Γλώσσα και Σκέψη. Γλώσσα και Σκέψη? Δεκέμβριος 2014, Μάθημα Γνωστικής Ψυχολογίας, ΜΙΘΕ

Transcript

1 Γλώσσα και Σκέψη Γλώσσα και Σκέψη? Δεκέμβριος 2014, Μάθημα Γνωστικής Ψυχολογίας, ΜΙΘΕ

2 Περίγραμμα μαθήματος Γλώσσα κι Επικοινωνία: Η Πολύπλοκη Δομή της Ανθρώπινης Γλώσσας Μπορούν Άλλα Είδη να Μάθουν την Ανθρώπινη Γλώσσα; Γλωσσική Ανάπτυξη- Θεωρίες Νευρωνική Εξειδίκευση που Επιτρέπει την Ανάπτυξη της Γλώσσας Διγλωσσία: Μπορεί να Παρέμβει στη Γλωσσική Ανάπτυξη; Γλώσσα και Σκέψη: Πώς Σχετίζονται; 1 ο Μέρος Ψυχογλωσσολογία Εφαρμογή 2 ο Μέρος

3 Γλώσσα κι Επικοινωνία

4 Εισαγωγή Τι είναι η γλώσσα; Ένα σύστημα για επικοινωνία με τους άλλους, το οποίο χρησιμοποιεί σήματα που μεταφέρουν νόημα και συνδυάζονται σύμφωνα με τους κανόνες της γραμματικής Με τη γλώσσα επιτυγχάνεται: η ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με τον κόσμο ο συντονισμός της δράσης των ομάδων ο σχηματισμός ισχυρών κοινωνικών δεσμών Τα περισσότερα κοινωνικά είδη έχουν συστήματα επικοινωνίας για να μεταδίδουν μηνύματα το ένα στο άλλο Φαινόμενο αποκλειστικά ανθρώπινο

5 Μπορούν άλλα είδη να μάθουν την Ανθρώπινη Γλώσσα; Μικρό μέγεθος λεξιλογίου Απλές, απεικονίσιμες λέξεις Δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν την πολυπλοκότητα της γραμματικής

6 Πολυπλοκότητα Γλωσσικού Συστήματος Η ανθρώπινη γλώσσα ενδέχεται να έχει εξελιχθεί από συστήματα σημάτων που χρησιμοποιούσαν άλλα είδη Όμως, 1. έχει σύνθετη δομή 2. λεξιλόγιο π.χ για δημοκρατία 3. Όταν σκεφτόμαστε ονομάζουμε, κατηγοριοποιούμε και περιγράφουμε πράγματα στον εαυτό μας vs.

7 Πολυπλοκότητα Γλωσσικού Συστήματος Η ανθρώπινη γλώσσα ενδέχεται να έχει εξελιχθεί από συστήματα σημάτων που χρησιμοποιούσαν άλλα είδη Όμως, 1. έχει σύνθετη δομή 2. λεξιλόγιο π.χ για δημοκρατία 3. Όταν σκεφτόμαστε ονομάζουμε, κατηγοριοποιούμε και περιγράφουμε πράγματα στον εαυτό μας Επίσης Η ανθρώπινη γλώσσα είναι πρόσφατη σχετικά εξέλιξη 1 έως 3 εκατ. χρόνια ως προφορικό σύστημα χρόνια ως γραπτό σύστημα ανθρώπινες γλώσσες-> 50 οικογένειες Παρά τις διαφορές τους, μοιράζονται μια βασική δομή

8 Πολυπλοκότητα Γλωσσικού Συστήματος * Βασικά Χαρακτηριστικά φθόγγοι Η μικρότερη μονάδα ήχου που αναγνωρίζεται ως ομιλία κι όχι ως τυχαίος θόρυβος φωνολογικοί κανόνες ρτ- λέξη ελληνικών μορφήματα λέξεις Η μικρότερη μονάδα της γλώσσας με νόημα μορφολογικοί κανόνες κανόνες συνδυασμού μορφημάτων για να σχηματιστούν λέξεις φράσεις συντακτικοί κανόνες κανόνες συνδυασμού λέξεων για παραγωγή φράσεων και προτάσεων πρόταση Οι σκύλοι δαγκώνουν Το μεγάλο γκρι σκυλί πάνω από το κτήριο

9 Πολυπλοκότητα Γλωσσικού Συστήματος πρόταση φράσεις λέξεις φθόγγοι The boy hit the ball The boy hit the ball The boy hit the ball th ə b o i h i t th ə b ô l

10 Πολυπλοκότητα Γλωσσικού Συστήματος? Η πρόταση περιέχει: o 1 ή περισσότερα Ο που μπορεί να συνδυάζονται με επίθετα ή άρθρα για να δημιουργούν ΟΦ o 1 ή περισσότερα Ρ που μπορεί να συνδυάζονται με ΟΦ, επιρρήματα ή άρθρα για να δημιουργούν ΡΦ! Chomsky (1957)-> Βαθειά κι επιφανειακή δομή πρότασης Βαθειά: η σημασία της πρότασης Επιφανειακή: με ποιές λέξεις αποδίδεται μια πρόταση

11 Πολυπλοκότητα Γλωσσικού Συστήματος Αυτός χτύπησε τον Γιάννη στον ώμο Ο Γιάννης χτυπήθηκε στον ώμο από αυτόν Ο Γιάννης τον χτύπησε στον ώμο

12 Γλωσσική Ανάπτυξη

13 Γλωσσική Ανάπτυξη Η γλώσσα είναι μια πολύπλοκη γνωστική δεξιότητα και παρ όλα αυτά μαθαίνουμε να τη μιλάμε και να την κατανοούμε χωρίς πολλή προσπάθεια! Χαρακτηριστικά της γλωσσικής ανάπτυξης: 1. Τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα με εξαιρετικά ταχύ ρυθμό 10 λέξεις (1 έτους)-> (5 ετών) (6-7 λέξεις/ημέρα) 2. Τα παιδιά κάνουν λίγα λάθη, καθώς μαθαίνουν να μιλούν! Πάνω από 3 εκατ. τρόποι να αναδιατάξει κανείς τις λέξεις σε μια πρόταση 10 λέξεωνμερικές μόνο γραμματικά και σημασιολογικά σωστές 3. Ο παθητικός έλεγχος αναπτύσσεται νωρίτερα από τον ενεργητικό Τα παιδιά κατανοούν καλύτερα από ό τι μιλούν

14 Ξεχωρίζοντας τους Ήχους της Ομιλίας Τα βρέφη μπορούν να ξεχωρίσουν όλους τους διαφορετικούς ήχους που υπάρχουν σε όλες τις ανθρώπινες γλώσσες 6 μηνών χάνουν την ικανότητα αυτή, οπότε και μπορούν να διακρίνουν τους ήχους της γλώσσας τους μόνο Έχετε γνωρίσει ποτέ Ιάπωνα; «ραραρα» «λαλαλα» Να γιατί είναι δύσκολο για τους ενήλικες να μάθουν μια ξένη γλώσσα!

15 Ξεχωρίζοντας τους Ήχους της Ομιλίας Τα βρέφη μπορούν να ξεχωρίσουν όλους τους διαφορετικούς ήχους που υπάρχουν σε όλες τις ανθρώπινες γλώσσες 6 μηνών χάνουν την ικανότητα αυτή, οπότε και μπορούν να διακρίνουν τους ήχους της γλώσσας τους μόνο Έχετε γνωρίσει ποτέ Ιάπωνα; Να γιατί είναι δύσκολο για τους ενήλικες να μάθουν μια ξένη γλώσσα! video:

16 Αριθμητική και γραφή μαθαίνονται εξίσου εύκολα; Γλωσσικά Ορόσημα Ε δημ: λ. Φοιτητές: λ. 0-4 μηνών----> Μπορεί να ξεχωρίσει τους διαφορετικούς ήχους ομιλίας (φθόγγους) Γουργουρίσματα ως ανταπόκριση σε ομιλία 4-6 μηνών----> Άναρθρα σύμφωνα 6-10 μηνών---> Κατανοεί μερικές λέξεις και απλά αιτήματα μηνών---> Αρχίζει να χρησιμοποιεί μεμονωμένες λέξεις μηνών---> λέξεις (απλά Ο, επίθετα, λέξεις δράσης) μηνών---> Φράσεις 2 λέξεων, συμβατές με κανόνες σύνταξης λέξεις. Κατανόηση κανόνων μηνών---> 1000 λέξεις. Φράσεις-ανολοκλήρωτες προτάσεις μηνών---> πάνω από λέξεις. Ολοκληρωμένες προτάσεις. Αόριστος. Λειτουργικές λέξεις. Ερωτήσεις-αρνήσεις

17 Η Σταδιακή Εμφάνιση των Γραμματικών Κανόνων Παιδιά 2-3 ετών: I played, I ate, ήθελε Παιδιά 4-5 ετών: Ι played, I eated, έθελε Γιατί; Τα παιδιά απομνημονεύουν αρχικά τους συγκεκριμένους ήχους (λέξεις), αλλά καθώς κατακτούν τους γραμματικούς κανόνες της γλώσσας τους υπεργενικεύουν Τα λάθη υπεργενίκευσης που κάνουν δείχνουν ότι δεν μιμούνται την ομιλία των ενηλίκων Αντιθέτως, κατακτούν τους γραμματικούς κανόνες, καθώς εκτίθενται στην ομιλία και τους χρησιμοποιούν για να δημιουργήσουν ρηματικούς τύπους που δεν έχουν ακούσει ποτέ χωρίς να έχουν επίγνωση των γραμματικών κανόνων

18

19 Θεωρίες της Γλωσσικής Κατάκτησης Εξήγηση των Συμπεριφοριστών Η γλώσσα είναι προϊόν μάθησης (Skinner, 1957) Μαθαίνουμε να μιλάμε όπως μαθαίνουμε οποιαδήποτε άλλη δεξιότητα (μέσω της ενίσχυσης, της σταδιακής διαμόρφωσης, της απόσβεσης κ.ά.) Καθώς τα βρέφη ωριμάζουν αρχίζουν και φωνοποιούν. Οι φωνοποιήσεις που δεν ενισχύονται σταδιακά μειώνονται, Ενώ, αυτές που ενισχύονται, παραμένουν στο ρεπερτόριο του παιδιού Παράδειγμα: Βρέφος λέει «πρα». Αδιάφορο. Λέει ήχους που μετά βίας μοιάζουν με «μπα-μπα». Ενίσχυση. Όσο ωριμάζουν τα παιδιά, μιμούνται τα πρότυπα ομιλίας που ακούνε, Οι γονείς επιβραβεύουν τα γραμματικά σωστά Ή αγνοούν ή τιμωρούν όσα δεν είναι Παράδειγμα: Παιδί λέει «όχι θέλω γάλα». Γελάκια. Λέει «Δεν θέλω γάλα, ευχαριστώ». Επιδοκιμασία.

20 Θεωρίες της Γλωσσικής Κατάκτησης Εξήγηση των Συμπεριφοριστών-Συνέχεια Όμως, αδυνατεί να εξηγήσει θεμελιώδη χαρακτηριστικά της γλωσσικής ανάπτυξης: 1. Οι γονείς δεν καταναλώνουν πολύ χρόνο για να διδάξουν τα παιδιά τους να μιλούν γραμματικά σωστά Μάλιστα, δίνουν έμφαση στο περιεχόμενο κι όχι στη γραμματική «Κανείς αγαπάει εμένα» «Γιατί το λες αυτό;» ή «Εγώ σε αγαπάω» Παρά: «Άκου με προσεκτικά κι επανάλαβε: Κανείς δεν με αγαπά» 2. Τα παιδιά παράγουν πολύ περισσότερες γραμματικά ορθές προτάσεις από αυτές που έχουν ποτέ ακούσει-> δεν μιμούνται απλώς, κατακτούν τους κανόνες 3. Τα παιδιά υπεργενικεύουν τους γραμματικούς κανόνες

21 Θεωρίες της Γλωσσικής Κατάκτησης Εξήγηση των Νατιβιστών Η κατάκτηση της γλώσσας είναι έμφυτη βιολογική ικανότητα (Chomsky, 1950) Δεν σχετίζεται με τη γενικότερη ευφυΐα O ανθρώπινος εγκέφαλος είναι γενετικά προκαθορισμένος να κατακτά γρήγορα τη γλώσσα έπειτα από απλή έκθεση στην ομιλία Είναι εξοπλισμένος με έναν Μηχανισμό Γλωσσικής Κατάκτησης (=ποικιλία διεργασιών που διευκολύνουν την εκμάθηση της γλώσσας) Ιστορία του Christofer Μιλούσε με ευφράδεια 16 γλώσσες- η νοημοσύνη του ήταν χαμηλή Όμως, άτομα με φυσιολογική νοημοσύνη δείχνουν δυσκολία ή αδυναμία να μάθουν ορισμένες πλευρές της γλώσσας Γενετική δυσφασία ή ειδική γλωσσική διαταραχή π.χ. She remembered that she hurts herself the other day* Κατανοητές ιδέες, ανικανότητα κατάκτησης συντακτικών κανόνων Wug, rick

22 Θεωρίες της Γλωσσικής Κατάκτησης Εξήγηση των Νατιβιστών-Συνέχεια Σύμφωνα με τους Νατιβιστές: οι μελέτες με άτομα που πάσχουν από γενετική δυσφασία υποδηλώνουν ότι τα τυπικά παιδιά μαθαίνουν με ευκολία τους γραμματικούς κανόνες, διότι είναι προγραμματισμένα Επίσης, εξηγείται γιατί τα κωφά μωρά βαβίζουν ήχους που δεν έχουν ακούσει ποτέ Εξηγείται γιατί η ανάπτυξη της γλώσσας ακολουθεί παρόμοια πορεία στα μωρά όλου του κόσμου Η γενετική προδιάθεση εξηγεί γιατί τα νεογέννητα είναι ικανά να διακρίνουν τους φθόγγους γλωσσών που δεν έχουν ακούσει ποτέ Η γλώσσα μπορεί να κατακτηθεί μόνο κατά τη διάρκεια μιας περιορισμένης αναπτυξιακής περιόδου μετανάστες, Τζίνι, Ίζαμπελ

23 Θεωρίες της Γλωσσικής Κατάκτησης Αλληλεπιδραστικές Εξηγήσεις Νατιβισμός * Συμπεριφορισμός Η εγγενής γενετικά προκαθορισμένη ικανότητα για γλωσσική ανάπτυξη συνδυάζεται με τα βιώματα από το περιβάλλον Επισημαίνουν ότι οι γονείς προσαρμόζουν τις λεκτικές τους αλληλεπιδράσεις με τα παιδιά, με τρόπο που απλοποιεί τη διαδικασία κατάκτησης της γλώσσας μιλούν αργά προφέρουν ευκρινώς χρησιμοποιούν απλούστερες προτάσεις από αυτές που απευθύνουν σε ενήλικες Ενδείξεις υπέρ της αλληλεπίδρασης βιολογίας και εμπειρίας προέρχονται από μια μελέτη σε κωφά παιδιά στη Νικαράγουα δημιούργησαν δική τους νοηματική γλώσσα, ολοκληρωμένη και με κανόνες, χωρίς επίσημες οδηγίες. Η γλώσσα εξελίχθηκε και ωρίμασε κατά τη διάρκεια 25 ετών

24 Θεωρίες της Γλωσσικής Κατάκτησης Videos:

25 Νευρωνική Εξειδίκευση Καθώς ο εγκέφαλος ωριμάζει, ορισμένες νευρωνικές δομές εξειδικεύονται, επιτρέποντας την ανάπτυξη της γλώσσας Στη βρεφική και νηπιακή ηλικία η επεξεργασία της γλώσσας συγκεντρώνεται σε 2 περιοχές, οι οποίες συχνά αναφέρονται ως γλωσσικά κέντρα του εγκεφάλου: Περιοχή Broca (αριστερό μετωπιαίο φλοιό): εμπλέκεται στην παραγωγή ερεθισμάτων σε ακολουθία Περιοχή Wernicke (αριστερό κροταφικό φλοιό): εμπλέκεται στην κατανόηση της γλώσσας Οι περιοχές αυτές εξειδικεύονται όλο και περισσότερο στη γλώσσας, ώστε βλάβες σε αυτές αφασία Τι είδους αφασία έχουν? «Αισθάνομαι πολύ καλά. Με άλλα λόγια παλιά μπορούσα να δουλέψω τα τσιγάρα» «Α, Δευτέρα, χμμμ, πάρκο. Δύο,μμμ, φίλοι, και εεεε, 30 λεπτά

26 Διγλωσσία

27 Διγλωσσία Η διγλωσσία επιβραδύνει ή παρεμβαίνει στη φυσιολογική γνωστική ανάπτυξη; Quiz: Πώς λέγεται αυτός που μιλάει πολλές γλώσσες; Αυτός που μιλάει 2; Αυτός που μιλάει 1; Πώς προκύπτει αυτό; Η μάθηση εννοιών συντελείται κυρίως λεκτικά φόβος ότι η επικοινωνία στα παιδιά που μιλούν περισσότερες από μία γλώσσες: καθυστερεί τη σωστή κατάκτηση της γνώσης κρίσιμων εννοιών επιβραδύνει την ανάπτυξη γνωστικών δεξιοτήτων Ισχύει; Όχι, τα δίγλωσσα παιδιά δεν διαφέρουν σημαντικά από τα μονόγλωσσα στον τρόπο και την ταχύτητα της γλωσσικής ανάπτυξης Μάλιστα, μελέτες σε εγκεφάλους δίγλωσσων έδειξαν ότι η μάθηση μιας ξένης γλώσσας επιφέρει μόνιμες αλλαγές σε ένα μέρος του αριστερού βρεγματικού λωβού που εμπλέκεται στη γλώσσα Όχι μόνο δε φθείρει τη γλωσσική ή τη γνωστική ανάπτυξη, αλλά αυξάνει την ικανότητα του αριστερού βρεγματικού λωβού να ανταποκρίνεται σε γλωσσικές απαιτήσεις

28 Γλώσσα και Σκέψη

29 Χρόνος- Μανδαρίνου Γλώσσα και Σκέψη: Πώς σχετίζονται; Υπόθεση της γλωσσικής σχετικότητας: Η γλώσσα διαμορφώνει τη σκέψη (B. Worf, 1956) Ινουίτ στον Καναδά: πολλές λέξεις για το χιόνι υπόθεση ότι το αντιλαμβάνονται διαφορετικά σε σχέση με αγγλόφωνους Σε έργο διάκρισης χρωμάτων ομάδα παιδιών Αγγλίας (11 χρώματα) > παιδιά αφρικανικών φυλών (5 χρώματα) Έργο αντίληψης χρόνου: Ταχύτεροι οι Άγγλοι στο μπρός πίσω και οι μανδαρίνοι στο πάνω κάτω Κριτικοί της θεωρίας (Pinker, 1994) Φυλή Ντάνι: απομονωμένη αγροτική φυλή στη Γουινέα, 2 λέξεις για το χρώμα (σκούρο, φωτεινό) έμαθαν τις αποχρώσεις των χρωμάτων τόσο καλά, όσο και οι άνθρωποι που έχουν πολλές λέξει για το χρώμα στην μητρική τους Χρόνος- Άγγλους

30 Εφαρμογή Ιδού η Ρόδος ιδού και το πήδημα

31 Μνήμη Τι μελετούν οι Ψυχογλωσσολόγοι; Γλωσσική Κατάκτηση Παραγωγή Κατανόηση Διάλογος Παραγωγή προφορικού λόγου Παραγωγή γραπτού λόγου Κατανόηση προφορικού λόγου Κατανόηση γραπτού λόγου/ ομιλία

32 Πείραμα 2 Πείραμα παραγωγής- Γλώσσα*Χωρικές αναπαραστάσεις

33 Πώς θα ζωγραφίζατε μια δράση;

34 Πιθανές ερμηνείες Διαδεδομένη υπόθεση Οι αναπαραστάσεις μας για τις ενέργειες έχουν μια έμφυτη χωρική συνιστώσα Εναλλακτική ερμηνεία Η χωρική αναπαράσταση των θεματικών ρόλων επηρεάζεται από πολιτισμικές διαφορές: σύστημα ανάγνωσης και γραφής -> και την ηλικία

35 Προβλέψεις? Ο μάγειρας κλωτσάει τον πειρατή Τον πειρατή κλωτσάει ο μάγειρας Ο πειρατής κλωτσάει τον μάγειρα Τον μάγειρα κλωτσάει ο πειρατής

36 Συμπέρασμα Η χωρική θέση του δράστη στην εικόνα αλληλεπιδρά με τη σειρά με την οποία εμφανίζεται ο αντίστοιχος λεξικός όρος κατά την κατανόηση των προτάσεων στην ελληνική

37 Ευ-χαρ-ισ-τ-ώ για την προσοχ-ή σας!