναι: o το Κεντρικό Συντονιστικό Όργανο Πολιτικής Προστασίας (Κ.Σ.Ο.Π.Π.) 47, στη σύνθεση του οποίου συµµετέχουν οι Γενικοί Γραµµατείς διαφόρων Υπουργείων, έχει αρµοδιότητα «να ενηµερώνει την κοινή γνώµη για απειλούµενους κινδύνους καταστροφών και να παρέχει οδηγίες, κατά την εκδήλωση των φαινοµένων, προς αντιµετώπιση των καταστροφών, µε στόχο την ελαχιστοποίηση των συνεπειών τους». o η Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας 48, του Υπουργείου Εσωτερικών, έχει ως αρµοδιότητα «την κατάρτιση και τον συντονισµό, σε συνεργασία µε άλλους αρµόδιους κρατικούς φορείς, του έργου της πληροφόρησης και ευαισθητοποίησης των πολιτών στον τοµέα της πολιτικής προστασίας, τόσο σε επίπεδο γενικής ενηµέρωσης όσο και σε αντίστοιχο παροχής ειδικών οδηγιών, προς αντιµετώπιση συγκεκριµένης καταστροφής ή κατάστασης έκτακτης ανάγκης». 47 Βλ. Ν.3013/2002, άρθρο 5, παρ.4δ 48 Βλ. Ν.3013/2002, άρθρο 6, παρ.4γ 68

70 Σε περιφερειακό επίπεδο, αρµόδιο όργανο για την ενηµέρωση των πολιτών, ορίζεται: o η ιεύθυνση Πολιτικής Προστασίας της κάθε Περιφέρειας 49, που έχει ως αρµοδιότητα «τον σχεδιασµό και την οργάνωση, σε θέµατα πρόληψης, ενηµέρωσης και αντιµετώπισης των καταστροφών καθώς και τον συντονισµό όλων των υπηρεσιών της περιφέρειας και του δηµόσιου, ιδιωτικού δυναµικού και µέσων, για την εξασφάλιση της ετοιµότητας, την αντιµετώπιση των καταστροφών και την αποκατάσταση των ζηµιών». 49 Βλ. Ν.3013/2002, άρθρο 11, παρ.3 69

71 3.3 Χαρτογράφηση των Κινδύνων προερχοµένων από Βιοµηχανικές Εγκαταστάσεις Προκειµένου να γίνει η µελέτη των, µέχρι στιγµής, υλοποιούµενων δράσεων ενηµέρωσης του ευρύτερου κοινού για τους κινδύνους που ενυπάρχουν πλησίον βιοµηχανικών εγκαταστάσεων που διαχειρίζονται επικίνδυνες ουσίες, εκ µέρους των Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων της χώρας και των άλλων δηµόσιων φορέων, θα ληφθεί υπόψη η χαρτογράφηση των βιοµηχανικών εγκαταστάσεων που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα, όπως τηρείται από τις αρµόδιες υπηρεσίες του Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. 50 Η χαρτογράφηση, σύµφωνα µε το είδος των βιοµηχανικών εγκαταστάσεων άνω ορίου καθώς και της γεωγραφικής κατανοµής αυτών στον ελλαδικό χώρο, είναι απαραίτητη προκειµένου να γίνει εµφανές πού οι δραστηριότητες αυτές φέρουν περισσότερους κινδύνους για την ανθρώπινη ζωή και για τα οικονοµικά αγαθά, δεδοµένου ότι, αν µια βιοµηχανική εγκατάσταση δραστηριοποιείται σε ακατοίκητη περιοχή, οι κίνδυνοι που επιφέρει δεν αξιολογούνται στον ίδιο βαθµό καθώς δεν επηρεάζονται άνθρωποι και υλικά αγαθά. Με την υπογράµµιση των πιο επικινδύνων περιοχών από πλευράς ΒΑΜΕ, θα τονιστεί ποιες περιοχές της Ελλάδας, χρήζουν υλοποίησης και εντατικοποίησης των δράσεων ενηµέρωσης του κοινού. Έτσι στην Ελλάδα, υπάρχουν 82 βιοµηχανικές εγκαταστάσεις (στοιχεία Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. 2008) που διαχειρίζονται µεγάλες συγκεντρώσεις επικίνδυνων ουσιών και ως εκ τούτου κατηγοριοποιούνται, από την Οδηγία Seveso II, ως άνω ορίου. Οι εν λόγω βιοµηχανικές εγκαταστάσεις, δραστηριοποιούνται στους ακόλουθους τοµείς 51 : 1. ιυλιστήρια Πετρελαίου: διαχειρίζονται πολλές επικίνδυνες ουσίες όπως αργό πετρέλαιο, ενώσεις µολύβδου και άλλες. Σε περίπτωση διαρροών εύφλεκτων ουσιών υπάρχει κίνδυνος επέκτασης των επιπτώσεων, λόγω εκρήξεων. Σε περίπτωση πυρκαγιάς, µαύροι καπνοί γεµίζουν την ατµόσφαιρα, δηµιουργώντας αποπνιξία σε άτοµα µε αναπνευστικά προβλήµατα και πολλούς κινδύνους για την υγεία λόγω του παραγόµενου υδρόθειου. 50 Βλ. Παράρτηµα της παρούσης εργασίας, Μέρος II 51 Βλ. Μουζάκης Γ., 2008 σελ.16 70

72 2. Εγκαταστάσεις αποθήκευσης και εµπορίας υγρών καυσίµων: χρησιµοποιούνται για την αποθήκευση βενζίνης, πετρελαίου diesel, καυσίµων αεροπλάνων και µαζούτ. Στις εγκαταστάσεις αποθήκευσης λαµβάνουν µέρος ποικίλες επικίνδυνες διαδικασίες όπως, το γέµισµα των δεξαµενών µε καύσιµα µέσω αγωγών ή και πλοίων µεταφοράς υγρών καυσίµων, το γέµισµα βυτιοφόρων οχηµάτων µε καύσιµα στα γεµιστήρια της εγκατάστασης και τέλος το γέµισµα πλοίων µεταφοράς υγρών καυσίµων στην προβλήτα της εγκατάστασης. 3. Εγκαταστάσεις αποθήκευσης και εµπορίας αέριων καυσίµων: χρησιµοποιούνται για την αποθήκευση προπανίου, βουτανίου ή και υγραερίου. Στις εγκαταστάσεις αυτές, λαµβάνουν χώρα, διάφορες επικίνδυνες διαδικασίες όπως και στην περίπτωση των εγκαταστάσεων αποθήκευσης υγρών καυσίµων. 4. Εγκαταστάσεις τυποποίησης και εµπορίας φυτοφαρµάκων: λόγω του ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει παραγωγή φυτοφαρµάκων, οι εγκαταστάσεις αυτές αναλαµβάνουν την αραίωση των εισαγόµενων προϊόντων και την υποσυσκευασία τους, προκειµένου να προωθηθούν για εγχώρια κατανάλωση. Σε περίπτωση πυρκαγιάς, παράγεται νέφος µε πολύ τοξικές ουσίες. 5. Εγκαταστάσεις παραγωγής λιπασµάτων: παράγουν κυρίως νιτρικά, φωσφορικά και θειϊκά λιπάσµατα και εν συνεχεία διοχετεύονται στους διάφορους γεωργικούς συνεταιρισµούς για αποθήκευση. Σε περίπτωση πυρκαγιάς, εκλύονται προϊόντα ατελούς καύσης στην ατµόσφαιρα. 6. Εγκαταστάσεις παραγωγής και εµπορίας χηµικών προϊόντων: διατηρούν κυρίως διαλύτες, που είναι εξαιρετικά εύφλεκτες και ερεθιστικές ουσίες για τον άνθρωπο. 7. Εγκαταστάσεις παραγωγής και αποθήκευσης εκρηκτικών: διατηρούν κυρίως ουσίες, που είναι εύφλεκτες και επικίνδυνες για έκρηξη. 71

73 8. Εγκαταστάσεις κοινής ωφέλειας: είναι οι εγκαταστάσεις της.ε.η. και της Ε.Υ.Α.Π.. Στη.Ε.Η. χρησιµοποιούνται καύσιµες ύλες όπως πετρέλαιο diesel και διάφορες επικίνδυνες ουσίες, όπως είναι τα πολυχλωριωµένα διφαινύλια, τα οποία είναι ιδιαιτέρως εκρηκτικά και τοξικά, σε περίπτωση εκδήλωσης πυρκαγιάς. Στην Ε.Υ.ΑΠ. χρησιµοποιείται µεγάλες ποσότητες χλωρίου, για την επεξεργασία και τον καθαρισµό του πόσιµου νερού. Πιθανή διαρροή χλωρίου, συνεπάγεται τοξικά και διαβρωτικά αποτελέσµατα. Στο γράφηµα που ακολουθεί, απεικονίζεται η ποσοστιαία συµµετοχή των 82 βιοµηχανικών εγκαταστάσεων άνω ορίου, ανά τοµέα δραστηριότητας. Γράφηµα 3 Ποσοστιαία Συµµετοχή των 82 Βιοµηχανικών Εγκαταστάσεων Άνω Ορίου, ανά Τοµέα ραστηριότητας 30,0% ΑΕΡΙΑ ΚΑΥΣΙΜΑ 28,0% 25,0% 20,0% 15,0% ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ 15,8% ΥΓΡΑ ΕΚΡΗΚΤΙΚΑ ΚΑΥΣΙΜΑ 18,3% 18,3% 10,0% 5,0% ΚΟΙΝΗ ΩΦΕΛΕΙΑ 4,8% ΧΗΜΙΚΑ 8,5% ΙΥΛΙΣΤΗΡΙΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ 4,8% ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ 1,2% ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ ΚΟΙΝΗ ΩΦΕΛΕΙΑ ΕΚΡΗΚΤΙΚΑ 0,0% ΥΓΡΑ ΚΑΥΣΙΜΑ ΑΕΡΙΑ ΚΑΥΣΙΜΑ ΙΥΛΙΣΤΗΡΙΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΧΗΜΙΚΑ ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ Πηγή: Επεξεργασµένα Στοιχεία Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε., 2008 Μέσω του γραφήµατος, είναι φανερό πως, την πρώτη θέση κατέχει ο τοµέας αποθήκευσης 72

74 και εµπορίας αέριων καυσίµων µε την δραστηριοποίηση 23 βιοµηχανικών εγκαταστάσεων (ποσοστό συµµετοχής 28%), ακολουθούν ο τοµέας αποθήκευσης και εµπορίας υγρών καυσίµων και ο τοµέας παραγωγής εκρηκτικών, µε την δραστηριοποίηση ισόποσου αριθµού (15) εγκαταστάσεων ενώ την τέταρτη θέση, κατέχει ο τοµέας τυποποίησης και εµπορίας φυτοφαρµάκων, µε 13 βιοµηχανικές εγκαταστάσεις. Είναι χρήσιµο ωστόσο, πέρα από την κατανοµή των 82 βιοµηχανικών εγκαταστάσεων ανά τοµέα δραστηριότητας, να εξεταστεί και η γεωγραφική κατανοµή αυτών στον ελλαδικό χώρο, ώστε να είναι δυνατόν να συναχθεί ένα συµπέρασµα σχετικά µε το ποιες περιοχές της Ελλάδας, χρήζουν υλοποίησης και εντατικοποίησης των δράσεων ενηµέρωσης του κοινού. 73

75 Γράφηµα 4 Γεωγραφική Κατανοµή των 82 Βιοµηχανικών Εγκαταστάσεων Άνω Ορίου, ανά Περιφέρεια ΠΕΡΙΦ. ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ 0% ΠΕΡΙΦ. ΑΝΑΤ. ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ-ΘΡΑΚΗΣ 7,3% ΠΕΡΙΦ. ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ 4% ΠΕΡΙΦ. ΚΡΗΤΗΣ 6% ΠΕΡΙΦ. ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ 3,6% ΠΕΡΙΦ. ΑΤΤΙΚΗΣ 26% ΠΕΡΙΦ. ΚΕΝΤΡ.ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ 29,3% ΠΕΡΙΦ. ΥΤ. ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ 1,2% ΠΕΡΙΦ. ΗΠΕΙΡΟΥ 5% ΠΕΡΙΦ. ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 2,5% ΠΕΡΙΦ.ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑ ΑΣ 11% ΠΕΡΙΦ. ΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ 2,5% ΠΕΡΙΦ. ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ 1,2% ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑ ΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΥΤ.ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΕΝΤΡ.ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝΑΤ.ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ- ΘΡΑΚΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ 74

76 Παρουσιάζεται εποµένως, µια συγκέντρωση των βιοµηχανικών εγκαταστάσεων, που διαχειρίζονται µεγάλες συγκεντρώσεις επικίνδυνων ουσιών, στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας µε 24 βιοµηχανίες και στην Περιφέρεια Αττικής µε 21 βιοµηχανίες ενώ στη τρίτη θέση βρίσκεται, η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, µε 9 βιοµηχανίες να δραστηριοποιούνται, εντός των γεωγραφικών της ορίων. Συνδυάζοντας τα στοιχεία αυτά, µε τα πληθυσµιακά στοιχεία του παρακάτω πίνακα, εύλογα καταλήγει κανείς στο συµπέρασµα ότι, λόγω της υψηλής συγκέντρωσης του πληθυσµού ( άτοµα, σχεδόν το ήµισυ του συνολικού πληθυσµού) στις Περιφέρειες Κεντρικής Μακεδονίας και Αττικής, αυτές οι Περιφέρειες έχουν και αυξηµένες ανάγκες ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης του πληθυσµού τους, σε θέµατα κινδύνων προερχοµένων από ΒΑΜΕ. Πίνακας 4 Κατανοµή Ελληνικού Πληθυσµού, ανά Περιφέρεια Κατανοµή Ελληνικού Πληθυσµού ανά Περιφέρεια Περιφέρειες Ελλάδας Πληθυσµός Περιφέρεια Αττικής Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας Περιφέρεια Πελοποννήσου Περιφέρεια υτικής Ελλάδας Περιφέρεια Ιονίων Νήσων Περιφέρεια Ηπείρου Περιφέρεια Θεσσαλίας Περιφέρεια υτικής Μακεδονίας Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας- Θράκης Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου Περιφέρεια Κρήτης ΣΥΝΟΛΟ Πηγή: Επεξεργασµένα στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδας, απογραφή πληθυσµού

77 Ο σκοπός της ανάλυσης αυτής, δεν είναι η αναίρεση και η αποδυνάµωση της γενικότερης υποχρέωσης των Ν.Α. της χώρας - στα γεωγραφικά όρια των οποίων δραστηριοποιούνται βιοµηχανικές εγκαταστάσεις κατηγορίας άνω ορίου- ως προς την ενηµέρωση του κοινού. Ο σκοπός είναι η ειδικότερη υπόδειξη, πως ιδιαίτερα κάποιες περιοχές της Ελλάδας, λόγω πληθυσµιακής πυκνότητας, χρήζουν υλοποίησης εντατικών ενηµερωτικών δράσεων ώστε, οι συνέπειες από ένα ΒΑΜΕ να µην είναι καταστροφικές, και ως εκ τούτου οι Ν.Α. που εµπίπτουν σε αυτή τη συλλογιστική, φέρουν και ιδιαίτερη υποχρέωση εκπλήρωσης των καθηκόντων τους. Οι εν λόγω Ν.Α. παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα. Πίνακας 5 Νοµαρχιακές Αυτοδιοικήσεις που λόγω πληθυσµιακής πυκνότητας φέρουν ιδιαίτερη υποχρέωση εκπλήρωσης καθηκόντων ενηµέρωσης του κοινού Ν.Α. µε Ιδιαίτερη Υποχρέωση Εκπλήρωσης Καθήκοντος Ενηµέρωσης Κοινού Περιφέρεια Αττικής ΣΥΝΟΛΟ ΠΕΡ.ΑΤΤΙΚΗΣ Νοµαρχιακές Αυτοδιοικήσεις Νοµαρχιακό ιαµέρισµα Αθηνών Νοµαρχιακό ιαµέρισµα Πειραιώς Ν.Α. Ανατολικής Αττικής Εγκαταστάσεις Άνω Ορίου Seveso Πληθυσµός Ν.Α. υτικής Αττικής Κεντρικής Μακεδονίας Ν.Α. Θεσσαλονίκης ΣΥΝΟΛΟ ΠΕΡ. ΚΕΝΤΡ.ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ Ν.Α. Κιλκίς Ν.Α. Ηµαθίας Ν.Α. Πέλλης Ν.Α. Πιερίας Ν.Α. Σερρών Ν.Α. Χαλκιδικής ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ Πηγή: Επεξεργασµένα στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδας, απογραφή πληθυσµού 2001 Μέσω της ανάλυσης που επιχειρήθηκε, καταλήγουµε στο συµπέρασµα, ότι κυρίως στις Ν.Α. 76

78 που ανήκουν στις Περιφέρειες Αττικής και Κεντρικής Μακεδονίας, υφίστανται µεγαλύτεροι κίνδυνοι από ένα ΒΑΜΕ, τόσο εξαιτίας της υψηλής πληθυσµιακής πυκνότητας ( κάτοικοι) όσο και της υψηλής συγκέντρωσης βιοµηχανικών εγκαταστάσεων άνω ορίου (45 εγκαταστάσεις από 82 σύνολο, δηλαδή ποσοστό συγκέντρωσης 55%). Με δεδοµένο το γεγονός ότι, τόσο η γεωγραφική έκταση των εν λόγω Ν.Α. είναι µεγάλη όσο και ότι παρατηρείται µια επιµέρους γεωγραφική συγκέντρωση των βιοµηχανικών εγκαταστάσεων σε επιλεγµένα διαµερίσµατα εντός των Ν.Α., επιβάλλεται η ενηµέρωση του κοινού να εστιαστεί στους πολίτες, που ενδέχεται να επηρεαστούν άµεσα από ένα ΒΑΜΕ. 77

79 3.4 Υλοποιούµενες ράσεις Ενηµέρωσης του Κοινού o Μελέτες Ασφαλείας και Ειδικά Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε.: η σύνταξη από τον ασκούντα την εκµετάλλευση, Μελετών Ασφαλείας καθώς και η εκπόνηση εξωτερικών Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε. από την Υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας της Ν.Α., αποτελούν βασικό προαπαιτούµενο και συστατικό της παρεχόµενης πληροφορίας στο ευρύτερο κοινό. Συνεπώς, είναι αναγκαίο να υπάρχουν. Σήµερα, για κάθε βιοµηχανική εγκατάσταση που εµπίπτει στην κατηγορία άνω ορίου της Οδηγίας Seveso II, υπάρχουν ολοκληρωµένες Μελέτες Ασφαλείας και εξωτερικά Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε. 52 (τα οποία ωστόσο δεν έχουν ακόµη εγκριθεί λόγω της υπολειπόµενης έγκρισης του Γενικού Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε.). Να σηµειωθεί πως η σύνταξη των εξωτερικών Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε., έγινε έπειτα από διεθνή διαγωνισµό, αποτελώντας ενταγµένο έργο του Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. στο Επιχειρησιακό του Πρόγραµµα «Περιβάλλον ». o Γενικό Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε.: σύµφωνα µε τα οριζόµενα στην Υπουργική Απόφαση 1299/2003 «Ξενοκράτης», όλοι οι φορείς που εµπλέκονται στην κατάρτιση του γενικού σχεδίου αναφορικά µε τα τεχνολογικά ατυχήµατα έχουν µεριµνήσει για την κατάρτισή του και το γενικό Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε., βρίσκεται στη Γ.Γ.Π.Π. προς τελική έγκριση. o Επιχειρησιακό Κέντρο Αντιµετώπισης Τεχνολογικών Ατυχηµάτων Μεγάλης Έκτασης 53 : το έργο, που εντάχθηκε στο Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Περιβάλλον » του Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε., είχε ως αντικείµενο τη δηµιουργία ενός υπολογιστικού συστήµατος, το οποίο µε τη βοήθεια µαθηµατικών προτύπων και σχετικών πληροφοριών που παρέχονται από τον χρήστη, δύναται να προσδιορίζει αναλογικά µε το είδος του ατυχήµατος, το µέγεθος και τις συνέπειες αυτού. Το υπολογιστικό σύστηµα που αναφέρεται µόνο στις Ν.Α. Θεσσαλονίκης, υτικής Αττικής και Πειραιά, εκπονήθηκε από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και βρίσκεται εγκατεστηµένο στη Γ.Γ.Π.Π.. 52 Βλ.. Greece Report Βλ. Μαρκάτος Ν. και Κυρανούδης Χ.,

80 Αποτελείται από: ένα γεωγραφικό σύστηµα πληροφοριών (GIS) µε στοιχεία του οδικούσιδηροδροµικού δικτύου, τα όρια δήµων, τις χρήσεις γης και άλλα σηµεία ενδιαφέροντος των 3 Ν.Α. µια βάση δεδοµένων, όπου αποθηκεύονται τα χαρακτηριστικά της τοπικής βιοµηχανικής δραστηριότητας (εταιρείες, δεξαµενές, αποθήκες φυτοφαρµάκων), καθώς και οι ουσίες που είναι πιθανόν να εµπλακούν σε ΒΑΜΕ έναν προσοµοιωτή ατυχηµάτων, όπου αποτιµά την ακριβή γεωγραφική περιοχή όπου οι συνέπειες ενός ατυχήµατος, θα είναι περισσότερο έντονες για τον πληθυσµό, και ένα σύστηµα στήριξης των αποφάσεων, το οποίο προτείνει στο χρήστη, τον καλύτερο δυνατό τρόπο εκκένωσης µιας περιοχής, υποδεικνύοντας τη βέλτιστη διαδροµή και το ποσοστό του πληθυσµού που πρέπει να µετακινηθεί o ράσεις Ενηµέρωσης από τη Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας: µε βάση την αρµοδιότητα που κατέχει, όσον αφορά στην κατάρτιση και στον συντονισµό του έργου της γενικής ενηµέρωσης του πληθυσµού και στην παροχή ειδικών οδηγιών αντιµετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, έχει προχωρήσει στις ακόλουθες ενέργειες: Προσθήκη, στην ιστοσελίδα της Γ.Γ.Π.Π. διαθέσιµων πληροφοριών, σχετικά µε την έννοια των τεχνολογικών κινδύνων και των µέτρων αυτοπροστασίας του πληθυσµού σε περίπτωση ΒΑΜΕ. Έκδοση ενηµερωτικού φυλλαδίου µε οδηγίες αυτοπροστασίας και αντιµετώπισης των τεχνολογικών ατυχηµάτων. Το ενηµερωτικό φυλλάδιο, έχει σταλεί σε όλες τις Περιφέρειες και τις Ν.Α. της χώρας. Επίσης, διατέθηκε στο κοινό στη ιεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης του Συµµετοχή στο εκπαιδευτικό πρόγραµµα «Προστατεύω τον Εαυτό µου και τους Άλλους» που υλοποιείται από τη Γενική Γραµµατεία Εκπαίδευσης Ενηλίκων, του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων. Το πρόγραµµα που απευθύνεται σε εθελοντικές οµάδες διάφορων δήµων της χώρας, περιλαµβάνει τόσο τη θεωρητική όσο και την πρακτική εκπαίδευση εθελοντών πάνω σε θέµατα εκτάκτων αναγκών. Η Γ.Γ.Π.Π. συµµετέχει στο 79

81 πρόγραµµα αυτό, παρέχοντας επιµόρφωση, όχι µόνο για το σύστηµα πολιτικής προστασίας της χώρας αλλά και για την ορθή αντιµετώπιση των φυσικών και των τεχνολογικών καταστροφών. o ιοργάνωση Ηµερίδων: Ηµερίδα της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας µε θέµα: «Πρόληψη και αντιµετώπιση περιβαλλοντικών βιοµηχανικών ατυχηµάτων», Θεσσαλονίκη, 27/2/2007 Ηµερίδα της Ένωσης Ελλήνων Χηµικών και του Τµήµατος Χηµείας του Αριστοτέλειου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης µε θέµα: «Ατυχήµατα από την παραγωγή και αποθήκευση επικίνδυνων χηµικών ενώσεων- µέτρα πρόληψης και αντιµετώπισης», Θεσσαλονίκη, 17/3/2004 Ηµερίδα του Αναπτυξιακού Συνδέσµου ήµων και Κοινοτήτων Θριάσιου Πεδίου µε θέµα: «Σχέδιο Αντιµετώπισης Τεχνολογικού Ατυχήµατος Μεγάλης Έκτασης Θριάσιου Πεδίου και Επιχειρησιακό Κέντρο», Αθήνα, 12/12/2003 ιηµερίδα του Τεχνικού Επιµελητηρίου Ελλάδας (Τ.Ε.Ε.) µε θέµα: «ιαχείριση επικινδυνότητας-η εφαρµογή των Οδηγιών Seveso I και Seveso II στη χώρα µας», Αθήνα, 4-5/11/2003 Συνέδριο του Τεχνικού Επιµελητηρίου Ελλάδος, στα πλαίσια της έκθεσης HELECO 2003 µε θέµα: «Συνέδριο για το περιβάλλον και την αειφόρο ανάπτυξη», Αθήνα, 30/1-2/2/2003 Ηµερίδα του ήµου Ασπροπύργου, στα πλαίσια συµµετοχής του ήµου στο Ευρωπαϊκό Πρόγραµµα Lotus 2000+, µε θέµα: «Περιβάλλον και ασφάλεια στο ήµο Ασπροπύργου», Αθήνα, 27/6/2002 Ηµερίδα του Κλαδικού Ινστιτούτου Εργασίας Πετρελαίου και Χηµικής Βιοµηχανίας µε θέµα: «Ανάπτυξη-Ασφάλεια-Περιβάλλον στη χηµική βιοµηχανία- ιυλιστήρια-φυσικό Αέριο», Αθήνα, 4/10/2000 Συνέδριο του Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. και του Major Accident Hazards Bureau του Ευρωπαϊκού Ερευνητικού Κέντρου JRC ISPRA µε θέµα: «ιαχείριση επικινδυνότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση του η πρόκληση στην εφαρµογή της Κοινοτικής Οδηγίας Seveso II», Αθήνα, 10-12/11/1999 Ηµερίδα του Τεχνικού Επιµελητηρίου Ελλάδος µε θέµα: «Επικινδυνότητα βιοµηχανικών εγκαταστάσεων», Αθήνα, 25/1/

82 o ράση Ενηµέρωσης από τη Ν.Α. υτικής Αττικής: η εν λόγω Ν.Α. εξέδωσε, το 1994, ενηµερωτικό φυλλάδιο για την αντιµετώπιση ΒΑΜΕ στην περίπτωση του διυλιστηρίου της ΠΕΤΡΟΛΑ 54, που εδρεύει στο ήµο Ελευσίνας. Το φυλλάδιο που διαµοιράστηκε σε όλους τους περιοίκους, επεξηγεί τους κινδύνους που εγκυµονούν λόγω της ύπαρξης διυλιστηρίου σε κατοικηµένη περιοχή και υποδεικνύει τον ορθό τρόπο αντίδρασης του κοινού. o Έργο Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε.: το Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε., ως οριζόµενη αρχή για την εφαρµογή της Οδηγίας Seveso II στην Ελλάδα, µέσω του Επιχειρησιακού του Προγράµµατος «Περιβάλλον », χρηµατοδότησε την υλοποίηση του έργου: «Ολοκληρωµένες Ενέργειες Ενηµέρωσης και Ευαισθητοποίησης Κοινού για την Αντιµετώπιση ΒΑΜΕ». Το έργο εστιάστηκε σε 4 περιοχές της χώρας, που χρήζουν ιδιαίτερης ανάγκης ενηµέρωσης του πληθυσµού τους, κατά τη διάρκεια των ετών Συγκεκριµένα, αναπτύχθηκε στην περιοχή των Αγίων Θεοδώρων Κορινθίας (Ν.Α. Κορινθίας), στην περιοχή του Περάµατος (Ν.Α. Πειραιά), στην περιοχή του Θριάσιου Πεδίου (Ν.Α. υτικής Αττικής), και στην περιοχή των ιαβατών Θεσσαλονίκης (Ν.Α.Θεσσαλονίκης). Το συγκεκριµένο έργο περιλάµβανε την ανάπτυξη των ακόλουθων τεσσάρων Προγραµµάτων 55, όπως περιγράφονται αναλυτικά: 1. Ενέργειες ιάδοσης της Επικοινωνίας του Κινδύνου στους πολίτες: Παρήχθησαν και διανεµήθηκαν τεσσάρων ειδών ενηµερωτικά φυλλάδια και αφίσες, ένα για κάθε µία από τις τέσσερις περιοχές, µε στόχο την εστίαση στα τοπικά ζητήµατα και στα ειδικά χαρακτηριστικά της κάθε περιοχής. Στα φυλλάδια, υπό το σύνθηµα «Βλέπω, Ακούω, Μαθαίνω, Ενεργώ» δίνονταν πληροφορίες για το είδος των βιοµηχανικών εγκαταστάσεων που φιλοξενούσε κάθε περιοχή, για τις πρώτες αρχές αυτοπροστασίας που έπρεπε να εφαρµόσουν οι πολίτες σε περίπτωση που ένα ΒΑΜΕ λάµβανε χώρα στην περιοχή τους καθώς και για τις αρµόδιες αρχές παροχής πρόσθετων πληροφοριών. Συνολικά παρήχθησαν ενηµερωτικά φυλλάδια και αφίσες που 54 Βλ. Παράρτηµα της παρούσης εργασίας, Μέρος III 55 Βλ. Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε., 2004 Π 11 81

83 διανεµήθηκαν: στους κατοίκους των τεσσάρων περιοχών που αφορούσε το έργο, στις αντίστοιχες τέσσερις Ν.Α., στους ήµους, στα τοπικά σχολεία, στα τοπικά Μ.Μ.Ε. και στα Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών. Πραγµατοποιήθηκαν τέσσερις εκστρατείες ενηµέρωσης των κατοίκων, µε το σύστηµα πόρτα- πόρτα, στην ευρύτερη περιοχή του Περάµατος, του Θριάσιου Πεδίου, των Αγίων Θεοδώρων και της Θεσσαλονίκης. Κάθε εκστρατεία είχε χρονική διάρκεια µίας εβδοµάδας και σε κάθε σηµείο επίσκεψης παρέχονταν εκτός του ενηµερωτικού φυλλαδίου και µια σύντοµη επεξήγηση αυτού, από κατάλληλη εκπαιδευµένη οµάδα ώστε να αφυπνιστούν οι κάτοικοι πάνω στα θέµατα ΒΑΜΕ και να παροτρυνθούν να συµµετάσχουν στην υλοποίηση του προγράµµατος Λειτούργησαν ενηµερωτικά περίπτερα στις τέσσερις περιοχές εφαρµογής του έργου, όντας εγκατεστηµένα σε κεντρικά σηµεία των περιοχών (πλατείες), εύκολα προσβάσιµα από τις οµάδες των ενδιαφεροµένων και αυξηµένης διέλευσης πολιτών. Τα ενηµερωτικά περίπτερα στελεχώθηκαν από κατάλληλα καταρτισµένο προσωπικό, ικανό, να παρέχει γενική και σαφή πληροφόρηση στους πολίτες για τους σωστούς τρόπους αντίδρασης, χωρίς να τους τροµοκρατεί και να επεξηγεί το φυλλάδιο και τις αφίσες που ταυτόχρονα διανέµει. Η λειτουργία των περιπτέρων διήρκησε περίπου ένα µήνα σε κάθε περιοχή εφαρµογής του έργου. ιεξήχθησαν 48 δηµόσιες οµιλίες σε ισόποσο αριθµό σχολείων δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης στις τέσσερις περιοχές εφαρµογής του έργου. Οι δηµόσιες οµιλίες που διεξήχθησαν από εκπροσώπους της επιστηµονικής κοινότητας, είχαν τον χαρακτήρα κλειστών εκδηλώσεων, µε σκοπό την ευαισθητοποίηση ειδικών οµάδων κοινού, όπως είναι οι µαθητές και οι εκπαιδευτικοί, σχετικά µε τους κινδύνους από ένα ΒΑΜΕ, τα µέτρα ασφαλείας που λαµβάνονται από την πολιτεία και τους δόκιµους τρόπους αντίδρασης αυτών. Συνολικά και στις τέσσερις περιοχές, ενηµερώθηκαν µαθητές δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης και 855 καθηγητές. Μετά την ολοκλήρωση των οµιλιών σε κάθε σχολείο, δόθηκε σχετική βεβαίωση παρακολούθησης. 82

84 Πραγµατοποιήθηκαν τέσσερις ενηµερωτικές ηµερίδες, µία σε κάθε περιοχή, µε θέµα: «Βιοµηχανικά Ατυχήµατα Μεγάλης Έκτασης: Βλέπω, Ακούω, Μαθαίνω, Ενεργώ». Οι ηµερίδες είχαν τον χαρακτήρα µεγάλων ανοικτών εκδηλώσεων µε τη συµµετοχή εκπροσώπων των Υπουργείων, των Περιφερειών, των Ν.Α., των εκπαιδευτικών ιδρυµάτων, των βιοµηχανιών, των Μ.Μ.Ε. και του γενικότερου πληθυσµού των περιοχών. Καταχωρήθηκαν δελτία τύπου στα τοπικά έντυπα µέσα των τεσσάρων περιοχών εφαρµογής του έργου, που να γνωστοποιούν τις ηµεροµηνίες διεξαγωγής των ηµερίδων, ώστε να επιτευχθεί η έγκαιρη ενηµέρωση της τοπικής κοινωνίας. Ταυτόχρονα, παρήχθησαν και δύο ραδιοφωνικά ενηµερωτικά µηνύµατα (Αθήνα- Θεσσαλονίκη), µε σκοπό την ευαισθητοποίηση αναφορικά µε τους κινδύνους και την ευρύτερη γνωστοποίηση προφυλάξεων ατοµικής χρήσης σε περίπτωση ΒΑΜΕ. 2. Σχεδιασµός και Οργάνωση Ιστοσελίδας: Στα πλαίσια του έργου αναπτύχθηκε το πρόγραµµα «Σχεδιασµός και Οργάνωση Ιστοσελίδας», ως ένα δυναµικό εργαλείο παροχής πληροφόρησης. Ο διαδικτυακός ιστοχώρος, διαθέσιµος στη διεύθυνση απευθυνόταν πρωταρχικά στους πολίτες που κατοικούσαν ή εργάζονταν στις ζώνες επιρροής των βιοµηχανικών εγκαταστάσεων άνω ορίου, παρέχοντας ενηµέρωση σχετικά µε: γενικές πληροφορίες, όπως τα ιστορικά στοιχεία των ΒΑΜΕ, τις ζώνες επικινδυνότητας, τις εγκαταστάσεις επικίνδυνων ουσιών ανά περιοχή εφαρµογής, δράσεις αυτοπροστασίας του κοινού, ώστε να προστατευτεί σε περίπτωση ΒΑΜΕ νοµοθεσία, σχετικά µε τις αρµοδιότητες των εµπλεκόµενων φορέων αντιµετώπισης ενός συµβάντος έκτακτης ανάγκης χρήσιµες παραποµπές, σχετικά µε διαδικτυακούς συνδέσµους παροχής περαιτέρω πληροφόρησης. 3. Πρόγραµµα Εκπαίδευσης: 83

85 Στόχος αυτού του προγράµµατος ήταν η εκπαίδευση ενός µικρού αριθµού υπαλλήλων της τοπικής αυτοδιοίκησης στις περιοχές που ήταν ενταγµένες στο πρόγραµµα σε θέµατα επικοινωνιακής στρατηγικής, ώστε να µπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες συνεχούς ενηµέρωσης του κοινού σε θέµατα αντιµετώπισης ΒΑΜΕ, και µετά το πέρας του εν λόγω προγράµµατος. Το εκπαιδευτικό πρόγραµµα περιλάµβανε 2 εκπαιδευτικές συναντήσεις σε κάθε περιοχή εφαρµογής, διάρκειας τεσσάρων ωρών έκαστη. Η 1 η εκπαιδευτική συνάντηση αφορούσε στην εξασφάλιση ότι οι υπάλληλοι των Ν.Α. που θα εκπαιδεύονταν σε θέµατα επικοινωνιακής στρατηγικής, γνώριζαν το θεσµικό πλαίσιο και τις απαιτήσεις της Οδηγίας Seveso II. Για το λόγο αυτό, η θεµατολογία της συνάντησης αφορούσε στην κατανοµή των αρµοδιοτήτων µεταξύ των φορέων, στην ενηµέρωση για το ισχύον θεσµικό πλαίσιο και για τις µέχρι τότε υλοποιούµενες ενέργειες. Από τις συζητήσεις που ακολούθησαν της συνάντησης, διαπιστώθηκαν ελλείψεις των υπαλλήλων των Ν.Α. πάνω σε τεχνικά θέµατα της Οδηγίας. Η 2 η εκπαιδευτική συνάντηση, επικεντρώθηκε στην επικοινωνιακή διαχείριση, που συνήθως συνοδεύει ένα συµβάν. Η θεµατολογία που αναπτύχθηκε αφορούσε, στις βασικές αρχές και τρόπους επικοινωνίας του κινδύνου, στη διεθνή εµπειρία από αντίστοιχα προγράµµατα ενηµέρωσης του κοινού και στις προτάσεις για τη συνέχιση των ενεργειών ενηµέρωσης των πολιτών, µετά την ολοκλήρωση του έργου, µε ευθύνη πλέον των εκπαιδευθέντων στελεχών των Ν.Α.. Από την συζήτηση που ακολούθησε, διαπιστώθηκε ότι υπάρχουν κενά και ελλείψεις στην επικοινωνιακή διαχείριση ενός ΒΑΜΕ. 84

86 4. Ασκήσεις Ετοιµότητας: Σχεδιάστηκαν και προσοµοιώθηκαν τέσσερα διαφορετικά σενάρια ΒΑΜΕ, ένα για κάθε περιοχή εφαρµογής του έργου, µε βάση τις υφιστάµενες βιοµηχανικές εγκαταστάσεις που εδρεύουν σε κάθε περιοχή. Στόχος των ασκήσεων ήταν ο έλεγχος και η αξιολόγηση της ετοιµότητας, της επάρκειας και της ικανότητας για ορθή ενηµέρωση, των αρµόδιων φορέων κατά την φάση αντιµετώπισης ενός συµβάντος ΒΑΜΕ. Για αυτό και οι ασκήσεις ετοιµότητας, αφορούσαν πρωτίστως τα εκπαιδευθέντα στελέχη των Ν.Α., τα οποία ενεπλάκησαν σε µια εικονική κατάσταση έκτακτης ανάγκης, κατά την οποία περιγράφανε τις ενέργειες ενηµέρωσης που προβλέπονται κατά τα διαδοχικά στάδια εξέλιξης ενός ΒΑΜΕ. Να σηµειωθεί πως δεν υπήρξε συµµετοχή του ευρύτερου πληθυσµού των περιοχών στην διεξαγωγή των ασκήσεων και πως οι ασκήσεις ετοιµότητας υλοποιήθηκαν σε χώρους των Ν.Α. 85

87 Β ΜΕΡΟΣ : ΑΛΛΕΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ Η έρευνα που πραγµατοποιήθηκε στα πλαίσια του Ευρωβαρόµετρου 56, τον εκέµβριο του 2007, σχετικά µε το πόσο πληροφορηµένοι είναι οι πολίτες της Ε.Ε. πάνω σε µείζονα περιβαλλοντικά θέµατα όπως η κλιµατική αλλαγή, η ρύπανση της ατµόσφαιρας και των υδάτων, η µείωση της βιοποικιλότητας και τα τεχνολογικά ατυχήµατα, κατέληξε στο συµπέρασµα ότι οι πολίτες που αισθάνονται καλύτερα πληροφορηµένοι διαβιούν στο βόρειο και δυτικό τµήµα της Ε.Ε. ενώ οι πολίτες που αισθάνονται λιγότερο πληροφορηµένοι, προέρχονται κυρίως από το νότιο τµήµα της Ε.Ε. και τα νέα Κ/Μ. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο και όπως καταδεικνύεται και από την παρακάτω εικόνα, οι πολίτες που προέρχονται από την Αγγλία (UK) και την Σουηδία (SE), κατέχουν ένα από τα µεγαλύτερα ποσοστά, και ίσο µε 70%, πληροφόρησης για περιβαλλοντικά ζητήµατα. Με δεδοµένο συνεπώς, αυτό το συµπέρασµα καθώς και µε το ότι η επιβολή µιας Οδηγίας από το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο, δεσµεύει τα Κ/Μ µόνο ως προς το επιδιωκόµενο αποτέλεσµα και όχι ως προς τα µέσα που θα χρησιµοποιήσουν προκειµένου να το πετύχουν 57, θα εξεταστεί στο παρόν κεφάλαιο, ο τρόπος µε τον οποίο εφαρµόζεται από την Αγγλία και από την Σουηδία, το άρθρο 13 της Οδηγίας Seveso II, σχετικά µε την ενηµέρωση του κοινού για τους κινδύνους και τις ενδεχόµενες επιπτώσεις από ένα βιοµηχανικό ατύχηµα µεγάλης έκτασης. 56 Βλ. (τελευταία επίσκεψη 1/11/2008) 57 Βλ. Πλιάκος Α., 2006, σελ

88 Εικόνα 1 Αποτελέσµατα του Ευρωβαρόµετρου, σχετικά µε το πόσο πληροφορηµένοι για περιβαλλοντικά ζητήµατα νιώθουν οι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πηγή: Eurobarometer, Η Ενηµέρωση του Κοινού στην περίπτωση της Αγγλίας 87