ιπλωµατική Εργασία: Η ΧΡΗΣΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΡΑ ΙΟΣΥΧΝΙΚΗΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ (RFID) ΣΤΗΝ ΙΧΝΗΛΑΣΙΜΟΤΗΤΑ ΦΡΟΥΤΩΝ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ- ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΤΗΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ιπλωµατική Εργασία: Η ΧΡΗΣΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΡΑ ΙΟΣΥΧΝΙΚΗΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ (RFID) ΣΤΗΝ Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια: Λεµονιά Αµυγδάλου Α.Μ. 233/05/012 Τριµελής Επιτροπή: Ιωάννης Μίνης Αγάπιος Πλατής Βασίλης Ζεϊµπέκης Χίος, 2006

2 Ευχαριστώ πολύ τους επιβλέποντές µου κ. Ιωάννη Μίνη και κ. Βασίλειο Ζεϊµπέκη για την βοήθεια και τις γνώσεις που µου προσέφεραν, τόσο κατά την διάρκεια συγκέντρωσης του πληροφοριακού υλικού, όσο και στην συγγραφή της διπλωµατικής εργασίας. 2

3 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Περιβάλλον ιαχείρισης Τροφίµων και η Ανάγκη για Ιχνηλασιµότητα Σκοπός και Στόχοι Εργασίας Μεθοδολογία Υλοποίησης και οµή της Μελέτης ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ιαχείριση Φρούτων Βασικές Έννοιες της Ιχνηλασιµότητας Τα Οφέλη από την Ιχνηλασιµότητα Σύνοψη Κεφαλαίου ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΑΥΤΟΜΑΤΗΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Τεχνολογία Γραµµωτού Κώδικα (Barcode) Ταυτοποίηση Αγαθών (Προτυποποίηση EAN/UCC) Προτυποποίηση (UPC-EAN) Βασικά Μειονεκτήµατα του Γραµµωτού Κώδικα Τεχνολογία Ραδιοσυχνικής Αναγνώρισης (RFID) Περιγραφή της Τεχνολογίας RFID Κατηγοριοποίηση Τεχνολογίας RFID Ηλεκτρονικός Κώδικας Προϊόντος (EPC- Electronic Product Code) Εφαρµογές της Τεχνολογίας RFID Πλεονεκτήµατα του RFID σε Σχέση µε τον Γραµµωτό Κώδικα (barcode) Περιγραφή Υφιστάµενων Συστηµάτων Ιχνηλασιµότητας Σύνοψη Κεφαλαίου ΙΧΝΗΛΑΣΙΜΟΤΗΤΑ ΞΗΡΩΝ ΣΥΚΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥ.ΚΙ.ΚΗ Υπόβαθρο: Περιγραφή ιαδικασιών Εντός και Εκτός του Συνεταιρισµού Περιγραφή ιαδικασιών ιαδικασίες Εντός ΣΥ.ΚΙ.ΚΗ ιαδικασίες Εκτός ΣΥ.ΚΙ.ΚΗ ( ίκτυο ιανοµής) Αξιολόγηση ιαδικασιών Καταγραφή των Αδυναµιών Απαιτήσεις της ΣΥ.ΚΙ.ΚΗ για Ιχνηλασιµότητα σε Πραγµατικό Χρόνο Πληροφοριακές Απαιτήσεις της ΣΥ.ΚΙ.ΚΗ Σύνοψη Κεφαλαίου ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΙΧΝΗΛΑΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΜΕΣΩ ΙΑ ΙΚΤΥΟΥ Σχεδιασµός Συστήµατος Ιχνηλασιµότητας Εννοιολογικός Σχεδιασµός του Προτεινόµενου Συστήµατος οµή της Βάσης εδοµένων του Συστήµατος Τοπολογία και Αρχιτεκτονική του Προτεινόµενου Συστήµατος Ιστοσελίδα ιαδικασίες Χρηστών Πληροφοριακού Συστήµατος ιαχείρισης Ιχνηλασιµότητας Μέσω ιαδικτύου Σύνοψη Κεφαλαίου ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ Σύνοψη τις Εργασίας Προτάσεις προς την Επιχείρηση για την Υιοθέτηση του Προτεινόµενου Πληροφοριακού Συστήµατος Συµπεράσµατα ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ...78 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α. ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ...78 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β. ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ

4 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Το Περιβάλλον ιαχείρισης Τροφίµων και η Ανάγκη για Ιχνηλασιµότητα Την τελευταία δεκαετία, σηµαντικές κρίσεις στον τοµέα των τροφίµων, όπως η ασθένεια της σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας και η χρήση διοξινών, έχουν εγείρει αµφιβολίες στους καταναλωτές µε επακόλουθο την έλλειψη εµπιστοσύνης στην ποιότητα και αξιοπιστία των προϊόντων. Κατά συνέπεια, οι πωλήσεις σε ορισµένα είδη υποχωρούν δραµατικά, υπογραµµίζοντας πόσο ευάλωτη είναι η βιοµηχανία τροφίµων στα θέµατα ποιότητας και πόσο η φτωχή ποιότητα επηρεάζει τόσο την υγεία των καταναλωτών, όσο και την κερδοφορία των επιχειρήσεων (Jansen et al., 2003). Η Ευρωπαϊκή Ένωση, θέλοντας να προστατεύσει τόσο τους καταναλωτές της, όσο και την ευρωπαϊκή βιοµηχανία τροφίµων, προχώρησε στην θεσµοθέτηση µιας ειδικής αρχής (European Food Safety Association), που θα απασχολείται αποκλειστικά µε το θέµα της ασφάλειας των τροφίµων, ενώ παράλληλα εισήγε µια σειρά από σχετικές νοµοθετικές ρυθµίσεις, κυριότερη από τις οποίες είναι ο νέος κανονισµός τροφίµων (178/2002). Ο κανονισµός αυτός, µεταξύ των άλλων διατάξεων, υποχρεώνει όλες τις επιχειρήσεις που ασχολούνται µε την παραγωγή, εισαγωγή από τρίτες χώρες, συσκευασία, αποθήκευση, µεταφορά και διάθεση των τροφίµων και συναφών προϊόντων, να διαθέτουν από 1/1/2005 συστήµατα ιχνηλασιµότητας, η λειτουργικότητα των οποίων θα ελέγχεται από τους αρµόδιους κρατικούς φορείς, ενώ σχετικές πληροφορίες θα πρέπει να δίνονται στους πελάτες, καταναλωτές, αρµόδιους ελεγκτές, κλπ.(βλ. Παράρτηµα Α. Νοµοθεσία). Οι βιοµηχανίες τροφίµων παρακολουθούν µε έντονο ενδιαφέρων, αλλά και κάποια ανησυχία, τις παραπάνω εξελίξεις και σχεδιάζουν τις κινήσεις τους, χρησιµοποιώντας τα δύο βασικά όπλα που έχουν στην διάθεση τους: τα συστήµατα ποιότητας και τα ολοκληρωµένα συστήµατα ιχνηλασιµότητας. Το θέµα των συστηµάτων ποιότητας είναι αρκετά ξεκαθαρισµένο και οι περισσότερες επιχειρήσεις έχουν ήδη κάνει σηµαντικά βήµατα µε την εισαγωγή κατάλληλων διαδικασιών (ISO, HACCP). Υπάρχει, όµως, αρκετή σύγχυση γύρω από τα ολοκληρωµένα συστήµατα ιχνηλασιµότητας και τις επιπτώσεις τους στην εφοδιαστική αλυσίδα των τροφίµων. Έχουν ήδη εκφρασθεί διάφορες, πιθανόν 4

5 ακραίες, απόψεις, όπως ότι η ιχνηλασιµότητα θα αποτελέσει σύντοµα την άδεια λειτουργίας των επιχειρήσεων, ότι θα επιφέρει το νέο τοπίο στην εφοδιαστική αλυσίδα, κλπ. Στην πραγµατικότητα, ένα σύστηµα ιχνηλασιµότητας είναι ένα ολοκληρωµένο σύστηµα κωδικοποίησης και ταυτοποίησης. Βασικός στόχος ενός τέτοιου συστήµατος είναι η δηµιουργία µιας δυναµικής ταυτότητας για κάθε προϊόν, σε κάθε στάδιο της εφοδιαστικής αλυσίδας (από το χωράφι µέχρι το πιάτο). Η ταυτότητα αυτή πρέπει να συνοδεύεται από πληροφορίες για το ιστορικό του προϊόντος και των συστατικών του, καθ όλα τα στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας. Τα συστήµατα ιχνηλασιµότητας έχουν τρεις βασικούς σκοπούς: Περιέχουν τις απαιτούµενες πληροφορίες για τον καλύτερο έλεγχο των διαδικασιών εντός τις επιχείρησης, για τους πελάτες και για τους εξωτερικούς ελεγκτικούς φορείς. Βοηθούν στη διαχείριση περιπτώσεων κρίσεων (εντοπισµός του προβλήµατος, εντοπισµός ελαττωµατικών παρτίδων, απόσυρση ελαττωµατικών παρτίδων, κλπ) Υποστηρίζουν την τεκµηρίωση (ανά πάσα στιγµή) των ισχυρισµών της επιχείρησης για τις ιδιότητες των προϊόντων της (π.χ. ποιότητα, προέλευση, µη ύπαρξη γενετικών τροποποιηµένων συστατικών, κ.ο.κ.). 1.2 Σκοπός και Στόχοι Εργασίας Σκοπός της εργασίας είναι η ανάλυση της υφιστάµενης κατάστασης στην διαχείριση φρούτων και η ανάπτυξη ενός συστήµατος ιχνηλασιµότητας που θα ενοποιεί την πρωτογενή παραγωγή µε την µεταποίηση & τυποποίηση και το οποίο θα αξιοποιεί την τεχνολογία ραδιοσυχνικής αναγνώρισης (RFID) για την συλλογή και µετάδοση δεδοµένων. Πιο συγκεκριµένα στόχος της εργασίας είναι: Η ανάλυση της υφιστάµενης κατάστασης στην εφοδιαστική αλυσίδα των φρούτων. Η περιγραφή των υφιστάµενων τεχνολογιών που χρησιµοποιούνται για τον σχεδιασµό ενός συστήµατος ιχνηλασιµότητας. Ο σχεδιασµός ενός συστήµατος ιχνηλασιµότητας στον συνεταιρισµό ΣΥ.ΚΙ.ΚΗ (µελέτη περίπτωσης), δηλαδή η καταγραφή των αδυναµιών 5

6 και των απαιτήσεων του συνεταιρισµού για ιχνηλασιµότητα σε πραγµατικό χρόνο. Το προτεινόµενο σύστηµα ιχνηλασιµότητας έχει ως σκοπό α) την δηµιουργία µιας κοινής βάσης δεδοµένων που θα αποθηκεύει πληροφορίες για το προϊόν από όλα τα στάδια επεξεργασίας του, και β) την σύνδεση της βάσης δεδοµένων µε την ιστοσελίδα της εταιρείας, στην οποία πρόσβαση θα έχουν όλοι οι ενδιαφερόµενοι του συστήµατος οι οποίοι θα έχουν την δυνατότητα να αντλήσουν πληροφορίες για τα προϊόντα που προµηθεύονται. 1.3 Μεθοδολογία Υλοποίησης και οµή της Μελέτης Η υλοποίηση της µελέτης είναι βασισµένη σε πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν από την ερευνητική οµάδα του εργαστηρίου Συστηµάτων Σχεδιασµού Παραγωγής και Λειτουργιών, και από την εκτενή επισκόπηση της βιβλιογραφίας σε θέµατα που αφορούν τις τεχνολογίες αυτόµατης αναγνώρισης προϊόντων. Η δοµή της εργασίας έχει ως εξής: Στο δεύτερο κεφάλαιο περιγράφεται η υφιστάµενη κατάσταση στην ιχνηλασιµότητα φρούτων καθώς και τα οφέλη της ιχνηλασιµότητας. Το τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται στις τεχνολογίες αυτόµατης αναγνώρισης προϊόντων. Στο κεφάλαιο αναλύονται οι τεχνολογίες γραµµωτού κώδικα (Barcode), ραδιοσυχνικής αναγνώρισης (RFID), καθώς και κάποια υφιστάµενα συστηµάτα ιχνηλασιµότητας προϊόντων. Στο κεφάλαιο τέσσερα αναφέρονται οι απαιτήσεις ιχνηλασιµότητας ξυρών σύκων στον συνεταιρισµό ΣΥ.ΚΙ.ΚΗ. Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται µια περιγραφή των διαδικασιών εντός και εκτός του συνεταιρισµού και καταγραφή των απαιτήσεων για ιχνηλασιµότητα σε πραγµατικό χρόνο. Στο κεφάλαιο πέντε αναλύεται ο εννοιολογικός σχεδιασµός του προτεινόµενου συστήµατος ιχνηλασιµότητας σε όλα τα στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας, εντός και εκτός του συνεταιρισµού. Στο κεφάλαιο έξι περιγράφονται η λειτουργία του υποσυστήµατος ιχνηλασιµότητας µέσω διαδικτυακού τόπου. Το κεφάλαιο αυτό επικεντρώνεται στον σχεδιασµό, την ανάπτυξη και υλοποίηση της ιστοσελίδας της ΣΥ.ΚΙ.ΚΗ και την σύνδεσή της µε την βάση δεδοµένων. 6

7 Τέλος στο κεφάλαιο επτά περιλαµβάνονται τα συµπεράσµατα που προκύπτουν και προτάσεις προς τον συνεταιρισµό για την υιοθέτηση του προτεινόµενου πληροφοριακού συστήµατος. 7

8 2. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΙΧΝΗΛΑΣΙΜΟΤΗΤΑ ΦΡΟΥΤΩΝ Η διαχείριση των φρούτων θεωρείται ένας από τους πιο σηµαντικούς τοµείς την εφοδιαστικής αλυσίδας των αγροτικών προϊόντων, λόγο του ότι τα πρώτα αλλοιώνονται µε γρήγορους ρυθµούς µη επιτρέποντας λανθασµένους χειρισµούς και διαδικασίες. Στο κεφάλαιο αυτό θα αναλύσουµε την υφιστάµενη κατάσταση της διαχείρισης των φρούτων καθώς επίσης και την σηµασία της ιχνηλασιµότητας καθ όλα τα στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας τους. 2.1 ιαχείριση Φρούτων Σε µια τυπική αλυσίδα φρούτων, τα προϊόντα παράγονται σε διάφορα µέρη του κόσµου και αφού περάσουν από κάποια στάδια logistics, το προϊόν φτάνει στον τελικό πελάτη. Οι διαδικασίες αυτές είναι η συλλογή & κατηγοροποίηση, η τυποποίηση, η διανοµή (χονδρέµπορος, λιανέµπορος), καθώς επίσης και η διαχείριση κρίσεων σε περιπτώσεις αλλοίωσης των φρούτων. Παρακάτω µπορούµε να δούµε σε γράφηµα µια τυπική αλυσίδα φρούτων. Αγρότης Παραγωγός Συλλογή & Κατηγοριοποίηση Τυποποίηση Κανάλια ιανοµής Χονδρέµπορος Λιανέµπορος Καταναλωτής Ανάκληση Σχήµα 2.1: Γραφική αναπαράσταση της εφοδιαστικής αλυσίδας των φρούτων 8

9 ιαδικασίες συλλογής και κατηγοριοποίησης: Η συλλογή της σοδειάς γίνεται από τον παραγωγό σταδιακά αποθηκεύοντας την σε ψυκτικούς θαλάµους συντήρησης. Στο στάδιο αυτό τα προϊόντα κατηγοριοποιούνται ανάλογα µε την ποιότητα και το βαθµό ωρίµανσης του. Στην συνέχεια ο παραγωγός διαπραγµατεύεται µε τους έµπορους, τους συσκευαστές και τους επεξεργαστές, οι οποίοι αποτελούν το δεύτερο επίπεδο της εφοδιαστικής αλυσίδας των φρούτων. Στο ίδιο στάδιο εντάσσονται και οι συναλλαγές των αγροτών µε τους χονδρέµπορους και λιανέµπορους. ιαδικασίες αποθήκευσης: Αφού τα φρούτα περάσουν από τον ποιοτικό έλεγχο που γίνεται στις εγκαταστάσεις του συνεταιρισµού, αποθηκεύονται έως ότου γίνει η πώληση τους (οι υπεύθυνοι του συνεταιρισµού θα αναλάβουν την προώθηση, την τυποποίηση και τα logistics των προϊόντων). Τα προϊόντα πρέπει να είναι πάντα σε παλέτες για λόγους υγιεινής και ασφάλειας. Η διαχείριση της αποθήκης διέπεται από την διαδικασία FIFO (First In First Out), για να µειώνονται οι χρόνοι παραµονής στο ψυγείο. ιαδικασίες τυποποίησης: Με την τυποποίηση προσπαθούµε να µειώσουµε τις απώλειες των ούτως ή άλλως ευαίσθητων προϊόντων. Η φθορά αυτή συνεπάγεται άµεση απώλεια όλης της αξίας του φορτίου. Σε ορισµένες κατηγορίες φρούτων, λαχανικών και εσπεριδοειδών, έχει προχωρήσει η τυποποίηση σε εξαιρετικό βαθµό στην Ελλάδα. Ορισµένοι ειδικοί χώροι µαναβικής, χονδρέµποροι και λιανέµποροι, έχουν εγκαταστήσει συστήµατα διαχείρισης ποιότητας (ISO 9000), περιβαλλοντικής διαχειρίσεως (ISO 14000) και ασφαλείας τροφίµων (HACCP). Κανάλια διανοµής: Η διαλογή (picking), η κατηγοριοποίηση και η τυποποίηση πραγµατοποιούνται σε µικρό χρονικό διάστηµα, µέσα σε ψυκτικούς θαλάµους. Στη συνέχεια, γίνεται η φόρτωση των προϊόντων σε φορτηγά και προώθηση τους προς τις κεντρικές αγορές των αστικών περιοχών ή σε µεγάλες αποθήκες. Βασικό µέσο µεταφοράς οπωρολαχανικών, φρούτων και εσπεριδοειδών είναι τα οχήµατα, τα οποία κυριαρχούν έναντι των πλοίων, των αεροπλάνων και του σιδηροδρόµου. Ένα από τα σηµαντικότερα θέµατα στη διαχείριση τόσο στα εισαγόµενα, όσο και στα εγχώρια αγροτικά προϊόντα, είναι η διατήρηση σταθερής θερµοκρασίας σε 9

10 όλα τα στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας έως την αρχική αποθήκευση σε θάλαµο ωρίµανσης και εν συνεχεία στη συντήρηση. Χονδρέµπορος: Έµποροι αλλά και επιχειρηµατίες µαζικής εστίασης προµηθεύονται από τους χονδρεµπόρους. Οι τιµές διαµορφώνονται ανάλογα µε το προϊόν, την εποχή, τη ζήτηση, το βαθµό ωρίµανσης, καθώς και την κατάσταση της αγοράς σε άλλες χώρες. Βασικό κριτήριο είναι η ποιότητα του προϊόντος. Όπως αναφέρεται και στο σχετικό νοµοσχέδιο τα οπωρολαχανικά και τα φρούτα πρέπει να λαµβάνουν χαρακτηρισµό κατηγορίας και αναλόγως να διατίθενται προς πώληση. Λιανέµπορος: Πρέπει να σηµειωθεί ότι τα τελευταία χρόνια οι λιανέµποροί αγροτικών προϊόντων αυξάνουν το µερίδιο στην αγορά επειδή προσέχουν την ποιότητα και την εµφάνιση των προϊόντων τους. ιαδικασίες ανάκλησης σε περιπτώσεις αλλοίωσης των φορτίων: Σε περίπτωση που δηµιουργηθεί κάποιο πρόβληµα π.χ. αλλοίωσης των φρούτων γίνεται ανάκληση όλης της παρτίδας δηµιουργώντας πολύπολοκα προβλήµατα. Για το λόγο αυτό χρειάζεται η εφαρµογή ενός συστήµατος που να παρέχει πλήρη ιχνηλασιµότητα των φρούτων για να µπορεί να γίνει ανάκληση συγκεκριµένων συσκευασιών σε περίπτωση που σε κάποια παρτίδα φρούτων ανιχνευτούν ποσότητες αλλοιωµένων φρούτων. Η ανάκληση πρέπει να γίνεται µε µεγάλη ακρίβεια, χωρίς καθυστέρηση διασφαλίζοντας έτσι την προστασία της δηµοσίας υγείας. 2.2 Βασικές Έννοιες της Ιχνηλασιµότητας Η έννοια της ιχνηλασιµότητας δεν αποτελεί κάτι νέο, αφού εδώ και αρκετά χρόνια εφαρµόζεται από ένα µεγάλο αριθµό επιχειρήσεων. Για αυτό το λόγο και για την καλύτερη κατανόηση της λειτουργίας της ιχνηλασίας µέσα στην εφοδιαστική αλυσίδα κρίνεται απαραίτητο να παρατεθούν ορισµοί που όχι µόνο αφορούν, αλλά και σχετίζονται µε τον όρο της ιχνηλασιµότητας. Σύµφωνα µε τον οργανισµό ΕAN.UCC ως ιχνηλασιµότητα ή ανιχνευσιµότητα (traceability), προσδιορίζεται η δυνατότητα ιχνηλασίας και παρακολούθησης τροφίµων, ζωοτροφών ή ζώντων ζώων που χρησιµοποιούνται για την παραγωγή τροφίµων ή ουσιών που πρόκειται να ενσωµατωθούν σε τρόφιµα ή σε ζωοτροφές σε όλα τα στάδια της παραγωγής, µεταποίησης, διανοµής και πώλησης τους. Ιχνηλασιµότητα είναι, δηλαδή, η ικανότητα παρακολούθησης της κίνησης µιας 10

11 πρώτης ύλης ή ενός τροφίµου διαµέσου προκαθορισµένων σταδίων παραγωγής, επεξεργασίας και προώθησης. Το πρότυπο ISO 9001:2000 αναφέρει ως ιχνηλασιµότητα τη δυνατότητα ανεύρεσης της ιστορίας, της εφαρµογής και της τοποθεσίας του αντικειµένου που βρίσκεται υπό εξέταση. Ενώ, σύµφωνα µε την επιτροπή του Codex Alimentarius, ιχνηλασιµότητα ορίζεται η ικανότητα ανίχνευσης του ιστορικού, της εφαρµογής και του εντοπισµού µιας ουσίας µε τη βοήθεια καταγεγραµµένων στοιχείων. Στην συνέχεια περιγράφονται κάποιες έννοιες που έχουν να κάνουν µε την ιχνηλασιµότητα των φρούτων. Προϊόν (item) είναι οτιδήποτε προκύπτει από µια διαδικασία επεξεργασίας, περιλαµβανοµένης και της συσκευασίας των υλικών. Εφοδιαστική αλυσίδα (supply chain) είναι η αλυσίδα που αποτελείται από τους γεωργούς που παράγουν τα φρούτα και είναι µέλη ενός συνεταιρισµού, (συµπεριλαµβανοµένων όσων συµµετέχουν από την παραλαβή των φρούτων στις περιφερειακές αποθήκες µέχρι την τελική συσκευασία του και αποθήκευση τους στους αποθηκευτικούς χώρους του συνεταιρισµού), εισαγωγείς, µεσάζοντες, διανοµείς, δηµόσιες και ιδιωτικές επιχειρήσεις τροφοδοσίας. Πρόκειται για µια σειρά σταδίων και διαδικασιών που περιλαµβάνουν την παραγωγή, την επεξεργασία, τη διαλογή, τυποποίηση, τη συσκευασία, την προώθηση, την αποθήκευση και τη διαχείριση των φρούτων από την πρωταρχική παραγωγή µέχρι την κατανάλωση αυτών. Παρτίδα (batch/lot) είναι ένα σύνολο µονάδων ενός προϊόντος, οι οποίες έχουν παραχθεί, επεξεργαστεί ή συσκευαστεί κάτω από πανοµοιότυπες συνθήκες. Με τον όρο τόπος είναι δυνατό να γίνεται αναφορά σε τόπο παραγωγής, επεξεργασίας, αποθήκευσης ή πώλησης ενός αγαθού. 11

12 2.3 Τα Οφέλη από την Ιχνηλασιµότητα Τα πιο σηµαντικά οφέλη της ιχνηλασιµότητας παρουσιάζονται στη συνέχεια: ιαφοροποίηση του τελικού προϊόντος και αύξηση πιθανοτήτων εξαγωγών σε αγορές του εξωτερικού. Ταυτόχρονα, βελτιώνεται η ποιότητα του προϊόντος και κατ επέκταση µεγιστοποιούνται τα κέρδη της επιχείρησης. Μειώνεται η πιθανότητα του κινδύνου και απωλειών από προβληµατικά προϊόντα, Οι ανακλήσεις των προβληµατικών προϊόντων γίνονται ταχύτερα και πιο αποδοτικά, Αυξάνεται η ποιότητα και η ασφάλεια των προϊόντων. Εφαρµόζεται ολοκληρωµένη διαχείριση της ποιότητας, γίνονται έλεγχοι για την ασφάλεια του προϊόντος, αποφεύγεται η παραποίηση και η πλαστογράφηση και γίνονται διορθωτικές ενέργειες ανάκλησης και απόσυρσης του προϊόντος. Αύξηση της διαφάνειας της αλυσίδας παραγωγής, Βελτιστοποίηση έλεγχου της εφοδιαστικής αλυσίδας, τόσο στο ανιόν - upstream όσο και στο κατιόν - downstream τµήµα της. ιενεργούνται πιο αποτελεσµατικά άλλες λειτουργίες στην επιχείρηση, όπως για παράδειγµα η διαχείριση των αποθεµάτων, η διαδικασία παραλαβής και παράδοσης προϊόντων, η µεταφορά και η διανοµή. Η συγκέντρωση των απαραίτητων πληροφοριών υποστηρίζει την ευκολότερη, γρηγορότερη και αποτελεσµατικότερη εκτέλεση εργασιών µέσα στην επιχείρηση. Τα οφέλη της ιχνηλασιµότητας αυξάνονται καθώς αυξάνεται ο συντονισµός των διεργασιών κατά µήκος της εφοδιαστικής αλυσίδας, Μέσω της ιχνηλασιµότητας είναι δυνατή η καταγραφή µη ανιχνεύσιµων χαρακτηριστικών των προϊόντων, όπως η παραγωγή υπό διαδικασίες φιλικές προς το περιβάλλον, Η µεγιστοποίηση της τιµής του παραγόµενου προϊόντος και η βελτίωση των χαρακτηριστικών του, Προστασία του καταναλωτικού κοινού, 12

13 Αύξηση κατά το µέγιστο βαθµό της εµπιστοσύνης του καταναλωτικού κοινού απέναντι στο προϊόν, αφού µε την ιχνηλασιµότητα επιτυγχάνεται η καταγραφή της ιστορίας του προϊόντος, Προάσπιση της δηµόσιας υγείας, Κοινωνικά οφέλη: µείωση του ποσοστού του πληθυσµού που καταναλώνει ακατάλληλα τρόφιµα, ελαχιστοποίηση των ατόµων που νοσούν εξαιτίας ακατάλληλων τροφίµων και κατ επέκταση µείωση του κόστους ιατροφαρµακευτικής περίθαλψης. Για την εφαρµογή ενός συστήµατος ιχνηλασιµότητας είναι αναγκαία η χρήση κοινών αποδεκτών προτύπων, τα οποία περιγράφονται στην επόµενη ενότητα. 2.4 Σύνοψη Κεφαλαίου Στο κεφάλαιο αυτό έγινε µια περιγραφή της υφιστάµενης κατάστασης στην ιχνηλασιµότητα των φρούτων. Στην συνέχεια έγινε αναφορά σε βασικές έννοιες, στα οφέλη της ιχνηλασιµότητας και στην ανάγκη για χρήση κοινών αποδεκτών προτύπων ταυτοποίησης. Στο επόµενο κεφάλαιο γίνεται αναφορά σε τεχνολογίες αυτόµατης αναγνώρισης προϊόντων που βοηθούν στη δηµιουργία ενός συστήµατος ιχνηλασιµότητας και σε υφιστάµενα συστήµατα ιχνηλασιµότητας. 13

14 3. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΑΥΤΟΜΑΤΗΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Στις επόµενες ενότητες παρουσιάζονται οι τεχνολογίες γραµµωτού κώδικα (Barcode) καθώς επίσης και ραδιοσυχνικής αναγνώρισης (RFID). Για κάθε τεχνολογία αναλύεται ο τρόπος λειτουργίας της και τα βασικά χαρακτηριστικά της. 3.1 Τεχνολογία Γραµµωτού Κώδικα (Barcode) Ο γραµµωτός κώδικας είναι µια µέθοδος αυτοµατοποιηµένης συλλογής δεδοµένων (Automatic Data Capture Technologies). Είναι τυποποιηµένα σύµβολα, ένα είδος αλφαβήτου, που απεικονίζουν µια συγκεκριµένη πληροφορία (π.χ. τον κωδικό ενός προϊόντος), µε συνδυασµούς από γραµµές διαφορετικού πλάτους και "είδους" ("σκοτεινές" και "φωτεινές"), "διαβάζονται" δε από µηχανήµατα ηλεκτρονικής οπτικής ανάγνωσης (scanners). Είναι ένας τρόπος γρήγορης, ακριβούς και αποτελεσµατικής συγκέντρωσης πληροφοριών, αποθήκευσης και ανάγνωσης σε έναν υπολογιστή. Υπάρχουν, φυσικά, και άλλες µέθοδοι συλλογής δεδοµένων. Η είσοδος δεδοµένων από το πληκτρολόγιο, η µαγνητική καταγραφή, και η οπτική αναγνώριση χαρακτήρων (OCR) είναι τρεις εναλλακτικές λύσεις του γραµµωτού κώδικα. Κάθε µια από αυτές τις µεθόδους έχει πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα. Η εισαγωγή δεδοµένων από το πληκτρολόγιο, παραδείγµατος χάριν, βασίζεται στον χειριστή που εισάγει µε το χέρι τα δεδοµένα στον υπολογιστή. Είναι µια αργή µέθοδος και εξαιρετικά επιρρεπής σε ανθρώπινο λάθος. Μαγνητική καταγραφή συναντάται σε πιστωτικές κάρτες και σε κάρτες ανάληψης µετρητών, είναι όµως πολύ ακριβό µέσο και ευπαθές σε ζηµιές. Η οπτική αναγνώριση χαρακτηριστικών (OCR) αναφέρεται σε µια µέθοδο που εκτυπώνει αλφαβητικούς και αριθµητικούς χαρακτήρες έτσι ώστε να µπορούν να διαβαστούν από µηχανές ανίχνευσης και από ανθρώπους. Οι χαρακτήρες της OCR δεν είναι "κάθετα πλεονάζοντες", έτσι η φυσική πράξη της ανάγνωσής τους είναι δυσκολότερη από την ανάγνωση ενός γραµµωτού κώδικα. Επιπλέον, η ποιότητα της OCR καθιστά τα λάθη πολύ συχνό φαινόµενο. Συγκριτικά, ο γραµµωτός κώδικας χρησιµοποιεί µια πιο αξιόπιστη τεχνολογία που είναι ευκολότερη, γρηγορότερη, και λιγότερο ακριβή για να χρησιµοποιηθεί. Ο γραµµωτός κώδικας - barcode ανήκει σε ένα τύπο τεχνολογίας που είναι γνωστότερος σαν: 14

15 οπτική ανάγνωση ή καταχώρηση στοιχείων χωρίς πληκτρολόγιο. Το όχηµα (µέσο) που στην πραγµατικότητα περιέχει τα δεδοµένα που συλλέγονται είναι ο ίδιος ο γραµµωτός κώδικας. Ένας γραµµωτός κώδικας (barcode) είναι µια σειρά µαύρων γραµµών και διαστηµάτων που χρησιµοποιούνται για να αντιπροσωπεύσουν γράµµατα ή/ και αριθµούς. Για την ρύθµιση αυτών των γραµµών και διαστηµάτων ακολουθούνται αυστηροί κανόνες, οι οποίοι καθορίζονται από την ειδική "γλώσσα" του γραµµωτού κώδικα που χρησιµοποιείται. Ένας τυπικός γραµµωτός κώδικας παρουσιάζεται στο παρακάτω Σχήµα (3.1.) Σχήµα 3.1: Ένας τυπικός γραµµωτός κώδικας Για να αποκωδικοποιηθούν οι πληροφορίες που περιέχονται σε ένα γραµµωτό κώδικα, ένα µικρό στίγµα φωτός περνάει πάνω από τις γραµµές και τα διαστήµατα µέσω µιας συσκευής ανίχνευσης. Αυτός ο ανιχνευτής γραµµωτού κώδικα µπορεί να είναι µια φορητή ράβδος, µια σταθερή συσκευή ακτινών, ή µια κινούµενη συσκευή ακτινών. Ο γραµµωτός κώδικας στη συνέχεια θα αντικατοπτρίσει το στίγµα του φωτός πίσω στον ανιχνευτή µε διαφορετικές ποσότητες. ηλαδή οι σκοτεινές γραµµές του γραµµωτού κώδικα θα αντικατοπτρίσουν λίγο φως πίσω στον ανιχνευτή, ενώ τα άσπρα διαστήµατα θα αντικατοπτρίσουν πολύ περισσότερο φως. Αυτές οι διαφορές στην αντανάκλαση µεταφράζονται σε ηλεκτρικά σήµατα µέσα στην µηχανή ανίχνευσης. Τα σήµατα µετατρέπονται σε δυαδικές µονάδες και µηδενικά που χρησιµοποιούνται µε διάφορους συνδυασµούς για να αντιπροσωπεύσουν τους συγκεκριµένους αριθµούς και γράµµατα. Ένας φορητός ανιχνευτής µπορεί τυπικά να εισαγάγει τα δεδοµένα στον υπολογιστή µε ποσοστό περίπου τεσσάρων έως έξι χαρακτήρων ανά δευτερόλεπτο. Η συλλογή των δεδοµένων µε την ανίχνευση του γραµµωτού κώδικα µπορεί να γίνει πολύ γρήγορα και µε ελάχιστη πιθανότητα λάθους επειδή τα δεδοµένα συλλέγονται, µεταφράζονται, και αποθηκεύονται ηλεκτρονικά. 15

16 3.2 Ταυτοποίηση Αγαθών (Προτυποποίηση EAN/UCC) Ένας από τους οργανισµούς που διασφαλίζουν την ταυτοποίηση των αγαθών ή των υπηρεσιών σε οποιαδήποτε εφοδιαστική αλυσίδα και αντιπροσωπεύεται σε 98 χώρες µεταξύ των οποίων και η Ελλάδα είναι ο European Article Number International and Unifirm Code Council (EAN/UCC). Ο οργανισµός αυτόςπροάγει ένα σύνολο προτύπων που διευκολύνει τις επιχειρησιακές συναλλαγές και τις διαδικασίες του ηλεκτρονικού εµπορίου σε διεθνές επίπεδο, έχοντας ως σκοπό την αποτελεσµατικότερη διαχείριση της εφοδιαστικής αλυσίδας, τη µείωση του κόστους και την αύξηση της προστιθέµενης αξίας των προϊόντων. Ο σκοπός του οργανισµού ήταν η ανάπτυξη ενός ευρωπαϊκού συστήµατος σήµανσης και κωδικοποίησης, στα πρότυπα της αµερικάνικης καθολικής κωδικοποίησης των προϊόντων, Universal Product Code (UPC). Η θεµελιώδης αρχή στην οποία βασίστηκε είναι η σαφής αρίθµηση που χρησιµοποιείται για την ταυτοποίηση των αγαθών. Το συγκεκριµένο σύστηµα µπορεί να εφαρµοστεί επιτυχώς σε οποιοδήποτε σηµείο της παραγωγικής διαδικασίας και της διανοµής των προϊόντων. Όλα αυτά γίνονται µε τη χρήση γραµµωτού κώδικα (barcode), µοναδικού για κάθε προϊόν, που συνοδεύει και ταυτοποιεί το αγαθό το οποίο ακολουθεί. Πρέπει να επισηµανθεί πως ο µεταφορέας των δεδοµένων στην πραγµατικότητα είναι µια σειρά αριθµών που παραπέµπει στις ζητούµενες πληροφορίες. Ο συγκεκριµένος κωδικός αναγνωρίζεται όχι µόνο τοπικά αλλά και παγκοσµίως και επιτρέπει σε ένα προϊόν να φέρει επιπρόσθετες πληροφορίες που θα αφορούν την παρτίδα. Το µεγάλο πλεονέκτηµα του συγκεκριµένου προτύπου είναι ότι όλοι οι χρήστες αυτού ακολουθούν προσυµφωνηµένους κανόνες, οι κωδικοποιηµένοι αριθµοί είναι παγκοσµίως µοναδικοί και αποφεύγονται ενδεχόµενες αποµιµήσεις, συγχύσεις και παρερµηνείες. Παρακάτω γίνεται µια σύντοµη περιγραφή µερικών προτύπων: Αναγνώριση τοποθεσιών Global Location Number Η µοναδική διαδικασία της αναγνώρισης των τοποθεσιών εξασφαλίζεται µέσω του Global Location Number (GLN), που είναι ένας αριθµός που αντιστοιχεί σε αναγνώριση φυσικών τοποθεσιών, όπως αποθήκες, σηµεία φόρτωσης - εκφόρτωσης, εργοστάσια κ.τ.λ. Οι πιο συνηθισµένες πληροφορίες που προσαρτώνται σε ένα GLN 16

17 είναι η χώρα, η γεωγραφική περιοχή, η ταχυδροµική διεύθυνση, ο κωδικός πιστοποίησης, ο κωδικός του συσκευαστή, το όνοµα επικοινωνίας και η θέση. Στο GLN µπορούν να προσαρτηθούν πληροφορίες που απαντούν σε ερωτήµατα όπως αναφέρονται στον παρακάτω Πίνακα. Πίνακας 3.1: Πληροφορίες που µπορούν αν προσαρτηθούν στο GLN ( ) Ερωτήσεις Που κατασκευάστηκαν τα προϊόντα Που αποθηκεύτηκαν Που µεταφέρθηκαν Χώρα Απαντήσεις Γεωγραφική διεύθυνση Ταχυδροµική διεύθυνση Ποιος τα µετέφερε Ποιος είχε τα προϊόντα Ποιος ήταν ο προµηθευτής της πρώτης ύλης που χρησιµοποιήθηκε; Στοιχεία επικοινωνίας Κωδικός συσκευαστή Κωδικός προµηθευτή Αναγνώριση προϊόντος Global Trade Item Number Κάθε εµπορεύσιµο προϊόν, προσδιορίζεται από ένα παγκόσµιο και µοναδικό EAN.UCC αριθµό, γνωστό ως Global Trade Item Number (GTIN), που δεν περιέχει καµία πληροφορία σχετικά µε το αγαθό, αλλά είναι ένας παγκοσµίως µοναδικός και σαφώς προσδιορισµένος αριθµός ταυτοποίησης. Ο αριθµός αυτός χρησιµοποιείται ως µέσο πρόσβασης για µια βάση δεδοµένων. Επιπρόσθετες πληροφορίες που αφορούν τον αριθµό παρτίδας, το βάρος και την ηµεροµηνία λήξης του προϊόντος είναι δυνατό να εισαχθούν στον αριθµό. Οι πληροφορίες που µπορούν να προσαρτηθούν στο GTIN φαίνονται στον πίνακα που ακολουθεί. 17

18 Πίνακας 3.2: Πληροφορίες που µπορούν αν προσαρτηθούν στο GTIN ( ) Ερωτήσεις Απαντήσεις Ποιο είναι το προϊόν; Περιγραφή Τι πρώτες ύλες έχουν χρησιµοποιηθεί για την παραγωγή, τη συσκευασία του κ.α.; Προµηθευτής Τι µέθοδοι παραγωγής ή επεξεργασίας έχουν χρησιµοποιηθεί µέχρι στιγµής; Χαρακτηριστικά Τι τύπου µονάδες logistics έχουν χρησιµοποιηθεί; ιαστάσεις Βάρος Οδηγίες χειρισµού (handling instructions) Επωνυµία (brand owner) Πιστοποιητικά Συστατικά Για τους σκοπούς της ιχνηλασιµότητας ο GTIN κρίνεται σκόπιµο να συνδυαστεί µε τον αριθµό σειράς ή παρτίδας (batch or lot number), ούτως ώστε να εξασφαλιστεί η αναγνώριση της συγκεκριµένης µονάδας προϊόντος. Η αναγνώριση των εµπορικών στοιχείων είναι µοναδική και περιλαµβάνει µεµονωµένα αντικείµενα, αλλά και οµάδες αυτών, όπως για παράδειγµα ένα κιβώτιο. Το ψηφίο ελέγχου (check digit) προκύπτει από τον υπολογισµό αριθµών προηγούµενων θέσεων και χρησιµοποιείται για λόγους επαλήθευσης και προσδιορισµού πιθανών λαθών (είναι το τελευταίο ψηφίο στο GTIN). Το GTIN για να προσδιορίσει ένα συγκεκριµένο προϊόν και να καταστήσει ικανή τη διαδικασία της ιχνηλασιµότητας είναι απαραίτητο να συνδυαστεί µε το Serial ή Batch Number αυτού. Αναγνώριση σειρών Serial number Η ιχνηλασιµότητα των σειρών διασφαλίζεται µέσω του GTIN και του σειριακού αριθµού (Serial Number) που αντιστοιχεί σε κάθε µονάδα του προϊόντος. Ο Serial Number είναι γνωστός και ως αριθµός κατασκευής και παραχωρείται από τον παραγωγό, τον κατασκευαστή ή το συσκευαστή. Περιέχει πληροφορίες για την 18

19 ηµεροµηνία, την ώρα παραγωγής, τη γραµµή παραγωγής, τον αριθµό του δείγµατος και άλλες πληροφορίες που σχετίζονται µε το προϊόν. Αναγνώριση παρτίδων Lot or Batch Number Η ιχνηλασιµότητα των παρτίδων διασφαλίζεται µε την εφαρµογή του GTIN και του αριθµού παρτίδας (Lot or Batch Number) που αντιστοιχεί σε κάθε προϊόν. Όπως αναφέρθηκε, παρτίδα είναι ένα σύνολο µονάδων προϊόντος, οι οποίες έχουν παραχθεί, επεξεργαστεί ή συσκευαστεί κάτω από πανοµοιότυπες συνθήκες. Αναγνώριση λογιστικών µονάδων - Serial Shipping Container Code Η ιχνηλασιµότητα των λογιστικών µονάδων ή παλετών διασφαλίζεται µε την εφαρµογή του κωδικού σειράς αποστολής του εµπορεύµατος ή Serial Shipping Container Code (SSCC). Λογιστική µονάδα είναι οποιαδήποτε σύνθεση δηµιουργείται για τη µεταφορά και αποθήκευση ενός προϊόντος κατά µήκος της εφοδιαστικής αλυσίδας. Ως παράδειγµα αναφέρονται παλέτες, βαρέλια, κιβώτια, κλουβιά κ.τ.λ. Ο αριθµός SSCC συνδέεται µε τον GLN, τον GTIN, τον Serial Number και τον Batch Number και είναι µοναδικός για κάθε µια λογιστική µονάδα. Κάθε λογιστική µονάδα, ανεξάρτητα από τον τύπο της, είναι απαραίτητο να ακολουθείται από τον SSCC, ο οποίος και πρέπει να χρησιµοποιείται ως αριθµός αναφοράς για τις πληροφορίες που αρχειοθετούνται στις βάσεις δεδοµένων. Οι πιο συνηθισµένες πληροφορίες που προσαρτώνται σε ένα SSCC είναι: o το περιεχόµενο, o ο προµηθευτής, o η µεταφορική εταιρεία, o η ηµεροµηνία παράδοσης, o ο χώρος αποθήκευσης, o ώρα µεταφοράς, o ό,τι άλλο αφορά µια λογιστική µονάδα. Όσον αφορά τα προαναφερθέντα πρότυπα προσδιορισµού αξίζει να σηµειωθεί πως ο GTIN είναι απαραίτητο να ακολουθεί κάθε µονάδα του προϊόντος που παράγεται ή εµπορεύεται, ενώ προσδιορίζει µια λογιστική µονάδα µόνο όταν αυτή τιµολογηθεί. 19

20 Όλες οι πληροφορίες που προαναφέρθηκαν κωδικοποιούνται στους ακόλουθους γραµµωτούς κώδικες (barcodes): o EAN 13/UPC A: ο εν λόγω κώδικας χρησιµοποιείται για τον προσδιορισµό τυποποιηµένων εµπορικών µονάδων που πωλούνται στο λιανικό εµπόριο και επιτρέπουν την αυτόµατη πρόσβαση σε όλες τις πληροφορίες που συνδέονται µε τον αριθµό GTIN. o UCC.EAN-128: κωδικοποιεί τους GTIN, SSCC, Batch Number και επιπρόσθετα στοιχεία που αφορούν διάφορες ηµεροµηνίες και χαρακτηριστικά του προϊόντος o ITF 14: χρησιµοποιείται κυρίως για προϊόντα που δεν περνούν από το σηµείο πώλησης και έχει περιορισµένη εφαρµογή. 3.3 Προτυποποίηση (UPC-EAN) Ο καθολικός κώδικας προϊόντων (UPC) χρησιµοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Βόρεια Αµερική, στη λιανική βιοµηχανία το Οι δύο κύριοι τύποι είναι UPC-A και UPC-E. Ο γραµµωτός κώδικας UPC-A είναι 12-ψήφιος, συµπεριλαµβανοµένου του ψηφίου επαλήθευσης του. Ο γραµµωτός κώδικας UPC-E είναι νεώτερης έκδοσης από τον γραµµωτό κώδικα PC-A και είναι 6- ψήφιος. Και στους δύο τύπους UPC-A και UPC-E µπορούν να επισυνάψουν προαιρετικά 2 µε 5 ψηφία συµπληρωµατικού κώδικα. Το ευρωπαϊκό σύστηµα αρίθµησης (EAN) εισήχθη το Υπάρχουν δύο διαφορετικές εκδόσεις ΕΑΝ γραµµωτού κώδικα, ΕΑΝ-13 και ΕΑΝ-8, οι οποίοι κρυπτογραφούν 13-ψήφιους και 8-ψήφιους αριθµούς, αντίστοιχα. Ένας ειδικός γραµµωτός κώδικας ΕΑΝ- 13 µε 5-ψήφιο συµπληρωµατικό κώδικα χρησιµοποιείται στα βιβλία για να κωδικοποιήσει το διεθνή τυποποιηµένο αριθµό βιβλίων (ISBN) και την τιµή. Αυτός ο γραµµωτός κώδικας καλείται "Bookland". Τα σύµβολα UPC και EAN διαφοροποιούνται στο µήκος, µπορούν µόνο να κωδικοποιήσουν αριθµούς, και είναι συνεχόµενες συµβολογίες που χρησιµοποιούν τέσσερις κατηγορίες «µπαρών». Το UPC στην πραγµατικότητα είναι υποσύνολο του γενικότερου κώδικα EAN. Οι ανιχνευτές που εξοπλίζονται για να διαβάσουν τα σύµβολα EAN µπορούν επίσης να διαβάσουν τα σύµβολα UPC. Παρόλα αυτά, οι ανιχνευτές UPC δεν θα διαβάσουν απαραιτήτως τα σύµβολα EAN. 20

21 ΕΑΝ-13 Η ΧΡΗΣΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΡΑ ΙΟΣΥΧΝΙΚΗΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ (RFID) ΣΤΗΝ Ο γραµµωτός κώδικας ΕΑΝ-13 αποτελείται από 12-ψήφιο αριθµό για τον κώδικα προϊόντων και ακολουθεί µετά από το ψηφίο ελέγχου. (Α) Τα δύο πρώτα (καµιά φορά τρία) ψηφία, τα οποία ονοµάζονται flag, προσδιορίζουν την χώρα από την οποία ο γραµµωτός κώδικας προέρχεται. Το flag δεν αναφέρει την χώρα στην οποία το προϊόν κατασκευάστηκε. (Β) Τα επόµενα πέντε ψηφία προσδιορίζουν τον προµηθευτή του προϊόντος. (C) Τα επόµενα πέντε ψηφία προσδιορίζουν το προϊόν. (D) Το τελευταίο ψηφίο είναι ψηφίο ελέγχου, το οποίο χρησιµοποιείται από το µηχάνηµα ανίχνευσης για να επιβεβαιώσει ότι διάβασε σωστά το κωδικό του προϊόντος. ΕΑΝ-8 Μερικά προϊόντα, όπως για παράδειγµα ένα πακέτο τσίχλες, δεν είναι αρκετά µεγάλο για να γραφτεί ολόκληρος ο γραµµωτός κώδικας ΕΑΝ-13. Για το λόγο αυτό χρησιµοποιείται το ΕΑΝ-8, ο οποίος είναι µια συντοµότερη έκδοση του ΕΑΝ-13. Αυτός ο τύπος γραµµωτού κώδικα έχει µόνο 8 ψηφία: 2 ή 3 προσδιορίζουν την χώρα και υπάρχει και ένα ψηφίο ελέγχου. Αυτό σηµαίνει ότι µόνο 4 ή 5 ψηφία επιτρέπονται για τον κωδικό του προϊόντος. 21

22 (Α) Η χώρα από την οποία προέρχεται ο γραµµωτός κώδικας προσδιορίζεται από τα δύο πρώτα (ή τρία πρώτα) ψηφία, τα οποία ονοµάζονται flag. (Β) Τα επόµενα πέντε ψηφία προσδιορίζουν τον κατασκευαστή και το αντικείµενο. (C) Το τελευταίο ψηφίο είναι ψηφίο ελέγχου. Η δοµή του UPC γραµµωτού κώδικα Ο γραµµωτός κώδικας UPC-A αποτελείται από 12 ψηφία (Α) Το πρώτο ψηφίο είναι ένας αριθµός που σχετίζεται µε τον τύπο του προϊόντος: 0: συµβατικοί UPC κώδικες 1: κλεισµένος 2: τυχαία στοιχεία βάρους που χαρακτηρίζονται στο κατάστηµα 4: κανένας περιορισµός σχήµατος, για τα καταστήµατα που έχουν µη φαγώσιµα προϊόντα. 5: για χρήση σε δελτία 6: κλεισµένος 7: συµβατικοί UPC κώδικες 22

23 8: κλεισµένος 9: κλεισµένος Η ΧΡΗΣΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΡΑ ΙΟΣΥΧΝΙΚΗΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ (RFID) ΣΤΗΝ (Β) Η επόµενη οµάδα των 5 ψηφίων προσδιορίζει τον κατασκευαστή. (C) Τα επόµενα 5 ψηφία προσδιορίζουν το προϊόν. Τα ψηφία είναι εξουσιοδοτηµένα από τον κατασκευαστή. (D) Το τελευταίο ψηφίο είναι ψηφίο ελέγχου, όπως στο σύστηµα EAN-13. UPC-E Όπως ο γραµµωτός κώδικας ΕΑΝ-8 έτσι και ο UPC-E χρησιµοποιείται για µικρά αντικείµενα και αποτελείται από 8 ψηφία. Ο UPC-E είναι συµπιεσµένος γραµµωτός κώδικας. Η συµπίεση λειτουργεί µε την συµπίεση πρόσθετων µηδενικών έξω από τον γραµµωτό κώδικα και έτσι αυτόµατα εισάγονται στη µηχανή ανίχνευσης. Μόνο κωδικοί που περιέχουν µηδενικά είναι υποψήφιοι για τον γραµµωτό κώδικα UPC-E. Παρακάτω υπάρχει ένα παράδειγµα για UPC-Α κώδικα και τον αντίστοιχο ισοδύναµο UPC-E. ( accessed on 6 June 2006) 23

24 3.4 Βασικά Μειονεκτήµατα του Γραµµωτού Κώδικα Η εφαρµογή της τεχνολογίας του γραµµωτού κώδικα παρουσιάζει αρκετές ελλείψεις και προβλήµατα. Τα βασικότερα µειονεκτήµατα συνοψίζονται παρακάτω. Ανιχνεύεται και διαβάζεται από πολύ µικρή απόσταση και συγκεκριµένη γωνία ε λειτουργεί σε συνθήκες όπως σκόνη, υγρασία κ.λ.π. (δηλ. η ετικέτα πρέπει να είναι καθαρή και όχι παραµορφωµένη) εν υπάρχει δυνατότητα αναβάθµισης της τεχνολογίας Τα στοιχεία προσδιορίζονται γενικά και όχι ως µοναδικά αντικείµενα Χαµηλή αποδοτικότητα : υνατότητα να διαβαστεί µια ετικέτα τη φορά (απαιτείται οπτική επαφή) Αξιοπιστία: Οι ετικέτες είναι ευαίσθητες στη φυσική ζηµία Ικανότητα αποθήκευσης στοιχείων: Περιορισµένο πλήθος στοιχείων Ευελιξία: Οι πληροφορίες που αποθηκεύονται είναι στατικές Συνήθη προβλήµατα Κακή ποιότητα εκτύπωσης Λάθος επιλογή χρωµάτων Λάθος θέση συµβόλων Προβληµατικές εκτυπώσεις σε προϊόντα ψυγείου 24

25 3.5 Τεχνολογία Ραδιοσυχνικής Αναγνώρισης (RFID) Η τεχνολογία που χρησιµοποιείται ευρέως µέχρι σήµερα στην εφοδιαστική αλυσίδα είναι η τεχνολογία του γραµµωτού κώδικα που περιγράφηκε παραπάνω. Έχει παρατηρηθεί ότι σε σχέση µε την αναδυόµενη τεχνολογία του RFID, ο γραµµωτός κώδικας υστερεί σε πολλά σηµεία και δεν ικανοποιεί πλήρως τις όλο και περισσότερες απαιτήσεις των καταναλωτών και προµηθευτών, όπως ιχνηλασιµότητα προϊόντων, ποιοτικός έλεγχος κ.λ.π. Προς ικανοποίηση των παραπάνω απαιτήσεων είναι απαραίτητη η υιοθέτηση της τεχνολογίας ραδιοσυχνικής αναγνώρισης, ιδίως όσον αφορά εφοδιαστικές αλυσίδες τροφίµων. Στις παρακάτω ενότητες περιγράφεται αναλυτικά η τεχνολογία RFID καθώς και οι εφαρµογές της. Η τεχνολογία RFID δεν είναι τόσο νέα όπως µπορεί να νοµίζει κανείς. Στην πραγµατικότητα, η βασική τεχνολογία αναπτύχθηκε από το στρατό, κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσµίου Πολέµου, για να αποτρέψει την κατάρριψη αεροπλάνων από "φιλικά πυρά". Το ειδικό σύστηµα εξέπεµπε ένα ράδιο-σήµα σε κάθε αεροπλάνο που πλησίαζε και ανάγκαζε τον αναµεταδότη του αεροπλάνου να ανταποκριθεί στο σήµα εάν ήταν φιλικό. Οι κατασκευαστές άρχισαν να παράγουν τις ετικέτες αναγνώρισης µέσω ραδιοσυχνοτήτων από τη δεκαετία του '80 (Pierce, 2004). Παράλληλα, η εµφάνιση των ηµιαγωγών είχε µειώσει το µέγεθος και το κόστος των αναµεταδοτών και των συσκευών ανάγνωσης ώστε να τους καταστήσει ελκυστικούς σε διάφορες εφαρµογές (Ollivier, 1995) Μερικές συσκευές ανάγνωσης τροφοδοτούνταν από µπαταρία, γεγονός που τις καθιστούσε φορητές. Οι αναµεταδότες είχαν µικρύνει στο παραδοσιακό "µέγεθος ενός πακέτου τσιγάρων", και αποτελούνταν από δέκτη ράδιο-σηµάτων, µνήµη, συσκευή αποστολής σηµάτων και µπαταρία. Λόγω της δυνατότητάς τους να διαβιβάσουν τα στοιχεία πίσω στον αναγνώστη, αυτοί οι αναµεταδότες θεωρούνται "ενεργοί" (active) ( Στα τέλη της δεκαετίας του '80 και αρχές δεκαετίας του '90 η τεχνολογία βοήθησε στη σµίκρυνση των εξαρτηµάτων που αποτελούν τα συστατικά µέρη του RFID, ενώ σηµαντική ήταν και η εξέλιξη της εξάλειψης της µπαταρίας των αναµεταδοτών. Αυτό ήταν δυνατό, λόγω της πολύ µικρής κατανάλωσης ισχύος από το ολοκληρωµένο κύκλωµα που του επιτρέπει να παίρνει την απαιτούµενη ενέργεια 25

26 από το εισερχόµενο σήµα του αναγνώστη. Επειδή δεν έχουν µια πηγή ενέργειας, οι αναµεταδότες αυτοί έγιναν γνωστοί ως παθητικοί (passive). Οι παθητικοί αναµεταδότες έχουν τα εξής σηµαντικά πλεονεκτήµατα σε σχέση µε τους ενεργούς : Ο αναµεταδότης είναι απλούστερος (συχνά έχει µόνο δύο ή τρία συστατικά µέρη) και µικρότερος. Πολύ φτηνότεροι Πιο αξιόπιστοι εν χρειάζονται συντήρηση και Μπορούν να ενσωµατωθούν στο στοιχείο για το οποίο προορίζονται Περιγραφή της Τεχνολογίας RFID Η τεχνολογία RFID βρίσκεται στα άκρα ενός πληροφοριακού συστήµατος. Είναι στην ουσία ένας διαφορετικός τρόπος διασύνδεσης µε αντικείµενα που επιθυµούµε να αναγνωρίζουµε, να εντοπίζουµε και να συλλέγουµε πληροφορίες για αυτά. Η διασύνδεση είναι ασύρµατη και βασίζεται στα ραδιοκύµατα τα οποία µεταδίδονται στον αέρα. Παράλληλα η αναγνώριση αντικειµένων δεν απαιτεί οπτική επαφή (σε αντίθεση µε τον γραµµωτό κώδικα που έχει µέσο διασύνδεσης τις υπέρυθρες και απαιτεί οπτική επαφή). Ένα βασικό σύστηµα RFID αποτελείται από 3 συστατικά µέρη: 1. την Ετικέτα (tag), η οποία αναφέρεται στην βιβλιογραφία και ως ποµποδέκτης (transponder). 2. τον Αναγνώστη (reader), ο οποίος αποτελείτε από την κεραία (antenna) και την µονάδα ελέγχου (control unit). 3. και το Ενδιάµεσο Λογισµικό (Middleware), το οποίο λειτουργεί ως «γέφυρα» επικοινωνίας µεταξύ του αναγνώστη και του πληροφοριακού συστήµατος. 26

27 Σχήµα 3.2: Αρχιτεκτονική Συστήµατος RFID (Γιαγλής et al., 2006) Η κεραία εκπέµπει ράδιο-σήµατα ώστε να ενεργοποιήσει την ετικέτα για να διαβάσει και να εγγράψει τα στοιχεία σε αυτήν. Οι κεραίες είναι οι αγωγοί µεταφοράς ανάµεσα στην ετικέτα και τον ποµποδέκτη, ο οποίος ελέγχει την επικοινωνία και την κατοχή των δεδοµένων του συστήµατος. Συχνά η κεραία συσκευάζεται µε τον ποµποδέκτη και τον αποκωδικοποιητή για να γίνει αναγνώστης, ο οποίος µπορεί να διαµορφωθεί είτε ως φορητή είτε ως σταθερή συσκευή. Η συσκευή ανάγνωσης εκπέµπει τα ραδιοκύµατα σε απόσταση 0.03 έως µέτρα ή και περισσότερο, ανάλογα µε την έξοδο ισχύος του και τη ραδιοσυχνότητα που χρησιµοποιείται. Όταν µια ετικέτα RFID περνά µέσω της ηλεκτροµαγνητικής θερµικής ζώνης ανιχνεύει το σήµα ενεργοποίησης του αναγνώστη. Η συσκευή ανάγνωσης αποκωδικοποιεί τα στοιχεία που έχουν κωδικοποιηθεί στο ενσωµατωµένο κύκλωµα της ετικέτας (silicon chip) και τα στοιχεία περνούν στον υπολογιστή για επεξεργασία. 27

28 Οι ετικέτες λειτουργούν µε διαφορετικούς τρόπους βάσει διαφόρων παραγόντων, κυρίως όµως βάσει της συχνότητας λειτουργίας τους. Αρχικά η ετικέτα RFID λειτουργούσαν στη συχνότητα των 13,56MHz ή και χαµηλότερα. Αυτές οι ετικέτες, οι οποίες χρησιµοποιούνται ευρύτατα ακόµα και σήµερα, πρέπει να βρίσκονται τυπικά σε απόσταση µικρότερη του ενός µέτρου από τη συσκευή ανάγνωσης και συχνά προσφέρουν χαµηλή διακριτότητα (το σύστηµα ανάγνωσης δεν µπορεί να αντιληφθεί γρήγορα ένα σύνολο από διαφορετικές ετικέτες που βρίσκονται κοντά του). Οι πιο σύνθετες ετικέτες, οι οποίες λειτουργούν σε υψηλότερες συχνότητες, επιτρέπουν στη συσκευή ανάγνωσης να αναγνωρίσει γρήγορα ετικέτες που βρίσκονται πολύ κοντά η µία στην άλλη. Ωστόσο, δεν υπάρχει προς το παρόν η δυνατότητα να αναγνωριστούν γρήγορα κι αξιόπιστα, όπως όλα τα προϊόντα που υπάρχουν σε ένα καρότσι υπεραγοράς. Το συγκεκριµένο πρόβληµα αποτελεί έναν από τους κύρους στόχους της εν λόγω τεχνολογίας. Όταν τελειοποιηθεί η σάρωση των RFID, θα απλοποιηθούν οι διαδικασίες χρέωσης στο ταµείο και απογραφής του εµπορεύµατος, µε συνέπεια οι εταιρείες λιανικού εµπορίου να εξοικονοµήσουν τεράστια ποσά. Οι ετικέτες που λειτουργούν σε υψηλότερες συχνότητες είναι δυνατόν να αναγνωριστούν από πολύ µεγαλύτερες αποστάσεις, σε σύγκριση µε αυτές που λειτουργούν στις χαµηλότερες συχνότητες. Ωστόσο, η εµβέλειά τους περιορίζεται προς το παρόν σε µερικά µόνο µέτρα. Αυτό συµβαίνει κυρίως εξαιτίας των ηλεκτρονικών στοιχείων της ετικέτας, τα οποία λειτουργούν µε πολύ χαµηλή ισχύ (την οποία λαµβάνουν από το σήµα της συσκευής ανάγνωσης), των κεραιών βελτιωµένης σχεδίασης και των δεκτών χαµηλού κόστους και υψηλής ευαισθησίας. Οι αναβαθµισµένες ετικέτες µπορούν επίσης να συγκρατούν πολύ περισσότερες πληροφορίες σε σχέση µε τα πρώιµα µοντέλα, επιτρέποντας έτσι στους κατασκευαστές των προϊόντων να ενσωµατώνουν χρήσιµες πληροφορίες, πέραν του κωδικού ταυτότητας του προϊόντος. 28

29 3.5.2 Κατηγοριοποίηση Τεχνολογίας RFID Όπως προαναφέρθηκε τα βασικά στοιχεία του συστήµατος RFID είναι τρία: η ετικέτα, ο αναγνώστης και το ενδιάµεσο λογισµικό. Τα στοιχεία αυτά ανάλογα µε τις ιδιότητες τους καθορίζουν για ποια εφαρµογή είναι κατάλληλα και ποιες είναι οι δυνατότητες της εφαρµογής. Σχήµα 3.3: Ετικέτα RFID (Γιαγλής et al., 2006) Η ετικέτα RFID περιλαµβάνει µια κεραία (antenna) και ένα ολοκληρωµένο κύκλωµα (IC), βλέπε Σχήµα 3.3. Η κεραία χρησιµοποιείται για την αµφίδροµη αποστολή σηµάτων µέσω των ραδιοκυµάτων µε τον αναγνώστη. Το ολοκληρωµένο κύκλωµα είναι αυτό που καθορίζει κάθε φορά αν θα γίνει εκποµπή ή λήψη δεδοµένων και έχει την δυνατότητα να τα αποθηκεύει στην µνήµη του. Η µνήµη κυµαίνεται από 4 µέχρι 128ΚΒ. Οι αναµεταδότες RFID οµαδοποιούνται σύµφωνα µε τα παρακάτω τρία χαρακτηριστικά: 1. Ενεργοί (active), παθητικοί (passive) και ηµι-παθητικοί (semipassive) αναµεταδότες: Οι «ενεργοί» αναµεταδότες RFID τροφοδοτούνται από εσωτερική µπαταρία. Το µέγεθος µνήµης µιας ενεργούς ετικέτας ποικίλλει σύµφωνα µε τις απαιτήσεις της εφαρµογής, δεδοµένου ότι µερικά συστήµατα λειτουργούν ακόµα και µε 1MB µνήµης ( Η ισχύς τροφοδότησης των µπαταριών ενός «ενεργού» αναµεταδότη του προσφέρει δυνατότητα µεγάλου εύρους ανάγνωσης. Ωστόσο, οι «ενεργοί» 29

30 αναµεταδότες έχουν µεγαλύτερο µέγεθος, µεγαλύτερο κόστος, και περιορισµένη ζωή λειτουργίας (µπορούν να λειτουργήσουν το µέγιστο για 10 έτη, ανάλογα µε τις θερµοκρασίες λειτουργίας και το είδος των µπαταριών). Οι "ενεργές" ετικέτες έχουν ενσωµατωµένο έναν "ενεργό" αναµεταδότη, διακρίνονται από µια αυτονοµία καθώς δεν εξαρτώνται από τη συσκευή ανάγνωσης και αυτό τους επιτρέπει να επικοινωνούν σε αποστάσεις µεγαλύτερες µερικών χιλιοµέτρων. Οι «παθητικοί» αναµεταδότες λειτουργούν χωρίς ξεχωριστή εξωτερική πηγή ισχύος και λαµβάνουν την ενέργεια από τη συσκευή ανάγνωσης. Οι «παθητικοί» αναµεταδότες σε σχέση µε τους «ενεργούς» είναι συνεπώς πολύ ελαφρύτεροι, φθηνότεροι και προσφέρουν απεριόριστη διάρκεια λειτουργίας. Ωστόσο, έχουν µικρότερο εύρος ανάγνωσης και απαιτούν µια συσκευή ανάγνωσης που έχει ισχυρή τροφοδότηση. Σαν πηγή ενέργειας για το ολοκληρωµένο κύκλωµα καθώς επίσης και για την επικοινωνία από και προς τη συσκευή ανάγνωσης, οι "παθητικές" ετικέτες χρησιµοποιούν το πεδίο της συσκευής ανάγνωσης. Η διαθέσιµη ενέργεια από το πεδίο της συσκευής ανάγνωσης όχι µόνο µειώνει πολύ γρήγορα τις αποστάσεις ανάγνωσης, αλλά επίσης επιτρέπει τον αυστηρό έλεγχο, µε αποτέλεσµα η απόσταση να περιορίζεται στα 4-5 µέτρα. Ωστόσο υπάρχει και µια τρίτη κατηγορία αναµεταδοτών γνωστή ως "ηµιπαθητικοί" αναµεταδότες. Οι ετικέτες αυτές περιέχουν µπαταρία η οποία όµως δεν χρησιµοποιείται για τη µετάδοση ραδιοκυµάτων στον αναγνώστη παρά µόνο για τη λειτουργία του ολοκληρωµένου κυκλώµατος τους (π.χ. µπορούν να έχουν ενσωµατωµένο ένα αισθητήρα θερµοκρασίας µετρώντας την θερµοκρασία του περιβάλλοντος ανά τακτά χρονικά διαστήµατα και όταν εισέλθουν στο πεδίο εκποµπής του αναγνώστη µεταδίδουν τα δεδοµένα που έχουν αποθηκεύσει). Στην βιβλιογραφία αναφέρονται συνήθως ως ενεργητικές ετικέτες καθώς περιέχουν µπαταρία. Όµως λόγω των µικρότερων απαιτήσεων τους σε ισχύ η µπαταρία άρα και το µέγεθος τους είναι σηµαντικά µικρότερο γεγονός που τις κάνει και φθηνότερες από τις ενεργητικές ετικέτες. Η απαιτούµενη απόσταση ανάγνωσης των ηµιπαθητικών ή ηµιενεργητικών ετικετών είναι µεγαλύτερη από αυτή των παθητικών και µικρότερη από αυτή των ενεργητικών ετικετών. Τέλος οι ετικέτες αυτές είναι συνήθως µιας χρήσης, δηλαδή όταν αποφορτιστεί η µπαταρία τους αχρηστεύονται. Στον παρακάτω Πίνακα φαίνονται τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα των παραπάνω ετικετών: 30

31 Πίνακας 3.4 Η κατηγοριοποίηση των ετικετών RFID(Γιαγλής et al., 2004) Πλεονεκτήµατα Μειονεκτήµατα Παρατηρήσεις Μεγαλύτερος χρόνος Περιορισµένη απόσταση Πολυχρησιµοποιηµένες Παθητικές Ετικέτες ζωής Χαµηλό κόστος Χαµηλό βάρος Απεριόριστη διάρκεια λειτουργίας ανάγνωσης 4-5 µέτρα Αυστηρά ελεγχόµενες από τοπικούς κανονισµούς Απαιτούν την ύπαρξη µιας συσκευής ανάγνωσης σε εφαρµογές RFID Καλύτερη απόσταση Ακριβό εξαιτίας της µπαταρίας Χρησιµοποιούνται κυρίως Ηµι-Παθητικές Ετικέτες επικοινωνίας Μπορεί να χρησιµοποιηθεί και στη διαχείριση άλλων συσκευών όπως οι αισθητήρες (sensors) υσκολία προσδιορισµού πότε µια µπαταρία είναι καλή ή όχι, ειδικά σε περιβάλλοντα που υπάρχουν πολλοί αναµεταδότες σε συστήµατα πραγµατικού χρόνου, όπου απαιτείται ανίχνευση υλικών υψηλής αξίας εν υπάρχουν αυστηροί Η ύπαρξη πολλών «ενεργών» Χρησιµοποιούνται στα κανονισµοί όπως στις αναµεταδοτών παρουσιάζει logistics για τον Ενεργές Ετικέτες «παθητικές» ετικέτες Έχουν µεγαλύτερο εύρος ανάγνωσης σε σχέση µε τις «παθητικές» ετικέτες περιβαλλοντικό κίνδυνο, λόγω των τοξικών που υπάρχουν στις µπαταρίες Μεγάλο µέγεθος Μεγάλο κόστος εντοπισµό οχηµάτων, τρένων, φορτηγών, κ.α. Χαµηλός µέσος όρος ζωής 2. Αναµεταδότες «µόνο για ανάγνωση» (read only) και «ανάγνωσηςγραφής» (read/ write): Οι αναµεταδότες «µόνο ανάγνωσης» (read only) είναι συνήθως παθητικοί και τα δεδοµένα που έχουν εγγραφεί σε αυτούς δεν µπορούν να τροποποιηθούν. Είναι προγραµµατισµένοι µε ένα µοναδικό σύνολο στοιχείων (συνήθως 32 έως 128 bits) που δεν µπορούν να µεταβληθούν. Οι «ενεργοί» αναµεταδότες RFID είναι κατά κύριο λόγο «ανάγνωσης-γραφής» (read/ write), δηλαδή τα δεδοµένα τους µπορούν να ξαναγραφούν ή να τροποποιηθούν. Επιπλέον, έχουν µεγαλύτερη χωρητικότητα σε πληροφορία και µπορούν να επαναχρησιµοποιηθούν. Όταν οι απαιτήσεις ενός πελάτη αλλάζουν, οι χρήστες µπορούν να τις ακολουθήσουν χωρίς να επενδύσουν σε νέα τεχνολογία. Για παράδειγµα, ας υποθέσουµε ότι ένας λιανοπωλητής απαιτεί από τους προµηθευτές του να τοποθετούν στις παλέτες τους ένα 10-ψήφιο κωδικό. 31

32 Αργότερα, όµως, αλλάζει την απαίτησή του σε 12-ψήφιο κωδικό. Όσοι προµηθευτές χρησιµοποιούσαν ετικέτες «ανάγνωσης-γραφής», µπορούν να εκπληρώσουν τη νέα απαίτηση µε ελάχιστο κόστος, επανεγγράφοντας στις υπάρχουσες ετικέτες το νέο 12-ψήφιο κωδικό. 3. Οι ζώνες συχνοτήτων διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: Ζώνη χαµηλής συχνότητας (Low Frequency LF) στα KHz, µε χαµηλή ταχύτητα ανάγνωσης. Ζώνη µέσης συχνότητας (Medium Frequency MF) στα 1-15MHz, µε µεσαία ταχύτητα ανάγνωσης. Ζώνη υψηλής συχνότητας (High Frequency HF) στα 0,85-5,8GHz, µε υψηλή ταχύτητα ανάγνωσης. Οι κυριότερες εφαρµογές του RFID οι οποίες εξαρτώνται από τις ζώνες συχνότητας που καλύπτει, παρουσιάζονται στο παρακάτω πίνακα. Πίνακας 3.5: Οι ζώνες συχνότητας του RFID (Γιαγλής Γ. et al., 2004) Ζώνη Συχνότητας Χαµηλή Μέση Υψηλή Εύρος ΚHz 1-15MHz 0,85 5,8 GHz Εφαρµογές Έλεγχος πρόσβασης Ταυτοποίηση/ εντοπισµός ζώων Έλεγχος αποθεµάτων Ανάφλεξη αυτοκινήτων Ηλεκτρονική παρακολούθηση αντικειµένων (EAS) Έλεγχος αποθεµάτων Έξυπνες κάρτες Εφοδιαστική αλυσίδα- ανίχνευση παλετών και κιβωτίων Παρακολούθηση αυτοκινητόδροµου Συστήµατα διοδίων Εφοδιαστική αλυσίδα Έλεγχος πρόσβασης Συστήµατα πληρωµής Έλεγχος αποσκευών Βιβλιοθήκες 32

33 3.5.3 Ηλεκτρονικός Κώδικας Προϊόντος (EPC- Electronic Product Code) Ο Ηλεκτρονικός Κώδικας Προϊόντος (ΗΚΠ) χρησιµοποιείται σε συνδυασµό µε την τεχνολογία RFID προκειµένου να βελτιώσει κυρίως την αποτελεσµατική διαχείριση της εφοδιαστικής αλυσίδας και να µειώσει τα λειτουργικά κόστη. Ο ΗΚΠ είναι αποτέλεσµα ενός παγκόσµιου εγχειρήµατος προκειµένου να επιτευχθεί καλύτερη συνεννόηση µεταξύ των µελών της εφοδιαστικής αλυσίδας. Ο ΗΚΠ είναι παρόµοιος του Παγκόσµιου Κώδικα Προϊόντος (UPC- Universal Product Code), ο οποίος χρησιµοποιείται στους γραµµωτούς κώδικες. Σχήµα 3.4: Η µορφή του EPC (Γιαγλής Γ. et al., 2004) Ο Ηλεκτρονικός Κώδικας Προϊόντος είναι ένας µοναδικός αριθµός αποτελούµενος από bits και περιλαµβάνει τέσσερα διακριτά πεδία (βλ. Σχήµα 3.4): Επικεφαλίδα (Header): Η επικεφαλίδα αποτελείται από 8-bits και προσδιορίζει το µήκος του Ηλεκτρονικού Κώδικα Προϊόντος. ιαχειριστής Ηλεκτρονικού Κώδικα Προϊόντος (EPC manager): Προσδιορίζει τον κατασκευαστή του προϊόντος. Κλάση του αντικειµένου (Object Class): Αναφέρεται στον ακριβή τύπο του αντικειµένου, µε τον ίδιο τρόπο όπως η Μονάδα ιατήρησης Αποθέµατος SKU (Stock Keeping Unit). Σειριακός Αριθµός (Serial Number): Πρόκειται για το συγκεκριµένο σειριακό αριθµό που προσδιορίζει το αντικείµενο. 33

34 3.6 Εφαρµογές της Τεχνολογίας RFID Πολλές επιχειρήσεις σε όλο τον κόσµο αναρωτιούνται για το θόρυβο που έχει δηµιουργηθεί γύρω από την τεχνολογία RFID. Τι είναι όµως αυτό που καθιστά ένα ράδιο-τροφοδοτούµενο µικροτσίπ µε έναν αύξοντα αριθµό τόσο σηµαντικό; Η απάντηση, σύµφωνα µε τον Glover Ferguson της Accenture, µπορεί να συνοψιστεί σε µια λέξη: Πληροφορία. Ο Ferguson προβλέπει έναν κόσµο -όχι στο πολύ µακρινό µέλλον- στον οποίο κάθε προϊόν θα έχει µια ετικέτα RFID που θα του επιτρέπει να διαβιβάσει τις σχετικές πληροφορίες σε υπολογιστές. Ο Ferguson θεωρεί ότι αυτό είναι µόνο το πρώτο στάδιο για την «πραγµατικότητα σε απευθείας σύνδεση (reality online)». Όταν τα αντικείµενα θα µπορούν να προσδιοριστούν, οι επιχειρήσεις θα µπορούν να προσθέσουν τη θερµοκρασία, την κίνηση, την ακτινοβολία και άλλους αισθητήρες (sensors), καθώς επίσης και µικροσκοπικά µικρόφωνα ή και φωτογραφικές µηχανές. Κατόπιν, αυτά τα αντικείµενα όχι µόνο θα είναι σε θέση να προσδιοριστούν από κάποιον υπολογιστή, αλλά και να παρέχουν πληροφορίες για τη θέση τους και την κατάσταση στην οποία βρίσκονται. Αυτά τα στοιχεία θα µπορούν να χρησιµοποιηθούν on-line προκειµένου να δηµιουργηθεί µια ψηφιακή αντιπροσώπευση του φυσικού κόσµου. Ο συνδυασµός των ετικετών RFID µε την τηλεµατική και τις ασύρµατες επικοινωνίες θα παρέχει µια πληθώρα πληροφοριών, που θα µπορεί να χρησιµοποιηθεί µε οποιοδήποτε τρόπο ανάλογα µε τις ανάγκες της εκάστοτε επιχείρησης. Τα αντικείµενα θα είναι σε θέση να δώσουν πληροφορίες για τα ίδια, τα ράφια των καταστηµάτων θα είναι σε θέση να στείλουν ασύρµατα µηνύµατα στους υπαλλήλους όταν πρέπει να ξαναγεµίσουν, τα ρουλεµάν στις βιοµηχανικές µηχανές θα προειδοποιούν για τη συντήρησή τους ή την αντικατάστασή τους και οι αισθητήρες στη συσκευασία τροφίµων θα προειδοποιούν τους λιανοπωλητές ότι έχει περάσει η ηµεροµηνία λήξης των τροφίµων. Αυτά τα σενάρια µπορούν να ηχούν φουτουριστικά, αλλά το µέλλον είναι ήδη εδώ. «Έχουµε όλες αυτές τις τεχνολογίες που διατίθενται και το εύρος πληροφοριών που διαθέτουν», λέει ο Ferguson, «Τώρα όλα όσα χτίζουµε µπορούν να είναι σε µια πλατφόρµα µέσω της οποίας µπορούν να παραδοθούν οι υπηρεσίες». 34