Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΕΙ ΙΚΩΝ ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΝΩΝ ΣΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ Ο ΗΓΙΑΣ SEVESO

Transcript

1 Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΕΙ ΙΚΩΝ ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΝΩΝ ΣΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ Ο ΗΓΙΑΣ SEVESO Γιάννης Ζιώµας, Αναπλ. Καθηγητής, Σχολή Χηµικών Μηχανικών, Ε.Μ.Π ΓΕΝΙΚΑ Η Ευρωπαϊκή Ένωση λαµβάνοντας υπόψη την βιοµηχανική και οικιστική ανάπτυξη, τα βιοµηχανικά ατυχήµατα µεγάλης έκτασης που συνέβησαν, την πολυπλοκότητα των νέων βιοµηχανικών εγκαταστάσεων και την ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος, προχώρησε στη δηµιουργία της οδηγίας 82/501/ΕC γνωστή και ως SEVESO (24/6/1982) Για τον κίνδυνο ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης, που περικλείουν ορισµένες βιοµηχανικές δραστηριότητες. Ονοµάστηκε έτσι µε αφορµή το ατύχηµα στην οµώνυµη πόλη της Β. Ιταλίας το Πλέον εφαρµόζεται η οδηγία SEVESO ΙΙ 1 που αντικατέστησε την 82/501/EC. Στην οδηγία SEVESO II προβλέπεται η υποβολή Μελέτης Ασφαλείας (ΜΑ),στην οποία οι πληροφορίες που περιλαµβάνονται είναι: 1. Εισαγωγικό σηµείωµα µε πληροφορίες για την εγκατάσταση 2. ιαχείριση και οργανωτικό σχήµα 3. Τοποθεσία, µε συγκεκριµένους χάρτες 4. Λεπτοµερή κάτοψη της εγκατάστασης 5. Το φυσικό περιβάλλον και ο περιβάλλον χώρος της εγκατάστασης 6. Επικίνδυνες ουσίες 7. Λεπτοµερή περιγραφή των µονάδες & εγκαταστάσεων που εγκλείουν κινδύνους 8. Προσδιορισµός πιθανών ατυχηµάτων, υπολογισµός επιπτώσεων και πιθανά πολλαπλασιαστικά φαινόµενα (domino) Το µοναδικό κριτήριο για την υποχρέωση ή µη µιας εγκατάστασης να υπαχθεί στην οδηγία SEVESO στηρίζεται στις επικίνδυνες ουσίες. Και µε ποια κριτήρια κάποια ποσότητα θα κρίνεται ως επικίνδυνη ή µη; Με βάση λοιπόν, την οδηγία SEVESO II, επικίνδυνες είναι οι «ουσίες µείγµατα ή παρασκευάσµατα του Παραρτήµατος Ι Μέρος 1, ή αυτά που πληρούν τα καθοριζόµενα στο Παραρτήµατος Ι Μέρος 2 κριτήρια, υπό µορφή πρώτης ύλης, προϊόντων, παραπροϊόντων, καταλοίπων ή ενδιαµέσων προϊόντων, συµπεριλαµβανοµένων και εκείνων που ευλόγως αναµένεται να προκύψουν σε περίπτωση ατυχήµατος.». Έτσι πριν από την έναρξη οποιασδήποτε µελέτης µιας εγκατάστασης, επιβάλλεται η ταξινόµηση των ουσιών είτε στο ΜΕΡΟΣ 1 είτε στο ΜΕΡΟΣ 2 του Παραρτήµατος «Ι» της Οδηγίας SEVESO II. Στο Μέρος «1» αναφέρονται ονοµαστικά συγκεκριµένες ουσίες και οι οριακές ποσότητες αυτών για την εφαρµογή της οδηγίας, ενώ στο Μέρος «2» περιγράφονται 1 Στο τέλος του κεφαλαίου γίνεται µνεία της σχετικής νοµοθεσίας

2 οι κατηγορίες κινδύνου στις οποίες κατατάσσονται όσες ουσίες δεν αναφέρονται στο Μέρος «1». Με την ΚΥΑ 5697/590 (ΦΕΚ 405/Β/29 Μαρ 2000), η οποία αποτελεί την εναρµόνιση µε την 96/82/ΕC (SEVESO II ), καθορίζονται οι διαδικασίες υλοποίησης της Οδηγίας και όσο αφορά τους εµπλεκόµενους φορείς. Επιγραµµατικά παρατίθεται ένα διάγραµµα που δείχνει τις σχέσεις και τις διαδικασίες µεταξύ των εµπλεκοµένων φορέων για την αντιµετώπιση ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ Ο ΗΓΙΑ( SEVESO II) ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ Υπουργείο Υγείας Υπουργείο Εσωτερικών Υπουργείο Εργασίας Βιοµηχανία Εκθέτει & περιγράφει: υλικά, εγκαταστάσεις, θέση, κινδύνους,µέτρα προστασίας,σχέδιο ΣΑΤΑΜΕ Έλεγχοι Υπουργείο Υγείας ΥΠΕΧΩ Ε Συντονίζει, συγκροτεί Σ Ο Υπουργείο Ανάπτυξης Κοινοποίηση ελέγχων Συντονισµός σχεδίων για εξωτερικό χώρο ΣΝΟ ή Σ Ο Έγκριση σχεδίων ΥΠΠ Έκθεση Ενηµέρωση Νοµάρχης Πληροφόρηση κοινού Ασκήσεις ετοιµότητας Αναγγελία Σχέδιο αντιµετώπισης τεχνολογικών ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης ΣΑΤΑΜΕ Στη χώρα µας οι εγκαταστάσεις που υπάγονται στη Οδηγία SEVESO II,είναι εκατόν είκοσι έξι (126). Από αυτές οι 45 είναι στην Β. Ελλάδα, 32 στην Αττική (27) και Πειραιά (5), από 22 στην κεντρική και Νησιωτική χώρα και 6 στην Νότια Ελλάδα. Η γεωγραφική κατανοµή και η δραστηριότητα των εγκαταστάσεων φαίνονται στα διαγράµµατα που ακολουθούν.

3 Αριθµός Εταιρειών που υπάγονται στη SEVESO II, ανα Περιφέρεια 17% 5% 25% 17% 36% Aττική-Πειραιάς Β. Ελλάδα Κεν.Ελλάδα Νησ.Χώρα Ν.Ελλάδα Αριθµός και κατηγορίες απασχόλησης εταιριών που υπάγονται στην Οδηγία SEVESO II. Είδη εταιριών SEVESO II ΕΞΟΡΥΞΗ ΠΕΤΡ 1 ΙΥΛΙΣΤΗΡΙΟ 4 ΥΓΡΑΕΡΙΑ-ΥΓΡΑ ΚΑΥΣΙΜΑ 2 ΕΚΡΗΚΤΙΚΑ 14 ΥΓΡΑΕΡΙΑ 28 ΧΗΜΙΚΑ 4 ΥΓΡΑ ΚΑΥΣΙΜΑ 53 ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ 20 Παρατηρούµε ότι οι εταιρείες,οι απασχολούµενες στο χώρο των Υγρών Καυσίµων αποτελούν το µεγαλύτερο ποσοστό (42%) των εγκαταστάσεων που υπάγονται στην Οδηγία SEVESO II, ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΜΕΛΕΤΩΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Από τα πρώτα χρόνια εφαρµογής της οδηγίας SEVESO στην Ευρωπαϊκή Ενωση και βέβαια στην Ελλάδα, προέκυψαν πολλά προβλήµατα που αφορούσαν στη σύνταξη και κυρίως στην αξιολόγηση των µελετών ασφάλειας. Τα προβλήµατα αυτά ήταν αναµενόµενα αφού ο θεσµός ήταν καινούργιος και παράλληλα ο αντίστοιχος επιστηµονικός τοµέας είχε µόλις λίγα χρόνια ανάπτυξης. Τα βασικά προβλήµατα,

4 αναλόγως του θέµατος, είναι ποικίλα και έχουν να κάνουν µε ζητήµατα περιβάλλοντος, ασφάλειας, όρια επιπτώσεων, είδος µοντέλων υπολογισµού επιπτώσεων, το πλήθος των µεταβλητών και της αβεβαιότητας που υπεισέρχονται στις µεθόδους προσδιορισµού, δεδοµένων που διαθέτουν οι επιχειρήσεις, πραγµατικές δυνατότητες των επιχειρήσεων για λήψη µέτρων, αντίληψη των εταιρειών σε θέµατα ασφαλείας, κενά της Νοµοθεσίας, κτλ. Προς την κατεύθυνση της επίλυσης των παραπάνω προβληµάτων, µε στόχο την ορθή εφαρµογή της οδηγίας αλλά και τη βελτίωση της ασφάλειας στις βιοµηχανίες, κινήθηκε τόσο η Ευρωπαϊκή Ενωση όσο και τα κράτη µέλη µεµονωµένα. Στην προσπάθεια αυτή βεβαίως βασικό ρόλο είχαν οι ειδικοί εµπειρογνώµονες και επιστήµονες, είτε από το χώρο των ακαδηµαϊκών ιδρυµάτων και των ερευνητικών ινστιτούτων, είτε από το χώρο των εµπλεκόµενων δηµοσίων φορέων είτε τέλος από τον ίδιο τον χώρο των βιοµηχανιών. Ετσι λοιπόν, σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ενωσης, οργανώθηκαν µελέτες benchmarking, εκδόθηκαν οδηγίες εφαρµογής, οργανώθηκαν τράπεζες δεδοµένων και συστήµατα ανταλλαγής πληροφοριών και βέβαια χρηµατοδοτήθηκαν πολλά ερευνητικά προγράµµατα. Είναι αξιοσηµείωτο ότι οι έλληνες επιστήµονες και εµπειρογνώµονες ενεπλάκησαν και εµπλέκονται ενεργά και µε µεγάλη επιτυχία, σε όλες τις ευρωπαϊκές δράσεις και προσπάθειες, σχεδόν από την αρχή της οδηγίας SEVESO. Ετσι σήµερα, παρά τα όποια υφιστάµενα προβλήµατα, µπορούµε να ισχυριστούµε ότι η χώρα µας διαθέτει επάρκεια σε τεχνογνωσία και εξειδικευµένους επιστήµονες και τεχνικούς σε θέµατα βιοµηχανικής ασφάλειας. Οσο αφορά στα προβλήµατα που εξακολουθούν να υφίστανται παραπέµπουµε στις προτάσεις, που αποτελούν το τελευταίο τµήµα του παρόντος κειµένου. Την εµπειρία των ελλήνων επιστηµόνων και εµπειρογνωµόνων χρησιµοποίησαν και χρησιµοποιούν και οι ελληνικοί φορείς και Υπουργεία που εµπλέκονται στην εφαρµογή της οδηγίας SEVESO. Τα θέµατα για τα οποία ζητήθηκε η συνδροµή των ειδικών αφορούν ζητήµατα σχεδιασµού (π.χ. γενικά και ειδικά Σχέδια Αντιµετώπισης Τεχνολογικών Ατυχηµάτων Μεγάλης Εκτασης), ανάπτυξη υποδοµών (π.χ. Επιχειρησιακό Κέντρο Γ. Γ. Πολιτικής Προστασίας), ειδικά θέµατα (π.χ. Ενηµέρωση Κοινού) και βέβαια στην αξιολόγηση των µελετών επικινδυνότητας. ΤΟ ΕΡΓΟ «ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΚΑΙ ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΡΑΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ, ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ » Στα παραπάνω πλαίσια το Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας, ως ένα από τα συναρµόδια Υπουργεία για την εφαρµογή της οδηγίας SEVESO στην Ελλάδα, ανέθεσε προσφάτως το έργο «Εκπόνηση και ιεράρχηση δράσεων για την υγιεινή και ασφάλεια στην εργασία, στα πλαίσια του νέου Επιχειρησιακού Προγράµµατος Ανθρώπινοι Πόροι ». Αντικείµενο του ερευνητικού έργου αποτελεί η γνωµοδότηση επί όλων των Μελετών Ασφάλειας ή των Φακέλων Κοινοποίησης συγκεκριµένων εγκαταστάσεων που

5 ενέχουν κίνδυνο Βιοµηχανικού Ατυχήµατος Μεγάλης Έκτασης (ΒΑΜΕ), σε εφαρµογή της ΚΥΑ 5697/590/2000 και σε θέµατα αρµοδιότητας του Υπ. Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας. Πιο συγκεκριµένα, στα παραδοτέα του έργου περιλαµβάνονται τα ακόλουθα: 1. Έλεγχος πληρότητας και επάρκειας των στοιχείων που περιλαµβάνονται στους φακέλους Κοινοποίησης. 2. Έλεγχος πληρότητας των Μελετών Ασφάλειας και σε περίπτωση ελλείψεων, προσδιορισµός των απαραίτητων συµπληρωµατικών στοιχείων. 3. Έλεγχος και αξιολόγηση της επάρκειας των στοιχείων των Μελετών Ασφάλειας σε θέµατα Πολιτικής Πρόληψης Βιοµηχανικού Ατυχήµατος Μεγάλης Έκτασης και του Συστήµατος ιαχείρισης της Ασφάλειας, για την πρόληψη ΒΑΜΕ και τον περιορισµό των συνεπειών τους στην υγεία και την ασφάλεια των εργαζόµενων. 4. Αξιολόγηση των µέτρων πρόληψης και καταστολής Βιοµηχανικού Ατυχήµατος Μεγάλης Έκτασης, µε επίκεντρο τους εργαζόµενους στους χώρους των υπό εξέταση εγκαταστάσεων. 5. Έλεγχος του Σχεδίου Έκτακτης Ανάγκης αρµοδιότητας της επιχείρησης, σύµφωνα µε το άρθρο 20 της ΚΥΑ 5697/590/2000. Επισηµαίνεται, ότι όλοι οι έλεγχοι και οι αξιολογήσεις θα διενεργηθούν αποκλειστικά για τα θέµατα αρµοδιότητας του Υπ. Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας, στο πλαίσιο της ΚΥΑ 5697/590/2000. Η αξιολόγηση των Μελετών Ασφάλειας και η σύνταξη των εκθέσεων αξιολόγησης για κάθε µια από αυτές θα περιλαµβάνει τα παραπάνω θέµατα καθώς και προτάσεις για βελτίωση των µέτρων πρόληψης ΒΑΜΕ που πιθανόν να υπάρχουν. Ανάδοχος Επιστηµονικές Οµάδες Ανάδοχος του έργου είναι το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ), το οποίο θα αναλάβει το διοικητικό συντονισµό του έργου. Το έργο θα εκτελεστεί από τις ακόλουθες ερευνητικές οµάδες, µε ίση κατανοµή του αντικειµένου της σύµβασης µεταξύ τους: 1. 1 η Επιστηµονική Οµάδα ΕΜΠ µε Επιστηµονικό Υπεύθυνο τον Καθ. Ν.Χ. Μαρκάτο 2. 2 η Επιστηµονική Οµάδα ΕΜΠ µε Επιστηµονικό Υπεύθυνο τον Αναπλ. Καθ. Γ. Ζιώµα 3. Επιστηµονική Οµάδα του ΕΚΕΦΕ «ΗΜΟΚΡΙΤΟΣ»- Εργαστήριο Αξιοπιστίας Συστηµάτων & Βιοµηχανικής Ασφάλειας ( /ντης ρ Ι. Παπάζογλου), µε Επιστηµονικό Υπεύθυνο Έργου την ρα Όλγα Ανεζίρη. 4. Επιστηµονική Οµάδα του Πολυτεχνείου Κρήτης-Τµήµα Μηχανικών Παραγωγής και ιοίκησης ιαχείριση Βιοµηχανικής Ασφάλειας µε Επιστηµονικό Υπεύθυνο τον ρα Γ. Α. Παπαδάκη

6 Για την παρακολούθηση του έργου συγκροτείται Συντονιστική Επιστηµονική Επιτροπή, αποτελούµενη από τους Επιστηµονικούς Υπεύθυνους των επιµέρους ερευνητικών οµάδων για τον προσδιορισµό κατευθύνσεων και αξόνων της µεθοδολογίας αξιολόγησης των Μελετών Ασφάλειας, την παρακολούθηση της εξειδίκευσής της σε επί µέρους κατηγορίες εγκαταστάσεων και την επίλυση σηµαντικών προβληµάτων που τυχόν θα προκύψουν κατά την εφαρµογή της. Ο προϋπολογισµός του έργου ανέρχεται στο ποσό των διακοσίων χιλιάδων ΕΥΡΩ και η διάρκεια του έργου ορίζεται σε 24 µήνες. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Οπως ήδη επισηµάνθηκε, παρά το αξιόλογο επίπεδο τεχνογνωσία που διαθέτει πλέον η χώρα µας, εξακολουθούν και υπάρχουν προβλήµατα που εφόσον αντιµετωπισθούν, ο στόχος της οδηγίας SEVESO για τη βελτίωση της βιοµηχανικής ασφάλειας θα επιτευχθεί σε πολύ µεγάλο βαθµό. Στη συνέχεια παρατίθενται σκέψεις και προτάσεις προς την κατεύθυνση αυτή και συγκεκριµένα προτείνονται: Η θεσµοθέτηση µιας αξιόπιστης µεθοδολογίας εκτίµησης και αντιµετώπισης της επικινδυνότητας, τόσο σε σχέση µε τη σύνταξη Γραπτής εκτίµησης όσο και µε την Μελέτη ασφαλείας. Η βασική δυσκολία για µια ολοκληρωµένη αντιµετώπιση του ζητήµατος, που να κινείται στην κατεύθυνση των αρχών της εγγενούς ασφάλειας, εντοπίζεται στην ύπαρξη πολλών µεταβλητών παραµέτρων που αλληλεπιδρούν µεταξύ τους. Κάλυψη των ασαφειών και των κενών του νοµοθετικού πλαισίου που συµβάλλουν στη µη αποτελεσµατική εφαρµογή του. Θεσµοθέτησης της συµµετοχής των εργαζοµένων και των κατοίκων της περιοχής στις διαδικασίες πρόληψης και αντιµετώπισης του κινδύνου για την περίπτωση των ΒΑΜΕ. Καθορισµός των διαδικασιών και των κριτηρίων που αφορούν στο Σχεδιασµό Χρήσεων Γης. Τέλος θα πρέπει να τονισθεί ως θετικό στοιχείο ότι στα θέµατα ασφαλείας- παρ όλα τα προβλήµατα και τις δυσχέρειες- υπάρχει ενδιαφέρον και µέριµνα τόσο από τους φορείς όσο και από τις επιχειρήσεις. Πληθώρα νοµοθεσιών-που σκοπό έχουν την προστασία της υγείας και της ζωής των πολιτών-υπάρχει, καλύπτοντας ένα ευρύ φάσµα των δραστηριοτήτων που µπορεί να ενέχουν την όποια επικινδυνότητα. Αλλά και από πλευράς επιχειρήσεων ολοένα και περισσότερες επενδύουν σε θέµατα υγιεινής και ασφάλειας. Μένει η σωστή οργάνωση για να καταστεί δυνατή η µέγιστη απόδοση τους.