Οδηγία SEVESO II & Μεταφορές Επικίνδυνων Αγαθών

Transcript

1 Οδηγία SEVESO II & Μεταφορές Επικίνδυνων Αγαθών Αγγελική Τσάτσου- ρίτσα ιευθύντρια /νσης Περιβάλλοντος Πρόεδρος στο Τµήµα Περιβάλλον Υγεία Ασφάλεια στην εργασία της Ε.Ε.Χ. 1/15

2 Ι. SEVESO II (ΚΥΑ 5697/590/2000) Εισαγωγή Η οδηγία 96/82/ΕΚ (SEVESO II) της 9ης εκεµβρίου 1996, όπως ενσωµατώθηκε στο εθνικό δίκαιο και ισχύει µε την ΚΥΑ 5697/590 (ΦΕΚ 405/Β/ ), σχετικά µε την αντιµετώπιση µεγάλων ατυχηµάτων όπου υπεισέρχονται επικίνδυνες ουσίες, αποσκοπεί στην πρόληψη των προαναφερόµενων ατυχηµάτων και στον περιορισµό των συνεπειών τους για τον άνθρωπο και το περιβάλλον, µε απώτερο στόχο την εξασφάλιση προστασίας υψηλής στάθµης αυτών, µέσω της κοινοτικής νοµοθεσίας, κατά τρόπο συνεπή και αποτελεσµατικό. Ο βασικός νεωτερισµός που εισάγει η οδηγία, η οποία εφαρµόζεται στα Κ-Μ από τις 3/2/1999, συνίσταται στην υποχρέωση των βιοµηχανικών επιχειρήσεων να θέσουν σε ισχύ συστήµατα διαχείρισης της ασφάλειας, συµπεριλαµβανοµένης µιας αναλυτικής εκτίµησης κινδύνου µε βάση διάφορα πιθανά σενάρια ατυχηµάτων. Μια τέτοια εκτίµηση κινδύνου κατέχει κεντρικό ρόλο στην πρόληψη µεγάλων ατυχηµάτων. Επιπλέον, η υποχρέωση ενηµέρωσης του ευρύτερου πληθυσµού σχετικά µε τους βιοµηχανικούς κινδύνους και τη στάση που πρέπει να τηρήσει σε περίπτωση ατυχήµατος έχει πολύ µεγάλη σηµασία για τον περιορισµό των συνεπειών των µεγάλων ατυχηµάτων. Νοµοθετικό πλαίσιο - Πεδίο εφαρµογής Η οδηγία εφαρµόζεται στις εγκαταστάσεις όπου υπάρχουν επικίνδυνες ουσίες, υπό µορφή πρώτης ύλης προϊόντων, παραπροϊόντων, καταλοίπων ή ενδιάµεσων προϊόντων συµπεριλαµβανοµένων και εκείνων που ευλόγως αναµένεται να προκύψουν σε περίπτωση ατυχήµατος και που υπερβαίνουν κάποια καθορισµένα όρια. Ο ασκών την εκµετάλλευση µιας εγκατάστασης υποχρεούται να υποβάλλει στις αρµόδιες Αρχές: - κοινοποίηση και πολιτική πρόληψης µεγάλων ατυχηµάτων στην περίπτωση που οι επικίνδυνες ουσίες βρίσκονται σε ποσότητες µεγαλύτερες ή ίσες από τις προβλεπόµενες στο Παράρτηµα Ι (Μέρος 1 και 2, στήλες 1 και 2) - µελέτη ασφαλείας και σχέδια έκτακτης ανάγκης στην περίπτωση που οι επικίνδυνες ουσίες βρίσκονται σε ποσότητες µεγαλύτερες ή ίσες από τις προβλεπόµενες στο Παράρτηµα Ι (Μέρος 1 και 2, στήλες 1 και 3). 2/15

3 Σηµειώνεται ότι οι ποσότητες που προβλέπονται για την υποβολή µελέτης ασφαλείας και σχεδίων έκτακτης ανάγκης είναι σαφώς µεγαλύτερες από αυτές για την υποβολή κοινοποίησης και πολιτικής πρόληψης µεγάλων ατυχηµάτων. Η κοινοποίηση υποβάλλεται µία φορά, τόσο για τις νέες όσο και για τις υπάρχουσες εγκαταστάσεις, εκτός της περίπτωσης µεταβολής οποιουδήποτε στοιχείου και περιλαµβάνει:! στοιχεία για την επιχείρηση,! πληροφορίες για την δραστηριότητα της επιχείρησης,! επαρκείς πληροφορίες για τις επικίνδυνες ουσίες που υπάρχουν ή παράγονται κατά την παραγωγική διαδικασία ή που είναι δυνατόν να προκύψουν από ενδεχόµενα ατυχήµατα,! πληροφορίες για το άµεσο περιβάλλον της εγκατάστασης,! εκτίµηση της πιθανότητας πρόκλησης ατυχήµατος µεγάλης έκτασης, λόγω της θέσης της εγκατάστασης και της εγγύτητάς της µε άλλες επικίνδυνες εγκαταστάσεις (φαινόµενο DOMINO). Η πολιτική πρόληψης µεγάλων ατυχηµάτων υποβάλλεται ανά πενταετία και περιλαµβάνει την οικεία πολιτική πρόληψης µεγάλων ατυχηµάτων, καθώς και τους όρους και τις µεθόδους διασφάλισης της ορθής εφαρµογής της. Η µελέτη ασφαλείας επανεξετάζεται τουλάχιστον κάθε πέντε χρόνια, υποβάλλεται τόσο για τις νέες όσο και για τις υπάρχουσες εγκαταστάσεις, και περιλαµβάνει:! πληροφορίες σχετικά µε το σύστηµα διαχείρισης και οργάνωσης της µονάδας για την πρόληψη µεγάλων ατυχηµάτων,! παρουσίαση του περιβάλλοντος της µονάδας (περιγραφή τόπου, προσδιορισµό των εγκαταστάσεων και άλλων δραστηριοτήτων της µονάδας που ενδέχεται να εγκλείουν κίνδυνο µεγάλου ατυχήµατος),! περιγραφή της εγκατάστασης (κυριότερες δραστηριότητες, διαδικασίες παραγωγής, περιγραφή επικινδύνων ουσιών),! αναγνώριση και ανάλυση των κινδύνων ατυχήµατος και προληπτικά µέτρα, 3/15

4 ! µέτρα προστασίας και επέµβασης για τον περιορισµό των συνεπειών των τυχόν µεγάλων ατυχηµάτων. Τα σχέδια έκτακτης ανάγκης διακρίνονται σε εσωτερικά, για τα οποία υπεύθυνος για την κατάρτιση και την υποβολή τους είναι ο ασκών την εκµετάλλευση και εξωτερικά (Σχέδια Αντιµετώπισης Τεχνολογικών Ατυχηµάτων Μεγάλης Έκτασης - Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε), για τα οποία υπεύθυνο για την κατάρτισή τους είναι το Υπουργείο ΠΕ.ΧΩ. Ε σε συνεργασία µε συναρµόδια Υπουργεία και φορείς. Το Γ.Χ.Κ., στα πλαίσια της αρµοδιότητάς του, όπως αυτή περιγράφεται στο άρθρο 8Β, εδαφ. 1α και 2α της ΚΥΑ 5697/590/00, κατά την διαδικασία αξιολόγησης των µελετών ασφαλείας πιστοποιεί την ορθότητα της ταξινόµησης των επικινδύνων ουσιών και παρασκευασµάτων τα οποία ευρίσκονται στην υπό έλεγχο εγκατάσταση ως πρώτη ύλη προϊόντων, παραπροϊόντα, κατάλοιπα ή ενδιάµεσα προϊόντα συµπεριλαµβανοµένων και εκείνων που ευλόγως αναµένεται να προκύψουν σε περίπτωση ατυχήµατος. Από το β εξάµηνο του 2000 που άρχισε η εφαρµογή της οδηγίας Seveso II (ΚΥΑ 5697/590/2000) µέχρι σήµερα έχουν αποσταλεί στη /νση Περιβάλλοντος του Γ.Χ.Κ, σε εφαρµογή του άρθρου 8 και των άρθρων 6 και 7 περίπου 180 µελέτες ασφαλείας (συµπεριλαµβανοµένων και µερικών κοινοποιήσεων). Η ορθή ταξινόµηση (και επισήµανση) των χηµικών προϊόντων (ουσιών και παρασκευασµάτων) είναι η καρδιά της ορθής και ασφαλούς διαχείρισης τους για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Η επισήµανση και τα ελτία εδοµένων Ασφαλείας παρέχουν τις πρώτες και σπουδαιότερες πληροφορίες στον «αρµόδιο χειριστή» για την αντιµετώπιση των πιθανών κινδύνων και τη µείωση ή την εξάλειψή τους. Η εξέταση της µελέτης ασφαλείας από το Γ.Χ.Κ. περιλαµβάνει:! έλεγχο της πληρότητας του καταλόγου των επικινδύνων ουσιών. Σύµφωνα µε την οδηγία (Παράρτηµα ΙΙ, παραγρ. ΙΙΙ, εδαφ 1) στη µελέτη ασφαλείας πρέπει να υπάρχει πλήρης απογραφή των επικινδύνων ουσιών µε αναγραφή της µέγιστης ποσότητας που υπάρχει ή ενδέχεται να υπάρξει στην εγκατάσταση.! έλεγχο της ταξινόµησης των επικινδύνων ουσιών / παρασκευασµάτων σύµφωνα µε την ισχύουσα νοµοθεσία περί ταξινόµησης και επισήµανσης (αποφάσεις ΑΧΣ 4/15

5 378/94 (ΦΕΚ 705/Β /94) και 1197/89 (ΦΕΚ 567/Β /90) όπως έχουν τροποποιηθεί και ισχύουν).! έλεγχο των ελτίων εδοµένων Ασφαλείας (Material Safety Data Sheet) των προϊόντων, τα οποία επισυνάπτονται σε χωριστό τµήµα της µελέτης, σύµφωνα µε τη νοµοθεσία «περί καθορισµού κανόνων για το σύστηµα ειδικής πληροφόρησης σχετικά µε τις επικίνδυνες ουσίες και παρασκευάσµατα» (Αποφ. ΑΧΣ 508/91 (ΦΕΚ 886/Β /1991 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει). Βάσει της µέχρι τώρα εµπειρίας µας από την αξιολόγηση των µελετών ασφαλείας, οι συνήθεις παρατηρήσεις και ελλείψεις είναι:! στον πίνακα των επικινδύνων ουσιών δεν περιλαµβάνονται όλες οι ουσίες /παρασκευάσµατα που εµπίπτουν στην οδηγία SEVESO ΙΙ,! στον πίνακα των επικινδύνων ουσιών δεν αναφέρονται οι µέγιστες ποσότητες που υπάρχουν ή µπορεί να υπάρξουν! τα ελτία εδοµένων Ασφαλείας (Material Safety Data Sheet) των προϊόντων συνήθως δεν είναι σωστά για έναν ή περισσότερους από τους κάτωθι λόγους: - δεν είναι και στην ελληνική γλώσσα, - δεν περιέχουν τα 16 σηµεία που αναφέρονται στο άρθρο 3 της Αποφ. ΑΧΣ 508/91 (ΦΕΚ 886/Β/1991), - δεν περιέχουν καθόλου την ταξινόµηση και επισήµανση της ουσίας /παρασκευάσµατος βάσει της ισχύουσας νοµοθεσίας, ή γιατί αυτή είναι ελλιπής, - οι αριθµοί CAS των προϊόντων δεν είναι ορθοί.! δεν αναφέρονται οι επικίνδυνες ουσίες, οι οποίες βάσει της µελέτης ασφαλείας µπορεί να δηµιουργηθούν από µια διεργασία εκτός ελέγχου (π.χ οξείδια Ν, S και C από ενδεχόµενη πυρκαγιά), και βάσει του άρθρου 8 της οδηγίας πρέπει να συνοδεύονται από µε επαρκείς πληροφορίες για τις επιπτώσεις στην υγεία, την ασφάλεια και το περιβάλλον. Nέες τάσεις για τροποποίηση της Νοµοθεσίας Μια σειρά από πρόσφατα βιοµηχανικά ατυχήµατα µεγάλης έκτασης αλλά και µελέτες που πραγµατοποίησε η Επιτροπή, κατόπιν αιτήµατος του Συµβουλίου, µε αντικείµενο καρκινογόνες ουσίες και ουσίες επικίνδυνες για το περιβάλλον, κατέστησαν αναγκαία τη 5/15

6 διεύρυνση του πεδίου εφαρµογής της οδηγίας ώστε να εξασφαλίζεται προστασία υψηλής στάθµης για τον Άνθρωπο και το Περιβάλλον. Η διαρροή κυανιούχων ενώσεων στον ποταµό Tisza, ως αποτέλεσµα της ρήξης ενός φράγµατος δεξαµενής υποδοχής απορριµµάτων στη Ρουµανία το 2000, ανάλογο ατύχηµα στο Aznalcollar της Ισπανίας, το 1998, όπου ως αποτέλεσµα της ρήξης φράγµατος ρυπάνθηκε το περιβάλλον του εθνικού πάρκου Coto Donana, καθώς και το ατύχηµα της εταιρείας Fireworks S.E., αποθήκευσης και κατασκευής πυροτεχνηµάτων, στην Ολλανδία, το 2000, υπογράµµισαν την ανάγκη να υπάρξει µια πιο στοχοθετηµένη περιβαλλοντική πολιτική για την πρόληψη τέτοιων καταστροφών. Η προτεινόµενη αναθεώρηση της οδηγίας προβλέπει:! Την υπαγωγή στις διατάξεις της οδηγίας της επεξεργασίας των µεταλλευµάτων και ειδικότερα των δεξαµενών υποδοχής απορριµµάτων και των φραγµάτων που χρησιµοποιούνται στο πλαίσιο της επεξεργασίας τους, καθώς και την αποθήκευση και επεξεργασία επικινδύνων ουσιών κατά την εξόρυξη από ορυχεία και λατοµεία.! Την τροποποίηση του Παραρτήµατος Ι, για τις εκρηκτικές ή πυροτεχνικές ουσίες και τις πολύ εκρηκτικές ουσίες, µειώνοντας τις οριακές ποσότητες, που απαιτούνται για την υποβολή κοινοποιήσεων ή µελετών ασφαλείας καθώς και την ταξινόµηση των ουσιών αυτών µε βάση τα κριτήρια της συµφωνίας για τις διεθνείς µεταφορές επικινδύνων εµπορευµάτων.! ιεύρυνση του καταλόγου των καρκινογόνων ουσιών και αύξηση των οριακών ποσοτήτων τους, ώστε να αποκλειστούν από το πεδίο εφαρµογής της οδηγίας ορισµένες µονάδες (όπως νοσοκοµεία και ερευνητικά ιδρύµατα), τα οποία δεν αφορούσε αρχικώς η προσθήκη του καταλόγου καρκινογόνων ουσιών. Η αύξηση αυτή αιτιολογείται µε το σκεπτικό ότι για τις ουσίες αυτές, θα έπρεπε να έχουν προταθεί οριακές ποσότητες αντίστοιχες µε εκείνες των πολύ τοξικών ουσιών. Εντούτοις, εάν ληφθούν υπόψη η ανησυχία του ευρύτερου πληθυσµού και η αρχή της προφύλαξης, όταν δεν υπάρχουν πλήρη επιστηµονικά δεδοµένα, κρίνεται ενδεδειγµένο να καθοριστούν οριακές ποσότητες κατά µία τάξη µεγέθους χαµηλότερες από εκείνες των πολύ τοξικών ουσιών, ώστε αφ ενός να επιτυγχάνεται η προστασία του πληθυσµού και του περιβάλλοντος, αφ ετέρου να αποφεύγονται οι υπερβολές (περίπτωση νοσοκοµείων). 6/15

7 ! ιαχωρισµό των ουσιών που αναφέρονται ως «βενζίνη αυτοκινήτων και άλλα πτητικά προϊόντα του πετρελαίου» σε «προϊόντα πετρελαίου: α) βενζίνη και νάφθα, β) κηροζίνη, γ) πετρέλαιο εσωτερικής καύσης και ουσίες παραγόµενες από το πετρέλαιο µε παραπλήσια σηµεία ζέσεως», ώστε να συµπεριληφθούν τα µεσαία και βαριά κλάσµατα του πετρελαίου, µε παράλληλη µείωση των οριακών ποσοτήτων τους.! Μείωση οριακών ποσοτήτων για τις ουσίες που ταξινοµούνται ως «πολύ τοξικές για τους υδρόβιους οργανισµούς» (Φράση R50), «τοξικές για τους υδρόβιους οργανισµούς» (Φράση R51), «µπορούν να προκαλέσουν µακροχρόνιες δυσµενείς επιπτώσεις στο υδάτινο περιβάλλον» (Φράση R53). Με αφορµή το πρόσφατο σοβαρό ατύχηµα σε εργοστάσιο λιπασµάτων της Τουλούζης, στις 21/09/2001, το Συµβούλιο ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να παρουσιάσει το ταχύτερο δυνατό την πρότασή της, σχετικά µε την αναθεώρηση της οδηγίας SEVESO, που ήδη ολοκληρώνεται, ώστε να θεσπιστούν υψηλότερες απαιτήσεις για την αποφυγή ανάλογων ατυχηµάτων, ιδιαίτερα σε σχέση µε κατοικηµένες περιοχές. II. «Μεταφορές Επικίνδυνων Αγαθών (εθνικές διεθνείς)» ΓΕΝΙΚΑ Η Ευρωπαϊκή Συµφωνία ADR, αφορά τις διεθνείς οδικές µεταφορές των επικίνδυνων εµπορευµάτων, εφαρµόζεται οµοίως και στις εθνικές η διασυνοριακές µεταφορές. Έχει καταρτισθεί από την επιτροπή UNECE του Ο.Η.Ε. και οι γενικές και ειδικές διατάξεις της λειτουργούν παράλληλα µε τις συµφωνίες RID, ADΝ, για τις σιδηροδροµικές, ποτάµιες, µεταφορές και τον κώδικα IMO, τις τεχνικές οδηγίες ICAO, τις διατάξεις ΙΑΤΑ, για τις θαλάσσιες και αεροπορικές µεταφορές, αντίστοιχα. Η ADR στοχεύει στην αυξηµένη ασφάλεια των µεταφορών προκειµένου να προστατεύεται το περιβάλλον και ο άνθρωπος. Περιλαµβάνει διατάξεις για την ταξινόµηση, συσκευασία και επισήµανση (ετικέτες) των εµπορευµάτων και των οχηµάτων, ειδικές προδιαγραφές για τον εξοπλισµό και τη λειτουργία των οχηµάτων µεταφοράς, γενικούς και ειδικούς όρους φόρτωσης, κανονισµούς εκπαίδευσης των οδηγών οχηµάτων και τύπους των συνοδευτικών εγγράφων µεταφοράς. Καθορίζει επίσης τις ευθύνες όλων των 7/15

8 εµπλεκοµένων προσώπων στη µεταφορά. Η Συµφωνία είναι ανοικτή σε όλα τα κράτη του Ο.Η.Ε., αναθεωρείται σε τακτικά χρονικά διαστήµατα ανάλογα µε τις τεχνολογικές εξελίξεις και τις συναφείς νοµοθετικές ρυθµίσεις, ενσωµατώνεται στη νοµοθεσία της Ε. Κοινότητας και µέσω εθνικής εναρµόνισης ισχύει στα κράτη µέλη υπό µορφή νόµων, Π.. ή Υπουργικών Αποφάσεων. Η χώρα µας υιοθετεί συστηµατικά τις προαναφερόµενες διατάξεις µε εποπτεύουσα αρµόδια Αρχή, το Υπ. Μεταφορών. ΤΑ ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΑ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ADR Ως επικίνδυνα εµπορεύµατα ορίζονται οι ύλες και τα είδη, που λόγω των ιδιοτήτων τους ή της γενικής τους κατάστασης, είναι δυνατόν κατά τη µεταφορά να θέσουν σε κινδύνους το περιβάλλον, τη ζωή, την υγεία των εργαζοµένων, του γενικού κοινωνικού συνόλου, καθώς και τη δηµόσια τάξη και ασφάλεια. Οι κίνδυνοι αυτοί µεγιστοποιούνται, όταν αφορούν, τοξικότητα, διαβρωτικότητα, και οικοτοξικότητα των εµπορευµάτων. Βιοµηχανικές, αστικές ή άλλες δραστηριότητες απαιτούν εθνικές η διεθνείς µεταφορές µεγάλων ποσοτήτων επικινδύνων αγαθών, γεγονός που αυξάνει περαιτέρω την πιθανότητα κινδύνων, για τη µείωση ή την αποτροπή των οποίων, είναι απαραίτητη η τήρηση αυστηρών κανόνων και προδιαγραφών, που στοχεύουν στην προστασία: # των ατόµων που συµµετέχουν ή εργάζονται στις µεταφορές και εκτίθενται σε διαρκείς κινδύνους # του φυσικού περιβάλλοντος, χλωρίδας και πανίδας # του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου, που δεν είναι προετοιµασµένο να αντιµετωπίσει τους αυξηµένους κινδύνους ατυχηµάτων Κατά την ADR, τα εµπορεύµατα χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες # Εκείνα που επιτρέπεται να µεταφέρονται (µη περιοριστικές κατηγορίες) υπό όρους και προϋποθέσεις. # Εκείνα που εξαιρούνται της µεταφοράς (περιοριστικές κατηγορίες), λόγω των ιδιοτήτων τους και των κινδύνων που εγκυµονούν Η Συµφωνία αποτελείται από τρία µέρη, το βασικό πλαίσιο και τα Παραρτήµατα Α και Β. Συνοδεύεται από εγχειρίδιο κριτηρίων και δοκιµών. Το βασικό πλαίσιο περιλαµβάνει το πεδίο εφαρµογής και τις δεσµεύσεις των συµβαλλόµενων µερών $ Το Παράρτηµα Α περιλαµβάνει τις επικίνδυνες ύλες και είδη, µε επιµέρους 8/15

9 κεφάλαια που αφορούν: # Κατάταξη επικίνδυνων υλών, σε κλάσεις 1 έως 9. # Ειδικές προδιαγραφές µεταφοράς εντός κάθε κλάσης. # Γενικούς και ειδικούς όρους συσκευασίας για κάθε κλάση. # Επισηµάνσεις (ετικέτες) κινδύνων, για τα εµπορεύµατα και τις συσκευασίες τους. $ Το Παράρτηµα Β περιλαµβάνει διατάξεις για τα οχήµατα µεταφοράς και τις διαδικασίες µεταφοράς, µε επιµέρους κεφάλαια που αφορούν: # Προδιαγραφές και εξοπλισµό των ειδικών µηχανηµάτων. # Συνοδευτικά έγγραφα µεταφοράς. # Σήµανση (ετικέτες) κινδύνων για τα οχήµατα και τα µεταφερόµενα εµπορεύµατα. # Εκπαίδευση οδηγών οχηµάτων και απαιτήσεις για τους συνοδηγούς. # Ειδικές προδιαγραφές βυτιοφόρων οχηµάτων. # Κατάλογο, αριθµητικό και αλφαβητικό και τον αντίστοιχο αριθµό U.N. των επικινδύνων υλών. # Παρεκκλίσεις από τις διατάξεις των παραρτηµάτων σε περιπτώσεις µεταφοράς µικρών ποσοτήτων επικινδύνων υλών, ή επείγουσες περιπτώσεις σωτηρίας ανθρωπίνων ζωών, ερευνητικών σκοπών, διεξαγωγής πειραµάτων ή άλλα. ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α i) Κριτήριο για την κατάταξη εµπορευµάτων σε κλάσεις 1 έως 9, είναι το είδος των µεγαλύτερων κινδύνων που εγκυµονούν και γίνεται ως εξής: Κλάση 1: Εκρηκτικά Κλάση 2: Αέρια, πεπιεσµένα, υγροποιηµένα ή διαλυµένα υπό πίεση Κλάση 3: Εύφλεκτα υγρά Κλάση 4.1: Εύφλεκτα στερεά Κλάση 4.2: Εύφλεκτα στερεά η ύλες υποκείµενες σε αυτόµατη καύση Κλάση 4.3: Ύλες που παράγουν εύφλεκτες αέρια κατά την επαφή τους µε το νερό Κλάση 5.1 Κλάση 5.2 Κλάση 6.1 Κλάση 6.2 Οξειδωτικές ύλες Οργανικά υπεροξείδια Τοξικές ύλες Απεχθείς, νοσογόνες και µολυσµατικές ύλες Κλάση 7 Ραδιενεργές ύλες 9/15

10 Κλάση 8 Κλάση 9 ιαβρωτικές ύλες ιάφορες επικίνδυνες ύλες και είδη Οι ύλες κάθε κλάσης κατατάσσονται σε είδη 1ο, 2ο, 3ο και διακρίνονται, ανάλογα µε το βαθµό επικινδυνότητάς τους, σε τρεις κατηγορίες a, b, c, όπου: a. Πολύ επικίνδυνο b. Επικίνδυνο c. Λιγότερο επικίνδυνο Η κατηγοριοποίηση αυτή δεν αφορά τις ύλες των κλάσεων 1, 2, 5.2 και 7 ii) Περιοριστικές και µη κλάσεις Περιοριστικές κλάσεις είναι οι 1 έως 7, στις οποίες µόνο εκείνες οι ύλες που αναφέρονται ονοµαστικά ή καταχωρούνται σε γενική ένδειξη ( εκτός αν άλλως ορίζεται), επιτρέπεται να µεταφέρονται, τηρουµένων των όρων του αντίστοιχου περιθωρίου της ADR. Οι υπόλοιπες ύλες που δεν αναφέρονται ονοµαστικά, ή δεν καταχωρούνται σε γενική περιοριστική ένδειξη, επιτρέπεται να µεταφέρονται. Μη περιοριστικές κλάσεις είναι όλες οι άλλες κλάσεις, εκτός από τις 1 και 7. Από τις ύλες που κατηγοριοποιούνται στις µη περιοριστικές κλάσεις, επικίνδυνες ύλες θεωρούνται µόνον εκείνες που αναφέρονται ονοµαστικά, ή καταχωρούνται σε ονοµαστικούς καταλόγους. Η µεταφορά τους επιτρέπεται υπό τους όρους του αντίστοιχου περιθωρίου της ADR. ΚΩ ΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β Η αναγνώριση των επικινδύνων υλών γίνεται µε τους κωδικούς αριθµούς, οι οποίοι αναφέρονται στα στοιχεία της ύλης, ως εξής: # Ονοµασία της ύλης. # Ο χαρακτηριστικός αριθµός ύλης UN, ο οποίος αναγράφεται στο πάνω µέρος της πορτοκαλί επισήµανσης κινδύνου # Ο αριθµός κινδύνου που δυνητικά προκαλείται από την ύλη, ο οποίος αναγράφεται στο πάνω µέρος της επισήµανσης # Ο κωδικός κινδύνου που πρέπει να αναγράφεται στη σήµανση του οχήµατος κατά τη µεταφορά ή κατά την εκφόρτωση όσο το όχηµα είναι ακαθάριστο. Η ίδια επισήµανση γίνεται στη συσκευασία των επικινδύνων εµπορευµάτων. 10/15

11 # Η κλάση και η κατηγορία της ύλης Γενικότερα, διπλασιασµός ψηφίου κινδύνου, δηλώνει ενίσχυση του συγκεκριµένου κινδύνου. Το γράµµα Χ µπροστά από τον αριθµό αναγνώρισης, δηλώνει επικίνδυνη αντίδραση µε νερό και εποµένως η χρήση του υπόκειται σε έγκριση ειδικών εµπειρογνωµόνων. ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΚΙΝ ΥΝΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ADR Κάθε κλάση επικινδύνων υλών, χαρακτηρίζεται από ειδικούς κινδύνους κατά υποκατηγορία υλών, που αυτή περιλαµβάνει. Ο χειρισµός των υλικών, γίνεται µε προσοχή, ανάλογα µε τους κινδύνους Οι απαιτούµενες βασικές ενέργειες σε περίπτωση ζηµιάς ή ατυχήµατος, κοινές για όλες τις κλάσεις, είναι οι εξής: # Να αναζητείται ασφαλές σηµείο στάσης του οχήµατος # Να κρατείται ικανοποιητική απόσταση # Να αποµονώνεται ο χώρος κινδύνου σε µεγάλο βαθµό # Να καταπολεµείται η ανάφλεξη εστιών. Πέραν αυτών, σε ειδικές περιπτώσεις υλών, απαιτείται άµεσα: # Φροντίδα για την προσωπική ασφάλεια των εµπλεκοµένων # Προειδοποίηση του πληθυσµού, ενηµέρωση του κοινού # Αποµάκρυνση των εστιών ανάφλεξης # Παρεµπόδιση της έκχυσης υγρών σε νερά ή δίκτυα αποχέτευσης # Αποµάκρυνση των µη κατεστραµµένων (γερών) δοχείων από τον επικίνδυνο χώρο. ΣΥΝΟ ΕΥΤΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ Τα µεταφερόµενα επικίνδυνα εµπορεύµατα, πρέπει απαραίτητα να συνοδεύονται από έγγραφα ευρισκόµενα εντός του οχήµατος, που στοχεύουν στην ενηµέρωση του οδηγού, χρησιµοποιούνται ως τεκµήριο στις Αρχές ελέγχου συµµόρφωσης και διευκολύνουν το έργο της Αστυνοµίας η Πυροσβεστικής σε περίπτωση ανάγκης ή ατυχήµατος. Τα έγγραφα που συνοδεύουν τη µεταφορά είναι: 1. Έγγραφο µεταφοράς που περιέχει: # Ονοµα, διεύθυνση του αποστολέα και του παραλήπτη # Περιγραφή των εµπορευµάτων που συµπεριλαµβάνει τον αριθµό UN, την 11/15

12 κλάση, τον αριθµό του είδους που ανήκει το εµπόρευµα (1ο, 2ο, 3ο.), το σχετικό γράµµα a, b, c του βαθµού επικινδυνότητας # Τα αρχικά ADR, τον αριθµό των συσκευασιών και τη συνολική ποσότητα των εµπορευµάτων. 2. ελτίο ατυχήµατος, που συντάσσεται από τον παραγωγό ή τον αποστολέα και δίδεται στον οδηγό. Περιέχει οδηγίες αντιµετώπισης οποιουδήποτε ατυχήµατος έγκαιρα και φυλάσσεται στην καµπίνα του οχήµατος. Συντάσσεται στις γλώσσες των χωρών προέλευσης, διέλευσης και προορισµού. Οι οδηγίες αφορούν τον χαρακτηρισµό, τις ιδιότητες και τους κινδύνους που πηγάζουν από το φορτίο εµπορευµάτων. Επιπλέον, τα αναγκαία µέτρα σε έκτακτες ανάγκες, σε διαρροές, σε πυρκαγιές, τον απαραίτητο προστατευτικό εξοπλισµό και την παροχή πρώτων βοηθειών. 3. Πιστοποιητικό εγκρίσεως ADR που επιβεβαιώνει ότι το όχηµα είναι κατάλληλο για την συγκεκριµένη µεταφορά επικινδύνων υλών και εκδίδεται από τις αρµόδιες κρατικές Αρχές που εκδίδουν τις άδειες κυκλοφορίας, µετά από έλεγχο και επιθεώρηση από ειδικό πραγµατογνώµονα. Στη χώρα µας, η πιστοποίηση των ειδικών φορέων πραγµατογνωµόνων, γίνεται από το ΥΠΕΜ και το ΕΜΠ. Τα πιστοποιητικά ADR είναι αµοιβαία αποδεκτά µεταξύ των κρατών Μελών της Ε. Κοινότητας. 4. Πιστοποιητικό Επαγγελµατικής Κατάρτισης Οδηγού Οι οδηγοί που πραγµατοποιούν εθνικές η διεθνείς µεταφορές, πρέπει να είναι κατάλληλα καταρτισµένοι και να κατέχουν τα απαραίτητα πιστοποιητικά αντίστοιχης κατηγορίας, ανάλογα µε το είδος του οχήµατος που οδηγούν και των κλάσεων στις οποίες ανήκουν οι επικίνδυνες ύλες. Η εκπαίδευση των οδηγών είναι υποχρεωτική, διαρκής, επαναλαµβανόµενη και περιλαµβάνει: βασική εκπαίδευση, πρόσθετη κατά περίπτωση εκπαίδευση στη µεταφορά µε βυτιοφόρα οχήµατα, στη µεταφορά υλών της κλάσης 1 και κλάσης 7 της ADR. Η εκπαίδευση περιλαµβάνει θεωρητική εκπαίδευση, ενηµέρωση σε νέες τεχνικές και πληροφορίες, νοµικά θέµατα, πρώτες βοήθειες, πυρασφάλεια, πυρόσβεση και ενέργειες σε περίπτωση ατυχήµατος. Απαραίτητες είναι οι εξετάσεις στις οποίες συµµετέχει ο οδηγός και οι οποίες διενεργούνται προκειµένου να εφοδιασθεί µε το κατάλληλο πιστοποιητικό επαγγελµατικής κατάρτισης. Ο συνοδηγός πρέπει να είναι, αντίστοιχα, ενηµερωµένος. 12/15

13 ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΙΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ Η προστασία του περιβάλλοντος και των πολιτών, επιτυγχάνεται µε εφαρµογή και τήρηση των προβλεπόµενων κανόνων και προδιαγραφών της ADR και ανάληψη των ευθυνών από όλους τους εµπλεκόµενους στη µεταφορά, ώστε να προλαµβάνονται οι κίνδυνοι και να αντιµετωπίζονται σε περιπτώσεις ατυχηµάτων. Σε συνέχεια αυτών που προαναφέρθηκαν, επισηµαίνεται ο κυρίαρχος ρόλος που διαδραµατίζουν τα κάτωθι στοιχεία στην διεκπεραίωση της µεταφοράς: 1. Συσκευασία των Εµπορευµάτων Οχήµατα Η συσκευασία των εµπορευµάτων µπορεί να είναι χύµα, σε συσκευασίες, σε βυτία, εµπορευµατοκιβώτια µικρά ή µεγάλα, συσκευασία βυτίων, µεγάλα µέσα συσκευασίας (IBC). Πρέπει να είναι από κατάλληλο υλικό, ανάλογα µε την κατηγορία κινδύνου, να είναι ανθεκτική στους χειρισµούς, απρόσβλητη από το περιεχόµενο, µε στερεά και ανθεκτικά πώµατα. Επίσης να φέρει τη σωστή επισήµανση. Ανάλογες διατάξεις ισχύουν για τις κενές συσκευασίες. Ο ορθός τρόπος στοιβάγµατος, η φόρτωση και η εκφόρτωση των εµπορευµάτων είναι αναγκαίο να γίνεται µε σχολαστικότητα και προσοχή στα ειδικά σηµεία κινδύνου, δεδοµένου ότι πολλά ατυχήµατα συµβαίνουν στις φάσεις αυτές της µεταφοράς. Τα κατά περίπτωση εγκεκριµένου τύπου οχήµατα (µονάδες) µεταφοράς, ανοιχτά η κλειστά, πρέπει, εκτός των άλλων, να διαθέτουν τον κατάλληλο ηλεκτρικό και µηχανολογικό εξοπλισµό, πυροσβεστικό εξοπλισµό ειδικού τύπου και συλλογή εργαλείων για έκτακτες ανάγκες. Γενικά, για την αποτροπή κινδύνων, ο κινητήρας πρέπει να σταµατάει κατά την φόρτωση και εκφόρτωση και τα οχήµατα πρέπει να καθαρίζονται η να απολυµαίνονται αµέσως µετά την εκφόρτωση. 2. Σήµανση συσκευασίας οχηµάτων (ετικέτα) Η επισήµανση (ετικέτα) των συσκευασιών των επικινδύνων εµπορευµάτων και των οχηµάτων είναι το κύριο µέσο, που δίνει τις απαιτούµενες πληροφορίες για την διαχείριση, την αποτροπή και την αντιµετώπιση των κινδύνων κατά τις µεταφορές. Η ετικέτα αυτή κατασκευάζεται από τον αποστολέα ή και τον φορτωτή, παραµένει σταθερά επικολληµένη στις συσκευασίες και τα οχήµατα κατά τη µεταφορά, την διάρκεια της φόρτωσης και εκφόρτωσης, όσο χρόνο το όχηµα δεν έχει καθαριστεί και το εµπόρευµα δεν έχει αποσυσκευασθεί. Σε κάθε περίπτωση, η ετικέτα έχει το κατάλληλο µέγεθος, µορφή και χρώµα, 13/15

14 δείχνει την ύλη και τον πιθανό κίνδυνο, περιλαµβάνει αριθµούς UN και άλλους, σύµβολα, γράµµατα, λέξεις. Τα χαρακτηριστικά χρώµατα επισήµανσης για τις διάφορες κλάσεις, είναι: % Μαύρο σε πορτοκαλί φόντο για εκρηκτικά % Μαύρο σε κόκκινο φόντο για εύφλεκτα % Μαύρο σε κίτρινο φόντο για ραδιενεργά % Μαύρο σε κίτρινο φόντο για οξειδωτικά % Μαύρο / Άσπρο σε µπλε φόντο για πιθανή διαρροή, ανάφλεξη % Μαύρο / Άσπρο για τα υπόλοιπα εµπορεύµατα που δεν προσδιορίζονται µε άλλο τρόπο. Ειδικές διατάξεις σήµανσης ισχύουν για τις µεταφορές ραδιενεργών υλών. 3. Ανάληψη ευθυνών από τους εµπλεκόµενους στη µεταφορά Η ασφάλεια των µεταφορών, σύµφωνα µε την ADR, απαιτεί την ανάληψη των ευθυνών από όλους τους συντελεστές, σε όλη την αλυσίδα ενεργειών και τη σειρά διαδικασιών. Ο αποστολέας, ο εκτελών τη συσκευασία, ο µεταφορέας, ο κάτοχος του οχήµατος, ο φορτωτής, ο οδηγός, ο συνοδηγός, ο παραλήπτης, ο αποσυσκευαστής, έχουν συγκεκριµένα καθήκοντα και υποχρεώσεις. Σε ορισµένες περιπτώσεις οι συντελεστές συµπίπτουν στο ίδιο πρόσωπο. Η γνώση του αντικειµένου, ο αυτοέλεγχος, η τήρηση κανόνων και προδιαγραφών, η εκπαίδευση του οδηγού συνοδηγού, η καταλληλότητα και η κατάσταση του οχήµατος, η σήµανση των φορτίων και των αντικειµένων, είναι τα εκ των ων ουκ άνευ για την προστασία του περιβάλλοντος και του ανθρώπου. Οι φορείς πραγµατογνώµονες οφείλουν να προβαίνουν στους προβλεπόµενους ελέγχους και επιθεωρήσεις εν γνώσει των συνεπειών του νόµου. Οι αρµόδιες Αρχές έλεγχου οφείλουν, µε συντονισµένες δράσεις, να εποπτεύουν ευσυνείδητα το χώρο αρµοδιότητάς τους. Με την ευσυνείδητη εργασία και συντονισµό του ανθρώπινου παράγοντα, προλαµβάνονται οι κίνδυνοι και εξασφαλίζεται υψηλό επίπεδο προστασίας για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. ΙΕΘΝΗΣ ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗΣ Στον σηµερινό κόσµο, τα συστήµατα ταξινόµησης της επικινδυνότητας και της συναφούς επισήµανσης, δεν είναι ενιαία στις ανεπτυγµένες χώρες. Απουσιάζουν δε εντελώς στις αναπτυσσόµενες χώρες. 14/15

15 Μετά από τη δέσµευση της συνδιάσκεψης του RIO, 1992 «για την ανάπτυξη και το Περιβάλλον», τα θεσµικά όργανα του ΟΗΕ έχουν επιφορτισθεί µε την κατάρτιση διατάξεων για την ορθή διαχείριση των χηµικών προϊόντων, προχωρούν και ήδη συµπληρώνουν το έργο του «ιεθνούς Εναρµόνισµένου Συστήµατος» ταξινόµησης, επισήµανσης των χηµικών προϊόντων. Το νέο, «εναρµονισµένο σύστηµα» Global Harmonized System for Classification labelling G.H.S.θα αφορά ενιαία και οµοιόµορφα τα χηµικά, στην παραγωγή, την εισαγωγή, τις µεταφορές, τον εργασιακό χώρο, τους καταναλωτές, τη µεταποίηση, τη διαχείριση αποβλήτων, γεγονός που θα προάγει τα επίπεδα προστασίας του ανθρώπου και του περιβάλλοντος. Νοµοθεσία µεταφορών. α. Ν.1741/87 (ΦΕΚ 225/Α/87) : «Κύρωση της Eυρωπαϊκής Συµφωνίας για την ιεθνή Μεταφορά Επικινδύνων Εµπορευµάτων (ADR)». β. ΚΥΑ Φ2/21099/1700(ΦΕΚ 509/Β / , Τροποποίηση του Π 104/99 : «Για την προσέγγιση των νοµοθεσιών των Κ-Μ σχετικά µε τις οδικές µεταφορές επικίνδυνων εµπορευµάτων». γ. Π 256/1999/(ΦΕΚ 209/Α/99): Προσαρµογή της ελληνικής νοµοθεσίας προς την οδηγία 95/50/ΕΚ/ σχετικά «µε την καθιέρωση ενιαίων διαδικασιών στον τοµέα του ελέγχου των οδικών µεταφορών επικίνδυνων εµπορευµάτων». δ. Εγγραφο Φ.100/20448/151/ του Υπ. Μεταφορών και Επικοινωνιών : Το Γενικό Χηµείο του Κράτους είναι αρµόδιο για την αναγνώριση (κατάταξηταξινόµηση) των εµπορευµάτων. Γλωσσάρι UN : United Nations UNECE: United Nations Economic Commission for Europe ADR: European Agreement-International Carriage of Dangerous Goods by Road. IMO : International Maritime Organization 15/15