ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΠΑΝΙΔΑΣ ΣΚΛΗΡΟΥ ΥΠΟΣΤΡΩΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΚΟΛΠΟΥ ΤΗΣ ΓΕΡΑΣ (Ν. ΛΕΣΒΟΣ, Β. ΑΙΓΑΙΟ) Σακκάς Αναστάσιος Επιβλέπων καθηγητής: Δρ. Δρόσος Κουτσούμπας Μυτιλήνη

2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η πραγματοπίηση της παρούσας εργασίας είχε δειάρκεια ενός χρόνου και πολλοί άνθρωποι συνετέλεσαν ώστε να έρθει σε πέρας. Πρώτα θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβέποντα καθ. Δ. Κουτσούμπα για την καθοριστική συμβολή και πολύτιμη βοήθειά του στην εκπόνηση της παρούσας διπλωματικής εργασίας και στην γενικότερη δομή και επιμέλεια του κειμένου. Πάρα πολλά οφείλω στους γονείς μου για την ηθική και οικονομική συμπαράσταση που μου παρείχαν όλα αυτά τα χρόνια. Θερμές ευχαριστίες θα ήθελα να εκφράσω στην Βασιλειάδη, Κ. και στον Φρυγανιώτη, Κ. που βοήθησαν στη διαλογή των ειδών και στη πραγματοποίηση των δειγματοληψιών αντίστοιχα, καθώς και για την αμέριστη ηθική συμπαράστασή τους. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τους Μπεν, Γιώργο, Δημήτρη, Κατερίνα, Όλγα, Αγάθη που ήταν πάντα δίπλα μου όποτε χρειάστηκε. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω τα μέλη της εξεταστικής επιτροπής Κύριο Μπατζάκα και Κύριο Κόκκορη. 2

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Περιγραφή της περιοχής μελέτης Γεωγραφική θέση Γεωλογία της νήσου και της περιοχής Μορφολογία της νήσου και της περιοχής Υδρογραφία της νήσου και της περιοχής Ανεμολογικά στοιχεία της περιοχής Χημική σύσταση των νερών και των ιζημάτων της περιοχής Δειγματοληψίες Επεξεργασία δειγμάτων Διαχωρισμός των ειδών (Sorting) Αναγνώριση και ταξινόμηση των ειδών Ζύγιση των ειδών Στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων Μονομεταβλητές μέθοδοι ανάλυσης Πολυμεταβλητές μέθοδοι ανάλυσης Τεχνικές κατανομής Απεικόνηση των αποτελεσμάτων ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Ταξινομία Μορφολογικά χαρακτηριστικά Οικολογία και διανομή των ειδών Στατιστική επεξεργασία των αποτελεσμάτων Βάρος γονάδων εχινοδέρμων Κατανομές πληθυσμών στους σταθμούς Δείκτες βιολογικής ποικιλότητας Cluster analysis MDS Κατανομές Αφθονίας Βιομάζας Απεικόνιση κυρίαρχων ειδών

4 4. ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα εργασία ουσιαστικά αποτελεί συμβολή στην μελέτη της μεγαπανίδας του σκληρού υποστρώματος του κόλπου της Γέρας στην νήσο Λέσβο (Β. Α. Αιγαίο). Σε σύγκριση με το Στενό της Μυτιλήνης η περιοχή μελέτης παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες σε μεγαβενθικό επίπεδο ως προς την εμφάνιση κάποιων ειδών ενώ στο σύνολό της παρουσιάζει ανομοιόμορφη κατανομή πληθυσμού ανάμεσα στα διάφορα είδη. Μεγαλύτερη βιοποικιλότητα παρουσιάζεται στις περιοχές του κόλπου οι οποίες και βρίσκονται πιο κοντά στο σημείο που κόλπος συναντά το Αιγαίο πέλαγος. Ο κόλπος της Γέρας είναι είναι δυνατόν να χωριστεί σε 2 ζώνες, μιας καλής (προς το εξωτερικό μέρος του κόλπου) και μιας μέτριας (προς το εσωτερικό) οικολογικής ποιότητας. Οι ισχυροί νότιοι ανατολικοί άνεμοι που πνέουν στην περιοχή μελέτης σε συνδυασμό με τον έντονο υδροδυναμικό της χαρακτήρα φαίνεται να παίζουν ρόλο στην εμφάνιση μικρού αριθμού ειδών, ενώ συνολικά η φυσική κατάσταση του κόλπου φαίνεται σχετικά καλή. 5

6 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ένα από τα πιο ιδιαίτερα οικοσυστήματα του θαλασσίου περιβάλλοντος είναι αυτό που περιλαμβάνει την βενθική ενότητα του σκληρού υποστρώματος της παραλιακής ζώνης, καθώς σε αυτό μπορεί κανείς να βρει ενδιαιτήματα τα οποία φιλοξενούν μια τεράστια ποικιλία φυτικών αλλά και ζωικών οργανισμών (Mojetta, 1996; Nybakken, 1996). Πάρα πολλοί ερευνητές έχουν υπογραμμίσει τα πλεονεκτήματα της μελέτης των βενθικών συναθροίσεων του σκληρού υποστρώματος, καθώς είναι εύκολος ο εντοπισμός και ο καθορισμός τους στο χώρο. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα ευμετάβλητη περιοχή καθώς οι οργανισμοί είναι εκτεθειμένοι στις κλιματικές αλλαγές. Η σημασία των κοινοτήτων-συναθροίσεων του σκληρού υποστρώματος γίνεται ακόμα πιο πολύ φανερή εάν κάποιος εξετάσει το γεγονός ότι το 85% των βενθικών ειδών τα οποία χαρακτηρίζονται ως διακυβευμένα από το Πρωτόκολλο της Θαλάσσιας Βιοποικιλότητας της Μεσογείου Θάλασσας εμφανίζονται στο σκληρό υπόστρωμα. Συνήθως, οι συνευρέσεις του σκληρού υποστρώματος παρουσιάζουν υψηλότερη βιοποικιλότητα από αυτές του μαλακού υποστρώματος. Στην Ελλάδα, οι βραχώδεις ακτές καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος των ακτών (Salomidi, 2001). Οι βιοκοινότητες του σκληρού υποστρώματος είναι πολύ ευαίσθητες εξαιτίας της δομικής και λειτουργικής τους πολυπλοκότητας, της θέσης τους στην τροφική αλυσίδα (πρωτογενείς και δυτερογενείς καταναλωτές), και την υψηλή παραγωγικότητά τους. Συγκεκριμένες διεργασίες έχουν αρνητικές επιπτώσεις στις βιοκοινότητες του σκληρού υποστρώματος, όπως ο ευτροφισμός, η παράκτια μηχανική ( κυματοθραύστες, λιμάνια κ.λ.π), η εισαγωγή μολυσμένων υδάτων από την χέρσο και η διαλογή των ειδών για διάφορους λόγους. Ωστόσο η αύξηση του οργανικού φορτίου αποτελεί την μεγαλύτερη απειλή των βιοκοινοτήτων του σκληρού υποστρώματος (ΕΛ.ΚΕ.ΘΕ, 2005). Λόγω των λογιστικών δυσκολιών οι οποίες εμφανίζονται στις δειγματοληψίες στο σκληρό υπόστρωμα, όπως για παράδειγμα ότι είναι ιδιαίτερα χρονοβόρες και ότι υπάρχει ταξινομική περιπλοκότητα, υπάρχουν συγκριτικά με άλλα οικοσυστήματα λίγες πληροφορίες που να αφορούν στην οικολογία αλλά και στην δυναμική των ειδών αυτών των ιδιαίτερων οικοσυστημάτων. Ταυτόχρονα όλο 6

7 και περισσότερες πετρώδεις ακτές συμπεριλαμβάνονται στην λίστα των Θαλασσιών Προστατευόμενων Περιοχών, με αποτέλεσμα να υπάρχει μια συνεχώς αυξανόμενη ανάγκη για την αξιολόγηση και τον έλεγχο της βιοποικιλότητας αυτών των παράκτιων οικοσυστημάτων. Η ανάπτυξη γρήγορων τεχνικών βιολογικής αξιολόγησης αποτελεί έναν μεγάλο κοινό σκοπό στο πεδίο της θαλάσσιας βιολογίας (Salomidi, 2001). Η έκθεση στον κυματισμό, η θερμοκρασία και η αλατότητα αποτελούν φυσικά χαρακτηριστικά σύμφωνα με τα οποία διακρίνονται οι βενθικές βιοκοινότητες του σκληρού υποστρώματος της παραλιακής ζώνης (Eleftheriou, 2003). Το κατά πόσο οι οργανισμοί είναι εκτεθειμένοι στην κυματική δράση επηρεάζει σε πολύ μεγάλο βαθμό την σύνθεση τόσο της χλωρίδας όσο και της πανίδας, ενώ παίζει σπουδαίο ρόλο και στην κάθετη και οριζόντια εξάπλωση των διαφόρων ειδών (Eleftheriou, 2003). Ένας άλλος αβιοτικός παράγοντας ο οποίος επηρεάζει την σύνθεση των βιοκοινωνιών είναι το βάθος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Κασπία θάλασσα της οποίας η στάθμη συνεχώς μειώνεται, με αποτέλεσμα να απειλούνται με εξαφάνιση πάρα πολλά είδη (Peronaci, Künitzer 2000). Τέλος οι θερμοαλατικές κινήσεις παίζουν σημαντικό ρόλο στην σύνθεση των βιοκοινοτήτων με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον Ατλαντικό ωκεανό, οποίος εμφανίζει αυξημένη ποικιλότητα, γεγονός το οποίο οφείλεται στις κινήσεις αυτές (Peronaci, Künitzer 2000). Βιοτικοί παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν την σύνθεση των βιοκοινοτήτων αποτελούν η θήρευση και ο ανταγωνισμός (Dauwe et al.). Για παράδειγμα στις τροπικές περιοχές η σύνθεση των φυκών φαίνεται να εξαρτάται από τους φυτοφάγους οργανισμούς, σε αντίθεση με τις εύκρατες περιοχές όπου η σχέση είναι μάλλον αμφίδρομη. Είδη φυτοφάγα τα οποία αυξάνονται με πάρα πολύ μεγάλο ρυθμό έχουν την δυνατότητα να αποκλείσουν άλλα είδη από την βιοκοινότητα (Boudouresque et al., 2000). Οι πρώτες προσπάθειες και δραστηριότητες που αφορούσαν στο σκληρό υπόστρωμα έγιναν αρκετούς αιώνες νωρίτερα, με τις σημαντικότερες όμως να πραγματοποιούνται στα τέλη του 19 ου αιώνα έως και τις σύγχρονες μέρες μας. H υψηλή βιοποικιλότητα η οποία παρουσιάζεται στην Μεσόγειο θάλασσα είναι συνδυασμός της γεωλογικής ιστορίας της και των περιβαλλοντικών συνθηκών που επικρατούν σε αυτήν. Oι βιοκοινότητες της Μεσογείου έχουν αλλάξει δραματικά 7

8 κατά την διάρκεια του γεωλογικού παρελθόντος κάτω από την επίδραση τόσο του ανθρώπου όσο και του κλίματος (C. Nike Bianchi., Morri C., 2000). Πιο συγκεκριμένα οι πρώτες αυτές προσπάθειες αφορούσαν στην καταγραφή ειδών τόσο από το ζωικό όσο και από το φυτικό βασίλειο, με την βοήθεια ποιοτικών δειγμάτων τα οποία συλλέχθηκαν από τις βορειοδυτικές περιοχές της Μεσογείου και του βορειοανατολικού Ατλαντικού. Ως αποτέλεσμα των δραστηριοτήτων και των ερευνών αυτών ήταν οι εκδόσεις Faune de France, Floridèes de France, Fauna and flora of the Bay of Naples (Andres, 1884; Bouvier, 1923; Fauve, από Αντωνιάδου, 2003). Οι πρώτες προσπάθειες ποσοτικής καταγραφής πραγματοποιήθηκαν σχεδόν στα μέσα του προηγούμενου αιώνα, όπου καταγράφηκαν φυτοκοινωνίες καθώς και διάφορα αβιοτικά χαρακτηριστικά (φως, υδροδυναμισμός, οργανική ρύπανση), από πολλούς ερευνητές όπως οι Gislen, Ollivirr, Parenzan, Feldmann, (Αντωνιάδου, 2003). Περιγραφές ζωικών οργανισμών έγιναν για πρώτη φορά την διάρκεια της δεκαετίας του 1940, με την υποπαραλιακή ζώνη να διαχωρίζεται σε ότι αφορά τις βιοκοινωνίες σε 3 επιμέρους κατηγορίες από τους Pèrés & Picard: Βιοκοινωνίες των νιτρόφιλων φυκών Βιοκοινωνίες των φωτόφιλων φυκών Βιοκοινωνίες των λιμανιών Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να συμπληρώσουμε ότι οι παραπάνω βιοκοινωνίες διαχωρίζονται σε μικρότερες επιμέρους φάσεις ανάλογα με την κυριαρχία ή όχι ενός είδους έναντι άλλων ειδών η οποία οφείλεται σε περιβαλλοντικές συνθήκες (Bellan-Santini, 1969 b). Τα βαθύτερα στρώματα της υποπαραλιακής ζώνης ερευνήθηκαν μετά την δεκαετία του 1960 λόγω της ανάπτυξης της αυτόνομης κατάδυσης, καθώς πάρθηκαν δείγματα από μεγαλύτερα βάθη, ενώ τα αποτελέσματα έγιναν ακόμα πιο λεπτομερή με την ανάπτύξη και άλλων επιστημών όπως η στατιστική και τα μαθηματικά. Την ίδια δεκαετία η ανώτερη υποπαραλιακή ζώνη διαχωρίστηκε σε 3 ενότητες οι οποίες περιλαμβάνουν (Molinier, 1960): Φωτόφιλα φύκη Σκιόφιλα φύκη Νιτρόφιλα περιβάλλοντα Από την δεκαετία του 1970 και ύστερα άρχισαν να γίνονται προσπάθειες παρακολούθησης των επιπτώσεων της ρύπανσης στις συνευρέσεις της 8

9 υποπαραλιακής ζώνης της Μεσογείου με τις περισσότερες έρευνες να αναφέρονται στην Δυτική Μεσόγειο και την Αδριατική και ένας μικρός αριθμός να αναφέρεται στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου (π.χ. Χαριτωνίδης, 1978). Η Μεσόγειος θάλασσα χαρακτηρίζεται από μια μεγάλη ποικιλία ειδών, γεγονός που πιθανότατα οφείλεται σε έναν μεγάλο αριθμό βιοτόπων που δημιουργήθηκαν εξ αιτίας της γεωλογικής ιστορίας της Μεσογείου, τις κλιματικές συνθήκες και την επίδραση των ανθρώπινων κατασκευών και τεχνικών έργων. Αυτή η ποικιλία αποτελείται από εύκρατα, υποτροπικά, αλλά και ενδημικά είδη, με την τελευταία κατηγορία να αγγίζει το 30%. Η Ανατολική Μεσόγειος δείχνει μεγαλύτερη ποικιλότητα σε σχέση με την Δυτική, γεγονός το οποίο πιθανότατα οφείλεται στην διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ, την οποία εκμεταλλεύτηκαν ένας μεγάλος αριθμός ειδών και μεταφέρθηκαν από Ερυθρά θάλασσα στην Μεσόγειο. Τα είδη αυτά ονομάζονται Λεσεψιανοί μετανάστες (Zenetos et al., 2002; Bianchi et al. 2000; Peronaci, Künitzer, 2000). Σε αντίθεση με την ποικιλία η αφθονία των ειδών της Μεσογείου χαρακτηρίζεται μικρή (Jeftic et al, 1990). Ο αριθµός των ειδών των θαλάσσιων οργανισµών που εξαπλώνονται στη λεκάνη της Μεσογείου αναµένεται ότι θα αυξηθεί ακόµη περισσότερο, καθώς νέες αναφορές ειδών συνεχώς καταγράφονται σε θαλάσσια οικοσυστήµατα (π.χ. βαθιές θάλασσες, υποθαλάσσιες σπηλιές) ή θαλάσσιες περιοχές (π.χ. Βόρειες ακτές Αφρικής, ακτές Λιβάνου και Συρίας στη θάλασσα της Λεβαντίνης), που είχαν εξερευνηθεί ελάχιστα µέχρι τώρα. Την τελευταία δεκαετία όμως του προηγούμενου αιώνα αυξήθηκε η δραστηριότητα καθώς και ο αριθμός των δημοσιευμάτων που αφορούσαν στην Ανατολική Μεσόγειο και ειδικότερα τις ελληνικές θάλασσες (π.χ. Chintiroglou & Koukouras, 1992; Chintiroglou, 2000; Arvanitidis, 2002; Antoniadou, 2003). Παρά το γεγονός ότι οι ελληνικές θάλασσες χαρακτηρίζονται από μεγάλο αριθμό ακτογραμμών, οι μελέτες που έχουν γίνει έως τώρα στον Ελλαδικό χώρο είναι φτωχές. Ο μεγαλύτερος αριθμός των ερευνών αυτών αναφέρονται στο Αιγαίο πέλαγος ενώ μικρότερος είναι αυτός που αφορά στο Ιόνιο, με την περιοχή του Βορείου Αιγαίου να είναι σαφώς πιο πολύ μελετημένη σε σχέση με αυτήν του Νότιου Αιγαίου. Μερικές από τις εργασίες αυτές είναι των: Haritonidis & Tsekos, 1974; Diapoulis & Koussouris, 1988; Koutsoubas et al., 1999; Conides, Bogdanos & Diapoulis, 1999; Montesanto & Panayiotidis, 2001; Karalis Andoniadou & Chintiroglou, 2002; Αντωνιάδου,

10 Η βιοποικιλότητα των ελληνικών θαλασσών χαρακτηρίζεται ως πλούσια κάτι το οποία οφείλεται κατά κύριο λόγω στην γεωγραφική της θέση, καθώς βρίσκεται μεταξύ τριών ηπείρων, στην μεγάλη τοπογραφική ποικιλία, στον συνδυασμό γεωλογικής και οικολογικής εξέλιξης, καθώς και στην σχετικά ήπια ανθρώπινη παρέμβαση (Lazaridou et al, 2002). Τα τελευταία 25 περίπου χρόνια έχει γίνει ένας σημαντικός αριθμός ερευνών που να αφορούν στην βενθική ενότητα της νήσου Λέσβου και κυρίως στους δύο μεγάλους κόλπους της, Καλλονής και Γέρας. Ο κόλπος της Γέρας, έχει μελετηθεί αρκετά από το Ε.Κ.Θ.Ε. (π.χ. Diapoulis & Bogdanos, 1983, Kelepertis & Chatsidimitriadis, 1983 κ.α) και από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου (π.χ. Arhoditsis et al, 2002, Γαβριήλ, 2002). Πολλές πληροφορίες που αφορούν στην πανίδα ορισμένων ταξινομικών ομάδων βενθικών οργανισμών, όπως Μαλάκια και Εχινόδερμα, για την περιοχή της Λέσβου περιέχονται σε μια σειρά επιστημονικών εργασιών (Kisseleva, 1963; Bellan, 1964; Koutsoubas et al., 1997). Η παρούσα εργασία έχει ως βασικό και κεντρικό της στόχο και σκοπό: Να καταγράψει τη μεγαπανίδα της ανώτερης υποπαραλιακής ζώνης του σκληρού υποστρώματος του κόλπου της Γέρας Να συμβάλει στην εκτίμηση της βιοποικιλότητας του κόλπου Να αναλύσει τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά σύσταση των πληθυσμών σε σχέση με τον χώρο. 10

11 2. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Περιγραφή της περιοχής μελέτης Γεωγραφική θέση Η πτυχιακή αυτή εργασία εκπονήθηκε στην ευρύτερη περιοχή του κόλπου της Γέρας, λίγο έξω από την πόλη της Μυτιλήνης, στο νοτιοανατολικό άκρο στο νησί της Λέσβου. Ο κόλπος εισέρχεται στο κύριο σώμα της νήσου σε βάθος επτάμιση περίπου μιλίων (14Km) από την στενότερη είσοδό του. Ο μεγαλύτερος άξονάς του έχει νοτιοανατολική διεύθυνση (Σκόυλλος, Μπάχα, Δασενάκη,1980). Ο κόλπος της Γέρας χαρακτηρίζεται από ένα σχετικά μικρό μέσο βάθος το οποίο δεν ξεπερνά τα 10 μέτρα, έχει συνολικά όγλο 9x10 8 m 3, και αποτελεί ένα ημίκλειστο θαλάσσιο οικοσύστημα (Αrhonditsis et al., 2000b) Γεωλογία της νήσου και της περιοχής Σε γενικές γραμμές το έδαφος του νησιού θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ηφαιστειογενές, ανώμαλο, πετρώδες κατά τμήματα, με την πλειοψηφία των πετρωμάτων να ανήκουν στην εποχή του ηωκαίνου και του πλειοκαίνου. Τα πετρώματα που κυριαρχούν στην περιοχή είναι οι μεταμορφωσιγεμείς σχιστόλοθοι και τα μάρμαρα στο ανατολικό μέρος, και τα νεώτερα ηφαιστειογενή πετρώματα (χρωμίτες) στο δυτικό τμήμα (Κατσιλιέρη, 1989). Οι σεισμοί που έχουν γίνει κατα καιρούς στο νησί έχουν επιφέρει σημαντικές αλλοιώσεις στην μορφή των ακτών, όπως αποδεικνύει και η μορφολογία όλων των κόλπων της νήσου, μεταξύ των οποίων είναι και ο κόλπος της Γέρας. Οι μαρτυρίες τόσο αρχαίων όσο και νεώτερων ιστορικών αναφέρουν σοβαρές σεισμικές δονήσεις στην περιοχή του κόλπου, από τις οποίες η σημαντικότερη έλαβε χώρα το 1867 (Σκόυλλος, Μπάχα, Δασενάκη,1980). Σε ότι αφορά την κατανομή των ιζημάτων του κόλπου παρατηρείται μια συγκέντρωση λεπτόκοκκων ιζημάτων στο βόρειο και κεντρικό τμήμα του κόλπου, ενώ η άμμος κυριαρχεί σε όλο τον παράκτιο χώρο με εντονότερα σημεία 11

12 συγκέντρωσης μπροστά στις αλλουβιακές αποθέσεις και κατά μήκος του διαύλου. Επίσης έχουμε την εμφάνιση ενδιάμεσων μεριδίων ιζήματος σε μικρούς προφυλαγμένους ορμίσκους (Σταγωνάς, 2004) Μορφολογία της νήσου και της περιοχής Ο κόλπος της Γέρας έχει έκταση 50 km 2, ενώ αποτελείται από 2 τμήματα: Τον κυρίως κόλπο της Γέρας (εσωτερικό) που καταλαμβάνει έκταση 10 km 2 και βάθους 18 μέτρων, ενώ οι διαστάσεις του προσεγγιστικά είναι 2.8 x 4.4 μίλια, και ο συνολικός του όγκος 0.6 x 10 9 m 3. Tον μακρύ πορθμό δίαυλο οποίος ενώνει το Αιγαίο πέλαγος με τον εσωτερικό κόλπο, και έχει μήκος προσεγγιστικά περί τα 3 μίλια, ή 5.5 Km. Ο όγκος αυτού του τμήματος υπολογίζεται σε 0.6 x 10 8 m 3, δηλαδή υποδεκαπλάσιος του κυρίου κόλπου. Σε ότι αφορά την είσοδο του διαύλου αυτού από το Αιγαίο παρουσιάζεται περιορισμένη εξαιρετικά, με πλάτος m και βάθος 30 m περίπου. Όσο μεταφερόμαστε προς το εσωτερικό του κόλπου το βάθος ελαττώνεται, και έτσι το μέσο βάθος στην περιοχή του Περάματος είναι περίπου 15 m (Κατσιλιέρη, 1989). Μεταξύ του Περάματος και του βυρσοδεψίου παρατηρείται μία απότομη ανύψωση του βυθού. Ως αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος είναι στην περιοχή βόρεια του Περάματος ο βυθός να έχει ένα βάθος το οποίο να κυμαίνεται μεταξύ 1-9 m. Το φαινόμενο αυτό της ανύψωσης του θαλασσίου πυθμένα είναι πολύ χαρακτηριστικό για πολλές κλειστές λεκάνες της Μεσογείου, όπως για παράδειγμα ο κόλπος της Ελευσίνας. Ύστερα από το σημείο αυτό ο πυθμένας αρχίζει πάλι να κατέρχεται, με σχετικά απότομο ρυθμό, με αποτέλεσμα να φτάσει στο κεντρικό τμήμα της λεκάνης να έχει βάθος 18 μέτρων περίπου (Σκόυλλος, Μπάχα, Δασενάκη,1980). Οι ακτές του κόλπου που βρίσκονται στο ανατολικό και βοειοανατολικό τμήμα αυτού είναι ιδιαίτερα απόκρημνες, σε αντίθεση με τις ακτές που βρίσκονται στο δυτικό τμήμα οι οποίες παρουσιάζουν σχετικά λίγο μικρότερη κλίση. Ειδικότερα οι ανατολικές ακτές του κόλπου χωρίζονται σε ακτές με χαμηλούς κρημνούς (3-4 m, κυρίως κόλπος), σε παλαιοεδάφη (palaeosols), στενές ζώνες παραλίας (4-6 m) και βραχώδεις δύσβατες περιοχές (στην περιοχή του διαύλου), ενώ στις δυτικές επικρατούν οι ακτές απόθεσης, πλούσιες κυρίως σε άμμο (Σταγωνάς, 2004). Εδώ θα 12

13 πρέπει να επισημανθεί ότι ανάλογες προς την παραλία κλίσεις που ακολουθούν το ίδιο μοτίβο και τις ίδιες τάσεις εμφανίζονται και στον πυθμένα. Κατ αυτόν τον τρόπο το ανατολικό τμήμα το οποίο είναι φτωχό σε προσφορά ιζημάτων παρουσίαζει μεγαλύτερες κλίσεις, σε αντίθεση με το δυτικό τμήμα που παρουσιάζεται ομαλότερο λόγω της έντονης προσφοράς υλικού (Κατσιλιέρη, 1989). Τέλος όλες οι ακτές καθώς και οι επικλινείς πλαγιές μέχρι και την κορυφή των λόφων καλύπτονται από πυκνά φυτευμένα ελαιόδεντρα που ανέρχονται στην ευρύτερη λεκάνη απορροής της περιοχής στην τάξη των μερικών εκατομμυρίων ( 3-4 εκ. ρίζες) (Σκόυλλος, Μπάχα, Δασενάκη,1980) Υδρογραφία της νήσου και της περιοχής Η επικοινωνία του κόλπου της Γέρας με το ανοικτό πέλαγος πραγματοποιείται μέσω ενός στενότατου στομίου. Αυτό το το γεγονός έχει σαν αποτέλεσμα η κυκλοφορία στον κόλπο να είναι περιορισμένη. Εκτός όμως από τα νερά του Αιγαίου αλλά και των βροχοπτώσεων ο κόλπος δέχεται την συνεισφορά από: Τα νερά ενός μικρού ποταμού (Ευεργέτουλας) στο βορειοδυτικό του άκρο Τις πηγές γλυκού νερού, τόσο θερμού όσο και ψυχρού κατά μήκος των βορειοανατολικών ακτών του Τις σημαντικές υποθαλάσσιες αναβλύσεις κατά μήκος των ανατολικών ακτών του κόλπου και του δίαυλου Ο κόλπος δεχόταν τα απόβλητα του βυρσοδεψείου Σουρλάγκα, ενώ συνεχίζει να δέχεται αυτά άλλων μικρών μονάδων, όπως ελαιουργεία, εργοστάσια κατεργασίας μαρμάρου κλπ. Τα λύματα τόσο από γεωργικές τόσο και από οικιακές χρήσεις, κυρίως στην δυτική πλευρά του κόλπου (Κατσιλιέρη, 1989). Εκτός από τις μόνιμες αυτές πηγές ύδατος (καθαρού και μη), καθώς και της επικοινωνίας του κόλπου με την ανοικτή θάλασσα, το μεγαλύτερο μέρος της τροφοδοσίας του με νερό παίρνει μέρος κατά την διάρκεια του φθινοπώρου, του χειμώνα και της άνοιξης από τις βροχοπτώσεις: Από την άμεση βροχόπτωση στον κόλπο (νερό καθαρό) 13

14 Από τα νερά της ευρύτερης λεκάνης απορροής Τα ύδατα της μεγάλης σε έκταση αυτής περιοχής, που συνιστούν την επιφανειακή απορροή ή Runoff, καταλήγουν στην θάλασσα για έναν κυρίως λόγο: Λόγω της μεγάλης κλίσης που παρουσιάζει το έδαφος, κάτι το οποίο συνεπάγεται και μικρό βαθμό απορροφήσεως. Τα ύδατα αυτά είναι επιβαρυμένα με μεγάλα ποσά φερτών σωματιδιακών και διαλελυμένων υλών, με την σωματιδιακή ύλη όπως είναι λογικό να αποτίθεται στα βαθύτερα τμήματα του πυθμένα, δίνοντας με αυτόν τον τρόπο σημαντικότατες ποσότητες ιλύος (Σκόυλλος, Μπάχα, Δασενάκη,1980). Προσεκτικές μελέτες του κόλπου της Γέρας έδειξαν ότι ο κόλπος ανήκει στην κατηγορία των αβαθών μεσογειακών κλειστών συστημάτων, όπου για το μεγαλύτερο διάστημα του έτους (όλες οι εποχές εκτός του καλοκαιριού), υπάρχει έντονη ανάδευση και ομοιόμορφη κατανομή όλων των φυσικών καθώς και των χημικών ιδιοτήτων σε όλο μάλιστα το βάθος (Σκόυλλος, Μπάχα, Δασενάκη,1980). Το καλοκαίρι παρατηρείται το φαινόμενο μιας ισχυρότατης στρωμάτωσης και η δημιουργία θερμοκλινούς και πυκνοκλινούς στην περιοχή κυρίως έξω από τον κόλπο και στον δίαυλο, σε αντίθεση με τον κυρίως κόλπο που παρουσιάζεται ασθενέστερη. Την θερινή επίσης περίοδο παρατηρούνται υψηλες τιμές θερμοκρασίας και αλατότητας ( Τ=28 ο C, S=39.1 ). Ωστόσο θα πρέπει να πούμε ότι το μοτίβο αυτό μεταβάλλεται κατά τόπους από την επίδραση νερών που προέρχονται είτε από την ξηρά είτε από τον πυθμένα της θάλασσας. Έτσι ο δίαυλος μπορεί να θεωρηθεί περιοχή ανάμειξης των νερών που εξέρχονται από τον κόλπο και εκείνων του πελάγους, στο στρώμα πάνω από το πυκνοκλινές (Κατσιλιέρη, 1989). Τέλος θα πρέπει να προστεθεί ότι η παλίρροια του κόλπου της Γέρας είναι δι-ημερήσια με 2 πλημμυρίδες και 2 αμπώτιδες σε χρόνο 24 ωρών, 50 λεπτών και 5 δευτερολέπτων, ενώ θεωρείται ο βασικός παράγοντας που καθορίζει το υδροδυναμικό καθεστώς της περιοχής Ανεμολογικά στοιχεία της περιοχής Ο κόλπος είναι εκτεθειμένος σε νότιους και νοτιοανατολικούς ανέμους, γεγονός που έχει σαν αποτέλεσμα την μετακίνηση επιφανειακών θαλασσίων μαζών προς τον κόλπο. Βέβαια δεν είναι δυνατόν να γίνει ποσοτική εκτίμηση χωρίς προηγούμενη εκτέλεση συστηματικών ρευματομετρήσεων, υποδεικνύεται όμως από 14

15 τον ισχυρό κυματισμό που συχνά επικρατεί στον κόλπο. Οι άνεμοι που προαναφέρθηκαν επικρατούν κυρίως το καλοκαίρι, ενώ το χειμώνα οι άνεμοι που πνέουν είναι κυρίως βορειοανατολικής διευθύνσεως. Παράλληλα η ύπαρξη βόρειων ανέμων επηρεάζουν τον κόλπο, λόγω των υψηλών ταχυτήτων, οι οποίες όπως είναι γνωστό αναπτύσσονται σε παρόμοια συστήματα. Τέλος θα πρέπει να προσθέσουμε ότι ταχύτητα των ρευμάτων στο δίαυλο παρουσιάζει τόσο εποχικές όσο και ημερήσιες διακυμάνσεις (Κατσιλιέρη, 1989). περιοχής Χημική σύσταση των νερών και των ιζημάτων της Ο κόλπος της Γέρας χαρακτηρίζεται από την καλή οξυγόνωση των νερών και την σχεδόν ομοιόμορφη κατανομή σε όλη την υδάτινη στήλη. Σε ότι αφορά τα θρεπτικά συστατικά οι συγκεντρώσεις τους παρουσιάζονται αυξημένες με αυτές των πυριτικών να εμφανίζονται ιδιαίτερα αυξημένες. Σε ότι αφορά τα βαρέα μέταλλα οι συγκεντρώσεις τους κυμαίνονται μέσα στα επιτρεπτά όρια για το θαλασσινό νερό που ισχύουν σε διεθνές επίπεδο. Ωστόσο παρατηρείται αύξηση, ιδίως του χρωμίου, στην περιοχή όπου και γινόταν η έκχυση των αποβλήτων του βυρσοδεψείου. Στα ιζήματα του κόλπου, οι συγκεντρώσεις των βαρέων μετάλλων παρουσιάζουν μια διακύμανση μέσα στα επιτρεπτά διεθνή όρια, με τις μεγαλύτερες τιμές να παρουσιάζονται στην περιοχή όπου των εκβολών του βυρσοδεψείου ή σε σημεία απορροής των νερών της βροχής. Σαν παράδειγμα αναφέρονται τα μέταλλα χρώμιο και νικέλιο, με τις μεγαλύτερες συγκεντρώσεις του νικελίου να εμφανίζονται στον κυρίως κόλπο, και τις μικρότερες στον δίαυλο. Οι αυξημένες τιμές του νικελίου μπορούν να αποδοθούν σε προϊόντα διάβρωσης των περιδοτιτών, που έχουν την ιδιότητα να επηρεάζουν τα ιζήματα τα οποία προέρχονται από την βορειοδυτική λεκάνη απορροής. Η επιβάρυνση του δίαυλου σε χρώμιο είναι υψηλότερη από οποιαδήποτε άλλη περιοχή του κόλπου, γεγονός το οποίο μπορεί να αποδοθεί κατά κύριο λόγο στην ύπαρξη του βυρσοδεψείου και κατά δεύτερο λόγο στα προϊόντα διάβρωσης των χρωμιτών (Σκόυλλος, Μπάχα, Δασενάκη,1980). Μάλιστα ενώ έχουν περάσει πάνω από 15 χρόνια από το κλείσιμο του βυρσοδεψείου, οι συγκεντρώσεις του χρωμίου στα 15

16 επιφανειακά ιζήματα του διαύλου αν και έχουν μειωθεί παραμένουν σημαντικά αυξημένες με τιμές μεγαλύτερες του επιπέδου του υποβάθρου (90 ppm) (Κονταξή, 2003). Χάρτης 1: Περιοχή μελέτης Χάρτης 2: Σταθμοί δειγματοληψίας 16

17 2. 2. Δειγματοληψίες Για την λήψη των δειγμάτων πραγματοποιήθηκαν 3 δειγματοληψίες κατά την διάρκεια του Ιουλίου Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκε μεταλλικός δειγματολήπτης σκληρού υποστρώματος τύπου πλαισίου, διαστάσεων 50 cm x 50 cm, ενώ για την αποκόλληση των οργανισμών χρησιμοποιήθηκαν μεταλλικές σπάτουλες. Στην συνέχεια οι οργανισμοί τοποθετήθηκαν σε δοχεία χωρητικότητας 5 lt, όπου και προστέθηκε διάλυμα φορμαλδεΰδης 10% για την συντήρηση τους Επεξεργασία δειγμάτων Διαχωρισμός των ειδών (Sorting) Αρχικά τα δείγματα ξεπλύθηκαν με άφθονο νερό βρύσης για την απομάκρυνση του διαλύματος της φορμόλης. Στην συνέχεια οι οργανισμοί διαχωρίστηκαν ανά είδος και τοποθετήθηκαν σε γυάλινα δοχεία που περιείχαν αιθυλική αλκοόλη 75%, κάτι που αποσκοπούσε στην συντήρησή τους μέχρι την αναγνώριση Αναγνώριση και ταξινόμηση των ειδών Η αναγνώριση και η ταξινόμηση των ειδών πραγματοποιήθηκε με την βοήθεια μιας σειράς Βασικών Εγχειριδίων και Επιστημονικών εργασιών, οι οποίες αναφέρονται παρακάτω: Pancucci- Παπαδοπούλου Μ.Α Hayward P., Nelson- Smith T., Shields C, G. D Angelo and S. Gorgiullo, Ζύγιση των ειδών 17

18 Για την μέτρηση του βάρους των ειδών χρησιμοποιήθηκε ζυγός ακρίβειας 2 δεκαδικών ψηφίων. Αρχικά οι οργανισμοί τοποθετήθηκαν σε διηθητικό χαρτί ώστε να απομακρυνθεί η αλκοόλη στην οποία διατηρούνταν και στην συνέχεια ακολούθησε η ζύγισή τους. Επιπροσθέτως δεν αφαιρέθηκαν από τους οργανισμούς ανόργανα μέρη του σώματος τους (π.χ. τα κελύφη από τα μαλάκια) για τον υπολογισμό της βιομάζας (Holme, McIntyre, 1971). Σε ότι αφορά τα εχινόδερμα, ύστερα από την μέτρηση του βάρους των οργανισμών, αφαιρέθηκαν οι γονάδες τους με την βοήθεια λαβίδας και ζυγίστηκαν ξεχωριστά Στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων Για την στατιστική ανάλυση των δεδομένων έγινε χρήση του λογισμικού Microsoft Excel και του προγράμματος Primer 5.0 (Plymouth Routines in Multivariate Ecological Research). Η χρήση των παραπάνω προγραμμάτων αποσκοπούσε στον υπολογισμό μονομεταβλητών μεθόδων όπως δείκτες ποικιλότητας και ποσοστιαία κατανομή, οι πολυμεταβλητές μέθοδοι (Cluster και MDS) και οι τεχνικές κατανομής (ABC) Μονομεταβλητές μέθοδοι ανάλυσης Δύο από τα χαρακτηριστικά των οργανισμικών συνευρέσεων είναι η αφθονία και η κατανομή τα οποία και απεικονίζονται με τις μονομεταβλητές μεθόδους ανάλυσης. Υπολογίστηκαν η ποσοστιαία κατανομή των ταξινομικών ομάδων και οι οικολογικοί δείκτες ποικιλότητας. Οι δείκτες που χρησιμοποιήθηκαν είναι ο δείκτης ποικιλότητας Shannon Wiener (Shannon & Weaver, 1963), ο δείκτης αφθονίας Margalef (Magurran, 1988) και ο δείκτης ομοιόμορφης κατανομής Pielou (Pielou, 1969). Ο υπολογισμός των δεικτών αυτών βοηθά στην εξαγωγή εκτιμήσεων και συμπερασμάτων που αφορούν την ομοιόμορφη κατανομή των ειδών στα δείγματα και στην αφθονία. 18

19 Ο δείκτης ποικιλότητας Shannon- Wiener δίνεται από την σχέση: H = - Σi pi (log 2 pi) όπου pi είναι η σχετική αφθονία (ή βιομάζα κ.α.) ενός είδους (i) στο δείγμα. Ο δείκτης αυτός εκφράζει τον αριθμό των ειδών καθώς και την ομοιομορφία της κατανομής των ατόμων στα διάφορα είδη, ενώ παίρνει τιμές από 0 έως και άπειρο. Πιο συγκεκριμένα η τιμή 0 σημαίνει ότι στο δείγμα υπάρχουν άτομα μόνο ενός είδους, ενώ αύξηση της ποικιλότητας συνεπάγεται και θετικές τιμές για τον δείκτη. Ο δείκτης αφθονίας των ειδών Margalef δίνεται από την σχέση: d = S-1 / log N όπου S είναι ο αριθμός των ειδών και N ο συνολικός αριθμός των ατόμων του δείγματος και εκφράζει τον αριθμό των ειδών σε μια οργανισμική συνεύρεση και επηρεάζεται από το μέγεθος του δείγματος (Αντωνιάδου, 2003). Δείκτης ομοιόμορφης διανομής evenness, Pielou δίνεται από την σχέση: J = H / log (S) όπου Η είναι ο δείκτης Shannon- Wiener και S είναι ο αριθμός των ειδών που υπάρχουν σε κάθε δείγμα και εκφράζει την κατανομή των ατόμων ανάμεσα στα είδη και παίρνει τιμές από 0 έως 1. Τιμές που πλησιάζουν το 0 συνεπάγονται ύπαρξη ατομών στο δείγμα από ένα είδος, ενώ όταν οι τιμές τείνουν στο 1 φανερώνουν ότι στο δείγμα όλα τα άτομα ανήκουν σε διαφορετικά είδη Πολυμεταβλητές μέθοδοι ανάλυσης Οι πολυμεταβλητές μέθοδοι ανάλυσης ουσιαστικά κατατάσσουν τα δείγματα σε φυσικές ομάδες, ενώ κάθε ομάδα περιλαμβάνει δείγματα τα οποία έχουν μεταξύ τους μεγαλύτερη ομοιότητα και σχετίζονται με τα δείγματα γειτονικών ομάδων ή δημιουργούνται διαγράμματα ιεραρχίας. Η σχετική ομοιότητα της σύνθεσης των ειδών μέσα στα δείγματα απεικονίζεται από τις αποστάσεις μεταξύ των ζευγαριών των δειγμάτων (Αντωνιάδου, 2003, Κιλίντζη κ.α. 2003). Ο υπολογισμός διάφορων συντελεστών που ονομάζονται δείκτες ομοιότητας βοηθά στην εκτίμηση της ομοιότητας των δειγμάτων. Στην παρούσα εργασία χρησιμοποιήθηκε ο δείκτης Bray- Curtis, ο οποίος θεωρείται ικανοποιητικός για βιολογικά δεδομένα. Ο δείκτης 19

20 αυτός παίρνει τιμές από 0 % έως 100 %, με το 0 % να συνεπάγεται εντελώς ανόμοια δείγματα και το 100% δείγματα με απόλυτη ομοιότητα. Τέλος χρησιμοποήθηκαν η τεχνική της Ιεραρχικής ομαδοποίησης (Cluster analysis) καθώς και η Πολυδιάστατη απεικόνιση (MDS). Με την τεχνική της Ιεραρχικής ομαδοποίησης τα δείγματα διαχωρίζονται σε ομάδες με τέτοιο τρόπο ώστε κάθε ομάδα να συμπεριλαμβάνει δείγματα τα οποία να μοιάζουν μεταξύ τους. Η ομαδοποίηση αναπαρείσταται από δενδρόγραμμα δύο διαστάσεων, όπου στον οριζόντιο άξονα Χ φαίνονται τα υπό σύγκριση δείγματα, ενώ στον κάθετο άξονα Υ φαίνεται ο βαθμός ομοιότητας. Με την πολυδιάστατη κατάταξη (MDS) δημιουργείται ένας χάρτης δύο διαστάσεων και τοποθετούνται σε αυτόν τα δείγματα με τέτοιον τρόπο ώστε εκείνα που μοιάζουν να βρίσκονται σε κοντινές αποστάσεις μεταξύ τους. Το stress και οι τιμές που αυτό παίρνει αποτελούν κριτήριο για το κατά πόσο είναι επιτυχής η κατάταξη. Στον παρακάτω πίνακα απεικονείζεται η σχέση μεταξύ των τιμών stress και της επιτυχίας κατάταξης. Τιμές stress Επιτυχία κατάταξης stress < 0.01 Τέλεια 0.01 < stress < 0.05 Πολύ καλή 0.05 < stress < 0.1 Καλή Όταν η τιμή του stress κυμαίνεται μεταξύ 0.1 και 0.2 τότε απαιτείται επαλήθευση της κατάταξης με εναλλακτική τεχνική, ενώ σε περίπτωση που ξεπεράσει το 0.2 αλλά όχι και το 0.3 (0.2 < stress < 0.3) η τεχνική επιβάλλεται να χρησιμοποιηθεί με ιδιαίτερη προσοχή (Clarke & Warwick, 1994) Τεχνικές κατανομής Οι τεχνικές κατανομής αποτελούν μεθόδους οι οποίες στοχεύουν στην μελέτη των επιπτώσεων και την διερεύνηση των διαταράξεων στο οικοσύστημα. Στις τεχνικές κατανομής εμπεριέχεται η μέθοδος της παράλληλης συσχέτισης των γραφικών κατανομών της αφθονίας βιομάζας (ABC, Abundance Biomass comparison), σύμφωνα με την οποία τα διάφορα είδη των δειγμάτων κατατάσσονται 20

21 σε σειρά φθίνουσας αφθονίας, οπότε προκύπτει η καμπύλη της αφθονίας και κατά όμοιο τρόπο δημιουργείται η καμπύλη της βιομάζας για τα ίδια είδη. Η αναπαράσταση των καμπυλών στο ίδιο σχεδιάγραμμα βοηθά στην μεταξύ τους σύγκριση (Warwick, 1986). Στον άξονα Χ του σχεδιαγράμματος βρίσκονται τα είδη με μειούμενη σειρά σημαντικότητας σε λογαριθμική κλίμακα και στον Y το αθροιστικό ποσοστό κυριαρχίας, ενώ η απόσταση μεταξύ των δύο αυτών καμπυλών εκφράζεται με τον συντελεστή W. Σε ότι αφορά την αρχή της μεθόδου, έγκειται στο γεγονός ότι σε σταθερές περιβαλλοντικές συνθήκες και κατά συνέπεια σε μία μη διαταραγμένη συνεύρεση, τα είδη τα οποία αναμένεται να επικρατήσουν δεν πρόκειται να παρουσιάζουν πολύ μεγάλη αφθονία, σε αντίθεση με το σωματικό βάρος και τον χρόνο διαβιωσής τους τα οποία θα παρουσιάζονται αρκετά υψηλά. Αντίθετα σε μία διαταραγμένη συνεύρεση επικρατούν ευκαιριακά είδη τα οποία χαρακτηρίζονται από μεγάλη αφθονία και χαμηλή βιομάζα Απεικόνηση των αποτελεσμάτων Για την αποτύπωση και απεικόνηση των αποτελεσμάτων σε χάρτες χρησιμοποιήθηκε το πρόγραμμα ARCVIEW και συγκεκριμένα η έκδοση 3.2 a αυτού. Αναλυτικότερα πάνω σε ήδη υπάρχων σκαναρισμένο χάρτη της νήσου Λέσβου αλλά και της ευρύτερης περιοχής του κόλπου της Γέρας έγινε ψηφιοποίηση τόσο του κόλπου της Γέρας. Κατόπιν έγινε τοποθέτηση των σταθμών δειγματοληψίας. Στην συνέχεια τοποθετήθηκαν και τα σημεία το καθένα από τα οποία αναφέρεται στο κυρίαρχο είδος για κάθε σταθμό. 21

22 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Ταξινομία Κατά την διάρκεια των δειγματοληψιών συλλέχθηκαν και τελικά αναγνωρίστηκαν 14 είδη βενθικής μεγαπανίδας, εκ των οποίων τα 11 ανήκουν στα Μαλάκια 2 είδη ανήκουν στα Εχινόδερμα και 1 είδος στα Αρθρόποδα Μορφολογικά χαρακτηριστικά Στις επόμενες παραγράφους γίνεται αναφορά στα μορφολογικά χαρακτηριστικά των κλάσεων στις οποίες ανήκαν τα είδη που αναγνωρίστηκαν. Εξαίρεση αποτελεί το ένα είδος αρθροπόδου στο οποίο αναφερόμαστε στην τάξη και υπόταξη στην οποία ανήκει. ΦΥΛΟ : ΜΑΛΑΚΙΑ ΚΛΑΣΗ : BIVALVIA Τα δίθυρα παρουσιάζουν εξαιρετικά μεγάλη εξάπλωση καθώς είναι κάτοικοι τόσο των γλυκών (σε ποσοστό 20% περίπου), όσο και των υφάλμυρων και θαλασσινών νερών. Είναι οργανισμοί που παρουσιάζουν την ικανότητα να ζουν στο ίζημα, να κολυμπούν ανοιγοκλείνοντας τις θυρίδες τους στην στήλη του νερού ή να είναι προσκολλημένα στο υπόστρωμα με την βοήθεια είτε του βύσσου είτε της μιας θυρίδας (Λαζαρίδου- Δημητριάδου, 1992, Hayward et al., 1996). Είναι ζώα ασπόνδυλα των οποίων το σώμα περικλείεται από ένα δίθυρο όστρακο ή κέλυφος, το οποίο αποτελείται από δύο κόγχες ή θυρίδες, συμμετρικές και ίσες στα ισόθυρα (μύδια), ασύμμετρες και άνισες στα ανισόθυρα (στρείδια). Οι θυρίδες ενώνονται μεταξύ τους με την βοήθεια ενός ελαστικού συνδέσμου, οποίος είναι υπεύθυνος για το άνοιγμά τους, ενώ το κλείσιμό τους ελέγχεται από ένα ή δύο μύες, που ονομάζονται προσαγωγοί μύες. Οι θυρίδες του οστράκου προστατεύουν τα μαλακά μέρη του σώματος του ζώου, καθώς σε περίπτωση κινδύνου οι προσαγωγοί μύες κλείνουν τις θυρίδες ερμητικά, προστατεύοντας το σώμα του ζώου από τους εχθρούς του ( Δρ. Δημήτριος Π. Παπαναστασίου). 22

23 Ένα άλλο χαρακτηριστικό των δίθυρων είναι ότι παρουσιάζουν υποτυπώδες κεφάλι και ένα δίλοβο μανδύα, η εξωτερική επιφάνεια του οποίου είναι προσκολλημένη στο εσωτερικό των θυρίδων. Η γραμμή που διαγράφουν τα όρια των λοβών σχηματίζει το μανδυακό αποτύπωμα. (Λαζαρίδου- Δημητριάδου, 1992, Hayward et al., 1996). Το στόμα των δίθυρων δεν έχει όργανα μάσησης και ξύστρο. Το κύριο χαρακτηριστικό του είναι ότι περιβάλλεται από 4 φυλλοειδείς κεραίες, οι οποίες έχουν την ικανότητα να πάλλονται, διευκολύνοντας με αυτόν τον τρόπο την είσοδο του θαλασσινού νερού, που περιέχει τις τροφές τους ( Δρ. Δημήτριος Π. Παπαναστασίου). Τέλος τα δίθυρα ταξινομούνται σε υποκλάσεις ανάλογα με τη δομή του κλείθρου, το σχήμα τους, το μέγεθός τους και την μορφή των βραγχίων τους: Protobranchia, Pteriomorpha, Paleoheterodonta, Heterodonta, Anomalodesmata (Λαζαρίδου- Δημητριάδου, 1992). ΚΛΑΣΗ : GASTROPODA Τα γαστερόποδα είναι η μεγαλύτερη, πιο κοινή και ποικιλόμορφη ομάδα μαλακίων, η οποία περιλαμβάνει είδη εκ των οποίων η πλειοψηφία είναι κυρίως θαλάσσια (Peter Castro Michael e. Huber, 1999). Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται τα γνωστά μας σαλιγκάρια, τόσο της ξηράς όσο και της θάλασσας, οι πεταλίδες, οι πορφύρες, τα αυτιά της θάλασσας κλπ (Δρ. Δημήτριος Π. Παπαναστασίου). Παρουσιάζουν πολύ μεγάλη γεωγραφική εξάπλωση, καθώς ζουν σε τροπικές, υποτροπικές περιοχές και στην ξηρά εμφανίζονται ακόμα και στις ερήμους. Η πλειοψηφία των ειδών είναι φυτοφάγα. Ωστόσο υπάρχουν σαρκοφάγα είδη αλλά και παράσιτα (Λαζαρίδου- Δημητριάδου, 1992). Σε ότι αφορά το σώμα των γαστερόποδων είναι ασύμμετρο και καλύπτεται από ένα ασύμμετρο όστρακο, το οποίο είναι πολλές φορές ελικοειδές. Περιλαμβάνει το κεφάλι το οποίο είναι πολύ ανεπτυγμένο, σαρκώδες και διαθέτει ένα ή δύο ζευγάρια κεραιών ως αισθητήρια όργανα. Το πρώτο ζεύγος χρησιμεύει ως όργανο αφής, ενώ το δεύτερο έχει τα μάτια. Στο κεφάλι βρίσκεται επίσης το ξύστρο, το οποίο είναι ένα ειδικό και ευλύγιστο όργανο που διαθέτει πολλά κεράτινα δόντια και χρησιμοποιείται από τους οργανισμούς αυτούς για την απόξεση της τροφής από τους βράχους και στον λεπτό τεμαχισμό της (Δρ. Δημήτριος Π. Παπαναστασίου). 23

24 Το σώμα επίσης περιλαμβάνει ένα μεγάλο μυϊκό πόδι, που είναι πλατύ, καλύπτοντας όλη την κοιλιακή χώρα και χρησιμεύει ως όργανο κίνησης, ώστε ο οργανισμός είτε να έρπει είτε να κολυμπά. Το χαρακτηριστικό τους αυτό τους δίνει και την ονομασία τους, καθώς το πόδι βρίσκεται κάτω από την κοιλιά γαστέρα (Δρ. Δημήτριος Π. Παπαναστασίου). Τα Γαστερόποδα χωρίζονται σε 5 υποκλάσεις: Prosobranchia, Heterobranchia, Opisthobranchia, Gymnomorpha και Pulmonata (Λαζαρίδου- Δημητριάδου, 1992, Hayward et al., 1996). Τα προσωβράγχια (έχουν τα βράγχια μπροστά από την καρδιά) περιλαμβάνουν κυρίως θαλάσσια είδη, ενώ αποτελούν τα πιο πρωτόγωνα Μαλάκια. Το όστρακό τους είναι κωνικό ή ελικοειδές. Ξεκινώντας από την κορυφή και ακολουθώντας τις περιστροφές των ελίκων, φτάνουμε στο άνοιγμά του, το οποίο βρίσκεται είτε αριστερά είτε δεξιά. Το άνοιγμα έχει συνήθως κυκλικό σχήμα ή καλά ανεπτυγμένα χείλη. Επάνω στο όστρακο είναι δυνατόν να σχηματίζονται πτυχώσεις, οι οποίες είναι κάθετες προς το άνοιγμα. Διαθέτουν ξύστρο και ως προς την τροφοληψία τους παρουσιάζουν ποικιλία, αφού σε αυτά συμπεριλαμβάνονται φυτοφάγα, μικροφάγα, σαρκοφάγα είδη ή και παράσιτα (Λαζαρίδου- Δημητριάδου, 1992, Hayward et al., 1996, Δρ. Δημήτριος Π. Παπαναστασίου). ΦΥΛΟ : ECHINODERMA ΚΛΑΣΗ : ΕCHINOIDEA Τα Εχινοειδή περιλαμβάνουν 2 βασικές κατηγορίες, τα Κανονικά των οποίων το σχήμα είναι υποσφαιρικό ή υποκωνικό και τα Ακανόνιστα των οποίων το σχήμα είναι καρδιοειδές, ωοειδές ή δισκοειδές. Έτσι η διάκριση ανάμεσα στα άτομα των 2 αυτών κατηγοριών είναι σχετικά εύκολη, ενώ και οι 2 ομάδες παρουσιάζουν πενταμερή διάταξη, δηλαδή 5 βαδιστικές περιοχές εναλλάσσονται με 5 μεσοβαδιστικές, αλλά η συμμετρία είναι ακτινωτή στα Κανονικά και αμφίπλευρη στα Ακανόνιστα (Pancucci, 1984). Κύριο χαρακτηριστικό του σώματος των Εχινοειδών είναι η ύπαρξη πινακιδίων, τα οποία χωρίζονται σε βαδιστικά και μεσοβαδιστικά, με τα πρώτα να είναι μικρότερα σε μέγεθος και να διαθέτουν πόρους από όπου εκφύονται οι ποδίσκοι, ενώ τα δεύτερα στερούνται πόρων, αλλά έχουν επάρματα, τα οποία 24

25 αποτελούν υπόστρωμα για την άρθρωση των ακάνθων (Λαζαρίδου- Δημητριάδου, 1992, Hayward et al., 1996). Από συστηματική άποψη πολύ σημαντικό είναι το λεγόμενο κορυφαίο σύστημα. Βρίσκεται στο κέντρο της ραχιαίας επιφάνειας και περιλαμβάνει: i. τον περιεδρικό δίσκο ή περιπρωκτό, ο οποίος είναι μία κεντρική περιοχή στρογγυλού σχήματος και σκεπασμένη από πινακίδια ανάμεσα στα οποία βρίσκεται η έδρα. ii. 5 γεννητικά μεσοβαδιστικά πινακίδια, τα οποία βρίσκονται γύρω από τον περιπρωκτό. Η εκβολή των γεννητικών προϊόντων από τις γονάδες διεξάγεται μέσω μίας οπής που κάθε ένα από τα μεσοβαδιστικά πινακίδια φέρει, ενώ το μεγαλύτερο από αυτά και διάτρητο ονομάζεται μητροπόρος πλάκα. iii. 5 τελικά πινακίδια. Τα τελευταία διακρίνονται σε εσωτερικά και εξωτερικά, ανάλογα με το αν έρχονται σε επαφή με τον περιπρωκτό ή αν δεν εφάπτονται μαζί του. Σε ότι αφορά το μέγεθός τους είναι πολύ μικρότερα σε σχέση με τα 5 γεννητικά μεσοβαδιστικά πινακίδια και βρίσκονται σε αντιστοιχία με τις βαδιστικές περιοχές (Pancucci, 1984). Προχωρώντας κανείς στο κάτω μέρος του σώματος είναι δυνατόν να παρατηρήσει το περίστομα στο κέντρο του οποίου βρίσκεται το στόμα, που καλύπτεται από μεμβράνη. Επίσης στο στόμα βρίσκεται και μία συσκευή που χρησιμοποιείται για την τροφοληψία, ονομάζεται «λύχνος του Αριστοτέλη» και αποτελείται από ασβεστολιθικά κομμάτια. Υπάρχουν τόσο σαρκοφάγα όσο και φυτοφάγα είδη, ενώ υπάρχουν και μερικά παμφάγα. Tα Εχινοειδή παρατηρούνται σε διάφορα είδη υποστρωμάτων αλλά και βαθών, με τα Κανονικά να φαίνεται να προτιμούν το βραχώδες και τα Ακανόνιστα το κινητό υπόστρωμα (Λαζαρίδου- Δημητριάδου, 1992, Hayward et al., 1996). ΦΥΛΟ : ΑΡΘΡΟΠΟΔΑ ΤΑΞΗ : ΔΕΚΑΠΟΔΑ ΥΠΟΤΑΞΗ : ΑΝΟΜΟΥΡΑ Τα συγκεκριμένα καρκινοειδή έχουν σχήμα σώματος το οποίο ποικίλει. Ο κορμός τους είναι επιμήκης ή πεπλατυσμένος και το κύριο χαρακτηριστικό του είναι 25

26 ότι δεν μπερδεύεται με το εμπρόσθιο τμήμα του εξωσκελετού στο στόμα. Το πίσω μέρος τους είναι μακρύ και ευέλικτο κάτω από τον κυρίως κορμό ή μαλακό με ελικοειδή μορφή και μπορεί να καταλήγει σε ουρά. Τα πρώτα παραπόδια των ατόμων που ανήκουν στα ανόμουρα είναι μεγάλα και σχηματίζουν δαγκάνα. Ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι ότι το πέμπτο ζεύγος παραποδίων είναι μικρό και βρίσκεται τραβηγμένο μέσα στον σταθμό. Επίσης το δεύτερο ζεύγος κεραιών είναι μακρύ Οικολογία και διανομή των ειδών Στην συνέχεια ακολουθεί η οικολογία και η γεωγραφική εξάπλωση των κάποιων ειδών που αναγνωρίστηκαν κατα την δειάρκεια των δειγματοληψιών. Η επιλογή έγινε με βάση την αφθονία των ειδών στους σταθμούς δειγματοληψίας. Φύλο: Μαλάκια Κλάση:Βivalvia Υπόταξη: Autobranchia Τάξη: Cyrtodontida Οικογένεια: Mytilidae Mytilus galloprovinciallis Lamarck Διανομή: Πρόκειται για είδος ευρεός διαδεδομένο στη Μεσόγειο θάλασσα καθώς και τις νότιες και βόριες ακτές της Βρετανίας. Εμφανίζεται τόσο σε καθαρά όσο και σε ρυπασμένα νερά. 26

27 Οικολογία: Εγκαθίσταται σε σκληρό υπόστρωμα και βρίσκεται προσκολλημένο πάνω σε βράχους. Αποτελεί κάτοικο της ανώτερης υποπαραλιακής ζώνης. Φύλο: Μαλάκια Κλάση: Bivalvia Yπεροικογένεια: Μytiloida Οικογένεια: Mytilidae Modiolus barbatus Linnaeus Διανομή: Ευρέος διαδεδομένο στην Μεσόγειο θάλασσα, στις βορειοδυτικές ακτές της Αφρικής, αλλά και τις νότιες ακτές της Βρετανίας. Οικολογία: Εγκαθίσταται σε σκληρό υπόστρωμα και βρίσκεται προσκολλημένο πάνω σε βράχους στην ανώτερη υποπαραλιακή ζώνη. Φύλο: Μαλάκια Κλάση: Gastropoda Τάξη: Archaeogastropoda Yπεροικογένεια: Trochacea Οικογένεια: Trochidae turbinata Born 27

28 Διανομή: Το συγκεκριμένο γαστερόποδο παρατηρείται μόνο στις ακτές της Μεσογείου. Οικολογία: Πρόκειται για διαπαλλοιριακό είδος στα κατώτερα σημεία των βραχώδων ακτών. Φύλο: Μαλάκια Κλάση: Gastropoda Τάξη: Archaeogastropoda Yπεροικογένεια: Trochacea Οικογένεια: Trochidae articulata Lamarck, 1822 Φύλο: Μαλάκια Κλάση: Gastropoda Τάξη: Archaeogastropoda Yπεροικογένεια: Trochacea Οικογένεια: Trochidae mutabilis 28

29 Φύλο: Μαλάκια Κλάση: Gastropoda Τάξη: Patellogastropoda-Patellina Yπεροικογένεια: Patelloidea Οικογένεια: Patellidae Patella caerulea Linnaeus Διανομή: Πρόκειται για είδος το οποίο εμφανίζεται μόνο στην Μεσόγειο θάλασσα. Οικολογία:Είναι διαπαλλοιριακό είδος το οποίο προτιμά τις βραχώδεις ακτές και τα χαμηλότερα σημεία αυτών κοντά στην επιφάνεια του νερού. Φύλο: Μαλάκια Κλάση: Gastropoda Τάξη: Patellogastropoda-Patellina Yπεροικογένεια: Patelloidea Οικογένεια: Patellidae Patella caerulea L Linnaeus 29

30 Φύλο: Μαλάκια Κλάση: Gastropoda Τάξη: Patellogastropoda-Patellina Yπεροικογένεια: Patelloidea Οικογένεια: Patellidae Patella rustica (lusitanica) Linnaeus Διανομή: Αρκετά διαδεδομένο στην Μεσόγειο θάλασσα και στια Ατλαντικές ακτές της Ισπανίας και της πορτογαλίας. Οικολογία: Πρόκειται για διαπαλλοιριακό είδος και προτιμά τις βραχώδεις ακτές και τα σκληρά υποστρώματα. Φύλο: Μαλάκια Κλάση: Gastropoda Τάξη: Neogastropoda Yπεροικογένεια: Muricoidea Οικογένεια: Muricidae Hexaplex tranculus Linnaeus 30

31 Διανομή: Αρκετά διαδεδομένο είδος στην Μεσόγειο θάλασσα και κυρίως στις δυτικές ακτές της, όπως αυτές της Πορτογαλίας. Οικολογία: Πρόκειται για είδος που βρίσκεται στην ανώτερη υποπαραλιακή ζώνη και στο κινητό υπόστρωμα. Φύλο: Μαλάκια Κλάση: Gastropoda Cerithium vulgatum Bruguiere Διανομή: To συγκεκριμένο είδος γαστερόποδου μπορεί κανείς να το συναντήσει σε τροπικές και εύκρατες θάλασσες. 31

32 Οικολογία: Είναι κάτοικος της υποπαραλιακής ζώνης σε πολύ ρηχά νερά και προτιμά το κινητό υπόστρωμα. Φύλο: Echinodermata Κλάση: Echinoidea Paracentrotus lividus Lamarck Διανομή: Πρόκειται για ευρέος διαδεδομένο εχινόδερμο το οποίο παρατηρέιται σε όλη την Μεσόγειο θάλασσα, στις νοτιοδυτικές ακτές της Αφρικής, στις ακτές της Μεγάλης Βρετανίας Οικολογία: Είναι είδος το οποίο παρατηρείται στα πολύ ρηχά νερά μέχρι και βάθους 3 μέτρων, ενώ σπάνια παρατηρείται και ανάμεσα σε λειβάδια των φανερογάμων του γένους Ζostera ssp. Φύλο: Echinodermata Κλάση: Echinoidea Υποκλάση: Euechinoidea Τάξη: Phymosomatoida Οικογένεια: Arbaciidae Arbacia lixula Linnaeus 32

33 Διανομή: Είναι ένα πάρα πολύ διαδεδομένο εχινόδερμο το οποίο μπορεί να παρατηρηθεί σε όλη σχεδόν την Μεσόγειο θάλασσα παρόλο που δεν είναι τόσο σύνηθες για κάποιον να το συναντήσει στις νοτιοδυτικές ακτές της. Οικολογία: Πρόκειται για είδος το οποίο βρίσκεται σε σκληρά και βραχώδη υποστρώματα σε βάθη έως και 50 μέτρα. Στον παρακάτω πίνακα εμφανίζονται τα μεγαβενθικά είδη στους σταθμούς δειγματοληψίας. Φύλο: Crustacea Κλάση: Decapoda Υποκλάση: Anomura Τάξη: Paguroidea Οικογένεια: Diogenidae Diogenus purgilator Roux Διανομή: Το συγκεκριμένο δεκάποδο παρουσιάζει μεγάλη διανομή, εμφανιζόμενο στις ακτές τις Βρετανίας, Ολλανδίας, Στην Μεσόγειο, τη Μαύρη Θάλασσα αλλά και τις ακτές τις Αγκόλας. Οικολογία: Πρόκειται για είδος το οποίο ζει σε ρηχά νερά στην ανώτερη υποπαραλιακή ζώνη, σε προστατευμένες ακτές. 33

34 3. 4. Στατιστική επεξεργασία των αποτελεσμάτων Βάρος γονάδων εχινοδέρμων Στον παρακάτω πίνακα φαίνονται το σύνολο των εχινοδέρμων που αναγνωρίστηκαν καθώς και το συνολικό τους βάρος ανά είδος εκφρασμένο σε γραμμάρια. Αριθμός ατόμων Συνολικό βάρος ,12 Paracentrotus lividus ,63 Arbacia lixula Πίνακας 1: Αριθμός και συνολικό βάρος ειδών Παρακάτω παρατίθεται πίνακας στον οποίο απεικονίζονται τα βάρη των γονάδων των 2 ειδών εχινοδέρμων εκφρασμένα σε γραμμάρια, χωρισμένα κατά είδος και κατά φύλο. Paracentrotus lividus Arbacia lixula 9,35 gr 2,24 gr Αρσενικά άτομα 7,39 gr 4,78 gr Θυληκά άτομα Πίνακας 2: Βάρος γονάδων εχινοδέρμων 34

35 Κατανομές πληθυσμών στους σταθμούς Παρακάτω φαίνονται διαγράμματα στα οποία απεικονίζονται η αφθονία και η βιομάζα των ειδών στους διάφορους σταθμούς. Patella caerulea 8% Paracentrot us lividus 26% Αφθονία Σταθμός Μ1 Patella lusitanica 4% turbinata 44% Arbacia lixula 10% articulata 8% Διαγράμματα 1&2: Κατανομή ειδών σε ποσοστά αφθονίας και βιομάζας στο σταθμό Μ1 Από το διάγραμμα 1 είναι φανερό ότι το μεγαλύτερο ποσοστό αφθονίας (44%) στο σταθμό Μ1 το είχε το γαστερόποδο turbinata, με το εχινόδερμο Paracentrotus lividus να ακολουθεί με ποσοστό 26%. Τα υπόλοιπα είδη εμφάνισαν πολύ μικρά ποσοστά. Στο διάγραμμα 2 φαίνεται καθαρά, σε ότι αφορά τη βιομάζα του σταθμού Μ1, το εχινόδερμο Paracentrotus lividus κυριαρχεί με ποσοστό 57% και το εχινόδερμο Αrbacia lixula ακολουθεί με ποσοστό 25%. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα άτομα του εχινοδέρμου Paracentrotus lividus ήταν αρκετά μεγάλα σε μέγεθος, με αποτέλεσμα το βάρος τους να είναι μεγάλο, σε αντίθεση με τα μικρότερα γαστερόποδα του είδους turbinata που ενώ κυριαρχούν σε ότι αφορά την αφθονία, υστερούν σε σωματικό βάρος. Patella caerulea 9% Paracentro tus lividus 25% Αφθονία Σταθμός Μ2 Patella lusitanica 6% turbinata 39% Arbacia lixula 13% articulata 8% Διαγράμματα 3&4: Κατανομή ειδών σε ποσοστά αφθονίας και βιομάζας στο σταθμό Μ2 Ο σταθμός Μ2 όπως φαίνεται και στο διάγραμμα 3 παρουσιάζει παρόμοια ποικιλότητα με τα γαστερόποδα του είδους turbinata να έχουν το 35

36 μεγαλύτερο ποσοστό (39%), και τα εχινόδερμα του είδους Paracentrotus lividus να ακολουθούν με ποσοστό 25%. Σε ότι αφορά τη βιομάζα του σταθμού Μ2, όπως φαίνεται από το παραπάνω διάγραμμα (Διαγρ.4) τα εχινόδερμα των ειδών Paracentrotus lividus και Αrbacia lixula κυριαρχούν με ποσοστά 50% και 31% αντίστοιχα. Η διαφορά στα διαγράμματα αφθονίας και βιομάζας οφείλεται πάλι στο μεγάλο μέγεθος των 2 ειδών εχινοδέρμων σε σχέση με το μικρότερο μέγεθος των γαστερόποδων turbinata. Paracentrot us lividus 14% Patella caerulea 4% Mytilus galloprovinc ialis 12% turbinata 19% Αφθονία Σταθμός Μ3 Patella lusitanica 2% mutabilis 4% Arbacia lixula 8% Gibulla rarilineata 4% articulata 7% Modiolus barbatus 26% Paracentrotus lividus 35% Patella caerulea 2% Mytilus galloprovinciali s 13% Βιομάζα Σταθμός M3 Patella lusitanica 2% turbinata 4% Διαγράμματα 5&6: Κατανομή ειδών σε ποσοστά αφθονίας και βιομάζας στο σταθμό Μ3 Arbacia lixula 21% Gibulla rarilineata 1% Modiolus barbatus 19% articulata 2% mutabilis 1% Στο διάγραμμα 5 απεικονίζεται η κατανομή των ειδών σε ότι αφορά την αφθονία των ειδών στο σταθμό Μ3, απ όπου φαίνεται ότι κυρίαρχο είδος είναι το δίθυρο Modiolus barbatus με ποσοστό 26%. Ακολουθούν τα γαστερόποδα του είδους turbinata (19%), τα εχινόδερμα του είδους Paracentrotus lividus (14%) και τα δίθυρα του είδους Mytilus galloprovinciallis (12%). Τα υπόλοιπα είδη εμφανίζονται σε μικρότερα ποσοστά. Σε ότι αφορά την κατανομή των ειδών σε ποσοστά βιομάζας για τον ίδιο σταθμό, όπως είναι φανερό από το διάγραμμα 6, κυρίαρχο πάλι είδος είναι το Paracentrotus lividus (35%), ενώ ακολουθούν τα είδη Αrbacia lixula (21%), Modiolus barbatus (19%) και Mytilus galloprovinciallis (13%). Για άλλη μία φορά η διαφορά ανάμεσα στα 2 διαγράμματα οφείλεται στο μεγάλο μέγεθος των εχινοδέρμων του είδους Paracentrotus lividus αλλά και του είδους Αrbacia lixula σε σχέση με τα άτομα των υπόλοιπων ειδών και ιδιαίτερα εκείνων του Modiolus barbatus. Στο σταθμό Μ4 η κατανομή ειδών σε ποσοστά αφθονίας δείχνει ότι κυρίαρχο είδος είναι το turbinata σε ποσοστό 34%, ενώ δεύτερο έρχεται το Paracentrotus lividus με ποσοστό 26%. 36

37 Patella lusitanica Patella 6% caerulea 8% Paracentrot us lividus 26% Αφθονία Σταθμός Μ4 Arbacia lixula 10% turbinata 34% articulata 10% mutabilis 6% Διαγράμματα 7&8: Κατανομή ειδών σε ποσοστά αφθονίας και βιομάζας στο σταθμό Μ4 Στο διάγραμμα 8 φαίνεται ότι σε ότι αφορά τη βιομάζα του σταθμού Μ4, κυρίαρχο είδος είναι το Paracentrotus lividus με 59% και ακολουθεί το άλλο είδος εχινοδέρμων το Αrbacia lixula με 25%. Τα υπόλοιπα είδη συμμετέχουν με πολύ μικρό ποσοστό, λόγω του μικρού βάρους τους σε σχέση με το βάρος των 2 ειδών εχινοδέρμων. Patella caerulea 12% Patella lusitanica 4% Paracentro tus lividus 24% Αφθονία Σταθμός Μ5 Arbacia lixula 10% turbinata 32% articulata 10% mutabilis 8% Διαγράμματα 9&10: Κατανομή ειδών σε ποσοστά αφθονίας και βιομάζας στο σταθμό Μ5 Από το διάγραμμα 9 γίνεται αντιληπτό ότι και στον σταθμό Μ5 το είδος το οποίο υπερισχύει σε αφθονία είναι το γαστερόποδο turbinata σε ποσοστό 32%, με τα εχινόδερμα των Paracentrotus lividus και Αrbacia lixula να έχουν ποσοστό 24% και 10 %, ενώ η πεταλίδα Patella caerulea βρίσκεται σε ποσοστό πάνω του 10% για πρώτη φορά. Σε ότι αφορά τη βιομάζα του σταθμού Μ5 (Διαγρ.10) κυριαρχεί το εχινόδερμο Paracentrotus lividus (57%) και δεύτερο έρχεται το Αrbacia lixula (25%). Η διαφορά ανάμεσα στα 2 διαγράμματα οφείλεται στο μεγάλο μέγεθος των 2 ειδών εχινοδέρμων, σε σχέση με τα υπόλοιπα είδη. Ο σταθμός Μ6 (Διαγρ.11) εμφανίζει μεγαλύτερη αφθονία ειδών σε σχέση με τον Μ5 με την παρουσία των mutabilis και Cerithium vulgatum σε ποσοστά 3% και 45% αντίστοιχα, ενώ μείωση παρατηρείται στα άτομα του είδους turbinata (20%) και Paracentrotus lividus (15%). 37

38 Paracentrot us lividus 15% turbinata 20% mutabilis 3% Αφθονία Σταθμός Μ6 Patella caerulea 4% Patella lusitanica 2% articulata 7% Arbacia lixula 4% Cerithium vulgatum 45% Διαγράμματα 11&12: Κατανομή ειδών σε ποσοστά αφθονίας και βιομάζας στο σταθμό Μ6 Το διάγραμμα κατανομής ειδών σε ποσοστά βιομάζας στον σταθμό Μ6 δείχνει ότι κυρίαρχο είδος είναι το Cerithium vulgatum με ποσοστό 40%, ενώ δεύτερο ακολουθεί με πολύ μικρή διαφορά το είδος Paracentrotus lividus (38%). Το είδος turbinata συμμετέχει σε ποσοστό μόλις 4% παρόλο που σε ότι αφορά την αφθονία έρχεται δεύτερο (20%), κάτι το οποίο οφείλεται στο πολύ μικρό μέγεθός των ατόμων του είδους. Patella caerulea 7% Paracentro tus lividus 29% Αφθονία Σταθμός Μ7 Patella lusitanica 5% Arbacia lixula 11% turbinata 37% articulata 11% Διαγράμματα 13&14: Κατανομή ειδών σε ποσοστά αφθονίας και βιομάζας στο σταθμό Μ7 Μείωση της αφθονίας έχουμε πάλι στον σταθμό Μ7, όπως φαίνεται από το διπλανό διάγραμμα, με το είδος turbinata να κυριαρχεί με ποσοστό 37%. Δεύτερο έρχεται το εχινόδερμο Paracentrotus lividus με ποσοστό 29%, ενώ υψηλό σε σχέση με τους υπόλοιπους σταθμούς είναι το ποσοστό του γαστερόποδου articulata (11%). Το διάγραμμα κατανομής ειδών σε ποσοστά βιομάζας (Διάγραμμα 14) στον ίδιο σταθμό φανερώνει ότι το εχινόδερμο του είδους Paracentrotus lividus κυριαρχεί με το εντυπωσιακό 61%, το εχινόδερμο του είδους Αrbacia lixula έρχεται δεύτερο με 24%, ενώ τα υπόλοιπα είδη έχουν ποσοστό όλα κάτω από 10%. 38

39 Patella caerulea 5% Paracentro tus lividus 18% turbinata 23% Αφθονία Σταθμός M8 Patella lusitanica 2% articulata 5% Hexaplex trunculus 5% Arbacia lixula 5% Cerithium vulgatum 32% Diogenus purgilator 5% Διαγράμματα 15&16: Κατανομή ειδών σε ποσοστά αφθονίας και βιομάζας στο σταθμό Μ8 Ο σταθμός Μ8 (Διαγρ.15) παρουσιάζει μεγαλύτερη αφθονία σε σχέση με τον Μ7 με τα γαστερόποδα του είδους Cerithium vulgatum να κυριαρχούν με ποσοστό 32%. Αρκετά υψηλό είναι και το ποσοστό του εχινοδέρμου Paracentrotus lividus (18%) και του γαστερόποδου turbinata (23%). Στο διάγραμμα 16 της βιομάζας για τον ίδιο σταθμό μπορεί κανείς να παρατηρήσει ότι κυρίαρχο είδος είναι το εχινόδερμο Paracentrotus lividus (46%), με δεύτερο το γαστερόποδο Cerithium vulgatum (30%). Το μικρό βάρος των ατόμων του είδους αυτού ευθύνεται για την διαφορά που παρατηρείται στα δύο αυτά διαγράμματα. Patella caerulea 12% Αφθονία Σταθμός Μ9 Patella lusitanica 6% Arbacia lixula 10% articulata 10% Paracentrot us lividus 27% turbinata 35% Διαγράμματα 17&18: Κατανομή ειδών σε ποσοστά αφθονίας και βιομάζας στο σταθμό Μ9 Στο διάγραμμα 17 απεικονίζεται η κατανομή ειδών σε ποσοστά αφθονίας στον σταθμό Μ9. Η αφθονία του συγκεκριμένου σταθμού είναι μικρότερη σε σχέση με την αφθονία του Μ8, με τα άτομα του γαστερόποδου turbinata να κυριαρχούν με ποσοστό 35%. Δεύτερο σε ποσοστό αφθονίας έρχεται το εχινόδερμο του είδους Paracentrotus lividus με ποσοστό 27%, ενώ ακολουθούν τα υπόλοιπα είδη (Αrbacia lixula, Patella caerulea, Patella lusitanica, articulata) σε μικρότερα ποσοστά. Στο διάγραμμα 18 φαίνεται η κατανομή ειδών σε ποσοστά βιομάζας στον ίδιο σταθμό. Το εχινόδερμο του είδους Paracentrotus lividus κυριαρχεί με πολύ μεγάλη 39

40 διαφορά έναντι του δεύτερου σε ποσοστό είδους του εχινοδέρμου Αrbacia lixula (57% έναντι 25%), ενώ τα υπόλοιπα είδη συμμετέχουν με πολύ μικρό ποσοστό, μικρότερο του 10%. Το μεγάλο μέγεθος των εχινοδέρμων και των 2 ειδών, κυρίως όμως του Paracentrotus lividus, προκαλεί την διαφορά ανάμεσα στα 2 διαγράμματα. Αφθονία Σταθμός Μ10 Patella caerulea 12% Paracentro tus lividus 30% Patella lusitanica 4% turbinata 36% Arbacia lixula 8% articulata 10% Διαγράμματα 19&20: Κατανομή ειδών σε ποσοστά αφθονίας και βιομάζας στο σταθμό Μ10 Από το διάγραμμα 19 γίνεται αντιληπτό ότι κυρίαρχο είδος στον σταθμό Μ10 σε ότι αφορά την αφθονία είναι το γαστερόποδο turbinata με ποσοστό 36%, με το εχινόδερμο του είδους Paracentrotus lividus να ακολουθεί με ποσοστό 30%. Τα υπόλοιπα 4 είδη συμμετέχουν με πολύ μικρότερα ποσοστά. Η κατανομή ειδών σε ποσοστά βιομάζας στον ίδιο σταθμό (διάγραμμα 20) φανερώνει ότι κυριαρχούν τα δύο είδη εχινοδέρμων (Paracentrotus lividus, Arbacia lixula), με το πρώτο μάλιστα να έχει πάρα πολύ μεγάλο ποσοστό (64%) και το δεύτερο να αντιπροσωπεύει σχεδόν το ένα πέμπτο (19%) του σταθμού Μ10 σε ότι αφορά τη βιομάζα. Το πολύ μεγάλο μέγεθος των δύο ειδών εχινοδέρμων ευθύνεται για την διαφορά στα διαγράμματα αφθονίας και βιομάζας στον σταθμό Μ10. Patella caerulea 6% Αφθονία Σταθμός Μ11 Patella lusitanica 4% Arbacia lixula 10% articulata 12% Paracentr otus lividus 27% turbinata 31% mutabilis 10% Διαγράμματα 21&22: Κατανομή ειδών σε ποσοστά αφθονίας και βιομάζας στο σταθμό Μ11 Στον σταθμό Μ11 (Διαγρ.21) η κατανομή ειδών σε ποσοστά αφθονίας δείχνει ότι κυρίαρχο είδος είναι το γαστερόποδο του είδους turbinata με 40

41 ποσοστό 31%. Αρκετά υψηλό είναι και το ποσοστό του εχινοδέρμου Paracentrotus lividus (27%), ενώ αυξημένο σε σχέση με τα ποσοστά με τα οποία εμφανίστηκε σε προηγούμενους σταθμούς είναι το γαστερόποδο του είδους Μonodonta mutabilis (10%). Στο διάγραμμα 22 φαίνεται η κατανομή ειδών σε ποσοστά βιομάζας για τον ίδιο σταθμό, απ όπου είναι εύκολο να παρατηρηθεί διαφορά σε σχέση με το προηγούμενο διάγραμμα το οποίο αφορούσε την αφθονία, στο γεγονός ότι κυριαρχούν λόγω του μεγάλου τους μεγέθους τα εχινόδερμα των ειδών Paracentrotus lividus και Arbacia lixula με ποσοστά 60% και 23 % αντίστοιχα, ενώ το υπόλοιπο 17% αντιστοιχεί στα υπόλοιπα είδη. Patella caerulea 5% Paracentro tus lividus 14% turbinata 24% Αφθονία Σταθμός Μ12 Patella Diogenus Arbacia lusitanica purgilator lixula 2% 3% 7% Gibulla rarilineata 3% Hexaplex trunculus 3% Modiolus barbatus 35% articulata 4% Διαγράμματα 23&24: Κατανομή ειδών σε ποσοστά αφθονίας και βιομάζας στο σταθμό Μ12 Η αφθονία του σταθμού Μ12 (Διαγρ.23) παρουσιάζεται σαφώς αυξημένη με την εμφάνιση γαστερόποδων όπως το Gibulla rarilineatα (3%). Κυριαρχούν τα δίθυρα του είδους Modiolus barbatus με ποσοστά 35%, ενώ ακολουθούν τα γαστερόποδα του είδους Μonodonta turbinata με ποσοστό 24% και τα εχινόδερμα του είδους Paracentrotus lividus με ποσοστό 14%. Τα υπόλοιπα είδη συμμετέχουν με ποσοστά κάτω του 10%. Η κατανομή ειδών σε ποσοστά βιομάζας για τον ίδιο σταθμό δείχνει ότι κυριαρχούν τα άτομα του εχινοδέρμου Paracentrotus lividus (37%). Δεύτερα έρχονται τα άτομα του δίθυρου Modiolus barbatus (29%), και τρίτα τα άτομα του εχινοδέρμου Arbacia lixula με ποσοστά 19%. Τα υπόλοιπα είδη εμφανίζονται με πολύ μικρότερο ποσοστό(διαγρ.24). Η διαφορά ανάμεσα στα δύο τελευταία διαγράμματα οφείλεται στο μεγάλο μέγεθος των εχινοδέρμων Paracentrotus lividus και Arbacia lixula. 41

42 Paracentrotus lividus 15% turbinata 22% Patella caerulea 6% Αφθονία Σταθμός Μ13 Patella lusitanica 3% articulata 6% Arbacia lixula 7% Modiolus barbatus 41% Διαγράμματα 25&26: Κατανομή ειδών σε ποσοστά αφθονίας και βιομάζας στο σταθμό Μ13 Στο διάγραμμα το οποίο βρίσκεται παραπάνω απεικονίζεται η κατανομή ειδών σε ποσοστά αφθονίας στον σταθμό Μ13. Όπως φαίνεται κυριαρχεί το δίθυρο του είδους Modiolus barbatus με ποσοστό 41%, με το γαστερόποδο του είδους Μonodonta turbinata να ακολουθεί με ποσοστό 22%. Τα εχινόδερμα των ειδών Paracentrotus lividus και Arbacia lixula βρίσκονται σε ποσοστό 15% και 7% αντίστοιχα, ενώ τα υπόλοιπα είδη βρίσκονται πολύ μικρά ποσοστά. Η κατανομή ειδών σε ποσοστά βιομάζας στον σταθμό Μ13 (Διαγρ.26) δείχνει ότι το είδος το οποίο κυριαρχεί είναι το εχινόδερμο Paracentrotus lividus (38%). Δεύτερο ακολουθεί το δίθυρο Modiolus barbatus με ποσοστό 29% και τρίτο το εχινόδερμο Arbacia lixula. Τα υπόλοιπα είδη έχουν πολύ μικρό ποσοστό, γεγονός το οποίο οφείλεται στο πολύ μικρό τους βάρος και μέγεθος σε σχέση με το βάρος και το μέγεθος των ειδών εχινοδέρμων Paracentrotus lividus και Arbacia lixula αλλά και του δίθυρου Modiolus barbatus. Patella caerulea L 4% Patella caerulea 11% Αφθονία Σταθμός Μ14 Patella lusitanica 6% Arbacia lixula 9% articulata 6% Paracentrot us lividus 22% turbinata 42% Διαγράμματα 27&28: Κατανομή ειδών σε ποσοστά αφθονίας και βιομάζας στο σταθμό Μ14 Στο σταθμό Μ14 από την κατανομή ειδών σε ποσοστά αφθονίας (Διαγρ.27) φαίνεται ότι το γαστερόποδο του είδους turbinata κυριαρχεί με ποσοστό 42% και ακολουθεί το εχινόδερμο Paracentrotus lividus με ποσοστό 22%, ενώ τρίτο 42

43 είναι αυτή τη φορά το γαστερόποδο του είδους Patella caerulea με ποσοστό 11%. Tα υπόλοιπα είδη εμφανίζονται με ποσοστά μικρότερα του 10%, με το γαστερόποδο του είδους Patella caerulea L να βρίσκεται για πρώτη φορά με ποσοστό 2%. Η κατανομή των ειδών σε ποσοστά βιομάζας για τον ίδιο σταθμό (Διαγρ.28) φανερώνει ότι κυρίαρχα είναι το εχινόδερμα των ειδών Paracentrotus lividus και Arbacia lixula με ποσοστό 54% και 25% αντίστοιχα, με τα υπόλοιπα είδη να συμμετέχουν με πολύ μικρά ποσοστά. Η διαφορά στα 2 διαγράμματα αφθονίας και βιομάζας και αυτήν τη φορά οφείλεται στο μεγάλο μέγεθος των 2 ειδών εχινοδέρμων σε σχέση με τα υπόλοιπα είδη Δείκτες βιολογικής ποικιλότητας Για τον υπολογισμό της βιοποικιλότητας των μεγαβενθικών συνευρέσεων του σκληρού υποστρώματος έγινε υπολογισμός των δεικτών βιολογικής ποικιλότητας Margalef, Shannon Wiener και Pielou. Στον πίνακα ο οποίος ακολουθεί φαίνονται οι τιμές των δεικτών. Επίσης παρατίθενται οι τιμές και των σημαντικών παραμέτρων που χρησιμοποιήθηκαν για τον υπολογισμό της βιοποικιλότητας. Όπου S λοιπόν είναι ο αριθμός των ειδών του δείγματος, N ο συνολικός αριθμός των ατόμων του δείγματος και d, J, H, οι τιμές των δεικτών ποικιλότητας Margalef, Pielou και Shannon Wiener αντίστοιχα. S N d J' H'(log2) M , , , M , , , M , , , M , , , M , , , M , , , M , , , M , , , M , , , M , , , M , , , M , , , M , , , M , , , Είναι εύκολα παρατηρήσιμο ότι ο σταθμός ο οποίος παρουσίασε τον μεγαλύτερο πληθυσμό είναι ο Μ6, με τον σταθμό Μ1 να εμφανίζει το μικρότερο. Σε ότι αφορά τον αριθμό των ειδών οι σταθμοί Μ3 και Μ12 μοιράζονται την πρώτη 43

44 θέση, με τους σταθμούς Μ1, Μ2, Μ7, Μ9, και Μ10 να εμφανίζουν τον μικρότερο αριθμό. Στην συνέχεια παρατίθενται μία σειρά από διαγράμματα στα οποία και απεικονίζονται οι τιμές των δεικτών σε κάθ έναν από τους σταθμούς δειγματοληψίας (Μ1 Μ14). 2,5 Τιμές Δείκτη Margalef (d) 2 1,5 1 0,5 0 M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10 M11 M12 M13 M14 Σταθμοί Δειγματοληψίας Διάγραμμα 29 : Οι τιμές του δείκτη Margalef στους σταθμούς δειγματοληψίας Ο δείκτης Margalef (d) (Διαγρ.29) δείχνει ότι o σταθμός ο οποίος παρουσίασε τον μικρότερο αριθμό ειδών είναι ο Μ7, ενώ ο σταθμός που παρουσίασε τον μεγαλύτερο αριθμό ειδών είναι ο Μ3. Σε ότι αφορά τον δείκτη ομοιόμορφης διανομής Pielou (Διαγρ.30), όπως φαίνεται και από το διάγραμμα 30, παίρνει την μικρότερη τιμή του στον σταθμό Μ6 ενώ την μεγαλύτερη στον σταθμό Μ3. Το αποτέλεσμα αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι στον σταθμό Μ6 το γαστερόποδο του είδους Cerithium vulgatum κυριαρχεί με ποσοστό 45%, ποσοστό μεγαλύτερο από κάθε άλλο σταθμό και από κάθε άλλο είδος, ενώ στον σταθμό Μ3 η κατανομή του πληθυσμού ανάμεσα στα διάφορα είδη είναι ομοιόμορφη. Τιμές Δείκτη Pielou 0,92 0,9 0,88 0,86 0,84 0,82 0,8 0,78 0,76 0,74 0,72 0,7 M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10 Σταθμοί Δειγματοληψίας M11 M12 M13 M14 Διάγραμμα 30 : Οι τιμές του δείκτη Pielou στους σταθμούς δειγματοληψίας Στο διάγραμμα το οποίο ακολουθεί απεικονίζεται η τιμή του δείκτη Shannon Wiener (Διαγρ.31), ο οποίος όπως φαίνεται παίρνει την μέγιστη τιμή του 44

45 στον σταθμό Μ3 και την ελάχιστη στον σταθμό Μ1. Σε αυτήν την περίπτωση το αποτέλεσμα οφείλεται στο γεγονός ότι το γαστερόποδο του είδους turbinata κυριαρχεί σε ποσοστό πολύ υψηλό 44% σε σχέση με το ποσοστό των υπολοίπων ειδών, ενώ ο σταθμός Μ3 παρουσιάζει κατανομή πληθυσμού ανάμεσα στα διάφορα είδη πολύ ομοιόμορφη. Τιμές Δείκτη Shannon - Wiener 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10 M11 M12 M13 M14 Σταθμοί δειγματοληψίας Διάγραμμα 31 : Οι τιμές του δείκτη Shannon - Wiener στους σταθμούς δειγματοληψίας Cluster analysis - MDS Για την στατιστική επεξεργασία των αποτελεσμάτων εφαρμόστηκαν οι πολυμεταβλητές μέθοδοι της ιεραρχικής ομαδοποίησης (Cluster analysis) και της πολυδιάστατης διάταξης (MDS) στα δεδομένα αφθονίας των σταθμών Abundance Similarity M3 M12 M13 M11 M4 M5 M14 M1 M2 M7 M9 M10 M6 M8 Διάγραμμα 32 : Cluster analysis από τα δεδομένα των δειγματοληψιών 45

46 Abundance M6 M11 M4 M5 Stress: 0,09 M3 M10 M9 M2 M7 M14 M13 M8 M12 Διάγραμμα 33: MDS από τα δεδομένα των δειγματοληψιών Όπως μπορεί να παρατηρηθεί από τα διαγράμματα 32 και 33 δημιουργούνται δύο κύριες ομάδες (ποσοστό ομοιότητας 72,28%) με την πρώτη να περιλαμβάνει τους σταθμούς Μ3, Μ12 και Μ13 (ποσοστό ομοιότητας 80,38%) και την δεύτερη όλους τους υπόλοιπους τους σταθμούς (ποσοστό ομοιότητας 74,95%). Η πρώτη ομάδα σταθμών χωρίζεται σε δύο υποομάδες, όπου στην πρώτη έχουμε τον Μ3 μόνο του και στην δεύτερη τους Μ12 και Μ13 (ποσοστό ομοιότητας 87,06%). Η δεύτερη ομάδα χωρίζεται σε δύο και αυτή υποομάδες όπου στην πρώτη περιέχονται οι σταθμοί Μ6 και Μ8 (ποσοστό ομοιότητας 84,01%) και στην δεύτερη οι Μ1, Μ2, Μ4, Μ5, Μ7, Μ9, Μ10, Μ11 και Μ14 (ποσοστό ομοιότητας 89,38%). Η δεύτερη υποομάδα χωρίζεται σε 2 υποσύνολα, με το πρώτο να περιλαμβάνει τους σταθμούς Μ4, Μ5 και Μ11 (ποσοστό ομοιότητας 95,85%), ενώ το δεύτερο περιλαμβάνει τους Μ1, Μ2, Μ7, Μ9, Μ10 και Μ14 (ποσοστό ομοιότητας 91,17%). Κάθε υποσύνολο διαιρείται σε μικρότερα τμήματα, όπου στο πρώτο βρίσκονται οι Μ4 και Μ5 (ποσοστό ομοιότητας 96,41%) και στο δεύτερο ο Μ11 μόνος του. Στο δεύτερο υποσύνολο δημιουργούνται 2 τμήματα, όπου στο πρώτο βρίσκεται ο Μ14 μόνος του και στο δεύτερο όλοι οι υπόλοιποι σταθμοί Μ1, Μ2, Μ7, Μ9, Μ10 (ποσοστό ομοιότητας 95,17%), ενώ το δεύτερο τμήμα χωρίζεται με τη σειρά του σε 2 υποτμήματα. Το πρώτο περιλαμβάνει τους σταθμούς Μ1 και Μ2 (ποσοστό ομοιότητας 96,73%) και το δεύτερο τους Μ7, Μ9 και Μ10 (ποσοστό 46

47 ομοιότητας 97,19%). Οι σταθμοί Μ7 και Μ9 αποτελούν ξεχωριστό μικρότερο υποτμήμα με ποσοστό ομοιότητας 97,19%. Με την πολυδιάστατη διάταξη (MDS) προκύπτει ένας χάρτης ο οποίος δίνει μια καλή εικόνα της ομαδοποίησης των σταθμών κατά την θερινή περίοδο, αφού το stress έχει τιμή μικρότερη του 0,1 (stress = 0,09) Κατανομές Αφθονίας Βιομάζας Για την στατιστική επεξεργασία των αποτελεσμάτων κατασκευάστηκαν οι καμπύλες κατανομής αφθονίας βιομάζας (ABC) για κάθε σταθμό δειγματοληψίας ξεχωριστά. 100 Cumulative Dominance% W = 0,19 Abundance Biomass Species rank Διάγραμμα 34 : Κατανομή αφθονίας βιομάζας του σταθμού Μ1 Από το παραπάνω διάγραμμα είναι φανερό ότι ο σταθμός Μ1 δεν παρουσιάζει διατάραξη, αφού η καμπύλη της βιομάζας βρίσκεται πιο ψηλά σε σχέση με αυτήν της αφθονίας. 47

48 100 Cumulative Dominance% W = 0,211 Abundance Biomass Species rank Διάγραμμα 35 : Κατανομή αφθονίας βιομάζας του σταθμού Μ2 Σύμφωνα με το διάγραμμα 35 ο σταθμός Μ2 δεν παρουσιάζει διατάραξη. 100 Cumulative Dominance% W = 0,22 Abundance Biomass Species rank Διάγραμμα 36 : Κατανομή αφθονίας βιομάζας του σταθμού Μ3 Από το διάγραμμα 36 γίνεται αντιληπτό ότι ούτε ο σταθμός Μ3 παρουσιάζει διατάραξη. 48

49 100 Cumulative Dominance% W = 0,309 Abundance Biomass Species rank Διάγραμμα 37 : Κατανομή αφθονίας βιομάζας του σταθμού Μ4 Σε ότι αφορά το σταθμό Μ4 δεν φαίνεται να παρουσιάζει διατάραξη σύμφωνα με τις καμπύλες αφθονίας βιομάζας του διαγράμματος Cumulative Dominance% W = 0,32 Abundance Biomass Species rank Διάγραμμα 38 : Κατανομή αφθονίας βιομάζας του σταθμού Μ5 Ο σταθμός Μ5 δεν παρουσιάζει διατάραξη σύμφωνα με το διάγραμμα

50 100 Cumulative Dominance% W = 0,109 Abundance Biomass Species rank Διάγραμμα 39 : Κατανομή αφθονίας βιομάζας του σταθμού Μ6 Οι κατανομές αφθονίας βιομάζας για τον σταθμό Μ6 δείχνουν ότι παρουσίαζε διατάραξη η περιοχή. 100 Cumulative Dominance% W = 0,284 Abundance Biomass Species rank Διάγραμμα 40 : Κατανομή αφθονίας βιομάζας του σταθμού Μ7 Ο σταθμός Μ7 δεν φαίνεται να παρουσιάζει διατάραξη σύμφωνα με την κατανομή αφθονίας βιομάζας. 50

51 100 Cumulative Dominance% W = 0,206 Abundance Biomass Species rank Διάγραμμα 41 : Κατανομή αφθονίας βιομάζας του σταθμού Μ8 Η κατανομή αφθονίας βιομάζας του σταθμού Μ8 φανερώνει ότι πιθανότατα δεν υπάρχει διατάραξη. 100 Cumulative Dominance% W = 0,282 Abundance Biomass Species rank Διάγραμμα 42 : Κατανομή αφθονίας βιομάζας του σταθμού Μ9 Σε ότι αφορά τον σταθμό Μ9, δεν φαίνεται να παρουσιάζει διατάραξη. 51

52 100 Cumulative Dominance% W = 0,255 Abundance Biomass Species rank Διάγραμμα 43 : Κατανομή αφθονίας βιομάζας του σταθμού Μ10 Ο σταθμός Μ10 φαίνεται να μην παρουσιάζει διατάραξη. 100 Cumulative Dominance% W = 0,322 Abundance Biomass Species rank Διάγραμμα 44 : Κατανομή αφθονίας βιομάζας του σταθμού Μ11 Η κατανομή αφθονίας βιομάζας του σταθμού Μ11 δείχνει ότι ο σταθμός δεν παρουσιάζει διατάραξη. 52

53 100 Cumulative Dominance% W = 0,144 Abundance Biomass Species rank Διάγραμμα 45 : Κατανομή αφθονίας βιομάζας του σταθμού Μ12 Σε ότι αφορά τον σταθμό Μ12 φαίνεται να παρουσιάζει διατάραξη πιθανότατα, σε οριακή όμως κατάσταση. 100 Cumulative Dominance% W = 0,092 Abundance Biomass Species rank Διάγραμμα 46 : Κατανομή αφθονίας βιομάζας του σταθμού Μ13 Από το διάγραμμα 46 γίνεται αντιληπτό ότι η περιοχή όπου βρίσκεται ο σταθμός Μ13 παρουσιάζει οριακή διατάραξη. 53

54 100 Cumulative Dominance% W = 0,173 Abundance Biomass Species rank Διάγραμμα 47 : Κατανομή αφθονίας βιομάζας του σταθμού Μ14 Η κατανομή αφθονίας βιομάζας του σταθμού Μ14 δείχνει περιοχή μη διαταραγμένη. 54

55 3. 5. Απεικόνιση κυρίαρχων ειδών Στον παρακάτω χάρτη γίνεται απεικόνιση των ειδών που κυριαρχούν σε ότι αφορά την αφθονία στους σταθμούς δειγματοληψίας της περιοχής μελέτης. Είναι φανερό από τον χάρτη ότι στην πλειοψηφία των σταθμών δειγματοληψίας κυριαρχεί το γαστερόποδο του είδους turbinatα με εξαιρέσεις τους σταθμούς Μ3, Μ12 και Μ13 όπου κυριαρχεί το δίθυρο Μodiolus barbatus, και τους σταθμούς Μ6 και Μ8 όπου παρατηρείται η κυριαρχία του γαστερόποδου Cerithium vulgatum. 55