Μιχαήλ Η Παλαιολόγος

Transcript

1 Radic Radivoj,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Περίληψη : Ο αυτοκράτορας ( ), γιος του μεγάλου δομέστικου Ανδρόνικου Παλαιολόγου και της Θεοδώρας Παλαιολογίνας, υπήρξε ο αναστηλωτής του Βυζαντίου που ανακατέλαβε την Κωνσταντινούπολη το 1261 και ο ιδρυτής της τελευταίας της δυναστείας, η οποία κυβέρνησε την Αυτοκρατορία σχεδόν δύο αιώνες. Απαράμιλλος διπλωμάτης, κατόρθωσε με την επιδέξια πολιτική του να εξουδετερώσει τους εχθρούς του Βυζαντίου και να επεκτείνει τα σύνορα της Αυτοκρατορίας. Επειδή αποδέχθηκε την ένωση των Εκκλησιών στη Λυών, αντιμετώπισε πολύ ισχυρή αντιπολίτευση. Σε επίπεδο διοίκησης, διεύρυνε σε σημαντικό βαθμό τα δικαιώματα του συναυτοκράτορα. Άλλα Ονόματα Μιχαήλ Παλαιολόγος Δούκας Άγγελος Κομνηνός, Μιχάλης, Νέος Κωνσταντίνος Τόπος και Χρόνος Γέννησης 1224 ή 1225 Τόπος και Χρόνος Θανάτου 11 Δεκεμβρίου 1282, τα Παχωμίου (χωριό κοντά στη Ραιδεστό της Θράκης) Κύρια Ιδιότητα αυτοκράτορας 1. Βιογραφικά στοιχεία Η καταγωγή του Μιχαήλ Η Παλαιολόγου εκκινούσε από τρεις βυζαντινές οικογένειες αυτοκρατόρων, τους Δούκες, τους Κομνηνούς και τους Αγγέλους, ενώ και οι δύο γονείς του ανήκαν στην οικογένεια των Παλαιολόγων. Γεννήθηκε το 1224 ή το από το γάμο του μεγάλου δομέστικου Ανδρόνικου Παλαιολόγου και της Θεοδώρας Παλαιολογίνας, κόρης του δεσπότη Αλεξίου Παλαιολόγου και της Ειρήνης Αγγελίνας (κόρη του αυτοκράτορα Αλεξίου Γ ). Ο Μιχαήλ παντρεύτηκε τη Θεοδώρα, εγγονή του Ισαακίου Δούκα, αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη Γ Δούκα Βατάτζη. Από το γάμο του απέκτησε επτά παιδιά: τους γιους Μανουήλ (πέθανε σε παιδική ηλικία), Ανδρόνικο, Κωνσταντίνο και Θεόδωρο και τις κόρες Ειρήνη, Άννα και Ευδοκία. Ο Μιχαήλ Η είχε και δύο εξώγαμες κόρες την Ευφροσύνη και τη Μαρία. 2. Αρχή της σταδιοδρομίας Μετά την επιτυχημένη εκστρατεία του αυτοκράτορα Ιωάννη Γ Βατάτζη, τα στρατεύματα του οποίου το 1246 κατέλαβαν πολλές πόλεις της Μακεδονίας, διοικητής Δύσης με έδρα τη Θεσσαλονίκη τοποθετήθηκε ο Ανδρόνικος Παλαιολόγος, ενώ ο γιος του Μιχαήλ ανέλαβε τη διοίκηση των πόλεων Μελενίκου και Σερρών. Έτσι αρχίζει η σταδιοδρομία του νεαρού στρατιωτικού, ο οποίος παρέμεινε σε αυτό το αξίωμα έξι με επτά χρόνια (1246/7-1253). Ο θάνατος του Ιωάννη Γ Βατάτζη (1254) βρήκε τον Μιχαήλ Παλαιολόγο με τον τίτλο του μεγάλου κονοσταύλου, στη θέση του διοικητή των ξένων μισθοφόρων στο στρατό της Νίκαιας. Στη θέση αυτή παρέμεινε κατά πάσα πιθανότητα ως το Όμως οι φιλοδοξίες του προκάλεσαν τις υποψίες του νέου αυτοκράτορα Θεοδώρου Β Λάσκαρεως. Φοβούμενος τον βασιλιά αλλά και για να προωθήσει τις αξιώσεις του στο θρόνο, ο Μιχαήλ Παλαιολόγος κατέφυγε το 1256 όταν ήταν διοικητής στη Βιθυνία στον σουλτάνο του Ικονίου και έκανε συμμαχία με τους Σελτζούκους. 2 Όταν όμως κίνδυνος από τους Τατάρους ανάγκασε τους Σελτζούκους να ζητήσουν τη βοήθεια των Βυζαντινών, ο Μιχαήλ αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Αυτοκρατορία της Νίκαιας και να εξομαλύνει τις σχέσεις του με τον Θεόδωρο Β'. Δημιουργήθηκε στις 9/11/2017 Σελίδα 1/11

2 Radic Radivoj,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Η κατάσταση για τον Μιχαήλ άλλαξε τον Αύγουστο του 1258 με το θάνατο του Θεόδωρου Β. Διάδοχος του θρόνου παρέμεινε ο ανήλικος Ιωάννης Δ Λάσκαρις, ενώ την αντιβασιλεία ανέλαβε ο Γεώργιος Μουζάλων, που ήταν ιδιαίτερα μισητός στην αριστοκρατία και πολύ σύντομα δολοφονήθηκε, μαζί με τον αδελφό του, στη διάρκεια της επιμνημόσυνης ακολουθίας για τον Θεόδωρο Β στη μονή Σωσάνδρων. Ο Μιχαήλ, που είχε λάβει μέρος στη συνωμοσία εναντίον του, ανέλαβε τώρα την αντιβασιλεία. Έχοντας ήδη το κύρος άριστου στρατηγού και προερχόμενος από μιαν από τις επιφανέστερες οικογένειες, ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στο στρατό και τη στιγμή εκείνη ήταν οπωσδήποτε η πλέον εξέχουσα προσωπικότητα στην Αυτοκρατορία. Η καταγωγή της συζύγου του Θεοδώρας από τον αυτοκράτορα Ιωάννη Γ Βατάτζη έπαιξε επίσης ρόλο. Η ανάληψη της αντιβασιλείας άνοιξε στον Μιχαήλ το δρόμο προς την εξουσία. Τον Σεπτέμβριο του 1258 αναγορεύθηκε Μέγας Δουξ, δύο μήνες αργότερα, στις 13 Νοεμβρίου, δεσπότης και την 1η Ιανουαρίου 1259 ανακηρύχθηκε συναυτοκράτορας του νεαρού Ιωάννη Δ. Ανέλαβε έτσι τα ηνία της Αυτοκρατορίας, η οποία βρισκόταν εκείνη τη στιγμή σε πολύ δύσκολη θέση, αντιμέτωπη με οξύτατες εξωτερικές απειλές. 3. Η αναστήλωση της Αυτοκρατορίας Η αστραπιαία άνοδος του Μιχαήλ Η δεν οφειλόταν μόνο στις ικανότητές του, οι οποίες είναι αναμφισβήτητες, αλλά και στις πολιτικές και διπλωματικές εξελίξεις. Στη Δύση είχε οργανωθεί ισχυρός αντιβυζαντινός συνασπισμός τον οποίο αποτελούσαν ο βασιλιάς της Σικελίας Μανφρέδος, ο δεσπότης της Ηπείρου Μιχαήλ Β και ο πρίγκιπας της Αχαΐας Γουλιέλμος Β Βιλλεαρδουίνος, με την υποστήριξη του Σέρβου βασιλιά Στέφανου Uroš Α'. Ήδη το 1258 ο Μανφρέδος είχε καταλάβει την Κέρκυρα και το Δυρράχιο στις ακτές της Ηπείρου, πόλη που είχε μόλις αποκτήσει ο Θεόδωρος Β' Λάσκαρις, ενώ οι Σέρβοι είχαν καταλάβει τα Σκόπια, την Πρίλαπο και το Κίτσεβο. Η απειλή για την Αυτοκρατορία της Νίκαιας ήταν άμεση. Ο πόλεμος εναντίον της συμμαχίας αυτής υπήρξε η πρώτη μεγάλη δοκιμασία για τη βασιλεία του Μιχαήλ Η η αίσια έκβασή του, από την άλλη, ενίσχυσε σημαντικά την εξουσία του. Το φθινόπωρο του 1259 ο στρατός της Νίκαιας υπό την ηγεσία του αδελφού του Μιχαήλ Ιωάννη Παλαιολόγου κατατρόπωσε στην πεδιάδα της Πελαγονίας τον ετερογενή στρατό του αντίπαλου συνασπισμού. 3 Στην ξηρά δεν υπήρχε πλέον δύναμη που θα μπορούσε να αποτρέψει την αναστήλωση του Βυζαντίου. Η μόνη πιθανή εξωτερική απειλή για την πολιτική του Μιχαήλ ήταν η Βενετία, που είχε καρπωθεί τα μεγαλύτερα οφέλη από την κατάκτηση της Κωνσταντινουπόλεως το 1204 από τους σταυροφόρους, και η οποία ήταν ισχυρότατη ναυτική δύναμη. Για το λόγο αυτόν ο Μιχαήλ Η συμμάχησε με τη Γένουα, αντίπαλο της Βενετίας. Η συμμαχία συνάφθηκε τον Μάρτιο του 1261 στο Νυμφαίο και υποχρέωνε τη Γένουα να παράσχει στρατιωτική βοήθεια εναντίον των Ενετών, με αντάλλαγμα την απαλλαγή της από όλους τους φόρους στην επικράτεια της αυτοκρατορίας και τη δημιουργία δικών της εμπορικών σταθμών σε όλα τα σημαντικά λιμάνια. Το μεγάλο γεγονός, η ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης, πάγιος στόχος της πολιτικής της Νίκαιας, συνέβη αιφνίδια το καλοκαίρι του 1261, όταν ο στρατηγός Αλέξιος Στρατηγόπουλος μπήκε με μικρή στρατιωτική δύναμη στην αφύλακτη πρωτεύουσα. Ο Μιχαήλ Η εισήλθε στην πόλη με επισημότητα και εν πομπή στις 15 Αυγούστου, υπό τις ενθουσιώδεις ζητωκραυγές του συγκεντρωμένου λαού. Τον Σεπτέμβριο του 1261 ο πατριάρχης έστεψε τον Μιχαήλ Η και τη σύζυγό του Θεοδώρα στην Αγία Σοφία. Ο ηλικίας τριών χρονών γιος του Ανδρόνικος, ως διάδοχος του θρόνου, ανακηρύχθηκε συναυτοκράτορας. Ο νόμιμος αυτοκράτορας Ιωάννης Δ παραγκωνίστηκε από τις τελετές αυτές και λίγους μήνες αργότερα τυφλώθηκε και εκτοπίστηκε από τον Μιχαήλ. 4 Η παλινόρθωση της αυτοκρατορίας εγκυμονούσε ωστόσο νέους κινδύνους και δυσκολίες, ενώ η διατήρηση αυτής της θέσης απαιτούσε περισσότερες δυνάμεις και μέσα από αυτά που διέθετε εκείνη τη στιγμή η «επαρχιακή» αυτοκρατορία της Νίκαιας. Η αυτοκρατορία περιβαλλόταν από πολλούς εχθρούς, και μια επίθεση από τη Δύση, από τις δυνάμεις που ήθελαν Δημιουργήθηκε στις 9/11/2017 Σελίδα 2/11

3 Radic Radivoj,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια την ανανέωση της Λατινικής Αυτοκρατορίας, ήταν αναμενόμενη ανά πάσα στιγμή. Ο Μιχαήλ Η επιστράτευσε τη διπλωματία και αποδείχτηκε δαιμόνιος και αξιοθαύμαστα αποτελεσματικός. 4. Εξωτερική πολιτική 4.1. Δυτική πολιτική Ο πιο επικίνδυνος αντίπαλος του Βυζαντίου ήταν το βασίλειο της Σικελίας, του οποίου όμως τα κατακτητικά σχέδια εξαρτόνταν από την υποστήριξη του πάπα. Στη διάρκεια της βασιλείας του Μανφρέδου, ο οποίος δεν είχε καλές σχέσεις με την παπική αυλή, ο Μιχαήλ Η σχετικά εύκολα χαλιναγωγούσε τις φιλοδοξίες του. Όμως, όταν στο θρόνο της Σικελίας ανέβηκε ο Κάρολος Ανδεγαυός, με τον οποίο συνέπραξαν ο έκπτωτος Λατίνος αυτοκράτορας Βαλδουίνος Β, ο Γουλιέλμος Β Βιλλεαρδουίνος, η Σερβία και η Βουλγαρία, η κατάσταση για το Βυζάντιο έγινε ιδιαίτερα επικίνδυνη. Ο Μιχαήλ ανακίνησε τότε το ζήτημα της ένωσης των Εκκλησιών, την οποία ο πάπας, μετά την εμπειρία του 1204, προτιμούσε από μιαν εκ νέου κατάκτηση του Βυζαντίου. Για μερικά χρόνια ο Μιχαήλ Η έπαιζε με επιτυχία το χαρτί αυτό, όμως ο πάπας Γρηγόριος Ι τον έβαλε μπροστά στο δίλημμα: ή ένωση ή ο ίδιος δεν είναι πλέον σε θέση να συγκρατήσει τον Κάρολο Ανδεγαυό. Στο μεταξύ, με τον Κάρολο συνέπραξε και ο Ιωάννης της Θεσσαλίας, νόθος γιος του δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β'. Έτσι όλοι οι εχθροί του Βυζαντίου ενώθηκαν στην ίδια παράταξη. Κάτω από αυτές τις συνθήκες οι απειλές του Γρηγορίου Ι είχαν αποτέλεσμα, και έτσι στη σύνοδο της Λυών τον Ιούνιο του 1274 υπεγράφη η ένωση των εκκλησιών. Αναγνωρίσθηκε όχι μόνο το πρωτείο της ρωμαϊκής εκκλησίας αλλά και το πρωτείο του ρωμαϊκού δόγματος, και έτσι επήλθε προσωρινή ανακούφιση. Νέα πρόκληση για τον Μιχαήλ Η εμφανίσθηκε όταν στην παπική έδρα ανέβηκε ο Γάλλος Μαρτίνος Δ, στην άμεση επιρροή του Καρόλου Ανδεγαυού. Στο μεταξύ είχε αποδειχτεί ότι η ένωση παρέμεινε επί της ουσίας νεκρό γράμμα. Με την υποστήριξη του πάπα, ο Κάρολος Ανδεγαυός και ο Λατίνος τιτουλάριος αυτοκράτορας Φίλιππος, γιος του Βαλδουίνου Β, συνωμολόγησαν το 1281 στο Ορβιέτο μια συνθήκη με τη Δημοκρατία της Βενετίας, με σκοπό «να αποκαταστήσουν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία που είχε σφετερισθεί ο Παλαιολόγος». 5 Μάλιστα, ο Μαρτίνος Δ καταδίκασε ως σχισματικό τον Μιχαήλ Η και απαγόρευσε στους καθολικούς ηγεμόνες να έχουν επαφές μαζί του. Οι ηγεμόνες των Βαλκανίων ο Ιωάννης της Θεσσαλίας, ο Μιλούτιν, ο Γεώργιος Α Τέρτερος προσχώρησαν σε αυτόν το συνασπισμό. Μολονότι η θέση του Μιχαήλ Η φαινόταν να είναι κρίσιμη, την τελευταία στιγμή κατόρθωσε να αλλάξει την κατάσταση. Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας συμφώνησε με τον βασιλιά της Αραγονίας Πέτρο Γ να επιτεθεί στον Κάρολο αιφνιδιαστικά. Για το σκοπό αυτόν έθεσε στη διάθεση του Πέτρου πολλά χρήματα, ενώ Βυζαντινοί πράκτορες ξεσήκωναν τους κατοίκους της Σικελίας εναντίον της ξένης εξουσίας των Ανδεγαυών. Τη στιγμή που οι δυσκολίες του Βυζαντινού αυτοκράτορα έφθασαν στο αποκορύφωμά τους, ξέσπασε στο Παλέρμο επανάσταση (Μάρτιος 1282) ο «Σικελικός Εσπερινός» η οποία έθεσε τέρμα στην κυριαρχία των Ανδεγαυών στη Σικελία. Η θύελλα η οποία επί είκοσι χρόνια ετοιμαζόταν να ξεσπάσει πάνω από το Βυζάντιο απομακρύνθηκε χάρη στις απαράμιλλες διπλωματικές ικανότητες του Μιχαήλ Η. Το Βυζάντιο σημείωσε μεγάλες επιτυχίες στη θάλασσα, όπου επανέκτησε την Εύβοια και πολλά άλλα νησιά, με αποτέλεσμα ο βυζαντινός στόλος να γίνει πάλι κυρίαρχος του Αιγαίου Πελάγους. Στην Πελοπόννησο οι Βυζαντινοί όχι μόνο κατόρθωσαν να εδραιώσουν τις θέσεις τους, αλλά άρχισαν να επεκτείνονται εις βάρος του πριγκιπάτου του Μορέως. Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας επέτρεψε στον Γουλιέλμο Β Βιλλεαρδουίνο, ο οποίος είχε πέσει αιχμάλωτος στη μάχη της Πελαγονίας, να επιστρέψει στην Αχαΐα αφού πρώτα έδωσε όρκο υποτέλειας στον αυτοκράτορα και έλαβε τον τίτλο του μεγάλου δομέστικου, υποχρεώθηκε δε να εκχωρήσει στο Βυζάντιο ορισμένα σημαντικά κάστρα τη Μονεμβασιά, τον Μυστρά, τη Μάνη και το Γεράκι. Ήταν η αρχή της ανανέωσης της βυζαντινής κυριαρχίας στην Πελοπόννησο, η οποία αργότερα θα γίνει το υγιέστερο και οικονομικά ισχυρότερο τμήμα της Αυτοκρατορίας. Με το όνομα του Μιχαήλ Η συνδέεται και ένα σημαντικό έγγραφο, διάταγμα από το 1272, με το οποίο επιχείρησε, αλλά χωρίς επιτυχία, να καταργήσει το αυτοκέφαλο της σερβικής και βουλγαρικής εκκλησίας και να τις υποτάξει στη δικαιοδοσία της Αρχιεπισκοπής της Αχρίδας. Το 1272, στη σύγκρουσή του με τη Βουλγαρία, ο Μιχαήλ Η επανέκτησε την Αγχίαλο και τη Μεσημβρία, αντικείμενο παλαιών βουλγαροβυζαντινών αντιπαραθέσεων. Στην Ήπειρο, όπου ο αυτοκρατορικός στρατός Δημιουργήθηκε στις 9/11/2017 Σελίδα 3/11

4 Radic Radivoj,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια δεν είχε τόση επιτυχία, η συνθήκη ειρήνης που είχε επιτευχθεί ισχυροποιήθηκε με το γάμο του Νικηφόρου, νόμιμου γιου και διαδόχου του δεσπότη Μιχαήλ Β με ανιψιά του Μιχαήλ Η. Η συνθήκη αυτή και τυπικά σήμαινε το τέλος όλων των φιλοδοξιών του κράτους της Ηπείρου στον αγώνα για τη βυζαντινή διαδοχή. Στο πλαίσιο της βυζαντινής δυτικής πολιτικής, πολύ ευαίσθητες ήταν οι σχέσεις με τις ιταλικές ναυτικές δημοκρατίες. Ο Μιχαήλ Η, ύστερα από μερικές ήττες που υπέστη η Γένουα στον πόλεμο εναντίον της Βενετίας, άλλαξε την πολιτική του γραμμή. Τον Ιούνιο του 1265 έκανε με τους Βενετούς μια συνθήκη με την οποία παραχωρούσε στη Βενετία όχι μόνο τα παλιά αλλά και ορισμένα καινούρια προνόμια. Επειδή όμως οι Βενετοί δίσταζαν να επικυρώσουν τη συνθήκη, ο Μιχαήλ Η ανανέωσε τη συνθήκη με τη Γένουα, και, εκτός από τα παλιά προνόμια, το 1267 παραχώρησε στους Γενουάτες και το δικαίωμα να εγκατασταθούν στον Γαλατά. Φοβούμενοι ένα μονοπώλιο της Γένουας στην Ανατολή, οι Βενετοί δέχθηκαν τελικά τον Απρίλιο του 1268 να επικυρώσουν τη συμφωνηθείσα συνθήκη με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, χωρίς όμως αυτό να ακυρώσει τα προνόμια της Γένουας. Αν και η πολιτική αυτή εξασφάλισε το Βυζάντιο από τις δύο ναυτικές δυνάμεις, το ενέπλεξε ωστόσο στα δεσμά των ιταλικών ναυτικών δημοκρατιών, από τα οποία δεν κατάφερε μέχρι τέλους να απαλλαγεί Ανατολική πολιτική Ο Μιχαήλ Η ήταν αναγκασμένος να λαμβάνει υπόψη του και τις εξελίξεις στην Ανατολή, όπου την εποχή εκείνη οι σημαντικότεροι πολιτικοί παράγοντες ήταν οι Τάταροι της Χρυσής Ορδής στη νότια Ρωσία, οι Μογγόλοι του Khan Hulagu στην Εγγύς Ανατολή και οι Μαμελούκοι στην Αίγυπτο. Λόγω των σχέσεων με τη νότια Ρωσία, από όπου έφθαναν στους Μαμελούκους της Αιγύπτου οι ομόφυλοί τους, ήταν σημαντική για τους Μαμελούκους η θαλάσσια οδός που βρισκόταν στα χέρια των Βυζαντινών. Όμως οι καλές σχέσεις του Μιχαήλ Η' με τον Khan Hulagu δυσκόλευαν τη συνεργασία του τόσο με τους Μαμελούκους όσο και με τους Τάταρους της Χρυσής Ορδής, που ήταν εχθρικοί προς τους Μογγόλους της Εγγύς Ανατολής. Οι Τάταροι συμμάχησαν με τη Βουλγαρία και έκαναν καταστροφικές επιδρομές στη βυζαντινή επικράτεια το 1264 και το 1271, αναγκάζοντας τον Μιχαήλ να επιδιώξει συνθήκη μαζί τους. Έτσι έκλεισε το 1272 συνθήκη φιλίας με τον Νογάι, αρχηγό των Τατάρων, ο οποίος ασκούσε αποφασιστική επιρροή στη Χρυσή Ορδή και ήταν σε θέση να αποτρέψει κάθε αντιβυζαντινή ενέργεια στη Βουλγαρία. Ο Μιχαήλ Η, εκτός από πλούσια δώρα, έδωσε στον Νογάι την εξώγαμη κόρη του Ευφροσύνη ως σύζυγο. Με τον τρόπο αυτό ο Μιχαήλ Η πέτυχε να δημιουργήσει πίσω από έναν κλοιό εχθρικών προς την αυτοκρατορία δυνάμεων έναν κλοιό δικών του συμμάχων, για να ελέγχει τους εχθρούς της αυτοκρατορίας: οι Μογγόλοι του Khan Hulagu ασκούσαν πίεση επί του σουλτανάτου του Ικονίου, οι Τάταροι του Νογάι επί της Βουλγαρίας, ενώ πίσω από τις πλάτες των Σέρβων βρισκόταν η συμμαχική Ουγγαρία ο γάμος του διαδόχου Ανδρόνικου και της Άννας, κόρης του Στέφανου Ε, εδραίωσε τη συμμαχία αυτή. 5. Εσωτερική πολιτική Ο Μιχαήλ ανέπτυξε πλούσιο αναστηλωτικό έργο για τους ναούς, τις μονές και τα δημόσια ιδρύματα που είχαν ερειπωθεί στα χρόνια της Λατινικής Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης. 6 Ταυτόχρονα επισκεύασε τα τείχη, χερσαία και θαλάσσια, και προσπάθησε να ενισχύσει τον πληθυσμό της πρωτεύουσας, που είχε μειωθεί σημαντικά. Για το έργο του επαινείται σε μια σειρά εγκωμιαστικούς λόγους του Μανουήλ Ολόβωλου, ο οποίος αναφέρεται στα επιτεύγματα του Μιχαήλ Η προς επίρρωσιν του τίτλου «Νέος Κωνσταντίνος» που του απέδιδε. 7 Ο Μιχαήλ Η εισήγαγε σημαντικές αλλαγές στο θεσμό του συναυτοκράτορα με το διάταγμα που εξέδωσε το Ο γιος του και συναυτοκράτορας Ανδρόνικος Παλαιολόγος έλαβε ευρύτατα δικαιώματα, που δεν είχαν παλαιότερα οι συναυτοκράτορες. Με τον τρόπο αυτό ο Μιχαήλ ήθελε να εξασφαλίσει το γιο του από τον αδελφό του Ιωάννη Παλαιολόγο, ο οποίος ήταν τότε ιδιαίτερα δημοφιλής και μπορούσε να απειλήσει τη διαδοχή. Δημιουργήθηκε στις 9/11/2017 Σελίδα 4/11

5 Radic Radivoj,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Οι μεγάλες όμως διπλωματικές επιτυχίες, τις οποίες ο Μιχαήλ Η σημείωσε κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες και με μεγάλες και επώδυνες για την Αυτοκρατορία υποχωρήσεις, δημιούργησαν προβλήματα στον εσωτερικό τομέα. Στην αρχή προκάλεσε τη δυσαρέσκεια της κοινής γνώμης με την ωμή συμπεριφορά του απέναντι στον νόμιμο διάδοχο του θρόνου Ιωάννη Δ Λάσκαρι, του οποίου τα δικαιώματα είχε ορκιστεί να υπερασπιστεί ως αντιβασιλέας. Ο πατριάρχης Αρσένιος Αυτωρειανός, ο οποίος θεωρούσε τον εαυτό του προστάτη του νεαρού αυτοκράτορα, αφόρισε τον Μιχαήλ Η. Ο Μιχαήλ κατάφερε ύστερα από μεγάλες προσπάθειες να παραμερίσει τον γηραιό ασκητή (1265) στη θέση του ανέλαβε πατριάρχης ο Γερμανός Γ', ο οποίος ενίσχυε την εικόνα του αυτοκράτορα και φαίνεται ότι ήταν ο πρώτος που του απέδωσε και το όνομα Νέος Κωνσταντίνος. Αργότερα ο Μιχαήλ Η' έλαβε άφεση από τον πατριαρχικό αφορισμό από τον δεύτερο διάδοχο του Αρσενίου, τον Ιωσήφ Α', όμως ένα μέρος του κλήρου έμεινε πιστό στον έκπτωτο Αρσένιο. Πολύ σύντομα δημιουργήθηκε η παράταξη των αρσενιατών, η οποία αντιδρούσε επίμονα στον αυτοκράτορα και στη νέα εκκλησιαστική ηγεσία. Στη δυσαρέσκεια αυτή προστέθηκε και η αντίδραση μέρους της κοινής γνώμης στην ενωτική πολιτική του αυτοκράτορα. Όταν με την υπογραφή της ένωσης της Λυών ο Μιχαήλ Η ζήτησε από την ορθόδοξη εκκλησία να αναγνωρίσει το παπικό πρωτείο, αναστατώθηκε ολόκληρη η χώρα. Η κατάσταση έγινε ακόμα δυσκολότερη όταν ο πατριάρχης Ιωσήφ Α αρνήθηκε να αναγνωρίσει την ένωση, με αποτέλεσμα να γίνει νέα βίαιη αλλαγή στον πατριαρχικό θρόνο. Πατριάρχης έγινε ο Ιωάννης ΙΑ' Βέκκος, ο οποίος στην αρχή ήταν στην αντιπολίτευση, αλλά αργότερα δέχθηκε την ένωση. Ακολούθησε βαθύ σχίσμα και η Αυτοκρατορία διαιρέθηκε σε δύο εχθρικές παρατάξεις. Ο βυζαντινός λαός, του οποίου τα αντιλατινικά αισθήματα είχαν οξυνθεί, εξεγέρθηκε εναντίον του αυτοκράτορα. Αντίθετα με τον Μιχαήλ, που έβλεπε την ένωση ως απαραίτητο μέσο της εξωτερικής του πολιτικής, ο κλήρος και μέρος του λαού την αντιμετώπισαν ως εκκλησιαστικό μέτρο που έθιγε την ορθόδοξη πίστη και δεν αναγνώριζαν στην εξωτερική απειλή, κυρίως από τον Κάρολο τον Ανδεγαυό, κάποιο ελαφρυντικό για την ενωτική πολιτική του αυτοκράτορα. Η κατάσταση οξύνθηκε σε τέτοιο σημείο ώστε να αρχίσουν άγριοι διωγμοί, ενώ η ίδια η αυτοκρατορική οικογένεια διχάστηκε: το ρόλο του άξονα γύρω από τον οποίο συγκεντρώθηκε η αντιπολίτευση εναντίον του Μιχαήλ Η έπαιξε η μεγαλύτερη αδερφή του αυτοκράτορα Ειρήνη (Ευλογία). 9 Το μίσος απέναντι στον ενωτικό αυτοκράτορα απλώθηκε και στα ελληνικά αυτόνομα κρατίδια. Εναντίον του Μιχαήλ Η ξεσηκώθηκε ο δεσπότης της Ηπείρου Νικηφόρος, ενώ ο σεβαστοκράτορας Ιωάννης της Θεσσαλίας, παλαιός εχθρός του αυτοκράτορα, εμφανίσθηκε στο ρόλο του υπερασπιστή της ορθοδοξίας: μάλιστα, το 1278 συγκάλεσε σύνοδο στην οποία ο Μιχαήλ Η καταδικάσθηκε ως αιρετικός. 10 Ο Μιχαήλ Η πέθανε στο χωριό Παχώμιο της Θράκης στις 11 Δεκεμβρίου Ο γιος και διάδοχός του Ανδρόνικος Β, θεωρώντας την ένωση των εκκλησιών μεγάλη αμαρτία του πατέρα του, διέταξε να ταφεί ο Μιχαήλ κρυφά, τη νύχτα, σε ασημείωτο τάφο του τοπικού νεκροταφείου του χωριού. Ωστόσο αργότερα, φοβούμενος μήπως το λείψανο βεβηλωθεί, διέταξε να γίνει εκταφή του πατέρα του. Το λείψανο δεν μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη αλλά στη Σηλυβρία, όπου το ενταφίασαν στη μονή του Σωτήρος χωρίς νεκρώσιμη ακολουθία. Είναι χαρακτηριστικό ότι από το Συνοδικό της Ορθοδοξίας που συνετάχθη το 1439 και στο οποίο μνημονεύονται όλα τα ονόματα των Βυζαντινών αυτοκρατόρων, απουσιάζει το όνομα του Μιχαήλ Η. 11 Πρόκειται για τυπικό παράδειγμα μιας βυζαντινής Damnatio memoriae. 1. Το Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit, IX (Wien 1989), αρ , σελ. 104, αναφέρει ως χρονολογία γέννησης το 1224, ενώ το The Oxford Dictionary of Byzantium, II (New York-Oxford 1991), σελ. 1367, αναφέρει και τις δύο χρονολογίες. 2. Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit, IX (Wien 1989), αρ , σελ Geanakoplos, D.J., Greco-Latin Relations on the Eve of the Byzantine Restoration: The Battle of Pelagonia 1259, Dumbarton Oaks Papers 7 (1953), σελ Ostrogorsky, G., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, , ΙΙΙ (Αθήνα 1993), σελ Δημιουργήθηκε στις 9/11/2017 Σελίδα 5/11

6 Radic Radivoj,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια 5. Tafel, G.L.F Thomas, G.M., Urkunden zur älteren Handels- und Staatsgeschichte der republik Venedig mit besonderen Beziehungen auf Byzanz und die Levante I (Fontes Rerum Austriacarum, Abt. II, Wien 1856), σελ. 287 κ.ε. 6. A.-M. Talbot, "The Restoration of Constantinople under Michael VIII", Dumbarton Oaks Papers 47 (1993), σελ The Oxford Dictionary of Byzantium, II (New York-Oxford 1991), σελ Πρβ. R. Macrides, The new Constantine and the New Constantinople, Byzantine and Modern Greek Studies 6 (1980), σελ Heisenberg, A., Aus der Geschichte und Literatur der Palaiologenzeit, (München 1920), σελ. 33 κ.ε. (=Quellen und Studien zur spätbyzantinischen Geschichte, Variorum Reprints, London 1973). 9. Γουναρίδης Π., Το κίνημα των Αρσενιατών ( ). Ιδεολογικές διαμάχες την εποχή των πρώτων Παλαιολόγων (Αθήνα 1999). 10. Grumel, V., En Orient après le II e concile de Lyon. Brèves notes ď histoire et de chronologie, Échos d Orient 24 (1925), σελ. 321 κ.ε. 11. Guillard, J., Le Synodicon de ľ Orthodoxie et commentaire, Travaux et Mémoires 2 (1967), σελ. 97, σημ Βιβλιογραφία : Βρυώνης Σ., Η παρακμή του μεσαιωνικού Ελληνισμού της Μικράς Ασίας και η διαδικασία του εξισλαμισμού, Αθήνα 2000, Γαλαταριώτου, Κ. (μτφρ.) Miklosich F., Müller J., Acta et diplomata graeca medii aevi sacra et profana I-VI, Vienna Setton K.M., The Papacy and the Levant ( ), 1: The Thirteenth and Fourteenth Centuries, Philadelphia 1976 Angold M., A Byzantine Government in Exile. Government and Society under the Lascarids of Nicaea ( ), Oxford 1975 Geanakoplos D.J., Εmperor Michael Palaeologus and the West, A Study in Byzantine-Latin Relations, Cambridge Mass Γεώργιος Ακροπολίτης, Χρονική Συγγραφή, Heisenberg, A. Wirth, P. (eds), Georgii Acropolitae Οpera 1 (αναθ. P. Wirth), Stuttgart 1978 Γεώργιος Παχυμέρης, Συγγραφικαί Ιστορίαι, Failler, A. (ed.), Georges Pachymérès. Relations historiques 1-2, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 24/1-2, Paris 1984 Nicol D.M., Οι τελευταίοι αιώνες του Βυζαντίου, , Αθήνα 1996, Κομνηνός, Σ. (μτφρ.) Failler A., "Chronologie et composition dans l Histoire de Georges Pachymérès", Revue des études byzantines, 38, 1980, Failler A., "Chronologie et composition dans l Histoire de Georges Pachymérès", Revue des études byzantines, 39, 1981, Νικηφόρος Γρηγοράς, Ρωμαϊκή ιστορία, Bekker, I. Schopen, L. (eds.), Nicephori Gregorae historiae Byzantinae, I-ΙΙΙ, Corpus scriptorum historiae Byzantinae, Bonn I: 1829, II: 1830, III: 1855 Δημιουργήθηκε στις 9/11/2017 Σελίδα 6/11

7 Radic Radivoj,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Heisenberg A., Quellen und Studien zur spätbyzantinischen Geschichte, London 1973, Variorum Reprints Γουναρίδης Π., Το κίνημα των Αρσενιατών ( ). Ιδεολογικές διαμάχες την εποχή των πρώτων Παλαιολόγων, Αθήνα 1999 Maksimović L., The Byzantine Provincial Administration under the Palaiologοi, Amsterdam 1988 Ostrogorsky G., Ιστορία του Bυζαντινού Κράτους, Γ, Αθήνα 1981, Παναγόπουλος, Ι. (μτφρ.) Macrides R., "The New Constantine and the New Constantinople 1261?", Byzantine and Modern Greek Studies, 6, 1980, Geanakoplos D.J., "Greco-Latin Relations on the Eve of the Byzantine Restoration: The Battle of Pelagonia 1259", Dumbarton Oaks Papers, 7, 1953, Failler A., "La proclamation impériale de Michel VIII et ďandronic II", Revue des études byzantines, 44, 1986, Βραχέα Χρονικά, Schreiner P. (ed.), Die byzantinische Kleinchroniken 1-3, Wien Gill J., Byzantium and Papacy , New Brunswick New Jersey 1979 Μαυρομμάτης Λ., Οι πρώτοι Παλαιολόγοι. Προβλήματα πολιτικής πρακτικής και ιδεολογίας, Αθήνα 1983 Nicol D.M., Byzantium and Venice. A study in diplomatic and cultural relations, Cambridge 1988 Dölger F., "Die dynastische Familienpolitik des Kaisers Michael Palaiologos ( )", ΠΑΡΑΣΠΟΡΑ:30 Aufsatze zur Geschichte, Kultur und Sprache des byzantinischen Reiches, Ettal 1961, Tsirpanlis C., "The involvement of Michael VIII Palaeologus in the Sicilian Vespers ( )", Βυζαντινά, 4, 1972, Talbot A.M., "Michael VIII Palaiologos", Kazhdan A., The Oxford Dictionary of Byzantium, 2, New York Oxford 1991, 1367 "Παλαιολόγος, Μιχαήλ Η', λήμμα no ", E. Trapp (εδ.), Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit, 9, Wien 1989, Μάξιμος Πλανούδης, Επιστολαί, Treu, M. (ed.), Maximi monachi Planudis epistulae, Breslau 1890, ανατύπωση Amstelodamum 1960 Μανουήλ Φιλής, Στίχοι διάφοροι του σοφωτάτου και λογιοτάτου Φιλή, E. Miller (επιμ.), Manuelis Philae Carmina, I-II, Paris Ι: 1855, ΙΙ: 1857 Σύνοψις Χρονική, Σάθας, Κ.Ν. (επιμ.), Ανωνύμου Σύνοψις Χρονική, Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη 7, Βενετία 1894 Εφραίμ (Αίνιος ή Θρακήσιος), Χρονικόν, Lampsides, O. (επιμ.), Ephraem Aenii historia chronica, Athens 1990 Χρονικόν του Μορέως, J. Schmitt, Chronicle of the Morea, London 1904 Urkunden zur älteren Handels- und Staatsgeschichte der republik Venedig mit besonderen Beziehungen Δημιουργήθηκε στις 9/11/2017 Σελίδα 7/11

8 Radic Radivoj,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια auf Byzanz und die Levante, I, Tafel, G.L.F Thomas, G.M. (επιμ.), Fontes Rerum Austriacarum, Abt. II, Wien 1856 Grégoire H., "Imperatoris Michaelis Palaeologi de Vita sua", Byzantion, 29-30, , Δικτυογραφία : Dumbarton Oaks, Typika: Auxentios, Typikon of Michael VIII Palaiologos Dumbarton Oaks, Typika: Typikon of Michael VII Palaiologos for the Monastery of St. Demetrios (Constantinople) Michael VIII-Byzantine Coinage Γλωσσάριo : damnatio memoriae, η Η καταδίκη της μνήμης ενός αυτοκράτορα, εξαιτίας της κακής πολιτικής του. Οδηγούσε στην αφαίρεση των απεικονίσεων και του ονόματός του από τα δημόσια κτήρια, τα μνημεία και τις επιγραφές. δεσπότης, ο Τίτλος που εμφανίστηκε το 12ο αιώνα. Στη διοικητική ιεραρχία το αξίωμα του δεσπότη βρισκόταν κάτω από το αξίωμα του αυτοκράτορα και του συναυτοκράτορα. Από το 14ο αιώνα και εξής τον τίτλο φέρουν οι ηγεμόνες επιμέρους περιοχών, όπως της Πελοποννήσου και της Ηπείρου. κονόσταυλος, ο (κονοστάβλος, κοντοστάβλος ή κονόσταυλος) 1. Ανώτατος αξιωματικός (τρίτος στη στρατιωτική ιεραρχία μετά τον πρωτοστάτορα και το μεγάλο στρατοπεδάρχη). 2. Aρχηγός στόλου, ναύαρχος (από το βενετσιάνικο contestabile). 3. Ο μέγας κονόσταυλος εμφανίζεται ως ανώτερος τιμητικός τίτλος από το 13ο αιώνα και σημαίνει τον επικεφαλής των Λατίνων μισθοφόρων. μέγας δομέστικος, ο Ανώτατος στρατιωτικός διοικητής. Το αξίωμα του μεγάλου δομεστίκου αντικατέστησε σε απροσδιόριστο χρόνο το αξίωμα του δομεστίκου των σχολών της Μέσης Βυζαντινής περιόδου. Κατά τον 11ο-12ο αιώνα ο μέγας δομέστικος διοικούσε τα ξεχωριστά στρατεύματα της Ανατολής και της Δύσης. Το 13ο αιώνα, ωστόσο, ο διαχωρισμός αυτός είχε εκλείψει. Ιεραρχικά τοποθετείται μετά τον πρωτοβεστιάριο και το μέγα στρατοπεδάρχη, ενώ το 14ο αιώνα μετά τον καίσαρα. Ως ανώτατος τίτλος δινόταν επίσης σε στενούς συγγενείς του αυτοκράτορα. μέγας δουξ/δούκας, ο Ο επικεφαλής του αυτοκρατορικού στόλου. Το αξίωμα του μεγάλου δούκα αντικατέστησε το 1092 εκείνο του δούκα. Η εμφάνισή του συνδυάστηκε με την διάλυση του θεματικού ναυτικού στόλου και με την προσπάθεια, που καταβαλλόταν εκείνη την περίοδο οργάνωσης ενός ενιαίου βυζαντινού στόλου. Κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο, ο τίτλος του μεγάλου δουκός απονεμόταν στους πλέον υψηλόβαθμους πολιτικούς/στρατιωτικούς αξιωματούχους της αυτοκρατορίας. σεβαστοκράτωρ, ο Υψηλός τιμητικός τίτλος. Στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία αποδόθηκε πρώτη φορά από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Α Κομνηνό ( ) στον αδελφό του Ισαάκιο Κομνηνό και στη συνέχεια δινόταν σε μέλη της οικογένειας του αυτοκράτορα. Στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ο υψηλός αυτός τίτλος δήλωνε τους ανώτερους άρχοντες του κράτους. Σικελικός Εσπερινός, ο Η επανάσταση που ξέσπασε τον Μάρτιο του 1282 στο Παλέρμο, δίνοντας αιματηρό τέλος στην κυριαρχία του Καρόλου Ανδεγαυού στη Σικελία. Η στάση είχε υποκινηθεί από τον Πέτρο της Αραγωνίας, που ήθελε την κυριαρχία στη Σικελία, και από τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Μιχαήλ Η' Παλαιολόγο, που απειλούνταν από την πολιτική του Καρόλου. Η ανατροπή του Καρόλου σήμανε την απαλλαγή της πρόσφατα αναστηλωμένης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από έναν επικίνδυνο εχθρό και από τον αντιβυζαντινό συνασπισμό του οποίου ήταν η ψυχή. τιτουλάριος, ο 1. Εκκλησιαστικός αξιωματούχος που έφερε για λόγους διάκρισης τον τίτλο του επισκόπου ή μητροπολίτη μιας ανενεργού εκκλησιαστικής επαρχίας. 2. Ο κάτοχος ενός τίτλου που έχει δοθεί τιμής ένεκεν, χωρίς να περιέχει καμία αρμοδιότητα. Δημιουργήθηκε στις 9/11/2017 Σελίδα 8/11

9 Radic Radivoj,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Πηγές Heisenberg Α. (εκδ.) Georgii Acropolitae opera 1 (Stuttgart 1978, ed. P. Wirth). Failler, A. (εκδ.), Georges Pachymérès relations historiques I II (Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Series Parisiensis , Paris 1984). Grégoire, H. Imperatoris Michaelis Paleologi de vita sua, Byzantion 29/30 (1959/1960), σελ Σάθας, Κ.Ν. (εκδ.), Ανωνύμου Σύνοψις Χρονική (Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη 7, Βενετία 1894). Lampsides, O. (εκδ.), Ephraem Aenii historia chronica (Athenis 1990). Bekker, I. Schopen, L. (εκδ.), Nicephori Gregorae Byzantina Historia I (Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonnae 1829). Schmitt, J. (εκδ.), Chronicle of the Morea (London 1904). Miller, Ε. (εκδ.), Manuelis Philae Carmina II (Paris1857). Miklosich, F. Müller, I. (εκδ.), Acta et diplomata graeca medii aevi sacra et profana, IV (Vindobonae 1871). Schreiner, P. (ed.), Die byzantinische Kleinchroniken I (Wien 1975). Leone, P.A.M. (ed.), Maximi monachi Planoudis epistulae (Amsterdam 1991). Tafel, G.L.F Thomas, G.M., Urkunden zur älteren Handels und Staatsgeschichte der republik Venedig mit besonderen Beziehungen auf Byzanz und die Levante I (Fontes Rerum Austriacarum, Abt. II, Wien 1856). Παραθέματα Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος επιλέγεται ως επίτροπος του Ιωάννη Λασκάρεως αὐτῶν δὲ καθ ἑαυτοὺς ἐφ ἡμέραις διασκεπτομένων, ἄλλον ἄλλου εἰς κηδεμονίαν τοῦ βασιλέως προκρίνοντος, τέλος ἐπὶ τῷ μεγάλῳ κοντοσταύλῳ τῷ ῥηθέντι Παλαιολόγῳ, ἡ κοινὴ βουλὴ καταντᾷ, ὡς αυτοῦ γε καὶ μόνου παρὰ τοὺς ἄλλους ἱκανοῦ πρὸς τούτο φανέντος εἴπερ γὰρ ἄλλον, στρατηγικώτατον εἶναι τὸν ἄνδρα, καί οἱ ἐκ παλαιοῦ αὔταρκες εἶναι τὸ εὐγενὲς, καὶ τρίτον τὸ πρὸς τὸν κρατοῦντα συγγενές, ἅμα μὲν αὐτόθεν, ἅμα δὲ καὶ ἐκ τῆς συζύγου... πολλὴν ἐμποιεῖν αὐτῷ τὴν εἰς τὸ κηδεμονικὸν τοῦ βασιλέως παρὰ τοὺς ἄλλους ἐκχώρησιν. Failler, A. (επιμ.), Georges Pachymérès relations historiques Ι (Paris 1984), σελ Τύφλωση και εκτοπισμός του Ιωάννη Λασκάρεως Τούτοις καταστρατηγηθέντος τοῖς λογισμοῖς τοῦ βασιλέως ὑπέκαιε γὰρ αὐτὸν ὁ τῆς μοναρχίας ἔρως, καὶ τὴν παρερχομένην δόξαν περὶ πλείονος ἐτίθει τοῦ θείου φόβου διὰ τὴν τοῦ πλείονος ὄρεξιν, βουλὴν βουλεύεται μάλα μὲν αἰσχίστην, μάλα δὲ καὶ Θεοῦ πόρρω βάλλουσαν, καὶ πέμψας ἐκτυφλοῦν τὸν παῖδα προσέταττε... Μεθὸ δὲ ταῦτ ἐτολμήθη κατ αὐτὴν ἡμέραν τῆς ἐορτῆς τοῦ Σωτήρος καθ ἣν ἄρα καὶ ἐγεννήθη, χειρὶ μὲν παρανόμῳ, προστάξει δὲ παρανομωτέρα, φέροντες ἐκ Χηλῆς φόρτον ἐλεεινὸν καὶ οἷον ἄψυχον, τῷ πρὸς θάλασσαν τῆς Δακιβύζης φρουρίῳ ἐν ἀσφαλεῖ κατακλείουσι καί οἱ φρουροὶ ἐγκαθίστανται, ἀποταχθέντος αὐτάρκους σιτηρεσίου τῷ ἐγκεκλεισμένῳ. Failler, A. (επιμ.), Georges Pachymérès relations historiques Ι (Paris 1984), σελ , Δημιουργήθηκε στις 9/11/2017 Σελίδα 9/11

10 Radic Radivoj,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Η ανάμειξη του Μιχαήλ Ηʹ στην υποκίνηση του «Σικελικού Εσπερινού»...ὥστ εἰ λέγοιμι τὴν νῦν ἐκείνων [τῶν Σικελῶν] ἐλευθερίαν θεὸν μὲν παρασκευάσαι, δι ἡμῶν δὲ παρασκευάσαι, τῇ αληθείᾳ συμβαίνοντα λέγοιμι... Grégoire, H., Imperatoris Michaelis Paleologi de vita sua, Byzantion 29/30 (1959/1960), σελ. 461 Το αναστηλωτικό έργο του Μιχαήλ Ηʹ στην Κωνσταντινούπολη... θείων ναῶν ἁπανταχοῦ τῆς Ῥωμαίων ἀνοικοδομαί... οὐχ ἧττον δὲ δήπου καὶ τῶν φροντιστηρίων καὶ ἀσκητηρίων. Gregory of Cyprus, Laudatio Michaelis Palaeologi, Migne J.P. (ed.), Patrologia Graeca 142, Paris 1885, col. 377c. Ο Μιχαήλ Ηʹ ως «νέος Κωνσταντίνος» αἱ δὲ πράξεις αὐταὶ πρεσβεύσασαι πολλὴν καὶ ἀναντίρρητον εἰσήνεγκαν τὴν πειθὼ καὶ νέον Κωνσταντῖνον ἠξίωσάν σε λαμπρῶς προσαγορεύεσθαι καὶ ἀναγορεύεσθαι. τῷ τοι καὶ πάντες ὅσοι τῶν ἡμετέρων καὶ ὅσον βάρβαρον φωναῖς καὶ ἄλλως ἐπιστολιμαίαις γραφαῖς πρὸς ταῖς λοιπαῖς μεγαληγορίαις βασιλικαῖς καὶ οὕτως ἐπονομάζουσί σε καὶ τρανῶς ἀνευφημοῦσί τε καὶ γεραίρουσιν. Μανουήλ Ολόβωλος, Λόγος Γʹ εις τον βασιλέα Μιχαήλ Παλαιολόγο, στο M. Treu (ed.), Manuelis Holoboli orationes (Potsdam 1907), σελ Θάνατος του Μιχαήλ Ηʹ Δήλωσις δ οἶμαι ταῦτα [...] τοῦ τόπου καθʹ ὃν ἔμελλε τελευτᾶν τὰ Παχωμίου γὰρ τὸ χωρίον ἐλέγετο καὶ τῆς ἐπιτελευτίου ἐπὶ τούτοις ἡμέρας ἡμέρα γὰρ ἦν παρασκευὴ καθ ἣν ταῦτ ἐπράττετο, ἑνδεκάτη, ὡς εἴρηται, σκιροφοριῶνος τοῦ,ςψqαʹ ἔτους. Failler, A. (επιμ.), Georges Pachymérès relations historiques IΙ (Paris 1984), σελ Χρονολόγιο 1224 ή 1225: Γέννηση του Μιχαήλ 1246/7 1253: Ο Μιχαήλ διοικητής Σερρών και Μελενίκου 1254: Μέγας κονόσταυλος 1256: Διοικητής στη Βιθυνία Σεπτέμβριος 1258: Μέγας δουξ Νοέμβριος 1258: Δεσπότης Ιανουάριος 1259: Συναυτοκράτορας του Ιωάννη Δʹ 1259: Μάχη της Πελαγονίας 1261: Ανακατάκτηση της Κωνσταντινούπολης 1274: Ενωτική Σύνοδος της Λυών Δημιουργήθηκε στις 9/11/2017 Σελίδα 10/11

11 Radic Radivoj,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Μάρτιος 1282: «Σικελικός Εσπερινός» Δεκέμβριος 1282: Θάνατος του Μιχαήλ Ηʹ Δημιουργήθηκε στις 9/11/2017 Σελίδα 11/11