ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Transcript

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

2 1 1. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 - ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 1.1. Εισαγωγή Οριοθέτηση Αγροτικών Περιοχών Το µέρος αυτό περιλαµβάνει την ανάλυση της διαχρονικής εξέλιξης του ευρύτερου γεωργικού τοµέα καθώς και την ανάλυση της υφιστάµενης κατάστασης της κυπριακής υπαίθρου µέσα από την παράθεση στατιστικών στοιχείων. Μέσα από αυτή την ανάλυση διαφαίνονται οι αδυναµίες, οι απειλές και οι ευκαιρίες του ευρύ γεωργικού τοµέα οι οποίες συνοψίζονται στο SWOT Analysis που ακολουθεί, µε βάση το οποίο καθορίζεται το στρατηγικό πλάνο για την τριετία Στο σηµείο αυτό κρίνεται αναγκαίο να διευκρινιστεί ποιες περιοχές εννοούµε όταν αναφερόµαστε στην Αγροτική Ανάπτυξη. Σε ότι αφορά, λοιπόν, τον όρο αγροτικές περιοχές, η επίσηµη Στατιστική Υπηρεσία της Κύπρου έχει υιοθετήσει την πρακτική της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας Eurostat, οριοθετώντας ως αγροτικές "τις περιοχές που δεν ορίζονται ως αστικές από τα τοπικά πολεοδοµικά σχέδια". Κατά συνέπεια, όλες οι περιοχές της Κύπρου που δεν είναι κατεχόµενες, µε εξαίρεση τις αστικές περιοχές της Λευκωσίας, της Λεµεσού, της Λάρνακας και της Πάφου, θεωρούνται ως αγροτικές και όσοι έχουν την κατοικία τους σ αυτές κατατάσσονται ως αγροτικός πληθυσµός Η µετάβαση της Κύπρου από την αγροτική κοινωνία στην οικονοµία των Υπηρεσιών Το 1960, όταν η Κύπρος έγινε ανεξάρτητο κράτος, είχε έντονα αγροτικό χαρακτήρα µε το 64% του συνολικού πληθυσµού να έχει τη µόνιµη κατοικία του στις αγροτικές περιοχές και το 40 και πλέον τοις εκατόν του οικονοµικά ενεργού πληθυσµού να απασχολείται στη γεωργία. Στο διάστηµα των 43 χρόνων που διέρρευσαν από τότε, η Κύπρος πέρασε από όλα τα γνωστά στάδια που χαρακτηρίζουν τις ραγδαία αναπτυσσόµενες οικονοµίες: έντονη και επιταχυνόµενη αστικοποίηση, µείωση της σηµασίας του γεωργικού τοµέα, ανάπτυξη του δευτερογενούς τοµέα της οικονοµίας, αρχικά, και του τριτογενούς στη συνέχεια, ευαισθητοποίηση του κοινού σε θέµατα περιβάλλοντος, αναζήτηση νέων προσεγγίσεων για αειφόρο ανάπτυξη, αναγνώριση του πολυδιάστατου ρόλου της γεωργίας κλπ. Όπως φαίνεται στο Σχεδιάγραµµα 1, η έξοδος του πληθυσµού από την ύπαιθρο προς τις πόλεις άρχισε από τη δεκαετία του 60, επιταχύνθηκε όµως δραµατικά µετά την τουρκική εισβολή του 1974, και από το επίπεδο του 58% που ήταν το 1973, έφθασε το 47% το 1976 και το 32% το Κατά την περίοδο αυτή, οι περισσότερες κοινότητες της υπαίθρου, ιδιαίτερα στις ορεινές και ηµιορεινές περιοχές, απώλεσαν το 50% και πλέον του πληθυσµού τους, µερικές µάλιστα έχασαν µέχρι και το 80%. Αντίθετα, ο πληθυσµός των αστικών περιοχών αυξήθηκε από το 1976 σε το Στη συνέχεια παρουσιάστηκε µια σχετική σταθεροποίηση του αγροτικού πληθυσµού, τα αίτια της οποίας σχετίζονται µε την ανάπτυξη του οδικού δικτύου και την αναβάθµιση των προσφερόµενων υπηρεσιών στην ύπαιθρο, σε συνάρτηση µε την αύξηση του κόστους και τη µείωση της ποιότητας της ζωής στα µεγάλα αστικά κέντρα και τη µεταστροφή των αντιλήψεων προς µια πιο ανθρωποκεντρική και ποιοτική διάσταση της σύγχρονης ζωής.

3 2 ΣΧΕ. 1: ΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ, Ποσοστό % Έτος Αγροτικός Πληθυσµός Αστικός Πληθυσµός Πηγή: Απογραφές Πληθυσµού, Στατιστική Υπηρεσία, Υπουργείο Οικονοµικών Στο Σχεδιάγραµµα 2, φαίνεται η ποσοστιαία σύνθεση του ΑΕΠ και η διαχρονική εξέλιξη του κατά τα τελευταία 40 χρόνια. Ο πρωτογενής τοµέας που βασικά αποτελείται από τη γεωργία, την αλιεία, τα δάση και τον ορυκτό πλούτο, παρέµεινε σταθερός στο επίπεδο του 21 περίπου τοις εκατόν κατά την πρώτη δεκαετία, στη συνέχεια όµως υποχώρησε δραµατικά και σήµερα αναλογεί µόλις στο 4,3% του ΑΕΠ. ΣΧΕ. 2: ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΟΥ ΑΕΠ, % Έτος Πρωτογενής ευτερογενής Τριτογενής Εισαγωγικοί δασµοί & ΦΠΑ µείον έξοδα για χρεώσεις τραπεζών Πηγή:Historical Data on the Economy of Cyprus, , Department of Statistics and Research, Ministry of Finance

4 3 Οι διαδοχικές κυπριακές κυβερνήσεις κατέβαλαν φιλότιµες προσπάθειες να αναπτύξουν το δευτερογενή τοµέα, βασικά µιλούµε κυρίως για ελαφρά µεταποιητική βιοµηχανία, και οι προσπάθειες αυτές στέφθηκαν µε επιτυχία κατά την περίοδο πριν από το Η σηµασία όµως και αυτού του τοµέα µειώθηκε στη συνέχεια από 32 και πλέον τοις εκατόν του ΑΕΠ το 1980 σε 18,6% το Και τούτο παρά τη δασµολογική και άλλη προστασία και τις γενναιόδωρες επιδοτήσεις που πρόσφερε και συνεχίζει να προσφέρει στη βιοµηχανία το κυπριακό κράτος. Το οικονοµικό θαύµα της Κύπρου επιτελέστηκε µετά το 1980 στον τοµέα των Υπηρεσιών και του τριτογενούς γενικά τοµέα. Η συνεισφορά του τοµέα αυτού στο ΑΕΠ αυξήθηκε κατά τα τελευταία 20 χρόνια από 53% σε 71%, χωρίς να υπολογίζονται κατ αρχήν οι έµµεσες θετικές επιδράσεις στους άλλους δύο τοµείς της οικονοµίας. Σήµερα η οικονοµία της Κύπρου στηρίζεται κατά κύριο λόγο στον τουρισµό και την επισιτιστική βιοµηχανία, το εµπόριο, τις µεταφορές και τις διάφορες υπηρεσίες του δηµόσιου και ιδιωτικού τοµέα. Όπως φαίνεται παραστατικά στο Σχεδιάγραµµα 3, η συνεισφορά του ευρύτερου γεωργικού τοµέα στην απασχόληση του οικονοµικά ενεργού πληθυσµού, συρρικνώθηκε κατά πολύ και δεν ξεπερνά σήµερα το 8% σε ισοδύναµο πλήρους απασχόλησης. Εκτιµάται ότι το µισό περίπου του ποσοστού αυτού αφορά άτοµα που εξασφαλίζουν το 50% τουλάχιστο του εισοδήµατος τους από τη γεωργία. Συνολικά ο ευρύς γεωργικός τοµέας προσφέρει σήµερα γύρω στο 4% του ΑΕΠ, µε κάποιες διακυµάνσεις που βασικά οφείλονται στο επίπεδο της ετήσιας βροχόπτωσης. 45,0 40,0 35,0 ΣΧΕ. 3: ΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑΣ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΣΤΟ ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΡΟΙΟΝ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ, Ποσοστό % 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0, Έτος % στο ΑΕΠ % στην απασχόληση Πηγή: Γεωργικές Στατιστικές, Στατιστική Υπηρεσία, Υπουργείο Οικονοµικών Οι εξελίξεις της τελευταίας δεκαετίας και τα αίτια της επιταχυνόµενης συρρίκνωσης του γεωργικού τοµέα Ποσοστιαία, η συνεισφορά του γεωργικού τοµέα άρχισε να συρρικνώνεται από πολύ παλιά, σε απόλυτους όµως αριθµούς, η γεωργοκτηνοτροφική παραγωγή

5 4 παρουσίασε µετά την τουρκική εισβολή ραγδαία ανάπτυξη και κάλυψε σε σύντοµο χρονικό διάστηµα την απώλεια των κατεχόµενων περιοχών. Τη δεκαετία του 1980 ολοκληρώθηκε η εκτέλεση µιας σειράς από µεγάλα υδατικά και άλλα έργα, τα οποία οδήγησαν σε ουσιαστική διεύρυνση του παραγωγικού δυναµικού της κυπριακής γεωργίας και σε πολύ ψηλούς ρυθµούς ανάπτυξης. Για την πλειοψηφία των προϊόντων, όχι µόνο καλύφθηκε η εγχώρια ζήτηση, αλλά και πραγµατοποιήθηκαν σηµαντικές εξαγωγές που απέφεραν στον τόπο πολύτιµο ξένο συνάλλαγµα. Ο εξαγωγικός όµως προσανατολισµός σηµαντικών τοµέων της κυπριακής γεωργίας, αποτέλεσε τελικά και την αχίλλειο πτέρνα του. Το σταδιακό άνοιγµα της ευρωπαϊκής αγοράς σε νέους ανταγωνιστές µε χαµηλότερα εργατικά, οι επιδοτήσεις προς τους κοινοτικούς παραγωγούς, η αύξηση του κόστους παραγωγής και ο έντονος ανταγωνισµός των άλλων τοµέων της οικονοµίας στην ίδια την Κύπρο και, τέλος, οι στρεβλώσεις µιας παλαιού τύπου "φιλοαγροτικής" πολιτικής που δεν ευνοούσε την καινοτοµία και τη βελτίωση της ποιότητας, οδήγησαν τελικά σε ουσιαστική υπόσκαψη της ανταγωνιστικότητας των κυπριακών γεωργικών προϊόντων και σε ουσιαστική µείωση της αξίας των εξαγωγών ΣΧΕ. 4: ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΚΥΡΙΩΝ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ς Εσπεριδοειδή Πατάτες Σταφύλια Οινικά Προϊόντα Γαλακτοκοµικά Προϊόντα Κρέας & Κρεατο-παρασκευάσµατα Έτος Πηγή: Στατιστική Εισαγωγών- Εξαγωγών Τµήµα Στατιστικής και Ερευνών. Όπως φαίνεται στο Σχεδιάγραµµα 4, κατά την περίοδο 1990 έως 2001, η αξία των κυπριακών εξαγωγών µειώθηκε σε τρέχουσες τιµές κατά 32,7% στα εσπεριδοειδή, 39,6% στις πατάτες, 71,5% στα επιτραπέζια σταφύλια και 31,9% στα οινικά προϊόντα. Αντίθετα, στα γαλακτοκοµικά προϊόντα παρουσιάστηκε αύξηση κατά 250% και στα κρεοπαρασκευάσµατα κατά 290%. Είναι αξιοσηµείωτο ότι, κατά την τελευταία δεκαετία, ο τοµέας της ζωικής παραγωγής διευρύνθηκε κατά 67,7% από πλευράς ακαθάριστης αξίας και κατά 59,8% από πλευράς προστιθέµενης αξίας σε αντίθεση µε τον τοµέα της φυτικής παραγωγής όπου η αύξηση στους δείχτες αυτούς περιορίστηκε σε 20,8% και 14,2% (βλέπε Σχεδιάγραµµα 5).

6 5 ΣΧΕ. 5: ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΙΘΕΜΕΝΗΣ ΑΞΙΑΣ ΤΗΣ ΦΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ, (σε τρέχουσες τιµές) ( 000,s) Έτος Φυτική Παραγωγή (ακαθάριστη) Ζωϊκή Παραγωγή (ακαθάριστη) Φυτική Παραγωγή (προστιθέµενη) Ζωϊκή Παραγωγή (προστιθέµενη) Πηγή: Γεωργική Στατιστική 2000, Στατιστική Υπηρεσία, Υπουργείο Οικονοµικών Γεωργική Στατιστική 2001, (υπό εκτύπωση) Στατιστική Υπηρεσία, Υπουργείο Οικονοµικών Η ταχύτερη ανάπτυξη του ζωικού τοµέα οφείλεται στην πολύ πιο ψηλή δασµολογική προστασία και τις ιδιαίτερα γενναιόδωρες επιδοτήσεις που απολάµβανε και συνεχίζει να απολαµβάνει µέχρι σήµερα. Η προστασία αυτή και οι συγκριτικά χαµηλές τιµές που απολάµβαναν οι καταναλωτές, σε συνάρτηση µε τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των Κυπρίων και τη συνεχή αύξηση του τουριστικού ρεύµατος, διεύρυναν ουσιαστικά την εγχώρια ζήτηση και επέτρεψαν τη δηµιουργία επιχειρηµατικών µονάδων έντασης κεφαλαίου οι οποίες, αν και ρυπογόνες σύµφωνα µε τις σύγχρονες περιβαλλοντικές αντιλήψεις, είναι αρκετά εύρωστες και δυνητικά βιώσιµες υπό συνθήκες ένταξης στην Ε.Ε. Ο φυτικός τοµέας, αντίθετα, δεν κατόρθωσε να αντιµετωπίσει τις ανταγωνιστικές πιέσεις που υπέστη στο διεθνή χώρο και, µετά τη µερική φιλελευθεροποίηση των εισαγωγών το 1995 ως αποτέλεσµα της συµφωνίας της GATT για τη γεωργία, άρχισε να χάνει έδαφος και στην ντόπια αγορά. Πρόσθετα, οι διάφορες ξηρικές και εκτατικές καλλιέργειες - αµπέλια, σιτηρά, αµυγδαλιές, ελιές χαρουπιές κλπ. - αντιµετώπιζαν πάντοτε και συνεχίζουν να αντιµετωπίζουν και σήµερα σοβαρά διαρθρωτικά και άλλα προβλήµατα και είναι απόλυτα εξαρτηµένες από τις επιδοτήσεις Παραγωγή και κατανάλωση γεωργικών προϊόντων Γεωργικό Εµπόριο Λόγω του µεσογειακού κλίµατος και της µορφολογίας του εδάφους η Κύπρος παράγει ένα ευρύ φάσµα γεωργικών προϊόντων που στις πλείστες περιπτώσεις οι παραγόµενες ποσότητες είναι επαρκείς για την ικανοποίηση της ντόπιας κατανάλωσης. Για µερικά όµως προϊόντα η παραγωγή δεν είναι επαρκής για να ικανοποιήσει τη ζήτηση. Υπάρχει επίσης µια σειρά προϊόντων πολύ σηµαντικών για την οικονοµία λόγω του ότι παράγονται σε µεγάλες ποσότητες και εξάγονται, κυρίως, στις χώρες της Ε.Ε. Πιο κάτω γίνεται αναφορά µόνο στα κυριότερα προϊόντα:

7 Φυτική Παραγωγή Από πλευράς έκτασης, οι δύο κυριότερες µη αρδευόµενες καλλιέργειες που είναι τα σιτηρά και τα οινοποιήσιµα σταφύλια κατατάσσονται πρώτες και ακολουθούν δύο πολύ σηµαντικές αρδευόµενες καλλιέργειες που είναι και τα κύρια εξαγώγιµα προϊόντα, οι πατάτες και τα εσπεριδοειδή. Σηµαντική έκταση καλλιεργείται επίσης µε λαχανικά, κυρίως ντοµάτες, αγγούρια, φυλλώδη κλπ. Στις ορεινές και ηµιορεινές περιοχές καλλιεργούνται φυλλοβόλα οπωροφόρα δένδρα, κυρίως µήλα, αχλάδια, κεράσια, ροδάκινα κλπ. Η έκταση των επιτραπέζιων σταφυλιών έχει µειωθεί κατά τα τελευταία χρόνια λόγω των προβληµάτων στην εξαγωγή του προϊόντος αυτού. Από πλευράς αξίας οι πατάτες καταλαµβάνουν την πρώτη θέση µε µέσο όρο 26 εκατ. περίπου και οι ντοµάτες, τα αγγούρια και τα πεπονοειδή τη δεύτερη θέση µε 23 εκατ. περίπου. Την τρίτη θέση καταλαµβάνουν τα σιτηρά και ακολουθούν τα εσπεριδοειδή. Μετά κατατάσσονται τα οινοποιήσιµα σταφύλια, τα φυλλοβόλα και τα επιτραπέζια σταφύλια. Παρόλο ότι είναι δύσκολο να γίνει σύγκριση από πλευράς έκτασης λόγω των διάσπαρτων δένδρων αλλά οι τρεις πιο κάτω παραδοσιακές καλλιέργειες, οι ελιές, τα χαρούπια και οι αµυγδαλιές είναι πολύ σηµαντικές γιατί είναι παραδοσιακά µέρος του αγροτικού περιβάλλοντος και η συνεισφορά τους πολύ σηµαντική για τη διατήρηση του αγροτικού τοπίου. Οι ελιές έχουν τα τελευταία χρόνια πάρει σηµαντική ανάπτυξη και έχουν δηµιουργηθεί νέες αρδευόµενες φυτείες. Πιο συγκεκριµένα η έκταση της καλλιέργειας της ελιάς υπολογίζεται ότι ξεπερνά τώρα και αυτή των εσπεριδοειδών (αναλυτικός πίνακας για την ελιά στο Παράρτηµα Ι). Το µεγαλύτερο µέρος της παραγωγής ελιών χρησιµοποιείται για την κατασκευή ελαιολάδου, στο οποίο υπάρχει σχετική αυτάρκεια. Ο βαθµός αυτάρκειας των πατατών, των εσπεριδοειδών, των επιτραπέζιων σταφυλιών ξεπερνά το 100%, αφού τα προϊόντα αυτά αποτελούν τα κυριότερα εξαγώγιµα προϊόντα, ενώ εισάγονται µεγάλες ποσότητες σιτηρών για να καλυφθούν οι ανάγκες των καταναλωτών και της κτηνοτροφίας. Η καλλιέργεια των εσπεριδοειδών έχουν υποστεί κατά τα τελευταία χρόνια λόγω των διεθνών ανταγωνιστικών πιέσεων, της παρατεταµένης ανοµβρίας, καθώς και άλλων αντίξοων συνθηκών πλήγµα µε αποτέλεσµα τη συρρίκνωση των εκτάσεων και της παραγωγής. Η πατάτα αντιµετωπίζει επίσης παρόµοια προβλήµατα, γι αυτό παρατηρείται και εκεί η ανάγκη αναδιάρθρωσης της καλλιέργειας όπως και στα εσπεριδοειδή. Στατιστικά στοιχεία για την έκταση, παραγωγή, αξία, εισαγωγές, εξαγωγές και βαθµό αυτάρκειας των κυριότερων γεωργικών προϊόντων δίνονται στο Παράρτηµα Ι Κτηνοτροφική παραγωγή Οι κτηνοτροφικοί κλάδοι έχουν σηµειώσει σηµαντική ανάπτυξη για τους λόγους που έχουν ήδη αναφερθεί. Η Κύπρος έχει αυτάρκεια χοιρινού κρέατος, κρέατος πουλερικών και αυγών. Παρά τη µεγάλη ανάπτυξη της αιγοπροβατοτροφίας, εντούτοις, ο βαθµός αυτάρκειας είναι γύρω στο 90%. Μεγαλύτερη εξάρτηση από τις εισαγωγές έχει ο τοµέας του βοδινού κρέατος, όπου οι µονάδες αγελαδοτροφίας είναι µεικτές, δηλαδή παραγωγή γάλακτος και πάχυνση µόσχων στην ίδια µονάδα. Ενώ

8 7 υπάρχει αυτάρκεια στο φρέσκο γάλα, πραγµατοποιούνται σηµαντικές εισαγωγές γαλακτοκοµικών προϊόντων (λεπτοµέρειες στο 1.4.3). Στατιστικά δεδοµένα για την παραγωγή, αξία, εισαγωγές, εξαγωγές και αυτάρκεια των κυριότερων κτηνοτροφικών προϊόντων δίνονται στο Παράρτηµα Ι Παραγωγή, εισαγωγές, εξαγωγές µεταποιηµένων γεωργικών προϊόντων Η µεταποίηση των γκρέιπφρουτ και η κατασκευή χυµών και άλλων προϊόντων αποτελούσε µια από τις σηµαντικότερες µεταποιήσεις γεωργικών προϊόντων µε φθίνουσα όµως πορεία κατά τα τελευταία χρόνια λόγω βασικά της έλλειψης ανταγωνιστικότητας στον τοµέα. Φθίνουσα πορεία έχουν και οι εξαγωγές των προϊόντων από τη µεταποίηση του γκρέιπφρουτ. Η µεταποίηση των πορτοκαλιών µε την κατασκευή κυρίως χυµών συνεχίζεται στα ίδια περίπου επίπεδα, ενώ στα λεµόνια έχει σηµειωθεί µεγάλη µείωση των ποσοτήτων που χυµοποιούνται. Όσον αφορά τις εισαγωγές - εξαγωγές µεταποιηµένων εσπεριδοειδών γίνονται κυρίως εισαγωγές χυµού πορτοκαλιού και εξαγωγές µεταποιηµένων προϊόντων γκρέιπφρουτ, λεµονιού και πορτοκαλιού. Σηµαντικός είναι επίσης ο τοµέας της µεταποίησης της ντοµάτας όπου µεταποιείται το 10% περίπου της παραγωγής, ενώ πραγµατοποιούνται και εισαγωγές. Τα οινοποιήσιµα σταφύλια µεταποιούνται από τέσσερις µεγάλες οινοβιοµηχανίες και από τοπικά οινοποιεία. Παράγεται επίσης οινόπνευµα και άλλα προϊόντα. Κατασκευάζονται πολλά και εξειδικευµένα προϊόντα που είναι δύσκολο να απαριθµιστούν εδώ. Τα γαλακτοκοµικά προϊόντα είναι κυρίως το παραδοσιακό χαλούµι από αιγοπρόβειο γάλα καθώς και άλλα παραδοσιακά τυριά και έταµ. εν υπάρχει ντόπια παραγωγή βουτύρου και σκόνης γάλακτος. Το χαλούµι εξάγεται µε συνεχώς αυξανόµενους ρυθµούς. Πολύ σηµαντική θεωρείται η παραγωγή παραδοσιακών µεταποιηµένων προϊόντων όπως γλυκών από φρούτα, σουτζούκου, λουκάνικων, χαλουµιού κλπ. Λεπτοµερή στοιχεία για τα κυριότερα µεταποιηµένα γεωργικά προϊόντα δίνονται στο Παράρτηµα Ι Κυριότεροι εµπορικοί εταίροι Όπως φαίνεται στο Σχεδιάγραµµα 6 που ακολουθεί, οι κυριότεροι εµπορικοί εταίροι της Κύπρου όσον αφορά τις εξαγωγές είναι οι χώρες της Ε.Ε. Όσον αφορά το ποσοστό των γεωργικών προϊόντων που εξάγονται στις χώρες της Ε.Ε. αγγίζει σχεδόν το 80%, ενώ ποσοστό 12% περίπου εξάγονται στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ποσοστό 60% περίπου των µεταποιηµένων γεωργικών προϊόντων εξάγονται σε χώρες της Ε.Ε., 10% σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, και 30% περίπου σε άλλες χώρες.

9 8 ΣΧΕ. 6: ΚΥΡΙΟΤΕΡΟΙ ΕΜΠΟΡΙΚΟΙ ΕΤΑΙΡΟΙ (ΕΞΑΓΩΓΕΣ) ,47% 12,23% 2,59% 000 s ,71% 10,18% 18,43% 10,67% ,72% 0 Γεωργικά Προιόντα Μεταποιηµένα Γεωργικά Προιόντα Ε.Ε. Άλλες Ευρωπαικές Χώρες Αραβικές Χώρες Άλλες Χώρες Πηγή: Imports & Exports Statistics Volume 1. Όσον αφορά τις εισαγωγές γεωργικών προϊόντων, ποσοστό σχεδόν 28% εισάγεται από χώρες της Ε.Ε., 30% περίπου από άλλες ευρωπαϊκές χώρες και 40% από άλλες χώρες. Όσον αφορά τις εισαγωγές µεταποιηµένων γεωργικών προϊόντων, ποσοστό 72% εισάγεται από χώρες της Ε.Ε., 7% από άλλες ευρωπαϊκές χώρες και 21% περίπου από άλλες χώρες, όπως φαίνεται στο Σχεδιάγραµµα 7 που ακολουθεί ΣΧΕ. 7: ΚΥΡΙΟΤΕΡΟΙ ΕΜΠΟΡΙΚΟΙ ΕΤΑΙΡΟΙ (ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ) ,18% 2,46% 20,29% 7,28% 0,32% 000 s ,75% 72,12% ,62% Γεωργικά Προιόντα Μεταπ οιηµένα Γεωργικά Προιόντα Ε.Ε. Άλλες Ευρωπαικές Χώρες Αραβικές Χώρες Άλλες Χώρες Πηγή: Imports & Exports Statistics Volume Χρήση Γης Οι κυριότερες χρήσεις της γης είναι η γεωργική και η δασική. 30,75%

10 Γεωργική γη Η γεωργική γη κατά κλάδο παραγωγής για το 1985, 1990, 1995 και 2000 δίνεται στον Πίνακα 1 που ακολουθεί. Όπως φαίνεται στον Πίνακα 1 η συνολική έκταση της γεωργικής γης ανέρχεται στα εκτάρια περίπου, σηµειώνοντας µείωση 8,07%. Η µείωση αυτή οφείλεται κυρίως στη µείωση της έκτασης των αµπελιών που ήταν 26,13%. Η µείωση οφείλεται κυρίως στο σχέδιο εκρίζωσης που εφαρµόστηκε για να αντιµετωπιστούν τα πλεονάσµατα παραγωγής καθώς και στην εγκατάλειψη αµπελώνων. Συρρίκνωση παρουσιάζει επίσης ο κλάδος των εσπεριδοειδών και των φρούτων όπου έχει επίσης εφαρµοστεί σχέδιο εκρίζωσης και η έκταση της ελιάςχαρουπιάς, κυρίως λόγω του ψηλού κόστους συγκοµιδής της παραγωγής των διάσπαρτων δένδρων. Γενικά στις µόνιµες καλλιέργειες παρατηρείται µείωση 20,35%. Σαν αποτέλεσµα των πιο πάνω µειώσεων έχει αυξηθεί το ποσοστό της ακαλλιέργητης γης. Κατά την υπό αναφορά περίοδο δεν έχει παρατηρηθεί σηµαντική διαφοροποίηση της αρδεύσιµης έκτασης. Πίνακας 1: Γεωργική Γη Χρήση γής (1000 εκτάρια) ιαφοροποίηση 2000 από 1985 (%) Αρδεύσιµη Σύνολο Αρδεύσιµη Σύνολο Αρδεύσιµη Σύνολο Αρδεύσιµη Σύνολο Αρδεύσιµη Σύνολο ΦΥΤΕΙΕΣ 35,2 162,7 36,1 141,5 35,5 134,4 35,8 135,2 0,86-9,23 Ετήσιες καλλιέργειες 20,5 99, ,6 18, ,9 93,4-1,42-3,19 Σιτηρά 2,7 56,5 2,7 57,5 2,5 60,9 3 51,5 5,71-4,60 Όσπρια 1,1 2,4 1 1,4 0,7 1 0,5 0,8-36,32-50,13 Βιοµηχανικά Φυτά 0,9 1,1 0,9 0,9 0,5 0,5 0,4 0,4-40,15-45,59 Κτηνοτροφικά Φυτά 3,3 27,2 4 19,4 1,8 16,4 5,5 30,2 24,36 5,30 Λαχανικά & Πεπονοειδή 12,4 12,4 11,4 11,4 13,2 13,2 10,5 10,5-8,47-8,47 Μόνιµες καλλιέργειες 14,7 63,2 16,1 50,9 16,8 42,4 15,9 41,8 3,86-20,35 Αµπέλια 2,7 32,8 2,4 25,2 2,1 19,3 2,5 19,2-3,40-26,13 Εσπεριδοειδή 6,6 6,6 7,5 7,5 7,2 7,2 5,5 5,5-8,76-8,76 Φρούτα 4,1 4,3 3,3 3, ,6 3,6-7,07-8,65 Ξηροί καρποί 0,7 5,9 1,1 4,6 1 3,7 1,2 3,9 28,41-20,30 Ελιές & Χαρουπιές 0,7 13,6 1,8 10,3 2,5 8,2 3,1 9,6 64,50-17,41 ΑΓΡΑΝΑΠΑΥΣΗ 0,3 16,7 0, ,1 1,5 8 69,72-35,29 ΒΟΣΚΟΤΟΠΟΙ 0 4,5 0 4,2 0 1,5 0 1, ,06 ΑΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΗ ΓΗ 0 36,0 0 40,7 2,5 50,2 1,9 48,1-14,40 ΑΓΟΝΗ ΓΗ 0 14,2 0 7,2 0 7,3 0 6, ,19 ΣΥΝΟΛΟ 35,5 234,2 36,4 208, ,5 39,2 199,2 5,01-8,07 Πηγή: Agricultural Statistics, Department of Statistics and Research, Ministry of Finance. Agricultural Statistics, Statistical Service.

11 ασική Γη Όσον αφορά στους δασικούς πόρους, µε βάση τα στοιχεία του 1999, οι δασικές εκτάσεις καλύπτουν εκτάρια ή το 42.3% της ολικής έκτασης της Κύπρου. Οι δασικές εκτάσεις ταξινοµούνται σε δύο µεγάλες κατηγορίες: τα δάση και τις άλλες δασοκαλυµµένες εκτάσεις. Ο Πίνακας 2 πιο κάτω, παρουσιάζει την κατανοµή των δασικών εκτάσεων στις δύο αυτές κατηγορίες, µε βάση επίσης και το ιδιοκτησιακό καθεστώς. Από τα στοιχεία του Πίνακα αυτού, προκύπτουν τα ακόλουθα: Το ολικό ποσοστό των δασικών εκτάσεων της Κύπρου (42.3%) βρίσκεται πολύ κοντά στο µέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) (44%). Το ποσοστό όµως των δασών της Κύπρου (18.6%) είναι το µισό του µέσου όρου της ΕΕ (36.4%). Η κατά κεφαλή έκταση των δασών στην Κύπρο (0.2 εκτ.) είναι επίσης η µισή του µέσου όρου της έκτασης στην ΕΕ (0.4 εκτ.). Το ποσοστό των Κρατικών δασών επί της ολικής έκτασης των δασών στην Κύπρο ανέρχεται σε 61.6% ενώ ο µέσος όρος του αντίστοιχου ποσοστού στην ΕΕ είναι 35%. Πίνακας 2: Κατανοµή των δασικών εκτάσεων µε βάση το ιδιοκτησιακό καθεστώς (σε χιλιάδες εκτάρια) ΚΡΑΤΙΚΗ ΓΗ Ι ΙΩΤΙΚΗ ΓΗ ΟΛΙΚΟ Έκταση (χιλ. Εκτ) Κατηγορία Ποσοστό επί του ολικού της δασικής έκτασης % Έκταση (χιλ. Εκτ.) Ποσοστό επί του ολικού της δασικής έκτασης % Ποσοστό επί της ολικής έκτασης της Κύπρου % Έκταση (χιλ. Εκτ.) Ποσοστό επί του ολικού της δασικής έκτασης άση Ποσοστό επί της ολικής έκτασης της Κύπρου % Άλλες ασο- καλυµ- µένες και µη εκτάσεις Σύνολο Πηγή: Τµήµα ασών 1.6. ιαρθρωτικά προβλήµατα του αγροτικού τοµέα % Ποσοστό επί της ολικής έκτασης της Κύπρου Η εξέταση των διαρθρωτικών προβληµάτων της κυπριακής γεωργίας βοηθά στην άντληση κάποιων χρήσιµων συµπερασµάτων σε σχέση µε τους στόχους και τους προσανατολισµούς που πρέπει να έχει µελλοντικά η πολιτική της Κύπρου για την αγροτική ανάπτυξη. Όπως προκύπτει από µια πρόσφατη µελέτη του Ινστιτούτου Γεωργικών Ερευνών, που στηρίζεται στα στοιχεία της Γενικής Απογραφής Γεωργίας του 1994, ο κυπριακός γεωργικός τοµέας αντιµετωπίζει τα ακόλουθα διαρθρωτικά προβλήµατα: %

12 Μικρό µέγεθος του αγροτικού κλήρου Το µέσο µέγεθος της γεωργικής εκµετάλλευσης δεν υπερβαίνει τα 3,6 ha. Πάνω από το ένα τρίτο των µονάδων διαθέτουν λιγότερο από ένα εκτάριο γης και το 56% λιγότερο από 2 εκτάρια. Μόνο 6% έχουν πάνω από 10 εκτάρια. Στην ορεινή ζώνη, το µέγεθος του αγροτικού κλήρου είναι ακόµη πιο µικρό, 2,1 ha κατά µέσο όρο. Στον πιο κάτω πίνακα φαίνεται η ταξινόµηση κατά µέγεθος των γεωργικών εκµεταλλεύσεων της Κύπρου και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πίνακας 3: Γεωργικές εκµεταλλεύσεις και εκτάσεις κατά τάξεις µεγέθους Ταξινόµηση κατά µέγεθος των γεωργικών εκµεταλλεύσεων (σε εκτάρια) ΚΥΠΡΟΣ (1994)* ΕΕ-15 (1997)** Αριθµός γεωργικών εκµ/σεων (σε χιλ.) % Αριθµός γεωργικώ ν εκµ/σεων (σε χιλ.) Μικρότερο από *** 2.1*** >/ Σύνολο Πηγή : * Agricultural Research Institute, A Structural and Economic Analysis of Farming in Cyprus, Ministry of Agriculture, Natural Resources and the Environment, Agricultural Economics Report 38, written by Chr. Papayiannis and M. Markou, Table A6, March 1999 ** European Union Directorate-General for Agriculture, Agriculture in the European Union Statistical and Economic Information 2001, pp , February 2002 *** Οι γεωργικές εκµεταλλεύσεις για την Κύπρο είναι µεγέθους µεγαλύτερου των 20 εκταρίων αλλά όχι απαραίτητα µικρότερες των 50 εκταρίων Χαµηλό επίπεδο του γεωργικού εισοδήµατος και µεγάλη εξάρτηση από εξωγεωργικές δραστηριότητες για συµπλήρωση του οικογενειακού εισοδήµατος Όπως φαίνεται παραστατικά στο Σχεδιάγραµµα 8, το µέσο οικογενειακό εισόδηµα των κατόχων γεωργικών εκµεταλλεύσεων είναι συγκριτικά πολύ χαµηλό και προέρχεται κατά 58% από εξωγεωργικές δραστηριότητες. Υπάρχει επίσης µεγάλη διακύµανση ανάλογα µε την αγροοικονοµική ζώνη αλλά και µεταξύ των εκµεταλλεύσεων της ίδιας ζώνης. Στην ηµιορεινή/αµπελουργική και στην ορεινή/ φρουτοπαραγωγική ζώνη, το οικογενειακό εισόδηµα είναι σχεδόν το µισό του αντίστοιχου εισοδήµατος των αγροτών στην παράκτια και στην πεδινή/ξηρική ζώνη. %

13 12 ΣΧΕ. 8: ΜΕΣΟ ΓΕΩΡΓΙΚΟ ΚΑΙ ΕΞΩΓΕΩΡΓΙΚΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΕΙΣΟ ΗΜΑ ΚΑΤΟΧΩΝ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ (3,5 ΜΕΛΗ ΑΝΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ) Παράκτια Ζώνη Πεδινή - Ξηρική Ζώνη ΚΑΤΑ ΑΓΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΝΗ Ηµιορεινή/ Αµπελουργική Ζώνη Ορεινή Ζώνη Όλες οι ζώνες ΑΕΠ για 3,5 άτοµα Γεωργικό εισόδηµα Εξωγεωργικό εισόδηµα Πηγή:Chr. Papayiannis and M. Markou, "A Structural and Economic Analysis of Farming in Cyprus". Agricultural Economics Report 38. Agricultural Research Institute Κατά κεφαλή ΑΕΠ: Τµήµα Στατιστικής και Ερευνών Υπουργείου Οικονοµικών, Οικονοµική Έκθεση 1995 & 1996 Όπως εξάλλου φαίνεται στο Σχεδιάγραµµα 9, κατά µέσο όρο µόλις το 25% των κατόχων γεωργικών εκµεταλλεύσεων ικανοποιούνται αποκλειστικά µε το γεωργικό τους εισόδηµα. Στο 41% των περιπτώσεων, η εξωγεωργική απασχόληση προσφέρει πάνω από το 90% του οικογενειακού εισοδήµατος και στο 70% των περιπτώσεων πάνω από το 50%. Στην πεδινή/ξηρική ζώνη, τα ποσοστά αυτά είναι ακόµη πιο ψηλά, σε αντίθεση µε την ηµιορεινή/ αµπελουργική και την ορεινή/φρουτοπαραγωγική ζώνη, όπου ένα ποσοστό 47% και 54% των κατόχων γεωργικών εκµεταλλεύσεων, αντίστοιχα, δεν διαθέτουν εξωγεωργικές πηγές εισοδήµατος και είναι προφανώς υποχρεωµένοι να αρκεστούν µε το γεωργικό τους εισόδηµα αν και είναι συγκριτικά πολύ χαµηλό. 100% ΣΧΕ. 9: ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΜΕΡΙ ΙΟ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΚΟΥ ΕΙΣΟ ΗΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΟΛΙΚΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΕΙΣΟ ΗΜΑ ΚΑΤΑ ΑΓΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΝΗ 90% 80% 70% 60% 38,6 51,3 17,3 32,1 29,7 28,7 41,2 50% 40% 30% 20% 31,6 8,8 23,7 4,9 4,1 2,5 46,5 53, % 21 20,1 24,8 0% Παράκτια Ζώνη Πεδινή - Ξηρική Ζώνη Ηµιορεινή/ Αµπελουργική Ζώνη Ορεινή Ζώνη Όλες οι ζώνες 100% >50% 10% - 50% <10% Πηγή: Chr. Papayiannis and M. Markou, "A Structural and Economic Analysis of Farming in Cyprus". Agricultural Economics Report 38. Agricultural Research Institute (Ανάλυση Στοιχείων Γενική Απογραφή Γεωργίας, 1994)

14 Μεγάλη διακύµανση στο γεωργικό εισόδηµα ανάλογα µε τον τύπο της γεωργικής εκµετάλλευσης Ανάµεσα στους κατόχους γεωργικών εκµεταλλεύσεων υπάρχουν οι πλούσιοι και οι φτωχοί. Από τα στοιχεία του Σχεδιαγράµµατος 10 που προέρχονται από τη Γενική Απογραφή Γεωργίας του 1994 και, κατά συνέπεια, αναφέρονται σε τρέχουσες αξίες πριν από µια σχεδόν δεκαετία, το µέσο γεωργικό εισόδηµα ορισµένων επιχειρηµατικών κλάδων όπως η χοιροτροφία, η αγελαδοτροφία και τα άνθη και καλλωπιστικά φυτά, είναι πράγµατι πολύ ψηλό και στην πτηνοτροφία, τις πατάτες και τα λαχανικά αρκετά πιο ψηλό από τους υπόλοιπους κλάδους της φυτικής παραγωγής, δηλαδή τα εσπεριδοειδή, τα φυλλοβόλα, τα σιτηρά και τα αµπέλια. ΣΧΕ. 10: ΜΕΣΟ ΓΕΩΡΓΙΚΟ ΕΙΣΟ ΗΜΑ ΚΑΤΑ ΤΥΠΟ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΕΛΑΙΟΚΟΜΙΑ ΑΜΠΕΛΙΑ ΑΛΛΑ ΦΡΟΥΤΑ ΣΙΤΗΡΑ ΕΣΠΕΡΙ ΟΕΙ Η ΑΙΓΟΠΡΟΒΑΤΟΤΡΟΦΙΑ ΛΑΧΑΝΙΚΑ ΠΑΤΑΤΕΣ ΚΑΙ ΤΕΥΤΛΑ ΠΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ ΑΝΘΗ/ ΚΑΛΛΩΠΙΣΤΙΚΑ ΑΓΕΛΑ ΟΤΡΟΦΙΑ ΧΟΙΡΟΤΡΟΦΙΑ Πηγή: Chr. Papayiannis and M. Markou, "A Structural and Economic Analysis of Farming in Cyprus". Agricultural Economics Report 38. Agricultural Research Institute (Ανάλυση Στοιχείων Γενική Απογραφή Γεωργίας, 1994) Εξάλλου είναι χαρακτηριστικό ότι το γεωργικό εισόδηµα της µέσης γεωργικής εκµετάλλευσης στην εκτεταµένη αµπελουργική ζώνη της Κύπρου αντιστοιχούσε, το 1994, µόνο µε το 14% του µέσου εισοδήµατος των λαχανικών, µε το 12% εκείνου των πατατών και µόλις µε το 2,8% εκείνου της αγελαδοτροφίας. Η κατάσταση πρέπει µάλλον να έχει επιδεινωθεί στο χρονικό διάστηµα που διέρρευσε από τότε. Είναι ίσως γι αυτό το λόγο που το 50% περίπου των εκτάσεων που το 1980 καλύπτονταν µε αµπέλια έχουν στο µεταξύ εγκαταλειφθεί, προκαλώντας σοβαρή υποβάθµιση του περιβάλλοντος και πλήρη σχεδόν καταστροφή του παραδοσιακού αγροτικού τοπίου Γήρανση του αγροτικού πληθυσµού και πρόβληµα διαδοχής Το 1994 όταν έγινε η τελευταία Γενική Απογραφή Γεωργίας, η µέση ηλικία των κατόχων γεωργικών εκµεταλλεύσεων ήταν 51 χρόνια. Το 37% των ατόµων αυτών είχαν ηλικία άνω των 55 ετών και µόλις 13% ήταν νέοι κάτω των 35 ετών. Όπως φαίνεται στο Σχεδιάγραµµα 11 το πρόβληµα της γήρανσης του αγροτικού πληθυσµού ήταν πολύ πιο έντονο στην ηµιορεινή και ορεινή αγροοικονοµική ζώνη όπου το 56%

15 14 των κατόχων γεωργικών εκµεταλλεύσεων ήταν άνω των 56 ετών και µόλις ένας στους δέκα ήταν κάτω των 35 χρόνων. Στο διάστηµα που µεσολάβησε από τότε, η κατάσταση έχει σίγουρα επιδεινωθεί αφού όσοι ήταν τότε άνω των 55 χρόνων σήµερα έχουν ξεπεράσει τα 65 και δεν υπάρχει διαδοχή σε ικανοποιητικό βαθµό. 100% ΣΧΕ. 11: ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΚΑΤΟΧΩΝ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ ΚΑΤΑ ΑΓΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΝΗ 90% 80% 70% 29,3 33,5 56,2 56,2 36,8 60% 50% 40% 55,2 54,2 50,3 30% 20% 33,6 34,9 10% 0% 15,5 12,3 10,2 8,9 Παράκτια Ζώνη Πεδινή - Ξηρική Ζώνη Ηµιορεινή/ Αµπελουργική Ζώνη Ορεινή Ζώνη 12,9 Όλες οι ζώνες < 35 ετών ετών > 55 ετών Πηγή: Chr. Papayiannis and M. Markou, "A Structural and Economic Analysis of Farming in Cyprus". Agricultural Economics Report 38. Agricultural Research Institute (Ανάλυση Στοιχείων Γενική Απογραφή Γεωργίας, 1994) Είναι φανερό ότι χωρίς τη λήψη άµεσων µέτρων για ενθάρρυνση της εισόδου νέων ανθρώπων στο επάγγελµα και για την εγκατάσταση νέων γεωργών στις αγροτικές περιοχές, ο γεωργικός τοµέας αντιµετωπίζει το φάσµα της πλήρους εγκατάλειψης, πράγµα που θα είχε καταστρεπτικές συνέπειες από περιβαλλοντική και οικολογική άποψη καθώς και ευρύτερες αρνητικές προεκτάσεις στην ποιότητα του τουριστικού προϊόντος της Κύπρου και στην οικονοµία της γενικά Συγκεκαλυµµένη υποαπασχόληση της αγροτικής οικογένειας ιδιαίτερα στις ορεινές και ηµιορεινές περιοχές Σύµφωνα µε τα στοιχεία της απογραφής γεωργίας του 1994, η µέση αγροτική οικογένεια αποτελείται από 3,5 µέλη. Όπως φαίνεται στο Σχεδιάγραµµα 12, στην τυπική περίπτωση, η γεωργική εκµετάλλευση προσφέρει στην οικογένεια 5,0 ανθρωποµήνες συνολικής απασχόλησης και οι εξωγεωργικές δραστηριότητες άλλους 17. Οι αγροτικές οικογένειες που δεν έχουν εξωγεωργικό εισόδηµα προφανώς υποαπασχολούνται, αφού η γεωργική τους δραστηριότητα αντιπροσωπεύει µόλις 7,0 ανθρωποµήνες συνολικής απασχόλησης. Το πρόβληµα είναι ιδιαίτερα οξύ στις ορεινές και ηµιορεινές περιοχές όπου το ποσοστό των εκµεταλλεύσεων αυτού του τύπου αποτελεί το 50% του συνόλου.

16 15 ΣΧΕ. 12: ΑΝΘΡΩΠΟΜΗΝΕΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΙΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΙΣ ΧΩΡΙΣ ΕΞΩΓΕΩΡΓΙΚΟ ΕΙΣΟ ΗΜΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΜΕΣΗ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ 25,0 20,0 15,0 16,9 10,0 5,0 0,0 9,0 Παράκτια Ζώνη 6,3 6,4 Πεδινή - Ξηρική Ζώνη Ηµιορεινή/ Αµπελουργική Ζώνη Εκµεταλλεύσεις χωρις εξωγεωργικό εισόδηµα 5,1 7,0 5,0 Ορεινή Ζώνη Όλες οι ζώνες Μέση εκµετάλλευση Απασχόληση στη φάρµα Εξωγεωργική απασχόληση 1.7. Βασικοί άξονες της αναπτυξιακής πολιτικής του Υπουργείου Γεωργίας κατά την τελευταία εικοσαετία Η κρατική αναπτυξιακή πολιτική υλοποιείται µέσα από τους εκάστοτε προϋπολογισµούς, οι οποίοι και αποτελούν τον καθρέφτη µέσα στον οποίο αντανακλούνται οι προσανατολισµοί και η φιλοσοφία της πολιτικής αυτής. Εξετάζοντας τους προϋπολογισµούς ανάπτυξης του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος (βλέπε Σχεδιάγραµµα 13) διαπιστώνουµε ότι το Υπουργείο είχε αποδώσει κατά τα τελευταία 20 χρόνια πολύ µεγάλη σηµασία στην υδατική ανάπτυξη και στη διεύρυνση των αρδευόµενων εκτάσεων του νησιού. Η υδατική ανάπτυξη ανέκαθεν απορροφούσε γύρω στο 60% του συνολικού προϋπολογισµού του Υπουργείου, µάλιστα το 1985, όταν η κατασκευή των µεγάλων υδατικών έργων βρισκόταν σε έξαρση, το µερίδιο αυτό άγγιξε το 80%. Αντίθετα οι δαπάνες για την καθαρά γεωργική ανάπτυξη, περιλαµβανοµένης της εφαρµογής βελτιωµένων συστηµάτων άρδευσης, ήταν κάτω από το 15% κατά τη δεκαετία του 80 και αυξήθηκε τα τελευταία δέκα χρόνια σε 20-22%.

17 16 ΣΧΕ. 13: ΕΠΙΠΕ Ο ΚΑΙ ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΕΩΣ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑΣ, ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, ,00 45,00 40,00 35,00 Εκατοµµύρια λίρες 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0, ΕΤΟΣ Υ ΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΘΑΡΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΛΛΑ Πηγή: Προϋπολογισµοί Αναπτύξεως των ετών 1980, 1985, 1990, 1995, 2000, 2002 Από το 1990 άρχισε να παρουσιάζεται µια µεταστροφή της επίσηµης γεωργικής πολιτικής προς ποιοτικούς στόχους όπως η βελτίωση της ποιότητας και ανταγωνιστικότητας των γεωργοκτηνοτροφικών προϊόντων, η αναδιάρθρωση και προσαρµογή των τοµέων που παρουσίαζαν προβλήµατα και η σταδιακή προσαρµογή προς τις νέες διεθνείς συνθήκες και προς τα δεδοµένα, ειδικότερα, της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς. Εισήχθηκε επίσης σταδιακά η περιβαλλοντική διάσταση της αγροτικής ανάπτυξης και οι βασικές αρχές της αειφορίας και δηµιουργήθηκε το αναγκαίο θεσµικό και ρυθµιστικό υπόβαθρο. Σε απόλυτους αριθµούς, ο προϋπολογισµός ανάπτυξης του Υπουργείου Γεωργίας, εξαιρουµένης της υδατικής ανάπτυξης, αυξήθηκε από 8,2 εκατ. λίρες το 1990, σε 13,5 εκατ. το 1995, σε 17,3 εκατ. το 2000 και σε 19,8 εκατ. το Η σηµαντική αυτή αύξηση των αναπτυξιακών πόρων αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα αν λάβει κανείς υπόψη ότι, κατά την ίδια περίοδο, η κυβέρνηση αναγκάστηκε να δαπανήσει σηµαντικά πρόσθετα ποσά (βλέπε Σχεδιάγραµµα 14) για εισοδηµατική στήριξη των αγροτών, οι οποίοι άρχισαν να αισθάνονται έντονα τις συνέπειες της εντεινόµενης συρρίκνωσης του γεωργικού τοµέα και τις επιπτώσεις µιας πρωτοφανούς στα χρονικά της Κύπρου ανοµβρίας που διάρκεσε πέντε συνεχή χρόνια. Εκτός από τους παραδοσιακά επιδοτούµενους τοµείς της αµπελουργίας, των σιτηρών και της κτηνοτροφίας, εισήχθηκαν σταδιακά διάφορα µέτρα στήριξης για όλες σχεδόν τις γεωργικές καλλιέργειες και οι σχετικές κρατικές δαπάνες αυξήθηκαν από ένα µέσο επίπεδο 34 εκατ. λιρών κατά την περίοδο , σε 60 εκατ. λίρες το χρόνο κατά την περίοδο

18 17 ΣΧΕ. 14: ΕΠΙ ΟΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΣΤΗΡΙΞΗ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΚΟΥ ΕΙΣΟ ΗΜ ΑΤΟΣ Εκατοµµύρια λίρες 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 35,9 28,3 32,7 34,3 30,2 15,0 26,7 24,3 22,2 23,5 19,7 44,2 14,3 13,9 30,5 27,1 27,4 15,0 16,9 9,8 9,8 12,8 16,9 19,4 19,8 22, * Φυτική Παραγωγή Ζωική Παραγωγή Πηγή: Επιτροπή Σιτηρών, Συµβούλιο Αµπελουργικών Προϊόντων, ηµοσιονοµικές Εκθέσεις, Λογιστήριο Τµήµατος Γεωργίας. * Προκαταρκτικά στοιχεία Τα τελευταία χρόνια το Τµήµα Γεωργίας εφάρµοζε δύο κύρια, σηµαντικά για τους αγρότες, Σχέδια Ανάπτυξης που προνοούσαν την επιδότηση του επιτοκίου για δάνεια από χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα: Α) Το Ενοποιηµένο Σχέδιο Ανάπτυξης της Κτηνοτροφίας (ΕΣΑΚ) που εφαρµοζόταν από το 1995 µέχρι και το 2003 και κάλυπτε τους τοµείς της Αγελαδοτροφίας, Αιγοπροβατοτροφίας, Πτηνοτροφίας και Χοιροτροφίας. Β) Το Σχέδιο για Εκσυγχρονισµό και Βελτίωση της Αποδοτικότητας των Γεωργικών Εκµεταλλεύσεων (Οµπρέλλα) που εφαρµοζόταν από το 1997 µέχρι το 2003 και κάλυπτε τα ακόλουθα σκέλη: Λαχανοκοµία, Ανθοκοµία, Αρωµατικά Φυτά, Σύγχρονες Φυτωριακές Μονάδες, Εκµηχάνιση της Γεωργίας και Μελισσοκοµία. Το ύψος της στήριξης ανερχόταν στις 191 για κάθε 1000 επιλέξιµης δαπάνης. Τα Σχέδια αυτά τροποποιήθηκαν αναλόγως ώστε να γίνουν συµβατά µε τις πρόνοιες του Κανονισµού (Ε.Ε.) 1257/99 και έχουν ενσωµατωθεί στο Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης και συγκεκριµένα στο Μέτρο 1.1 (Καθεστώς ) του Σχεδίου Η αρχή της ενιαίας αγροτικής ανάπτυξης και η εφαρµογή της στην Κύπρο Προφανώς όµως η αγροτική ανάπτυξη δεν αφορά µόνο στο γεωργικό τοµέα. Η αρχή της ενιαίας αγροτικής ανάπτυξης αναγνωρίζει ότι για να επιτευχθεί βιώσιµη και αειφόρος ανάπτυξη µιας περιοχής θα πρέπει να εφαρµοστεί ένα ολοκληρωµένο πρόγραµµα µε σχέδια και δράσεις σε διάφορους τοµείς, τα οποία να έχουν συνεργιστικό χαρακτήρα, να υποστηρίζουν και να συµπληρώνουν το ένα το άλλο και

19 18 να αντιµετωπίζουν σφαιρικά τις αδυναµίες και τα προβλήµατα, αξιοποιώντας αποτελεσµατικά τις αναπτυξιακές δυνατότητες και τις ευκαιρίες που προσφέρουν οι δεδοµένες συνθήκες της συγκεκριµένης περιοχής. Στο Σχεδιάγραµµα 15 παρουσιάζονται κατά τρόπο παραστατικό οι κυριότερες δραστηριότητες που εκ πρώτης όψεως µπορούν να θεωρηθούν ότι υπάγονται στο κεφάλαιο της Αγροτικής Ανάπτυξης και παράλληλα γίνεται σύγκριση µεταξύ των ετών 1992 και 2002 για να διαφανούν οι σχετικές τάσεις. Σε απόλυτους αριθµούς οι συνολικές δαπάνες ανήλθαν σε 30 εκατ. λίρες το 1992 και σε 44 εκατ. λίρες το Το 1992 η υδατική ανάπτυξη αντιπροσώπευε το 57% περίπου του συνολικού προϋπολογισµού, η γεωργοκτηνοτροφική ανάπτυξη το 18%, η ανάπτυξη και ανανέωση των χωριών το 8% και οι υπόλοιπες δραστηριότητες το 17%. Τα µερίδια αυτά διαφοροποιήθηκαν σταδιακά προς το καλύτερο και το 2002 αντιπροσώπευαν 36%, 21%, 15% και 28% αντίστοιχα. ΣΧΕ. 15: ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΕΠΙ ΜΕΡΟΥΣ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΙΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΘΕΙΣΕΣ ΑΠΑΝΕΣ 1992 & ( 30 εκατ.) ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΝΑ ΑΣΜΟΣ 1,78% ΕΡΕΥΝΑ ΙΓΕ 2,84% ΑΓΡΟΤΙΚΟΙ ΡΟΜΟΙ 2,62% ΑΝΑΝΕΩΣΗ ΤΩΝ ΧΩΡΙΩΝ 8,10% 0,50% ΓΕΩΡΓΟΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ 18,44% ΜΕΤΑΠΟΙΗΤΙΚΕΣ ΜΟΝΑ ΕΣ ΣΤΗΝ ΥΠΑΙΘΡΟ 1,32% ΑΣΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 7,62% Υ ΑΤΙΚΗ ΥΠΟ ΟΜΗ ΚΑΙ ΑΡ ΕΥΤΙΚΑ ΙΚΤΥΑ 56,53% 2002 ( 44 εκατ.) ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 2,44% ΜΕΤΑΠΟΙΗΤΙΚΕΣ ΜΟΝΑ ΕΣ ΣΤΗΝ ΥΠΑΙΘΡΟ 0,91% ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΙ ΣΥΝ ΕΣΜΟΙ ΕΜΠΟΡΙΑΣ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 0,17% 0,87% ΑΣΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 11,33% ΑΝΑ ΑΣΜΟΣ 2,63% ΑΓΡΟΤΙΚΟΙ ΡΟΜΟΙ 6,29% ΕΡΕΥΝΑ ΙΓΕ 3,31% ΑΝΑΝΕΩΣΗ ΤΩΝ ΧΩΡΙΩΝ 15,36% Υ ΑΤΙΚΗ ΥΠΟ ΟΜΗ ΚΑΙ ΑΡ ΕΥΤΙΚΑ ΙΚΤΥΑ 36,05% ΓΕΩΡΓΟΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ 20,64% Πηγή: Προϋπολογισµοί Αναπτύξεως των ετών Στην πράξη, µόνο µια φορά εφαρµόστηκε στην Κύπρο ένα ολοκληρωµένο σχέδιο ενιαίας αγροτικής ανάπτυξης µε ενιαίο προϋπολογισµό, διοίκηση και

20 19 συντονισµό στη βάση µιας ολιστικής προσέγγισης και αξιολόγησης των αναπτυξιακών δυνατοτήτων µιας συγκεκριµένης περιοχής. Πρόκειται για το Σχέδιο Ενιαίας Αγροτικής Ανάπτυξης Πιτσιλιάς, που εφαρµόστηκε κατά την περίοδο από το Υπουργείο Γεωργίας µε τη βοήθεια και χρηµατοδότηση της ΦΑΟ. Όπως φαίνεται στο Σχεδιάγραµµα 16, το Σχέδιο είχε και πάλι ως επίκεντρο την υδατική ανάπτυξη, τη βελτίωση των τοπικών αρδευτικών έργων και την υδατοπροµήθεια. Παράλληλα όµως δηµιουργήθηκε η αναγκαία υποδοµή για την καθοδήγηση των παραγωγών και τη διεξαγωγή έρευνας, βελτιώθηκε ουσιαστικά το οδικό δίκτυο και οι τοπικές υπηρεσίες υγείας και παιδείας και έγιναν σηµαντικά αντιδιαβρωτικά και άλλα έργα για την επέκταση και την αναδιανοµή της γεωργικής γης. ΣΧΕ. 16: ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΑΠΑΝΩΝ ΣΧΕ ΙΟΥ ΕΝΙΑΙΑΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΙΤΣΙΛΙΑΣ ΚΑΤΑ ΕΙ ΟΣ ΕΠΕΝ ΥΣΗΣ, Οδικό δίκτυο 22,24% Άλλα 4,53% Γεωργικά Γραφεία και ΚΕΓΕ 2,53% Αν τιδιαβρωτικά & Αν αδασµός 7,24% Υδατική υποδοµή 56,64% Βελτίωση υφιστάµεν ων αρδευτικών έργων 3,13% Υδατοπροµήθεια 3,69% Πηγή: Σχέδιο Ενιαίας Αγροτικής Αναπτύξεως Πιτσιλιάς, Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, Ιανουάριος 1983 Το πρωτότυπο αυτό Σχέδιο αναµφίβολα πέτυχε σηµαντικά αποτελέσµατα τα οποία είναι ορατά ακόµη και σήµερα, τόσο ως προς το επίπεδο και τη συνολική αξία της γεωργικής παραγωγής όσο και ως προς την ανάπτυξη παρεµφερών τοµέων όπως η βιοτεχνική παραγωγή και εµπορία παραδοσιακών αγροτικών και άλλων προϊόντων και οι αγροτουριστικές δραστηριότητες. Προκύπτει βέβαια το ερώτηµα κατά πόσο η εφαρµογή του ήταν αρκετή για να συγκρατήσει τον αγροτικό πληθυσµό στην ύπαιθρο, σε µια περίοδο που χαρακτηριζόταν από έντονη τάση για φυγή και έξοδο από το γεωργικό επάγγελµα. Στο Σχεδιάγραµµα 17 φαίνεται η αυξοµείωση του αριθµού των κατοίκων από το 1976 έως το 1992 σε ένα δείγµα κοινοτήτων που περιλαµβάνει τρία γνωστά κεφαλοχώρια και τρία µικρότερα χωριά στις περιοχές Πιτσιλιάς, Μαραθάσας και Κρασοχωριών Λεµεσού. Η Πιτσιλιά και η Μαραθάσα είναι και οι δύο ορεινές περιοχές µε ταυτόσηµα σχεδόν χαρακτηριστικά και κατά συνέπεια απόλυτα συγκρίσιµες µεταξύ τους. Τα Κρασοχώρια αποτελούν την καρδιά της ηµιορεινής αµπελουργικής ζώνης της Επαρχίας Λεµεσού.

21 20 ΣΧΕ. 17: ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΣΕ ΤΡΕΙΣ ΜΕΙΟΝΕΚΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ, ΠΙΤΣΙΛΙΑ ΜΑΡΑΘΑΣΑ ΚΡΑΣΟΧΩΡΙΑ ,5% % ,7% -37,9% -46,3% -50,9% -53,6% -68,2% -72% -58,8% -69% -80,1% -64,1% -48,2% -56% -59,3% -68,9%-69,4% -85,1% Είναι εκ πρώτης όψεως φανερό ότι η έξοδος των κατοίκων των ορεινών και ηµιορεινών κοινοτήτων της Κύπρου πήρε δραµατικές διαστάσεις κατά την υπό ανασκόπηση περίοδο. Είναι όµως εξίσου φανερό ότι η µείωση του αριθµού των κατοίκων στην περιοχή του Σχεδίου Ενιαίας Αγροτικής Ανάπτυξης Πιτσιλιάς ήταν κατά 25% περίπου πιο χαµηλή από την αντίστοιχη της περιοχής Μαραθάσας και κατά 20% πιο χαµηλή από εκείνη των Κρασοχωριών. Αν και η εφαρµογή του Σχεδίου δεν κατόρθωσε να αποτρέψει τη φυγή σηµαντικού µέρους των κατοίκων της ακριτικής αυτής περιοχής, µείωσε εντούτοις σηµαντικά το ρεύµα της εξόδου και δηµιούργησε τις προϋποθέσεις για τη σταθεροποίηση του πληθυσµού, πετυχαίνοντας τελικά το στόχο της διατήρησης µιας ζωντανής υπαίθρου άση Ο πίνακας µε τη δασική γη φαίνεται στην παράγραφο 1.5 Χρήση Γης. Το µεγαλύτερο µέρος των δασών περιορίζεται στις δύο οροσειρές του Τροόδους και του Πενταδαχτύλου. Ένα άλλο σηµαντικό χαρακτηριστικό είναι η κυριαρχία των κωνοφόρων, κυρίως της τραχείας πεύκης (90%) που ουσιαστικά είναι και το µόνο εµπορεύσιµο είδος. Ο όγκος του ξυλαποθέµατος κυµαίνεται γύρω στα m 3 (45 m 3 /ha) και η ετήσια προσαύξηση γύρω στις m 3. Το ετήσιο λήµµα µειώθηκε προοδευτικά από τις m 3 στις m 3. Ο µέσος όρος του ετήσιου λήµµατος της τελευταίας πενταετίας ( ) ήταν m 3 (Κρατικά δάση: m 3, ιδιωτικά δάση: m 3 ). Ενώ τα Κρατικά δάση αποτελούνται από µεγάλες συµπαγείς εκτάσεις τα ιδιωτικά δάση τα οποία έχουν εγκατασταθεί από µόνα τους σε εγκαταλειµµένη ιδιωτική γη αποτελούνται από πολύ µικρούς κλήρους.

22 21 Η αρµόδια αρχή υπεύθυνη τόσο για την εφαρµογή της δασικής πολιτικής και νοµοθεσίας όσο και για την προστασία και διαχείριση των Κρατικών δασικών εκτάσεων είναι το Τµήµα ασών του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος. Η διαχείριση των Κρατικών δασικών εκτάσεων στηρίζεται πάνω σε δύο θεµελιώδεις αρχές: την αρχή των πολλαπλών σκοπών και την αρχή της αειφορίας. Η αρχή των πολλαπλών σκοπών αναφέρεται στη χρήση της αυτής επιφάνειας του δάσους για διάφορους σκοπούς όπως η παραγωγή ξύλου, η προσφορά αναψυχής καθώς και για προστατευτικούς σκοπούς. Η αρχή της αειφορίας περιλαµβάνει τόσο τον οικονοµικό όσο και τον οικολογικό και κοινωνικό ρόλο των δασών. Οι Κρατικές δασικές εκτάσεις ταξινοµούνται σε κύρια και δευτερεύοντα δάση. Τα κύρια Κρατικά δάση ταξινοµούνται περαιτέρω στις εξής τρεις κατηγορίες: ι) τις Μόνιµες ασικές Περιοχές η έκταση των οποίων ανέρχεται στις ha και οι οποίες βασικά διαχειρίζονται για την παραγωγή ξύλου. Όµως η εκµεταλλεύσιµη σήµερα έκταση περιορίζεται στις ha. Από την υπόλοιπη έκταση οι ha είναι αναδασώσεις και οι ha είναι περιοχές µε πολύ χαµηλό ξυλαπόθεµα. ιι) τα Εθνικά ασικά Πάρκα των οποίων ο κύριος διαχειριστικός σκοπός είναι η αναψυχή και η προστασία της φύσης, και ιιι) οι Περιοχές Προστασίας της Χλωρίδας και Πανίδας οι οποίες διαχειρίζονται αποκλειστικά για την προστασία της φύσης. Μέχρι σήµερα έχουν κηρυχθεί 13 συνολικά περιοχές ως Εθνικά ασικά Πάρκα και/ή ως περιοχές Προστασίας της Χλωρίδας και Πανίδας. Η έκταση που καλύπτουν ανέρχεται σε ha ή το 10,2% της Κρατικής δασικής έκτασης ή το 1,7% της ολικής έκτασης της Κύπρου. Τα δευτερεύοντα Κρατικά δάση ταξινοµούνται περαιτέρω σε διάφορες κατηγορίες ανάλογα µε τη χρήση τους όπως Κοινοτικά ή ηµοτικά δάση, περιοχές βοσκής, κτλ. Ο κύριος σκοπός της κήρυξης Κοινοτικών και ηµοτικών δασών είναι η κάλυψη των διαφόρων αναγκών των Κοινοτήτων και των ήµων συµπεριλαµβανοµένης της αναψυχής. Η έκταση των κοινοτικών δασών ανέρχεται σε ha. Η ιδιωτική δασοπονία είναι ανύπαρκτη. Για να γίνει αντιληπτή πλήρως η εικόνα πρέπει να αναφερθεί ότι δεν υπάρχει ούτε ένας ιδιώτης δασοκτήµονας που να ασκεί δασική διαχείριση. Η όλη όµως εικόνα αντικατοπτρίζεται και από το ύψος της ποσότητας της ξυλείας που προέρχεται από υλοτοµίες στα ιδιωτικά δάση. Ενώ το ποσοστό ιδιωτικών δασών ανέρχεται περίπου στο 38% η παραγόµενη ξυλεία αντιπροσωπεύει µόνο το 10%. Οι στατιστικές για τη συνεισφορά των δασών στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) δεν αντιπροσωπεύουν την πραγµατικότητα για το λόγο ότι δεν περιλαµβάνουν όλα τα δασικά αγαθά και υπηρεσίες αλλά µόνο την παραγωγή ξύλου, η συνεισφορά της οποίας κατά τα τελευταία χρόνια παρουσίασε φθίνουσα τάση και το 2001 περιορίστηκε στο 0,026% από το 0,044% που ήταν το 1997, µε αποτέλεσµα να υπάρχει µεγάλη υποεκτίµηση της συνεισφοράς των δασών στην Εθνική Οικονοµία. Αναφέρεται ότι σε τιµές 1999, η αξία της παραγωγής ξύλου ήταν , ενώ η αξία µέρους µόνο των έµµεσων ωφελειών εκτιµήθηκε σε

23 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Νερό Η Κύπρος βρίσκεται στην ηµίξηρη ζώνη της Μεσογείου µε µεγάλες διαχρονικές διακυµάνσεις της βροχόπτωσης µε συχνές συνεχείς ολιγοµβρίες και ανοµβρίες. Η µέση ετήσια βροχόπτωση της Κύπρου είναι περίπου 500 χιλιοστά ενώ τα τελευταία τριάντα χρόνια µειώθηκε στα 460 χιλιοστά. Όλοι οι υδάτινοι πόροι που διαθέτει η Κύπρος, µέχρι και τα τελευταία χρόνια προέρχονταν από τη βροχόπτωση, γι αυτό και η Κυπριακή ηµοκρατία από τις αρχές της εγκαθίδρυσης της εφάρµοσε Στρατηγικό Σχέδιο για σκοπούς εξοικονόµησης και ορθολογικής χρήσης του νερού το οποίο µεταξύ των άλλων περιελάµβανε τα ακόλουθα: την εκµετάλλευση των υπογείων και επιφανειακών νερών την ανόρυξη ερευνητικών γεωτρήσεων την κατασκευή φρακτών και υδατοδεξαµενών την κατασκευή κυβερνητικών υδατικών έργων για µεταφορά και διάθεση του νερού για σκοπούς άρδευσης και ύδρευσης την εισαγωγή και χρήση βελτιωµένων συστηµάτων άρδευσης την προώθηση της αφαλάτωσης τη χρήση ανακυκλωµένου νερού αστικών αποβλήτων για άρδευση γεωργικών καλλιεργειών και για εµπλουτισµό υπόγειων υδροφορέων Από τη διαθέσιµη ποσότητα νερού που µπορεί να αξιοποιηθεί στην Κύπρο το 70% χρησιµοποιείται για γεωργικούς σκοπούς, το 25% για ύδρευση και το υπόλοιπο για βιοµηχανικούς και περιβαλλοντικούς σκοπούς. Η αρδευόµενη καλλιεργήσιµη γη της Κύπρου αντιπροσωπεύει περίπου το 20% της γεωργικής γης. Το νερό που χρησιµοποιείται για γεωργικούς σκοπούς προέρχεται κυρίως από τα κυβερνητικά υδατικά έργα (φράγµατα, υδατοδεξαµενές, κυβερνητικές γεωτρήσεις) και ιδιωτικές πηγές. Η ποιότητα του νερού άρδευσης που προέρχεται από τα υδατικά έργα είναι αρκετά καλή σε αντίθεση µε το νερό που διαθέτουν οι γεωργοί (κυρίως στις παράλιες περιοχές) που λόγω υπεράντλησης και εντατικής γεωργίας, η ποιότητα του έχει υποβαθµιστεί σε σηµαντικό βαθµό λόγω εισχώρησης του θαλάσσιου νερού. Με την εισαγωγή των βελτιωµένων συστηµάτων άρδευσης, τα οποία καλύπτουν πέραν του 95% της αρδευόµενης γεωργικής γης, έχει επέλθει εξοικονόµηση νερού της τάξεως των εκατοµµυρίων κυβικών µέτρων το χρόνο. Λόγω της αυξανόµενης ζήτησης νερού και της πτωτικής τάσης της βροχόπτωσης οι διαθέσιµες ποσότητες νερού για ύδρευση και άρδευση δεν ήταν αρκετά ικανοποιητικές και σε συσχετισµό µε τις παρατεταµένες συνεχείς ανοµβρίες οδήγησαν την Κυπριακή ηµοκρατία στην ανάπτυξη µονάδων αφαλάτωσης για σκοπούς ύδρευσης επιλύνοντας το πρόβληµα της συνεχούς και απρόσκοπτης παροχής νερού στους καταναλωτές. Επιπρόσθετα η Κυπριακή Κυβέρνηση µε την πολιτική που εξάγγειλε όσον αφορά την επεξεργασία και χρήση του ανακυκλωµένου νερού για γεωργικούς σκοπούς, που προέρχεται από την επεξεργασία των αστικών λυµάτων, συνέβαλε σηµαντικά στη χρήση του και στη βελτίωση του ελλειµµατικού υδατικού ισοζυγίου εξοικονοµώντας νερό για υδρευτικούς και άλλους σκοπούς.

24 23 Λόγω της Τουρκικής κατοχής η καλή γεωργική γη περιορίστηκε σηµαντικά µε αποτέλεσµα την εντατική χρήση, την υπερεκµετάλλευση ορισµένων γόνιµων περιοχών που µε την ταυτόχρονη υπερβολική έµφαση που δόθηκε στον όγκο της παραγωγής οδήγησαν στην υπεράντληση και υποβάθµιση των φυσικών πόρων ιδιαίτερα του νερού και του εδάφους. Ως εκ τούτου η ποσότητα και η ποιότητα των υδάτινων πόρων επηρεάσθηκαν αρνητικά σε σηµαντικό βαθµό. Επιπρόσθετα η µη ορθολογιστική χρήση των λιπασµάτων στις περιοχές αυτές συνέτεινε στη µόλυνση των υπόγειων νερών από τα νιτρικά. Η προστασία των ευαίσθητων περιοχών από τη νιτρορύπανση είναι επιβεβληµένη σύµφωνα µε τις πρόνοιες της σχετικής οδηγίας 91/676/Ε.Κ. Μέσα στα πλαίσια αυτά επιβάλλεται να µειωθεί η ρύπανση των νερών που οφείλεται άµεσα ή έµµεσα σε νιτρικά γεωργικής προέλευσης. Προς τούτο η Κυπριακή ηµοκρατία έχει ψηφίσει τον Περί Ελέγχου της Ρύπανσης των Νερών και του Εδάφους Νόµο (Αρ.106(Ι)/2002) που είναι πλήρως εναρµονισµένος µε τον αντίστοιχο της Ε.Ε. Επιπρόσθετα έχει εγκριθεί ο Κώδικας Ορθής Γεωργικής Πρακτικής, το Πρόγραµµα ράσης και καθορίστηκαν οι Ευαίσθητες Περιοχές Έδαφος Πέραν από το σοβαρό πρόβληµα του νερού, η ύπαιθρος συνεχώς εγκαταλείπεται µε αποτέλεσµα παραδοσιακές δραστηριότητες των κατοίκων της να χρειάζεται να ενισχυθούν µε στόχο τη διατήρηση και αναβάθµιση της αειφορικής ανάπτυξης και ενίσχυσης του εισοδήµατος, όχι κατ ανάγκη µόνο από γεωργικές δραστηριότητες, µε ταυτόχρονη προστασία του περιβάλλοντος. Η εγκατάλειψη της γης και η εντατικοποίηση της παραγωγής είναι από τα κυριότερα περιβαλλοντικά προβλήµατα της υπαίθρου. Στις ορεινές και ηµιορεινές περιοχές λόγω εγκατάλειψης ο κίνδυνος διάβρωσης των εδαφών είναι αυξηµένος λόγω της βροχόπτωσης, των µεγάλων κλίσεων του εδάφους, του περιορισµένου βάθους, του µικρού ποσοστού της οργανικής ουσίας, της περιορισµένης βλάστησης, των πυρκαγιών, της εγκατάλειψης των καλλιεργειών ως και της περιορισµένης εφαρµογής µέτρων προστασίας του εδάφους (ξηρολιθιές, αναβαθµίδες κ.α.). Σηµειώνεται ότι το ποσοστό της οργανικής ουσίας στα εδάφη της Κύπρου βρίσκεται σε πολύ χαµηλά επίπεδα κυρίως λόγω του ξηροθερµικού κλίµατος και της περιορισµένης εδαφικής υγρασίας για µεγάλο χρονικό διάστηµα. Επίσης η συνεχής µονοκαλλιέργεια µε σιτηρά, που καταλαµβάνουν το 60% της γεωργικής γης, η ταυτόχρονη εγκατάλειψη της αγρανάπαυσης και το κάψιµο της ποκαλάµης συνέβαλαν στην µείωση της γονιµότητας και της οργανικής ουσίας του εδάφους. Στις ορεινές και ηµιορεινές περιοχές το ποσοστό της οργανικής ουσίας στο έδαφος κυµαίνεται από 1,0-1,5% ενώ στις πεδινές περιοχές τα επίπεδα είναι χαµηλότερα και κυµαίνονται από 0,5-1,0%. Τα λιπάσµατα που χρησιµοποιούνται στην Κύπρο είναι κατά κύριο λόγο εισαγόµενα. Οι ποσότητες των λιπασµάτων που εισάγονται σχετικά µε το φώσφορο και το κάλιο παραµένουν σχετικά σταθερές και κυµαίνονται στους 3500 και 2500 τόνους ετησίως αντίστοιχα. Οι ποσότητες του αζώτου παρουσιάζουν µεγάλες διακυµάνσεις ενώ τα τελευταία χρόνια παραµένουν σε χαµηλότερα επίπεδα από προηγούµενες χρονιές και κυµαίνονται περίπου στους τόνους ετησίως. Η χρήση της λάσπης που προέρχεται από τα επεξεργασµένα λύµατα αστικών αποβλήτων διέπεται από τον Περί Ελέγχου των Νερών και του Εδάφους Νόµο