7o Κεφάλαιο: Μετακίνηση Κεφαλής

Transcript

1 7o Κεφάλαιο: Μετακίνηση Κεφαλής Σύνοψη Αυτό το κεφάλαιο παρουσιάζει μία άλλου είδους μετακίνηση, τη μετακίνηση Κεφαλής, και εστιάζει σε μία θεμελιώδη περίπτωση μετακίνησης Κεφαλής, αυτή του Ρήματος. Παρουσιάζεται η μετακίνηση του Ρήματος μέχρι τον ΣΔ στις περιπτώσεις ερωτηματικών προτάσεων, καθώς και στις κύριες προτάσεις των γλωσσών που είναι γνωστές ως Verb Second. Εξηγούνται οι λόγοι που προκαλούν αυτήν τη μετακίνηση: τα ερωτηματικά χαρακτηριστικά του ΣΔ στην πρώτη περίπτωση και άλλα χαρακτηριστικά του ΣΔ στη δεύτερη περίπτωση. Στη συνέχεια παρατίθεται η μετακίνηση του Ρήματος μέχρι την Κεφαλή του Χρόνου και οι λόγοι αυτής της μετακίνησης, δηλαδή, τα χαρακτηριστικά Χρόνου και το πόσο ισχυρά είναιδιαγλωσσικά. Τέλος, παρουσιάζονται τα (λιγοστά) υπάρχοντα ευρήματα μελετών της μετακίνησης του Ρήματος στον ΣΔ στην Ειδική Γλωσσική Διαταραχή και τα (αρκετά περισσότερα) ευρήματα επί της μετακίνησης του Ρήματος στις κύριες προτάσεις των αγραμματικών ομιλητών γλωσσών Verb Second. 1 Εισαγωγή Μέχρι τώρα, όταν αναφερθήκαμε σε μετακίνηση (movement) κάποιου στοιχείου, αναφερθήκαμε κυρίως σε μετακίνηση Φράσεων (XP movement). Υπενθυμίζουμε ότι έχουμε παρουσιάσει τις ερωτήσεις μερικής άγνοιας (wh-questions) και τις αναφορικές προτάσεις (relative clauses), από την κατηγορία της μετακίνησης Φράσεων Α (A movement). Από την κατηγορία της μετακίνησης Α (Amovement), παρουσιάσαμε τις μετακινήσεις ΟΦ (NP movement) στις παθητικές προτάσεις, στις προτάσεις ανύψωσης υποκειμένου και στις προτάσεις με αναιτιατικά ρήματα. Και στα δύο είδη μετακινήσεων αυτό που μετακινείται είναι μια Φράση (XP). Η διαφορά μεταξύ τους συνίσταται στο ότι οι πρώτες είναι φράσεις που έχουν κάποιου είδους ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (είτε ερωτηματικά, είτε άλλα πραγματολογικά που εμπλέκουν συνήθως έναν τελεστή (operator) στην περιοχή του ΣΔ), ενώ οι δεύτερες είναι φράσεις χωρίς ερωτηματικά ή κάποιου άλλου είδους σημασιολογικά ή πραγματολογικά χαρακτηριστικά, και η μετακίνησή τους γίνεται για καθαρά συντακτικούς λόγους. Παρατηρήσαμε επίσης ότι, ανεξάρτητα από τη θέση από την οποία ξεκινά η Φράση που μετακινείται (θέση υποκειμένου ή θέση αντικειμένου), διέρχεται από διάφορες θέσεις Χαρακτηριστή και καταλήγει επίσης σε θέση Χαρακτηριστή. Ως προς τη θέση που καταλήγει, αυτή είναι ο Χαρακτηριστής της Φράσης ΣΔ στις ερωτηματικές και αναφορικές προτάσεις και ο Χαρακτηριστής της ΦΚλίσης στις υπόλοιπες. Αυτή είναι θεμελιώδης ιδιότητα της μετακίνησης των Φράσεων, το γεγονός δηλαδή ότι διέρχονται από θέσεις Χαρακτηριστή και καταλήγουν σε θέσεις Χαρακτηριστή. Όμως, δεν μετακινούνται μόνο οι Φράσεις μιας πρότασης, αλλά και οι Κεφαλές που εισάγουν αυτές τις Φράσεις. Όταν συμβαίνει αυτό έχουμε Μετακίνηση Κεφαλής (Head movement). Μια πολύ γνωστή περίπτωση μετακίνησης Κεφαλής, στην οποία έχουμε αναφερθεί ήδη, αλλά περισσότερο ως περάπλευρο φαινόμενο, είναι η μετακίνηση του Ρήματος στις ερωτηματικές προτάσεις. Είδαμε ότι το Ρήμα καταλήγει στον ΣΔ των ερωτηματικών προτάσεων, δηλ., καταλήγει σε Κεφαλή. Δείτε το κεφάλαιο 5, ενότητα 2.1, όπου προκύπτει για πρώτη φορά ότι ακριβώς αυτό το είδος της μετακίνησης, δηλαδή η μετακίνηση του Ρήματος, έχει ως αποτέλεσμα την αντιστροφή Ρήματος Υποκειμένου στις ερωτηματικές προτάσεις, δηλ., ότι το υποκείμενο «ο Γιάννης» ακολουθεί το Ρήμα «έφαγε» στην πρόταση (1β), σε αντίθεση με τη σειρά με την οποία εμφανίζονται συνήθως στην αντίστοιχη καταφατική πρόταση, (1α): (1) α. Ο Γιάννης έφαγε ένα παγωτό. β. Τι έφαγε ο Γιάννης; 127

2 Στο υπόλοιπο μέρος αυτού του κεφαλαίου θα παρουσιάσουμε με λεπτομέρεια κι άλλες περιπτώσεις μετακίνησης του Ρήματος, ακριβώς επειδή αποτελεί θεμελιώδη περίπτωση μετακίνησης Κεφαλής. Θα εστιάσουμε στις ερωτήσεις ολικής άγνοιας καταρχάς, ακριβώς επειδή αποτελούν κλασικές περιπτώσεις μετακίνησης Ρήματος. 1 Θα πρέπει να επισημάνουμε εδώ ότι η μετακίνηση του Ρήματος δεν είναι η μοναδική περίπτωση μετακίνησης Κεφαλής. Μία άλλη μετακίνηση αυτού του είδους είναι η μετακίνηση του Ονόματος στη ΦΠΔ. Συνήθως αναφερόμαστε σε αυτή τη μετακίνηση όταν αναφερόμαστε με λεπτομέρεια στη δομή της Ονοματικής Φράσης (Φράσης Προσδιοριστικού Δείκτη). Πληροφοριακά και μόνο να πούμε ότι σε αυτήν την περίπτωση η Κεφαλή Όνομα μετακινείται ως τον ΠΔ (διερχόμενη από τις ενδιάμεσες Κεφαλές που βλέπουμε στα δενδροδιαγράμματα του κεφαλαίου 4), κυρίως όταν ο ΠΔ δεν έχει φωνολογικό περιεχόμενο. Πριν προχωρήσουμε στα θέματα που απασχολούν αυτό το κεφάλαιο θα χρειαστεί να κάνουμε μία διευκρίνιση σχετικά με τη δομή της πρότασης: είπαμε στο κεφάλαιο 3 ότι η ΦΚλίσης έχει διασπαστεί στη ΦΧρόνου και στη Φράση Συμφωνίας, όπως επίσης και σε μια σειρά από άλλες Φράσεις τις οποίες αναφέραμε μόνο χωρίς περαιτέρω ανάλυση, με εξαίρεση ίσως τη Φράση Όψης. Σε αυτό το κεφάλαιο, αλλά και γενικότερα, αν χρειαστεί να αναφερθούμε στις επιμέρους Φράσεις που αποτελούν την Κλίση, θα αναφερθούμε μόνο στη Φράση Χρόνου (και όχι στη Φράση Συμφωνίας, ή σε κάποια άλλη Φράση). Σε αρκετές περιπτώσεις μάλιστα, θα χρησιμοποιήσουμε τη Φράση Χρόνου αντί για τη Φράση Κλίσης, λόγω της άμεσης εμπλοκής της σε μία σειρά από φαινόμενα που αφορούν την προτασιακή δομή. Με άλλα λόγια, η γνωστή μας ΦΚλίσης καθώς και η Κεφαλή Κλίση θα αντικαθίστανται από τη ΦΧρόνου και την Κεφαλή Χρόνο, πράγμα έχει ήδη γίνει σποραδικά στα τελευταία κεφάλαια. 2 Μετακίνηση Ρήματος στον ΣΔ Στο κεφάλαιο 5, όταν συζητήσαμε τις ερωτήσεις μερικής άγνοιας, είδαμε ότι σε αυτού του είδους τις προτάσεις, εκτός από τη μετακίνηση των ερωτηματικών φράσεων στην αρχή της πρότασης, μετακινείται και το Ρήμα. Το σημείο που καταλήγει το Ρήμα στις ερωτήσεις μερικής άγνοιας είναι ο ΣΔ και μία από τις συνέπειες αυτής της μετακίνησης είναι η αντιστροφή Ρήματος Υποκειμένου που βλέπουμε στο δένδρο (2). Θυμηθείτε ότι στις μετακινήσεις δείχνουμε μέσα σε <αγκύλες> τα σημεία από τα οποία έχουν ξεκινήσει (ή έχουν περάσει) τα στοιχεία που έχουν μετακινηθεί. (2) Τι έφαγε ο Γιάννης; 128

3 Το παραπάνω δένδρο επαναλαμβάνεται εδώ από το κεφάλαιο 5 και δείχνει πώς το Ρήμα «έφαγε» καταλήγει να βρίσκεται πριν από το υποκείμενο «ο Γιάννης» στις ερωτήσεις μερικής άγνοιας, οι οποίες διαφέρουν ως προς αυτό το σημείο από τις αντίστοιχες καταφατικές προτάσεις: στην καταφατική πρόταση (1α) το Ρήμα βρίσκεται πριν από το υποκείμενο, ενώ στην αντίστοιχη ερωτηματική, (1β), βρίσκεται μετά από αυτό. Γενικά, θεωρείται ότι το Ρήμα βρίσκεται πριν από το υποκείμενο σε αυτές τις προτάσεις όταν έχει μετακινηθεί μέχρι τον ΣΔ. Το υποκείμενο, από την άλλη πλευρά, έχει μείνει στη θέση του, αφού αυτό που έχει μετακινηθεί στον Χαρακτηριστή της ΦΣΔ είναι το αντικείμενο της πρότασης. Να υπενθυμίσουμε βέβαια ότι για την Ελληνική ειδικά έχει υποστηριχθεί ότι το Ρήμα δεν μετακινείται μέχρι τον ΣΔ στις παραπάνω ερωτήσεις (Anagnostopoulou 1994, Kotzoglou 2006), αλλάπαραμένει στον Χρόνο, με το υποκείμενο να παραμένει στον Χαρακτηριστή της ΡΦ, θέση από την οποία και ξεκινούν τα υποκείμενα σύμφωνα με αυτά που αναφέραμε στο προηγούμενο κεφάλαιο. Σε αυτό το Κεφάλαιο θα συζητήσουμε καταρχάς τις ερωτήσεις ολικής άγνοιας. Πρόκειται για ερωτήσεις που δεν αρχίζουν με ερωτηματικές φράσεις, δηλ., είναι ερωτήσεις όπως οι (3). Στα Αγγλικά λέγονται yes-no questions ακριβώς επειδή τις απαντά κανείς με ένα «ναι» ή με ένα «όχι». (3) α. Έφαγε ο Γιάννης; β. Έδωσες το βιβλίο στη Μαρία; Να επισημάνουμε σε αυτό το σημείο, και θα επανέλθουμε αργότερα, ότι, κατ αναλογία με τις ερωτήσεις μερικής άγνοιας, έτσι και με τις ερωτήσεις ολικής άγνοιας όπως οι παραπάνω, μπορεί να επεκταθεί η άποψη ότι το Ρήμα δεν μετακινείται μέχρι τον ΣΔ, αλλά μόνο μέχρι τον Χρόνο στην Ελληνική. Με άλλα λόγια, παρότι ο Kotzoglou (2006) αναφέρεται μόνο στις ερωτήσεις μερικής άγνοιας, προκύπτει ευθέως από την ανάλυσή του ότι οι ερωτήσεις ολικής άγνοιας εμπλέκουν τις ίδιες μετακινήσεις, συνεπώς, μετακίνηση του Ρήματος μόνο μέχρι τον Χρόνο. Εξακολουθούμε να παρουσιάζουμε τη μετακίνηση του Ρήματος μέχρι τον ΣΔ και στις ερωτήσεις ολικής άγνοιας της Ελληνικής, γιατί έτσι γίνονται περισσότερο κατανοητές οι σχετικές διαδικασίες και για εκείνες τις γλώσσες στις οποίες το Ρήμα (είτε βοηθητικό είτε κύριο) μετακινείται μέχρι τον ΣΔ στις ερωτήσεις. Θα επιστρέψουμε όμως με τις πιθανές συνέπειες που μπορεί να έχει για τη μελέτη των διαταραχών στην Ελληνική η μετακίνηση του Ρήματος μόνο μέχρι τον Χρόνο. 2.1 Ερωτήσεις ολικής άγνοιας: Αγγλική Δείτε αμέσως παρακάτω δύο τυπικές περιπτώσεις ερωτήσεων ολικής άγνοιας από την Αγγλική, την οποία θα χρησιμοποιήσουμε επειδή εξηγεί καλύτερα τα σημεία στα οποία θέλουμε να αναφερθούμε καταρχάς. Τα παραδείγματα προέρχονται από τον Radford (2003). (4) α. Will you marry me? β. Do they know him? Ποια είναι η δομή της πρότασης (4α) και πώς το will, το οποίο είναι βοηθητικό ρήμα, καταλήγει να προηγείται του υποκειμένου, παρότι τα βοηθητικά ρήματα πρέπει να είναι πριν από τα κύρια, όπως βλέπουμε στις παρακάτω προτάσεις; (5) α. He will buy a new book. β. *He buy will a new book. Ο χαριτωμένος διάλογος που ακολουθεί, ο οποίος προέρχεται επίσης από τον Radford (2003), θα μας βοηθήσει να απαντήσουμε την ερώτηση που θέσαμε πιο πάνω. (6) α. Honey-buns, there is something I wanted to ask you. β. What, sweetie-pie? γ. If you will marry me. δ. What d you say darlin? 129

4 ε. Will you marry me? Αν μας ρωτούσαν ποια είναι η δομή της πρότασης (6γ) θα ήταν μάλλον εύκολο να απαντήσουμε. Το if είναι ΣΔ και, προφανώς, καταλαμβάνει τη θέση του ΣΔ. Επειδή το if στην πρόταση (6γ) και το will στην πρόταση (4α) φαίνεται να βρίσκονται ακριβώς στην ίδια θέση, είναι λογικό να πούμε ότι το will καταλαμβάνει τη θέση του ΣΔ. Αν πράγματι ισχύει κάτι τέτοιο, περιμένουμε ότι τα δύο μαζί δεν μπορούν να συνυπάρξουν στον ΣΔ, πράγμα που σημαίνει ότι η πρόταση (7β) παρακάτω θα είναι αντιγραμματική. Πράγματι κάτι τέτοιο ισχύει κι έτσι η (7β) δεν μπορεί να είναι η απάντηση στην ερώτηση (7α) παρότι βγάζει νόημα. Αντίθετα, η αποδεκτή απάντηση είναι η (6γ) η οποία διαφέρει από την (7β) μόνο ως προς τη θέση του υποκειμένου και του βοηθητικού will. (7) α. What d you want to ask me? β. *If will you marry me. Πώς κατέληξε όμως το will να βρίσκεται πριν από το υποκείμενο στην πρόταση (4α); Αυτό που θεωρούμε ότι συνέβη είναι πως το will, από Κεφαλή της Φράσης Κλίσης, μετακινήθηκε στον ΣΔ, σε μία περίπτωση μετακίνησης Κεφαλής. (8) Will you marry me? Τι όμως να προκάλεσε τη μετακίνηση του will; Είχαμε αναφερθεί σε αυτό το θέμα, από ελαφρώς διαφορετική σκοπιά, όταν συζητήσαμε τις ερωτήσεις μερικής άγνοιας στο 5 ο κεφάλαιο. Θα πούμε λοιπόν εδώ ότι και οι ερωτήσεις ολικής άγνοιας έχουν ένα ΣΔ ο οποίος έχει ισχυρά ερωτηματικά χαρακτηριστικά [ερ*]. Θεωρούμε ακόμη ότι και αυτός ο ΣΔ είναι κάτι σαν παράθημα, ή αλλιώς, δεσμευμένο μόρφημα (affix), το οποίο χρειάζεται ένα στοιχείο επάνω στο οποίο να προσαρτηθεί. Η μετακίνηση του will ικανοποιεί αυτές ακριβώς τις απαιτήσεις του ερωτηματικού ΣΔ, δηλ., το will προσφέρει στον ερωτηματικό ΣΔ τη δυνατότητα να ακουμπήσει κάπου μιας και, αν και δεν έχει φωνολογική υπόσταση, είναι δεσμευμένο μόρφημα. Υπάρχει τουλάχιστον άλλο ένα επιχείρημα για το ότι το will έχει μετακινηθεί από την Κλίση ως τον ΣΔ και, συνεπώς, έχει αφήσει μια κενή κατηγορία ή, αλλιώς, ένα ίχνος στο σημείο απ όπου ξεκίνησε, δηλ., στην Κλίση. Δείτε τις παρακάτω προτάσεις: (9) α. Wehave finished the rehearsal. β. We ve finished the rehearsal. 130

5 (10) α. Wewill have finished the rehearsal. β. *We ve will finished the rehearsal. Ξέρουμε ήδη από τα πρώτα μαθήματα Αγγλικών στο σχολείο, ότι το we και το have που βλέπουμε στην πρόταση (9α) υφίστανται μια διαδικασία σύντμησης με συνέπεια να προφέρονται και να γράφονται ως we ve, (9β). Κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει σε καμία περίπτωση στην πρόταση (10) επειδή το we και το have δεν βρίσκονται δίπλα δίπλα, (10β). (11) α. Will we have finished the rehearsal? β. *Will we ve finished the rehearsal? γ. Will we <will> have finished the rehearsal? Το ενδιαφέρον είναι ότι η ίδια σύντμηση δεν μπορεί να γίνει ούτε στην πρόταση (11β), αν και το we και το have βρίσκονται δίπλα δίπλα σ αυτήντην περίπτωση. Έχει υποστηριχτεί ότι αυτό συμβαίνει επειδή στην πραγματικότητα το we και το have δεν βρίσκονται δίπλα δίπλα στις προτάσεις (11), αλλά μεταξύ τους υπάρχει το ίχνος του will, όπως βλέπουμε στην (11γ). Ας δούμε τώρα τι γίνεται με την ερώτηση ολικής άγνοιας χωρίς βοηθητικό ρήμα, δηλ., την πρόταση (4β), την οποία επαναλαμβάνουμε παρακάτω ως (12α). Η αντίστοιχη καταφατική της πρόταση είναι η (12β). (12) α. Do they know him? β. They know him. Σε αυτήν την περίπτωση θα πρέπει να υποθέσουμε ότι το βοηθητικό do είναι αυτό που ικανοποιεί τις απαιτήσεις του ερωτηματικού ΣΔ. Για την ακρίβεια, θεωρούμε ότι το do εισέρχεται στην Κλίση (ή στον Χρόνο του δένδρου (8)), και στη συνέχεια μετακινείται μέχρι τον ΣΔ. Έτσι εξάλλου εξηγείται και γιατί το βοηθητικό do είναι πριν από το υποκείμενο (το οποίο παραμένει στον Χαρακτηριστή της ΦΧρόνου ή ΦΚλίσης, ανάλογα με το ποια λειτουργική Κεφαλή χρησιμοποιούμε). Γιατί όμως να χρειάζεται να μετακινηθεί ένα βοηθητική Ρήμα στον ΣΔ των ερωτηματικών προτάσεων ολικής αγνοίας της Αγγλικής, και μάλιστα να επιστρατεύεται κάποιο στοιχείο, όπως το do, όταν δεν υπάρχει κάποιο άλλο στην αντίστοιχη καταφατική πρόταση; Γιατί να μη μπορεί να μετακινηθεί κατευθείαν μέχρι τον ΣΔ το κύριο Ρήμα και να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις του ΣΔ; Δεν είμαστε σίγουροι ότι μπορούμε να απαντήσουμε αυτήν την ερώτηση. Θα δούμε όμως παρακάτω, ότι: α) σε άλλες γλώσσες μπορεί πράγματι να μετακινηθεί το κύριο Ρήμα στον ΣΔ στις ερωτηματικές προτάσεις, και β) τα κύρια Ρήματα της Αγγλικής δεν μπορούν να μετακινηθούν όχι μόνο μέχρι τον ΣΔ, αλλά ούτε καν ως την Κλίση/Χρόνο, η οποία βρίσκεται πολύ πιο χαμηλά στο δένδρο. Με άλλα λόγια, το βοηθητικό Ρήμα do εισάγεται στις ερωτήσεις της Αγγλικής όταν δεν υπάρχει άλλο βοηθητικό ρήμα να μετακινηθεί ως τον ερωτηματικό ΣΔ για να ικανοποιήσει την ανάγκη του ΣΔ να προσαρτηθεί κάπου, μιας και το κύριο Ρήμα της Αγγλικής δεν μπορεί να μετακινηθεί. 2.2 Ερωτήσεις ολικής άγνοιας: Ελληνική Μετά από αυτά που είδαμε να συμβαίνουν στις ερωτήσεις ολικής άγνοιας της Αγγλικής, είναι καιρός να δούμε τι συμβαίνει στην Ελληνική. Στην Ελληνική τα κύρια Ρήματα φαίνεται να μετακινούνται ως τον ΣΔ και στις προτάσεις ολικής άγνοιας.κάτι τέτοιο προκύπτει από την αντιστροφή Ρήματος Υποκειμένου στην παρακάτω ερωτηματική πρόταση: «Εφαγε ο Γιάννης το παγωτό»; 131

6 (13) Έφαγε ο Γιάννης το παγωτό; Το γεγονός ότι το κύριο Ρήμα μπορεί να μετακινηθεί ως τον ΣΔ στις ερωτήσεις της Ελληνικής, κι έτσι είναι σε θέση να ικανοποιήσει τις ανάγκες του ερωτηματικού ΣΔ, δεν δημιουργεί την ανάγκη για μετακίνηση κάποιου άλλου στοιχείου, σε αντίθεση με την Αγγλική, η οποία επιστρατεύει τα βοηθητικά Ρήματα γι αυτόν το σκοπό. Καταλήγουμε λοιπόν στο ότι η Αγγλική και η Ελληνική μοιάζουν αλλά και διαφέρουν ως προς τις ερωτήσεις ολικής άγνοιας με τους εξής τρόπους: α) μοιάζουν ως προς το ότι και στις δύο γλώσσες ο ΣΔ των ερωτηματικών προτάσεων, αν και δεν έχει φωνολογικό περιεχόμενο, είναι δεσμευμένο μόρφημα, άρα πρέπει να ακουμπήσει (προσαρτηθεί) πάνω σε κάποιο στοιχείο. Επίσης, και στις δύο γλώσσες ο ΣΔ έχει ισχυρά ερωτηματικά χαρακτηριστικά γι αυτό και κάποιο στοιχείο πρέπει να μετακινηθεί μέχρι τον ΣΔ, ώστε ο ΣΔ να προσαρτηθεί σε αυτό. β) διαφέρουν ως προς το ότι στην Ελληνική τα κύρια Ρήματα μπορούν να μετακινηθούν στον ΣΔ, ενώ στην Αγγλική μόνο τα βοηθητικά Ρήματα. Έτσι, στην Ελληνική έχουμε ως συνέπεια τα υποκείμενα να ακολουθούν υποχρεωτικά τα κύρια Ρήματα στις ερωτήσεις ολικής άγνοιας, ενώ στην Αγγλική τα υποκείμενα να ακολουθούν μόνο τα βοηθητικά Ρήματα. Τελειώνοντας, να υπενθυμίσουμε την άποψη σύμφωνα με την οποία τόσο τα κύρια όσο και τα βοηθητικά Ρήματα μετακινούνται μόνο μέχρι την Κλίση/Χρόνο στις ερωτήσεις της Ελληνικής, κάτι που δεν έχει προταθεί ποτέ για την Αγγλική, για την οποία θεωρείται ότι τα βοηθητικά Ρήματα μετακινούνται μέχρι τον ΣΔ. 3 Μετακίνηση Ρήματος στην Κλίση Είχαμε πει στο κεφάλαιο 3, αν και με αρκετή συντομία, ότι το Ρήμα της πρότασης μετακινείται και στις καταφατικές προτάσεις, αλλά μόνο μέχρι την Κλίση (ή τον Χρόνο). Δεν αναλύσαμε με ιδιαίτερη λεπτομέρεια αυτήν τη μετακίνηση, αλλά απλώς αναφέραμε ότι λαμβάνει χώρα προκειμένου το Ρήμα να βρίσκεται κοντά στον Χρόνο, μιας και, αναμφισβήτητα, έχει μορφοσυντακτικά χαρακτηριστικά Χρόνου. Σε αυτό το σημείο θα γίνουμε πιο συγκεκριμένοι και θα αναφερθούμε περισσότερο στους λόγους που προκαλούν αυτήν τη μετακίνηση. Μια ενδιαφέρουσα διάσταση της μετακίνησης του Ρήματος ως την Κεφαλή της Κλίσης/Χρόνου είναι ότι δεν συμβαίνει με τον ίδιο τρόπο σε όλες τις γλώσσες, ούτε με όλα τα Ρήματα (και αναφερόμαστε εδώ στον διαχωρισμό μεταξύ βοηθητικών και κύριων Ρημάτων). 132

7 3.1 Βοηθητικά Ρήματα: Αγγλική Αρχίζοντας και πάλι από την Αγγλική, ξέρουμε ότι τα βοηθητικά ρήματα απαντώνται πριν από την Άρνηση: (14) He has not read the book. Υποθέτουμε ότι το βοηθητικό Ρήμα της Αγγλικής, has στη συγκεκριμένη περίπτωση, είναι στην Κλίση και, πιο συγκεκριμένα, στην Κεφαλή Χρόνου. Απ αυτήν την υπόθεση και από προτάσεις όπως η (14) προκύπτει ότι η Άρνηση είναι μετά από τον Χρόνο. Αυτό σημαίνει ότι πρώτα η Άρνηση συγχωνεύεται (merges) με το Ρηματικό σύνολο και φτιάχνουν τη Φράση Άρνησης, και στη συνέχεια ο Χρόνος συγχωνεύεται με τη Φράση Άρνησης. Η σειρά συγχώνευσης (ή, αλλιώς, συνένωσης) των στοιχείων είναι όπως παρακάτω: (15) Χρόνος > (Άρνηση) > (βοηθητικό) > Ρήμα Ας υποθέσουμε τώρα ότι έχουμε μία πρόταση όπως «He has not read» Η συγχώνευση των στοιχείων της γίνεται ως εξής: το have συγχωνεύεται κατ αρχάς με τη ΡΦ «read the book». Στη συνέχεια το σύνολό τους συγχωνεύεται με την Άρνηση και μετά με τον Χρόνο. Το υποκείμενο εισέρχεται στον Χαρακτηριστή της Φράσης Χρόνου (συγκεκριμένα, στον Χαρακτηριστή της Ρηματικής Φράσης και από εκεί μετακινείται ως τον Χαρακτηριστή της Φράσης Χρόνου όπως είχαμε δείξει στο κεφάλαιο 6, αλλά αυτό που μας ενδιαφέρει εδώ είναι η τελική του θέση). (16) He Χρόνος > not > have > read the book Στη συνέχεια το have/has μετακινείται στον Χρόνο, με αποτέλεσμα να βρίσκεται πριν από την Άρνηση: (17) He has Χρόνος > not < has> read the book. Γιατί όμως μετακινείται το βοηθητικό ρήμα have ή has ως τον Χρόνο; Αυτή η μετακίνηση γίνεται για δύο λόγους: α) γιατί προφανώς το βοηθητικό Ρήμα έχει μη ερμηνεύσιμα μορφοσυντακτικά χαρακτηριστικά Χρόνου, [uχρ], τα οποία θα πρέπει να συμφωνήσουν με τα ερμηνεύσιμα χαρακτηριστικά του Χρόνου που βρίσκονται στην Κεφαλή Χρόνος, ώστε να επαληθευτούν και να διαγραφούν. β) γιατί τα μη ερμηνεύσιμα χαρακτηριστικά του Χρόνου που έχει το βοηθητικό Ρήμα της Αγγλικής είναι ισχυρά, [uχρ*], και άρα πρέπει η συμφωνία να επιτευχτεί σε τοπική σχέση (δηλ., τα δύο στοιχεία, το βοηθητικό Ρήμα have/has και η Κεφαλή Χρόνος πρέπει να βρίσκονται κοντά). Πώς διαπιστώνουμε ότι πράγματι μετακινείται το βοηθητικό Ρήμα ως τον Χρόνο; Από το γεγονός ότι το βοηθητικό Ρήμα της Αγγλικής είναι αυτό που τελικά φέρει τη μορφολογία του Χρόνου, όχι το κύριο. Δηλαδή, λέμε: «he has read» και όχι *«he have reads». 3.2 Κύρια Ρήματα: Αγγλική Στην Αγγλική τα κύρια Ρήματα δεν μετακινούνται μέχρι τον Χρόνο, για την ακρίβεια, μέχρι την Κεφαλή Χρόνος που είδαμε στα προηγούμενα δένδρα. Αυτό το διαπιστώνουμε από το γεγονός ότι, σε αντίθεση με τα βοηθητικά ρήματα, (17), τα κύρια Ρήματα δεν μπορούν να βρεθούν πριν από την Άρνηση, με αποτέλεσμα προτάσεις όπως η (18) να είναι αντιγραμματικές. (18) *He read not <read> the book. Η πρόταση (18) προέκυψε αφού πρώτα το read συγχωνεύεται με το αντικείμενό του, σχηματίζοντας τη ΡΦ «read the book». Στη συνέχεια η Άρνηση συγχωνεύεται με τη ΡΦ, σχηματίζοντας τη Φράση Άρνησης, και μετά ο Χρόνος συγχωνεύεται με τη Φράση Άρνησης. Στη συνέχεια, το κύριο Ρήμα επιχειρεί να μετακινηθεί ως τον Χρόνο, όπως έκανε το βοηθητικό Ρήμα στην (17), αφήνοντας πίσω του την Άρνηση. Το αποτέλεσμα 133

8 όμως, σε αντίθεση με την πρόταση (17), είναι αντιγραμματικό, πράγμα που σημαίνει ότι το κύριο Ρήμα δεν μπορεί να μετακινηθεί μέχρι τον Χρόνο. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι τα κύρια Ρήματα της Αγγλικής, σε αντίθεση με τα βοηθητικά Ρήματα, δεν μετακινούνται μέχρι το Χρόνο. Σε τι αποδίδεται η διαφορετική συμπεριφορά; Τα κύρια Ρήματα, ακριβώς όπως και τα βοηθητικά, έχουν μη ερμηνεύσιμα χαρακτηριστικά Χρόνου, [uχρ] δεν έχουμε λόγους να πιστεύουμε το αντίθετο. Αφού λοιπόν και τα κύρια Ρήματα έχουν μη ερμηνεύσιμα χαρακτηριστικά Χρόνου θα πρέπει να μετακινηθούν μέχρι την Κεφαλή του Χρόνου, κάτι που όμως δεν φαίνεται να γίνεται, όπως έδειξε η αντιγραμματικότητα της πρότασης (18). Αυτό που συμβαίνει κατά πάσα πιθανότητα λοιπόν είναι ότι τα χαρακτηριστικά Χρόνου των κύριων Ρημάτων της Αγγλικής, παρότι είναι μη ερμηνεύσιμα, δεν είναι ισχυρά, με αποτέλεσμα η συμφωνία μεταξύ αυτών και των αντίστοιχων χαρακτηριστικών του Χρόνου δεν χρειάζεται να γίνει σε τοπική σχέση, κι έτσι το κύριο Ρήμα δεν χρειάζεται να μετακινηθεί ως τον Χρόνο. Αφού το κύριο Ρήμα δεν χρειάζεται να μετακινηθεί μέχρι τον Χρόνο, δεν πρέπει και να μετακινηθεί. Καταλήγουμε ότι αυτός είναι κι ο λόγος που το κύριο Ρήμα δεν μπορεί να βρεθεί πριν από την Άρνηση στην Αγγλική και η πρόταση (18) είναι αντιγραμματική. Το γεγονός ότι η πρόταση (19) είναι γραμματική επιβεβαιώνει ότι το κύριο Ρήμα δεν μετακινείται ως τον Χρόνο. (19) Ηe did not read the book. Θα πρέπει όμως να απαντήσουμε στο ερώτημα πώς βρέθηκε το βοηθητικό did πριν από την Άρνηση, πράγμα που δεν μπορούμε να κάνουμε προς το παρόν. 3.3 Βοηθητικά και κύρια Ρήματα: Γαλλική, Σουηδική Τα κύρια Ρήματα της Γαλλικής δεν συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο όπως αυτά της Αγγλικής. Αντίθετα με την Αγγλική, τόσο τα βοηθητικά, όσο και τα κύρια Ρήματα της Γαλλικής, μετακινούνται ως τον Χρόνο. Αυτό φαίνεται από το ότι και στις δύο περιπτώσεις η Άρνηση pas βρίσκεται μετά από το Ρήμα στη Γαλλική, δηλ., είτε το Ρήμα είναι βοηθητικό, (20α), είτε είναι κύριο, (20β): 2 (20) α. Jean n a pas aimé Marie. Jean n έχει Άρνηση αγαπήσει Μarie. Ο Jean δεν έχει αγαπήσει τη Marie. β. Jean n aime pas Marie. Jean n αγαπά Άρνηση Marie O Jean δεν αγαπά τη Marie. Καταλήγουμε λοιπόν στο συμπέρασμα ότι στη Γαλλική, τόσο τα βοηθητικά όσο και τα κύρια Ρήματα, έχουν ισχυρά μη ερμηνεύσιμα χαρακτηριστικά Χρόνου, [uχρ*], τα οποία διαγράφονται αφού συμφωνήσουν και επαληθευτούν σε τοπική σχέση με τον Χρόνο. Γι αυτόν τον λόγο, τόσο τα κύρια όσο και τα βοηθητικά Ρήματα της Γαλλικής μετακινούνται ως την Κεφαλή Χρόνος, σε μία περίπτωση μετακίνησης Κεφαλής. Ας δούμε τώρα πώς συμπεριφέρεται μία άλλη γλώσσα, η Σουηδική. Στη Σουηδική, αντίθετα με τη Γαλλική και μερικώς αντίθετα με την Αγγλική, ούτε τα βοηθητικά, ούτε τα κύρια Ρήματα μετακινούνται ως την Κλίση. Έτσι, βλέπουμε την Άρνηση inte να προηγείται του Ρήματος σε όλες τις περιπτώσεις, δηλαδή, είτε το Ρήμα είναι βοηθητικό, (21α), είτε κύριο, (21β): (21) α. Om hon inte har köpt boken. αν αυτή Άρνηση έχει διαβάσει βιβλίο-το Αν αυτή δεν έχει διαβάσει το βιβλίο. β. Om hon inte köpte boken. αν αυτή Άρνηση διάβασε βιβλίο-το Αν αυτή δεν διάβασε το βιβλίο

9 Θα πρέπει λοιπόν να υποθέσουμε ότι στη Σουηδική, τόσο τα βοηθητικά, όσο και τα κύρια Ρήματα, έχουν ασθενή χαρακτηριστικά Χρόνου. Γι αυτόν τον λόγο δεν χρειάζεται να μετακινηθούν μέχρι την Κεφαλή του Χρόνου για να επαληθευτούν αυτά τα χαρακτηριστικά, με αποτέλεσμα η Άρνηση να βρίσκεται πάντα πριν από αυτά. Τι σημαίνουν όμως αυτά; Είχαμε πει στο κεφάλαιο 3 ότι ο διαχωρισμός των μορφοσυντακτικών χαρακτηριστικών των στοιχείων σε ερμηνεύσιμα και μη ερμηνεύσιμα σχετίζεται ευθέως με τη σημασιολογική τους υπόσταση. Γι αυτόν τον λόγο δεν περιμένουμε διαφορές ανάμεσα στις γλώσσες ως προς αυτήν τη διάσταση όσον αφορά το ίδιο μορφοσυντακτικό χαρακτηριστικό, στη συγκεκριμένη περίπτωση, το χαρακτηριστικό Χρόνος. Γι αυτόν ακριβώς τον λόγο, σε όλες τις γλώσσες που παραθέσαμε ως εδώ θεωρήσαμε ότι τo μορφοσυντακτικό χαρακτηριστικό του Χρόνου στο Ρήμα, είτε το Ρήμα είναι βοηθητικό είτε κύριο, είναι μη ερμηνεύσιμο. Αντίθετα, το ίδιο χαρακτηριστικό είναι ερμηνεύσιμο στη λειτουργική Κεφαλή Χρόνος. Ο διαχωρισμός σε ισχυρά και ασθενή χαρακτηριστικά από την άλλη πλευρά έχει να κάνει με τη μορφολογική υπόσταση των μορφοσυντακτικών χαρακτηριστικών. Σε γενικές γραμμές, θεωρείται ότι όσο πιο πλούσια μορφολογικά είναι μια γλώσσα ως προς κάποιον τομέα, τόσο πιο ισχυρά είναι τα μορφοσυντακτικά χαρακτηριστικά που σχετίζονται με αυτόν τον τομέα. Έτσι, αν και αυτό δεν είναι προφανές όσον αφορά τα κύρια και βοηθητικά Ρήματα της Αγγλικής: 1. στην Αγγλική θεωρούμε ότι το κύριο Ρήμα έχει ασθενή μορφοσυντακτικά χαρακτηριστικά Χρόνου, ενώ τα βοηθητικά Ρήματα έχουν ισχυρά μορφοσυντακτικά χαρακτηριστικά Χρόνου. Το γεγονός αυτό οδηγεί στη μετακίνηση των βοηθητικών Ρημάτων στο Χρόνο και στην εμφάνισή τους πριν από την Άρνηση not. Αφού τα κύρια ρήματα της Αγγλικής δεν μπορούν να μετακινηθούν ούτε μέχρι τον Χρόνο, δεν πρέπει να μας παραξενεύει το ότι δεν μετακινούνται μέχρι τον ΣΔ στις ερωτήσεις, άρα, γι αυτό και η πρόταση (22α) είναι αντιγραμματική στην Αγγλική, σε αντίθεση με την Ελληνική πρόταση (22β). (22) α.*read John the book? β. Διάβασε ο Γιάννης το βιβλίο; Γι αυτόν τον λόγο εξάλλου προκειμένου να κάνουμε ερωτήσεις στην Αγγλική, όταν η πρόταση δεν έχει βοηθητικό ρήμα για να το μετακινήσουμε μέχρι τον ΣΔ (23α), επιστρατεύεται κάποιο βοηθητικό Ρήμα, όπως τα do, does, did, τα οποία στη συνέχεια μετακινούνται μέχρι τον ΣΔ, (23β). (23) α. John reads the book. β. Did John read the book? 2. Αντίθετα με την Αγγλική, στη Γαλλική, τόσο τα κύρια όσο και τα βοηθητικά Ρήματα έχουν πλούσια μορφολογία Χρόνου. Συνεπώς, είναι λογικό να θεωρήσουμε ότι τα μη ερμηνεύσιμα χαρακτηριστικά του Χρόνου είναι ισχυρά τόσο στα βοηθητικά όσο και στα κύρια Ρήματα της Γαλλικής. Γι αυτόν τον λόγο και τα δύο είδη Ρημάτων μετακινούνται ως τον Χρόνο στη Γαλλική, αφήνοντας πίσω τους την Άρνηση pas. 3. Τέλος, στη Σουηδική, τόσο τα κύρια όσο και τα βοηθητικά ρήματα έχουν ιδιαίτερα πτωχή μορφολογία κι έτσι μπορούμε να θεωρήσουμε ότι έχουν ασθενή μορφοσυντακτικά χαρακτηριστικά Χρόνου σε αυτήν τη γλώσσα. Συνεπώς, δεν αποτελεί έκπληξη το ότι ακολουθούν την Άρνηση inte, αφού δεν χρειάζεται να μετακινηθούν ως τον Χρόνο για να επαληθεύσουν και να διαγράψουν αυτά τα χαρακτηριστικά σε τοπική σχέση. Επειδή δεν χρειάζεται να μετακινηθούν, δεν επιτρέπεται να μετακινηθούν σύμφωνα με βασικές αρχές οικονομίας που θεωρούμε ότι ακολουθούν οι γλώσσες. 3.4 Βοηθητικά και κύρια Ρήματα: Ελληνική Πού βρίσκεται όμως η Ελληνική ως προς όλα τα προηγούμενα; Δυστυχώς, η θέση του Ρήματος ως προς την Άρνηση δεν μπορεί να μας πει πολλά πράγματα για τα μορφοσυντακτικά χαρακτηριστικά Χρόνου του Ρήματος της Ελληνικής. Αυτό συμβαίνει επειδή η Άρνηση της Ελληνικής είναι διαφορετικού τύπου από την 135

10 Άρνηση στις τρεις γλώσσες που παραθέσαμε. Όπως αναφέραμε στην υποσημείωση 2, η Άρνηση δεν και μην της Ελληνικής είναι κάπως όπως η άρνηση ne της Γαλλικής. Βρίσκεται δηλαδή πάντα μπροστά από το Ρήμα επειδή, αν και αποτελεί την Κεφαλή της Φράσης Άρνησης και προηγείται της Ρηματικής Φράσης, είναι παράλληλα κάτι όπως κλιτικό πρόθημα στο Ρήμα με αποτέλεσμα να μετακινείται μαζί με αυτό. Η Γαλλική έχει και το μέρος της Άρνησης pas, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να εξακριβωθεί η μετακίνηση και η θέση του Ρήματος, γεγονός που όμως δεν υφίσταται στην Ελληνική. Στην Ελληνική υπάρχει μόνο η Άρνηση δεν, ή μην, οι οποίες μετακινούνται μαζί με το Ρήμα. Παρόλα αυτά, έχουμε επιχειρήματα για το ότι τα βοηθητικά και κύρια Ρήματα της Ελληνικής μετακινούνται ως τον Χρόνο. Τα επιχειρήματα προέρχονται από τη θέση των Ρημάτων ως προς τη θέση κάποιων επιρρημάτων μέσα στην πρόταση, συγκεκριμένα αυτών των επιρρημάτων που βρίσκονται χαμηλά στην προτασιακή δομή. Μια τέτοια περίπτωση είναι το επίρρημα «συχνά» που βλέπουμε στις προτάσεις που ακολουθούν. Παρατηρείστε προσεκτικά τις διαφορές μεταξύ Ελληνικής και Αγγλικής ως προς το συγκεκριμένο επίρρημα. (24) α. Ο Γιάννης έχει συχνά <έχει> ξεχάσει τα γυαλιά του. β. Ο Γιάννης φιλάει συχνά <φιλάει> τη Μαρία. Βλέπουμε από τις προτάσεις (24) ότι τόσο τα βοηθητικά, όσο και τα κύρια Ρήματα της Ελληνικής βρίσκονται πριν από το επίρρημα «συχνά», προφανώς επειδή έχουν μετακινηθεί μέχρι τον Χρόνο. Όμως μόνο τα βοηθητικά Ρήματα της Αγγλικής μπορούν να μετακινηθούν πριν από το «often», γι αυτό η πρόταση (25β) είναι αντιγραμματική. 4 Η αντίστοιχη γραμματική πρόταση της Αγγλικής είναι η (25γ), με το επίρρημα «often» να βρίσκεται πριν από το κύριο Ρήμα, «kisses», πράγμα που σημαίνει ότι το κύριο Ρήμα δεν έχει μετακινηθεί ως τον Χρόνο. (25) α. John has often <has> forgotten his glasses. β. *John kisses often <kisses> Mary. γ. John often kisses Mary. Αν δεχτούμε ότι ένα επίρρημα όπως το «συχνά/often» είναι χαμηλά στη δομή της πρότασης και, συγκεκριμένα, αν θεωρήσουμε ότι προσαρτάται στη ΡΦ, τότε το γεγονός ότι βρίσκεται μετά από το βοηθητικό και κύριο Ρήμα αντίστοιχα στην Ελληνική, (24α) και (24β), σημαίνει ότι και το βοηθητικό και το κύριο Ρήμα μετακινούνται ως τον Χρόνο στην Ελληνική. Αντίθετα, στην Αγγλική, η πρόταση (25α) μας δείχνει ότι το βοηθητικό Ρήμα μετακινείται ως τον Χρόνο, ενώ η (25β) ότι το κύριο Ρήμα δεν μετακινείται ούτε μπορεί να μετακινηθεί ως τον Χρόνο, πράγμα που βέβαια ξέραμε ήδη για την Αγγλική τόσο για τα βοηθητικά όσο και για τα κύρια Ρήματα, μέσα από τη σχέση τους με την Άρνηση not, (14)-(18). Αυτές τις διαφοροποιήσεις μεταξύ Ελληνικής και Αγγλικής τις βλέπουμε στο παρακάτω δένδρο. Με τις κόκκινες γραμμές περιγράφονται οι μετακινήσεις του Ρήματος στην Ελληνική και με μαύρο οι μετακινήσεις στην Αγγλική. Βλέπουμε λοιπόν στο δένδρο ότι ενώ τόσο τα κύρια όσο και τα βοηθητικά Ρήματα της Ελληνικής μετακινούνται μέχρι τον Χρόνο, μόνο τα βοηθητικά Ρήματα της Αγγλικής μετακινούνται μέχρι τον Χρόνο. Οι παραπάνω είναι απλές καταφατικές προτάσεις, οι οποίες όμως μας βοηθούν να καταλάβουμε επιπλέον και γιατί μόνο τα βοηθητικά Ρήματα, της Αγγλικής μετακινούνται μέχρι τον ΣΔ στις ερωτήσεις: αν ένα Ρήμα (στη συγκεκριμένη περίπτωση τα κύρια Ρήματα της Αγγλικής) δεν μπορεί να μετακινηθεί μέχρι τον Χρόνο, δεν είναι δυνατό να περιμένουμε να μπορεί να μετακινηθεί μέχρι τον ΣΔ. Στο δένδρο (26) τις μετακινήσεις μέχρι τον ΣΔ τις έχουμε αναπαραστήσει με διακεκομμένη γραμμή. 136

11 (26) «Ο Γιάννης φιλάει συχνά τη Μαρία.», «Ο Γιάννης έχει συχνά φιλήσει τη Μαρία.» «John often kisses Mary.», «John has often kissed Mary.» Και για να ανακεφαλαιώσουμε μέχρι εδώ: δείξαμε μία κλασσική περίπτωση μετακίνησης Κεφαλής, αυτήν της μετακίνησης του Ρήματος. Αρχίσαμε από την πλέον καταφανή περίπτωση, τη μετακίνηση του Ρήματος στις ερωτηματικές προτάσεις στην πιο υψηλή Κεφαλή της πρότασης, τον ΣΔ. Την αποκαλούμε καταφανή επειδή βλέπουμε τα αποτελέσματά της από την αντιστροφή Ρήματος Υποκειμένου στις ερωτηματικές προτάσεις αντικειμένου, (1β). Είδαμε πώς διαφέρει η Αγγλική από την Ελληνική ως προς τα ποια Ρήματα μετακινούνται μέχρι τον ΣΔ: στην Αγγλική μόνο τα βοηθητικά Ρήματα, (4α), στην Ελληνική τόσο τα κύρια όσο και τα βοηθητικά, (3). Στη συνέχεια, είδαμε τη μετακίνηση του Ρήματος μέχρι την Κεφαλή του Χρόνου. Σε αυτήν την περίπτωση η μετακίνηση τεκμηριώνεται είτε από τη θέση του Ρήματος σε σχέση με την Άρνηση (Αγγλική, Γαλλική, Σουηδική), είτε από τη θέση του Ρήματος σε σχέση με διάφορα επιρρήματα (τόσο στις προηγούμενες γλώσσες, όσο και στην Ελληνική). Είδαμε ότι και ως προς αυτήν τη μετακίνηση η Ελληνική και η Αγγλική διαφέρουν: στην Αγγλική μόνο τα βοηθητικά Ρήματα μετακινούνται μέχρι τον Χρόνο, (25), στην Ελληνική τόσο τα κύρια όσο και τα βοηθητικά, (24). Αναφερθήκαμε στη μετακίνηση του Ρήματος και άλλων γλωσσών μέχρι τον Χρόνο, όπως της Γαλλικής και της Σουηδικής. Η Γαλλική μοιάζει με την Ελληνική, αφού τόσο τα κύρια όσο και τα βοηθητικά Ρήματα μετακινούνται μέχρι τον Χρόνο, και διαφέρει απλά και μόνο ως προς το ότι στη Γαλλική η διάγνωση της μετακίνησης μπορεί να γίνει και με το μόριο της Άρνησης «pas». H Σουηδική είναι η πιο συντηρητική από τις υπόλοιπες γλώσσες, αφού ούτε τα κύρια ούτε τα βοηθητικά Ρήματά της μετακινούνται μέχρι τον Χρόνο. Να προσθέσουμε σε αυτό το σημείο ότι όσον αφορά την Ελληνική είναι γενικά αποδεκτό από όλους ότι τα Ρήματα, τόσο κύρια όσο και βοηθητικά, μετακινούνται μέχρι την Κλίση/Χρόνο. Αυτές οι δύο μετακινήσεις του Ρήματος γίνονται για διαφορετικό λόγο: α) στην περίπτωση της μετακίνησης του Ρήματος μέχρι τον ΣΔ, η μετακίνηση γίνεται επειδή πρόκειται για ερωτηματικές προτάσεις. Στις ερωτηματικές προτάσεις ο ΣΔ, ο οποίος έχει ερωτηματικά χαρακτηριστικά, είναι κάτι σαν κλιτικό και θέλει να ακουμπήσει πάνω σε κάποιο στοιχείο. Στις γλώσσες που δεν μπορεί να μετακινηθεί μέχρι εκεί το κύριο Ρήμα (βλέπε Αγγλική), επιστρατεύεται κάποιο άλλο στοιχείο (π.χ., το βοηθητικό do), β) στην περίπτωση της μετακίνησης του Ρήματος μέχρι τον Χρόνο, δηλ., στις καταφατικές προτάσεις, η μετακίνηση γίνεται επειδή σε κάποιες γλώσσες τα χαρακτηριστικά του Χρόνου στο Ρήμα είναι ισχυρά και 137

12 πρέπει να βρεθούν σε τοπική σχέση με τη λειτουργική Κεφαλή του Χρόνου. Η Ελληνική είναι μία τέτοια γλώσσα, καθώς και η Γαλλική, και αυτό φαίνεται από την πλούσια μορφολογία του Χρόνου σε σχέση με γλώσσες όπως η Αγγλική και η Σουηδική. Στην Αγγλική η μετακίνηση μέχρι τον Χρόνο συμβαίνει μερικώς, δηλ., μόνο για τα βοηθητικά Ρήματα. 3.5 Μία ακόμη μετακίνηση Ρήματος στον ΣΔ: VerbSecond Σε αυτό το σημείο θα αναφερθούμε σε μία ακόμη περίπτωση μετακίνησης του Ρήματος ως τον ΣΔ. Την αφήσαμε τελευταία ώστε να έχουν γίνει κατανοητές οι προηγούμενες μετακινήσεις, επειδή πρόκειται για περίπτωση μετακίνησης που εμφανίζεται κυρίως σε μία συγκεκριμένη ομάδα γλωσσών. Ίσως μάλιστα να μην την αναφέραμε καθόλου σε αυτό το εισαγωγικό βιβλίο, αν οι περισσότερες από τις γλώσσες που εμπλέκουν αυτό το είδος μετακίνησης δεν συνέβαινε να είναι γλώσσες που έχουν διερευνηθεί εκτενώς, από την παραδοσιακή αλλά και από τη σύγχρονη θεωρητική σύνταξη και, επιπλέον, κάποιες από αυτές έχουν μελετηθεί εκτενώς και μέσα από τις γλωσσικές διαταραχές ειδικότερα. Στις δευτερεύουσες προτάσεις αυτών των γλωσσών, μία από τις οποίες είναι η Γερμανική, το αντικείμενο, «το αγόρι» στην πρόταση (27α), εμφανίζεται πριν από το Ρήμα. Είναι μία σειρά όρων της πρότασης που όσοι από εσάς έχετε πάρει έστω και λίγα μαθήματα Γερμανικών την αναγνωρίζετε ως μία πολύ Γερμανική συντακτική δομή. Αυτό ακριβώς το χαρακτηριστικό έχει οδηγήσει τους γλωσσολόγους να πιστεύουν ότι η Γερμανική, καθώς και άλλες γλώσσες αυτού του τύπου, είναι γλώσσα στην οποία η σειρά των όρων είναι Υποκείμενο Αντικείμενο Ρήμα, και όχι Υποκείμενο Ρήμα Αντικείμενο. Στις κύριες προτάσεις της Γερμανικής όμως, η σειρά των όρων είναι Υποκείμενο Ρήμα Αντικείμενο, (28), περίπου δηλαδή όπως στα Ελληνικά ή τα Αγγλικά. Θυμηθείτε ότι αναφερθήκαμε πάλι στη σειρά των όρων της Γερμανικής, στο προηγούμενο κεφάλαιο, ενότητα 3.3, όταν συζητήσαμε τις παθητικές προτάσεις. (27) John hat gesagt dass [das Mädchen den Jungen gestossen hat]. John έχει πει ότι η κοπέλα το αγόρι έχει σπρώξει Ο Johnέχει πει/είπε ότι η κοπέλα έχει σπρώξει/έσπρωξε το αγόρι. (28) Das Mädchen hat den Jungen gestossen. η κοπέλα έχει το αγόρι σπρώξει Η κοπέλα έχει σπρώξει/έσπρωξε το αγόρι. Δείτε τώρα την πρόταση (29) πιο κάτω, που είναι επίσης κύρια πρόταση, όπως και η (28). Αυτή η κύρια πρόταση αρχίζει με τη Φράση «πολύ συχνά φέτος», και βλέπουμε ότι δεν ακολουθείται από το Υποκείμενο της πρότασης «das Mädchen» (σε αντίθεση με την (28)), αλλά από το παρεμφατικό/βοηθητικό Ρήμα «hat», ενώ το Υποκείμενο της πρότασης ακολουθεί στη συνέχεια. Το παρακάτω παράδειγμα λοιπόν αποδεικνύει ότι η σειρά στην πρόταση (28) δεν είναι απλά Υποκείμενο Ρήμα Αντικείμενο, αλλά ότι κάτι επιπλέον συμβαίνει. Έχει υποστηριχτεί ότι, τόσο στην (28) όσο και στην (29), το παρεμφατικό Ρήμα έχει μετακινηθεί στον ΣΔ της κύριας πρότασης. Επιβεβαίωση γι αυτό το συμπέρασμα προσφέρεται από το ότι κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει στις δευτερεύουσες προτάσεις, (27), μιας κι εκεί υπάρχει ήδη ένας ΣΔ, αυτός που εισάγει τη δευτερεύουσα πρόταση, «das» στη συγκεκριμένη περίπτωση. Συμβαίνει όμως το ίδιο σε προτάσεις όπως η (29), στην οποία ο Χαρακτηριστής της ΦΣΔ φιλοξενεί μία Φράση άλλη από το υποκείμενο της πρότασης. Αντίθετα, στην (28) το Υποκείμενο «das Mädchen»είναι αυτό που μετακινήθηκε στον Χαρακτηριστή της ΦΣΔ, όπως φαίνεται στο (30). (29) Sehr oft in diesem Jahr hat das Mädchen den Jungen gestossen. πολύ συχνά σε αυτό χρόνο έχει η κοπέλα το αγόρι σπρώξει Πολύ συχνά φέτος η κοπέλα έχει σπρώξει/έσπρωξε το αγόρι. 5 (30) [ ΦΣΔDasMädchen [ ΣΔ hat [ ΦΚλίσης<dasMädchen> [ Κλίση <hat> [ ΡΦ <das Mädchen> [ Ρ< hat > gestossen [ ΟΦ den Jungen]]]]]]] Η κοπέλα έχει σπρώξει/έσπρωξε το αγόρι. 138

13 Μία ευρέως αποδεκτή θέση στη σχετική βιβλιογραφία είναι ότι σε γλώσσες όπως η Γερμανική ή η Ολλανδική, το Ρήμα μετακινείται στον ΣΔ στις κύριες προτάσεις, και κάποιο άλλο στοιχείο μετακινείται (ή συγχωνεύεται στην πρόταση (29)) στον Χαρακτηριστή της ΦΣΔ (den Besten 1983). 6 Αυτό σημαίνει ότι το Υποκείμενο στην πρόταση (28) δεν βρίσκεται στον Χαρακτηριστή της Φράσης Κλίσης (ή Φράσης Χρόνου), όπως στις καταφατικές προτάσεις άλλων γλωσσών που έχουμε συζητήσει, αλλά στον Χαρακτηριστή της ΦΣΔ. Σε κάθε περίπτωση, δια μέσου αυτής της διαδικασίας, το παρεμφατικό Ρήμα καταλήγει στη 2 η θέση στις κύριες προτάσεις: στην (28) μετά από το υποκείμενο και στην (29) μετά από έναν επιρρηματικό προσδιορισμό, στοιχεία που καταλαμβάνουν την 1 η θέση, αυτή του Χαρακτηριστή της ΦΣΔ, με το παρεμφατικό Ρήμα στην Κεφαλή ΣΔ. Γι αυτόν τον λόγο, οι γλώσσες που εμπλέκουν αυτήν τη διαδικασία στη δομή της κύριας πρότασής τους λέγονται γλώσσες V-second ή γλώσσες V2. Δεν είναι σίγουρο ότι ο όρος έχει μεταφραστεί στα Ελληνικά, αλλά τέτοιες γλώσσες είναι όλες οι Γερμανογενείς γλώσσες, εκτός από τα Αγγλικά (Holmberg 2010). Κάτι άλλο που βλέπουμε στο (30) είναι ότι το παρεμφατικό Ρήμα «hat», το οποίο αποτελεί περίπτωση Κεφαλής, μετακινείται μέχρι τον ΣΔ περνώντας από ενδιάμεσες Κεφαλές, συγκεκριμένα την Κλίση/Χρόνο. Από την άλλη πλευρά, το Υποκείμενο «das Mädchen», το οποίο αποτελεί περίπτωση Φράσης, περνά από ενδιάμεσες θέσεις Χαρακτηριστών. 7 Οι λόγοι που προκαλούν τη μετακίνηση του παρεμφατικού Ρήματος της Γερμανικής ή της Ολλανδικής μέχρι τον ΣΔ στις κύριες προτάσεις δεν είναι απόλυτα ξεκάθαροι. Μία υπόθεση είναι ότι ο ΣΔ σε αυτές τις γλώσσες πρέπει να φιλοξενεί πάντα κάποιο στοιχείο και στις κύριες προτάσεις, δηλ., δεν μπορεί να μένει ποτέ κενός (den Besten 1983). Ο Adger (2003) από την άλλη πλευρά υιοθετεί την άποψη ότι ο ΣΔ δείκτης αυτών των γλωσσών έχει ένα μη ερμηνεύσιμο χαρακτηριστικό Θεματοποίησης, το οποίο προκαλεί τη μετακίνηση του Ρήματος (θυμηθείτε την συζήτηση για την περιοχή της εστίασης στο 3 ο κεφάλαιο, ενότητα 3). Δείτε επίσης τον Holmberg (2010), για μία επισκόπηση διάφορων άλλων ερμηνειών που έχουν δοθεί ως προς τους λόγους αυτής της μετακίνησης του Ρήματος αλλά και ως προς το τελικό σημείο στο οποίο καταλήγει το Ρήμα, ως προς το οποίο δεν υπάρχει απόλυτη συμφωνία (δείτε υποσημείωση 6). Σε κάθε περίπτωση, εκτίμησή μου είναι ότι, σε αντίθεση με τη μετακίνηση του Ρήματος στον ΣΔ που λαμβάνει χώρα στις ερωτηματικές προτάσεις, αυτή η μετακίνηση στον ΣΔ είναι λιγότερο κατανοητή, παρότι είναι απόλυτα κατανοητό και αποδεκτό ότι λαμβάνει χώρα κι ότι το Ρήμα καταλήγει στη 2 η θέση. Επίσης λιγότερο εύκολο είναι να καταλήξει κανείς ως προς το τι είδους στοιχεία είναι αυτά που μπορούν να καταλάβουν την 1 η θέση σε αυτές τις προτάσεις, δηλ., τα στοιχεία που απαντώνται στις κύριες προτάσεις πριν από το Ρήμα που βρίσκεται στη δεύτερη θέση (Holmberg 2010). Όλα αυτά μας κάνουν να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι αυτή η μετακίνηση Ρήματος αποτελεί μία διαφορετική περίπτωση από αυτές που είχαμε παρουσιάσει πιο πριν. 4 Μετακίνηση Ρήματος στις γλωσσικές διαταραχές 4.1 Ειδική Γλωσσική Διαταραχή Σε αντίθεση με τις μετακινήσεις Φράσεων, οι οποίες έχουν μελετηθεί αρκετά στις περιπτώσεις των γλωσσικών διαταραχών, όπως είδαμε στα προηγούμενα κεφάλαια, δεν συμβαίνει το ίδιο με τις δομές που περιέχουν μετακίνηση Κεφαλής. Σε μία προφορική ανακοίνωση έρευνάς τους για την παραγωγή ερωτήσεων των παιδιών με Ειδική Γλωσσική Διαταραχή, οι Markopoulou & Radford (2008) ανέφεραν ότι μελέτησαν περιπτώσεις παραγωγής ερωτήσεων όπως οι παρακάτω: (31) α. Ποια γάτα τρώει το ψάρι; β. Ποιο βιβλίο διαβάζει ο Γιάννης; γ. Με ποιον μιλάει ο Γιάννης; δ. Ποια μπάλα νομίζει η Μαρία ότι κλώτσησε ο Γιάννης; Να θυμηθούμε ότι αυτές οι ερωτήσεις εμπλέκουν μετακινήσεις Φράσης (της ερωτηματικής Φράσης, στον Χαρακτηριστή της ΦΣΔ) αλλά και μετακινήσεις Κεφαλής (του Ρήματος, στον ΣΔ). Στις προτάσεις (31β)-(31γ) η μετακίνηση του Ρήματος γίνεται εμφανής από την αντιστροφή Ρήματος Υποκειμένου. Έχουν δηλαδή οι 139

14 παραπάνω ερωτηματικές προτάσεις τη σειρά των όρων «διαβάζει ο Γιάννης» και «μιλάει ο Γιάννης», αντί για τη σειρά «ο Γιάννης διαβάζει» και «ο Γιάννης μιλάει», πράγμα που σημαίνει ότι το Ρήμα έχει μετακινηθεί στον ΣΔ, όπως στο δένδρο (2). Το ίδιο συμβαίνει με την πρόταση (31δ). Τα ευρήματα της έρευνας των Markopoulou & Radford ήταν ότι τα παιδιά με ΕΓΔ τα πήγαν αρκετά καλά σε προτάσεις τύπου (31α), κάτι αναμενόμενο μετά από όσα είπαμε για τις ερωτηματικές προτάσεις υποκειμένου στο κεφάλαιο 5, αλλά δεν τα πήγαν καλά στις υπόλοιπες προτάσεις της ομάδας (31), πράγμα επίσης αναμενόμενο αφού πρόκειται για ερωτήσεις αντικειμένου. Το εντυπωσιακό της μελέτης όμως ήταν ότι τα ίδια παιδιά τα πήγαν 100% σωστά ως προς τη μετακίνηση του Ρήματος, δηλαδή, σε καμία περίπτωση δεν παρέλειψαν να κάνουν αντιστροφή Ρήματος Υποκειμένου στις προτάσεις (31β)-(31δ). Αν δεχτούμε ότι τα ευρήματα είναι έγκυρα, τότε εγείρουν ενδιαφέροντα ερωτήματα σχετικά με τη φύση των δύο τύπων μετακίνησης, δηλαδή, τη μετακίνηση Φράσης και τη μετακίνηση Κεφαλής. 8 Επιπλέον, στηρίζουν την άποψη ότι τα προβλήματα που αυτός ο πληθυσμός, τουλάχιστον, αντιμετωπίζει όσον αφορά μια συγκεκριμένη δομή, δεν μπορεί να οφείλονται απλά και μόνο στο ότι πρόκειται για δομή που δεν τηρεί την ουδέτερη σειρά των όρων Υποκείμενο Ρήμα Αντικείμενο. Στις ερωτήσεις μερικής άγνοιας τόσο η μετακίνηση του Ρήματος όσο και η μετακίνηση των ερωτηματικών φράσεων στις περιπτώσεις ερωτήσεων αντικειμένου, μετατρέπει την ουδέτερη σειρά Υποκείμενο Ρήμα Αντικείμενο σε Ρήμα Υποκείμενο Αντικείμενο. Παρόλα αυτά η μετακίνηση του Ρήματος δεν παρουσιάζει προβλήματα για τα παιδιά με ΕΓΔ, σε αντίθεση με τις ερωτήσεις αντικειμένου Αγραμματισμός Αντίθετα με αυτά που είδαμε στην προηγούμενη ενότητα να συμβαίνουν με τη μετακίνηση του Ρήματος στον ΣΔ στις ερωτήσεις των Ελληνόφωνων παιδιών με ΕΓΔ, η μετακίνηση του Ρήματος φαίνεται ότι είναι προβληματική σε άλλες γλώσσες, αν και σε σχέση με άλλες διαταραχές. Ελλείμματα έχουν παρατηρηθεί κυρίως ως προς ένα συγκεκριμένο είδος μετακίνησης Ρήματος, αυτό που εμπλέκεται στις γλώσσες V2, το οποίο έχει μελετηθεί σε σχέση με τον αγραμματισμό στην Ολλανδική. Η Ολλανδική, όπως και η Γερμανική, είναι γλώσσα V2, δηλαδή, γλώσσα στην οποία το Ρήμα μετακινείται στη δεύτερη θέση στις κύριες προτάσεις. Με άλλα λόγια, ενώ στη δευτερεύουσα πρόταση στην (32α) το αντικείμενο «ένα βιβλίο» είναι πριν από το Ρήμα «διαβάζει», στην κύρια πρόταση (32β), το ίδιο αντικείμενο, «το βιβλίο», βρίσκεται μετά από το Ρήμα «διαβάζει», γεγονός που εξηγείται με τη μετακίνηση του Ρήματος στον ΣΔ σύμφωνα με την άποψη που αναπτύξαμε στην ενότητα 3.5. (32) α. ik zie dat de jongen een boek leest. εγώ βλέπω ότι το αγόρι ένα βιβλίο διαβάζει β. de jongen leest een boek. το αγόρι διαβάζει ένα βιβλίο Σε μία σειρά από μελέτες, η Bastiaanse έχει ισχυριστεί ότι οι αγραμματικοί ασθενείς με μητρική γλώσσα την Ολλανδική δυσκολεύονται να κάνουν αυτήν τη μετακίνηση (Bastiaanse & van Zonneveld 1998 και μετέπειτα). Αποτέλεσμα αυτής της δυσκολίας είναι ότι είτε παραλείπουν το Ρήμα στις κύριες προτάσεις, είτε το Ρήμα εμφανίζεται χωρίς τα μορφοσυντακτικά χαρακτηριστικά του, τα οποία θεωρείται ότι βρίσκονται στην Κλίση. Αυτή η διαπίστωση έχει πολλές ενδιαφέρουσες πλευρές: πρώτα απ όλα, είναι αξιοπρόσεκτο ότι τα προβλήματα παρουσιάζονται στις κύριες προτάσεις, (32β), γεγονός που μάλλον θα περίμενε κανείς λιγότερο, ακριβώς επειδή είναι οι πιο μικρές σε μέγεθος προτάσεις. Από την άλλη πλευρά, ακριβώς αυτού του τύπου η συμπεριφορά επιχειρηματολογεί για το ότι το πρόβλημα δεν μπορεί να είναι απλά και μόνο πρόβλημα επεξεργασίας στο οποίο δεν εμπλέκονται δομικές σχέσεις της πρότασης. Ακόμη και αν κάποιος, για παράδειγμα, ισχυριστεί ότι σε αυτή την περίπτωση το Ρήμα μετακινείται πιο ψηλά, γεγονός που συνεπάγεται πιο απαιτητικές διαδικασίες επεξεργαστικά, καταλήγει να παίρνει και πάλι υπόψη του τη δομή της πρότασης, όπως έχει παρουσιαστεί σε αυτό και στα προηγούμενα κεφάλαια. Όπως αναφέρθηκε, το συγκεκριμένο πρόβλημα φαίνεται να εντοπίζεται σε γλώσσες του τύπου V2. Μάλιστα, σε πιο πρόσφατη μελέτη, οι Bastiaanse & Thompson (2003) συνέκριναν ίδιου τύπου προτάσεις στα Αγγλικά και τα Ολλανδικά. Να επαναλάβουμε ότι τα Ολλανδικά είναι γλώσσα V2, άρα εμπλέκουν 140

15 μετακίνηση του Ρήματος στον ΣΔ στις κύριες προτάσεις, (32β), ενώ τα Αγγλικά όχι. Οι Bastiaanse & Thompson έδωσαν σε Αγγλόφωνους και Ολλανδόφωνους αγραμματικούς δοκιμασίες συμπλήρωσης κύριων, (33), και δευτερευουσών, (34), προτάσεων όπως οι παρακάτω: (33) α. Αυτό είναι το αγόρι που κόβει την τομάτα κι αυτό είναι το αγόρι που κόβει το ψωμί. Οπότε, αυτό το αγόρι κόβει την τομάτα και αυτό το αγόρι β. Αναμενόμενη απάντηση: κύρια πρόταση Αγγλικά: [κόβει το ψωμί] Ολλανδικά: [κόβει το ψωμί] (34) α. Αυτό το αγόρι κόβει την τομάτα κι αυτό το αγόρι κόβει το ψωμί. Οπότε, αυτό είναι το αγόρι που κόβει την τομάτα κι αυτό είναι το αγόρι που β. Αναμενόμενη απάντηση: δευτερεύουσα πρόταση Αγγλικά: [κόβει το ψωμί] Ολλανδικά: [το ψωμί κόβει] Τα αποτελέσματα του πειράματος έδειξαν ότι η απόδοση των Ολλανδόφωνων αφασικών διέφερε μεταξύ κυρίων και δευτερευουσών προτάσεων, πράγμα που δεν διαπιστώθηκε για τους Αγγλόφωνους ασθενείς. Συγκεκριμένα, οι Ολλανδόφωνοι ασθενείς είχαν χαμηλότερη απόδοση στις κύριες προτάσεις, συγκριτικά με τις δευτερεύουσες. Να επαναλάβουμε ότι η Bastiaanse απέδωσε τα προβλήματα που έχουν οι Ολλανδόφωνοι αγραμματικοί, τα οποία επικεντρώνονται στις κύριες προτάσεις, σε αδυναμία μετακίνησης του Ρήματος, δεδομένου του ότι η Ολλανδική είναι γλώσσα V2 και το Ρήμα πρέπει να βρεθεί στη 2 η θέση στις κύριες προτάσεις. Ας θυμηθούμε όμως ότι, σύμφωνα με ισχυρισμούς των Friedmann & Grodzinsky (1997), οι αγραμματικοί έχουν προβλήματα ως προς τις υψηλότερες θέσεις του δένδρου που αναπαριστά τη δομή της πρότασης, δηλ., η περιοχή του ΣΔ είναι κατά κάποιον τρόπο απούσα στον αγραμματισμό (Υπόθεση της Αποκοπής του Δένδρου, κεφάλαιο 3). Αν λοιπόν βασιστεί κανείς σε αυτήν την υπόθεση, μπορεί και πάλι να εξηγήσει τα προβλήματα που έχουν οι Ολλανδόφωνοι αγραμματικοί στις κύριες προτάσεις, αλλά με διαφορετικό τρόπο απ ό,τι η Bastiaanse. Αφού ο ΣΔ είναι ελλειμματικός στον αγραμματισμό, ή και απών ίσως σε κάποιες περιπτώσεις, δεν υπάρχει θέση για να μετακινηθεί το Ρήμα, με αποτέλεσμα να μην μετακινείται. Η Bastiaanse δεν υιοθετεί αυτήν την άποψη όπως είδαμε, και θεωρεί ότι το πρόβλημα αφορά αδυναμία μετακίνησης του Ρήματος. Σ αυτό το σημείο θα πρέπει να επισημάνουμε ότι, σύμφωνα με τηbastiaanse, το Ρήμα δεν μετακινείται μέχρι τον ΣΔ στις κύριες προτάσεις της Ολλανδικής, αλλά μόνο μέχρι την Κλίση. Αυτό συμβαίνει επειδή η Bastiaanse υιοθετεί τους ισχυρισμούς του Zwart (1993) ο οποίος, όπως αναφέραμε στην ενότητα 3.5, υποσημείωση 6, θεωρεί ότι στην Ολλανδική το Ρήμα μετακινείται μέχρι την Κλίση/Χρόνο στις κύριες προτάσεις, και όχι μέχρι τον ΣΔ. Για να στηρίξουν τους ισχυρισμούς τους, οι Bastiaanse & Thompson (2003) διεξήγαγαν ένα ακόμη πείραμα, αυτή τη φορά με Αγγλόφωνους ασθενείς μόνο. Εξέτασαν κύρια και βοηθητικά Ρήματα σε καταφατικές προτάσεις της Αγγλικής, καθώς και βοηθητικά Ρήματα σε ερωτηματικές προτάσεις. Βρήκαν ότι οι Αγγλόφωνοι αγραμματικοί ασθενείς παρουσίασαν προβλήματα όσον αφορά τις ερωτηματικές προτάσεις, στις οποίες αποδίδουν χαμηλότερα απ ό,τι στις καταφατικές. Καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι αυτό συμβαίνει επειδή στις ερωτηματικές προτάσεις το βοηθητικό Ρήμα της Αγγλικής μετακινείται, ενώ στις καταφατικές τόσο το βοηθητικό, όσο και το κύριο, Ρήμα δεν μετακινούνται. Και πάλι όμως, όπως παραθέσαμε στην ενότητα 3 αυτού του κεφαλαίου, τα βοηθητικά Ρήματα της Αγγλικής δεν θεωρείται ότι ξεκινούν απαραίτητα από την Κλίση/Χρόνο αλλά, αντίθετα, ότι μετακινούνται ως εκεί, από ένα χαμηλότερο σημείο της πρότασης. Ως αποτέλεσμα αυτού, μπορεί να θεωρηθεί ότι τα βοηθητικά Ρήματα στις ερωτηματικές προτάσεις της Αγγλικής είναι προβληματικά όχι επειδή δεν μπορούν να μετακινηθούν, αλλά επειδή η μετακίνησή τους εμπλέκει τον ΣΔ, ο οποίος είναι ελλειμματικός σύμφωνα με την Υπόθεση της Αποκοπής του Δένδρου. Κι αυτό επειδή και τα βοηθητικά Ρήματα των καταφατικών προτάσεων μετακινούνται, μέχρι την Κλίση, αλλά δεν βρέθηκαν προβληματικά σε αυτήν την έρευνα. Με άλλα λόγια, δεν φαίνεται ότι η Bastiaanse έχει τεκμηριώσει ανεξάρτητα ότι το Ρήμα δεν μπορεί να μετακινηθεί στον 141

16 αγραμματισμό, αλλά η συμπεριφορά των αγραμματικών ως προς αυτό βρίσκεται σε κατευθείαν εξάρτηση από συγκεκριμένες συντακτικές αναλύσεις που έχουν δοθεί ως προς τη θέση του. Σε κάθε περίπτωση, και ανεξάρτητα με το ποια ακριβώς ερμηνεία θα δώσει κανείς στα ελλείμματα που αφορούν το Ρήμα της Ολλανδικής στη γλώσσα των αγραμματικών, φαίνεται ότι η θέση του Ρήματος στις κύριες προτάσεις της Ολλανδικής είναι προβληματική με τρόπο που δεν έχει βρεθεί να ισχύει για τη θέση του Ρήματος σε άλλες γλώσσες και σε προτάσεις που απαιτούν τη μετακίνησή του σε υψηλό μέρος της πρότασης (με εξαίρεση βέβαια τα βοηθητικά ρήματα της Αγγλικής που μόλις παραθέσαμε). Δεν έχουμε, για παράδειγμα, ευρήματα για το ότι οι Έλληνες αγραμματικοί δεν κάνουν αντιστροφή Ρήματος Υποκειμένου, δηλ., ότι δεν ακολουθούν τη σειρά των όρων που έχει θεωρηθεί ως αποτέλεσμα της μετακίνησης Ρήματος στον ΣΔ. 10 Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε βέβαια ότι αυτή καθ εαυτή η θέση του Ρήματος στην πρόταση δεν έχει μελετηθεί ιδιαίτερα στις διαταραχές, αλλά από την άλλη πλευρά, μπορεί να υποθέσει κανείς ότι αν υπήρχαν προβλήματα μάλλον θα είχαν εντοπιστεί. Μόνο που, αν δεχτεί κανείς ότι η περιοχή του ΣΔ είναι ελλειμματική στον αγραμματισμό, θα πρέπει να αναρωτηθεί αν μπορεί να απομονωθεί η μετακίνηση του Ρήματος στον ΣΔ από τα υπόλοιπα, συνήθως εκτενή, προβλήματα που υπάρχουν σε αυτήν την περιοχή της πρότασης. Σε κάθε περίπτωση, τα φαινόμενα μετακίνησης Κεφαλής, και της μετακίνησης του Ρήματος ειδικότερα, αποτελούν περιοχή προς περαιτέρω διερεύνηση, τόσο στην Ελληνική, όσο και διαγλωσσικά, πριν κανείς καταλήξει στο συμπέρασμα ότι αυτή η μετακίνηση δεν αποτελεί ελλειμματικό τομέα για ομιλητές με διαταραχές που μιλούν γλώσσες άλλες από τις γλώσσες V2. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε όμως ότι αποτελεί αρκετά ξεκάθαρη διαπίστωση πως το παρεμφατικό Ρήμα των Ολλανδόφωνων αγραμματικών παρουσιάζεται προβληματικό στις απλές καταφατικές προτάσεις με τρόπο που δεν φαίνεται να συμβαίνει στις απλές καταφατικές προτάσεις άλλων γλωσσών. Γι αυτό, και για να απαντηθούν καλύτερα τα σχετικά ερωτήματα, οι προτάσεις της Ολλανδικής μάλλον δεν θα πρέπει να συγκριθούν μόνο με τις απλές καταφατικές προτάσεις άλλων γλωσσών, αλλά με τις προτάσεις άλλων γλωσσών που εμπλέκουν παρόμοια μετακίνηση του Ρήματος, ό,τι είδους προτάσεις κι αν είναι αυτές. Τι γίνεται όμως με τη μετακίνηση του Ρήματος σε αναμφισβήτητα χαμηλότερες λειτουργικές Κεφαλές της πρότασης, συγκεκριμένα στην περιοχή της Κλίσης; Ένα πρόβλημα που υπάρχει πάντα με τις μελέτες αυτών των δομών, αλλά και με αυτών που εμπλέκουν μετακίνηση του Ρήματος στον ΣΔ, όπως τις περιγράψαμε αμέσως πιο πριν, είναι πως είναι δύσκολο να καταλήξει κανείς με σιγουριά κατά πόσον αυτό που φταίει όταν το Ρήμα εμφανίζεται προβληματικό είναι ότι δεν μετακινείται το Ρήμα μέχρι μία συγκεκριμένη θέση επειδή απουσιάζει αυτή η θέση (ή αλλιώς η λειτουργική Κεφαλή) ή επειδή το Ρήμα καθ εαυτό αδυνατεί να μετακινηθεί. Μία έρευνα που έχει ασχοληθεί με τη μετακίνηση του Ρήματος μέχρι την Κλίση (αλλά και μέχρι τον ΣΔ) είναι αυτή των Alexiadou & Stavrakaki (2006) και προσπαθεί να βρει τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην απουσία της θέσης για τη μετακίνηση του Ρήματος και στην αδυναμία μετακίνησης του Ρήματος καθεαυτή, μελετώντας τις γραμματικές ικανότητες μία δίγλωσσης αγραμματικής ασθενούς, σε Ελληνικά και Αγγλικά. Ο κύριος τρόπος που ερευνάται η μετακίνηση του Ρήματος γενικά, όπως είπαμε στην ενότητα 3.4 αυτού του κεφαλαίου, είναι με το να βλέπουμε τη θέση του σε σχέση με τη θέση μιας σειρά επιρρημάτων. Η θέση των επιρρημάτων είναι πολύ συγκεκριμένη, και είναι η ίδια μέσα στην πρόταση διαγλωσσικά. Η σειρά αυτή είναι όπως παρακάτω τόσο στα Ελληνικά όσο και στα Αγγλικά. 11 (35) [ ΦΣΔ [ ΦΈγκλισης [ ΦΧρόνου [ ΦΆρνησης [ ΦΌψης[ ΡΦ ]]]]]] ευτυχώς πιθανώς χτες πια συνήθως προσεκτικά fortunately probably yesterday anymore usually carefully Αυτή το κριτήριο εφάρμοσαν και οι Alexiadou & Stavrakaki (2006), οι οποίες ζήτησαν από τη συμμετέχουσα να φτιάξει 60 προτάσεις χρησιμοποιώντας μία σειρά λέξεων που της δόθηκαν στα Ελληνικά, κι άλλες τόσες προτάσεις με λέξεις που της δόθηκαν στα Αγγλικά. Οι προτάσεις περιείχαν και επιρρήματα. Της χορηγήθηκε επίσης ένα τεστ κρίσης γραμματικότητας προτάσεων από τις οποίες άλλες είχαν τα επιρρήματα στις γραμματικές θέσεις που βλέπουμε στο (35), κι άλλες όχι. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η δίγλωσση ομιλήτρια τα πήγε το ίδιο άσχημα και στις δύο γλώσσες όσον αφορά την περιοχή του ΣΔ και πολύ καλά, πάλι και στις δύο γλώσσες, όσον αφορά τη ΡΦ και τα επιρρήματα γύρω από αυτή. Στην ενδιάμεση περιοχή της πρότασης, δηλ., αυτή με γκρίζο χρώμα στο (35), η ομιλήτρια ήταν πολύ καλύτερη 142